آیا اتحاد آمریکا و اروپا محکوم به شکست است؟

«طرح صلح اوکراینِ» دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، که با دور زدن کشورهای اروپایی و در نظر گرفتن خواسته‌های حداکثری روسیه تهیه شده، بحران عمیقی از بی‌اعتمادی در روابط دو سوی اقیانوس اطلس ایجاد کرده است.

آنچه نگرانی اروپایی‌ها را آشکارا نشان داد، سخنان مانفرد وبر، رهبر بزرگ‌ترین گروه محافظه‌کار پارلمان اروپا بود. آقای وبر با این جمله که «در لحظات تاریخی قرار داریم» و با اشاره به این که اروپا دیگر نمی‌تواند برای امنیت خود به ایالات متحده تکیه کند، گفت: «ضروری است که اتحادیه اروپا به ناتوی اروپا تبدیل شود».

رهبران اروپایی پس از چند روز تلاش دیپلماتیک توانستند در طرحی که آن را «به نفع روسیه» می‌دانستند، چند تغییر ایجاد کنند، اما این تغییرات نتوانست نگرانی پایتخت‌های اروپایی را برطرف کند. سیاستمداران اروپایی که دولت ترامپ را به نادیده گرفتن نگرانی‌های امنیتی اروپا متهم می‌کنند، با اتحاد بیشتر و افزایش فشار بر واشنگتن، برای بدترین سناریو، یعنی دو راهی احتمالی در روابط فراآتلانتیک، آماده می‌شوند.

در همین راستا، در بیانیه‌ای مشترک که به امضای پارلمان‌های نوزده کشور اروپایی و روسای کمیسیون‌های امور خارجه، دفاع و امور اروپا در پارلمان اروپا رسیده، از طرح دولت ترامپ انتقاد شده است.

در این بیانیه آمده است که «صلح در اوکراین با تسلیم شدن در برابر روسیه یا امتیاز دادن به آن حاصل نخواهد شد» و «دوران امپراتوری‌ها پایان یافته است». علاوه بر این، در ادامه این بیانیه تاکید شده که اروپا «برداشت روسیه از منافع امنیتی که فراتر از مرزهایش امتداد می‌یابد، یا حقی که برای شکل دادن به نظم امنیتی اروپا برای خود قائل است» را نخواهد پذیرفت.

در این بیانیه مشترک همچنین امنیت اروپا، حاکمیت اوکراین و پیگرد و بازخواست کسانی که در جریان جنگ مرتکب جرم شده‌اند، به عنوان «خطوط قرمز غیرقابل مذاکره» برشمرده شده است.

هشدارهای تند از چهره‌های پرنفوذ سیاست آلمان

در آلمان، هشدارهای تند سیاستمدارانی که از قوی‌ترین مدافعان روابط فراآتلانتیک به شمار می‌روند نیز حکایت از آن دارد که طرح صلح اوکراین دولت آمریکا می‌تواند به گسست‌های بسیار جدی منجر شود.

نوربرت روتگن، از باتجربه‌ترین نمایندگان حزب دموکرات مسیحی متعلق به صدر اعظم فریدریش مرتس، آمریکا را متهم کرد که اروپا را در مسئله‌ای وجودی و سرنوشت‌ساز تنها گذاشته است.

نوربرت روتگن در مصاحبه با روزنامه دی‌تسایت گفت که «دولت ترامپ برای پر کردن خزانه خود، طرح ۲۸ ماده‌ای شامل مواضع روسیه درباره اوکراین را به عنوان طرح خود معرفی کرده است».

او گفت: «این یعنی آمریکا در کنار پوتین قرار گرفته و هم حاکمیت اوکراین و هم امنیت اروپا را فروخته است».

این سیاستمدار آلمانی در ادامه گفت: «این دومین چرخش تاریخی برای اروپا است. چرخش نخست زمانی بود که روسیه دوباره جنگ را به اروپا بازگرداند و چرخش دوم این است که آمریکا در مسئله‌ای مربوط به امنیت اروپا جانب دیکتاتور را گرفته است».

آقای روتگن افزود: «اکنون باید مسیر تازه‌ای تعیین کنیم» و تاکید کرد که برای کاستن از وابستگی امنیتی به آمریکا باید گام‌هایی سریع‌تر، روشن‌تر و قاطع‌تر برداشت.

در همین حال، زیگمار گابریل، وزیر خارجه پیشین و عضو حزب سوسیال‌دموکرات، در مصاحبه با تاگس‌اشپیگل گفت: «این طرح برابر با خیانت به همه بنیان‌هایی است که تاکنون روابط فراآتلانتیک بر آن استوار بوده است».

آقای گابریل که ریاست سازمان مردم‌نهاد «پل آتلانتیک» را که هدفش تقویت روابط آلمان و آمریکا است بر عهده دارد، افزود: اگر دولت ترامپ بر این رویکرد پافشاری کند، اروپا دیگر نمی‌تواند آمریکایی را که با بدترین دشمنش هم‌پیمان شده یک متحد به شمار آورد.

نه فقط در آلمان، بلکه در سراسر اروپا نیز اظهارات مشابهی مطرح می‌شود.

به عنوان مثال، جوزپ بورل، مسئول پیشین سیاست خارجی و امنیتی اتحادیه اروپا، گفت که تسلیم شدن در برابر خواسته‌های ترامپ هیچ سودی ندارد و سیاست آرام‌سازی نیز نتیجه‌ای به بار نیاورده است. او افزود: «آمریکای تحت رهبری ترامپ دیگر نمی‌تواند متحد اروپا تلقی شود».

در کنار سیاستمداران، اندیشکده‌های معتبر اروپایی از دولت‌های اروپا می‌خواهند که «صفوف خود را منسجم‌تر کرده و در برابر ترامپ مقاومت کنند».

مرکز روابط بین‌الملل رم در تحلیلی با عنوان «طرح ۲۸ ماده‌ای استعمار» درباره طرح ترامپ نوشت: «این طرح در شکل کنونی بیش از آن که یک طرح صلح باشد، شبیه توافقی میان دو قدرت است که با منطقی استعماری عمل می‌کنند».

در این تحلیل همچنین گفته شده که اروپا گرچه به واشنگتن وابسته است، اما این وابستگی به حدی نیست که اروپا را وادارد مانند یک کشور مستعمره اطاعت کند؛ «اگر اوکراین توانست در برابر واشنگتن بایستد، اروپا نیز قادر به ایستادگی است».

مرکز سیاست‌های اروپایی مستقر در بروکسل در تحلیلی نوشت که واشنگتن و مسکو در حال بازطراحی معماری امنیتی اروپا هستند و در این روند منافع و ارزش‌های اروپا را کنار زده‌اند. در این تحلیل آمده است: «آن‌ها مرزهای بیرونی ناتو را تعیین می‌کنند و شروط صلح را دیکته می‌کنند، و اروپا ناچار است بهای طرحی را بپردازد که در شکل‌گیری‌اش نقشی نداشته است».

در این تحلیل تاکید شده که اروپا باید فوراً برای رسیدن به صلحی اقدام کند که هم از اوکراین محافظت کند و هم امنیت اروپا را تقویت کند؛ وگرنه اتحادیه اروپا در تصمیم‌هایی که دیگران می‌گیرند به نقشی «حاشیه‌ای» و کم‌اثر تقلیل خواهد یافت.

در نهایت، تورستن بنر، مدیر موسسه سیاست‌های عمومی جهانی در برلین، گفت مارک روته، دبیرکل ناتو، تاکنون با مماشات با ترامپی که او را «پدر» می‌نامد تلاش کرده از بروز بحران‌های بزرگ جلوگیری کند، اما اکنون اروپا باید به سرعت وارد عمل شود و مسئولیت حوزه‌های حیاتی دفاعی قاره را خود بر عهده بگیرد.

آیا آمریکا در برلین نشانه‌ای از تمایل به خروج از ناتو نشان داد؟

شکاف میان اولویت‌های راهبردی و تلقی اروپا و آمریکا از تهدید هر روز عمیق‌تر می‌شود.

روشن است که آمریکا به دلیل افزایش قدرت اقتصادی و نظامی چین، توجه خود را به منطقه هند-آرام معطوف کرده و می‌خواهد برای استقرار نیروهایش در آن منطقه، حضور نظامی خود را در اروپا کاهش دهد.

کمی پس از آغاز دور دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، رسانه‌ها گزارش دادند که او در چارچوب طرح‌های پنتاگون برای بازسازی ساختار نیروهای مسلح، این احتمال را بررسی می‌کند که آمریکا دیگر سمت «فرماندهی عالی متفقین اروپا» را، که از ۱۹۵۱ در اختیار ژنرال‌های آمریکایی بوده، بر عهده نداشته باشد.

کارشناسان نظامی آمریکا گفته بودند که فرماندهی عالی متفقین اروپا، که نقشی راهبردی در زنجیره فرماندهی هسته‌ای دارد، نماد تضمین امنیتی آمریکا برای اروپا است و کناره‌گیری از آن می‌تواند نخستین گام احتمالی برای خروج از ناتو باشد.

به همین دلیل، وقتی متیو ویتاکر، سفیر آمریکا در ناتو، در کنفرانس امنیتی برلین گفت که واشنگتن می‌خواهد آلمان فرماندهی عالی متفقین اروپا را بر عهده بگیرد، این سخنان نه فقط در آلمان، بلکه در دیگر کشورهای اروپایی هم تکان‌دهنده بود.

این نگرانی‌ها زمانی تشدید شد که پیش‌تر سیاست خارجی جنجالی دولت ترامپ موجب شده بود که درباره تعهد ایالات متحده به چتر حمایتی هسته‌ای در اروپا تردیدهایی شکل بگیرد.

این بحران اعتماد که با «طرح صلح اوکراین» شدت گرفته، می‌تواند اروپا را به سوی شکل دادن به معماری تازه امنیتی و حتی ایجاد چتر هسته‌ای مستقل در برابر روسیه سوق دهد.

آیا از اینکه آلمان نقش رهبری نظامی را بر عهده بگیرد حمایت می‌شود؟

فریدریش مرتس، صدراعظم آلمان، که وعده داده نیروهای مسلح فدرال را به نیرومندترین ارتش اروپا تبدیل کند و تاکنون بیش از ۱۰۰ میلیارد یورو برای خرید تسلیحات اختصاص داده است، ممکن است در صورت رسیدن به یک دو راهی با آمریکا، ناچار شود افکار عمومی را برای افزایش بیشتر هزینه‌های نظامی متقاعد کند.

بر اساس نتایج نظرسنجی بنیاد کوربر که در سپتامبر انجام شده و به‌تازگی منتشر شد، ۷۲ درصد از آلمانی‌ها از تصمیم دولت برای دو برابر کردن هزینه‌های دفاعی طی ده سال آینده حمایت می‌کنند و ۵۹ درصد نیز موافق ادامه کمک نظامی به اوکراین هستند.

با این وجود، ۶۱ درصد مردم مخالفند که آلمان نقش رهبری نظامی در اروپا را بر عهده بگیرد.

همچنین، طبق این نظرسنجی، ۷۳ درصد آلمانی‌ها باور دارند روابط آلمان و آمریکا در وضعیت بدی قرار دارد.

تنها ۳۸ درصد آلمانی‌ها آمریکا را در مسائل مربوط به جنگ اوکراین شریک قابل تکیه‌ای می‌دانند و ۶۵ درصد نیز معتقدند ترامپ نقشی جدی و اثرگذار در برقراری صلح پایدار میان روسیه و اوکراین ندارد.

۶۲ درصد از آلمانی‌ها می‌گویند آلمان به چتر هسته‌ای آمریکا اعتماد ندارد و ۷۵ درصد نیز معتقدند باید برای حمایت هسته‌ای به جای آمریکا از فرانسه و بریتانیا درخواست کمک شود.