Αυτός είναι ο ορισμός που δίνεται στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων του ΥΠΕΠΘ.
Τυπικό παράδειγμα σχηματικής ποίησης αποτελούν τα “Καλλιγραφήματα”, που δημοσίευσε το 1918 ο γάλλος ποιητής Γκυγιώμ Απολλιναίρ. Πολύ γνωστό ποίημα, που συγκαταλέγεται στη συλλογή, είναι “Το λαβωμένο περιστέρι και το σιντριβάνι”. Οι στίχοι του, όπως φαίνεται και στην εικόνα, σχηματίζουν μια γραφική παράσταση με ένα λαβωμένο περιστέρι με ανοιγμένα τα φτερά του που αιωρείται πάνω από ένα σιντριβάνι.
Πανιά στο Νείλο,
πουλιά χωρίς καλάηδισμα με μια φτερούγα
γυρεύοντας σιωπηλά την άλλη
ψηλαφώντας στην απουσία τ` ουρανού
το σώμα ενός μαρμαρωμένου εφήβου
γράφοντας με συμπαθητικό μελάνι στο γαλάζιο
μιαν απελπιστική κραυγή.
Νείλος, «Τα Περιστέρια»
22. 11. 1942
Η μεγάλη διαφορά της σχηματικής ποίησης έγκειται στο ότι αξιοποιεί τη γλώσσα ως οπτικό κυρίως υλικό. Έτσι, το ορατό και το αναγνώσιμο καθορίζονται με νέους τρόπους. Τα γράμματα και οι λέξεις αποκτούν πολύσημο και παιγνιώδη χαρακτήρα. Η γλώσσα, δεν αφηγείται, δεν περιγράφει, δεν εκφράζει με άμεσο τρόπο το ποιητικό εγώ, το ποίημα δεν νοηματοδοτείται από τη γλώσσα αλλά τη χρησιμοποιεί ως οπτικό μέσο για να παραχθεί το νόημα. Η προσοχή μας επικεντρώνεται στην "οπτικότητα" του ποιήματος. Η ποίηση μετατρέπεται σε πρόσχημα, το μάτι καθυστερεί στα οπτικά στοιχεία απλώς "διατρέχοντας" το λεκτικό χώρο.
Ξέρουμε ότι η εποχή μας θέλγεται όλο και περισσότερο από τις εικόνες, τα στατιστικά διαγράμματα, τις αφίσες… Η σχηματική ποίηση έχει άμεση σχέση μ` αυτές τις μεταβολές, με την επιβολή του ορατού και του αισθητού πάνω στο γραπτό και το νοητό.
Περισσότερα για το πως όλα αυτά τα κάναμε πράξη με τους μαθητές μου εδώ.