Fici
Şiğär[en]: «Rerevaka na Kalou ka Doka na Tui» «Xodaydan qurq häm Patşanı xörmät it» | |||||
| Bäysezlek datası | 10 oktäber 1970 (Böyekbritaniädän) | ||||
| Başqala | Suva | ||||
| Ere şähärlär | Suva, Lautoka | ||||
| Räsmi tellar | ingliz tele, fici tele, Fici hind tele, rotuman tele (regional’ tel) | ||||
| İdärä itü forması | Parlament respublikası[en][1] | ||||
| Prezident[en] | Wilyam Katonivere | ||||
| Premyer-ministr[en] | Sitiveni Rabuka | ||||
| Aqça berämlege | Fici dolları[en] | ||||
| Mäydan | 18 274 km² | ||||
| Xalıq | yaqınça 935 974[2] | ||||
| TEP (SaMP) | 12,492 milliard dollar (bötenese, 2018)[3] | ||||
| TEP (nominal) | 5,537 milliard dollar (bötenese, 2018)[3] | ||||
| KÜİ | 0,724 (2021)[4] | ||||
| İnternet-domen | .fj | ||||
| Telefon kodı | +679 | ||||
| Waqıt zonası | +12 | ||||
Fici Cömhüriäte (İngliz: Republic of Fiji, Fici: Matanitu Tugalala o Viti) Tın okeanında, Fici arxipelagında urnaşqan. Kürşeläre: tönyaqta Tuvalu, könçığışta Tonga, könbatışta Vanuatu.
Tarixı
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Ficiğa berençe keşelär borınğı ğasırlarda Könyaq-Könçığış Aziädän kilgän. Alar xäzerge Ficilelären babaları.
17. yözdä Ficine Awrupalılar açılalar. 19. yözdän Ficidä Awrupalılar häm Hindlär yäşäp toralar. 1874 yılda Ficine Britannar üz kontrolenä alalar. 1970 yıldan, dekolonizatsiä prosessı buyınça, Ficigä bäysezlegen büläk itälär (10 Öktäber).
1987 yılda ğäskäri putçistlar xäkimiätne üz qullarına alalar. Şul çaqtan xäkimiättä Hindlılar küpçelek itä.
1990 yıldan Konstitutsiä buyınça xäkimiät Fici millätlelär qullarında.
1999 yılda xäkimiät saylawında Hind-Ficile ciñä. Annan soñ Fici millätçe Corc Speyt putç belän xäkimiätne üz qulına ala. 2000 yılda ilgä demokratiä qayta häm şul çaqtan Laisenia Ngarase premyer-ministr bulıp eşli.
Fici Berleşkän Millätlär oyışmasınıñ tınıçlıq saqlaw xärbi missiälärendä kiñ qatnaşa.
Geografiäse
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Ficidä 322 utıraw, alarnıñ 1/3 keşelär yäşämilär. 2 iñ zur utraw: Viti Levu utrawı häm Vanua Levu utırawı. Viti Levu'da däwlätneñ başqalası - Suva) şähäre urnaşqan. Utrawlarınıñ iñ biek noqta - 1200 m taw. Uırawlarda tropik urmannarı üsälär.
Möhim şähärläre: Nadi, Savusavu, Lautoka.
Demografiäse
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Millätläre
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Ficilelär (Melaneziä xalqı), Hind-Ficilelär (19 ğasırda Hindstannan kilgän eşçelär), Rotumannar (Políneziä xalqı), Awrupalılar, Qıtaylılar h.b.
Tellär
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Räsmi tellär
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Ficidä 3 räsmi tele: İngliz (English), Bau Fici (Bau Fician), Hindustani. Här Ficiledä xäkimiät belän üz telendä aralaşırğa xoquq bar.
Ficiidä İngliz tele kolonial zamannardan kiñ taralğan. Bu tel - xalıqara aralaşu, biznes, mäğrifät tele.
Fici tele (Austroneziä tel ğäiläse, Fici telenä Polineziä telläre tä'sir itkän) tabiği Ficilelärdä taralğan. Bau dialektı, patşa ğäiläseneñ tele bulğaç, räsmi häm ädäbi sanıla.
Hindustani tele, Hindi häm Urdu telläre öçen ğomumi isem. Hind-Ficilelärdä taralğan. Hindi telendä Hindular, ä Urdu telendä Möselmännär söyläşälär. Xäzerge Hindstan tellärennän ayırma bar.
Başqa tellär
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Ficilelärdä ädäbisez (Bau tügel) söyläşülär kiñ taralğan.
Hind-Ficilelärneñ keçe öleşe Tamil, Bihari, Bengali h.b. tellärdä söyläşälär.
Rotuma utrawında Rotuman tele (Polineziä tele) qullanıla.
Din
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Räsmi dine yuq.
Ficilelär: Metodist, Katolik, Assemblies of God häm 7 kön Adventistları Xristianlığı
Hind-Ficilelär: Hinduizm, İslam, Xristianlıq, Sikh.
Başqalar: Katolik Xristianlığı, İslam, Yähüd dine
Säyäsät
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Prezident
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Ficida prezidentnı 5 yılğa Fici Başlar Şurası (Great Council of Chiefs) saylıy. Ämma prezident xäkimiät başlığı tügel - ul Fici qorallı köçläreneñ generalissimusı ğına, ilneñ başı - premyer-ministr dip sanala.
Parlament
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Fici Parlamentı ike pulatlı. Wäkillär yortında (House of Representatives, tübän pulatı) 71 urın:
- 25tä härkem eşlärgä bula.
- 23 Ficilelärgä genä,
- 19 Hind-Ficilelärgä,
- 1 Rotumanğa,
- 3 Awrupalı häm Qıtaylarğa ("General electors").
Senatta (Senate, yuğarı pulatı) - 32 urın.
Administrativ büleneşe
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Ficigä 4 öleş (division) kerä.
|
- Rotuma utrawı bäyle il statusına iä.
İqtisadı
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Ficidä minerallar, ağaç häm balıq küp. Ämma iñ möhim milli kerem çığanağı - şikär eksportı häm turizm (här yıl 300,000-400,000 turist kilä).
İskärmälär
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ Юрьева М. В. Атлас мира: Максимально подробная информация / Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов. — М.: АСТ, 2020. — С. 93. — 96 с. — ISBN 978-5-17-134721-5.
- ↑ Fiji: People and Society.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Report for Selected Countries and Subjects
- ↑ Human Development Indices and Indicators 2019
Sıltamalar
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Official Website of the Government of Fiji(үле сылтама)