ΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ
Παραμερίζοντας τις χοντρές λωρίδες πλαστικού, που σε προδιαθέτουν για
την είσοδό σου σε έναν εργαστηριακό χώρο, μπαίνεις μέσα στο τούνελ που
οδηγεί στη συναρπαστική διαδραστική έκθεση του CERN. Με οθόνες αφής και
βίντεο οι επισκέπτες μαθαίνουν για την ιστορία του σύμπαντος και το
σωματίδιο Higgs, βλέπουν σε μινιατούρα τον επιταχυντή αδρονίων και
«παίζουν» μέχρι και ποδόσφαιρο με τα σωματίδια στις διαδραστικές
πλατφόρμες της έκθεσης.
Το μεγαλύτερο εργαστήριο σωματιδιακής
φυσικής στον κόσμο ήρθε στη Θεσσαλονίκη για να κάνει γνωστά τα νέα
ερευνητικά δεδομένα, που δίνουν ορισμένες απαντήσεις για το «πώς»
δημιουργήθηκε το σύμπαν, δημιουργώντας την ίδια στιγμή περισσότερα
ερωτήματα. Ηρθε όμως και για να «συνομιλήσει» με ακόμη μία επιστήμη
νοηματοδότησης του κόσμου, τη θεολογία. «Το CERN είναι ένα παγκόσμιο
εργαστήριο που προσφέρει χώρο για διάλογο και ανταλλαγή απόψεων. Θίγουμε
θεμελιώδη ερωτήματα για την αρχή του κόσμου, τα οποία είναι κοντά στα
όσα εξετάζουν η φιλοσοφία και η θεολογία», σημειώνει ο δρ Μανώλης
Τσεσμελής, διευθυντής Διεθνών Σχέσεων του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πυρηνικών
Ερευνών και καθηγητής Φυσικής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
Η πρώτη φορά
Πρόκειται για την τρίτη «συνομιλία» που διοργανώνει το CERN με την
επιστήμη της θεολογίας (οι προηγούμενες ήταν στη Νιόν της Σουηδίας το
2012 και στην Ντιβόν της Γαλλίας τον περασμένο Ιούνιο) και η πρώτη
αποκλειστικά με την ορθόδοξη πίστη. «Η επιστήμη δεν θα μας πει ποτέ το
“ποιος” και το “γιατί”. Θα μας λέει το “πώς” και το “πότε”. Είναι
σημαντικό να βρούμε μια κοινή γλώσσα επικοινωνίας για να απαντήσουμε στα
μεγάλα προβλήματα του κόσμου. Αν δεν υπάρξει διάλογος, θα υπάρξει
φονταμενταλισμός», τονίζει ο κ. Τσεσμελής και ξεκαθαρίζει από την αρχή
του συνεδρίου το στερεότυπο περί «σωματιδίου του Θεού», αναφερόμενος στο
μποζόνιο Higgs, το οποίο όπως είπε, αποτελεί εφεύρημα του εκδότη του
γνωστού βιβλίου του νομπελίστα φυσικού Λέον Λέντερμαν. «Ο ίδιος ήθελε να
ονομάσει το βιβλίο The Goddamn Particle», υπογραμμίζει.
Ανατροπές
Το συνέδριο «Θεολογία και Σύγχρονη Φυσική» αγκάλιασε από την πρώτη
στιγμή το Τμήμα Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης,
το οποίο βρίσκεται σε μια εξωστρεφή τροχιά τα τελευταία χρόνια. Εχοντας
στο ενεργητικό του τη διοργάνωση της Πολιτισμικής Κατάληψης (2012) και
το περσινό συνέδριο «Εκκλησία και Αριστερά», το Τμήμα δεν διστάζει να
θίξει θέματα που θεωρούνται ταμπού για τον χώρο της Εκκλησίας, ενώ
παράλληλα έχει λάβει απόφαση ίδρυσης μουσουλμανικής κατεύθυνσης σπουδών.
«Η συζήτηση σήμερα είναι αναγκαία γιατί ζούμε την πιο άγρια περίοδο
φονταμενταλισμού της ελληνικής κοινωνίας, σε όλα τα επίπεδα: θεολογικό,
πολιτικό, πολιτισμικό. Οταν δεν υπάρχει το όραμα πίσω από το οποίο θα
συνταχθεί η κοινωνία, τη θέση του παίρνει ο φονταμενταλισμός», μας λέει ο
πρόεδρος του Τμήματος Θεολογίας και καθηγητής Χρυσόστομος Σταμούλης και
συμπληρώνει: «Πολλοί που ασχολούνται με το μυστήριο της εκκλησίας και
με τη θεολογία έχουν, δυστυχώς, ελαχιστότατες γνώσεις. Αναπτύσσουν
προσωπικές θεολογίες, οι οποίες είναι ιδεολογίες. Ο φονταμενταλισμός,
όμως, έρχεται και στην επιστήμη, όταν εκείνη ισχυρίζεται ότι μπορεί να
σώσει τον κόσμο. Ισως αυτό είναι το νόημα του πραγματικού διαλόγου, να
βγάλουμε από τη συζήτηση τις μεσσιανικές διαδικασίες. Τους θεολόγους δεν
τους αφορά ο τρόπος δημιουργίας του κόσμου και οι επιστήμονες που
σκέπτονται δημιουργικά δεν ασχολούνται με το “ποιος” της δημιουργίας».
Στις
επιστήμες η ανατροπή των υφιστάμενων δεδομένων από νέες ανακαλύψεις
είναι κάτι φυσιολογικό και αυτό πρέπει να ισχύει και στην επιστήμη της
θεολογίας, επισημαίνει ο κ. Σταμούλης, χωρίς να προκαλείται ανησυχία
στους πιστούς. «Εάν έρθει σήμερα η φυσική επιστήμη και μας πει ότι
ανατρέπονται όλα αυτά που περιγράφουν τα βιβλικά μας κείμενα για το
“πώς”, θα απαντήσω όπως θα έλεγε και ο Μέγας Βασίλειος: “E, και; Χάνεται
η πίστη μας; Ισχυρότερη γίνεται”. Πιστεύω ακράδαντα πως αν ο βιβλικός
συγγραφέας έγραφε σήμερα τη Γένεση και ο Μέγας Βασίλειος την Εξαήμερό
του, θα το έκαναν πολύ διαφορετικά. Και σήμερα η Εκκλησία έχει ανάγκη
από μια νέα Εξαήμερο. Περιμένουμε τον νέο Μέγα Βασίλειο που θα τη
γράψει», καταλήγει.
Ο Μέγας Βασίλειος και το μποζόνιο Higgs
Στην κατάμεστη αίθουσα του Ιστορικού Κέντρου Θεσσαλονίκης φοιτητές
Θεολογίας, καθηγητές και απλός κόσμος ακούει με προσοχή την καθηγήτρια
Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και επικεφαλής της
πανεπιστημιακής αποστολής στον ανιχνευτή Atlas του CERN, Χαρά Πετρίδου,
να εξηγεί τη διαδικασία των πειραματισμών που ακολούθησαν οι επιστήμονες
για να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη του μποζονίου Higgs. «Με εντυπωσίασε το
ανοιχτό πνεύμα των περισσότερων συναδέλφων και με συγκίνησε η συμμετοχή
του κόσμου και το ανοιχτό πνεύμα των διοργανωτών. Ο κόσμος ήθελε
πραγματικά να ακούσει για τα επιστημονικά επιτεύγματα, να δούμε πού
βρισκόμαστε», σημειώνει η κ. Πετρίδου.
Αναβάθμιση επιταχυντή
Αυτή την περίοδο ολοκληρώνεται η αναβάθμιση του επιταχυντή και θα
λειτουργήσει ξανά από την αρχή του νέου έτους, με την ενέργεια της
σύγκρουσης των σωματιδίων να έχει αυξηθεί από 8 TeV σε 13 TeV για να
μελετηθεί καλύτερα το σωματίδιο Higgs.
Ο ανιχνευτής μιονίων,
τμήμα του οποίου κατασκεύασε η ομάδα του ΑΠΘ σε συνεργασία με το
Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, έπαιξε σημαντικό
ρόλο στην ανακάλυψη του σωματιδίου Higgs, καθώς τα μιόνια είναι ένας
από τους τρόπους διάσπασης του σωματιδίου. «Η ομάδα μας τώρα συμμετέχει
στην αναβάθμιση του ανιχνευτή Atlas που θα ολοκληρωθεί το 2018»,
υπογραμμίζει η κ. Πετρίδου.
Η σχέση πάντως της επιστήμης και της
θεολογίας δεν είναι καθόλου νέα, σύμφωνα με τον αρχιμανδρίτη Ειρηναίο
Δεληδήμο. Ο Μέγας Βασίλειος, όπως τόνισε στην εισήγησή του, προτρέπει
στην Εξαήμερο προς την επιστημονική έρευνα καθώς αναφέρει ότι ο Θεός
«αποσιώπησε» ορισμένα στοιχεία της δημιουργίας για να «γυμναστεί» ο νους
του ανθρώπου και να τα ανακαλύψει μόνος του. «Οι ακραίοι θρήσκοι και οι
ακραίοι άθεοι συναντώνται σε ένα πράγμα: ότι επιστήμη και Θεός είναι
ασυμβίβαστα. Αυτό όμως δεν ισχύει ούτε για τους Πατέρες της Εκκλησίας
ούτε στις πραγματικές ανακαλύψεις της επιστήμης. Η συνεργασία επιστήμης
και θεολογίας μπορεί να μεταδώσει γνώση στην κοινωνία, αφού ξεπεραστούν
οι προκαταλήψεις και από τις δύο πλευρές», σημειώνει.
Περισσότεροι
από χίλιοι μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και δεκάδες φοιτητές
ελληνικών πανεπιστημίων επισκέπτονται κάθε χρόνο τις εγκαταστάσεις του
CERN στη Γενεύη, μας λέει ο κ. Τσεσμελής, υπερήφανος που η Ελλάδα έχει
πολύ μεγάλη παρουσία στον Οργανισμό. Ενδεχομένως, η επόμενη αποστολή να
περιλαμβάνει και τους πρώτους φοιτητές Θεολογίας και αυτό θα είναι μια
σαφής ένδειξη ότι ο διάλογος δεν σταματά αλλά συνεχίζεται.
Εν αρχή...
Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν· πολλὰ ἀπεσιώπησεν,
ὓδωρ, ἀέρα, πῦρ, τὰ ἐκ τούτων ἀπογεννώμενα πάθη· ἃ πάντα μὲν ὡς
συμπληρωτικὰ τοῦ κόσμου συνυπέστη τῷ παντὶ δηλονότι· παρέλιπε δὲ ἡ
ἱστορία, τὸν ἡμέτερον νοῦν γυμνάζουσα πρὸς ἐντρέχειαν, ἐξ ὀλίγων ἀφορμῶν
παρεχομένη ἐπιλογίζεσθαι τὰ λειπόμενα.
Μέγας Βασίλειος,
Εξαήμερος, Ομιλία Β΄