Kullanıcı:Iggydarsa/Deneme

Kullanıcı sayfası [[{{{bağlantı}}}|   ]] [[Dosya:{{{resim}}}|{{{en}}}|{{{boy}}}]] Mesaj [[{{{bağlantı}}}|   ]] [[Dosya:{{{resim}}}|{{{en}}}|{{{boy}}}]] Tüm katkılar [[{{{bağlantı}}}|   ]] [[Dosya:{{{resim}}}|{{{en}}}|{{{boy}}}]] Email [[{{{bağlantı}}}|   ]] [[Dosya:{{{resim}}}|{{{en}}}|{{{boy}}}]] Hediyelerim [[{{{bağlantı}}}|   ]] [[Dosya:{{{resim}}}|{{{en}}}|{{{boy}}}]] Başlattıklarım [[{{{bağlantı}}}|   ]] [[Dosya:{{{resim}}}|{{{en}}}|{{{boy}}}]] Eklediklerim [[{{{bağlantı}}}|   ]] [[Dosya:{{{resim}}}|{{{en}}}|{{{boy}}}]] Şablonlarım [[{{{bağlantı}}}|   ]] [[Dosya:{{{resim}}}|{{{en}}}|{{{boy}}}]] Düşündüklerim [[{{{bağlantı}}}|   ]] [[Dosya:{{{resim}}}|{{{en}}}|{{{boy}}}]] Kitaplarım [[{{{bağlantı}}}|   ]] [[Dosya:{{{resim}}}|{{{en}}}|{{{boy}}}]] İstatistik [[{{{bağlantı}}}|   ]] [[Dosya:{{{resim}}}|{{{en}}}|{{{boy}}}]] Sizin istekleriniz [[{{{bağlantı}}}|   ]] [[Dosya:{{{resim}}}|{{{en}}}|{{{boy}}}]] Çalışma tahtası [[{{{bağlantı}}}|   ]] [[Dosya:{{{resim}}}|{{{en}}}|{{{boy}}}]]

Almanya'daki Yahudilerin tarihi, 4.yy'ın başlarına kadar dayanır. Şarlman zamanında kalkınan cemaat Haçlılar zamanında ızdırap çekti. Alman Yahudileri, Karanlık ve Ortaçağ'da Aşkenaz Yahudi cemaatini oluşturdu. Büyük Veba Salgını döneminde (1346-53), Yahudiler kuyuları zehirleme bahanesiyle suçlandılar ve topluca katledildiler; kaçabilenler ise Polonya'ya sığındı.

Moses Mendelssohn zamanından 20.yy'a kadar Yahudiler aydınlanma sürecinden geçip kalkındılar. Fakat, yükselen Nazizm ve onun antisemit ideoloji ve polotiklarıyla Yahudiler büyük ölçüde Holokost'a kurban gittiler. Ocak 1933'te Almanya'da, 522.000 civarında Yahudi yaşamaktaydı ve bunlardan yarısından fazlası (304.000) diktatörlüğün ilk altı yılında ülkeden kaçtı ve arkalarında 214.000 civarında Yahudi bıraktı. Savaş sonunda 160.000 ila 180.000 arasında Alman Yahudisi Holokost'ta katledildi.

Savaşın ardından Yahudi cemaati yavaşça tekrar büyümeye başladı. Canlanan cemaatteki Yahudilerin büyük kısmını, eski Sovyetler Birliği'nden kaçanlar ve Alman asıllı İsrailliler oluşturdu. 21.yy'da Almanya'daki Yahudi nüfusu 200.000'e kadar ulaştı ve Avrupa'da büyüyen tek Yahudi cemaatine ev sahipliği yaptı.

Roma dönemi

İlk Alman Yahudilerinin, Roma İtalyasından göç eden Yahudiler olduklarına inanılır. Romalılara ait olan Germania Superior, Germania Inferior ve Germanie Magna bölgelerinde ilk yerleşimin hangi tarihte olduğu bilinmemesine rağmen, ilk otentik belgede, bölgede büyük ve organize bir Yahudi cemaatin varlığından 321 yılında ve bu cemaatin Ren nehri üzerindeki Köln'de bulunduğundan bahsedilir. Aynı belgede, buradaki Yahudilerin yasal statülerinin Roma İmparatorluğu'nun diğer yerlerindeki Yahudilerin yasal statüleriyle aynı olduğu anlatılır. Aynı medeni özgürlüklerden faydalanmalarına rağmen, dinlerini yayma, Hristiyan köle edinme ve memur olarak çalışma hakları bulunmamaktaydı.

Yahudiler memurluk haricinde, tarım, ticaret, sanayi, ve finans sektörleri gibi mesleklerde çalışmakta özgürdü. Bu haklar, başlangıçta Burgundy ve Franklar döneminde devam ettiyse de bölgede zamanla kilisenin gücü artmaya başladı. Burgundilerin ardından gelen Merovenjler, kiliseyi destekledi ve Yahudilerin sosyal hak ve statülerine kısıtlamalar getirdi.

Şarlman hakimiyeti

Şarlman, halihazırdaki Kiliseyi geniş imparatorluğunun ahengini sağlamak için kullandı. Yahudileri diplomatik amaçlar için kullandı; örneğin, Harun Reşid'e gönderdiği elçisinin yanına bir de Yahudi bir tercüman ve rehber verdi. Bu zamanda dahi Yahudilerin hayatı yavaşça değişmekteydi. Kilise, Hristiyanların tefecilik yapmasını yasaklayınca Yahudiler faizcilik tekelini eline geçirip bol miktarda kazanç sağladı. Bu bildiri, Almanya'nın içinde bulunduğu Frankların imparatorluğunda, halk arasında karmaşık tepkiler yarattı:bir yandan Yahudilerden uzak durulurken bir yandan para için Yahudilere ihtiyaç duyulmaktaydı. Yahudiler hakkındaki duygu karmaşasının sebebi, yaptıkları işin itibarsız olduğu düşünülürken, sermayelerinin vazgeçilmez olmasıdır. İçinde bulunulan durumun karmaşıklığı, Yahudilerin ülkede serbestçe ikamet etmesine olanak sağladı ve hatta ülkenin doğu bölgelerine dahi yerleşmeye başladılar. Köln'ün yanı sıra ilke cemaatler Mainz, Worms ve Speyer'de kuruldu ve bu cemaatler 1930'lara kadar varlığını devam ettirdi.

Haçlılara kadar geçen zaman

13.yy'da Almanya Yahudileri

Alman Yahudilerin statüsü, Şarlman'ın ardılı olan Dindar Ludwig döneminde de devam etti. Kendilerine ticarette kısıtlamalar getirilmemesine rağmen, Hristiyanlara kıyasla hazineye daha çok vergi ödemekle yükümlüydüler. Judenmeister denen özel bir memur Yahudilerin ayrıcalıklarını korumakla görevliydi. Fakat Şarlman hanedanlığı zaman geçtikçe daha çok Kilisenin taleplerine kulak vermeye başladı. Psikoposlar, antisemit kanunların yürürlüğe geçmesi için her geçen gün daha çok çaba sarfedince Hristiyan nüfusun Yahudilere karşı güveni git gide azalmaya başladı. Hem aristokratlardaki hem de halktaki bu duygular, Yahudilerin haklarına saldırılar gerçekleşince, daha da stimüle oldu. Paskalya arifesindeki Kutsal Hafta denen hafta, onuncu asırın başlarında antisemit eylemlerin gerçekleştiği zaman haline geldi. Sakson imparatorlar yine de Yahudilere kötü davranmadı, sırf onlardan elde edilen vergiler diğer tüccarlardan elde edilenler kadardı. Diğerleri gibi laik çalışmalarda cahil olmalarına rağmen, İbranice duaları ve Ahit'i okuyup anlayabiliyorlardı. Halaha çalışmaları 1000 yıllarında gelişmeye başladı.

Bu zamanda Metz ve Mainz'de eğitim veren Gerşom ben Yehuda'nın uzak ve yakın diyarlardan öğrencileri bulunmaktaydı. Yahudi historiyografisinde bilgeliğin, hor görülmenin ve dindarlığın sembolü olarak görülen Ben Yehuda için "Sürgündeki fener" denmekteydi. Ben Yehuda, dini edebiyat hazinesinin çalışılması için Alman Yahudilerini teşvik etti.

Süre gelen Tevrat ve Talmud çalışmaları Yahudileri dinlerine o kadar bağlamıştı ki, dinleri olmadan hayatı yaşamanın bir anlamı olmadığın düşünmekteydiler; bu düşünce, hayat veya inanç arasında bir seçim yapmak için zorlandıkları Haçlılar dönemine kadar devam etti.

Avrupa Yahudiliğinin kültürel ve dini merkezi

Ortaçağda Mainz, Speyer ve Worms şehirlerindeki Yahudi cemaatleri ŞUM-şehirleri ligini oluşturdu ve bu zamanda Yahudi yaşamının merkezini oluşturdu. ŞUM ismi şehirlerin İbranice'deki isimlerinin başharflerinden yaratılmıştır (Şin, Vav, Mem). Takkanot Şum veya ŞU"M Yasaları (İbranice: תקנות שו"ם), onyıllar boyunca Yahudi cemaat liderleri tarafından kabul edilip uygulanan kanunlardı. Mainz şehrinin resmi internet sayfasından aktarıldığına göre:

“ Mainz'in uzun tarihinin en görkemli çağı 900'lerin başıydı. Barbar karanlık çağların ardından kısmen daha güvenli olan Şarlman dönemi, beraberinde Mainz'e ve orta-batı Avrupa'nın büyük bir kısmına huzur ve refah getirdi.

Bunu takip eden 400 yıl boyunca ticaretin kalkınmasıyla Mainz birçok Yahudiyi cezbetti. Büyük Yahudi öğretmen ve hahamlar Ren'e akın etti. Onların öğretileri, diyalogları, kararları ve etkileri Mainz'i ve komşu şehirleri ileriye götürüp dünya çapında üne kavuşmasını sağladı. Şöhretleri, Diaspora sonrası dönemin merkezlerinden olan Bağdat'a dahi ulaştı. Batı Avrupa -Aşkenaz veya Alman- Yahudiliğinin merkezi Mainz oldu ve Babil geleneklerinden kurtuldular. 10. yy'da Gerşom ben Yahuda tarafından bir yeşiva kuruldu.

”

Tarihçi John Man'e göre, "Mainz, Avrupa Yahudiliğinin merkeziydi"; "300 yıldan fazla bir süre kendi Yahudi akademisi vardı"; "11.yy'da Talmud'u ilk defa Batı Avrupa'ya getiren, direktifleriyle Yahudilerin Avrupa yaşamına ayak uydurmasını sağlayan ve 'Sürgün'deki Fener' olarak anılan Gerşom ben Yehuda'nın evi olması sebebiyle büyük saygı gören bir yerdi. Gerşom'un okulu, aralarında Raşi'nin de bulunduğu Avrupa'nın her yerindeki Yahudileri cezbetmekteydi"; ve "6000 küsür vatandaşıyla, 14.yy'ın ortalarında Avrupa'nın en büyük Yahudi cemaatiydi". Mainz şehrinin insternet sayfasına göre, "Psikoposlar tarafından korunan Yahudilerin altın çağı sonucunda ticaret ve refah kalkındı".

Heiliger Sand, Worms'taki Yahudi mezarlığı

Katliamlar dönemi (1096–1349)

Almanya'da Yahudilerin katledilmesi Birinci Haçlı Seferi döneminde başladı. Trier, Worms, Mainz ve Köln'deki Yahudi cemaatlerin tamamı öldürldü. Speyer'deki Yahudi cemaati, oranın psikoposu tarafından korundu fakat Worms'ta 800 Yahudi katledildi. 1096'da Mayıs ve Temmuz ayları arasında Ren nehri kenarındaki şehirlerdeki Yahudilerden 12.000'inin yok olduğu belirtilir. Kan iftiraları, kuyu zehirleme ve vatana ihanet gibi bahanelerle Yahudilerin yüzlercesi öldürüldü ve binlercesi sürüldü. Her ne kadar Hristiyanlar kadar Yahudiler de zarar görmüş olsalar da Avrupa'nın Moğollar tarafından istila edilmesinin sebebi Yahudiler olarak gösterildi. 1348-49 yıllarında gerçekleşen Büyük Veba Salgınında bazı Hristiyanlar, Yahudileri kuyuları zehirlemekle suçladı. Saray politikları ve halkın çelişkili tavırlarından faydalanan Yahudiler, Almanca konuşulan topraklardan kaçıp, bugün Polonya, Ukrayna, Romanya, Beyaz Rusya ile Litvanya'nın bulunduğu topraklara yerleşti ve zamanın en büyük cemaatini oluşturdu.

Kutsal Roma İmparatorluğu

23 Ağustos 1614'te Frankfurt Yahudilerinin kovuluşunun betimlemesi. Metinde "Şehrin kapısında genç ve yaşlı 1380 kişi sayıldı" demektedir.

Yahudilerin yasal ve yurttaşlık statüleri başkalaşımdan geçti. Kutsal Roma İmparatorluğu Yahudilere mülk edinme hakkı ve güvence sundu. Yahudilere güvence ve haklar verilmesinin meşru olmasının sebebi, Titus'un Yahudileri kendi malı olduğunu belirtmesiydi. Alman imparatorlar ise bu hakkı, Yahudileri korumaktan ziyade onlardan vergi toplamak için kullandı.

Yahudilere çeşitli vergilerin ödenmesi şart koşuluyordu. Bavaryalı Ludwig, yeni vergiler üretmekte yaratıcıydı. 1342'de koyduğu yeni kanunla Yahudileri "altın kurban kuruş" vergisine bağladı; buna göre Yahudiler, devlete ve belediyeye ödediği vergilerin yanı sıra mücevherlerinin belli bir oranı kadar fazladan vergi ödemek zorundaydı. Lükemburg hanedanlığındaki imparatorlar da değişik vergi türleri icat etti. İmtiyazlı kişilerin sattıkları mallar Yahudilere daha fazla paraya satılmalı ve Yahudilere para cezası uygulanmalıydı. IV. Karl, 1536 Altın Boğa kararlarıyla bu hakkı yedi seçmen prense verdi.

Bu zamandan itibaren, vergiler nedeniyle Alman Yahudileri üzerindeki otorite imparatordan yavaşça daha az bağımsız olan şehir meclislerine kaydı. Şehirlerden kovulan Yahudiler, vergilerden kazanılacak gelirler nedeniyle tekrar eski kasaba ve şehirlerine, tam koruma güvencesi verilerek davet edildi. Fakat, geri dönen Yahudiler yeniden mülk sahibi olmaya başlayınca tekrar yağmalanıp kovuldular. Alman Yahudileri için ortaçağ bu tip gelgitlerle geçti. İmparator Vaclav, Yahudilerden hazineye altın aktarmakta en uzman kişiydi. İmparator, şehirler, malikler ve prenslerle anlaşarak, borcun bir kısmının kendisine ödenmesi koşuluyla Yahudilere olan borçları kaldırdı. Vaclav bir bilidiri yayınladı; buna göre, Yahudilere borçların ödenmesi yasaklandığı için bu konuda Yahudilere yardım edenler soygunculuk ve huzur bozmakla suçlanıp zararı ödemekle yükümlüydü. Bu ferman yıllarca halkın kredisine hasar verdi ve 14.yy'ın sonlarında binlerce Yahudi ailesi fakirleşti.

Bir Svabya Yahudisi

15.yy'da da bir iyileşme görülmedi. Haçlılar zamanında yaşananlar tekrarlandı. Hussit Savaşlarında kafirlerin öldürülmesine yeşil ışık yakılınca Avusturya, Bohemya, Moravya ve Silezya Yahudileri ölüm teröründen geçti, vaftiz edilmeye zorlandılar veya inançları gereği intihar ettiler. Hussitler Kilise ile barış yapınca Papa, Fransiskan rahip Capistrano'yu dinden dönenleri geri kazanması için gönderdi, kazanılamayan 41 Wrocławlı yakıldı ve Yahudiler sonsuza dek Silezya'dan kovuldu. Fransiskan rahip Feltreli Bernardine de benzer bir kaderi güney ve batı Almanya'yadaki cemaatlere taşıdı. Bunun sonucu olarak Trentolu Yahudilere işkence uygulandı ve suni itiraflar elde edildi ve başta Regensburg olmak üzere büyük şehirlerdeki Yahudiler katledildi.

15.yy'ın sonunda, Hristiyan dünyasında yeni çağ da Yahudilere huzur getirmedi. Yahudiler, dini nefretin kurbanı ve tüm şeytanlıkların günah keçisi olmaya devam etti. Kilise, gerek Almanya ve diğer yerlerde ruhani gücünden ödün vermeye başladığında gerek Rönesans kültürüyle baş etmeyi denediğinde çareyi hep rabinik edebiyata saldırmakta buldu. Daha önce Fransa'da da olduğu gibi bu dönemde Yahudi konversolar Talmud ile ilgili sahte raporlar sundular. Fakat, Almanya'da ilk defa kitabın avukatlığını Johannes Reuchlin isimli Alman bir hümanist yaptı ve insanlığın dilleri içinde İbranice'ye de yer verdi. Fikirlerine Dominikan tarikatı tarafından şiddetle karşı çıkıldıysa da en nihayetinde hümanist Papa X. Leo tarafından Talmud'un İtalya'da basılmasına izin verildi.

Kutsal Roma İmparatorluğu'nda Yahudi yaşamı

Yukarı Ren'de Alman Yahudileri, 16.yy

Yahudiler, dini ve entelektüel aktivitelerini sürdürdü. Kendilerini Halaha'ya adadılar. 11.yy'da Rabbi Gerşom'un öğrencileri Raşi'nin öğretmenleri oldu ve onun yorumları Ahit ve Talmud'un öğrenilmesinde yeni bir çığır açtı. Alman Yahudileri, bu yorumların yayılması ve tamamlanmasında katkıda bulundular. 12.yy'da, özellikle Agada ve ahlakta birbirlerinden bağımsız çalıştılar. Alman Yahudilerinin katkıları arasında R. Simon ha-Darshan'ın Yalḳuṭ (c. 1150), Ratisbonlu R. Judah ha-Ḥasid'in Dindarlık kitabı (c. 1200), Wormslu R. Eleasar'ın Rokeah (c. 1200), Viyanalı R. Isaac'in Or Zarua isimli Halaha koleksiyonu (c. 1250), Rothenburglu R. Meir'in (ö. 1293) responsaları bulunur. Veba salgını dönemi dahi bu edebi aktiviteleri tamamiyle durduramadı. 14.yy'ın ortalarında ise böylesine önemli uzmanlar yetişmeyince haham ve uzman yetiştirmek için enstitüler kuruldu ve bu kişilere eğitim verebileceğini gösteren hattarat hora'ah isimli belgeler verildi. Bu düşüş döneminde dahi eski Halaha çalışmaları üzerine bir takım responsalar yazıldı. Bu dönemde ibadet şekilleri ve düzeniyle ilgili gelenek ve hükümler üzerine çalışmalar yapıldı. Jacob Mölln (Maharil) ve Isaac Tyrnau, Doğu ve Batı Almnaya'daki sinagoglardaki ibadetleri kalıcı biçimde düzenledi. Halaha'ya yeni çalışmalar eklenemeyeceğinden ve konunun kuruluğu sebebiyle uzmanlar Kabala üzerine yoğunlaşıp yorumlar ürettiler. Böylece, Isaiah Horowitz'in (ö. 1626) Shene Luhot ha-Berit isimli eserinde hayatın estetik güzelliği dışa vuruldu ve bu aşırı dindarları cezbetti. Dünyevi yaşam ile Tanrısal ruhu birleştirip, ruh pınarını içe çekerek ahiret ve hayatın anlamı üzerine odaklanıldı. Tanrı'ya sürekli hizmet edip ulvi düşüncelere sahip olmak dünyevi hayattan sıyrılıp Tanrı'nın Krallığı'na sığınmak demekti. Kişinin hayatında gerçekleşen her eylem ona dini görevlerini hatırlatıp mistik düşüncelere daldırmaktaydı.

16 ve 17.yy'lar

Bu asırlarda da Yahudilere karşı tutumda bir değişiklik olmadı. 16 ve 17.yy'larda, hem Katolik hem Protestan prensler ve özgür şehirlerin iradesi doğrultusunda kullanıldılar. Zaman zaman istekli olmalarına rağmen, İmparator I. Maximilian'ın aksine bazı Alman imparatorlar Yahudileri her zaman koruyamadı ve Yahudiler kan iftirası ile sık sık yüzleştiler. İmparatorluğu sarsan dini ihtilafların sonunda çıkan Otuz Yıl Savaşı'nda da Yahudiler her iki grup tarafından yem olarak kullanıldı. Hatta bazen imparatorlar, koruyucuları olmalarına devam etmesine rağmen kammerknechtelerini topraklarından kovdular. I. Ferdinand, Yahudileri Aşağı Avusturya ve Gorizia'dan kovdu ve eğer Praglı soylu Mordecai Cohen, İmparatorun fikrini değiştirtmesi için Papa'yı ikna etmeseydi, Bohemya'daki Yahudilerin akıbeti de aynı olacaktı. İmparator I. Leopold, hakları bulunmasına ve prenslerin araya girmesine rağmen Yahudileri 1670'te Viyana ve Avusturya Arşidüklüğü'nden kovdu. Büyük Seçmen Frederick William (1620–1688), tarafsız olarak tüm dinlere hoşgörüyle yaklaşılmasına karar verdi ve uyruğu altındakileri baskı ve saldırılardan korudu. Burada da yurttaşlık ve dini konularda kısıtlamalar bulunmasına rağmen, gelişen Yahudi cemaatinin ufku açıldı.

Polonya ve Litvanya Yahudilerinin Almanya'ya göçü

Bugünün Ukrayna'sında bulunan Polonya'nın güneydoğusundaki Yahudiler, 1648'de Bogdan Hmelnitski'nin zulmüne uğrayıp Kazaklar tarafından batı Almanya'ya kovuldu. Bu süreç, 18.yy'da Almanya'nın Yahudileri kabul etmesiyle ve Polonya'nın 1772, 1793 ve 1795'te Prusya, Avusturya ve Rusya arasında bölüştürülmesiyle hızlandı.

16.yy'a ait eser, yakalarına zorunlu sarı rozet takan ve ellerinde para torbasıyla sarımsak tutan Worms Yahudilerini göstermektedir.

Dünyadan soyutlanma

Yahudiler, gördükleri baskılar nedeniyle, göze batmayan sade bir yaşamı tercih ettiler. Kendi Yahudi sokaklarında dahi korkuyla yaşayanlar geçimlerini işportacılık ve eski kıyafetleri satarak sağlamaya çalıştılar. Umumi ve sosyal hayata katılımları engellenen bu kişiler, onlara yasaklanan şeyleri kendi kendilerine tedarik etmeye çalıştılar. Aile yaşamları samimiydi ve inanç, üretken ve ılımlı olmakla güzelleşmekteydi. Cemaatlerine sadıktılar. Hristiyan yurttaşlarından soyutlandıkları için gettolardaki Almanca, İbranileşmeye başladı; ayrıca Hmelnitski ve onun Kazaklarının zulmünden kaçan Polonya Yahudileri sayesinde 17.yy'da dillerine Slavonik unsurlar girdi. Judeo-Germen okuyucuları tatmin etmek amacıyla yeni oluşan bu ilginç lehçeyle, İbranice harfler kullanılarak, büyük miktarlarda ahlaki, dini ve edebi eserler türedi. Her ne kadar bu eserler laik konular içermeyen tek taraflı görüşleri içerse de, Yahudi kültürü tarihindeki önemi yadsınamaz. Tevrat, Talmud ve halaha çalışmaları ve bunların uzun yorumları Yahudilerin beyinlerine kazınışı, yeni bir Musa'nın (Moses Mendelssohn) gelişine ve onun dindaşlarını modernleştirmeye başlamasına kadar devam etti.

Nazi hakimiyeti altındaki Yahudiler (1933–1939)

Ayrıca bakınız: Savaş öncesi Nazi Almanyası'nda anti-Yahudi yasalar

Holokost (1940–1945)

Ana madde: Holokost

1945'ten birleşmeye Almanya Yahudileri

Batı Almanya Yahudileri

Ana madde: Batı Almanya'daki Yahudilerin tarihi

Doğu Almanya Yahudileri

Ana madde: Doğu Almanya'daki Yahudilerin tarihi

Ayrıca bakınız

• Aşkenaz
• Almanya-İsrail ilişkileri
• Köln'deki Yahudilerin tarihi
• Doğu Almanya'daki Yahudilerin tarihi
• Batı Almanya'daki Yahudilerin tarihi
• Speyer'deki Yahudilerin tarihi
• Holokost
• Antisemitizm
• Oryantalizm
• Yekke

Kaynakça

Genel

• Jewish Encyclopedia
• Jewish Virtual Library
• Jewish Museum Berlin

Özel

Edebiyat

• Berger, Michael: Eisernes Kreuz und Davidstern. Die Geschichte Jüdischer Soldaten in Deutschen Armeen. trafo verlag, 2006. ISBN 3-89626-476-1 (Almanca)
• Friedländer, Saul (2007) [1997]. The Years of Persecution: Nazi Germany & the Jews 1933–1939. London: Phoenix. 
• "IRON CROSS and STAR OF DAVID: Jewish Soldiers in German Armies," a summary of Michael Berger's book at http://www.trafoberlin.de/pdf-dateien/Iron_Cross_and_Star_of_David.pdf (PDF file), from http://de.wikipedia.org/wiki/Judenzählung.
• Elon, Amos: The Pity of It All: A History of Jews in Germany, 1743–1933. New York, 2002
• Schultheis, Herbert / Wahler, Isaac E.: Bilder und Akten der Gestapo Würzburg über die Judendeportationen 1941–1943. Bad Neustadt a. d. Saale 1988. ISBN 978-3-9800482-7-9 (German-English Edition)
• Meyer, Michael A., ed.: German–Jewish History in Modern Times, vols. 1–4. New York, 1996–1998:
  • vol. 1 Tradition and Enlightenment, 1600–1780
  • vol. 2 Emancipation and Acculturation, 1780–1871
  • vol. 3 Integration in Dispute, 1871–1918
  • vol. 4 Renewal and Destruction, 1918–1945
• Rink, Thomas: Doppelte Loyalität: Fritz Rathenau als deutscher Beamter und Jude. Published by Georg Olms Verlag, 2002
• Kaplan, Marion A.: Jewish Daily Life in Germany, 1618–1945. Oxford, 2005
• Geller, Jay Howard: Jews in Post-Holocaust Germany . Cambridge, 2005
• Kauders, Anthony D.: Unmögliche Heimat. Eine deutsch-jüdische Geschichte der Bundesrepublik. Munich, 2007.
• Peck, Jeffrey: Being Jewish in the New Germany. 2006

• Hertz, Deborah: "How Jews Became Germans: The History of Conversion and Assimilation in Berlin," New Haven: Yale University Press, 2007.
• Stevens, Marc H.: Escape, Evasion And Revenge: The True Story of a German-Jewish RAF Pilot Who Bombed Berlin and Became a PoW. Barnsley, England: (Pen and Sword Books, 2009)