İçeriğe atla

Uranüs'ün uyduları

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Uranüs ve 6 büyük uydusunun karşılaştırması. Soldan sağa: Puck, Miranda, Ariel, Umbriel, Titania ve Oberon

Uranüs, güneş sisteminin yedinci gezegenidir ve bilinen 28 doğal uydusu vardır.[1] Bu uydulara William Shakespeare ve Alexander Pope'un eserlerindeki karakterlerin isimleri verilmiştir.[2] Titania ve Oberon adı verilen ilk iki uydu 1787 yılında İngiliz astronom William Herschel tarafından keşfedilmiştir. Bu keşifleri 1851 yılında William Lassell tarafından (Ariel ve Umbriel) ve 1948 yılında Gerard Kuiper (Miranda) tarafından keşfedilen üç hidrostatik dengeye sahip uydu izlemiştir.[2] Bu beş uydu gezegensel kütleye sahiptir ama güneşin etrafında dönmedikleri için cüce gezegen kategorisine alınmazlar. Kalan uydular 1985 sonrasında Voyager 2 uzay aracı ve dünya merkezli teleskoplar tarafından keşfedilmiştir.

Uranüs uyduları on üçü iç ay, beşi büyük ay ve dokuz düzensiz ay olmak üzere üç grupta incelenir. İç aylar küçük ve koyu renklidir ve gezegenin halkalarıyla aynı özellikleri taşırlar. Beş büyük ay, hidrostatik dengeye sahip olacak kadar büyük kütleye sahiptir, bunlardan dördü üzerinde kanyon ve volkanik oluşumlar gözlenmiştir.[3] Bu beş aydan en büyü olan Titania, 1,578 km çapa sahiptir ve güneş sistemindeki 8. büyük aydır. Kütlesi dünya'nın uydusu olan Ay'ın kütlesinden 20 kat daha azdır. Düzensiz ayların yörüngeleri ise gezegenden son derece uzak ve eğimli elips şeklinde yörüngelerdir.[1]

Keşif

[değiştir | kaynağı değiştir]
William Herschel

Keşfedilen ilk iki uydu olan Titania ve Oberon gezegenin keşfinden altı yıl sonra, 11 Ocak 1787'de William Herschel tarafından keşfedildi. Daha sonraları Herschel altıya kadar uydu ve belki de bir gezegen halkası keşfettiğini düşünmüştür. Yaklaşık 50 yıl boyunca Herschel'in ekipmanları Uranüs'ün uydularının göründüğü tek teleskop olarak kaldı.[4] 1840'larda daha iyi teleskoplar e Uranüs'ün gökyüzündeki daha uygun konumu sayesinde Titania ve Oberon yeniden gözlemlenebildi. Daha sonra iki yeni ay, Ariel ve Umbriel 1851 yılında William Lassell tarafından keşfedildi.[5] Uranüs'ün uydularının Roma rakamları ile adlandırılması sistemi astronomi yayınları arasında uzun bir süre karışıklık yarattı, Herschel'in Titania ve Oberon'u Uranüs II ve IV olarak adlandırmasının mı, yoksa William Lassell'in bu uyduları I ve II olarak adlandırmasının mı kullanılacağı kesinleştirilemedi.[6] Ariel ve Umbriel'in gözlemlerinin doğrulanmasıyla Lassell, Uranüs'ün uydularını gezegenden dışarı doğrı I, II, III ve IV olarak adlandırdı; bu adlandırma kalıcı oldu.[7] 1852'de Herschel'in oğlu John Herschel, o dönemde bilinen dört uyduya günümüzdeki isimlerini verdi.[8]

İsimler

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk iki uydu 1787'de keşfedildi ama 1852'ye (iki uydu daha keşfedildikten bir yıl sonra) kadar bunlara isim verilmedi. Uydulara Uranüs'ün kaşifinin oğlu olan John Herschel tarafından isim verilmesine karar verildi. Herschel uydulara Yunan mitolojisinden isimler vermek yerine, William Shakespeare'in Bir Yaz Gecesi Rüyası adlı romanındaki iki perinin ismi olan Oberon ve Titania ve Alexander Pope'un Bukleye Tecavüz adlı eserindeki mitolojik yaratıkların ismi olan Ariel ve Umbriel isimlerini verdi.

Uranüs uydularına verilen diğer isimler ve geldikleri yer şöyledir:

Uranüs aylarıyla aynı ismi taşıyan bazı astreoidler: 171 Ophelia, 218 Bianca, 593 Titania, 666 Desdemona, 763 Cupido ve 2758 Cordelia.

Uranüs'ün uyduları listesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Uzaklık NO NO Uydu Çapı (km) Dönüş süresi (gün) Kütle (1014 kg) Keşif yılı Grubu Görüntüsü
1 VI Cordelia 40 0.27 0.04 1986 İç
2 VII Ophelia 43 0.29 0.05 1986 İç
3 VIII Bianca 51 0.33 0.09 1986 İç
4 IX Cressida 80 0.35 0.34 1986 İç
5 X Desdemona 64 0.36 0.18 1986 İç
6 XI Juliet 94 0.37 0.56 1986 İç
7 XII Portia 135 0.42 1.70 1986 İç
8 XIII Rosalind 72 0.46 0.25 1986 İç
9 XXVII Cupid 18 0.51 0.005 2003 İç
10 XIV Belinda 90 0.55 0.49 1986 İç
11 XXV Perdita 30 0.61 0.017 1999 İç
12 XV Puck 164 0.76 2.90 1985 İç
13 XXVI Mab 25 0.92 0.012 2003 İç
14 V Miranda 474 1.47 65 1948 Ana
15 I Ariel 1 086 2.56 1 353 1851 Ana
16 II Umbriel 1 123 4.44 1 172 1851 Ana
17 III Titania 1 580 8.65 3 527 1787 Ana
18 IV Oberon 1 464 13.76 3 014 1787 Ana
19 XXII Francisco 22 -266 0.008 2003 Dış
20 XVI Caliban 72 -579 0.27 1997 Dış
21 XX Stephano 32 -676 0.021 1999 Dış
22 XXI Trinculo 18 -758 0.005 2001 Dış
23 XVII Sycorax 150 -1 283 2.30 1997 Dış
24 XXIII Margaret 20 1 694 0.006 2003 Dış
25 XVIII Prospero 50 -1 992 0.08 1999 Dış
26 XIX Setebos 48 -2 202 0.07 1999 Dış
27 XXIV Ferdinand 20 -2 823 0.006 2003 Dış

Kaynaklar: NASA/NSSDC,[9] Sheppard, et al. 2005.[1] Yeni keşfedilen dış düzensiz uydular (Francisco'dan Ferdinand'a kadar) için en isabetli veri Natural Satellites Ephemeris Service ile üretilmiştir.[10] Düzensiz uydular Güneş tarafından ciddi oranda pertürbe edilmiştir.[1]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e DOI:10.1086/426329 10.1086/426329
  2. ^ a b c "Planet and Satellite Names and Discoverers". Gazetteer of Planetary Nomenclature. USGS Astrogeology. 21 Temmuz 2006. 10 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2006. 
  3. ^ a b DOI:10.1126/science.233.4759.43 10.1126/science.233.4759.43
  4. ^ Herschel, John (1834). "On the Satellites of Uranus". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 3 (5). ss. 35-36. Bibcode:1834MNRAS...3Q..35H. 
  5. ^ a b Lassell, W. (1851). "On the interior satellites of Uranus". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. Cilt 12. ss. 15-17. Bibcode:1851MNRAS..12...15L. 
  6. ^ Lassell, W. (1848). "Observations of Satellites of Uranus". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 8 (3). ss. 43-44. Bibcode:1848MNRAS...8...43. 
  7. ^ a b DOI:10.1086/100198 10.1086/100198
  8. ^ a b DOI:10.1086/126146 10.1086/126146
  9. ^ a b Williams, Dr. David R. (23 Kasım 2007). "Uranian Satellite Fact Sheet". NASA (National Space Science Data Center). 11 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2008. 
  10. ^ a b "Natural Satellites Ephemeris Service". IAU: Minor Planet Center. 20 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2011. 
  11. ^ DOI:10.1126/science.1122882 10.1126/science.1122882
  12. ^ DOI:10.1006/icar.2001.6597 10.1006/icar.2001.6597
  13. ^ DOI:10.1016/j.icarus.2008.09.011 10.1016/j.icarus.2008.09.011
  14. ^ DOI:10.1086/116211 10.1086/116211
  15. ^ DOI:10.1016/0019-1035(88)90054-1 10.1016/0019-1035(88)90054-1
  16. ^ DOI:10.1086/300263 10.1086/300263
  17. ^ DOI:10.1006/icar.2001.6596 10.1006/icar.2001.6596
  18. ^ Karkoschka, Erich (18 Mayıs 1999). "S/1986 U 10". IAU Circular. Cilt 7171. ISSN 0081-0304. 20 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2011. 
  19. ^ Sheppard, Scott S.; Jewitt, D. C. (9 Ekim 2003). "S/2003 U 3". IAU Circular. Cilt 8217. ISSN 0081-0304. 13 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2011. 
  20. ^ DOI:10.1016/j.icarus.2006.06.005 10.1016/j.icarus.2006.06.005
  21. ^ Denning, W.F. (22 Ekim 1881). "The centenary of the discovery of Uranus". Scientific American Supplement, 303. 12 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2014. 
  22. ^ Hughes, D. W. (1994). "The Historical Unravelling of the Diameters of the First Four Asteroids". R.A.S. Quarterly Journal. 35 (3). ss. 334-344. Bibcode:1994QJRAS..35..331H. 
  23. ^ DOI:10.1086/375909 10.1086/375909
  24. ^ DOI:10.1088/0034-4885/65/12/201 10.1088/0034-4885/65/12/201
  25. ^ Pappalardo, R. T. (1996). "Extensional tilt blocks on Miranda: Evidence for an upwelling origin of Arden Corona". Journal of Geophysical Research. 102 (E6). ss. 13,369-13,380. Bibcode:1997JGR...10213369P. doi:10.1029/97JE00802. 27 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2014. 
  26. ^ DOI:10.1016/0019-1035(90)90125-S 10.1016/0019-1035(90)90125-S
  27. ^ DOI:10.1016/0019-1035(90)90024-4 10.1016/0019-1035(90)90024-4
  28. ^ DOI:10.1016/j.icarus.2006.04.016 10.1016/j.icarus.2006.04.016
  29. ^ DOI:10.1006/icar.1996.5568 10.1006/icar.1996.5568
  30. ^ Tyler, G.L.; Sweetnam, D.L.; Anderson, J.D.; Borutzki, S. E.; Campbell, J. K.; Eshleman, V. R.; Gresh, D. L.; Gurrola, E. M.; Hinson, D. P. (1989). "Voyager radio science observations of Neptune and Triton". Science. 246 (4936). ss. 1466-73. Bibcode:1989Sci...246.1466T. doi:10.1126/science.246.4936.1466. PMID 17756001. 
  31. ^ DOI:10.1051/0004-6361:20031515 10.1051/0004-6361:20031515
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Uranüs%27ün_uyduları&oldid=32670613" sayfasından alınmıştır