«Βούρλα» Το βιβλίο έγινε θεατρικό και ανέβηκε στο «Αγγέλων Βήμα»

Η αφίσα του έργου.
Η γυναίκα της αφίσας είναι η Κατερίνα Σκορδαλάκη.

Είναι φορές που η πραγματικότητα ξεπερνάει αυτά που ονειρευτήκαμε ή δεν τολμήσαμε να ονειρευτούμε. Το «Κάτι να μείνει από μένα – Πόρνες στα Βούρλα» ο είναι τίτλος του βιβλίου μου. 

Τώρα πια έγινε και τίτλος θεατρικού έργου. Ένα χρονικό μετά μουσικής αφιερωμένο με τρυφερότητα στη μνήμη των κοριτσιών που πέρασαν από το μπορντέλο των Βούρλων.

Ανέβηκε στο θέατρο «Αγγέλων Βήμα» για τρεις παραστάσεις στην πρώτη σεζόν. Έκανε πρεμιέρα την Κυριακή 29 Μαΐου 2022.

• Θεατρική προσαρμογή-σκηνοθεσία: Μαργαρίτα Δαλαμάγκα-Καλογήρου

• Επιλογή τραγουδιών, ενορχηστρώσεις, πιάνο επί σκηνής: Υβόνη Σιέμου

• Κορίτσια των Βούρλων-Παίζουν και τραγουδούν: Κατερίνα Σκορδαλάκη, Αμαλία Αυγουστάκη, Ρουμπίνη Χονδρουδάκη

• Αφήγηση: Τέτη Σώλου

(Ήμουν κι εγώ εκεί. Ήμουν η αφηγήτρια. Ήμουν τα ίδια τα Βούρλα!)

Ένα έργο φτιαγμένο από γυναίκες που αφηγείται ιστορίες γυναικών.

Φωτογραφία από την πρόβα τζενεράλε
Πάνω από αριστερά: Κατερίνα Σκορδαλάκη, Υβόνη Σιέμου,
Αμαλία Αγουστάκη και Ρουμπίνη Χονδρουδάκη.
Μπροστά καθιστή: μουά

Στην τελευταία παράσταση, τον Ιούνιο, ενθαρρυμένες και συγκινημένες από τη θερμή ανταπόκριση, υποσχεθήκαμε στο κοινό ότι θα επιστρέψουμε στο «Αγγέλων Βήμα» για να συνεχίσουμε.

Και επιστρέψαμε!

Έχοντας την εμπειρία των προηγούμενων παραστάσεων και μια μικρή χρήσιμη χρονική απόσταση από αυτές, κάναμε πολλές πρόβες και βελτιώσεις.

Οι παραστάσεις στο θέατρο άρχισαν τον Οκτώβριο του 2022 και συνεχίστηκαν μέχρι τον Φεβρουάριο του 2023.

Ενδιάμεσα, στο πλαίσιο του προγράμματος «Πυρίκαυστες πόλεις» με αφορμή τα εκατό χρόνια από την καταστροφή της Σμύρνης 1922-2022, το έργο παρουσιάστηκε, ύστερα από πρόταση των δήμων στον Βύρωνα, στην Καισαριανή και στη Δραπετσώνα, που είναι περιοχές με προσφυγικούς πληθυσμούς. 

Φωτογραφίες από τις πρόβες στη Δραπετσώνα

Αποχαιρετώντας το κοινό στην τελευταία παράσταση η σκηνοθέτιδα είπε ότι της φαίνεται περίεργο που κατεβαίνει το έργο, σχεδόν απίστευτο. Η αλήθεια είναι ότι η καθεμιά μας ανάπτυξε τις δικές της συνδέσεις με το έργο, τα Βούρλα και τις ζωές των έγκλειστων γυναικών.

Εγώ ένιωθα ότι η φωνή των κοριτσιών είχε περάσει τη μάντρα των Βούρλων, είχε περάσει τις δεκαετίες που μεσολάβησαν κι έφτασε ως το σήμερα, για να ακουστεί από σημερινούς ανθρώπους.

Αυτό ανέφερε η Ελένη Γκίκα στη βιβλιοκριτική της στο Fractal. Ξαναδιαβάζοντας το απόσπασμα σήμερα το βρίσκω όχι μόνο τιμητικό, αλλά και ιδιαίτερα συγκινητικό, γιατί στεφανώνει όλη την προσπάθεια.

Ναι, κορίτσια! Κάτι έμεινε από σας!

... Γιατί η Τέτη Σώλου αυτό ακριβώς κάνει: Τέχνη και Μνήμη με εκείνων των γυναικών την θεοσκότεινη ζωή. Ερευνώντας τα πάντα: ιστορία, κοινωνία, περιοχή, «σαράντα το νοίκι, είκοσι πέντε η βίζιτα», σκύβοντας με ενσυναίσθηση σπλαχνικά σε μαρτυρίες και ζωές αληθινές, ακόμα κι όταν το προσωνύμι ήταν ψεύτικο, ο Θεός έτσι ή αλλιώς γνωρίζει και μας μνημονεύει με τ’ αληθινό, συνθήκες, τσατσάδες, αγαπητικοί, κελάκια κι αστυνομικές διατάξεις ξαναπαίρνουν ζωή, παλιαρρώστιες και πελατεία βρυκολακιάζει, τα Βούρλα κλείνουν και οι προσωπικές ιστορίες ανοίγουν: Μυρσίνη - ένας γάμος που δεν έγινε ποτέ. Η Ασπασία η κουφή. Τα τετράδια της Θεανώς που κάηκαν στην Κατοχή… Το προαναγγελθέν τέλος «εγώ δεν θα γεράσω ποτέ. Μου είπε μια γύφτισσα πως θα με σκοτώσει κάποιος. Τόσο το καλύτερο» και η υποθηκευμένη ζωή «σαν πεθάνεις στα σκουπίδια όλα τα δικά σου θα πεταχτούν!».

Κι αυτό φρόντισε με τον καλύτερο τρόπο η Τέτη Σώλου: «Κάτι από εκείνες να μείνει», το έκανε Τέχνη. Μετατρέποντας σε λέξεις, περιγραφές, φράσεις, εικόνες, συναισθήματα, σπαραγμό τις λεπτοβελονιές της ζωής. Διότι δυσκολότερο από το να διασώσεις την σκοτεινή τέχνη της Ζωής, δεν έχει.

Ένα βιβλίο με λόγο ύπαρξης, ένα ανάγνωσμα συγκλονιστικό. «Τα Βούρλα ήταν ο πάτος στην ιεραρχία του πληρωμένου έρωτα. Εκεί συγκεντρώθηκαν οι πόρνες που δεν είχαν ούτε όνομα ούτε μέλλον και δεν έβγαιναν παρά μόνον με ειδική άδεια. Η φωνή τους δεν έβγαινε από την Μάντρα των Βούρλων». Αλλ’ η Τέτη Σώλου, 80 χρόνια μετά, κατόρθωσε να την κάνει επιτέλους να ακουστεί, να την απελευθερώσει.

Η ανθοδέσμη που έστειλε στην πρεμιέρα
ένας κρυφός θαυμαστής!

 

Στο καλό, αγαπημένη Αγγελική Βαρελλά!

Έμεινα ακίνητη στη θέση μου, όταν διάβασα το μήνυμα ότι η Αγγελική Βαρελλά έφυγε. Σηκώθηκα ύστερα από ώρα κι έφτιαξα έναν καφέ. Άναψα ένα τσιγάρο.

Όταν πέθανε ο άντρας της, μου χάρισε τον αναπτήρα του. «Επειδή είχατε συμπάθεια μεταξύ σας και για να θυμάσαι ότι ο Μίμης έφυγε απ' το κάπνισμα».

Αν ψάξω στα χαρτιά μου, θα βρω σημειωμένες διάφορες ατάκες που μου έλεγε όταν μιλούσαμε στο τηλέφωνο. Στα τριάντα τέσσερα χρόνια που γνωριζόμαστε, μου είπε ιστορίες που έχουν φωλιάσει στη μνήμη μου. Η Ξάνθη, το ταξίδι με το τρένο, η ορφάνια, η νονά, το φουστάνι, η αβιταμίνωση, τα κεράσια...

«Είδα τη ζοφερή πραγματικότητα. Και είδα πώς πρέπει να ζήσω, πώς να ευχαριστηθώ».

Με τα «Καλοκαιρινά» της μπήκα στον χώρο της εικονογράφησης. Ήταν μια συνεργασία γεμάτη ενθουσιασμό, που κράτησε δυο ή τρία χρόνια. Και ήταν μόνον η αρχή!

Τα «Καλοκαιρινά» δεν σταμάτησαν ποτέ να κυκλοφορούν. Με αυτά έχουν μεγαλώσει τα παιδιά που σήμερα είναι γονείς παιδιών που διαβάζουν «Καλοκαιρινά». Είναι ιστορικά βιβλία!

Πέρσι οι εκδόσεις Πατάκη αποφάσισαν να τα φρεσκάρουν, να τα αναμορφώσουν. Η Έλενα Πατάκη ανέθεσε το έργο στη Βασιλική Νίκα και σ' εμένα.

Η εργασία κράτησε μήνες. Μιλούσα με την Αγγελική στο τηλέφωνο και της έλεγα πώς προχωράμε.

Ενδιαφερόταν, ρωτούσε, χαιρόταν, αλλά ένιωθα πως ένα κομμάτι της απουσίαζε. Τότε ήταν που αισθάνθηκα ένα τσίμπημα στην καρδιά. Σιγά σιγά, γλυκά γλυκά έφευγε.

Τελευταία φορά μιλήσαμε τον Δεκέμβρη.

«Μετά τα 90, κάθε μέρα που περνάει είναι μια μέρα που στάθηκα τυχερή».

Το κέφι της, το χιούμορ της και η αγάπη της για τη ζωή ήταν τα όπλα της, μέχρι το τέλος. Και η αισιοδοξία της που, όπως έλεγε, ήταν δώρο του Θεού.

Και κοίτα ένα παράξενο! Τόσα χρόνια την έλεγα «κυρία Βαρελλά» και της μιλούσα στον πληθυντικό. Και τώρα τη λέω Αγγελική.

Απόψε που είναι η πρώτη βραδιά ανάμεσα στους άλλους αγγέλους.

Ελπίζω εκεί να υπάρχουν άφθονες κερασιές!

«Κάτι να μείνει από μένα» – Πόρνες στα Βούρλα, β’ έκδοση

Περάσαμε μπουνάτσες και καραντίνες μέχρι να φτάσουμε στο τυπογραφείο. Το βιβλίο ήταν εξαντλημένο πολύ καιρό. Τώρα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Περίπλους, σε δεύτερη έκδοση, ελαφρώς επαυξημένη και βελτιωμένη και με νέο εξώφυλλο. Η φωτογραφία και αυτού του εξωφύλλου είναι μία από τις σπάνιες απεικονίσεις των Βούρλων που υπάρχουν.

Όσοι θέλετε να το διαβάσετε και δεν το βρίσκατε, τώρα θα το βρείτε εύκολα στα βιβλιοπωλεία.

Βάζω ΕΔΩ τον σύνδεσμο από τον ιστότοπο των Εκδόσεων Περίπλους, με παρουσίαση 

του βιβλίου, απόσπασμα και βιογραφικό μου.

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Πόρνες όλων των ηλικιών, αγαπητικοί, μαχαιρώματα, ναυάγια της ζωής, ναρκωτικά, αλκοόλ, εγκλεισμός, ξύλο, βρόμα, αστυνόμευση, αλλά και συμπόνια συνθέτουν το σκηνικό αυτού του μπορντέλου-στρατώνα. Από κει πέρασαν σαν αγαπητικοί μεγάλοι ρεμπέτες, όπως ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο Ανέστης Δελιάς. Από τις ιστορίες των γυναικών άντλησε έμπνευση ο Νίκος Καββαδίας.

Το μπορντέλο των Βούρλων ήταν μια κερδοσκοπική επιχείρηση και ένα διαρκές έγκλημα κατά των έγκλειστων γυναικών. Εργολάβοι, επιχειρηματίες, πολιτικοί, τραπεζίτες, ο δήμος του Πειραιά και η αστυνομία ευθύνονται άμεσα ή έμμεσα για τη δημιουργία και τη διατήρηση αυτού του αίσχους επί εξήντα χρόνια.

Τα Βούρλα ήταν ο πάτος στην ιεραρχία του αγοραίου έρωτα. Πιο κάτω ήταν τα σλέπια, τα λαμαρινάδικα και ο θάνατος από την πείνα ή την παλιαρρώστια.

Το βιβλίο «Κάτι να μείνει από μένα»–Πόρνη στα Βούρλα προσπαθεί ν’ ανασυστήσει το σκηνικό των Βούρλων και του τρόπου λειτουργίας τους στη δεκαετία του ’30, μέσα από πληροφορίες, σχεδιαγράμματα, φωτογραφίες των εφημερίδων της εποχής και ιστορίες των έγκλειστων γυναικών.

Είναι ένας φόρος τιμής στις γυναίκες των Βούρλων, που η διπλή ηθική της κοινωνίας και της πολιτείας τις είχε καταδικάσει, με τον εγκλεισμό και την πορνεία, να ξεχάσουν ότι είναι ανθρώπινα πλάσματα. Ο καημός τους και η μεγάλη τους αγωνία ήταν κάτι να μείνει για να θυμίζει τη βασανισμένη τους ύπαρξη, όταν αυτές θα έχουν φύγει από τη ζωή.

Τέτη Σώλου

Απρίλιος 2022