Doga farkindaligi ve fenoloji kursu

Fenoloji için ne kadar heyecan duydugumu ve Turkiye'de kurulmasi için yazdigim yzilari hatirlarsiniz. Sonunda oldu su an kurulma asamasinda.

Nuzher Dalfes ve Uygar Ozesmi ile doga farkindaligi ve fenoloji kursu. Naçizane bende bitkilerden bahsedecegim. Bekleriz. Ayrintili bilgi için Marmariç'e tiklayiniz.

Fenoloji referans bitkileri rehberi ve subat ayi fenoloji notlari

Fenoloji ile ilgili son iki yazimi  bir, iki okudunuz. Simdi bir rehber olusturmaya geldi is.

Bitkilerin gozleminde dikkat edilmesi gereken genel kurallar ;
1-Bir bitki ile ilgili karar vermekte zorlaniyorsaniz birbirine yakin uc ayni cins bitkiyi inceledikten sonra karar verin. Veya iki uc gun sonra gelip bakin. Kural olarak emin olmadiginiz gozlemi kaydetmeyiniz.
2-Agaclarla ilgili gozlemler icin ihtiyar en az otuz ve ustu yas agaclari gozlemleyiniz. Genc agaclar farkli peryodlarla tomurcuklanabilir ve yaniltabilir.
3-Sonbaharda yapraklar iklime bagli olarak renk degistirmeden yere dusebilir sizde bu sekilde not alin. 
Gozlemlemeye esas alincak ogeler;
Tomurcuklar: Tomurcuklarin patlamis olmasi ilk yapraklarin uclarinin cikmaya baslamis olmasi demektir.
Ilk yapraklar: Ilk yapraklarin cikmis olmasi yapragin seklini iyice gorebilecek sekilde yapragin acmasi demektir.
Ilk cicekler: Cicegin acmasi tac yapraklarin arasindan icinde ne oldugunu net sekilde gorebilmeniz demektir. Leylak veya kestena cicekleri gibi salkim seklinde olan ciceklerde ilk siradakilerin acmis olmasi yeterlidir, salkimdaki ciceklerin hepsinin acmis olmasi gerekmez.
Tirtillar: Findik, mese vehus agaclarinin tirtila benzeyen cicek salkimlari icin kullanilan isimdir. Bu cicekler kucuk oldugundan actigini anlamak zor olabilir elinizi surttugunuzde polenlerin sari sari elinize surulmesi lazim.
Otlar: Kirlarda minik cimene benzeyen ot cesitleri esas alinacaktir. Minnacik ciceklerini gormek icin bir buyutec gerekebilir.
Kardelenler: Dogada yabani cesitleri gozlemlenmelidir. Sus bahcelerinde yer alan hibrid cesitler yaniltabilir. Yabani olanlar tac yapraklarinin ustunde yer alan yesil lekeler ve her saptra bir cicek olmasiyla digerlerinden ayrilabilir.
Cakal erigi: çakal erigi cicekleri kolaylikla erik agaci cicekleriyle karistirilabilir. Cakal agacinin ustunde dikenler vardir.
Ilk gozlem:  Turleri ilk gordugunuz an,
Ucuncu gozlem: Turleri ilk gordugunuz veya sonra gordugunuz an tek bir gunde olabilir. Degilse ilk gordugunuz ve sonrakini tarih olarak kaydediniz.
Tum yil: Ilk gordugunuz tarih yerine tum yili isaretlemeniz mumkunudr ozellikle tum yil duyulan kus sesleri vs icin.
Son gozlem: Ozellikle kuslar icin en son goruldugu an not dusulebilir. Kuslarla ilgili kismi bilincli olarak atliyorum projenin ikinci etabinda tekrar ele alacagim.
 Kelebek gozlemleri:  Kelebklerin ciceklerin uzerine uzunca kondugu donemi bekleyin ve emin olmadiginizi not almayin bu konuda ileride uzunca ele alincaktir.
Ilk renk degisimi: Sonbaharda agaclarin yapraklarinin renk degisimi gozlemlenecektir. Karar vermek icin ayni agacin ustunde birkac dalin yapraklarinin renk degistirmeye baslamasi onemlidir/
Tamamen renk degisimi: Bir agacin tum yapraklarinin renk degistirmis olmasi halidir.
Yaprak dokumu: Agacin bazi dallarinin yapraklarini dokmus olmasi.
Ciplak agac: Agacin tum yapraklarini dokmus ve kis uykusuna hazirlanmis hali.
Olgunlasmis meyveler: Tamamen rengini almis(murver, bogurtlen ve cakal erigi nerdeyse simsiyah hale gelmeli akdiken, kusburnu, cobapuskulu meyveleri  kirmizi olmali) , yumusamis veya agactan dusmus olmalari (kestane, mese etc) meyvelerin durumunu daa kaydedebilirsiniz bu sene az , yeterince veya bereketli gibi!
Gozlemlere esas olacak bitkiler, agaclar:
Bogurtlen,kardelenler, susenler, nergisler,  kusburnu, çuha çiçegi, çopleme, altin canak, cakal erigi, murver, akdiken, findik, sarmasik, leylak,  çoban puskulu,  kestane, at kestanesi, akasya, badem agaci Adi kizil agac, disbudak, hus, avrupa kayini, melez, akcaagac, sapli mese, sapsiz mese, Turk mesesi, disbudak yaprakli uvez,

Yukaridaki bitkilerden sececeklerinizi gozlemleyip ilk kayitlari tutmaya baslayabiliriz.Leylaklar, kestaneler ve altin canaklar her bolgede bulundugundan en cok gozlemlenenler.Sorusu olan?

Normandiya için gozlem vakti:
Subat basi itibariyle:

ayi sarimsaklari ilk yapraklarini vermek uzere

cuhalar cicek acmaya basladi

ilk yapraklar ve ilk tomurcuklarini veren

ortancalar ilk yapraklarini verdi

leylaklar kapali tomurcuk halinde

findik tirtillari tamamiyle acmis

murver ilk yapraklarini verdi

cigdemler acti

altin canak tomrucuklari arasindan sari sari cicek tac yapraklari gozukuyor.

mimosalar tamamen acti

haseki kupesi! ilk yapraklarini verdi

kardelenler tamamen acti

gunes yoksa tac yapraklarini simsiki kapiyorlar ilk cigdemler

 Ya sizin oralarda durumlar nasil? Bir sonraki postta ozel olarak bitkilerin nerelerine dikkat edilmesi gerektigini yazacagim.

Fenoloji takvimi ve referans bitkiler ile Turkiye için fenoloji kayitlari olusturma girisimi

Fenoloji'nin babasi bize yabanci biri degil, bitkilerin adi soyadi olmasi gerekir diyerek hepsine latince isim ve soyisim vermeyi baslatan Carl Von Linné. Bitkileri, obceklerin, kuslarin duzneli gozlemlenmesiyle mevsim ritimlerinin takibini ona borcluyuz. Fenoloji ile uzun donemlerin verileri toplanarak yapilan gozlemlerle hava durumu tahmini yapilabiliyor,  tarimla ugrasanlara yardimci olan sonuçlar cikariliyor ve iklim degisikliklerinin etkilerini olcemeye yariyor daha once bahsettigim gibi. ozellikle polenlerle dollenmenin zamanlarini Fenoloji ile saglikli sonuçlar aliyor. Dollenme deyim geçmeyin hayatin merkezi polenizasyon. Bu sene hiç ama hiç elma yok bizim bolgede, ciceklenme doneminde yagan uzun yagmurlar; ruzgar ve arilarin polenleri toplayip dollenmeye yol acmasi engellemesi ana nedeni.

Son yillarda Fenoloji gozlemleriyle kislarin daha gec gelip (bunun icin yapraklarin renk degistirmesi esas aliniyor) daha erken gittigini erken cicek tomurcuklari ile tesbit edilmis. Kis bitkilerin dinlenme donemi bu donem kursel isinmayla 10 ila 20 gun arasi azalmis bolgelere gore. Bunun sonucu olarak eskiden ekim ortasi olgunlasan elmalar eylul ayinda yiyebilmek mumkun. Uzumler erken cicek actigindan guneste kalma suresi uazamis bu da seker miktarini arttirmis. Genel takvimlerde verilen genel bilgiler yerel olarak uygulandiginda cogu zaman uyusmadigini gozlemlemissinizdir bahce ile yada bitkilerle ugrasiyorsaniz. fenoloji yerel gozlemlere dayandigi icin genel takvimlerden daha cok isinize yarayacak veri icerir. Ornegin leylak agacinin acmasi topraginyeterince isindigini ve ekime hazir oldugunu gosterir. leylaklarin cicek acmasinin her yerde farkli olacagini gelin kendiniz gozlemyin.  Halen Fransa' da ve Ingiltere'de amatorlerin yolladigi veriler bir merkezde toplanmaya devam ediyor. Turkiye'de bunun yapildigina dair bir bilgi bulamadim. Isterim ki bu bilgileri biz olusturalim bu projeye destek vermek isteyenleri bekliyorum.

Fransa'da  link http://www.obs-saisons.fr/participez/plantes-animaux

Ingiltere icin link .

Kisaca baslamak gerekirse;
1- Erkenci ilkbahar  donemi kardelenlerin ciceklenmesi ile basliyor,buna findik agaçlarinin çiçeklenmesini ki dokundugunuzda elinize polenlerinin bulasmasi demek, cigdemlerin ve diger soganlilarin, sogut ile kizilagac'in ve  cicek acmasi golzemlere eklenebilir.
2-Altin çanaklarin çiçeklenmesi ile ilkbahar resmen basliyor, buna orman sumbulleri, anemonlari ve gol soganlarinin ile ciceklenmesini ekleyebiliriz.
3-Elma agacinin çiçeklenmesi ilkbaharin tam ortasinda oldugumuzu gosteriyor, buna leylaklarin ve ahududularin ciceklenmesini ekleyebiliriz.
4-Murver çiçekleri ve guller yazbasi aciyor,
5-Ihlamurlarin ve ortancalarin açmasi yazin ortasi,
6-Ilk elma, armutlarin olgunlasmasi ile guz cigdemlerinin acmasi yazin bitmesi,
7-Murver meyvelerinin olgunlasmasi sonbaharin baslamasi,
8-Cevizlerin, kestanelerin  olgunlasmasi sonbahar ortasi
9-Yapraklarin renk degistirmesi sonbaharin bittigini gosteriyor.

 Tum bu veriler bahçede yapilacak calismalara referans. Tohumlarin ekim veya budama zamanlarini referans olarak bu gozlemleri alacaksiniz. Ornegin guller altincanaklarin actigi zaman budaniyor. Bunu bir tablo yapip eklemeye calisacagim. Ayrica gozlemlenecek bitkiler,  kuslari su an icin ayri birakiyorum, neresine bakilacagina iliskin bir rehber hazirlayacagim bir sonraki postta. Ilgilenenler parmak kaldirsin lutfen? :)

Fenoloji - dogayi takip ederek hava ve toprak sicakligi tahmini I

Leylaklarin acmasiyla topragin tohumlari yesertecek sicakliga ulastigini varsayrak ona gore ekim yapmaya baslayali iki sene oldu. Ancak bunun bir bilim oldugunu yeni ogrendim. Bu bilimin adi Fenoloji/Phenology/Phénologie bu sefer kelimenin kokeni latince degil yunanca. Phaino "gostermek, isiga yonelmek, belirmek" anlaminda  logos "sebeplendirme, calisma" anlamlarina geliyor. 

 Benim gibi dogayi gozlemleyen biriyseniz dogada beliren isaretlerin belli zaman dilimlerine isaret ettigini yavasca kavramaya baslarsiniz. Bunu yapan ilk siz degilsiniz. Fransa'da 1340 yilindan itibaren bagbozumu kayitlari tutulmus. Yani 600 kusur yil once bagbozumu yapilirken havanin nasil oldugunu cevredeki bitkilerin tarifini bu kayitlarda bulabilirsiniz. Ayni seyi uyesi oldugum Mantar klubundeki defterlerde gordum mesela bu ay icin basurotlarinin belirmeye baslamis roper olarak alindi. Fransa'da 1880-19454 arasi tum sehirlerdeki dogaya iliskin gozlemler ornegin kirlangiclarin donusu, leylaklarin cicek acma zamani ulusal metereoloji merkezinde toplaniyormus. Japonya'da ve Cin'de kiraz agacinin cicek acmasi bir suru festival icin baslangic tarihi en eski kayit 8. yyla dayaniyor. Ingiletre'nin ilk fenolojik kaydinin tarihi 1684. Ingiltere'de fenolojinin babasi Robert Marsham 1736 yilindan olum tarihi olan 1798'e kadar bu kayitlari tutmus. 

Ficaria basur otu

Bu kayitlar olusturulurken bahcivanlar, ciftciler kisacasi dogaseverlerin gozlemleri esas aliniyor.  Teknoloji ile meterolojik tahmin yapmanin boyutlari degisse bile fenoloji onemini korumaya devam ediyor. Bugun kuresel isinmanin doga uzerindeki etkisi bu kayitlara bakilarak gozlemleniyor.  Bu kayitlara bakarak kislarin kisalmakta oldugu bitkilerin hayatta kalma suresi 2 ila 3 hafta suresince artmis durumda yine fenoloji ile sehir isiklarinin yapraklarin dokulusunu geciktirdigi ortaya cikiyor. 

nergisler

Kisaca tanimlarsak Fenoloji canlilar dunyasinda (dogada) periyodik zamanlarda ortaya cikan belirtilerin iklim degisiklerini belirlemede kullanilmasi diyebiliriz. Fenolojide mevsimler ona ayrilmistir. Erken bahar donemi kardelenlerin filizlenmesi ile baslar. birinci ilkbahar donemi altin canaklarin sapsari ciceklerinin bahceleri senlendirmesiyle, tam ilkbahar elma ciceklerinin acmasiyla anlasilir. Yas baslangici icin murver ciceklerinin acmasini, tam yaz donemi icin ihlamur ciceklerinin kokusunu icimize cekebiliriz. Yaz sonu ilk elmalarin olgunlasmasi donemidir. Sonbahar baslangici murver yemislerinin olgunlasmasina, tam sonbahar cevizlerin olgunlamasina sonbahar sonu cinar yapraklarinin kizarmasina denk duser. Doganin dinlemeye basladigi uzun kis doneminde once yapraklar dokulur. Yukseklikde doganin dongusunde etkilidir daha yukseklerde bulunan bitki ortusu daha gec ciceklenebilir ornegin findik 43 gun kadar ve mese palamudu 28 gune kadar daha gec ciceklenebilir. Bu agaclar ayilarin ve sincaplarin ana besin maddesidir. Yukarida saydiklarim disinda roper alinan bitkiler var bunlari daha sonra anlatacagim.