Kolonializm i dekolonizacja 

to dwa procesy historyczne, które miały

ogromny wpływ na współczesny podział polityczny świata oraz na rozwój
gospodarczy i społeczny wielu państw.

Podział kolonialny świata

Podział kolonialny świata to podział obu Ameryk, Afryki i części Azji

między imperia kolonialne, głównie:

 Wielką Brytanię,
 Francję,
 Hiszpanię,
 Portugalię,
 Holandię.

Kolonializm to proces historyczny, który polegał na: 

 podboju przez kraje europejskie (imperia kolonialne) słabiej

rozwiniętych obszarów Azji, Afryki i obu Ameryk,
 utrzymywaniu kontroli politycznej i gospodarczej nad podbitymi
obszarami.

Kolonializm rozpoczął się na przełomie XV i XVI w.wraz z wielkimi

odkryciami geograficznymi.

Kolonializm miał ogromny wpływ na zmiany podziału politycznego świata.

Skutki kolonializmu
W koloniach przeważały negatywne skutki kolonializmu. Zalicza się do nich:
  handel ludźmi (niewolnictwo) na dużą skalę,
  zmiana w strukturze odmian ludzkich → wśród rdzennych mieszkańców
pojawiła się biała odmiana człowieka,
  zmiana struktury wyznaniowej ludności → wzrósł udział religii dominującej
w imperium kolonialnym, głównie chrześcijaństwa,
  zmiana struktury językowej ludności → w koloniach wprowadzano język
używany w kraju kolonizatora, np. angielski, hiszpański, francuski,
  narzucanie europejskich zwyczajów i kultury, np. architektury → skutek to
wypieranie kultury rdzennej ludności,
  intensywna eksploatacja zasobów naturalnych,
  powstanie podziału politycznego, który na wielu obszarach był narzucony
przez imperia kolonialne.
Podział kolonialny świata
W okresie od XVI w. do połowy XX w. do największych imperiów
kolonialnych należały: Wielka Brytania, Hiszpania, Francja, Portugalia i
Holandia.
Imperia kolonialne i ich posiadłości
Imperium Posiadłości
→ w Ameryce Płn. (obecne Stany Zjednoczone i część Kanady)

→ w Afryce Wsch., Afryce Płd.

→ na Bliskim Wschodzie
Wielka
Brytania → w Azji Płd. (m.in. Indie)
→ w Ameryce Środk. (m.in. Meksyk)

Hiszpania → w Ameryce Płd. (większość dzisiejszych krajów)

→ w Ameryce Płn. (część obecnej Kanady)

→ w północnej i środkowej Afryce

Francja → w Azji Płd.-Wsch.

→ w Ameryce Płd. (dzisiejsza Brazylia)

Portugalia → w Afryce (dzisiejsze Angola i Mozambik)

→ w Azji (wyspy Arch.Malajskiego)

Holandia → w Ameryce Płd. (m.in. obecny Surinam)

Dekolonizacja – co to jest?
Dekolonizacja była procesem historycznym, w którego wyniku dochodziło do rozpadu kolonii, a kraje
skolonizowane odzyskiwały niepodległość.

Dekolonizacja trwała bardzo długo, mniej więcej od końca XVIII w. aż do lat 90. XX w.

Przebieg dekolonizacji – główne etapy
 XVIII w. – 13 brytyjskich kolonii w Ameryce Płn. przekształciło się w
niepodległe Stany Zjednoczone.
 XIX w. – wskutek walk w Ameryce Łacińskiej przeciwko Hiszpanii i Portugalii
większość krajów uzyskała niepodległość (m.in. Brazylia w 1822 r.).
 1931 r. – uzyskanie niepodległości przez Kanadę.
  XX w., po II wojnie światowej – niepodległość uzyskały kraje w Azji: Filipiny,
Indie i Pakistan.
 od lat 50. do 90. XX w. – dekolonizacja Afryki. Najwięcej nowych krajów (17)
powstało w 1960 r., dlatego został on nazwany Rokiem Afryki. Najpóźniej, w 1993 r.,
niepodległość uzyskała Erytrea.
Dekolonizacja w XX w. – przyczyny
 Osłabienie gospodarcze i polityczne kolonialnych mocarstw europejskich w
wyniku I i II wojny światowej.
 Podważenie idei wyższości cywilizacyjnej Europejczyków nad podbijanymi ludami.
 Wzrost świadomości narodowej w społeczeństwach kolonialnych.
 Przyjęcie w 1960 r. przez ONZ deklaracji o przyznaniu niepodległości terytoriom
kolonialnym.
 Zmiana świadomości społeczeństw Europy i Ameryki Płn. – uznanie praw ludności
zamieszkującej kolonie do decydowania o sobie.
Dekolonizacja w XX w. – skutki
 Zwiększenie się liczby suwerennych państw.
 Odzyskanie przez nowo powstałe państwa dostępu do własnych
zasobów naturalnych.
 Utrwalenie w dawnych koloniach mieszanki odmian ludzkich oraz
zróżnicowanej struktury wyznaniowej i językowej.
 Liczne konflikty o władzę, a także o tereny przygraniczne w nowo powstałych
państwach (np. w Afryce).
 Załamywanie się gospodarek niektórych państw po odzyskaniu niepodległości,
głównie wskutek braku dalszego wsparcia finansowego ze strony byłych imperiów
kolonialnych.
 Migracje ludności (m.in. do dawnych imperiów kolonialnych) spowodowane
konfliktami oraz załamaniem gospodarczym w nowo powstałych państwach.

Kolonializm i dekolonizacja a rozwój państw

Ocena wpływu kolonializmu i dekolonizacji na rozwój kolonii jest niejednoznaczna. Na

przykład:

 Stany Zjednoczone i Kanada – dawne kolonie angielskie i francuskie – osiągnęły

wysoki poziom rozwoju i wysoką jakość życia mieszkańców jak dawne imperia,
 wiele krajów afrykańskich – ich granice wyznaczono sztucznie przez europejskie
potęgi, co prowadziło do konfliktów, które niekiedy trwają do dzisiaj. Słabość
gospodarcza tych krajów wynika z faktu, że były one źródłem zasobów naturalnych, a
inne dziedziny gospodarki się w nich nie rozwijały.
Co to jest państwo?
Państwo jest podstawową jednostką podziału politycznego świata.
Państwo jest samodzielne i niezależne od innych krajów.
Cechy państwa:

 własne terytorium,
 ludność zamieszkująca to terytorium,
 suwerenna władza.
Państwo działa na rzecz gospodarczych, politycznych i społecznych interesów swoich
obywateli.
Terytorium państwa obejmuje:

1. ląd z wodami śródlądowymi,

2. przestrzeń powietrzną nad tym terytorium,
3. niekiedy także wody terytorialne oraz wyłączną strefę ekonomiczną.

Pięć największych państw świata

1 .Rosja 2. Kanada 3. Stany Zjednoczone (USA) 4. Chiny 5. Brazylia

Liczba państw na świecie jest różna, ponieważ nie ma zgodności co do

uznawania jednych państw przez inne.

Najczęściej podaje się następujące liczby państw:

 195 – liczba krajów należących do ONZ (193) i państw-obserwatorów

ONZ (2: Watykan i Palestyna).
 201 – jeśli dodamy 6 obszarów, które są uznawane za państwo przez
co najmniej jednego członka ONZ. Te obszary to: Tajwan, Sahara
Zachodnia, Osetia Południowa, Abchazja, Północny Cypr i Kosowo.
 204 – jeśli dodamy terytoria nieuznawane za państwo przez żaden
inny kraj, ale mające suwerenną, odrębną władzę: Górski Karabach
(część Azerbejdżanu), Naddniestrze (część Mołdawii) i Somaliland
(część Somalii).

Wskaźniki rozwoju państw – czemu służą?

Wskaźniki rozwoju państw wylicza się po to, by porównać poziom rozwoju
gospodarczego państw oraz jakość życia społeczeństw.
Wskaźniki rozwoju państw – przykłady
Najczęściej stosowane wskaźniki rozwoju krajów to:

 PKB,
 HDI,
 MPI.

Wskaźniki rozwoju państw

Wskaźniki rozwoju państw to liczbowe opisy:

 poziomu rozwoju gospodarczego państw,

 jakości życia mieszkańców.
Najczęściej stosuje się:

1. PKB – produkt krajowy brutto,

2. HDI – wskaźnik rozwoju społecznego,
3. MPI – wielokryterialny wskaźnik ubóstwa.

Wskaźniki rozwoju państw wylicza się po to, żeby łatwiej porównać rozwój

gospodarczy państw i jakość życia mieszkańców.

PKB to produkt krajowy brutto, czyli wartość rynkowa (cena sprzedaży)

wszystkich dóbr (towarów) i usług wytworzonych w kraju w jakimś czasie,
np. w ciągu roku.

Im wyższy wskaźnik PKB per capita, tym wyższy poziom rozwoju

gospodarczego kraju. Zależnie od wartości PKB kraje dzieli się na 3 grupy:

1. słabo rowinięte,
2. średnio rozwinięte,
3. wysoko rozwinięte.
4. Im większy udział usług w tworzeniu PKB, tym wyższy poziom
rozwoju gospodarczego kraju. I odwrotnie – im większy udział
rolnictwa, tym niższy poziom rozwoju gospodarczego.
5. Polska plasuje się wśród krajów dość wysoko rozwiniętych – udział
usług w PKB wynosi prawie 60%.

HDI to wskaźnik rozwoju społecznego (ang. Human Development Index

), który umożliwia porównywanie ogólnego poziomu rozwoju społeczno-
gospodarczego krajów.

1. HDI przyjmuje wartość od 0 do 1.

2. Elementami składowymi HDI są:

 długość życia – informacja o kondycji zdrowotnej obywateli danego

kraju,
 edukacja (liczba lat edukacji dla dzieci i dorosłych) – informacja o
zdolności państwa do wykształcenia obywateli oraz o znaczeniu
edukacji,
 dochód narodowy w przeliczeniu na 1 os. (DN per capita w USD) –
pokazuje zamożność obywateli.
1. Im wyższa wartość HDI (maks. 1), tym wyższy poziom rozwoju
społecznego kraju.

2. Na podstawie HDI państwa świata zostały podzielone na 4 grupy:

1. słabo rozwinięte,
2. średnio rozwinięte,
3. wysoko rozwinięte,
4. bardzo wysoko rozwinięte.

3. W 2020 r. Polska zajmowała 35. miejsce na świecie. Była w grupie krajów

bardzo wysoko rozwiniętych.

MPI to wielokryterialny wskaźnik ubóstwa (ang. Multidimensional Poverty

Index
), który jest wyliczany przez ONZ dla najbiedniejszych krajów.

1. MPI przyjmuje wartości od 0 do 1.

2. Do wyliczeń MPI bierze się pod uwagę 3 składowe:

 zdrowie,
 edukację,
 standard życia (np. wyposażenie gospodarstw domowych
w elektryczność).

3. MPI dotyczy tylko nieco ponad 100 krajów.

4. Im większy wskaźnik MPI (maks. 1), tym wyższy poziom ubóstwa w kraju.

5. Wśród najbiedniejszych państw przeważają kraje afrykańskie.

onflikty zbrojne na świecie – przyczyny

Przyczyną konfliktów zbrojnych na świecie jest dążenie różnych krajów lub grup ludności
(np. grup etnicznych) do sprzecznych celów. Można wyróżnić 3 najważniejsze rodzaje
konfliktów:

1. ekonomiczne,
2. polityczne,
3. społeczne, w tym religijne i etniczne.
Największe konflikty na świecie

Najwięcej konfliktów trwa obecnie:

 w Afryce,
 w Azji Południowo-Wschodniej,
 na Bliskim Wschodzie.
 Organizacje międzynarodowe, np. ONZ, NATO.
 Organizacje pozarządowe, np. Czerwony Krzyż, Amnesty
International.
 Połączenie krajów w jedno państwo, np. Niemcy.

OPEC
Organizacja Krajów Eksportujących Ropę
Naftową.

NATO
Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego
Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)

 To największa organizacja międzynarodowa na świecie.

 Członkowie – 193 kraje + 2 obserwatorów (Watykan i Palestyna).
 Działalność ONZ jest wszechstronna, dlatego trudno ją zaliczyć do
politycznych, gospodarczych czy militarnych.

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)

Bank Światowy (World Bank)

 Organizacja, która udziela krajom członkowskim długoterminowych

pożyczek i przeciwdziała ubóstwu.

Unia Europejska (UE)

 Liczba członków: 27