Неф

НЕФ ёки кема^[1] (франсузча: неф, лотинча кема) – чўзилган хона, ички қисмнинг бир қисми (одатда базилика туридаги биноларда), бир ёки иккала бўйлама томондан уни қўшни нефлардан ажратиб турадиган устунлар ёки столба қатори билан чекланган^[2].

Неф, шунингдек, руҳонийлар учун хор (пресвитерия) дан фарқли ўлароқ, черковнинг ўрта хочнинг ғарбий қисмига берилган номдир.

Этимология

"Наве" сўзи лотинча навис – „кема“ дан келади. Тахминларга кўра, бу ном маъбаднинг асосий майдонининг муҳимлигини таъкидлаши керак эди, чунки кема христиан черковининг рамзларидан бири эди ^[3] ^[4]. Эҳтимол, у маъбаднинг бу қисмининг кеманинг тескари корпуси билан ўхшашлигини ҳам акс эттиради ^[5] .

Тарихи

Бир қатор таянчлар билан ички қисмнинг навларга бўлиниши қадимги юнон ибодатхоналарида пайдо бўлган. Қадимги Рим меъморчилигида фуқаролик биноларининг ички қисмлари – базиликалар бир қатор параллел нефлардан иборат эди.

4-асрдаги Авлиё Пётр собори тасвирланган фреск

ИВ-асрдан бошлаб христиан черковлари учун базилика тури қабул қилинди ва неф христиан меъморчилигининг умумий элементига айланди. Нефлар католик анъаналарида Ғарбий Европада ўрта асрларда кенг тарқалган базилика черковларининг ички маконига ҳам, Шарқий христиан мамлакатлари меъморчилигида пайдо бўлган ва кенг тарқалган кўплаб хоч гумбазли черковларнинг ички қисмига бўлинган ва Византия. Фақат руҳонийлар ва хор учун мўлжалланган қурбонгоҳ, хор ва пресвитериядан фарқли ўлароқ, неф маъбаднинг лаитлар бўлиши мумкин бўлган қисмидир ^[4] .

Илк насроний черковларида 3 ёки 5 неф бўлиши мумкин эди (одатда тоқ сон), марказий неф ҳар доим кенгроқ ва баландроқ эди. Деворларининг юқори қисмида ички маконни ёритиш учун деразалар қилинган. Нефлар текис ёғоч шифт билан қопланган ^[4] .

Ўрта асрларда роман ва готика соборларининг навлари тош гумбазлар билан қоплана бошлади. Ўрта неф, қоида тариқасида, баландроқ қилинган, аммо бир хил ўлчамдаги нефли черковлар мавжуд эди. Уларнинг ички қисми заллар дейилади, бундай бинолар сўзнинг қатъий маъносида базиликалар эмас, балки бир қатор навлардан иборат.

Ички маконнинг навларга бўлиниши Уйғониш, Барокко ва Классизмда кенг тарқалган услуб сифатида сақланиб қолган.

Архитектура ечимлари

Узунламасıна бўлганларга қўшимча равишда, кўндаланг навлар ҳам мавжуд – улар трансептлар дейилади. Илк христиан базиликаларида трансепт қурбонгоҳнинг ён томонидаги бинони тугатган. Кейинчалик, базиликаларда трансепт бинонинг ўртасига яқинлашиб, марказий неф билан хоч ҳосил қилди. Бундай ибодатхоналарнинг хочининг маркази минора ёки гумбаз билан тожланган бўлиши мумкин.

Кўндаланг гумбазли черковларда узунламасıна ва кўндаланг нефлар бир хил узунликда бўлиши мумкин, улар тенг учли хочни ҳосил қилади. Баъзи қадимий ибодатхоналарда нефлар заиф ифодаланиши мумкин, бу ҳар доим ҳам бу атамани хоч-гумбазли маъбаднинг ички қисмини тавсифлаш учун ишлатишга имкон бермайди.

Қадимги Рим меъморчилигида бўлгани каби, навес дунёвий биноларда ҳам қўлланиши мумкин, масалан: Флоренсиядаги Сан-Марко монастири кутубхонаси (1431-1441) уч нефли зал сифатида ишлаб чиқилган ^[6] . Москва метросининг кўплаб ер ости станциялари учта нефли заллар сифатида яратилган, баъзан эса махсус марказий неф мавжуд.

Галерея

Санкт-Савин-сюр-Гартампадаги Романск черковининг зал туридаги, гумбаз билан ёрдам.
Ўрта асрларга оид готика собори қирралитонозли
Римдаги Санта Мария Маггиоре базиликаси безак билан В-аср. Марказий ва ён нефлар аниқ кенглик ва баландликдаги фарқ кўринади.
Сан-Паоло фуори ле Мурабазиликасининг марказий неви

Манбалар

↑ Неф ин тҳе Греат Совиэт Энcйcлопедиа, 1969–1978 (Руссиан)
↑ „Словарь архитектурных терминов“. арчи.ру. 2021-йил 12-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 17-апрел.
↑ Британниcа.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Архитектура. Краткий справочник 2004.
↑ ЭСБЕ 1897.
↑ Смирнова И. А. Искусство Италии конса ХИИИ—ХВ веков. – М.: Искусство, 1987. – 806 с. – (Памятники мирового искусства).

Адабиётлар

НЕФ / / Броcкҳаус ва Эфроннинг энциклопедик луғати: 86 жилдда (82 жилд ва 4 қўшимчалар). – Санкт-Петербург, 1897. – Вол. ХХа.
Архитектура. Қисқа маълумотнома / бош муҳаррир М. В. Адамчик. – Минск: Ҳосил, 2004. – пп. 331-332. – 624 п. – ISBN 985-13-1842-6.

Ҳаволалар

„Наве“ (эн). Британниcа. 2016-йил 5-январда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2016-йил 27-январ.

[1] Неф ин тҳе Греат Совиэт Энcйcлопедиа, 1969–1978 (Руссиан)

[2] „Словарь архитектурных терминов“. арчи.ру. 2021-йил 12-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 17-апрел.

[FOOTNOTEBritannica-3] Британниcа.

[FOOTNOTEАрхитектура._Краткий_справочник2004-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Архитектура. Краткий справочник 2004.

[FOOTNOTEЭСБЕ1897-5] ЭСБЕ 1897.

[6] Смирнова И. А. Искусство Италии конса ХИИИ—ХВ веков. – М.: Искусство, 1987. – 806 с. – (Памятники мирового искусства).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]