 |
| Άννα Βασιλειάδη και Τέτη Σώλου |
Παίρνω τη σκυτάλη για να καταθέσω κι εγώ κάποιους προβληματισμούς, σκέψεις και πρώιμα συμπεράσματα γύρω από το πώς μπορεί να συνυπάρξει δημιουργικά ο καλλιτέχνης με την Τεχνητή Νοημοσύνη.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει ήδη αρχίσει να φέρνει ανακατωσούρα ή επανάσταση στον χώρο της εικονογράφησης.
Μιλάμε για δημιουργία εικόνων όχι με το χέρι, αλλά με λέξεις. Πληκτρολογείς μια περιγραφή και παίρνεις μια εικόνα που έχει φτιαχτεί από έναν αλγόριθμο.
Οι μηχανές της Τεχνητής Νοημοσύνης, έχουν εκπαιδευτεί, και συνεχίζουν να εκπαιδεύονται, από μεγάλες βάσεις δεδομένων εικόνων. Άλλες εικόνες προστατεύονται από τα πνευματικά δικαιώματα, άλλες έχουν αφεθεί ελεύθερες από τον ίδιο τον δημιουργό τους, ενώ σε άλλες έχει λήξει η περίοδος προστασίας τους, τα εβδομήντα χρόνια από τον θάνατο του δημιουργού τους, και είναι πλέον κτήμα της ανθρωπότητας.
Τα όρια είναι ασαφή. Όπως και το ίδιο το θέμα που προσπαθούμε να καταλάβουμε. Έχει προκληθεί αναστάτωση, ανασφάλεια στην αγορά, προκύπτουν ηθικά διλήμματα και νομικά προβλήματα...
Βρισκόμαστε σ' ένα εντελώς καινούργιο τοπίο.
Χαγιάο Μιγιαζάκι
Πρόσφατα έγινε χαμός στα σόσιαλ, με αφορμή κάποιες εικόνες φτιαγμένες με Τεχνητή Νοημοσύνη στο στυλ του στούντιο Τζιμπλί, της σχολής του Χαγιάο Μιγιαζάκι. Του Χαγιάο Μιγιαζάκι που είχε πει:
«Η τέχνη δεν είναι κάτι που φτιάχνεται χωρίς πόνο. Η ανθρώπινη ψυχή δεν προγραμματίζεται».
Πολλοί τοποθετήθηκαν εναντίον αυτών των εικόνων Τεχνητής Νοημοσύνης και της διαδικασίας παραγωγής τους.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη μιμείται ένα στιλ.
Αλλά το μιμείται χωρίς το βίωμα.
Χωρίς την ευαισθησία.
Χωρίς τον κόπο και τον πόνο του καλλιτέχνη.
Όλα αυτά ακούγονται τρομακτικά, αλλά τα έχουμε ζήσει και στο παρελθόν.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η τεχνολογία αναστατώνει το βιβλίο, τη γραφιστική, την εικονογράφηση.
Η εισβολή των υπολογιστώνΤο ίδιο είχε συμβεί και στο τέλος της δεκαετίας του ’80 με αρχές ’90, με την εισβολή των υπολογιστών. Θυμάμαι μια συνέντευξη που είχα πάρει τότε από τον ζωγράφο Κώστα Τσόκλη. Μου είχε πει κάτι που μου ξεκαθάρισε μονομιάς το τοπίο:
«Ο υπολογιστής είναι ένα εργαλείο. Τώρα, ποιο εργαλείο είναι το κατάλληλο, το αποφασίζει ο καλλιτέχνης».
Ευγνωμονώ τον άνθρωπο που του ήρθε η φαεινή ιδέα να στείλει, αντί για δημοσιογράφο, εμένα, μια νέα εικονογράφο, να πάρει συνέντευξη από τον Κώστα Τσόκλη, που βρισκόταν για γυρίσματα σε κάποιο στούντιο στην Παιανία. Στάθηκα πολύ τυχερή!
Οι υπολογιστές έφεραν επανάσταση στον χώρο του βιβλίου. Άλλαξαν τη διαδικασία παραγωγής.
Τη γραφιστική τη χτύπησαν κατάστηθα. Πάνε οι ραπιντογράφοι, τα κασεδόχαρτα, το κασέ με το χέρι, τα σελοτέιπ, τα ρυζόχαρτα... Πάει κι εκείνο το σκαληνό τρίγωνο με τα μιλιμετρέ χαράγματα, που έκανε το κασέ παιχνιδάκι!
Οι γραφίστες γνώρισαν στο πετσί τους τη μετάβαση. Όσοι μπόρεσαν να προσαρμοστούν, όσοι είχαν την οικονομική δυνατότητα να πετάξουν τα πανάκριβα ρεπρομάστερ, να αγοράσουν το καινούργιο εργαλείο, τον υπολογιστή, που τότε ήταν επίσης πανάκριβος, να προμηθευτούν προγράμματα και να εκπαιδευτούν, συνέχισαν. Οι υπόλοιποι δυσκολεύτηκαν ή χάθηκαν.
Έζησα εκείνη την ταραγμένη εποχή από πολύ κοντά. Συστεγαζόμουν με γραφίστες. Πήγαινα στα ατελιέ που στήνονταν τα βιβλία που εικονογραφούσα, γιατί με ενδιέφερε η αρχιτεκτονική του βιβλίου, και γνώριζα τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν.
Προσωπικά, καλοδέχτηκα τον υπολογιστή και τον εξερεύνησα. Με περιέργεια και πειραματισμούς. Εξερεύνησα τις δυνατότητες που μου πρόσφερε. Αγκάλιασα αυτό το νέο εργαλείο, όταν είδα ότι μπορώ να κάνω πράγματα που αλλιώς δεν θα μπορούσα. Με τον υπολογιστή, για παράδειγμα, είχα τη δυνατότητα να λειτουργήσω ένα πλούσιο αρχείο από σιντί φωτογραφιών copyright free, πράγμα προχώρησε πολύ τη δουλειά μου πάνω στα παιχνίδια γνώσεων και στις σπαζοκεφαλιές για παιδιά. Αργότερα το χρησιμοποίησα στην αρχιτεκτονική του βιβλίου και λίγο πιο μετά στην εικονογράφηση.
Η παροιμία λέει ότι τα εργαλεία κάνουν το μάστορα. Αλλά η μαστοριά του μάστορα είναι αυτή που θα κάνει το εργαλείο να μιλήσει.
Συζήτηση με την Τεχνητή ΝοημοσύνηΠριν από λίγο καιρό είχα μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση με την Τεχνητή Νοημοσύνη και συγκεκριμένα με το ChatGPT. Μιλήσαμε για τη δημιουργική συνύπαρξη ανθρώπου και μηχανής.
Του έθεσα ερωτήματα:
Είσαι καλλιτέχνης;
Έχεις συναισθήματα;
Μπορείς να οραματιστείς;
Ή είσαι απλώς ένα πανίσχυρο εργαλείο που υπακούει σε εντολές;Οι απαντήσεις που πήρα και με προβλημάτισαν και με διαφώτισαν ταυτόχρονα.
Δεν είμαι πρόσωπο.
Δεν πονάω. Δεν νιώθω.
Δεν θυμάμαι. Δεν επιθυμώ.
Δεν έχω εαυτό.
Εσύ φέρνεις τον άνθρωπο,
εγώ φέρνω το εργαλείο.Αυτή η τελευταία φράση με αιχμαλώτισε.
Εσύ φέρνεις τον άνθρωπο,
εγώ φέρνω το εργαλείο.Υπάρχει κίνδυνος από την Τεχνητή Νοημοσύνη;Ναι και είναι διττός. Να δαιμονοποιήσουμε το εργαλείο. Ή να το ερωτευτούμε και να εξαρτηθούμε από αυτό.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι πανίσχυρο εργαλείο, αλλά εργαλείο.
Δεν είναι δημιουργός.
Δεν αισθάνεται
Δεν οραματίζεται.
Εμείς την καθοδηγούμε κι εδώ ακριβώς μπαίνει η η παιδεία του καλλιτέχνη.
Ας διαχωρίσουμε την παιδεία από την εκπαίδευση.
Δεν αρκεί να ξέρεις το εργαλείο. Πρέπει να ξέρεις ποιος είσαι και σε ποια ιστορική στιγμή πατάς, καθώς το κρατάς.
ΣυμπέρασμαH παιδεία μας, λοιπόν, οι αξίες μας, το ήθος μας, το δικό μας βλέμμα είναι αυτά που θα καθορίσουν τι θα κάνουμε με τις άπειρες δυνατότητες που προσφέρει η Τεχνητή Νοημοσύνη.
Πάντων μέτρον άνθρωπος.
Και για να παραφράσω ελαφρά τη φράση που με αιχμαλώτισε στη συζήτηση με το ChatGPT
Εγώ είμαι αυτή που φέρνω τον άνθρωπο,
εσύ είσαι αυτ@ που φέρνει το εργαλείο.