Protestanlık
- →Kilise sözcüğünün diğer anlamları için Kilise (anlam ayrımı) sayfasına bakınız
| Makale serilerinden |
| Hristiyanlık |
|---|
Protestanlık, Hristiyanlığın en büyük üç ana mezhebinden biridir. 16. yüzyılda Martin Luther ve Jean Calvin'in öncülüğünde Katolik Kilisesi'ne ve Papa'nın otoritesine karşı girişilen Reform hareketinin sonucunda doğmuştur (1529).
Papazlara ihtiyaç duymaksızın Kitab-ı Mukaddes'i okuyabildikleri için her vaftiz edilmiş inananın aracı bulunmadan rahiplik yetkisi olduğuna inanan Protestanlar, Kitab-ı Mukaddes'i Hristiyanlık için tek kaynak saymışlardır.
Reform sonrası ortaya çıkan dini akımlar öncelikle kendi içinde 3 ana kola ayrılmıştır. Bunlar:
- Lütercilik
- Kalvinizm (Presbiteryenizm ve Kongregasyonalizm yönetim şeklinde örgütlenir.)
- Anglikanizm (Genellikle Protestan mezhebi olarak sayılmamakta ve bağımsız bir Batı Kilisesi olarak tanımlanmaktadır.)
Diğer Protestan mezhepleri: Baptizm, Anabaptizm, Metodizm (Wesleyanizm), Adventizm ve Pentakostalizm
Protestanlık diğer Hristiyan mezheplerinden bazı ayrımlar gösterir. Katolik ve Ortodokslar gibi ruhanî başkanları yoktur. Protestanlık; Katolik ve Ortodoks kiliselerinin merkeziyetçi anlayışının tersine, çeşitli kiliseler veya mezhepler arasındaki kurumsallaşmamış bir topluluktur. Katolik inanç sisteminin çoğunluğunu korusalar da Katolik Kilisesi'nin Papa'ya verdiği geniş yorum ve uygulama yetkisini tanımama, dinî inançları daha kişisel düzeyde yaşama ve Katolik Kilisesi'nin dünyasallaşan ayin ve uygulamalarından uzaklaşma gerekçeleriyle Katolik Kilisesi'nden ayrılmışlardır.
Özellikle Jean Calvin'in öncülük ettiği Kalvinist (Reformist) yani Presbiteryenizm ve Kongregasyonalizm yönetim şeklinde örgütlenen kiliseler Eski Ahit'te On Emir'de yer alan Kendin için oyma put; yukarıda göklerde olanın ya da aşağıda yerde olanın ya da yerin altında sularda olanın suretini hiç yapmayacaksın, onlara eğilmeyeceksin ve onlara ibadet etmeyeceksin yasasına uyma gerekçesiyle kiliselerinde resim, heykel ve tasvir bulundurmazlar.
Lutherci kiliseler ise bu açıdan Katolik mirasa bağlı kalmış ve kilise binalarındaki süsleme ve dekoru bir ölçüde muhafaza etmişlerdir.
Lutherci akım daha çok Kuzey Avrupa'da yerleşmiş, Almanya'nın büyük bölümünde Evangelische Kirche adı altında ve İsveç, Norveç, Finlandiya ve Danimarka gibi İskandinav ülkelerinde ise ulusal devlet kilisesi temelinde kabul görmüştür.
Katoliklerin tersine Protestan rahipler evlenebilmektedir. Bazı Protestan mezheplerinde ise kadınların da rahip olabilme hakları vardır. Kitab-ı Mukaddes'in ana dilde okunabilmesi de Protestanlığın bir başka özelliğidir. Katolikler ve Ortodokslar kilise ayinlerinde Kitab-ı Mukaddes'i Yunanca ve Latince okumak zorundaydılar ancak İkinci Vatikan Konsülünün toplanmasının ardından Katolik kiliselerinde de ana dilde ayin yapma özgürlüğü Novus Ordo adı verilen yeni bir kilise yasası uyarınca kabul edildi.
Protestanlıkta azizlere ve Meryem Ana'ya dua edilmez ve dilekte bulunulmaz. Protestanlar Kitab-ı Mukaddes'in Katolik Kilisesi tarafından kabul edilen ama milattan önce sabitlenen Yahudi kanonunda (Kanon: Kitab-ı Mukaddes'in bölümler listesi) yer almayan bazı kitapları apokrif olarak tanımlar ve "Tanrı Sözü" olarak kabul etmezler.
Anglikanizm ve Protestanlık
Katoliklikten ayrılan Anglikanizm ise diğer Reform hareketi sonrası çıkan mezheplerden farklılık göstererek piskoposluk sistemini muhafaza etmekte ve kendini diğer Katolik ve Ortodoks mezhepleriyle beraber Apostolik, yani kökenini Havarilere dayandıran olarak tanımlamaktadır. Bu açılardan Anglikanizmi Protestanlığın dışında Reforme edilmiş otonom/bağımsız bir Batı Kilisesi olarak tanımlamak daha doğrudur.
Dağılım
Dini coğrafya açısından Protestanlığın kıtalar arası dağılımdaki yeri Katoliklikten hemen sonradır. Dünyada en fazla Protestan Kuzey Amerika'da bulunmakta; ikinci sırada Avrupa ülkeleri gelmektedir. Protestanlık Kuzey Amerika ile Okyanusya'da en büyük din durumundadır. Dünyanın en büyük Protestan cemaatleri sırası ile ABD, Çin, Hindistan, İngiltere, Almanya, Nijerya, Güney Kore, Kanada, Avustralya, Brezilya, Hollanda, İsveç, Danimarka, Finlandiya ve Endonezya'dır.[kaynak belirtilmeli]
Yaklaşık 2,4 milyar Hristiyan[1] arasında dünya çapında 900 milyondan fazla Protestan bulunmaktadır.[2][3][3] 2010 yılında Sahra Altı Afrika'da 300 milyon, Amerika kıtasında 260 milyon, Asya-Pasifik bölgesinde 140 milyon, Avrupa'da 100 milyon ve Orta Doğu-Kuzey Afrika'da 2 milyon olmak üzere toplam 800 milyondan fazla Protestan bulunmaktaydı. Protestanlar dünya genelindeki Hristiyanların yaklaşık %40'ını oluşturmaktadır ve toplam insan nüfusunun onda birinden fazladır. Çeşitli tahminler Protestanların dünya Hristiyanlarının toplam sayısına oranını %33 ve %40 arasında dünya nüfusuna oranını ise %11,6 ve %13 arasında olarak vermektedir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Cia Hristiyan Nüfusu". Cia. 26 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2024.
- ^ Hillerbrand, Hans J. (2 Ağustos 2004). Encyclopedia of Protestantism: 4-volume Set (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-135-96028-5.
- ^ a b Brown, Stephen F. (2009). Protestantism. 3rd ed. New York: Chelsea House Publishers. ISBN 978-1-60413-112-3. OCLC 234176010.