Bolivia
| Bolivia | |
| kian | |
| sintuqi squ kian | 17°48′S 63°10′W |
| kinbhci | 1,098,581 km2 |
| qalang | Sucre |
| ke | |
| Spanish, Quechua, Aymara, Guarani | |
| Linpgan squliq | |
| 11,428,245 | |
| Pinqasan ryax nakoka | |
| 6 na tay mspat byacing na qutux kawas | |
| sinnhen | |
| Cyorokay | 19.2% |
| Tenskyo | 70.1% |
| ungat sinnhen | 10.1% |
| binah | 0.6% |
| ryax nqu kian | |
| UTC−4 | |
| pposa giqas nqu zyuwaw | |
| .bo | |
Bolivia (玻利維亞) hya’ ga cyux maki’ tay 17 00 S, 65 00 W na Nan-Meco syuw.
Bolivia (玻利維亞) hya’ ga cyux maki’ tay 17 00 S, 65 00 W na Nan-Meco syuw.
kwara’ kinghciyan niya’ 1,098,581 sq km (maki’ tay 28ginkgan kin wahci’)
(kinwhci’ niya’ ga 1,083,301 sq km , kinwhci’ na lawsayan wsilung hya’ ga 15,280 sq km)
Kinkhmayan kwara’ squliq hya’ ga 10,969,649.
Pinbcyan naha’ sni’ naha’ rhzyal hya’ iy pqmahun hya’ ga 34.30% , lhlahuy hya’ ga 52.50%, sni’ naha’ sa pptzyuwaw sa bzinah hya’ ga 13.20%.
cingay llamu minsya na Poliweya lalu na koka ga Poliweya maki sa kura mkilux Meco na tzzik na koka,gluw na kura mkilux Meco koka.
lingay na koka nya ga Pasi、Mulu、Cli、Akentin、Palakuy zmagal na koka. Sukle qu pyang hopa na Maci,ana ga pyang kian na sefu nha ga Lapas,Lapaskin wagiq nya ga cyugal seng ru mtzyu koz，maki babaw cinbwanan qani ga pyang wagiq na Maci.
sraral ga Oco na minsyu,Poliweya na qalang na Antis hya ga gluw na Incyati koka
kawas 1825mspat byacing mtzyu ryax ps’rux sinhloyan na koka,sinllwan na
lalukoka qani ga kahul sa SimonPoliwal,Smlokah ru mthoki kinlahang na qu Poliweya ru yaqih kinhangan na sefu ru psplang na pila.
spzyang qalang na Kokka’ (首都)
spzyang naha’ krahu’ qalang hya’ ga Sucre.
snyan kinramat inlungan na Kokka’ (國家紀念日)
snyan kinramat inlungan na Kokka’ hya’ ga 6 na tay mspat byacing na qutux kawas.
mrhuw Kokka’ (國家元首)
mrhuw Kokka’ ta’ misuw hya’ ga Evo Morales, aring ryax 22 squ byacing tay 1 sa kawas 2006 lga, musa’ spazyang balay ms’rux kya la.
zayw na kinbkisan(歷史)
ryax sraral
tmsuqan na mopuw magal kinmhgan ga koka Poliweya qani ga kinhangan na
gluw Ispanniya –lapulata cwan tu.Ryax na mopuw qeru kinmhgan na Latimeco
mbuci mciriq，ryax nasa ga sllwan nha ma「kraya Milu」na Poliweya,ngarux balay na Wenecyalacyaszwela son minsyu nha’,kawas1809 kragan na Poliwal ru mbuci la.nanu yasa Poliwal sllwa nha lalu na koka ma Poliweya kining nha.
kawas 1825 tekahul sa Ispanniya mbuci nanak la.aring kya lga mptciriq kryax bih sa lingay na koka nha.nanu yasa smka na rhyal wayal nha pagal sa squliq.myang :misu na Cli kura rhyaq na ryax Antis ru bih na umi、Pasi ka kura mkilux ru Palakuy kura ghyaq.
Pyang trang maki kawas 1879 tehuk 1883 na Syaw .s pintriqan. Poliweya umi na Pinhay ru pyang psplang nha pila na Kang Ko Antofacyas wayal nha pqol uzi. Aring kya lga nanak rhyel nanak qu bung na koka la.
Babaw na mbuci lga.kmahang sefu na Poliweya ga kahul sa Oco squliq mplquy na kinbahan ru squliq na Mestiso (squliq naIno na mimaw qu ramu ) mgluw.Sefu nha gaKwato ru magal sa hetay mtlokah qu kinlahang nha.khmay na squliq Yuncumin Intianini nha si inlungan bcyun nha.skahul nha holit tbgahang nha qu linhoyan na Inti.Olang nha kinli qu rhyal na Yuncumin Intianini.Kawas1900 kesan nha qu squliq Poliweya ga qutux seng mang ru mtzyu kbhul.nanak cyugal mang tehuk payat mang maki qu senkyu na kenli.
Kawas 1898 Lapas ga pyang hopa na maci .lalu nanak qu Sukle hopa na maci.son qani mita lga psplang pila na Poliweya taring sa mqzinut na Potosi In kang mssyuk sa bih na Olulo kyuhan nha Si.nanu yasa mzyu qu kenli na sefu ru psplang pila qu koka.
Ziray na misu
Kawas 1953 mspat byacing sazing ryax.hapuy holi Istngsolo.laxan nha qu Tacwangyun gaga.gblazyun nha gaga na rhyal.
Kawas 1984 Poliweya ga tmasoq qu kinhangan na hetay lru 、taring minsyu qu senkyo lru squliq nqu baq biru qu lmahang sefu.
Kawas2003zezyaw na ’wahan na gsolin （pwah Cli na umi naKang ko，mkura ghyaq Amerika posa kuki na gasolin）nanu yasa smyuk kwara minsyu、iniptzyaw kwraw Kozyo，Sancis soto ki psinyunan rayli fuk soto Mesasin pqehun nha malax，mgay sa binah na rhyal.
Kawas 2005 mpuw zasing byacing mopuw spat ryax .mpsekyo soto minsyu na Aymala ru Intan na Yuncumin 、Poliweya pspung magal sa syakay cuyi yuntun thoki Molalays 53.75％hyo nya lmaqux.kawas2006 qutux byacing mpusal sazing ryax.te qutux msoto na Yuncumin maki sa bih na Meco rum Poliweya na t’zil na soto.Taring mthhuway qu sinhloyal na syakay cuyi （nanu yasa Intian syakay cuyi）kbalay lbalay inlungan na Poliweya.
Aymala ru Intian na Yuncumin、Poliweya pspung magal sa syakay cuyi yuntun thoki Molalays.
Kawas 2009 qutux byacing mpusal magal ryax zezyaw na kinbkisan na Poliweyate mopuw mtzyu na gaga msqutux inlungan na minsyu sagal nha sa gaga memaw 61.8％ kin wagiq qu hyo nha swalan minsyu.
Kawas 2009 cyugal byacing mpusal mtzyu ryax,Moslas pinbiruwagiq na gaga sinllwan「koka na sinhloyan na Poliweya」（República de Bolivia）mzyu maha 「Poliweya sinqunan na koka」（El Estado Plurinacional de Bolivia）,ru tehuk 64.2% sinqunan inlungan ru magal lozi.kawas 2019 mopuw qutux byacing mopuw ryax.soto Molalays pinsqehan nha ma senkyo ga mqequriq ru laxan nha la.
Tili（地理）
Poliweta na htgan wagi kura ghyaq ga bqnux kwara qu rhyal nha rhyal te ska ga rgyax na Antis bih htgan wagi na rrgyax.Byaqan wagi ga rgyax na Antis ru rgyax na Poliweya na wagiq na rhyal kinwagiq nya ga mpayat seng mi.bhci glabang na ru wagiq na rgyax. rgyax na Antis byaqan wagi ki kura sa mkilux ru ghyaq msklu.cingay qu rgyax na puniq.pyang wagiq na rgyax ga Iimani b’bu kinwagiq nya ga 6462mi.
Poliweya rhyal nya ga gluw na koka ka te byaqan wagi ga wagiq rroq qu htgan wagi hya.te byaqan wagi ga maki sa rgyax na Antis. rroq qu htgan wagi hya ga hlahuy na Yamasun.pyang rroq na rhyal ga Awlurosin. Langun na Titikk maki sa qes na Poliweya ru Milu.Wuyuni ntkungan na cimu ga maki sa byaqan wagi kura mkilux (Potosisin).
gong
Poliweya pyang hopana gong nha ga Yamasyu na qara gong Mamole lpgun kilabang nya ga:
gong na Yamasyu,kinqruzyux ru kinlabang nya ga 70.67mang kunli
maki sa rhyal koka nha ga 64.3%.
gong na Plana,（qara gong na Lapulata）kinqruzyux ru kinlabang nya ga 24.51mang kunli.
langu na Titikk-gong na Tsakwatro，（gong na tezzik），kinqruzyux ru kinlabang nya ga 6.17mang kunli.
Gong na Kankeso（gong na tezzik），kinqruzyux ru kinlabang nya ga 2.02mang kunli.
kayal（氣候）
Rhyal nha ga glabang iyal ga maki sa mkilux na kayal.hopa balay maki sa tkzay ru blaq na kayal.byaqan qwalax kayal ga kahul htgan wagi te kura ghyaq thuk sa byaqan wagi.aring sazing seng hawmi mhgut tehuk sa qutux kbhul hawmi.
sefu(政府)
Soto na Poliweya ga magal kawas ga tekahul sa minsyu senkyo mhtuw.cingay na llamu na mincu psurux gaga.（ke na Ispanya：Asamblea Legislativa Plurinacional）koka na Poliweya qu Psurux nha.sazing yun nha msqun .SanGIin mtzyul squliq sinhloyan.CunGIin maki qutux kbhul ru mtzyu squliq nha ga qutux sinhloya.
psmsun ru pqsyugan na zezyaw（行政區劃）
mqeru hopa qalang ru kian na sofu：
- qalang Cyucisaka Sukle sofu
- qalang Kcyapanpa Kcyapanpa sofu
- qalang Peni Telinita sofu
- qalang Lapas Lapas sofu
- qalang Awloro Awloro sofu
- qalang Panto Kweha sofu
- qalang Potosi Potosi sofu
- qalang Senklos Senklos-Tlasila sofu
- qalang Taliha Taliha sofu
linpgan na ssquliq（人口）
linpgan na ssquliq（分佈）
- mqasu
- kahul sraral ru tehuk misu,Poliweya aring byaqan wagi tehuk sa htgan wagi maki squliq cinqalang,ana ga ngayan kwara ga,cipoq qu squliq muwah tngasal sa wagiq na rrgyax,tzzik na rhyal ana blaq balay qu uraw soyan nha cinqalng,ana gatehuk misu qani ga nanak pira ka squliq mgay sa qinnhan misu ru myang qmayat qsinuna qinnhan,squliq maki sa tezzik人rhyal ga ungat qbaqannha mqyanux uzi.qenah msobih sa umi ru Milu ki te ska na wagiq rrgyax ga cingay balay qu qalng na squliq,nanu yasa ana cikuy qu qmayih ru slaq nha ga.hopa balay rhyal mbhoyaw qu pqyatan nha qsinu.cingay balay qu baqun tmaroq na Kang wu.nanu yasa memaw tqupusquliq mwah maki sa wagiq na rhyal.
llamu na minsyu(民族)
- Koka qani ga cingay llamu na minsyu.kawas 2010 squliq minlpgan nha ga 1012.5mang Intian Yuncumin ga tzyu pgal %.squliq na INO minimaw ramu （squliq na Mestisw）ga mpusal mtzyzu%，Oco mplquy na squliq ru binah na squliq ga mopuw payat ％
- Intian Yuncumin ga tzyul mtzyu 。pyang hopa nha ga Kcyuyacu ru Aymalc，sazing minsyu qani ga Poliweya na Intian Yuncumin linpgan maki sa spat pgal magal%。Koka qani ga cingay llamu na minsyu，kawas2010年linpgan na squliq koka 1012.5。Intian Yuncumin ga tzyul pgal%，ru binah na squliq ga mopuw payat ％。Intian Yuncumin ga tzyul mtzyu 。pyang hopa nha ga Kcyuyacu ru Aymalc，sazing minsyu qani ga Poliweya na Intian Yuncumin linpgan maki sa spat pgal magal%.
- Koka Poliweya ga msinblayan ru mqasu maha sefu ru sinnhen.magal balay gaga nha ga 「koka qani ga tgahan nha qu qsahuy ka sinnhen smi inlungan sa kyakay ru miuw ke na sefu uzi,tnaqun nha mita kkwara cinbwanan,sbcyun nha qu sinnhen.」Koka Poliweya qani ga kawas2001 pqtaqan nha lmpu qu squliq nha ga .sinnhi Tenskyo na squliq ga pitu pgal mspat％ .snhi giqas na kyokay ga mopuw qeru％ ru ungat sinnhen ga cyugal％.
- Sinnhen na linhoyan minnrwa nha（kahul sa cinbwanan na cyorokay minnraw na khuw）minniru,kawas2010 sinnhi cyorokay ga 92.5％，snhi gaga nha nanak3.1％,Pahai2.2％,ungatsinnhen 1.9％,binah ga 0.1％mszik.
- Squliq na nha ga sinnhen nha ga gaga nha nanak.ini ptnaq sa cyorokay qu qamas nha. khokung nha yaya na cinbwanan uni「yaya na cinbwanan」rukhokung nha yaya Kpakapana，Urkupiña ru Socavón na mssyul na kneril,bleqaw ta mita.Maki cikay bih na langu Kk .Aymaran maki sa senryo si Canmus lokah inlungan.Maki Poliweya khokung binah na sinnhen ga Ekeko，kbhoyaw ru cinmuyaw na Aymaran nya Utux nya，qutux qutux kawas qutux byacing mpusal payat ryax,ru TUPA,Utux squliq na Kwalani.
psplang pila(經濟)
Koka Poliweya qani ga baha hmswa kinhangan na sefu nya ga yaqih iyal.nanu yasa maki sa kura sa mkilux na meco pyang balay mqzinut ru inqbaq inlungan.Squliq ka mqzinut ga linpgan ga maki sa66.4％.ungat pcyagun ru nniqun son maha mkisit balay linpgan ga mpatul magal％.pyang msesyuk msazing.Rhyal na koka ga mqeru pgal％ ga mplquy ru mimaw ramu na (Aynoko) squliq smpung kwara.
Kya qu Abura ki Gasolin memaw balay Kbhuyun .ru Si.Caw.Cin.Sin.Kin.Li.nanu yasa sllwan nhama 「mkisit na squliq mtama sa Kin na thekan msina mami」iyat kbhuyun na Kwang Zaw.mki ka kinbaqan ssquliq na nwahan mzyup na Ispaniya ru wayal nha slaqux na koka Incyati kinbalay nyux nha sbilun. Koka Poliweya qani ga tszik na Wenezuyla te sazing kicingay qu Gasolin na goka maki sa Nanmeco.