bir

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

bir

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

snq. son 1 1 raqami va shu raqam bilan ifodalangan eng kichik son, miqdor. ◆ Bir kam qirq. Oʻndan bir. Biru bir — ikki. Yaxshi otga — bir qamchi, yomon otga — ming qamchi. Maqol. n◆  Yetti qiz bir onaning bolasiday ahil turishardi. S. Zunnunova, Koʻk chiroqlar.

Bir pul q. pul.◆  Mana endi arzimagan koʻngilochar ov deb ekspeditsiyaning bir oylik toat-ibodati bir pul boʻldi. M. Mansurov, Yombi.

2 Hisob, miqdor, oʻlcham, chama maʼno-larini anglatuvchi soʻzlar bilan kelib, predmetlarning mikdori, oʻlchamini ang-latadi.◆  Birjuft. Bir metr. Birhafta. Bir tanob. Bir yil. Bir minut. Bir oʻram. Bir toʻda. Bir soat. Bir asr. Bir burda. Bir dasta. m Bir oydan beri tutolmaymiz. S. Ahmad, Yulduz.◆  Bir zum ikkilanib turdi. T. Ashurov, Oq ot.◆  Qoraboy bir hafta ishga chiqmadi. T. Ashurov, Oq ot.◆  Unga bir dasta gul uzatib, oʻtib ketdi. S. Ahmad, Ufq.◆  Bir hafta deganda koʻzini ochdi. T. Ashurov, Oq ot.◆  Tiniq osmonda bir juft laylak beozor suzadi. S. Zunnunova, Koʻk chiroqlar.◆  Odam dunyoga bir marta keladi. T. Ashurov, Oq ot.

3 Baʼzi otlardan oldin kelib, no-aniqlik tushunchasini ifodalaydi va "qandaydir", "allaqanday", "allaqaysi" kabi maʼnolarni bildirib keladi.◆  Sizni bir odam soʻrab kelgan edi. v Uning koʻkragini bir nima chuqur ezdi. Oybek, Tanlangan asarlar.◆  Shu chogʻbir xotin bir boʻlak non olib kirdi. Gʻayratiy, Unutilmas kunlar.◆  Hido-yatxonni bir narsa chaqqan ekan, shoshilib keldilar-da, eshikni berklab oldilar. Hamza. ◆ Mahvash oʻshanda oʻrtoqlari bilan bir toʻyga borgandi. T. Ashurov, Oq ot.◆  Yoʻq, hov-liqmangiz, bunda foydali bir sir bor! A. Qodiriy, Gʻirvonlik Mallavoy.◆  ..oʻq tekkan oyogʻini bir xotin oq doka bilan bogʻlamoqda edi. Gʻayratiy, Unutilmas kunlar.

Bir kun 1) quyosh chiqqandan quyosh bot-guncha (12 soat) yoki quyosh chiqqandan ertasi quyosh chiqquncha (24 soat) boʻlgan vaqt.◆  Uyni ozoda qilishga rosa bir kun ketdi. Bir kun bir yilni boqadi. Maqol; 2) kunlarning birida, allaqaysi kuni.◆  Bir kun(i) biz boqqa chiqqan edik. yat◆  Bir kun ahvolini bilay, deb uyiga telefon qildim. Shukrullo, Saylanma. ◆ Bir kuni Arslon xotini ishdan qaytguncha oʻtin yorib qoʻymoqchi boʻldi. S. Zunnunova, Koʻk chiroqlar. Kunlardan bir kun Oʻtgan kunlarning birida.◆  Kunlardan bir kun koʻpni koʻrgan, jahon kezgan ogʻaynilarimdan biri uyimga kelib qoldi. Shukrullo, Saylanma.

4 Feʼllar oldidan kelib, feʼldan ang-lashiluvchi ish-harakatning bir marta bajarilishi yoki yuz berishini ifodalaydi. ◆ Odam dunyoga bir keladi. Yetti oʻlchab, bir kes. Maqol.◆  Bir sinalgan yomonni qayta-qayta sinama. Maqol.◆  sht Unga mahliyo boʻlib ti-kilib turgan xotinning kipriklari bir silkindi. S. Zunnunova, Koʻk chiroqlar.◆  -Biz endi seni turli-turli balolarga solamiz, buni bir bil! — deb musht doʻlaydilar. A. Qodiriy, Gʻirvonlik Mallavoy.◆  Toʻmtoq qoshlari, chaqnagan koʻzlari bir koʻrganni dovdiratib qoʻyardi. S. Ahmad, Yulduz.

5 Belgi-xususiyat ifodalovchi soʻzlar oldidan kelib, oʻsha soʻz maʼnosining ku-chayishiga xizmat qiladi.◆  Oʻgʻli bir yaxshi yigit ekan, bir kelishgan, chiroyliki.. m Boya

◆ Mahvash bir ajoyib gap aytdi. T. Ashurov, Oq ot.◆  Shahnoza degan bir qaqajon qiz gazetami yulib olib oʻqidi. S. Siyoyev, Yorugʻlik.

6 Ajratish, taʼkidlab koʻrsatish uchun xizmat qiladi.◆  Hamma rozi boʻldi, bir men rozi boʻlmadim. Bu ishni bir oʻzi bajardi. Uyda bir oʻzim qoldim. Kamtarlik ham bir xislat. Maqol. m◆  Bu bir ibrat. A. Qahhor, Oltin yulduz.◆  Vali aka oʻgʻliga bir otagina boʻlib qolmay, uning eng yaqin hamdardi ham edi. M. Ismoiliy, Fargʻona t.o.◆  Shuni bir bilib qoʻyginki, Xonzoda tirik ekan, yeyenlarga kun yoʻq. Hamza, Boy ila xizmatchi.

7 Kesim vazifasida kelganda, bir-damlik, umumiylik yoki bir xillik, ux-shashlik maʼnolarini ifodalaydi.◆  Ularning hammasi bir. Bizning yo'shimiz bir. Bizning soʻzimiz bilan ishimiz bir. Kemaga tush-ganning joni bir. Maqol.

Bari bir q. bari.◆  Bari bir yotib yotolmadi, oʻtiriboʻtirolmadi. S. Ahmad, Yulduz.◆  -Bari bir yetishmaydi, — deydi Mulla Obid. Bir boʻlmoq 1) birlashmoq, bir jon, bir tan boʻlmoq.◆  Koʻp ogʻiz bir boʻlsa, bir ogʻiz yengshshr. Maqol; 2) bir xil boʻlmoq; oʻzaro muvofiq, moye boʻlmoq.◆  Odamning dwiu bshshn tshsh bir boʻlsin. Maqol. Bir qilmoq Birlashtirmoq. Gapni bir qilmoq 1) bir marta gapirmoq, bir gapirib, masalani uzil-kesil hal qilmoq; 2) gapni bir yerga qoʻymoq, kelishmoq, bitishmoq.

8 Baʼzi otlar bilan qoʻllanganda, "shunday", "shunaqa" soʻzlariga teng kelib, boʻrt-tirish maʼnosini anglatadi.◆  Bir imorat qurayki, barchaning ogʻzi ochilib qolsin. Bir oʻynab berayki, hamma qoyil qolsin. n Bir oʻlkaki, tuprogʻida oltin gullaydi. H. Olim-jon, Oʻlka.

9 Qoʻshma soʻzlar tarkibida kelib, turli xil maʼnolarni ifodalaydi: maye.,◆  bir vaqt, bir mahal, bir muncha, bir oz, bir qancha, baʼzi bir, har bir, hech bir, bir asosli, bir jinash. m Abdujash! boynikidagi ziyofatni Mulla Obid bir muncha taajjub ichida oʻtkazdi. A. Qodiriy, Obid ketmon.◆  Bir ozdan keyin u kiyinib olib, yoʻlga otlandi. A. Obidjon, Akang qaragʻay Gulmat.

10 Ayiruvchi bogʻlovchi vazifasida kelib, gapning uyushgan boʻlaklarini yoki qoʻshma gap qismlarini bogʻlashga xizmat qiladi.◆  Bir unday boʻladi, bir munday boʻladi. Bir kat-taning gapiga kir, bir — kichikning. Maqol.

◆ n Umri bir oqardi, bir qizardi-yu, meni quchoqlab yigʻladi. A. Qahhor, Xotinlar.◆  Bu gapga chindan ishongan Nilufar taaj-jublanib, bir akasiga, bir mushukka qaradi. S. Ahmad, Yulduz.

Bir bor ekan, bir yoʻq ekan Uzbek xalq ertaklariningboshlanish iborasi. Bir boʻlsa krsh s. Ehtimol; ajab emas.◆  Hojiya, bir boʻlsa, doktorga ketdi. A. Muxtor, Opa-singillar. Biri ikki boʻlmaydi Roʻzgʻoriga, topgan-tut-ganiga baraka kirmaydi, muhtojlikdan chiq-maydi.◆  Kudratli qanotingiz ostida birim ikki boʻlishini umid qshib keldim. Sh. Ra-shidov, Boʻrondan kuchli. Birini olib, biriga uradigan salb. Ikkalasi bir xil, bir-biridan yaxshi emas, bir-biridan qolishmaydi. Birini ikkiga olmoq Ikki baravar qimmatga olmoq. Bir kun emas bir kun ayn. birda emas, birda q. birda. Bir soʻzni ikki qilmoq Kimsaning soʻzini, gapini yerda qoldirmoq, bir aytgandayoq bajarmay, takror aytishga majbur qilmoq.◆  Oʻrinboy bir soʻzni ikki qshgmay, xayol surib chiqib ketdi, rais uning ortidan iljayib qoldi. Oydin, Oʻzi monand.

Raqam

bir

Antonimlari

БИР. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Tillar

• Inglizcha: one
• Kurdcha: yek
• Portugalcha: um
• Turkcha: bir

Ruscha _ru

bir
1 один, одна, одно; ◆ ~ kam qirq (букв. без одного сорок) тридцать девять; ◆ oʻndan ~ одна десятая, десятая часть; один из десяти; ◆ ~ poy etik один сапог; ◆ ~ juft etik одна пара сапог; ◆ ~ marta (или dafʼa, karra) один раз; ◆ men ~ marta gapiraman я говорю один раз (т. е. я не люблю повторять или не допускаю возвражения); ◆ yana ~ 1) ещё раз; 2) ещё один; ◆ ~-ikki один-два; ◆ men uni ~-ikki koʻrgan edim я видел его раза два; ◆ ~-ikki ogʻiz gap пара слов, несколько слов; ◆ ~ kun 1) один день; ◆ ~ kun ~ yilni toʻydiradi посл. один день год кормит; ◆ ~ kun ming kun boʻlmas погов. один день - это не тысяча дней (т. е. быстро, незаметно пройдёт); 2) однажды, как-то раз; ◆ kunlardan ~ kun в один прекрасный день; ◆ mehmonlardan ~i один из гостей; ◆ ~gina один, единственный; ◆ ~ boʻlmoq объединяться, соединяться; ◆ ~ qilmoq объединять, соединять; ◆ gapni ~ qilmoq 1) сказать твёрдо, решительно; 2) сговориться; договориться; ◆ ~ kesak bilan ikki qargʻani urmoq (букв. одним комком двух ворон убить) 1) одним выстрелом убить двух зайцев; 2) одним словом уязвить сразу двоих; ◆ ~ qoʻltiqqa ikki tarvuz sigʻmas посл. под мышкой двух арбузов не уместишь (т. е. нельзя сделать невозможное);◆ ~ qozonda ikki qoʻchqor boshi qaynamas посл. в одном котле не сваришь головы двух баранов (т. е. два совершенно противоположных человека не уживутся в одном месте); ◆ xoʻppa semiz ~ tuki yoʻq загадка толстый-претолстый, ни единого волоска (арбуз); ◆ ~-~iga друг другу, друг на друга; ◆ ~-~ini друг друга; ◆ ~-~idan друг от друга; друг у друга; ◆ shoʻxlikda ~-~ingdan qolishmaysan в озорстве вы не уступаете другдругу; ◆ ~-~idan chiroyli один краше другого; ◆ ~-~i bilan друг с другом; ◆ ~dan-~ 1) единственный, один единственный; 2) единственно; ◆ ~in-~in 1) один за другим; 2) по одному; ◆ ~in-sirin 1) один за другим, по одному; 2) постепенно; ◆ ~in-ketin один за другим, друг за другом, вереницей; ◆ ~niki mingga, mingniki tumanga посл. из-за одного могут пострадать тысячи, а из-за тысячи - десятки тысяч; ◆ ~ini olib ~iga ur погов. (букв. хоть бери одно и стукни им о другое) один не лучше другого; два сапога - пара;
2 употребляется в роли неопределенного артикля некий, некоторый, один, какой-то; ◆ ~ odam какой-то человек; ◆ sizni ~ Ahmad degan odam soʻrab kelgan edi вас спрашивал некто по имени Ахмад; ◆ ~ vaqt (или mahal, zamon, payt) как-то, некогда; ◆ ~ yerga (или joyga) куда-то; в одно место; ◆ ~ yili в каком-то году; ◆ ~ gala, ~ toʻda группа, целая группа; стая, свора; ◆ ~ daqiqa (или lahza, nafas, dam, zum, fursat, fasl, chimdim) один миг, одно мгновение; некоторое время; ◆ ~ uxlab olish kerak нужно немного поспать; ◆ ~ lahzada (или nafasda, damda, zumda) мгновенно, в один миг; быстро; ◆ ~ muddat некоторое время, в течение некоторого времени; ◆ ~ oz немного; ◆ ~ talay несколько, значительное количество; довольно много; ◆ ~ xillari некоторые из...; ◆ ~ qadar в некоторой степени; в известной мере; ◆ ~ qancha несколько; ◆ ~ qator целый ряд;
3 в сочетании с глаголами выражает однократность действия; один раз, разок; ◆ odam dunyoga ~ keladi человек появляется на свет только один раз; ◆ u seni ~ choʻqishda qochiradi (букв. он раз клюнет и победит тебя) он тебя в два счёта обставит; ◆ unga men ~ aytishdan ming aytdim я говорил ему не раз, а тысячу раз; ◆ ~ urmoq стукнуть разок; ◆ yetti oʻlchab ~ kes посл. семь раз отмерь один раз отрежь; ◆ ~ sinalgan yomonni qayta-qayta sinama посл. плохое, испытанное однажды, не пробуй в другой раз;
4 употребляется для усиления интенсивности качества или значительности действия; находясь перед существительным, показывает, что речь идет именно о данном существительном; ◆  katta ~ uy большой, огромный дом; ◆ oʻgʻli ~ yaxshi ekan какой хороший, оказывается, у него сын; ◆ bu toʻgʻrida ~ oʻylab koʻrishingiz kerak вы должны об этом хорошенко подумать; ◆ ~ burda non uchun только из-за куска хлеба;
5 употребляется для передачи выделительного значения единственный один; ◆ hamma rozi boʻldi, ~ men rozi boʻlmadim все согласились, (только) я один не согласился; ◆ ~ oʻzi сам, один; ◆ uyda ~ oʻzim qoldim дома остался я один;
6 выражает совместность, единство, одинаковость, тождественность; ◆  ularning hammasi ~ 1) они все заодно; 2) все они одинаковы; ◆ bizning yoshimiz ~ мы одного возраста, мы ровесники; ularning gapi (или tili)◆ ~ они сговорились; ◆ kemaga tushganning joni ~ погов. у всех, кто находится на одном коробле, одна участь; ◆ ... bilan ~ равняется, равно; равнозначно; ◆ "ot" soʻzi "nom" soʻzi bilan ~ слово ot равнозначно слову nom;
7 в сочетании с именем образует сложные существительные, прилагательные и наречия; ◆ ~ asosli хим. одноосновный; ◆ ~ valentli хим. одновалентный; ◆ ~ jinsli 1) однородный; 2) биол. однополый; ◆ ~ pasli ish минутное дело; ◆ ~ pasli mehmon гость на час; ◆ ~ soʻzli odam человек, который говорит один раз (т. е. твёрдо стоит на своём); ◆ ~ tomli однотомный; ◆ ~ xonali 1) однокомнатный; 2) однозначный; ◆ ~ boshdan (или chekkadan) с начала, по порядку; ◆ ~ yoʻla заодно, попутно, по пути; за один раз; ◆ ~ zaylda 1) одинаково, без изменений; 2) одинаковый; ◆ ~ meʼyorda равномерно, в одном объёме, количестве; ◆ ~ ovozdan (или ogʻizdan) единогласно, в один голос; ◆ ~ tarzda (или yoʻsinda) 1) единообразно; 2) единообразный; ◆ ~ tekis 1) ровно, равномерно; 2) ровный, равномерный; ◆ ~ tomonlama (или yoqlama) 1) односторонний, однобокий; 2) односторонне, однобоко; ◆ ~ tomonlamalik односторонность; ◆ ~ tugʻishgan единоутробный, родной; ◆ ~ xil 1) одинаковый; 2) одинаково; ◆ ~ xil odamlar некоторые люди; ◆ ~ xilda одного сорта или вида; ◆ ~ qolipda (или tipda) однотипно, шаблонно, трафаретно; ◆ 

• ~ amallab или ◆  ~ iloj qilib как-нибудь; ◆ ~ yoqadan bosh chiqarib или ◆  ~ jon, ~ tan boʻlib единодушно; спаянно; в едином порыве; ◆ ~ bor ekan, ~ yoʻq ekan было не было; жил-был (обычный зачин узбекских народных сказок); ◆ ~ yoqli boʻlmoq решаться; ◆ ~ yoqli qilmoq решать в ту или иную сторону, рассудить; ◆ ~ sari уж так и быть; куда ни шло; ладно; ◆ ~ umr 1) всю жизнь; 2) никогда в жизни; ◆ ~ shingil (букв. одна веточка напр., винограда) эпизод, отдельная часть, отрывок; ◆ ~ kun emas, ~ kun, ~da emas ~da или ◆  ~da boʻlmasa, ~da когда-нибудь; ◆ ~ kun emas, ~ kun jazongni tortasan когда-нибудь тебе попадёт; ◆ gap ~ joydan chiqdi все говорят в один голос (одно и то же); ◆ gapni ~ yerga (или joyga) qoʻymoq с говориться, уговориться; договориться; ◆ ~ gap что нибудь, что-нибудь существенное; ◆ koʻchada nima shovqin, yo ~ gap boʻldimi? что за шум на улице, что-нибудь случилось; ◆ ~ gap boʻlar 1) посмотрим, придумаем что-нибудь; 2) авось кривая вывезет; ◆ ~ koʻz bilan qaramoq относиться ко всем одинаково, не делая различия или исключения.
  

Turkcha (tr)

bir

Hol

bir

[1] bir

Turkmancha (tk)

Hol

bir

Turkman raqam

bir

Ozarbayjoncha (az)

Hol

bir bir

[1] bir

Indonezcha (id)

Indonez raqam

bir

Hol

bir

Yavancha (jv)

Hol

bir

Malaycha (ms)

Malayziya raqam

bir

Hol

bir

Volaypukcha (vo)

Ot

bir

pivo