Barion

Mezonnar, barionnar häm antibarionnar tösle kvarklardan (antikvarklardan) tora

Barion (bor. yunança βαρύς — awır) - öç kvarktan toruçı, köçle tä'sir iteşüdä qatnaşuçı fermionnar, elementar kisäkçeklärneñ ğailäse.

2015 yılda 5 kvarktan torğan barionnar (pentakvark) barlığı isbatlana.

Barion dekupletı: u, d, s kvarklar kombinatsiäse, tulı spin 3/2

Töp barionnarğa: proton, neytron, lämbda-hiperon, sigma hiperon, ksi-hiperon, omega-hiperon qarıylar (massa arta). Omega-hiperon massası (3278 elektron massası) protonnıñ massasınnan 1,8 tapqır zurraq.

Barionnar häm mezonnar köçle tä'sir iteşüdä qatnaşuçı adronnar digän elementar kisäkçeklärneñ ğailäsenä kerä.

Taswir

• Proton - iñ ciñel häm iñ stabil barion, häm neytron iñ ciñel barion, läkin irekle neytronnıñ beta-tarqalışı waqıtı 1000 sekundına tigez.

Awırraq barionnar 10⁻²³ - 10⁻¹⁰ sekundında tarqala.

• Hiperonnar - Λ-, Σ-, Ξ- , Ω- kisäkçälär ber yäki kübräk s-kvarklardan tora, tiz tarqala häm nuklonnardan awırraq.
• Soqlanğan (c-kvarklardan tora) häm matur (b-kvarklardan tora) barionnar tabılğan.
• Pentakvark - biş tösle kvarktan tora (4 kvark häm 1 antikvark).

Barion matdäse Barion matdäse - barionnardan (protonnardan häm neytronnardan) häm elektronnardan tora, yäğni ğädäti matdä.

Şulay uq barion antimatdäse yäki antimatdä bar.

Barion sanı

Barionnar barion sanın saqlanu qanunına buysınalar: yomıq sistemada barionnar häm antibarionnar ayırması saqlana.

Barion sanı saqlanu säbäpläre älegä bilgesez.

Kiñäytelgän Standart modelneñ qayber teoriälärendä bu qanun bozıla ala, şul oçraqta iñ ciñel barion - proton tarqala ala, läkin bu waqiğa tabılmağan, protonnıñ yäşäyeş waqıtın 10²⁹ - 10³³ yıl täşkil itä dip raslanğan.

Sıltamalar

• Клоуз Ф. Введение в кварки и партоны. — М.: Мир, 1982. — 438 с.
• Никитин Ю. П., Розенталь И. Л. Ядерная физика высоких энергий. — М.: Атомиздат, 1980. — 232 с.
• Коккедэ Я. Теория кварков. — М.: Мир, 1971. — 341 с.
• Jean Letessier, Johann Rafelski, T. Ericson, P. Y. Landshoff. Hadrons and Quark-Gluon Plasma. — Cambridge University Press, 2002. — 415 p. — ISBN 9780511037276.
• Боголюбов Н.Н., Логунов А.А., Оксак А.И., Тодоров И.Т. Общие принципы квантовой теории поля. — Москва: Наука, 1987. — С. 3, 226-228, 362, 363, 366, 412, 414-416, 420, 421, 423, 425, 428, 561, 562, 571, 572, 574, 614. — 616 с.
• Jean Letessier, Johann Rafelski, T. Ericson, P. Y. Landshoff. Hadrons and Quark-Gluon Plasma. — Cambridge University Press, 2002. — 415 p. — ISBN 9780511037276.
• Jean Letessier, Johann Rafelski, T. Ericson, P. Y. Landshoff. Hadrons and Quark-Gluon Plasma. — Cambridge University Press, 2002. — 415 p. — ISBN 9780511037276.