iota o Autorze s tresci

Olivier Blanchard jest profesorem ekonoinii w Massachusetts Institute of Technology Przedmowa do wydania polskiego.......................................... ......................................................... xiii
(MIT), Studia pierwszego stopnia ukonczyl we Francji, a doktorat z ekonomii obronil Przedmowa .......................... ......................................................................... xv
w M IT w 1977 r. W lataeh 1977-1982 wykiadal w H arvard University, a od 1983 r.
jest wyktadowc^. w MIT. Czqsto otrzymywai nagrodtj dia najlepszego wyktadowcy na W PROW ADZENIE................................................................... ............................................ ... i
wydziale ekonomii.
W swojej pracy badawczej zajmowai sicj wieioma zagadnieniami makroekonomicz-
Rozdzial 1. Ekonomiczne opisanie swiata ............................................................................. ... 3
nymi. Badai skutki polityki fiskalnej, rol^ oczekiwan, sztywnosci cen, batiki spekulacyj-
ne, bezrobocie w Europie Zachodniej, proces transformacji gospodarczej w Europie 1.1. Stany Zjednoczone ....................... ............................................................... ... 4
Wschodniej, instytucje rynku pracy i bezrobocie, a ostatnio kryzvs fmansowy i makro- 1.2. U nia Europejska ............................................................. ......................................... 10
ekonomiczny. Pracowat dla wielu rz^dow i organizacji mi^dzynarodowych, w tym dla 1.3. C h in y ................... ............................................................... ...................................... . 15
Banku Swiatowego, MFW. OECD, Komisji Europejskiej oraz Europejskiego Banku
1.4. Spojrzenie na inne regiony swiata . .......................................................................18
Odbudowy i Rozwoju. Opublikowai ponad 160 artykulow. Jest autorem lub redak-
torem ponad 15 ksiazek, w tym napisanej wspolnie ze Stanieyem Fischerem ksi^zki Rozdziai 2. Wyprawa do wn^trza k si^ z k i................ ............................................ ................... 27
Lectures on Macroeconomics. 2 . 1. Lcpzny produkt .......................................................... ................................................27
Jest wspoipracownikiem naukowym Nationai Bureau of Economic Research (Kra-
2.2. Inne giowne wskazniki makroekonomiczne .......................................................... 36
jowego Biura Badan Ekonomicznych), czionkiem Econom etric Society (Towarzystwa
Ekonometrycznego), czlonkiem American Academy of A rts and Sciences (Amery- 2.3. Okres krotki, okres sredni i okres diugi .................................................................45
kanskiej Akademii Nauk). Peinil funkcje wiceprzewodniczacego American Economic 2.4. Wyprawa do wne:trza ksicjzki - program . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Association (Ameiykanskiego Towarzystwa Ekonomicznego). Byi czionkiem Zespoiu
Doradcow Ekonomicznych we Francji i redaktorem naczeinym „Quarteriy Journai of CZ^SC G tO W N A ............................. ............................................................................... 61
Economics” oraz „American Economic Journai: Macroeconomics”. Obecnie przeby-
wa na urlopie udzielonym przez M IT i pelni funkcj^ glownego ekonomisty Mi^dzyna-
O kres krotki. . .......................................... .................................................................................. 61
rodowego Funduszu Walutowego.
W 2010 r. Profesor Olivier Blanchard otrzymai tytui doktora honoris causa Uni- Rozdziai 3. Rynek dobr......................................................... ... ....................................................... 63
wersytetu Ekonomicznego w Krakowie „za wybitny wkiaci w teoretyczne i empiryczne 3.1. Skiadniki PKB . .......................................................... ......................................... 63
badania nad procesem transformacji, a w szczegolnosci za skonstruowanie m odeiu
3.2. Popyt na dobra............................................................................................................ 66
rownowagi ogolnej umozliwiaj^cego anaiiz^ tego procesu”.
Profesor Bianchard mieszka w Waszyngtonie z zonq Noelie. Ma trzy corki: Marie, 3.3. Czynniki okreslaj<|.ce rownowag^ rynku d o b r ................... 70
Seren^ i Giuiitj. 3.4. Inwestycje rownaj^ si^ oszczednosciom - alternatywny sposob podejscia
do rownowagi na iynku d o b r ............................................................................. 81
3.5. Czy rz^d jest wszechmocny? Ostrzezenie .......................... ....................... 85
v ili Spis tresci ix

Rozdzial 4. Rynki iinansowe ...................... ... 95 9.2. Skutki wzrostu podazy pieniqdza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .280

4.1. Popyt na pienicjdz............................................................ ....................................... -h 9.3. Dezinfiacja .................................................................................... ... 285

4.2. Wyznaczanie stopy procentowej, i . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Okres cllngi ....................................... ...................................................................................... ... .303
4.3. Wyznaczanie stopy procentowej, II (podrozdziai fakultatyw ny). . . . . . . . 108
Rozdziai 10. Wzrost gospodarczy - podstawowe fakty. .......................................................... .305
4.4. Dwa alternatywne sposoby ujfjcia stanu rownowagi
10.1. Mierzenie poziomu z y c i a ...................... ............................................................ .306
(podrozdzial fakuitatyw ny)................................................. 117
10.2. Wzrost gospodarczy w krajach rozwiniqtych po 1950 r............... .313
Rozdzial 5. Rynki flnansowe i rynki dobr: Model IS -L M . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
10.3. Szersze spojrzenie na zmiany wzrostu gospodarczego w czasie
5.1. Rynek dobr i krzywa IS ............................. ...................... .128
i przestrzeni................. ... 316
5.2. Rynki finansowe i zaleznosc L M . ..............................................................................134
10.4. Wzrost gospodarczy - uwagi wsttjpne. ...................................................................319
5.3. Laczna anaiiza krzywych 1S i LM . ..............................................................................138
Rozdziai U. Oszczijdnosci, akumulacja kapitaiu i p ro d u k c ja ................................ ... .331
5.4. Wykorzystanie kombinacji roznych rodzajow polityki .......................................... 146
11.1. Interakcje mi^dzy produkcjc| a k a p ita le m ................................... ... .332
5.5. Jak model IS -L M pasuje do rzeczywistosci? ....................................... ... .152
11.2. Konsekwencje roznych wielkosci stop oszcz^dnosci. . . . . . . . . . . . . .337
O kres sredni .......................................................................... ......................................... ...................165 11.3. Uchwycenie znaczenia rzedu wielkosci. ....................... ......................... .352

Rozdziai 6, Rynek p r a c v ................... ............................................................................................ ... 167 11.4. Kapitai fizyczny a kapital ludzki .......................... ......................... ... .357

6.1. Wycieczka po rynku pracy .............................................................. .167 Rozdziat 12. Post^p techniczny i w zrost. .........................................................................................369

6.2. Zmiany bezrobocia .......................... • 172 12.1. Posttjp techniczny i stopa wzrostu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .369

6.3. Ustaianie plac .......................................................... ... ....................................... • • *76 12.2. D eterm inanty postepu technicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .380

6.4. Ustalaeie c e n ............................................................. ■ ....................... 183 12.3. Ponownie o faktach dotycz^cych w z r o s tu ................................... ... .387

6.5. Naturalna stopa bezrobocia . ................................................................................... 184 Rozdziat 13. Postep techniczny: okres krotki, sredni i d lu g i. . . . . . . . . . . . . . . . . .401

6.6. Dokqd zmierzamy dalej....................................................................... ... ................... 190 13.1. Wydajnosc, produkcja i bezrobocie w krotkim okresie ..................................402

Rozdziai 7. taczym y wszystkie rynki: ModeM D-y4S ................................................................... 201 13.2. Wydajnosc i naturalna stopa bezrobocia .................................................... .408

7 .1 . Lcjczna podaz .......................... -202 13.3. Post^p techniczny, destrukcja i tworzenie oraz efekty dystrybucyjne............... 415

7.2. Lqczny popyt. ................ ..............................................................................................206 13.4. Instytucje, postep techniczny i wzrost ...................................................................422

7.3. Rownowaga w okresie krotkim i w okresie s r e d n im ................ ...........................209

ROZSZERZENIA . ........................................................................ ..................................................435
7.4. Skutki ekspansywnej poiityki pieni^znej.......................... ........................................ 214
7.5. Zmniejszanie deficytu budzetowego ............................................. .220
Oczekiwania. ....................................................................................... ..................................................435
7.6. Zmiany cen ropy n a f to w e j................................................................... ... .224
Rozdzial 14. Oczekiwania: podstawowe narz^dzia ....................................................... .437
7.7. W n io s k i........................................................................................................................ 232
14.1. Nominalne i realne stopy procentowe .................................... ............................ 438
Rozdziat 8. N aturalna stopa bezrobocia i krzywa P h iilip s a ........................................................ 243
14.2. Nominalne i realne stopy procentowe a modei IS -L M . . . . . . . . . . . .444
8.1. Inflacja, oczekiwana inflacja i b ez ro b o cie................................ ... .244
14.3. Wzrost podazy pieni^dza, inflacja oraz nominalne i realne stopy
8.2. Krzywa Phillipsa................................................................................... ........................246
p ro cen to w e...................................................................... ......................................... 445
8.3. Podsumowanie i liczne ostrzezenia................................ .256
14.4. Oczekiwana biez^ca wartosc zd y sk o n to w an a.....................................................456
Rozdziai 9. Inflacja, aktywnosc gospodarcza i wzrost nominalnej podazy pieni£|dza . . . . 273
9.1. Produkcja, bezrobocie i in f la c ja ................................................................... • ■ -273
X Spis tresci Xi

Rozdzial 15. Oczekiwania na rynkach finansowych ............ .......................... eq\ 21.3. Dynamika kursu walutowego w systemie kursow plynnych . . . . . . . . . .683
15.1. Obligacje -ich ceny i dochodowosc................. . , . -?_ 21.4. Wybor systemu k u rs o w e g o ............................................ ......... ............................... 688
15.2. Rynek akcji i zmiany cen akcji. ........................... ... .
Zjawiska patologiczne .......................................................... ..................... ........................................ 709
15.3. Baiiki spekulacyjne, przejsciowa moda i ceny a k c j i ..................... ast i
Rozdziai 22. D epresje i zastoje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 711
Rozdziat 16. Oczekiwania, konsumpcja i inwestycje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5u /
22.1. Dezinflacja, deflacja i putapka ptynnosci...................... ..........................................712
16.1. Konsumpcja ...................................................... .. .............................................507
22.2. Wielki Kryzys.................................................... 723
16.2. Inwestycje. ............................. ... 516
22.3. Zastoj gospodarki ja p o n sk ie j......................................... ............. ........................... 731
16.3. Zmiennosc konsumpcji i inwestycji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528
Rozdziat 23. Wysoka inflacja. ............................. ............................................................................... 749
Rozdzial 17. Oczekiwania, produkcja i polityka ekonom iczna............................................. 539
23.1. Deficyty budzetowe a kreacja pieni^dza ....................................................... ... .751
17.1. Oczekiwania a decyzje: podsumowanie .......................................................... 539
23.2. Inflacja a realna podaz pienigdza . ......................................................................... 754
17.2. Polityka monetarna, oczekiwania i produkcja . . . . . . . . . . . . . . . . .546
23.3. Deficyty, renta emisyjna i inflacja . .......................... ... . 757
17.3. Redukcja deficytu, oczekiwania i produkcja............... .553
23.4. W jaki sposob hiperinflacje dobiegaj^ konca? .......................... ... .764
G ospodarka otw arta . ............................................................. ............................ ... 567 23.5. W nioski....................................... ................................................................................. 770
Rozdzial 18. Otwartosc rynkow dobr i rynkow finansowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . 569
18.1. Otwartosc rynku dobr ................................. .. ................................................... 570 PONOWNIE O POLITYCE GOSPODARCZEJ . .................................................................... .777

18.2. Otwartosc rynkow finansowych........................... ......................................... .582

Rozdziat 24. Czy politykom gospodarczym nalezy narzucic ograniczenia?. .......................... 779
18.3. Wnioski i wglad w kolejne rozdzialy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594
24.1. Niepewnosc i p o lity k a ...................................................................... ... .781
Rozdziat 19. Rynek dobr w gospodarce otwartej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .601
24.2. Oczekiwania i polityka............................................................................ ... 786
19.1. Reiacja IS w gospodarce otw artej. ....................................................................... 601
24.3. Wielka polityka i polityka makroekonomiczna . . . . . . . . . . . . . . . . 793
19.2. Produkcja w stanie rownowagi a bilans handlowy . ........................................606
Rozdziat 25. Polityka m onetam a - podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 811
19.3. Wzrost popytu (krajowego lub zagranicznego) . . . . . . . . . . . . . . . .608
25.1. Optymalna stopa inflacji.................................................. ......................................... 813
19.4. Deprecjacja, bilans handlowy i produkcja ..........................................................615
25.2. Projektowanie polityki m o n e tarn ej................................................... ..................... 821
19.5. Analiza dynamiczna: krzyw ai. ....................................................... ... .619
25.3. Dziatania Systemu Rezerwy Federalnej (F e d ). ................... . 831
19.6. Oszcztjdnosci, inwestycje i bilans handlowy ....................................... ... .622
Rozdziat 26. Polityka fiskalna - podsumowanie ....................................................... 845
Rozdziat 20. Produkcja, stopa procentowa i kurs walutowy ....................... ................................. 637
26.1. Ograniczenie budzetowe panstw a............................................................. . 847
20.1. Rownowaga na rynku dobr . ............... .. .................................................. . .637
26.2. Cztery zagadnienia z zakresu polityki fiskalnej .... ........... ............................... 858
20.2. Rownowaga na rynkach finansowych . . ............................................................. 640
26.3. Budzet Stanow Zjednoczonych: stan biezqcy i p ersp e k ty w y ........................... 868
20.3. Poi^czenie rynkow dobr i rynkow fm a n so w y c h ................................... 645
20.4. Skutki polityki gospodarczej w gospodarce otwartej . . . . . . . . . . . . .648 KONTROW ERSJE: T E O R IA I FAKTY . .......................... ...........................................................883
20.5. Stale kursy walutowe. ................................................................................. .653
Rozdziai 21. Systemy walutowe . ........................... .. ................................................................ 669 Rozdziat 27. Ewolucja m akroekonom ii...................... .................................................................. .885

21.1. Okres sredni . ............................................................................................................670 27.1. Keynes i Wielki Kryzys. . ............................................... ......... .885

21.2. Kryzysy walutowe przy stalych kursach walutowych................ ...........................678 27.2. Synteza n e o k lasy c zn a................... ... .......................................... 886
__ _______________________________________________________ ______________________________ _____________ SpiS treSC:

27.3. Krytyka oparta na racjonalnych oczek iw an iach..............................891

Przedmowa cfo wydaosa poSskiego
27.4. Rozwoj badan w ostatnich iatach .................................... ................... ^
27.5. Powszechnie podzielane przekonania .............................................. ... .901
Rozdziai 28. Globalny kryzys .................................................................................................... .907
28.1. Globalna recesja ......................................................................................................... go 8
28.2. Czynnik sprawczy: spadek cen domow w Stanach Zjednoczonych . . . . . .910
28.3. Mechanizmy wzmacniaj^ce kryzys: dzwignia, ziozonosc, plvnnosc. . . . . .913
28.4. Od kryzysu finansowego do kryzysu makroekonomicznego ............................ 920
28.5. Reakxje polityki gospodarczej na kryzys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .926 jednym z najbardziej satysfakcjonuj£).cych wydarzefi, jakie moze si^ przytrafic autorowi
28.6. Widoki na przysziosc........................................................................................ .934 podr^cznika, jest doczekanie si^ jego przekiadu na wieie innych jezykow. Polskie wy-
danie podr^cznika sprawia irii podwojna przyjemnosc, poniewaz cz^stka moich korze-
ni, zapuszczonych prawie wiek temu, znajduje si^ w maiym rniasteczku na wschodzie
WYMIAR EUROPEJSKI .................................................... ......................................... ... .945
Poiski, a ponadto dane mi byio pracowac w Poisce w pasjonuj^cym okresie transfor-
macji na pocz^tku lat 90. XX w. Pragne podzicjkowac Andrzejowi Wojtynie za zaini-
Rozdzial 29. Europejska integracja gospodarcza i waiutowa . ................................................... 947
cjowanie prac nad polskim przekladem , a takze zespoiom tiumaczy z Uniwersytetu
29.1. Dlaczego Europejczycy zawsze byli przeciwni wahaniom Ekonomicznego w Krakowie oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, ktorymi
kursow waiutowych? .......................................................... ... 948 kierowaii Andrzej Wojtyna i Tadeusz Kowalski, za trud wlozony w pracq. Dzitjkuj^ im
29.2. Historia walutowa Europy od okresu powojennego do dnia rowniez za dopasowanie podr^cznika do potrzeb czyteinikow w Europie przez doda-
dzisiejszego ....................................................................................................................951 nie dwoch rozdziaiow poswi^conych Unii Gospodarczej i Walutowej.
Z wyj^tkiem rozdziaiu 28, ktory zostat dodany do podr^cznika w 2010 r., najnow-
29.3. Europejski System Bankow Centralnych: struktura i cele................... ... .960
sze wydanie amerykanskie (na podstawie ktorego powstaio wydanie poiskie) opiera
29.4. Jak w praktyce funkcjonuje E B C ? ................ ................................................ . .965 sie na tekscie napisanym w poiowie 2007 r., a witjc jeszcze przed wybuchem kryzysu.
Rozdziat 30. Euro: kraje natez^ce do unii walutowej i pozostajqee poza nisj................ .979 Podobnie jak inni ekonomisci, nie dostrzegaiem nadchodz^cego kryzy'su i dlatego roz-
dziai 1, w ktorym omowiono prawdopodobienstwo recesji w Stanach Zjednoczonych,
30.1. Czy E uropa jest optymalnym obszarem w alutow ym ?................................. . . .980
jest - jak si^ okazaio z perspektywy czasu - nadmiernie optymistyczny. Znaj^c historisj
30.2. Pierwszych dziesifjc lat euro (1 9 9 9 -2 0 0 9 )............................................................ 985 i maj<|c doswiadczenie pochodz^ce z obserwacji rzeczywistosci, wiedziaiem jednak, ze
30.3. Czy kraje spoza strefy euro powinny do niej d o i^czy c?............................. 989 gi^bokie recesje sitj zdarzaj^ i dlatego zamiesciiem w podrcjczniku kiika rozdziaiow
poswicjconych temu, co nazwaiem „zjawiskami patoiogicznymi”. Przedstawiiem Wieiki
Aneks 1. Uwagi wprowadzaj^ce do systemu rachunkow narodowych . .................... .999 Kryzys w okresie mi^dzywojennym i przediuzaj^cy si^ zastoj gospodarczy w Japonii,
ktory rozpocz^i sie w latach 90. XX w., poniewaz zdawaiem sobie spraw^ z tego, ze
Aneks 2. „Pomocnik” matematyczny ...........................................................................................1007
zdarzenia tego samego rodzaju mog% sitj powtorzyc w naszych krajach. Nie wiedziaiem
Aneks 3. W prowadzenie do ek o n o m etrii...................................................................................1019 jednak, ze do powtorki dojdzie tak szybko. W krotce po tym, jak zakonczyiem prace
S to w n ic z e k ............................................................................................ ... ....................................1027 nad podrtjcznikiem, gospodarka swiatowa pogr^zyia si^ w gicjbokiej recesji. Obecnie
swiat wychodzi z recesji, ale dzieje sk: to bardzo powoli, a ryzyko wyst^pienia koiejnej
Indeks ................................................................................................................................................1061
recesji jest wci^z bardzo duze.
Zywi^ nadziej^, ze podrecznik pozwoli Czytelnikowi zdobyc wiedz^ o narz^dziach,
ktore potrzebne Sc| do zrozumienia sii stoj^cych za obecnym kryzysem. Warto w tym
miejscu sform uiowac nast^puj^c^ przestrog^: potrzebnych btjdzie wiele narz^dzi.
Trzeba bcjdzie zrozum iec interakcje mi^dzy rynkiem dobr a rynkami finansowymi,
roi^ oczekiwan, nast^pstw a otwarcia gospodarki zarowno na wymian^ towarow<|,
jak i na przepiywy finansowe. Trzeba b^dzie uczyc siq o tak egzotycznie brzmi^cych
xlv

zjawiskach, jak puiapka piynnosci, oraz instnim ertach Snansow.'ch o d zr;z''zr- -,i Frzedmowa
nazwach CDS, CDO i CDO2. Jestem jednak p:zet;c v n v , ze -'o -„r^r— ----- - -
nika Czyteinik b^dzie dysponowai wszystkim,
kryzysu, ktorem u pos¥/iecono jeden z ostatmcli rozdzialow p^
jezeli dobrze wykonalem swoje zadanie, Czytelnik b^dzie w
wydarzenia i przewidywac rozwoj zdarzen makroekonomiczn’
Mam nadziej^, ze poznawanie makroekonomii b^dzie dla i azcer^ C7* ■=>- ^ j
sarno fascynuji|ct| przygod^ intelektualna, jak^ bylo dia mnie, ora_ 2 c i iepiej
rozumiec trudne czasy, w ktorych przyszio nam zyc, a takze trudnosc. v,~ przv
wyborach dokonyv/anych w polityce gospodarczej.
Przystepujac do pisania tego podrecznika, postawiiem sobie dwa glowne cele.
Zycztj u w ucuej lettm ry
Olivier Blanchard • Po pierwsze, postanowiiem uwzglqdnic w jak najwi^kszym stopniu biez^ce wyda-
rzenia m akroekonom iczne.
M akroekonom ia jest ekscytuj^ca diatego, ze rzuca swiatio na rzeczywiste wv-
darzenia, takie jak wprowadzenie euro w Europie Zachodniej, ogromny deficyt
w obrotach biezqcych w Stanach Zjednoczonych, gospodarczy rozkwit Chin. Te
i wiele.innych wydarzen znaiazio si^ w giownym tekscie podrQCznika iub ramkach
zawieraj^cych przykiady. W kazdej ramce ziiustrowano, jak wykorzystac zdobyt^
wiedz^ do zrozumienia takich wydarzen. W moim przekonaniu m ateriai zawarty
w ramkach nie tylko ukazuje tematyk^ m akroekonom ii na przykiadach wzi^tych
z zycia, ale takze wzmacnia wnioski wyprowadzone z modeli, dzieki czemu stajc|
si^ one konkretniejsze i iatwiejsze do zrozumienia.
* Po drugie, staralem si§ przedstawic spojn^ wizj^ makroekonomii.
Konstruuj^c podr^cznik, opariem si^ na jednym podstawowym modeiu, w ra-
mach ktorego wyprowadza si^ wnioski z warunkow rownowagi na trzech rodza-
jach rynkow: rynku dobr, rynkach finansowych i rynku pracy. W zaleznosci od
omawianej kwestii rozbudowywane s^ te cz^sci modeiu, ktore sie do niej odno-
sz^, natom iast inne cz^sci sq. przedstawiane w uproszczony sposob iub pozostajij
na m arginesie analizy. Niemniej jednak podstawowy model jest cic|gie taki sam.
Dzi^ki tem u Czyteinik b^dzie postrzegai m akroekonom i^ jako spojn^ caiosc,
a nie jako zbior roznych modeii. Bedzie takze w stanie zrozumiec znaczenie nie
tylko minionych wydarzen makroekonomicznych, ale takze tych, ktore przyniesie
przysziosc.

Struktura ksiqzki

W strukturze ksiq.zki dom inuj^ dwie zasadnicze czqsci: „Czqsc glowna” i trzy blo-
ki „Rozszerzen” dotycz^cych podstawowego m ateriaiu podr^cznika. Czqsc giown^
poprzedza „W prowadzenie”. Po cz^sci zawieraj^cej rozszerzenia anaiizy nast^puja
rozdziaiy poswiecone roii polityki m akroekonom icznej, ewolucji m akroekonom ii,
 Przedmowa

ostainiemu kryzysowi gospodarczemu oraz in tesr5':i; gosnodcrczc’ : tz''"-' " W rozdziatach 18-21 przedstawiono nastepstwa otwarcia wspolczesnvcfa go-
ropie. Schemat ksiazki ukazano na ilustracji 2.. spodarek na wymiane handlow'4 i przepiywy kapitalu. Konsekwencje wprowadze-
nia roznych systemow kursu walutowego: systemu kursu plynnego, systemu kursu
• W rozdzialach 1 i 2 przedstawiono podstao’ e f*’ t” i z: gi.drjien.a c?c.\-1 oe':-. statego, izby walutowej i dolaryzacji omowiono w rozdziaie 21.
nooaiczne, Rozdziai 1 zabiera Czytelnika •" s-oc’rcz pc .'v/iecic - gczz 1 -iz v :>■' Rozdzialy 22 i 23 poswiecono zjawiskom patologicznym wyst^pujcjcym wtedy,
Stanow Zjednoczonych, przez Europe po C i " : / M iekiorr- - ^ ic .c L o r .’ > kiedy sytuacja m akroekonom iczna jest bardzo zla. W rozdziale 22 przedstawio-
rnoze woleli omowic m aterial zawarty w r o ’dziai; i pozniej. nr;. oo *crc’zv:> ? no kryzysy i okresy zastoju gospodarczego uwzgl^dniajac wielki kryzys w Stanach
v/ktoiym wprowadzono podstawowe poj^cLc. ry 'dr.mojio zi..uczfnie ..ok.csu i.rot Zjednoczonych przed II wojna swiatow^ oraz zastoj gospodarczy w Japonii, ktory
kiego”, „okresu sredniego” i „okresu diugiei-.. a takze przeasra',’*coo v, zar/s ■. rozpocz^i sie na pocz^tku lat 90. XX w. Okresom hiperinflacji poswiecono roz-
struktur^ ksi^zki. dziai 23.
Choc podstawy rachunku dochodu narodowego zostafy wytozo. e. v. .Oi-'-z^ale 2, Polityka m akroekonom iczna jest przedm iotem analizy w rozdziatach 24-26.
to omowienie szczegoiowych zasad przesuni^to do Aneksu 1 : i^zki. W wi^kszosci z 23 poprzednich rozdziaiow w taki czy inny sposob om awiano
Dziijki ternu Czytelnik, ktory zaczyna nauk^ makroekonomii, nie e> r r ‘i iernie polityke m akroekonom iczn^. Celem rozdzialow 24-26 jest p o w i E j z a n i e ze sobf|
obciatzony wiadomosciami, ktore w dogl^bny sposob wyjasnionc „ * 1. wszystkich w t|tk6w. Ogolncj analize roli i granic polityki m akroekonom icznej
• Rozdziaiy 3-13 stanowia cz^sc glown^ podrqcznika. przedstaw iono w rozdziale 24. Polityce m onetarnej i fiskainej poswiecono roz-
Rozdziaiy 3-5 s£j. poswi^cone analizie krotkookresowej. W tycli >c„ i-.a k c h dziaiy 25 i 26. W rozdziale 25 przeznaczono wiele miejsca na omowienie ostatnich
omowiono rownowage na rynku dobr oraz na rynkach finansowycn i wyprowa- zmian, do ktorych doszlo w polityce pienieznej, uwzgl^dniaj^c koncepcje strategii
dzono podstawowy tnodel - modei IS -L M , ktory jest nast^pnie stosowany do ob- celu inflacyjnego i reguty stopy procentowej. Niektorzy wykiadowcy bed^ byc moze
jasnienia fluktuacji produkcji w krotkim okresie. woleJi wykorzystac cz^sc tego m aterialu wczesniej. N a przykiad iatwo jest przed-
W rozdziatach 6-9 przedstaw iono analiz^ sredniookresow^. W rozdziale 6 stawic wczesniej (niz wynika to z ukiadu tresci) zawarte w rozdziale 26 omowienie
omowiono rownowage na rynku pracy, a takze wprowadzono koncepcj^ naturalnej ograniczenia budzetowego, przed ktorym stoi rzqd.
stopy bezrobocia. W rozdzialach 7-9 wyprowadzono model l^cznego popytu i it|cz- • W rozdziaie 27 przedstawiono ewolucje makroekonomii. Celem byio pokazanie
nej podazv, a takze ukazano sposob wykorzystywania go do wyjasnienia wahan ak- rozwoju mysii makroekonomicznej w perspektywie historycznej, z uwzgl^dnieniem
tywnosci gospodarczej i zmian inflacji zarowno w krotkim, jak i w srednim okresie. ewolucji, ktora dokonala si^ w cic|gu ostatnich 70 lat, oraz omowienie obecnych
A nalizie dlugookresow ej posw i^cone rozdziaiy 10-13. W rozdziaie 10 kierunkow badan.
przedstawiono fakty opisuj^ce ewolucj^ produkcji w roznych krajach w dlugicfa • Tematem rozdziaiu 28, dodanego do najnowszego amerykanskiego wydania pod-
przedziaiach czasowych. W rozdziaiach 11 i 12 wyprowadzono model wzrostu go- r^cznika (z 2008 r.), jest gt^boki kryzys, jaki dotkn^i gospodarke swiatowjp To,
spodarczego, a ponadto wyjasniono, jak akumulacja kapitalu i post^p techniczny co pocz^tkowo wygi^dato na probiem ograniczony do iynku finansowego w Sta-
przektadajc| sitj na wzrost. Rozdziai 13 poswkjcono determ inantom post^pu tech- nach Zjednoczonych, przeksztalciio si^ w powazny kryzys finansowy, ktory uderzyi
nicznego, a takze jego nastepstwom nie tylko w diugim, ale rowniez w krotkim najpierw w Europq, a potem w inne kraje swiata. Kryzys finansowy dai pocz^tek
i srednim okresie. W innych podr^cznikach tem at ten jest zazwyczaj pomijany, nasilajqcemu ktyzysowi gospodarczemu, ktory w 2009 r. w wi^kszosci krajow rozwi-
mimo ze jest wazny. W rozdziale 13 wyjasniono, w jaki sposob m ozna pol^czyc nisjtych przybrai postac globalnej recesji. W rozdziale 28 podj^to prob^ udzielenia
analiz^ krotko-, srednio- i diugookresow^, przedstawiaj^c zarazem przyklad ko- odpowiedzi na nast^pujqce pytania: „Co siq staio? Dlaczego tak sie staio i co nas
rzysci ptync|cych z kompleksowego podejscia w makroekonomii. czeka w przysziosci?” .
• W rozdzialach 14-24 rozszerzono analize: w trzech glownych kierunkach. • W rozdziaiach 29 i 30 skoncentrowano sie na Europie. W rozdziale 29 opisano
Rozdziaiy 14-17 s^ poswiqcone roli oczekiwan w krotkim i srednim okresie. dlugi proces, ktory doprowadzii grup^ krajow europejskich do wprow adzenia
Oczeidwania odgrywaja wazn^ role przy podejm ow aniu wi^kszosci decyzji go- wspolnej waluty euro. Rozdzial 30 poswi^cono omowieniu skutkow wprowadze-
spodarczych, a w konsekwencji waznym czynnikiem determinuj^cym wahania nia wspolnej waluty w krajach strefy euro, a takze bodzcom, ktore zach^caj^. lub
produkcji. zniechqcaj^ kraje nieb15d3.ce czionkami strefy euro do przyj^cia wspolnej waluty.
 xix
P.-'edmowa >rzedmowa

Alternatywne sciezki dydaktyczne • ■ Cechy charakterystyczne podr^cznika

Struktura podrecznika pozwala na dopasowanie go do wielu alternatv'wnvch fciezek Dotozytem ’wszelkich staran, aby unikn^c prezentow ania wynikow teoretycznych bez
t|ydaktycznych, Rozdzialy sq krotsze niz w standardow'ym podr^czniku i - j a k wynika odnoszenia icii do rzeczywistosci gospodarczej. Oprocz omowienia faktow w gJ6wnym
z moich doswiadczen - tresc wi^kszosci rozdziafow mozna wytozyc w cirgu 90 minut, tekscie podrqcznika zamiescitem duzo ram ek zawieraj^cych przyklady konkretnych
Na kiika rozdzialow (np, rozdzia! 5 i 7) trzeba bedzie prawdopodobnie przezaaczyc wydarzen makroekonomicznych lub faktow, zaczerpni^tych z rzeczywistosci gospo-
dwa wyktaciy. darczej Stanow Zjednoczonych i innych krajow swiata.
Probowatem takze odtworzyc interakcje mi^dzy studentami a wyktadowc^ w czasie
• Krotkie kursy makroekonomii (nie wiecej niz 15 wykladow). zaj^c, umieszczajEjc w miar^ potrzeby przypisy objasniajqce. Rolq, tych przypisow jest
W przypadku krotkich kursow m ozna wybrac dwa wprowadyawce rozdziaiy nawic|zanie dialogu z Czytelnikiem i utatwienie mu lektury trudniejszych fragmentow,
oraz cz^sc giown^. Jezeli ominie si^ rozdziaty 9 i 13, to -o.rze rv c ’j -'edzie 11 a rowniez umoztiwienie gt^bszego zrozumienia prezentowanych w gtownym tekscie
wyktadow. M ozna do nich dot^czyc niepetn^ prezentacjv je Jn e ,-c n r s wocli za- koncepcji i wyprowadzanych wynikow.
gadnien z czqsci rozszerzajacej, opart^ np. na rozdziale 1?, j chod/ 1o czekiwa- Z mysl^ o studentach, ktorzy chc£| pogt^bic swoj^ wiedz^ m akroekonom iczna,
nia (ten rozdziat stanowi autonomiczn^ catosc), oraz na rozaziaie 1b, jesli chodzi zamiescitem w podr^czniku:
o gospodark^ otwartq, co w sumie da 13 wyktadow.
Prowadzcjc krotki kurs m akroekonom ii, m ozna pomin^c rozdziaty poswi^co- • krotkie dodatki do niektorych rozdziatow, rozwijajcjce lub wyjasniaj^ce zagadnie-
ne wzrostowi gospodarczemu (anatiza dtugookresowa). W takim przypadku kurs nia omawiane w danym rozdziale;
mogtby obejmowac dwa rozdziaiy wprowadzajj|ce i rozdzialy 3-8 z cz§sci gtownej, • po kazdym rozdziate informacjsj o literaturze uzupelniaj^cej; lektura wymienio-
na ktore trzeba przeznaczyc osiem wyktadow. Dzi^ki temu pozostaje wystarczaj^co nych tam opracowan pozwoli zdobyc wi^cej wiadomosci na dany tem at; podatem
duzo czasu na omowienie na przyktad rozdziatu 17 poswi^conego oczekiwaniom, tam takze wiele waznych adresow internetowych.
rozdziatow 18-20, w ktorych mowa o gospodarce otwartej, oraz na rozdziat 22
poswi^cony kryzysom i zastojom gospodarczym. W sumie trzeba na taki kurs prze- Aby utatwic Czytelnikowi przyswojenie sobie materiatu, w koncowej czesci kazde-
znaczyc 13 wyktadow. go rozdziatu zamieszczono:
• Diugie kursy makroekonomii (od 20 do 25 wyktadow).
W czasie semestralnego kursu mozna wytozyc m ateriat zawarty w cz^sci gtow- • podsumowanie najwazniejszy'ch ustalen;
nej oraz w co najmniej dwoch grupach rozdziatow rozszerzajjjcych analize, a takze • list^ zasadniczych terminow;
w czqsci poswi^conej polityee makroekonomicznej. • zestaw cwiczen zamykaj^cych rozdziat, na ktory sktadaj^ si^ trzy bloki: „Szybki
Choc rozdziaty zawarte w cz^sci rozszerzaj^cej analize opieraj^ si^ na koncep- sprawdzian”, zawieraj^cy proste pytania, „Do namystu”, obejmujqcy nieco trud-
cjach wyjasnionych w cz^sci gtownej, to w znacznej mierze od niej niezalezne. niejsze zadania, oraz „Do datszych przemysten”, zawieraj^cy zadania wymagaj^ce
Zaleca si^, aby omawiac poszczegotne rozdziaty - o ile istnieje taka moztiwosc albo dost^pu do internetu, atbo wykorzystania arkusza katkulacyjnego.
- w kolejnosci przyj^tej w podreczniku. Studentom , ktorzy zostali zaznajomieni
z rot^ oczekiwan, tatwiej jest zrozum iec w arunek niezabezpieczonego parytetu
stop procentowych i natur^ kryzysow watutowych.
Jedn^ z wazniejszych decyzji, ktor^ musi podj^c wykiadowca, jest zapewne Materiaty utatwiajqce nauczanie i uczenie siQ makroekonomii
wt<|czenie do program u nauczania tematyki wzrostu gospodarczego (analiza diu-
gookresowa). Jezeli tem atyka wzrostu zostanie objqta program em , to moze za- Lektur^ podr^cznika utatwia wiete roznych dodatkowych rozwi^zan, ktore b^da po-
braknqc czasu na gruntowne omowienie m ateriaiu zawartego we wszystkich trzech mocne zarowno dla wyktadowcow, jak i dla studentow.
grupach rozdziatow rozszerzaj^cych anatiz^ oraz w rozdziatach poswiqconych po-
lityce makroekonomicznej. W takim przypadku najlepszym rozwi^zaniem b^dzie
zapewne omini^cie rozdziatow poswi^conych zjawiskom patologicznym. Gdyby
zdecydowano si^ na pomini^cie tematyki wzrostu gospodarczego, powinno wystar-
czyc czasu na omowienie wi^kszosci innych tematow zawartych w podr^czniku.
 Przedmowa xxi

Studenci
InstrucU ir|{a • A Study Guide („Przewodnik dla studentow”) napisai David Findlay z Colby Col-
M oore’i ow- lege, ktory wywiazai si(j z tego zadania znakomicie - wskazowki sa napisane przy-
SZCgO W f ix i f 1j;jT, ^ J* ’l ! l w^ _ 1*10’" 1 0 T--jX .rCV, <vS r fO ‘ j r l~T Cc 31” ' ~3 i ycl i jaznym dla studenta jtjzykiem. Kazdy rozdziai zaczyna si^ od prezentacji celow
w yborov c ><^i'i 11 " **e o i-i irrj r ~m c a t e 11a’■ C c z r ; " ’ ■ ycz- .otkiego przeglqdu tresci. Nast^pnie omowione s% najwazniejsze ustalenia kaz-
n e, dzi^l < j i tt Lrk i v t , b t'lz i? 'x'',, r; r i o ^ m n e e CxXc’ • .^ r e •• ~zc<i° -ajtjc dego rozdziaiu wraz ze wskazowkami, ktore utatwiaj^ nauk^. Kolejn^ czesc stano-
za g ad n i _ z je- izybki sprawdzian skiadajarey si^ z pytan testowych, zadan utrwaiaj^cych wiedz^
lone n a r -zil i >’p'e . c t, t nuiic u*j ,vc*^i .e ^ z e g o p v tc m a. >w jaln^Ld-*.. di.*-iego i testu wielokrotnego wyboru. Ksi^zka zawiera rozwi^zania wszystkich zadan.
odpow ieH -' ,-',1 . t<_rr iu o z o ,,' <’ u ze'Jzi i i>. 1’ Cia i zaioze r>£>, n o d 'u m '• v anie;
m etodtj ^_ v r ’s
Manual za w iera ro w n iez o a p o w ie d z i d o w szystkich z a d a n i cwif’z e n z-’irie sz c z o -
nych n a k o n cu k azd eg o ro zd zialu , MyEconLab
• Test Item File (plik z testam i wyboru), przygotowany i rowr zowany
przez Davida Fmdlaya z Colby College. Plik zawiera poprawione i pytania testowe MyEconLab jest narzedziem dostcjpnym w internecie, Zawiera bogate tresci i inno-
wielokrotnego wyboru do kazdego rozdzialu, Liczb^ pytan zwi^kszono o 25%, wacyjne narz^dzia dydaktyczne, ktore mozna wykorzystac na sali wyktadowej, Wykia-
dodajt|c nowe pytania. dowey, ktorzy zdecyduj^ si^ korzystac z MyEconLab, uzyskaj^ dostsjp do skutecznego
• TestGen (generator testow) ~ papierow a wersja „Test Item F ile” przygotowana narz^dzia siuz^cego do kom unikacji i oceny, a ich studenci bedc| mieii dost^p do
w taki sposob, aby nadaw aia si§ do wykorzystania z pakietem kom puterowym dodatkowych zasobow uiatwiajqcych nauke przedmiotu, ktore opisano ponizej.
„TestGen’\ Pakiet ten pozwala wykiadowcom dopasowac do prowadzonego kursu,
zapisac na dysku i wygenerowac pytania testowe, Program pozwala ponadto reda- • Studenci I MyEconLab. Dost^pny w internecie system nauczania obejmuje za-
gowac, dodawac lub usuwac pytania z banku pytan testowych, koiygowac istniejcjce dania domowe i pozwala studentom kontrolow ac postepy w nauce za pom oc^
wykresy i opracowywac nowe, analizowac wyniki testow, obsfugiwac baz^ pytah zestawu narzcjdzi do studiowania, ktore s^ powi^zane z internetow^ i interaktywnq
testowych i porzcidkowac wyniki osiqgni^te przez studentow. Oprogramowanie jest rsjq. podr^cznika oraz innymi narz^dziami medialnymi. W ramach MyEconLab
latwe w uzyciu, a dzi^ki wieiu opcjom, rn.in, wyszukiwania i sortowania, pozwaia studenci stosujt| zdobytEj. wiedz^, sprawdzaj^ stopien opanowania m aterialu, a na-
na elastycznosc w przygotowywaniu i wyswietlaniu pytah testowych. Program. oraz st^pnie kontynuujc| nauk^ w oparciu o wygenerowany przez MyEconLab pian, kto-
„Test Item File” sjj dost^pne w sieci w zasobach In stru cto r’s R esource C enter ry uwzgl^dnia osic|gniete przez nich wyniki przy rozwi^zywaniu probnych testow.
(www.pearsonhighered.com/blanchard). • Wykladowcy i MyEconLab. M yEconLab zawiera elastyczne narz^dzia, ktore po-
• Digital Im age L lbrary (cyfrowa biblioteka iiustracji) zaw iera cyfrowy zestaw zwalaj^ wykiadowcom iatwo i skutecznie dopasowac internetowy zakres m ateriaiu
wszystkich ilustracji, wykresow i diagramow wykorzystanych w ksi^zce. Te pliki si\ do prowadzonego kursu. Wyktadowcy mog^. opracowywac i ziecac studentom roz-
dost^pne w sieci w zasobach Instructor’s Resource Center (www.pearsonhighered. wi^zanie testow, kwizow lub zadan domowych. Dzi^ki automatycznej ocenie odpo-
com/blanchard). wiedzi na wszystkie pytania i archiwizowaniu wynikow w internetowym dzienniku
• Power Point Lectures Slides (slajdy do wyktadow przygotow ane w program ie ocen M yEconLab pozwala zaoszcztjdzic czas. Mozliwa jest nawet ocena zadan,
Power Point) zostaly opracowane przez Fernando i Yvonn Quijano. Na slajdach ktore wymagaj<| od studentow sporzadzenia rysunkow.
zamieszczono zarys kazdego z rozdziaiow, ich podsumowania, wykorzystane w nich
rownania i ilustracje. Slajdy Scj. dostfjpne w sieci w zasobach Instructor’s Resource Po zarejestrowaniu si^ wykiadowcy uzyskuj^ dostep do dodatkowych materiaiow,
Center (www.pearsonhighered.com/bIanchard). ktore mozna kopiowac na wiasny kom puter, takich jak Instructor’s Manual, slajdy do
wyktadow opracowane w program ie Power Point oraz „Test Item F ile”. „Test Item
File” moze byc wykorzystane w ramach MyEconLab, dzi^ki czemu wykiadowcy maj^
dost^p do bogatego m ateriaiu siuzqcego do konstruowania zadan dla studentow.
x x ii Przedmowa Przedmowa XXIII

Zaawansowane narzedzia siuzcj.ee do komunikacji i dopasowania m ateriatu do po- wydania japonskiego), Francesco Sisci, Brian Simboli, Changyong Rhee, Julio Rotem-
trzeb kursu sa dost^pne w MyEconLab. Wyktadowcy maj^ moztiwosc zamieszczania berg, R obert Solow, A ndre Wattevne i M ichael Woodford. Wykorzystatem rowniez
m ateriatow do zaj^c i zadan oraz korzystania z bardziej zaawansowanych narz^dzi czesto Iiispiruj£f.ce uwagi moich corek Sereny, Giulii i Marie, choc nie uwzglsjdniiem
sluzacych zarzadzaniu kursem. D odatkow e inform acje o M yEconLab znajduj^. si^ wszystkich ich sugestii.
na stronie internetowej www.myeconlab.com. Na tej samej stronie wyktadowcy mog^ Podztekowania natez^ sie wieiu osobom z wydawnictwa Prentice Hall. to: Ste-
ztozyc wniosek o nadanie kodu dost^pu. phen Dietrich, ktory przekonat mnie do napisania podrecznika, Chris Rogers, dyrek-
Dodatkowe materiaty MyEconLab obejmujq: tor ekonomiczny wydawnictwa, Mary Kate Murray kieruj^ca projektem wydawniczym,
Vanessa Bain sprawujqca opiekq redakcyjnq nad ksiqzkq., Carol Samet kieruj^ca tech-
• animowane ilustracje - najwainiejsze ilustracje zawarte w podr^czniku przedsta- nicznym przygotowaniem ksi^zki do druku oraz Andy Watts, menedzer ds. marketin-
wione w formie animacji ttumacz^cych krok po kroku to, co na ilustracjach si^ gu w dziale ekonomii.
dzieje, i opatrzonych stownym komentarzem; Specjalne podzi^kowania chciatbym ztozyc Steve’owi Rigolosiemu, redaktorowi
* narz^dzie „nawigacyjne”, bardzo pomocne przy badaniach (warunkiem jego uzyt- pierwszego wydania, Michaelowi Etii, redaktorowi wydania drugiego i trzeciego, oraz
kowania jest uzyskanie kodu dost^pu do CourseCompass); pozwata 0110 korzystac Amy Ray, redaktorce wydania czwartego. Steve zmusit mnie do postugiwania sie; ja-
na prawach wyiacznosci z baz danych akredytowanych i wiarygodnych zrodet, do snyni j^zykiem, M ichael do upraszczania, Amy zas do jeszcze dalszych uproszczen.
ktorych naleza „The New York Times”, „The Financiat Times” oraz recenzowane Dzieki nim prace nad ksic|zkc| i sama ksiazka nabraty innego charakteru. Bardzo im
czasopisma ekonomiczne. dziekuj^.
Sposrod osob pracujacych w M IT pragn^ wyrazic wdzi^cznosc Johnowi Arditiemu
za to, ze mozna na nim zawsze polegac.
Pragnsj podzi^kowac Noette za starania, abym pozostai przy zdrowych zmyslach.
Podziqkowania
Olivier Blanchard
Ta ksi^zka powstata dzi^ki pracy wielu osob. Cambridge, MIT,
Do osob, ktorym wyrazam szczegotne podziekowania za pomoc przy prowadzeniu grudzien 2007
badan, nalezq.: Adam Ashcraft, Pete Berger, Peter Benczur, Efe Cacarel, Harry Ga-
kidis, David Hwang, Kevin Nazemi, John Simon, Jianlong Tan, Stacy Tevlin, Gaurav
Tevari, Corissa Thompson i Jerom in Zettelm eyer. Dzi^kuje; pokoleniom studentow
MIT, ktorzy przez tata ch^tnie dzietili si^ swoimi odczuciami na tem at ksiazki.
Cenne byty uwagi, ktore otrzym atem od wietu moich kotegow i przyjaciot. Za-
ticzajc| sie do nich m.in.: John Abell, D aron Acemogtu, Tobias Adrian, Chuangxin
An, Rotand Benabou, Samuet Bentolila i Juan Jim eno (ktorzy przystosowali ksiqzk^
do hiszpanskiego wydania), Framjois Btanchard, Roger Brinner, Ricardo Cabattero,
Wendy Cartin, M artina Copetman, Henry Chappell, Ludwig Chincarini, Daniet Co-
hen (ktorzy przystosowali ksi^zk^ do francuskiego wydania), Larry Christiano, Bud
Collier, Andres Conesa, Peter Diam ond, M artin Eichenbaum , Gary Fethke, David
Findlay, Francesco Giavazzi i Alessia Amighini (ktorzy przystosowali ksi^zk^ do wlo-
skiego wydania), Andrew Healy, Steinar Holden, G erhard Illing (ktorzy przystoso-
wali ksi£|zk^ do niemieckiego wydania), Yannis Ioannides, David Johnson, i Angelo
M eiino (ktorzy przystosowali ksi^zk^ do kanadyjskiego wydania), P.N. Junankar,
Sam Keeley, Bernd Kuemmel, Paul Krugman, Antoine Magnier, Peter Montiel, Bill
Nordhaus, Tom Michl, Dick Opperm ann, Athanasios Orphanides, Daniel Pirez Enri
(ktorzy przystosowali ksi^zkq: do pubtikacji w Ameryce Lacinskiej), Michaet Ptouffe,
Z oran Popovic, Jim Poterba, Jeff Sheen (ktorzy przystosowali ksi^zk^ do wydania
w Australazji), Ronald Schettkat, Watanabe Shinichi (ktorzy przystosowali ksiqzk^ do
e rw sz e d w a ro z d z ia ly tej k siq z k i w prow adzaj<| czy teln ik o w w p ro b lem y
a k r o e k o n o m ii i ukazujq. je w o g o ln y c h zarysach .

Rozdziat 1

W rozdziale 1 zabieram was w makroekonomiczncj. podroz po swiecie, ukazuj^c

w skrocie jego obecny obraz - deficyty handlowe w Stanach Zjednoczonych, bez-
robocie w Europie, konsekwencje wprowadzenia euro, nadzwyczajny wzrost go-
spodarczy w Chinach.

Rozdziat 2

W rozdziale 2 odb^dziecie wycieczk^ po ksi^zce. Definiuj^ w nim trzy glowne

zmienne makroekonomiczne: produkcjq, bezrobocie i inflacjq. W prowadzam tez
trzy koncepcje, wokoi ktorych zorganizowana jest ksi^zka: krotki okres, sredni
okres i diugi okres.
1
Elconomiczne opisan nlata*

Czym jest makroekonomia? Najlepszym sposobem udzielenia odpowiedzi nie jest do-
starczenie formalnej definicji, ale raczej zabranie czytelnika w ekonomiczna. podroz po
swiecie, aby potem moc opisac zarowno glowne zjawiska gospodarcze, jak i problemy,
ktore spedzaj^ sen z oczu ekonomistom i politykom.
W czasie, kiedy powstawala ta ksi^zka (polowa 2007 r.), mielismy prawo S c|dzic,
ze mozemy spac spokojnie. Od pocz^tku obecnego stulecia swiatowa gospodarka
rozwijala si§ stabilnie. W zrost produkcji osi^gn^I w 2006 r. niemal 5% - najwyzszy
poziorn w historii. Po recesji z 2001 r. w Stanach Zjednoczonych nast^pilo dlugotrwale
ozywienie gospodarcze. W Europie tempo wzrostu gospodarczego rowniez si§ zwi^k-
szylo, jakkolwiek poziom bezrobocia pozostawal wysoki. Najbardziej imponuj^ce byly
osi£|gniQcia krajow biedniejszych, w szczegolnosci Chin i fndii, ktorych gospodarki
rosly w tempie prawie 10% rocznie.
Ekonomisci znajdowali jednak powody do zmartwien (ostatecznie jest to cz^sci^
ich pracy). I tak martwilo ich, ze szybki wzrost wkrotce moze przemienic si^ w recesjtj.
Niepokoili sie tym, czy w Europie uda sie; obnizyc bezrobocie. Starali sie; dociec zrodel
wzrostu gospodarczego Chin i obawiali si^, ze wzrost ten b^dzie nietnvaly.
Glownym celem tego rozdzialu jest ukazanie istoty zmian iproblemow, przed kto-
rymi stoj^ ekonomisci dzisiaj. Nie sposob opisac caty swiat w pelni, dlatego ogranicze
siq do Stanow Zjednoczonych, Unii Europejskiej i Chin.

• Podrozdzial 1.1 dotyczy Stanow Zjednoczonych.

• Podrozdzial 1.2 poswiecono Europie.
• Podrozdzial 1.3 to spojrzenie na Chiny.
• Podrozdziai 1.4 zawiera wnioski i spojrzenie w przyszlosc.

Dobrze jest czytac ten rozdzial tak jak artykul w gazecie - nie nalezy si§ nadmier-
nie przejmowac szczegolowym znaczeniem slow czy dokladnym zrozumieniem calej
argumentacji. Terminy b^d^ zdefiniowane, a argumenty przedstawione w nast^pnych
rozdziaiach. Sugestia takiego potraktowania tego rozdzialu wynika z zamiaru zazna-
jom ienia czytelnikow z glownymi zagadnieniami m akroekonomii. Jesli lektura tego
rozdzialu sprawi wam przyjemnosc, praw dopodobnie z rownym zainteresowaniem

* Tytul rozdziaiu nawicjzuje do dziela Marco Polo, ktore ukazaio si§ tez w polskim przektadzie
pt. Opisanie swiata (przyp. thim.).
 jzdziaS 1. Ekonomiczne opisanie swiata 5

;jednoczonych w okresie 1970-2006. W drugiej kolumnie mamy te same zmienne, ale

la blizszego nam okresu 1996-2006. W trzech ostatnich kolumnach pokazano ksztal-
jwanie sie produkcji, bezrobocia i inflacji w trzech kolejnych latach: 2006,2007 i 2008,
rzy czym wartosci dla lat 2007 i 2008 s£| prognoz^ opart£| na danych z polowy 2007 r.

------- ' ---------- -----'---- i------ --------------- ---------- ----------

1
1Stopa bezrobocia1 6,2 5,0 4,6 4,6 4,8

j StopJ mflac]r: 4,0 2,0 2,9 2,6 2,2

Roczna stopa wzrostu produktu (PKB). “ Stopa bezrobocia: srednia roczna.c Roczna stopa zmiany poziomu cen fdefiator PKB).
Zroclto: baza danych 0ECD Economic Outlook, maj 2007.

Bez w£|tpienia z gospodarczego punktu widzenia ostatnie dziesi^ciolecie bylo jed-

,iyrr z najlepszych we wspolczesnej pami^ci. Przyjrzyjmy sie danym z okresu 1996-2006:

jdnia stopa wzrostu wyniosia 3,4%' rocznie, znacznie wiecej niz sredni wzrost
od 1970 r.;
* srednia stopa bezrobocia wyniosla 5,0%', znacznie mniej niz srednia stopa bezro-
bocia od 1970 r.;
® srednia stopa inflacji wyniosla 2,0%, znacznie mniej niz srednia stopa inflacji od
bedziecie czytac calc| ksi^zkc;. Powrociwszy do tego rozdzialu po przeczytaniu caiosci 1970 r.
b^dziecie mogli ocenic, w jakim stopniu zrozumieliscie problemv oraz jakie postqipy
poczyniliscie w poznawaniu makroekonomii.
W kazdym kolejnym roku stopa wzrostu nie byla wysoka - w 2001 r. gospodark^
ames;ykansk£| trapila krotka recesja, tj. spadek produkcji, ale w caiym omawianym
okresie Stany Zjednoczone osi^gn^ly imponuj^ce wyniki.
W pozniejszym okresie wzrost gospodarki amerykanskiej spowolnil si§. Przewidy-
1 , 1 . Sfany Zjednoczone
wano, ze w 2007 r. osi^gnie zaledwie 2,1%. Z prognoz na 2008 r. wynika wyzsze tempo
wzrostu, choc nie wszyscy ekonomisci s£| co do tego zgodni.
Cz^sc z nich uwaza, ze ryzyko recesji jest wysokie. W lutym 2007 r. Alan Green-
Ekonom isci specjalizujacy si^ w m akroekonom ii zaczynaj^ badanie gospodarki od span, poprzedni prezes Fed (F ederal Reserve, jak popu larn ie nazywa si^ bank
trzech zmiennych:
centralny Stanow Zjednoczonych) i wielu wplywowych ekonomistow ocenialo praw-
dopodobienstwo recesji w 2007 r. na 1/31. Ci, ktorzy byli przekonani, ze recesja jest
• produktu - poziomu produkcji w gospodarce jako caiosci i tem pa jej wzrostu; prawdopodobna, wskazywali na zmiany w sektorze nieruchom osci. Budownictwo
• stopy bezrobocia - proporcji pracownikow, ktorzy nie S£| zatrudnieni i poszuktij£| mieszkaniowe rozwijaj^ce si^ bardzo dobrze do 2006 r. pozniej gwaltownie spowolni-
pracy;
lo. Ceny domow obnizaly si^. Ten spadek, dowodzono, moze doprowadzic do zmniej-
• stopy infiacji - tem pa przeciQtnego wzrostu cen.
szenia si^ popytu konsumpcyjnego, gdyz konsumenci poczuj£| si^ biedniejsi i ogranicz£|
swoje wydatki. Jesli tak si^ stanie, spadek popytu moze doprowadzic do recesji.
Podstawowe dane dla gospodarki Stanow Zjednoczonych przedstawiono w tabeli Inni ekonom isci wykazuj£| wi^cej optymizmu. Spadek cen domow dotychczas
1.1. Aby ukazac biez£|ce dane w uldadzie porownawczym, w' pierwszej kolumnie po- byl ograniczony i konsum enci jeszcze nie zmniejszyli wydatkow, ale nawet gdyby
dano srednie wartosci tem pa wzrostu produktu, stopy bezrobocia i inflacji w Stanach
1Ta uwaga A, Greenspana doprowadziia do spadku cen akcji o ponad 3% w ci^gu jednego dnia.
 6 7
adzen R czdziai 1. Ekonomiczne opisanie sw iata

to oiist%piio, Fed mogtby obnizyc procentowe, a!:v etymu'cr^c nopyt"

i unikn^c recesji. Jest to w rzeczyw’sto'H ]ecico z p w B z r”?-,sz”''h 1 To wlf
snie robit w przesztosci, Polityka pieniezna m c te-t iednaV z^Co"~T>’.Tf- rsn ’.earj.m - n
poczcjtku 2001 r„ przeczuwaj^c, ze goscociaika spowainirt- Feo itSecvGOvvaiiiv- obn.
zyi stopy procentowe, aby zwi^kszyc ooDvi. T o jednak a e w »taixzvIo ac» „rilLniecia
(niewielkiej) recesji, ale bez tej obij.zki reccsia bvIaDvz o^wiiosc.a sie.'.mza . dluzszs...
W krotkim okresie giownym pioblemem, z jakim ousza si^ upo±ac a c ;*>-an.scv
politycy, jest to, czy ozywienie gospoi^eeze b^dzle czy nie bedz>e - tne. 1Ja< jmia,
w dtugim okresie przedmiotem tro 1 1e>-o<iom«’st6" se cwa ’ruie prob]er.r/,
Pierwszy z nich dotyczy wydajnosci. SzyDki wzrost produkcji w minionym dziesi^-
cioleciu mial zrodto w wysokim wzroscie wydajnosci. Podstawowym pytaniem jest to,
czy wydajnosc b^dzie wzrastac tak samo szybko takze w przyszlosci.
Drugi probiem dotyczy deficytu w handlu zagranicznym. Od potowy lat 90. XX w.
deficyt ten, ktory jest roznic^. mi^dzy wartosti^ eksportu i importu, w Stanach Zjedno-
czonych stale wzrasta. W stosunku do produkcji jest bardzo duzy i kwesti^ zasadnicz^
jest to, czy taka sytuacja moze trwac i jak dtugo.
Przedyskutuj^ kolejno obie te kwestie.

-2
1970 1974 1978 1982 1988 1990 1994 1998 2006
Rok
Czy Stany Zjednoczone wkroczyfy w erq Nowej Gospodarki?
Wydaje siQ, ze srednie tempo wzrostu produkcji na godzine wzrosio ponownie od poiowy iat 90. XX w.

ilustracja 1,2, Stopa wzrostu produkcji na godzine w Stanach Zjednoczonych od 1970 r.

D obre wyniki gospodarki amerykanskiej w drugiej potowie lat 90. X X w. skionity
wielu ludzi do twierdzenia, ze Stany Zjednoczone wkroczyty w er^ Nowej Gospodar-
ki, w ktorej m ozna na zawsze utrzymac wysokie tem po wzrostu, niskie bezrobocie Roznica sredniej stopy w zrostu produkcji na godzin^ wynoszt|ca 1% rocznie
i niskc| inflacje. Wiele z twierdzen zwotennikow Nowej Gospodarki nie ma podstaw moze si^ nie wydawac istotna, ale w rzeczywistosci tak jednak jest. Pomyslmy o tym
w faktach i nie da sie ich udowodnic. Przypomnijmy sobie na przyklad twierdzenia w ten sposob: w zrost wi^kszy o 1% rocznie po 20 iatach przeiozy si^ na poziom
o gtosnych sukcesach pewnych firm informatycznych (dotcomow), ktorych ceny akcji wydajnosci wyzszy o 22%, a po 50 latach o 64% 2. Przy innych czynnikach niezmie-
wzrosty do astronomicznego poziomu, a nastqpnie w pierwszych latach XXI w. gwai- nionvch, w zrost wydajnosci o 64% przeiozyiby si^ na wzrost pro d u k tu na osobe
townie spadly. Jedno z twierdzen - to mianowicie, ze gospodarka amerykanska we- o 64%, czyli wzrost o 64% tego, co ekonomisci nazywajc|poz/omem zycia - a to juz
szia w okres szybkiego post^pu technicznego, a zatem mozemy oczekiwac szybszego jest wzrost znaczny.
wzrostu w przysziosci, niz to miaio miejsce w przesztosci - wydaje si^ jednak bardziej Czy mozna miec pewnosc, ze ten wzrost wydajnosci b^dzie siq utrzymywat w przy-
uzasadnione i warte rozwazenia. sztosci na tym samym, wysokim poziomie, jaki osiqgal od 1996 r.? llustracja 1.2 naka-
Na uzasadnienie tego tw ierdzenia m ozna spotzqxizic wykres przedstaw iaj^cy zuie powsciJigliwosc - stopa wzrostu wydajnosci zmienia si$ z roku na rok. Wysokie
stop^ w zrostuprodukcji na godzinqpracy w Stanach Zjednoczonych od 1970 r. (Pro- stopy wzrostu od 1996 r. mog^. byc zaledwie seriq, „szczqstiwych” lat, ktore szybko si^
dukcja wytworzona w ci^gti godziny, lub w skrocieprodukcja na godzin§ jest takze nie powtorz^3. Niektorzy ekonomisci st| przekonani, ze naprawd^ jest zbyt wczesnie
nazywana wydajnosciq, a tem po wzrostu produkcji na godzin^ stop^ wzrostu wydaj- na stanowcze stwierdzenia. Inni odznaczaj^ sitg wi^kszym optymizmem. Uwazajc|,
nosci). U kazano to na ilustracji 1.2. W ykres na ilustracji wskazuje, ze przybiizona ze stopa post^pu technicznego faktycznie zwi^kszyia si^ w Stanach Zjednoczonych,
stopa wzrostu wydajnosci rzeczywiscie m ogta si^ zwi^kszyc od poiowy lat 90. XX w.
Przeci^tne roczne tem po wzrostu wydajnosci w okresie 1996-2006 (przedstawione 2 (l,01)2(l - 1 = 22%; (1,01.)50 - 1 = 64%'. Objasnienie wykiadnikow potQg - zob. Aneks 2 na
jako poziom a linia od 1996 do 2006 r.) wynosito 2,8% , o 1% wi^cej niz srednia koficu ksi^zki.
3 Ta dyskusja moze przypominac kontrowersje zwi^zane z globainym ociepleniem. Przeci^tna
wynosz^ca 1,8% dla okresu 1970-1995 (przedstaw iona jako poziom a linia mi^dzy temperatura na swiecie zmienia si^ znacznie z roku na rok. Potrzeba byto wielu niezwykle ciepiych
rokiem 1970 a 1995). lat, aby naukowcy stali si^ niemal pewni, ze globalne ocieplenie jest faktem.
 Wprowadzenie ffozdziaf 1. Ekonomiczne opisanie sw iata 9

gtownie w '.vynikn rozwoju i lepszego wykorzys^.usd i&caiioio^ii mio* w.znych - u

komputerow do szybszych sieci komunikacyjtr.cl. 4 -,',:: •„• ' n . r . - - , racje, dy kupujemy wi^cej towarow, niz sami sprzedajemy, nasze wydatki przekracza-
uzasadnione jest oczekiwanie wyzszego wzror.tu , *Tv\r?zr-"''- -.vzrostu p ’ j;| dochody, a to oznacza koniecznosc pokrycia roznicy przez zaciqganie pozyczek. To
ziomu zycia jeszcze przez pewien czas. sam o odnosi sitg do paiistw. Aby zatem sfmansowac deficyt handlowy, Stanv Zjedno-
czone pozyczajc| pieni^dze z zagranicy. W miare wzrostu deficytu wzrastaj^ pozyczone
lcwoty. Moze sie to wydawac nieco dziwne - najbogatsze panstwo swiata pozycza 760
nald dol. rocznie. W tej sytuacji nasuwa si^ oczywiste pytanie, czy dluzej tak moze byc,
Czy deficyt handlowy Stanow Zjednoczonych powit^en ovc ajesli nie, to co rnoze si$ wydarzyc?
dla Amerykanow powodem do zmartwienia? ocmy raz jeszcze do naszej osobistej sytuacji. Dopoki znajdujemy ludzi goto-
wych nam pozyczac, mozemy nadal wydawac wi^cej, niz wynosi nasz dochod. Ale
Od poczijtku lat 90. Stany Zjednoczone kupuj^ wiecej towarow i uslug z zagranicy, nawet jesii jestesmy w stanie pozyczac, nie zawsze jest to rozs^dne - poiyczaj^c wiecej,
niz same sprzedaj^ reszcie swiata. Innymi siowy, im port Stanow Zjednoczonych stal.. -musimy rowniez wiecej oddawac i tym samym w przyszlosci pozostanie nam mniej na
przewyzsza ich eksport. Ta roznica, ktora jest nazywana deficytem handlowym, z roku wydatki. I znowu ta sama logika odnosi si^ do panstw - w tym przypadku do Stanow
na rok stawaia sie coraz wi^ksza i osi^gn^ia bardzo duze rozmiary. Na ilustracji 1.' Zjednoczonych.
pokazano wzrost amerykanskiego deficytu w proporcji do PKB Stanow Zjednoczc Czy Stany Zjednoczone b^dcj mogiy w przysziosci nadal pozyczac tak duze sumy?
nych od 1990 r. Deficyt, ktory w 1990 r. wynosil 78 rnld dol., co stanowilo 1% PKB, Jak dot^d, cudzoziemcy s<| bardzo ch^tni, a nawet skorzy, do finansowania amery-
wzrosi w 2006 r. do 760 mid doi., czyli 6% PKB. kanskiego deficytu. Wciaz nabywaj^ amerykanskie obligacje skarbowe oraz akcje firm
notowanych na amerykahskich gietdach. Pytaniem jest, jak dlugo moze trwac taka
sytuacja. Pod koniec lat 90. inwestorzy zagraniczni, ktorzy chetnie lokowali kapitai
wwielu krajach azjatyckich, nieoczekiwanie zmienili nastawienie, zmuszaj^c te kraje
do gwaitownej redukcji deficytow. Spowodowaio to powazne probiemy ekonomiczne
od Tajlandii po Kore^ Poludniow^4. Stany Zjednoczone to oczywiscie nie Tajlandia
'i podobna, nagia zm iana nastaw ienia inwestorow jest m aio praw dopodobna. Nie-
ktorzy ekonomisci obawiaj^ si^ jednak, ze Stanom Zjednoczonym moze byc coraz
trudniej pozyczac w przysziosci tak duze kwoty od reszty swiata.
Gdyby nawet jednak Stany Zjednoczone mogly wci^z tak wieie pozyczac, to czy nie
naiezaioby rozwazyc zmniejszenia ich deficytu, a wi^c wysokosci pozyczanych kwot?
Odpowiedz na to pytanie wymaga blizszego przyjrzenia si§ temu, kim s£| pozyczaj^-
cy - rzE|d, firmy, czy ludzie. Cz^sc ekonom istow podkresia, ze glownym winowajc<|
jest deficyt budzetowy, ktory znacznie wzrosi od 2000 r., i wskazujq, ze powinien byc
zmniejszony. Deficyt budzetowy prowadzi do nagromadzenia si^ pozyczek rz^dowych
i grozi wyzszymi podatkami w przyszlosci. Inni przypisuj^. win^ maiej skionnosci kon-
sumentow amerykanskich do oszcz^dzania. Qbawiajq. si§, ze amerykanscy konsumenci
nie oszcz^dzaj^. dostatecznie duzo na emerytury i podkreslaj^ koniecznosc zwi^ksze-
nia skionnosci do oszcz^dzania. Do najwazniejszych problemow, jakie wymieniajc|
ekonomisci ameiykanscy, nalezy wi§c to, czy deficyt budzetowy powinien zostac zre-
. . . , , i i 1 i- i i i i . -i r i i i r i f ' i“ i v' i dukowany, a jesli tak, to jak szybko, czy oszcz^dnosci konsumentow powinny zostac
1930 1991 1992 1993 1894 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 ZOOZ 2003 2004 2005 2006
zwiekszone i w jaki sposob, oraz jak te zmiany wpiyn^ na deficyt handlowy.
Rok

Deficyt handiowy wzrosi z okolo 1%PKB w 1990 r. do okolo 8% w 2006 r.

Ilustracja 1.3. Deficyt h a ^ ^ w Z je d n o c z o n y ^ l ^

4Ten kryzys znany jest jako kryzys azjatycki.
 11

10 Rozdziai 1 . E ko n o iT iiczne o p is a n ie s w ia t ^
Wprowadzenie

1.2 . IJnia Europejska

--
bln dol.

Produkt na mieszKanca: io -w# *>!■

PKB w 2003 r. Ludnosc PKB na niieszi

W 1957 r.* szesc panstw europejskich postanowilo stworzyc Europejsk^ Wspolnot^ (yv hln dol.) (w mln)________ iw doU
82.4 35 200
2,9
GospodarczEj. (EWG) - strefcj swobodnego przeptywu towarow, usiug, kapitalu i ludzi. , Niemcy
2,2 63.4 34 700
" :ja 30 700
Od tego czasu przyl^czylo sie do nich 21 koSejnyeh panstw, wi^c liczba czionkow wspol- 58,7
Wfochy 45,0 26 700
Hiszpania 38 200
noty v/zrosia do 27. Wspolnota ta obecnie funkcjonuje pod nazw^ Unia Europejska Wielka Brytania 2,3 60,2
(okreslana jest rowniez jako UE-27) i stanowi ogromn£|siie ekonoiniczna5. Jak widac ISvT'
na ilustracji 1.4, i^czny PKB krajow unijnych przewyzsza PKB Stanow Zjednoczonych,
a w' przeiiczeniu na mieszkanca wielu z nich nie odbiega znacznie od amerykanskiego.
Tabela 1.2 zawiera gtowne wskazniki m akroekonom iczne lc|cznie dla pieciu naj-
wiekszych gospodarek UE: Niemiec, Francji, Wlocfa, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii6.
PKB tych paiistw razem stanowi 75% PKB calej UE-27. Uklad tabeii 1.2 jest identycz-
ny do ukladu tabeli 1.1 prezentuj£|cej dane dotycz£|ce USA: dwie pierwsze kolumny
zawierajq sredni^ stop§ wzrostu PKB, stopy bezrobocia i inflacji w okresie 1970-2006
i odrebnie dla okresu 1996-2006. Kolejne trzy kolumny pokazuj^ dane dla lat 2006,
2007 i 2008. Wartosci dla lat 2007 i 2008 s^ wielkosciami prognozowanymi, przyjetymi
w poiowie 2007 r.

Tabela 1.2. Wzrost PKB. stopa bezrobocia i infiacji w ni^ciu gtownych krajach UE-27 od 1970 r. (w %)
_ 11970-2006 1 9 3 6 -2 0 0 P
Stopa , . . 20 06 280? .<102
i , isredm o) (S 'echiicj

Stopa wzrostu PKB 2.7 2.3 2.2

ampa uezrouocia / ,4 8,7 /, ti 7,0 6,7

Stopa tnfiacji 5,4 1.8 17 1,8 2,2

Uwaga: dane w tabeli odnosz^ s\q do rocznych zmian PKB, infiacji i bezrobocia.
Zrociio: dane z OECD Economic Outlook.

Gtownym wnioskiem w'ynikajacym z porow nania obu tabel jest to, ze rezultaty
osi^gni^te przez te pi^c panstw w okresie 1996-2006 byly wyraznie gorsze od wynikow
Stanow Zjednoczonych w tym samym okresie.

• Przecietne roczne tem po wzrostu PKB od 1996 r. do 2006 r. wyniosio dla tych
picjciu krajow zaledwie 2%. W porownaniu z tem pem wzrostu PKB Stanow Zjed-
noczonych bylo nizsze o 1,4 punktu procentowego. Co gorsza, byio takze nizsze Itastracja 1.4. Unia Europejska
o 0,3 punktu procentowego niz sredni wzrost PKB tych krajow w caiym okresie • Niskiemu tempu wzrostu PKB towarzyszyio stale wysokie bezrobocie. Srednia sto-
1970-2006. pa bezrobocia w okresie 1996-2006 wynosila 8,7% i byla wyzsza o 3,7 punktu pro-
centowego od stopy bezrobocia w Stanach Zjednoczonych w tym samym okresie.
* Traktat Rzymski zostal podpisany w marcu 1957 r. i wszedl w zycie w styczniu 1958 r. (przvp.
tlum.).
• Jedynym pozytywnym zjawiskiem byla inflacja, ktorej srednia roczna stopa w 5 kra-
- Pienvszq nazwij ugrupowania byta Wspoinota Europejska (WE). Nazw<j te wci^z mozna spotkac jach IJE w okresie 1996-2006 wyniosla 1,8% - znacznie mniej niz 5,4% rocznie
w niektorych dokumentach.
w caiym okresie 1970-2006.
6 Powodem, dia ktorego nie podano danych dla UE-27 jako calosci, jest brak porow'nywalnych
i wiarygodnych danvch o wzroscie, inflacji i bezrobociu dia niektorych byiych krajow komunistycznych.
 13
Wprowadzenie R o z d z ia l i , Ekonomiczne opisanie swiata

Niemcy, Francja,
Wartosci dla 2006 r. i prognozy na iata 2007 i 2008 ukazuja bardziej optymistyczt., W iochy i Hiszpania
obraz gospodarek pi^ciu omawianych krajow. Prognozowany wzrost PKB w 2007 "
jest o 2,6 punktu procentowego wyzszy niz dia Stanow Zjednoczonych. Przewiduje
sie, ze bezrobocie spadnie. W Europie odczuwa si^, ze przysziosc moze byc znacznie
lepsza niz ostatnie lata, ze liczne reformy wdrozone ostatnio pozwoi^ na wyzsze tempo
wzrostu PKB w przysziosci, Obecnie uwaga europejskich ekonomistow koncentruje
sie na dwoch giownych problemach.
Pierwszym jest oczywiscie wysoka stopa bezrobocia. Nadai utrzymuje sitg ona na
wysokim poziomie, jakkolwiek znacznie sie obnizyia w porownaniu z najwyzszym po-
ziomem z poiowy lat 90. Czy m oznajq.dalej obnizac, powiedzmy w takim stopniu, jak
jest obnizana w Stanach Zjednoczonych? Jakie reformy powinny byc wprowadzone
i jaka polityka gospodarcza jest niezb^dna, aby ten cel osiqgn^c?
Drugi problem wi^ze sie z utworzeniem Unii Gospodarczo-Walutowej w 1999 r.
i Vv’prowadzeniem wspolnej waiuty, euro, w 2002 r. M im o upiywu lat wieie kwestii
pozostaio nierozwitpanych. Jakie korzysei przyniosio euro E uropie? Jakie zmiany
makroekonomiczne za sobcj pocijjgn^io? Jaka polityk^ makroekonomiczni| naiezaiobv
prowadzic w przyszlosci?
Zajme sie tymi dwoma kwestiami po koiei. 1970 1972 1974 1976 1978 1980 198Z 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 Z000 2002 2004 2006
Rolt

Stopa bezrobocia w czterech najwigkszych krajach Europy kontynentalnej wzrosla z poziomu znacznie neszego n ii w Stanach Zjedno-
. czonych do poziomu znacznie powyzej amerykahskiego.

Jak mozna zmniejszyc bezrobocie w Europie? (lustracja 1.5. Stopa bezrobocia w czterech najwiqkszych krajach Europykontynentalnej i Stanach Zjednoczonych
od 1970 r.
W Europie wysokie bezrobocie nie zawsze byio norm^. Na iiustracji 1.5 ukazano zmia-
ny stopy bezrobocia od 1970 r, w czterech najwi^kszych krajach Europy kontynental- ' pieni^zna moze faktycznie prowadzic do wysokiego bezrobocia tylko przez pewien
nej (Niemcy, Francja, Wiochy i Hiszpania) traktowanych jako calosc oraz w Stanach czas, ale na pewno nie przez 20 lat. Utrzymywanie sisj tak diugo tak wysokiego bez-
Zjednoczonych. Zauwazmy, jak niska byia stopa bezrobocia w krajach europejskich robocia wskazuje na probiemy z rynkiem pracy. Swoistym wyzwaniem jest zatem do-
na pocz^tku lat 70. W tym czasie w Stanach Zjednoczonych mowilo si^ o europejskim kiadne okresienie, na czym poiegaj^. te problemy.
„cudzie niskiego bezrobocia”. Amerykahscy ekonom isci naw et jezdziii do Europy iNTiektorzy ekonomisci sa przekonani, ze w krajach Europy giowny probiem poie-
z nadzieja_, ze odkryj^ sekret tego cudu. D o kohca lat 70. cud jednak znikn^l. Od tego ga na nadmiernej ochronie pracownikow. Dtjz^c do uchronienia praeownikow przed
czasu bezrobocie w czterech najwiekszych krajach kontynentalnej Europy jest o wiele utrat^. pracy, narzuca si§ firmom w tych krajach waranki, w ktorych zwalnianie pra-
wi^ksze niz w Stanach Zjednoczonych. Pomimo spadku bezrobocia w porow naniu cownikow staje si^ zbyt kosztowne. Jednym. ze skutkow takiej polityki jest jednak
z poziomem z drugiej poiowy iat 90. w 2006 r. bezrobocie w tych krajach wci^z wyno- przede wszystkim powstrzymywanie sie; firm przed zatrudnianiem nowych pracowni-
siio 8,1%, o niemal 3,5 punktu procentowego wiecej niz w Stanach Zjednoczonych. kow, a to prowadzi do zwi^kszania bezrobocia. Pracownikow, ktorzy juz utracili prac^,
Choc przeprowadzotro wiele badah, wcitjz nie ma pefnej zgody co do przyczyn wspieraja szczodre ubezpieczenia na wypadek utraty pracy. W ten sposob zmniejsza
utrzymywania sie wysokiego bezrobocia w Europie. sie jednak motywacj^ bezrobotnych do poszukiwania pracy, a przez to rowniez rosnie
Polityey cz^sto wini^ poiityktj gospodarcz^. Twierdz'4 , ze w swojej polityce pie- bezrobocie. la k twierdz^ ekonomisci tak widz^cy sprawy, rozwi^zaniem jest zmniej-
nieznej Europejski Bank Centralny utrzymuje stopy procentow e na zbyt wysokim szenie ochrony w celu wyeiiminowania takich usztywnieh rynku pracy i przyj^cie ame-
poziomie, co prowadzi do ograniczania popytu i do duzego bezrobocia. Wediug nich rykanskiego systemu organizacji tego rynku. Takie rozwiqzanie w szerokim zakresie
bank centrainy powinien obnizyc stopy procentowe i uiatwic wzrost popytu, a dzi^ki przvj^la Wieika Brytania i bezrobocie na rynku brytyjskim jest obecnie niskie.
teniu zmniejszaioby sisj bezrobocie. Inni ekonomisci wykazuj^ jednak wi^cej sceptycyzmu. Zwracajq, oni uwag^ na to,
Wi^kszosc ekonomistow jest jednak przekonana, ze przyczynq problem u nie jest ze bezrobocie w Europie jest mocno zroznicowane i nie wszqdzie wysokie. Rzeczywi-
polityka m akroekonomiczna, iecz instytucje rynku pracy. Zbyt restrykcyjna polityka scie jest ono wysokie w czterech wspomnianych najwi^kszych krajach europejskich,
 Wprowadzenie fio’ oziflr 1. Ekonomiczne opisanie swiata

... . ,,kde ozywienia gospodarczego. Pierwszemu krajowi potrzebne jest obnizenie stop
ktore przedstaw iono na iiustracji 1.5 (i to jest pow od, dla ktorego zostaty one piucentowych, aby zwisjkszyc wydatki i produkcje; drugi. kraj powinien podwyzszyc
wybrane), Natomiast w wielu mniejszych krajach, takich jak Holandia czy Dania, po- stop'/ procentowe, aby spowolnic wzrost. Co si«j wydarzy, jesli w ohu krajach stopy
ziom. bezrobocia utrzymuje si^ obecoie ponizej 4%, i to minio ze te kraje r6znia£sie nroeentowe m usz^ byc takie same? Czy nie grozi to tym, ze jed en kraj pozostanie
znacznie od Stanow Zjednoczonych pod wzgl^dem zakresu ubezpieczen spotecznych,
iv rtcesji przez diugi czas, a drugi nie b^dzie w stanie scModzic gospodarki?
ktore s^ w nich znacznie hojniejsze. Nasuwa to przypuszczenie, ze przyczynq. proble- "v/ trakcie calych iat iat 90. najwazniejsze byto pytanie, czy E uropa powinna przyjq.c
mu nie jest poziom ochrony rynku pracy, ale raczej spos6 b jej stosowania. Nalezy em o. Jest to teraz kwesti^ nie podlegaj^c^ dyskusji: euro zostato wprowadzone i tak
wi^c, jak twierdza, ci ekonomisci, zrozumiec, pod jakim wzgledem HoSandia i Dania ma pozostac. Jak dot^d, zadne z panstw strefy euro nie doswiadczyto powaznej recesji,
post^puja wiasciwie. Rozwic|zywanie tych problemow to jedno z giownych zadan sto- ■ naprawd^ wiec system nie zostai sprawdzony. Koszty i korzysci euro wcigz czekajjj na
j£|cych dzis przed europejskimi ekonomistami i politykami.
petne oszacowanie.

Jakie sq skutki przyjqcia euro dla Europy?

1.3 . C h i i f
W 1999 r. Unia Europejska rozpoczqia proces zast^powania walut narodowych wspol-
na waluta^ - euro. Tylko 11 krajow uczestniczyio w tym procesie od pocz^tku - m.in. Wiadomosci o Chinach pojawiaj^ si^ w mediach codziennie. Kraj ten coraz cz^sciej
Francja, Niemcy, Wiochy i Hiszpania - a pozniej doic^czyiy kolejne kraje. Niektore uznaje skj za jednt| z najwiQkszych pot^g gospodarczych swiata. Czy Chiny zastuguj^
kraje, w tym Wielka Brytania, Dania oraz Szwecja, zdecydowaiy sie nie przyi^czyc do na takie zainteresowanie? Przyjrzenie sie liczbom nkazanym na ilustracji 1.6 nasuwa
strefy euro, ale mog;f to uczynic w przysziosci'. przypuszczenie, ze byc moze nie. Rzeczywdscie, liczba iudnosci Ciiin jest ogrom na -
Proces przebiegai w kiiku etapach. Od 1 stycznia 1999 r. kazde z 11 panstw ponadczterokrotnie przewyzsza liczbe iudnosci Stanow Zjednoczonych. PKB Chin,
niio kurs swojej waluty w stosunku do euro. N a przykiad w artosc 1 euro ' wyrazony w dolarach po przeiiczeniu z juanow (wedtug kursu nom inainego) wynosi
ia 6,56 franka francuskiego, 166 peset Mszpahskich itd. W latach 1999-20! v d -:;k za-edvie 7 8 bln - w nrzvblizeniu tyie, ile PKB Niemiec, ale mniej niz jedn^
bylv podawane zarowno w waiucie narodowej, jak i w euro, ale euro nie znajdowato
si<? jeszcze w obiegu. Banknoty i m onety euro zast^piiy waiuty narodowe 1 stycznia
2002 r.* Co to oznacza dla Europy? Zwolennicy euro zwracaj^i przede wszystkim
uwag^ na jego ogrom ne znaczenie symboliczne. Coz moze byc wiqksz^ przeszkod^
w prowadzeniu wojny pomi^dzy krajami niz wspoina waiuta? Wskazuje si^ rowniez
na korzysci gospodarcze wspoinej waluty: wyeliminowanie ryzyka kursowego dla eu-
ropejskich firm oraz brak koniecznosci wymiany waiut podczas podrozy po krajach
uzywajqcych euro. Wraz z usuwaniem, pocz^wszy od 1957 r., jeszcze innych barier
w handiu miedzy krajami europejskimi euro przyczyni si^ do utworzenia wielkiego,
jesli nie najwiqkszego, mocarstwa ekononaicznego na swiecie. Trudno zakwestionowac
twierdzenie, ze wprowadzenie euro jest jednym z najwazniejszych wydarzeh gospo-
darczych poczatku XXI stuiecia.
Scj. i tacy, ktorych niepokoi fakt, ze polityczne pozytywne skutki wprowadzenia
euro poci^gajcj. za sob^ nadm ierne koszty. Zwracaj<| oni uwag^ na to, ze wspoina wa-
iuta oznacza koniecznosc ujednoiicenia poiityki monetarnej i stop procentowych. Jest
to szczegoinie niebezpieczne wtedy, kiedy jeden kraj pogr^za si^ w recesji, a drugi jest

* Obecnie (2011 r.) 17 panstw, ktore przyjely euro, stato sie w ten sposob cztonkami unii walu-
towej (przyp. ttum.).
7To, jak nazywac grupe krajow, ktore przyj^ly ento, nie jest jeszcze rozstrzygnitjte. ,,Obszar euro”
brzmi technokratycznie. „Euroland” przypomjna nieco „Disneyland”. Nazwa „strefa euro" wydaje
sie przewazac i jtj. w tej ksi^zce stosowac. '
 16 17
Wprowadzenie gozdziai 1, Ekonomiczne opisame swiata

ezw arU | PKB Stanow Zjednoczonycli, PKB na osobsj w Chinach wynosi 2100 dol,, Zjednoczonych w tvm samym okresie. Przy takiej stopie wzrostu PKB podwaja sif
w przyblizeniu jedn'4 dwudziest'4 dochodu przypadaj£|Ci| na przeci^tnego Am eiyka- w chinach co 7 lat.
nina. Liczby te skianiaj^ d o zastanowienia si^ n a d wieloma oczywistymi kw estiam i.
Diaczego wi§c poswieca sie Chinom tak wiele zainteresowania? Przede wszystkim pierwsz^ z nich jest to, czy dane te istotnie sa zgodne z rzeczywistosci^. Czy moglo
z dwoch powodow. si§ tak zdarzyc, ze wzrost zostai przeszacowany? Przeciez Chiny sa wci^z krajem ko-
Po pierwsze, przyjrzyjrny siq ponownie danym dotycz^cym dochodu na osobe. Po- munistycznym i urzqdnicy rzadowi mog^ byc zainteresowani zawyzaniem danych doty-
row'nuj£|c dochod na osob§ w kraju bogatym, jak Stany Zjednoczone, i wzgi^dnie cz^cych rezuitatow osic\ganych przez sektor lub prowincje, za ktore sa odpowiedzialni.
ubogim, jak Chiny, trzeba postqpowac szczegolnie uwaznie, gdyz w biedniejsz>'ch kra- E k o n o in is c i, ktorzy przeanalizowaii te dane, doszli jednak do wniosku, ze sq. rzetelne.
jacli wieie towarow jest tahszych. N a przyklad cena przeci^tnego posiiku w Nowvm Dane statystyczne nie s<| co prawda tak wiarygodne, jak w krajach bogatszych, ale nie
Jorku wynosi 20 dol., a w Pekinie 15 juanow, czyli, przy obecnym kursie, okoio 2 dv«. ma wieikich przekiaman. W zrost PKB jest faktycznie bardzo v/ysoki.
Innymi stowy, taki sam dochod (wyrazony w dolarach) pozwaia kupic wiecej w Pekinie Jakie s^. wi^c zrodla wzrostu? M ozna wymienic tu dwa najwazniejsze.
niz w Nowym Jorku. Jezeli chcemy porownywac poziom zycia. powinnismy uwzgl^v. Pierwszym jest bardzo wysoka akum ulacja kapitaiu. Stopa inwestycji (stosunek
nic takie roznice, stosuja^c iniary nazywane PSN (parytetem sily nabywczef). Jesli sie inwestycji do PKB) w Chinach osicjga wartosci od 40% do 45% PKB. Jest to wartosc
uwzgl^dni parytet sily nabywczej, to produkt na mieszkanca w Chinach szacuje si^ bardzo wysoka. D la porownania, stopa inwestycji w Stanach Zjednoczonych wynosi
na okoio 8000 dol., w przyblizeniu 1/5 produktu na osohq w Stanach Zjednoczonych. ' zaledwie 17%. Wi^cej kapitaiu oznacza wyzszq. produktywnosc i wyzsz<| produkcj^.
Daje to doktadniejszy obraz poziomu zycia w Chinach. Wci^z jest on znacznie nizszy Drugim zrodlem jest bardzo szybki post^p techniczny. Strategia przyj^ta przez
niz w Stanach Zjednoczonych lub w innych bogatych krajach, ale znacznie wyzszy, niz chinski rz^d polega na zaeh^caniu zagranicznych przedsi^biorstw do podejmowania
wynikaioby to z danych z iiustracji 1.6. . produkcji w Chinach. Poniewaz firmy zagraniczne zazwyczaj sj| znacznie bardziej wy-
Po drugie, i co wazniejsze, Chiny rozwijajj| sitj bardzo szybko przez poead dwa dajne niz chinskie, powoduje to wzrost produktywnosci i PKB. Innym aspektem tej
dziesitjcioiecia, Ukazuje to tabeia 1.3, zawieraj^ca dane o wzroscie PKB i inflacji dia strategii jest wspieranie wspolnych przedsiqwzi^c (joint ventures) przedsi^biorstw za-
okresow 1980-2006, 1996-2006 oraz dla lat 2006-2008 (dane dla lat 2007 i 2008 s^ granicznych i chinskich. Umozliwienie chihskim przedsi^biorcom takiej wspoipracy
prognozami z poiowy 2007 r.j. i uczenia si^ od zagranicznych partnerow o wiele zwi^ksza ich produktywnosc.
Zauwazmy ze, po pierwsze, dane dotyczcj dopiero 1980 r., a nie, jak w poprzednich Jesli przedstaw ia sie sprawy w ten sposob, wydaje si^, ze osi^gni^cie wi^kszej
tabelach, 1970 r., gdyz wieikosci z okresu wczesniejszego sq. niewiarygodne. Po drugie, produktywnosci i szybkiego tem pa wzrostu produkcji jest latwe i moze byc prost^
tabela nie ukazuje stopy bezrobocia, poniewaz w biedniejszych krajach s^ trudnosci receptc| dla kazdego biednego kraju. W praktyce nie jest to tak oczywiste. Chiny s^
z jej obliczeniem, w tych krajach bowiem wielu ludzi nie emigruje ze wsi i nie zwieksza tyiko jednym z wielu krajow, ktore przestawily gospodark^ z centrainie planowanej
liczby bezrobotnych w miastach. W rezultacie oficjaine dane o bezrobociu nie oddaja na iynkow^. W wi^kszosci z tych krajow, na przyklad w Rosji i krajach Europy Srod-
skali zjawiska. kowej, w okresie przem ian ustrojowych nastqpowal duzy spadek produkcji, Tempo
wzrostu wi^kszosci z nich w dalszym ciagu jest znacznie wolniejsze niz Chin. W wielu
Tabela 1.3. Wzrost i inflaeja w Chinach od 1980 r, (w %)
z tych krajow powszechna korupcja i ograniczone prawa wlasnosci zniech^caj^ firmy
Stopjf 1 9 8 0 -2 0 0 6 1396-2008 zagraniczne do inwestowania. Ekonomisci nie s^ pewni, dlaczego w Chinach jest pod
20 06 200? ^ 2068
Stopa wzrostu PKB 9,3 8,8 10,7 10,0
tym wzgl^dem znacznie lepiej. Niektorzy upatruj^ przyczyn w wolniejszym tem pie
9,5
— | _
Stopa inflacji 5,4 3,3 transformacji. Pierwsze chinskie reformy nast^pily w rolnictwie w 1980 r., a nawet
2,2
dzis wspoiwlascicielem wielu przedsi^biorstw wci^z jest panstwo. Inni twierdzj|, ze
Uwaga: dane w tabeli odnoszq si? do rocznych zmian PKB i inflacji jroczna zmiana poziomu cen obliczona za pomoc^ deflatora PKB).
Zrodio: dane z 0ECD Economic Outlook. pozostanie partii komunistycznej w Chinach u wladzy pomoglo transformacji - silny
rz^d umozliwil lepsz^ ochron^ praw wlasnosci, przynajmniej w odniesieniu do firm,
stwarzaj^c im zach^ty do inwestowania. Gdybysmy potrafili znalezc odpowiedz na te
Najwazniejsz^ cech^ zjawisk przedstawionych w tabeii 1.3 jest bardzo wysokie
tem po wzrostu PKB od 1980 r. O d tego czasu PKB Chin rosnie w tem pie bliskim pytania i nauczyc sie;, co inne biedniejsze kraje mogcj. wyniesc z chihskich doswiadczen,
10% rocznie i prognozy przewiduj^, ze takie tem po zostanie utrzym ane w przy- byloby to dobre nie tylko dla Chin, ale takze dla caiego swiata.
sztosci. Jest to liczba doprawdy zdumiewaj^ca - porownajmy jq z 3,1% dla Stanow
 19
Wprowadze Rozdziat 1. Ekonomiczne o p is a n ie swiata

1 .4 . Spojrzenie na sniie regiony sw iata Isiandia, Japonia, Kanada, K orea Poiudniowa, Luksemburg, Meksyk, Niemcy, Nor-
a, Nowa Zelandia, Polska, Portugalia, Siowacja, Stany Zjednoczone, Szwajcaria,
Szwecja, Turcja, W^gry, Wieika Brytania i Wiochy. L^cznie te kraje wytwarzaj^ okolo
Te rozwazania nie koiiczft naszego ekonomicznego opisania swiata. Jest wiele inny swiatowej produkcji. Publikacja OECD Economic Outlook, ukazujcjca si^ dwa
regiooow, ktoryra powinnismy sitj przyjrzec. razy w roku, zaw iera podstawowe dane o inflacji bezrobociu i innych waznych W'skaz-
nikach makroekonomicznych czionkow organizacji. Zawiera takze analizq ostatnich
• Indie to ogromny i biedny kraj z iudnoscia liczc|cti 1,1 mld, ktory podobnie jak %'ynikow gospodarczych krajow czionkowskich. Dane, czcjsto si^gaj^ce az 1960 r.,
Chiny rozwija sie bardzo szybko. W 2006 r. PKB lodii wzrosi o 9,2%. dost^pne w internecie oraz na CD.
9 Japonia, ktorej wyniki ekonomiczne przez pierwszych 40 lat po II wojnie swiatowej Dla krajow nienalez^cych do O E C D inform acje dost^pne w bazach danych
byty tak imponujace, ze nazywano je cudem gospodarczym, jest obecnie jednym innych organizacji miedzynarodowych. W srod nich gIownt| jest M i^dzynarodowy
z niewielu bogatych krajow, ktorym w ubieglym dziesi^cioleciu wiodlo si^ bardzo Fundusz Walutowy (M FW ), publikujj|cy miesi^cznik „International Financial Sta-
kiepsko. Od czasu zatamania na gietdzie na poczatku lat 90. Japonia tkwi w prze- tistics”, ktory zawiera podstawowe dane makroekonomiczne o wszystkich cztonkach
diuzajc|cej si^ recesji, ze srednim tem pem wzrostu PKB ponizej \% rocznie. tej organizacji. Dwukrotnie w roku ukazuje sicg rowniez The World Economic Outlook
• Ameryka Potudniowa przeszta w latach 90. od bardzo wysokiej do niskiej inflacji. z ocenti zmian makroekonomicznych w roznych regionach swiata. Obie te publikacje
Niektore kraje, np. Chiie, znajduj^ siq w dobrej kondycji gospodarczej. Inne, np. sq cennymi zrodlami infotmacji.
Argentyna, borykaj^ si^ z klopotami. Zaiamanie sie kursu walutowego oraz potez- 5. ’zasami jednak te publikacje nie wvstarczajaco szczegoiowe, a wtedy mozna si$-
ny kryzys bankowy doprowadziiy na pocz^tku XXI w. do gi^bokiego spadku PKB, gnac do publikacji poswi(jconycli konkretnem u krajowi. Wi^ksze kraje przygotowuja
z ktorego to zatamania Argentyna wciq.z probuje si^ wydobyc. obecnie nadzwyczaj przejrzyste opracowania statystyczne, cz^sto takze w angielskiej
• W Europie Srodkowo-V/schodniej na poczqtku lat 90. witjkszosc krajow przesta- wersji jezykowej. W' Stanach Zjednoczonych wyj^tkowo dobrym zrodlem jest Eco-
wita gospodarke z centralnie planowanej na rynkowjj Transformacja systemowa nomic R eport of the P resident („R aport Prezydenta o stanie gospodarki”), przygo-
spowodowala ostry spadek PKB na pocz^tku przemian. Obecnie w wi^kszosci tych towywany przez Rad^ Doradcow Ekonomicznych Prezydenta. R aport publikowany
krajow stopy wzrostu gospodarczego Sc\ wysokie, choc w niektorych PKB jest wciqz jest corocznie, sklada si^ z dwoch cz^sci. Pierwsza, zawierajcjca ocen^ polityki i obec-
nizszy niz w okresie sprzed transformacji ustrojowej. nych zdarzeh w Stanach Zjednoczonych, cz^sto jest pasjonuj^cq lektur^. Druga jest
• Afryka, ktora przez wiele poprzednich dziesi^cioleci byta pogr'^zona w stagnacji zbiorem danych o niemal wszystkich istotnych makroekonom icznych wskaznikach,
gospodarczej, od poczatku nowego stulecia rozwija si^ szybciej, osi^gaj^c 5,4% zazwj'czaj ujmowanych dla calego okresu po II wojnie swiatowej.
w 2006 r. Co istotne, wzrost obejmuje wiekszosc krajow tego kontynentu. Obszerniejsza lista zrodel informacji statystycznych, zarowno dla Stanow Zjedno-
czonych, jak i dla reszty swiata, wraz z instrukcjami o sposobach uzyskania dost^pu do
tych zrodel przez internet, umieszczona jest w D odatku na koncu rozdzialu.

Gromadzenie danych makroekonomicznych

iB
Slatd pochodz^ dane analizowane w tyni rozdziale? Zatozmy, ze chcemy uzyskac r\Ta zakonczenie zastanowmy sig nad nast^puj^cymi kwestiami, ktore byly przed-
ij| dane d0tycz4.ce inflacji w Niemczeeh w ci^gn ostatnich pi^ciu lat. Przed 50 laty ozna- miotem tego rozdzialu.
czaloby to, ze musimy sie nauczyc niemieckiego, znalezc bibliotekq z niemieckimi
publikacjami, odszukac stron^ z danymi o inflacji, przepisac je i r^cznie sporz^dzic * Jakie sej, przyczyny ozywienia i recesji? Czy polityka pienicjzna moze uchronic Stany
wykres. Dzisiaj, dzi^ki udoskonaleniom w grom adzeniu danych, rozwojowi kompu- Zjednoczone przed recesj^? Jak euro wpfynie na politykq pieniezn^ w Europie?
terow i elektronicznych baz danych, a zwlaszcza dostepowi do internetu, zadanie to Dlaczego inflacja jest obecnie znacznie nizsza niz w przeszlosci? Czy Europa po-
jest nieporownanie latwiejsze. rrafi zmnlejszyc bezrobocie? Czy Stany Zjednoczone powinny zredukowac deficyt
Obecnie w'iele mi^dzynarodowych instytucji zbiera dane o rozwoju roznych panstw. oilansu handlowego?
Na przyktad O rganizacja W spolpracy Gospodarczej I Rozwoju (OECD) (z siedzibq. • Dlaczego kraje tak bardzo rozni'4 si^ pod wzglqdem tem pa wzrostu, nawet jesli
w Paryzu) jest najlepszym zrodlem informacji o krajach najwyzej rozwini^tych. Mozna analizujemy je w diugim okresie? Czy Stany Zjednoczone wesziy w erq Nowej
myslec o OECD jako klubie najbogatszych krajow, ktorego czlonkami s^: Austra- jospodarki, w ktorej wzrost w przysztosci b^dzie znacznie wi^kszy niz dzisiaj? Czy
lia, Austria, Belgia, Czecliy, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, inne kraje mog^ nasladowac Chiny w ich szybkim tempie wzrostu gospodarczego?
20 W prow adzenie pozdziai 1. Ekonomiczne opisanie swiata 21

Celem tej ksi^zki jest zaproponow anie czytelnikom sposobu myslenia o takich 'ystrzegajcie sisj nadmiernie uproszczonych odpowiedzi na skomplikowane kwe-
problemach. W miar^ pojawiania si^ nowych, potrzebnych wam narz^dzi analizy, b^c ie ekonomiczne. Rozwazcie kazde z ponizszych stwierdzen i sprobujcie znaleic
wskazywat wam sposoby posiugiwania si§ nimi, wracajac do poruszanych wyzej kwestii ;uga stronc; zagadnienia. -
i pokazuj^c na odpowiedzi, jakie podsuwajcj.
i Jest proste rozwiqzanie probiem u wysokiego poziomu bezrobocia w Europie
- nalezy uelastycznic rynek pracy.
, Co moze byc niewiasciwego w po!c|Czeniu sii i przyj^ciu wspoinej waiuty? Euro
Najwazniejsze terminy jest w oczywisty sposob korzystne dla Europy.
3. Wzrost wydajnosci w Stanach Zjednoczonych i w Chinach.
® Unia Europejska 10 /zrost wydajnosci jest podstaw^ zmian gospodarczych w Stanach Zjednoczonych
• Organizacja Wspoipracy Gospodarczej i Rozwoju (O ECD ) 18 ; w Chinach.
* Mitjdzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) 18
;i. W jaki sposob Chiny osicigneiy wysokie tempo wzrostu wydajnosci w ostatnich
dziesi^cioleciach?
. W jaki sposob Stany Zjednoczone osij|gn(jiy wysokie tempo wzrostu wydajno-
Pytania i problemy sci w ostatnich dziesi^cioieciach? (Mozecie oprzec wasze odpowiedzi na po-
gic|dach optymistow w sprawie wzrostu wydajnosci w Stanach Zjednoczonych).
Szybki sprawdzian (-. Dlaczego, waszym zdaniem, odpowiedzi na dwa poprzednie pytania sej. rozne?
Jak s^dzicie, do jakiego stopnia m etody zwiqkszenia wydajnosci przez Chiny
1. Wykorzystuj^c wiadomosci z tego rozdzialu, nazwijcie kazde z ponizszych stwier- s£| odpowiednie dia Stanow Zjednoczonych?
dzeh prawdziwym, falszywym lub niepewnym. Podajcie krotkie uzasadnienie. d. Czy s^dzicie, ze doswiadczenie Chin jest modelem dla krajow rozwijaj^cych si^?

a. Ostatnio inflacja Stanach Zjednoczonych i w krajach Unii Europejskiej znaj-

duje sie ponizej przeci^tnego poziomu z przeszlosci. Do namystu
b. W latach 60. i 70. XX w. w Stanach Zjednoczonych stopa bezrobocia byla
wyzsza niz w Europie, ale obecnie jest znacznie nizsza. 4. Nowa Gospodarka i wzrost.
Przecietna roczna stopa wzrostu PKB na pracownika w Stanach Zjednoczonych
c. Stopa wzrostu PKB na osob^ w Stanach Zjednoczonych zmniejsza siq, poczy-
naj^c od poiowy lat 90. 'zrosia z 1,8% w latach 1970-1995 do 2,8% w okresie 1996-2006. Prowadzi to
do mysienia o Nowej Gospodarce i znacznie wyzszym wzroscie w przysziosci niz
d. W poiowie lat 90. Stany Zjednoczone wkroczyiy w epok^ Nowej Gospodarki,
charakteryzuj^cej si^ tym, ze wzrost PKB na osobcj jest wyzszy niz w dwoch w poprzednich okresach.
poprzednich dziesi^cioleciach i tym, ze podobne tem po wzrostu moze byc a. Zaiozmy, ze produkcja na pracownika rosnie o 1,8% rocznie. Jaki osiqgnie
utrzymane w przysziosci. poziom - w stosunku do dzisiejszej wartosci - za 10, 20 i 50 lat?
e. Wysokie tempo wzrostu w Chinach jest mitem, wynikaj£|cym wyi^cznie z wpro- n. Zatozmy, ze produkcja na pracownika rosnie o 2,8%' rocznie. Jaki osicjgnie
wadzajjjcych w biqd oficjainych statystyk. poziom - w stosunku do dzisiejszej wartosci - za 10, 20 i 50 lat?
f. Europejski „cud niskiego bezrobocia” odnosi si^ do wyj^tkowo niskiej stopy e. Jesii Stany Zjednoczone rzeczywiscie wkroczyiy w er^ ,,Nowej G ospodarki”
bezrobocia, wyst(jpujj|cej od lat 80. XX w. i sredni wzrost produkcji na pracownika zwi^kszyl sicj z 1,8% do 2,8% rocznie,
g. Urzad Rezerwy Federalnej obniza stopy procentowe, kiedy chce unikn^c rece- o ile wyzszy b^dzie poziom zycia za 10, 20 i 50 lat, w porownaniu z tym, jaki
sji, i podnosi je, kiedy chce spowolnic tem po wzrostu gospodarki. osi£|gnqiyby Stany Zjednoczone, gdyby pozostaiy przy „Starej Gospodarce?”.
h. Mimo ze Stany Zjednoczone najbogatszym krajem na swiecie, rokrocznie 1. Czy mozemy miec pewnosc, ze Stany Zjednoczone naprawd^ weszly w ere
pozyczajc| setki miliardow dolarow z zagranicy. „Nowej Gospodarki” ze stat^wyzsz£| stop^ wzrostu gospodarczego? Dlaczego
2. Poiityka makroekonomiczna w Europie. tak iub dlaczego nie?
 22
W prowadzenie ztaf 1. Ekonomiczne opisanie s w ia ia «.«j

5. Kiedy PKB Chin zrowna sie z amerykafiskim? clotyczi|ce bezrobocia dta okresu 1970-2006. Upewnijcie si^, ze te szeregi danycli
W 2006 r. PKB wyniosf w Stanach Zjednoczonycfa 13,2 bin dol., a w Chinach sa wolne od wahah sezonowych.
2,8 bin dol. Zaiozmy, ze od dzLsiaj PKB C hin rosnie w tem pie 8,8 % rocznie
a. Przyjrzyjcie siq kazdej recesji po 1970 r. Jaki byt poziom bezrobocia w pierw-
(w przyblizeniu tyle Chiny osi^gaiy w trakcie ubiegiego dziesi^ctolecia), podczas
szym miesiacu pierwszego kwartatu spadku PKB? Jaki byt poziom bezrobo-
gdy PKB w Stanach Zjednoczonych rosnie w tempie 3,4%' rocznie,
cia w ostatnim miesi^cu ostatniego kw'artatu ujemnego wzrostu? Jak bardzo
a. Przyjmujac te zatozenia i wykorzystujfjc arkusz kalkulacyjny, wykonajcie wy- zwi^kszyia siq stopa bezrobocia?
kresy dia PKB Stanow Zjednoczonych i Chin dla najblizszych 100 lat. Ile iat b. Podczas ktorej recesji wzrost bezrobocia byt najwi^kszy? Porownajcie to ze
zajmie Chinom osi^gniecie poziomu PKB Stanow Zjednoczonych? zmianami w okresie styczeh 2001 - styczeh 2002.
b. Czy po osi^gni^ciu przez Chiny wielkosci PKB Stanow Zjednoczonych Chin-
czycy bedcj. cieszyli si^ tym samym poziomem zycia co Amerykanie? Wyjasnij-
cie to.

i heratura uzupetniajqca
Do dalszych przemyslen
Tej ksitjzce towarzyszy regularnie aktualizowana strona internetowa www.prenhall.
6. Recesje w Stanach Zjednoczonych po II wojnie swiatowej. com/blanchard. Na tej stronie proponuje sie dyskusje o bieztjcych wydarzeniach
Dotyczy to recesji z okresu ostatnich czterdziestu lat. Aby opracowac ten problem, wn|zacych si^ z tematykcj poszczegolnych rozdziatow. Zaw iera ona takze odpo-
uzyskajcie ze strony internetowej www.bea.gov kwartalne dane o wzroscie PKB wiednie artykuty i linki internetowe. M ozna ja rowniez wykorzystywac do komen-
w Stanach Zjednoczonych w okresie 1960-2006. Postuzcie sie tabelami systemu towania ksiijzki i nawi^zania kontaktu z innymi czytelnikami.
rachunkowosci spoiecznej NIPA - tabela 1.1.6 (w przypadku problemow ze zna- - Najtepszym sposobem stedzenia bieztjcych wydarzeh ekonomicznych jest lektura
lezieniem tej tabeli wpiszcie „NIPA 1.1.6” w polu wysztikiwarki na tej stronie publikowanego w Angtii tygodnika „The Econom ist”. Pismo to zawiera kompe-
internetowej). Przyjrzyjcie sie realnym danym kwartalnym w dolarach z 2000 r. tentne, dobrze napisanie, opiniotworcze, a cz^sto dowcipne artykuty.
podanym za pom oct| indeksow lancuchowych. Skopiujcie dane do ulubionego
arkusza kalkulacyjnego. Sporz£|dzcie wvkres kwartalnych zmian PKB od 1960 do
2006 r. Czy w jakichs kwartaiach zaobserwowatio wartosci ujem ne? Przyjmuj^c
standardow^ definicj^, wedlug ktorej recesjq. nazywamy spadek w' dwoch lub wi^- uodatek. Gdzie znalezc dane statystyczne
cej kolejnych kwartatach, odpowiedzcie n a ponizsze pytania.
'len Dodatek pomoze wam znatezc dane, bez wzgt^du na to, czy dotycz^ one inflacji
a. Ile recesji wyst^pito w gospodarce Stanow Zjednoczonych od 1970 r.?
w Matezji w ost.atnim roku, poziomu konsumpcji w Stanach Zjednoczonych w 1957 r.
b. Ile kwartalow trwala kazda z recesji?
czy bezrobocia w Irlandii w iatach 80. XX w.
c. Ktore dwie recesje byty najpowazniejsze pod wzgt^dem dtugosci ich trwania
oraz skali spadku PKB?

W czasie pisania tej ksitjiki dane dla lat 2001 i 2002 nie pokazywaty dwoch W jaki soosob szybko znalezc biezqce dane?
kolejnych kwartatow z ujemnym w zrostem PKB. W obec tego w edtug tradycyj-
nej definicji nie byto recesji w 2001 r. Narodowe Biuro B adah Ekonomicznych • Najlepszym zrodtem najswiezszych danych o produkcji, bezrobociu i inflacji, kur-
(NBER), ktore definiuje recesje stosujtjc szerszy zestaw kryteriow, identyfikuje sacli walutowych, stopach procentowych, cenach akcji dla wi^kszosci panstw sq
jednak okres od marca do listopada 2001 r, jako recesje;. Wi^kszosc ekonomistow cztery ostatnie strony tygodnika „The Econom ist” (www.economist.com). Ta stro-
opiera siq na datowaniu recesji przez NBER. Wyniki osit|gni^te przez gospodark^ . na internetowa, podobnie jak wi^kszosc wymienianych tu stron, zawiera zarowno
amerykanskg. w latach 2001 i 2002 r. rozpatrzymy w dalszych rozdziatach. informacje dost^pne dia wszystkich i bezplatne, jak i informacje zastrzezone wy-

7. Wychodz^c od problernu 6, spiszcie kwartaty, w ktorych gospodarka amerykanska tacznie dla subskrybentow.
3 Dobrym zrodtem najswiezszych danych o gospodarce amerykanskiej jest wydaw-
odnotowata ujemnv wzrost PKB od 1970 r. Odwiedzcie stron^ internetowtj Biura
nictwo „National Economic Trends”, pubtikowane co miesi^c przez Bank Rezerwy
Statystyk Pracy (BLS), www.bts.gov. Wyszukajcie dane historyczne tabel oznaczo-
Federalnej w St. Louis (www.research.stlouisfed.org/publications/net/).
nych litera A fb^dzie wam potrzebna tabela A .l). Odszukajcie miesi^czne dane
 24 25
Wprowadzenie iat 1. Ekonomiczne opisanie swiata

Jak szukac szczegotowych danych o gospodarce Stanow Zjednoczonych? irnf.org). Szczegolnie pozyteczna pubiikacja MFW jest World Econornic Outlo-
dawany dwa razy w roku, ktory obejmuje gidwne zmiany na swiecie i w niekto-
• Najaktualniejsze dane tnozna znalezc w „Survey of Current Business”, pubiiko pahstwach. Wybrane serie tematyczne zwi^zane z tc| publikacjcj s^ dost<j.pne na
wanym co miesiac przez Biuro Analiz Ekonomicznych amerykaiiskiego Departa- aie MFW (www.imf.org/external/data.htm).
m entu Handlu (www.bea.gov). Instrukcjsj dla uzytkownika publikacji BEA podajt
„Survey of C urrent Business” z kwietnia 1996 r. Przewodnik ten zawiera informa
cje o tym, jakie dane sa dost^pne, w jakiej formie i po jakiej cenie. szukac danych historycznych?
• Rokroczoie Raport Ekonomiczny Prezydenta USA, przygotowany przez Rad^ Do
radcow Ekonomicznych Prezydenta, publikowany przez U.S. Government Printins ic historyczne dotycz£|ce Stanow Zjednoczonych zawarte sa przede wszystkim
Office w Waszyngtonie dostarcza opisu biezqcych zmian oraz wartosci najwazniej- 'istorical Statistics ofth e United States, Colonial Times to 1970, cz. 1 i 2, wydawane
szych wskaznikow makroekonomicznych, czfjsto poczqwszy od 1950 r. (Rapor ez U r z c jd Statystyczny amerykahskiego D epartam entu H andlu (www.cesus.gov/
i tabiice statystyczne znajduj^ si§ na www.gpoaccess.gov/eop/). dM'ww/abs/statab.html).
• Najwazniejszym zrodiem dla systemu rachunkowosci spolecznej jest National In Cennym zrodiem danych historycznych dla niektorych innych krajow jest opra-
coine and Product Accounts of the United States, Volume 1, 1929-1958 i Volumc ■. 'anie Angusa M addisona, Monitoring the Worid Economy, 1820-1992 (Develop-
2, 1959-1994 publikowany przez Biuro Analiz Ekonomicznych amerykanskiegc ■ it Centre Study, OECD, Paris 1995). Opracowanie to zawiera dane dla 56 krajow,
D epartaraentu Handlu (www.bea.gov). ■ zc^wszy od 1920 r. Dwa inne opracowania zrodlowe, rowniez autorstwa Angusa
• Cennyrn zrodfem dodatkowych informacji o wielu innych zjawiskach gospodar ddisona, obejm ujace nawet diuzszy okres i szerszy zakres danych to The World
czych jest Statistical A bstract of the U nited States, wydawany corocznie przei momy. A Millenial Perspective (D evelopm ent Studies, O EC D , Paris 2001) oraz
Urzad Statystyczny am erykahskiego D epartam entu H andlu (www.census.gov, ■World Economy. Historical Statistics (Development Studies, OECD, Paris 2004).
prod/www/statistical-abstract.html).

szukac informacji o biez^cych probiemach gospodarczych

Jak szukac danych o innych krajach?
ele stron internetowych zawiera informacje i komentarze o biezacych wydarzeniach
OECD (www.oecd.org) jest grupcj najbardziej rozwiniqtych krajow swiata (skiad te i kroekonomicznych. W uzupeinieniu do wspomnianej wczesniej strony internetowej
grupy zostai podany wczesniej w tym rozdziale). OECD jest wydawcq trzech uzytecz- tie Econom ist” dwie inne strony godne sq polecenia:
nych pubiikacji, wszystkich dost^pnych w wersji elektronicznej.
strona M organ Stanley z codziennymi komentarzam i o wydarzeniach makroeko-
• Pierwszym jest OECD Economic Outlook, publikowany dwa razv w roku. Poza opi- nomicznych (ww'w.morganstaniey.com/views/index.html);
sem biez^cych wydarzen i tendencji gospodarczych zawiera zai^cznik statystyczn) strona N ouriela R oubiniego (www .rgem onitor.com ) dostarczaj^ca szerokiego
z wieloma wskaznikami makroekonomicznymi. Dane najcztjsciej obejmujq okre; zestawu linkow do artykulow o wydarzeniach gospodarczych (wymagana sub-
od 1.980 r. i Sc| podawane zarowno w przekrojach czasowych, jak i przesttzennycl skrypcja).
(dotycza poszczegolnych krajow). Obszerniejszy zbior danych jest dost^pny m
CD i zawiera te same dane, poczawszy od 1960 r. Te dane rowniez dost^pne nt Jesli mimo to nie znalezliscie jeszcze poszukiwanych informacji, skorzystajcie ze
stronie internetowej OECD. any Biiia G offe’a z SUNY (www.rfe.org), ktora podaje zrodia danych ekonomicz-
• Drugim je s t OECD Empioyment Outlook, wydawany corocznie i zaw ierajacy szcze- ■’.ych, inform acje ogolne (np. referaty, dane, zarty, oferty pracy dla ekonom istow
goiow e d a n e dotyczf|ce rynku pracy. ; Hogi).
• Niereguiarnie OECD iaczy dane biezc|ce i dane z poprzednich okresow, pubiikuj^c
je jako OECD Historical Statistics, O statnie wydanie, obejm uj^ce dane z okresi
1970-2000, ukazalo sie w 2001 r.

G16wni[ zaletq publikacji M i^dzynarodowego Funduszu Waiutowego (z siedzi-

bc| w W aszyngtonie) je st to, ze dostarczaj^ in fo rm acji o wiekszosci krajow swiatc
 irav za ksiqzkl*

lenia: produki, bezrobocie i inflacja codziennie pojawiaja si^ w prasie i wiado-

ach telewizyjnych. Kiedy uzywalem ich w rozdziale 1, mniej wi^cej wiedzieliscie,
m na mysli. Teraz nadszedi czas na precyzyjne zdefiniowanie tych terminow, co
jscic| dwoch pierwszych podrozdzialow,

podrozdziale 2.1 skupiamy si^ na zagregowanym (l^cznym) produkcie (PKB)

a tym, jak m ozna do niego podchodzic od strony zarowno produkcji, jak i do-
jdow.
podrozdziale 2.2 precyzujemy poj^cia stopy bezrobocia i inflacji.
podrozdziale 2.3 wprowadzamy trzy giowne poj^cia, wokol ktorych zorganizo-
ia jest ksi^zka. to:
)kres krdtki, ktorego dotyczy analiza tego, co zmienia si^ w gospodarce w cicjgu
roku;
okres sredni, ktorego dotyczy analiza tego, co zmienia si§ w gospodarce w ciqgu
mniej wiecej dziesi^ciu lat;
okres diugi, ktorego dotyczy analiza tego, co zmienia si^ w gospodarce w ci^gu
poiwiecza lub w jeszcze dtuzszym okresie.

ieraj^c si^ na tych trzech poj^ciach, w podrozdziale 2.4 wytyczamy „map§ dro-
dia cafej ksi^zki.

qczny produkt

misci badaj^cy dziaialnosc gospodarcz^ w XIX w. czy podczas Wielkiego Kryzysu

:li wiarygodnej miary zagregowanych wynikow tej dzialalnosci (okreslenia „za-
any” uzywajtj. ekonomisci w znaczeniu: „l^czny”). Byli zmuszeni do zestawiania
iwych informacji, na przyklad o przewozach rudy zelaza lub sprzedazy niekto-
>mow towarowych, zeby na tej podstawie wnioskowac o gospodarce jako calosci.

iNawi^zanie do ksi^zki Jules’a Verne’a Wyprawa do wnprza Ziemi (przyp. ttum.).

 28 29
Wprowai Ztai 2. Wyprawa do wnetrza ksiqzki

Dopiero pod koniec II wojny swiatowej zostai stworzony system narodowycl Mozemy przedstawic te informacje w formie zestawienia.
chunkow produktu i dochodu (czyli w skrocie system narodowych rachunkow do
du - zob. NIPA w rozdziale l ) 1. Miary t^cznego PKB sa w Stanach Zjednoczoi Huia (firm a 1) Producent sam ochodow (firm a 2)

systematycznie publikowane od pazdziernika 1947 r. (wprawdzie rnozna znalezc < ■ -ychody ze sprzedazy 100 dot Przychody ze sprzedazy 200 dol.
o rniarach tucznego PKB w odniesieniu do wczesniejszych okresow, ale s?t to < : ydatki 80 dol. W ydatki 170 dol.
retrospekU'wne).
Ptace 80 doi. Piace 70 doi.
Podobnie jak kazdy system rachunkowosci, systern rachunkow narodowych i
Zakup stali 100 doi.
pierw definiuje zjawiska oraz mierniki, za pomoc^ ktorych zjawiska te raozna i
rzyc. Aby stwierdzic, jak wazna jest tutaj precyzja i konsekwencja, wystarczy przyj ; Zysk 20 doi. Zysk 30 dol

sifj statystykom pahstw, ktore nie rozwineiy jeszcze takiego systemu rachunkow. :
niego wartosci, ktore powinny sie sumowac, nie sumujc| sitj; proba ich zrozumi i Czy okreslilibyscie ii|czny PKB takiej gospodarki jako sume wartosci wszystkich
przypomina usiiowanie zbilansowania czyjegos rachunkti na ksiqzeczce czekowej. ' ■ DrociuKowanych w niej dobr, czyli 300 dol. (100 dol. z wytworzenia stali oraz 200
jest rnoim zamiarem obciazanie teraz czytelnika szczegolami rachunkow narodow i . z pre.dukcji samochodow)? Czy raczej okreslilibyscie PKB jako 200 dol. (wyi^cz-
Poniewaz jednak potrzebna wam b^dzie od czasu do czasu znajomosc definicji zn ; sc wyprodukowanych samochodow)?
nych oraz ich wzajemnych zaieznoSci, w Aneksie 1 na kohcu ksi^zki przedstaw > Po przemysleniu sprawy stwierdzamy, ze prawidiowt| odpowiedzi^ jest 200 dol.
podstawowe zasady rachunkowosci uzywane w Stanach Zjednoczonych (i, z nie^ i Dbiczego? Dlatego, ze stal jest dobrem posrednim - zostaia zuzyta w caiosci przez
kimi roznicami, stosowane dzis w wiqkszosci krajow). Uznacie to za przydatne, ile i )ducenta samochodow4.
zechcecie samodzielnie posiugiwac sie tymi danymi ekonomicznymi. Jest o podstawc| pierwszej defmicji PKB.

.. PKB jest sura^ warto^ci dobr i uslug finalnych, wytworzonych w gospodarce w da-
nyiii okresie.
PKB; produkcja i dochod
Waznym slowem jest w tej definicji „finalnych”. Chcemy bowiem podliczac wyl^cz-
M iar^ Jjjcznej produkcji w systemie rachunkow narodowych jest produkt kraj iiie produkcj^ dobr finalnych, a nie posrednich. Wykorzystujac nasz przykfad mozna
brutto, czyli w skrocie PKB2. Aby zrozumiec, jak jest obliczany PKB, najlepiej po tci ’wyrazic w inny sposob - zalozmy, ze obie firmy poiaczyiy si^, a zatem sprzedaz stali
zyc si§ prostym przykladem. Rozpatrzmy gospodarktj, ktora skfada siq tylko z dw i ocibywa si^ wewn^trz nowej firmy i nie juz jest odnotowana, Rachunki nowej firmy
firrn.
przedstawiaioby ponizsze zestawieoie.

* Firma i wytwarza stal, zatrudniaj^c pracownikow i wykorzystujac maszyny. Sp : Producent sam ochod6w i s ta li
daje stai za 100 dol. drugiej firmie, producentow i samochodow. Firm a 1 p Przychody ze sprzedazy 200 dol.
pracownikom 80 dol., pozostawiajcjc sobie 20 dol. jako zysk3. W ydatki (piace) 150 dol.
* Firma 2 kupuje stal i wykorzystuje jq,, zatrudniaj^c pracownikow oraz uzyw; , Zysk 50 dol.
maszyn do produkcji samochodow. Przychody ze sprzedazy samoehodow wyn< :
200 doi. Z kwoty tej 100 dol. przeznaczane jest na zakup stali, 70 dol. to koszt p i
a 30 doi. jest zyskiem firmy. 'V naszej gospodarce byiaby wi^c tylko jedna firma, sprzedaj^ca samochody za
dok, plac^ca pracownikom 80 dol. + 70 dol. = 150 dol. i przynoszqca 20 dol. +
30 uol. = 50 dol. zysku. Wartosc produkcji 200 doi. pozostaje niezmieniona, tak jak
1Dwaj ekonomisci, Simon Kuznetz z Uniwersvtetu Harvarda i Richard Stone z Uniwersyi
w Cambridge, otrzymali Nagrodtj Nobla za wktad w rozwoj systema rachunkow narodowych - nou ;.ino byc. Nie chcielibysmy, aby miara i^cznej produkcji zmieniafa si^ w zaleznosci
brzymie osiatgniecie intelektualne maj^ce takiez praktyczne znaezenie. c>d lego, ezy firmy si^ zdecyduj^ si^ na fuzjtj.
2 Czasarai tnozna zetkn^c sie z okresleniem PNB - produkt narodowy brutto. Jest subtelna
nica miedzy znaczeniem wyrazow „krajowy” i ,,narodowy” i, w konsekwencji, mitjdzy PKB i P I
Przyjrzymy sisj te] roztiicy w rozdziale 18 (a takze w Aneksie 1 na koncu ksicjzki). Do tego cz i )obrem posrednim nazywamy dobro uzyte do wytworzenia produktu. Niektore dobra mogq
bedziemy pomijac te roznice. byc z;.:rowno dobrami finalnymi, jak i dobrami posrednimi. Ziemniaki kupowane przez ostatecznego
3 W rzeczywistosci, aby wytwarzac stal potrzeba, poza pracownikami i maszynami, takze enc • menta sej dobrem finalnym, natomiast ziemniaki uiyte do produkcji chipsow s% dobrem po-
elektrycznej, rudy zelaza itp., ktore pomijamy dla utrzymania maksymalnej prostoty przykiadu. ■Wi.ii nm. Czy mozecie podac inne przykiady?
 30 ■p0ZcSziat 2. Wyprawa do wngtrza ksiazki 31
W prow adzenie

Ta pierwsza definicja dostarcza nam jednego sposobu skonstruowania PKBi pr dodaiia w calej g o sp o d a rc e rowna sie sumie dochodow z p racy i k a p ita tu i w ynosi 200
zsumowanie produkcji wszystkich dobr finalnych i w taki mniej wieeej sposob obli dol. (150 + 50 d o l) .
sie PKB w rzeczywistosci. Jednoczesriie jednak podsuwa to nain inny sposob oblic Jest to podstawc{ trzeciej definicji PKB.
nia PKB.
3 , PKB jest sumit dochodow wszystkich podmiotow w gospodarce w danym okresie.
2, PKB je st sumq wartosci dodanej w gospodarce w danym okresie.
W naszym p rzy k iad zie dochody z pracy stanow ic| 75% , a dochody z kapitaiu 25%
Termin wartosc dodana oznacza dokiadnie to, co nasuwa na mysl. Wartosc doda- pKB. Tabela 2.1 ukazuje podziat wartosci dodanej m iedzy rozne typy dochodu w Sta-
na przez dane przedsiebiorstwo jest definiowana jako wartosc jego produkcji minus nach Zjednoczonych w latach 1960 i 2006. Wi^czamy w tej tabeli d o d atk o w ii katego-
wartosc uzytych w niej dobr posrednich. ritj dochodu, k to ra nie wystepowala w naszy m przyktadzie - podatki posrednie, czyii
W naszym przykiadzie z dwoma firmami huta nie wykorzystuje dobr posrednich. czqsc przychodow przekazywancj. panstwu w formie podatku od sprzedazy. (W naszym
Wartosc dodana w tym przedsi^biorstwie jest rowna wartosci stali, ktor^ wytwarza, przyKiadzie przyj^lismy, ze te p o d a tk i s£| rowne zero). Tabela 2.1 pokazuje, ze dochody
czyli 100 dol. Producent samochodow wykorzystuje jednak stal jako dobro posred- z pracy stanowiiy 64% PKB Stanow Zjednoczonych; dochody z kapitaiu rownaiy sitj
nie W tym przedsi^biorstwie wartosc dodana rowna jest zatem wartosci wyprodu- 29% , a n a podatki posrednie przypada p o z o s ta ie 7 % . Te p ro p o rc je nie zmienity si^
kowanych samochodow pom niejszonej o wartosc stali, czyli 200 dol. — 100 dol. = wiele od 1960 r.
100 dol. CaJkowita wartosc dodana w gospodarce, czyli PKB, rowna si^ 100 dol. + Podsumowujc|C, mozna traktowac PKB na trzy ro zn e , ale rownowazne sposoby5:
100 doi. = 200 dol. (Zauwazmy, ze tqczna wartosc dodana pozostalaby na takim sa-
mym poziomie, gdyby obie firmy po!c|czyty siq w jedn^. W takim przypadku w ogole • od strony produktowej PKJ3 jest rowny sumie wartosci dobr i u stu g finatnych, wy-
nie wyst^powalyby dobra posrednie. gdyz stal bylaby wytworzona i uzyta do produkcji twarzanych w gospodarce w danym okresie;
samochodow wewni|trz jednej firmy, a wartosc dodana tej jednej firmy rownataby siq • rowniez od strony produktowej PKB je s t s u m a wartosci dodanej w gospodarce
po prostu wartosci samochodow, tj. 200 dol.). w danym o k resie;
Ta definicja pozwala nam myslec o PKB w inny sposob niz pierwsza. Z definicji • od strony dochodowej PKB jest surn^ dochodow wszystkich podmiotow w gospo-
tych wzi^tych razem wynika, ze suma wartosci dobr fmalnych i usiug, co jest istota darce w danym okresie.
pierwszej definicji PKB, jest rowna sumie wartosci dodanych wszystkich firm w go-
spodarce, co mowi druga definicja PKB.
Jak dotcjd przyglc|dalismy si^ PKB od strony produktowej. Innym sposobem spoj-
rzenia na PKB jest strona dochodowa. Wrocmy do przykladu i pomyslmy o dochodach PKB nominalny i realny
pozostalych w firmach po zaplaceniu za dobra posrednie. Cz^sc z tych dochodow
stanowi^ piace i ten sktadnik jest nazywany dochodem zpracy. Pozostaia czesc zostaje P k b Stanow Zjednoczonych w 2006 r. wyniost 13 246 mld dol. w porownaniu, z 526
w firmie i jest to dochod z kapitalu. mid dol. w 1960 r. Czy to oznacza, ze PKB naprawde byl 25 razy wi^kszy w 2006 r. niz
w 1960 r.? Oczywiscie nie. Wi^kszosc tego wzrostu odzwierciedla raczej wzrost cen niz
'fa d’ I o1 e'ini, i r n Mdug typu dochodow w latach 1960 i 2008 (w %) zwiekszenie sie iiosci wytwarzanych dobr. To spostrzezenie prowadzi do koniecznosci
W ysz o ze g o ln ie n ie 1960 20 06 rozrozniania PKB w ujfjciu nominalnym i w ujsjciu reainym.
Dochod z pracy 66 64
Nominalny PKB jest sumc| itosci wyprodukowanych dobr finalnych pomnozonych
Dochod z kapitatu 26
przez ich biez^ce ceny. Co oznacza, ze PKB nominalny moze sie zwi^kszac w czasie
29
Podatki posrednie 8
z dwoch powodow6:
7

Zrndfo: ..Survey of Current Business", kwiecien 2007,

• z uptywem czasu wzrasta produkcja wi^kszosci dobr;
• z uptywem czasu wzrastaj^ rowniez ceny wi^kszosci dobr.
Ze 100 dol. wartosci dodanej uzyskanej w hucie 80 dol. przeznaczane jest n a place
(dochod z pracy), a 20 dol. pozostaje w firmie (dochod z kapitatu). Ze 100 dol. warto- •’ Dwie uwagi do zapami^tania: 1) PKB jest miar^ t^cznej produkcji, ktonj mozna obliczyc od
strony produktowej iub od strony dochodowej; 2) iqczna produkcja i l^czny dochod sq. sobie rowne.
sci dodanej uzyskanej przez producenta samochodow odpowiednio 80 dol. stanowiq. 6 Uwaga! Ltidzie czesto uzywaj^ siowa „nominalny” na oznaczenie maiych sum. Ekonomisci
piace, a 30 doi. dochod z kapitaiu. W gospodarce jako caiosci ptace wynoszq. 150 dol. stosujq to siowo w odniesieniu do zmiennych wyrazonych w cenach biez^cych. I na pewno nie majii
(80 dol. + 70 dol.), a dochod z kapitatu rowna si$ 50 dol. (20 dol. + 30 d o l). Wartosc wtedy na mysli sum maiych. Zazwyczaj idzie o liczby rz<jdu miliardow 1u b bilionow dolarow.
 32 33
VVprowaclzer'. N yprawa do wn^trza ksiqzki

Jesli mainy na celu zmierzenie produkcji i jej zmian w czasie, to musimy wyeiin - naturalne wagi przychodza n.a mysi wzglqdne ceny dobr. Jesli jedno ciobro ma
nowac wpiyw zmian cen na naszat miar^ PKB. Dlatego wfasnie konstm uje si^ r e a l : ? iiicrotnie wyzszq niz inne, wtedy to dobro powinno byc liczone dwukrotnie
PKB, czyli suine ilosci dobr finalnych pomnozonych przez ceny staie tych dobr. drugie. Ale pojawia sisj kolejne pytanie: co jesli, a jest to typowy przypadek,
Jesli w gospodarce wytwarza sie tylko jedno dobro finalne, przypuscmy, okreslo i ■ cenv zmieniajtj sicj w badanym okresie? Czy powinnismy przyj^c jako wagi
rnodei samochodu, obliczenie realnego PKB jest proste - uzylibysniv ceny samo i - ceny z jednego roku, czy raczej powinnismy je zmieniac wraz z upiywem
w jednym roku i mnozylibysmy przez nicj. ilosci samochodow produkowanych w - lardziej szczegotow% dyskusje na ten tem at i o sposobach obiiczania realnego
dym z lat. Przvdatny bsjdzie tu taki przyklad. Rozwazmy gospodarke, ktora wytwar i Stanach Zjednoczonych przenosimy do D odatku na kohcu rozdziaiu. Tutaj
tylko samochody, i aby uniknac w^tpliwosci, ktorymi b^dziemy si<j zajmowac pozni* , y tyiko wspomniec, ze przy obiiczaniu realnego PKB w Stanach Zjednoczo-
jest to jeden mociel samochodu w caiym rozpatrywanym okresie. Przyjmijmy nast - A¥a sie wag, ktore odzwierciediajcj. zm ieniajace sie w czasie wzgl^dne ceny.
pujf|ce ceny i ilosci samochodow' w trzech kolejnych iatach: lan uunCzony PKB nazywany jest realnym PKB w cenach staiych z 2000 r. (Podobnie
bowiem jak w poprzednim przykiadzie, w 2000 r. PKB realny jest rowny nominaine-
P ^ Liczba € s n a sam ochodu Nom inalny PKB Rsalny PKB(w dol., mu). Taka m iara jest najiepszym sposobem obliczenia produkcji w gospodarce, gdyz
sam ochodow (w do!.) (w dol.) w cenach z ZOuis r.j
nozwala obserwowac zmiany poziomu produkcji z upiywem czasu.
1999 10 20000 200000 240000
' Na iiustracji 2.1 ukazano zmiany zarowno nom inalnego, jak i realnego PKB od
2000 12 24000 288000 288000 1960 r. Poniewaz przyj^to ceny z 2000 r. jako baze; obiiczenia reainego PKB, wartosc
2001 13 26000 338000 312000 nominalnego i reainego PKB sc| w tym roku sobie rowne. Reainy PKB w 2006 r. byl
okoio 4,5 razy witjkszy w porownaniu z 1960 r. Jest to wzrost znaczny, ale oczywiscie
Nominaley PKB, rowny iloczynowi liczby samochodow i cen, zwi^ksza sie z 200 o wieie mniej spektakularny od 25-krotnego wzrostu nominalnego PKB w tym samym
tys. dol. w J 999 r. do 288 tys. doi. w 2000 r. (44% wzrostu) i z 288 tys. dol. w 2000 r. do okresie. Roznica bierze sie ze wzrostu cens.
338 tys. dol. w 2001 r. (17% wzrostu).
14000
• Otrzymanie realnego PKB wymaga pom nozenia liczby samochodow w kazdym
roku przez takq samq cen^. Zaiozmy, ze jest to cena samochodu w 2000 r. W re-
zultacie uzyskujemv realny PKB w cenach z 2000 r.
• Przy zastosowaniu tego podejscia realnv PKB w 1999 r. (w cenach z 2000 r.) rowna
sie: 10 samochodow x 24 tys. dol. = 240 tys. dol. Realny PKB w 2000 r. (w cenach
z 2000 r.) rowny jest: 12 samochodow x 24 tys. dol. = 288 tys. dol. Zauwazmy,
ze jest on rowny nom inalnem u PKB w 2000 r. Realny PKB w 2001 r. (w cenacl
z 2000 r.) rowna si^ 13 sam ochodow x 24 tys. dol. = 312 tys. doi. Realny PKB
zwitjksza si^ zatem z 244 tys. dol. w 1999 r. do 288 tys. dol. w 2000 r. (20% wzrostu)
i z 288 tys. dol. w 2000 r. do 312 tys. dol. w 2001 r. (8% wzrostu).
® Jak rozniiyby siq nasze obliczenia, gdybysmy przyj^li do obiiczenia realnego PKB
ceny samochodow z innego roku, na przykiad z 2001 r.? Oczywiscie poziom reai-
nego PKB w kazdym roku byiby inny niz w cenach z 2000 r. (poniewaz ceny nie S£|
takie same w 2001 r. jak w 2000 r.), ale procentowe zmiany z roku na rok byiyby
0 -------1 .11 [ I I j r n I I I 11 I t M' I I I M I I I M I I I I I I I I I I j I I M I T T
takie same7.
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005

Rok
Problem z obiiczaniem reainego PKB w praktyce polega na tym, ze oczywiscie jest
witjcej niz jedno dobro finalne. Reainy PKB musi zatem byc okreslony jako srednia Od 1960 do 2006 r. nominalny PKB wzrost 25 razy, a realny PKB 4,5 razy,
wazona wielkosci produkcji wszystkich dobr finainych, a wtedy musimy zapytac, jakie iiustracja 2.1. Nominalny i realny PKB w Stanach Zjednoczonych od 1980 r.
powinny byc te wagi.

Aby sie upewnic, obiiczcie realny PKB w cenach z 2001 r. i ustalcie stope wzrostu iniedzv latami s Przyjmijmy, ze realny PKB zostai obliczony w cenacli z 2006 r., a nie 2000 r. W ktorym roku
1999 i 2000 a latami 2000 i 2001. przecicjiyby sie linie oznaczajiice nominalny i realny PKB?
 34 35
Wprowad flozdzial 2, W yprawa do wrietrza ksicjzkt

Pojecia „non.iinalny PKB’"i „realny P'KB” maj^wiele synonimow.

• Nominalny PKB bywa okreslany ja k o PKB w uj^ciu dolarowym Inb PKB w eei
biezjfcyeh. I 1
• R ealn y PKB nazyw any jest tak ze PKB w njfciu rzeczowym, PKB w cenach stai \
PKB skorygowany o wplyw inflacji lub PKB w dolarach z 2000 r. \ /\

W dalszych rozdziaiach, jesli nie bedzie wskazane inaczej, to: I I

• PKB oznaczac btjdzie realny PKB, a symbol 7 realny PKB w roku t: I j! |

• nominalny PKB i zmienne wyrazane w cenach biez^cych b^d^ oznaczane skro: 1n 1
|f 11
doi. po nich - na przyklad Y dol. bedzie oznaczac nominalny PKB w roku t. 1111

PKB: poziom a stopa wzrostu

Dotychczas koncentrowalismy si^ na poziomie realnego PKB, ktory jest podstawc •. 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005

w'ielkoscia ekonomiczna odzwierciedaj^c^ rozmiary gospodarki. Kraj z PKB d’ ■ Rok

krotnie wiekszym od PKB innego kraju jest ocl niego pod wzgledem gospodarci - 0d 1S60 r. w gospodarce amerykanskiej dommowaly okresy wzrostu przerywane krotkotrwaiymi recesjami.

dwukrotnie wiekszy. Rownie wazny jest poziom realnego PKB na mieszkanca, c ; Ilustracja 2.2. Tempo wzrostu PKB Stanow Zjednoczonych od 1980 r.
stosunek reainego PKB do liczby ludnosci danego kraju. To obrazuje przeciqstny i
ziom zycia v/ kraju5.
Przy ocenie stanu gospodarki kraju w kolejnych latach wazniejsza informacjcj. :
stopa wzrostu reainego PKB, czyli wzrost PKB. Okresy dodatniego wzrostu PKB n; > Realny PKB, post^p techniczny i ceny komputerow
wamy ozywieniem gospodarczym, a okresy ujemnego wzrostu (spadku) PKB rece j
Zmiany wzrostu PKB w Stanach Zjednoczonych od 1960 r. przedstawiono na I Trudnym problem em przy obliczaniu realnego PKB jest koniecznosc uwzglednit
stracji 2.2. W zrost PKB w roku t jest obliczony jako (F — Y_j) / K_ r Na ilustr < nia zmian jakosci istniej^cych dobr. Najlepszym przykladem sq. komputery. Bylot
widoczne st| okresy wzrostu, przeiywane krotkotrwalymi recesjami w gospodarce ai l oczywistym absurdem zakladanie, ze kom puter osobisty w 2007 r. jest taki sam ja
rykanskiej. Przyjrzyjmy sie szczegolnie ostatnim 15 iatom. Zauwazmy, ze dlugotrw i produkowany w 1981 r. (jest to rok wprowadzenia na rynek kom puterow PC prze^
ozywienie gospodarcze w latach 1992-2000 poprzedzala krotka recesja na poczEj 1 IBM). Za t(j sam^ kwot^ mozna w 2007 r. kupic kom puter o znacznie wi^kszej mo( _
iat 90. W 2001 r. wzrost byl dodatni, ale bardzo niewielki, nastQpnie si^ zwi^ks 3 obliczeniowej w porownaniu z 1981 r. Ale jak bardzo poprawila sie jakosc kompute-
a gospodarlta amerykanska weszla w fazq rozkwitu. row? Czy kom puter z 2007 r. jest 10, 100, 1000 razy lepszy od kom putera z 1981 r.?
Ilustracja 2.2 zawiera niewieik^. zagadkcy Jesli siq wezmie pod uwag^, ze w 20C . W jaki sposob m ozna uwzglqdnic zwi^kszenie pr^dkosci, rozmiarow pami^ci RAM
wzrost PKB byl dodatni, to dlaczego mowi sie o „recesji z 2001 r.”? Powod jest t; i czy twardego dysku, a takze to, ze komputery obecnie maj^ dostep do internetu itp.?
ze wzrost PKB rozpatruje sisj raczej z kwartalu 11a kwartal, a nie z roku na rok. C c Podejsciem stosowanym przez ekonomistow jest analiza rynku komputerow i usta-
nie nia jednej oficjalnej definicji recesji, to zazwyczaj odnosi si^- ja do spadku P C lenie wartosci kom puterow z roznym wyposazeniem w poszczegolnych latach. Za-
w dwoch kolejnych kwartalach. Mimo ze wzrost w 2001 r. traktowanym jako calosc j lozmy na przyklad, ze na podstawie badan rynkowych roznych modeli komputerow,
dodatni, to w trzecli pierwszych kwartaiach tego roku nast^pil jego tagodny spac r ustalono, ze nabywcy sklonni placic 10% wi^cej za komputer o pr^dkosci 3 GHz niz
potraktowano zatem 2001 r. jako rok (lagodnej) recesji. za procesor o pr^dkosci 2 GHz*. Jesli nowy kom puter produkcji tegorocznej ma pr<jd-
kosc 3 G H z i porownujemy go z nowym kom puterem z ubieglego roku o predkosci

“ Uwaga! Nalezy ostroznie dokonywac takich porownari. Przypomnijmy sobie dyskusj^ w rozd; * W pierwszym amerykariskim wydaniu tej ksi^zki z 1996 r. porownywano komputery o pr^dkosci
ie 1 o poziomie zycia w Chinach. Witjcej na ten temat zawiera rozdzial 10. 50 i 16 MHz. To obrazuje skale postepu technicznego (przyp. tium.j.
 36 37
W prowadzeni' f 2. W yprawa do wn^trza ksiqzKi

2 GHz ijesli ich cena si^ nie zmieniia, to tzw. ceny skorygowane ze wzgl^du na zinianj _U
jakosci {quality-adjustedprices) obnizyly si^ faktycznie o 1.0% w ciagu roku. ““ L
To podejscie, zgodnie z ktorym traktuje sie produkty jako zbior pewoych cech, stopa bezrobocia = bezrobotni / siia robocza,
w tym przypadku takich jak pr^dkosc, pam iec itd., z ktdrych kazd^ mozna wycenic,
jest nazywane wycen^ metodcj. hedoniczn^. M etody tej uzywa Departament Handli In te rp re ta c ja stopy bezrobocia jest m niej oczyw ista, niz m oglibyscie pom yslec.
Stanow Zjednoczonych, obliczaj^c realny PKB, aby oszacowac zmiany cen ztozo - dawac by si^ m ogto, ze zaliczenie kogos do pracuj^cych jest proste. Natom iast za-
nych i szybko zmieniaj^cych sie dobr, takich jak m odele samochodow i komputerow, ■alifikowac kogos jako bezrobotnego jest znacznie trudniej. Wedlug definicji osoba
Postepujac wedtug tej metody, D epartam ent Handlu szacuje na podsta’wie badati i;ika musi spetniac dwa warunki: po pierwsze, nie ma pracy, a po drugie, poszukuje
rynkowych, ze jakosc komputerow polepszaia. si^ o 18% rocznie od 1981 r. Innym. :,; i, Ten dm gi warunek jest trudniejszy do oceny.
slowy, typowy kom puter osobisty w 2007 r. jest 1,1826 = 74 razy lepszy pod wzgl^derr, W Stanach Zjednoczonych az do lat 40. X X w., a w wi^kszosci innych krajow
zdolnosci obliczeniowych od typowego kom putera z 1981 r. ■ niedawna, jedynym dostqpnym zrodtem informacji o bezrobociu byla Jiczba osob
Kom putery nie tylko zapewniajci coraz wiecej uslug, ale takze taniejfj.. Ich cena /.ftrejestrowanych w urztjdach pracy, totez do bezrobotnych zaliczano tyiko zareje-
wyrazona w dolarach zrnniejszaia si^ od 1981 r, o okoio 10% rocznie. Zestawiaj£|c te ■. .'owanych w tych urz^dach. Taki system prowadzit do braku precyzji w m ierzeniu
informacj^ z zawartymi w poprzednim akapicie, mozeniy dojsc do wniosku, ze cem' nczrobocia. Liczba osob poszukuj^cych pracy faktycznie rejestruj^cych si^ w urzcjdach
z uwzgl^dnieniem zmian jakosci spadaiy w tem pie 18% + 10% = 28% rocznie; in- hvi'a rozna zarowno w zaleznosci od kraju, jak i od okresu. Ci, ktorzy nie widzie-
nymi stowyjeden dolar wydany obecnie pozwala na zakup 1,2826 = 613 razy wi^ksze' !;orzysci z rejestracji, bo na przyklad nie kwalifikowali sie do otrzym ania zasitku,
mocy obliczeniowej niz jeden dolar wydany n a ten sprz^t w 1981 r. nic rejestrowali sicg jako bezrobotni, a tym samym nie byli liczeni jako bezrobotni.
Nizszy poziom zarejestrow anego bezrobocia miaiy praw dopodobnie kraje o mniej
rozwini^tym systemie pomocy dla bezrobotnych i wobec tego obliczane w nich stopy
bczrobocia byiy zanizone.
Obecnie w wiqkszosci krajow rozwini^tych oblicza siq wskaznik bezrobocia na
2.2, Inne gtowne wskazniki makroekonomiczne oodstawie obszernych badan ankietowych gospodarstw domowych. W Stanach Zjed-
noczonvch to badanie nazywa si^ Biezticy Przegl^d Ludnosci [Current Population Su-
rvcy (CPS)]*. Polega ono na wywiadach przeprowadzanych systematycznie co miesicj.c
PKB jest oczywiscie najwazniejszym wskaznikiem makroekonomicznym, gdyz mierzy w 50 tys. gospodarstw domowych. Przyjmuje si^ w tym badaniu, ze osobc^ zatrudniona
l^czn^. dziatalnosc gospodarcz^ kraju. Jednak o innych istotnych aspektach dzialania jost ta, ktora ma prac^ w m omencie przeprowadzania wywiadu. Jako bezrobotnego
gospodarki mowia nam dwie inne wazne zm ienne - bezrobocie i inflacja. id;isyftkuje sie kogos, kto nie m a pracy, ale aktywnie poszukiwal jej w ciqgu czterech
twodnipoprzedzojqcych badanie. W witjkszosci krajow uzywa si^ podobnej definicji
b' zrobocia. W Stanach Zjednoczonych szacunki oparte na CPS wskazuj^, ze w 2006 r.
'-■irudnionych bylo srednio 144,4 mln osob, a 7 mln osob byto bezrobotnych - stopa
Stopa bezrobocia i'czrobocia wynosita wi^c 7 / (144,4 + 7 ) = 4,6%.
Zauwazmy, ze do bezrobotnych zaliczani stj. tylkoposzukujqcy pracy, ci natomiast,
Zacznijmy od pewnych definicji. Zatrudnieni to liczba ludzi, ktorzy maj£| prac^. Bez- ktorzy nie maj£| pracy i jej nie poszukuj^, nie sq zaliczani do zasobu sily roboczej
robotni to liczba ludzi, ktorzy nie maja pracy, ale jej poszukuj^. Sila robocza to suma (ludnosci aktywnej zawodowo). Kiedy bezrobocie jest wysokie, cztjsc bezrobotnych
bezrobotnych i zatrudnionych. iczygnuje z poszukiwania pracy i przestajij byc zaliczani do bezrobotnych. Tworz^ oni
■vca'egorie nazywan^ ziiiech^conymi do poszukiwania pracy. Posiuzmy si§ skrajnym
L = N + U I-. -ykiadem - gdyby wszyscy pozbawieni pracy przestali jej poszukiwac, stopa bezro-
siia robocza = zatrudnieni + bezrobotni. uucia w n io stab y zero. Sprawiatoby to, ze stopa bezrobocia bytaby nadzwyczaj kiep-
-.Mrn miernikiem tego, co si$ dzieje na rynku pracy. Przyklad ten jest oczywiscie zbyt
Stopa bezrobocia jest to stosunek liczby bezrobotnych do zasobu siiy roboczej: ■■'ajny; w rzeczywistosci, kiedy gospodarka kraju spowainia, obserwujemy zazwyczaj
 38
Wprowad; .Jrjgl 2. VVyprawa do wnqtrza ksiqzki 39

zarowno wzrost liczby bezrobotnych, jak i wzrost liczby osob biernych zawodow
zego ekonom isci ze szczegolnq troskg traktuji} bezrobocie?
Innymi stowy, wyzsza stopa bezrobocia jest przewaznie zwi^zana z nizsza stop% i
tywnosci zawodowej, definiowaiuyako stosunek ludzi aktywnych zawodowo do lic ;
osob zdolnych do pracy, :jja ekononiistow wynika z dwoch przyczyn.
>o pierwsze, bezrobocie wywiera bezposredni wplyw na zubozanie iudzi pozbawio-
Na ilustracji 2.3 pokazano zmiany poziomu bezrobocia w Stanach Zjednoczon <
1 pracy. Mimo ze zasilki dia bezrobotnycb dzis znacznie hojniejsze niz w okresie
od 1960 r., od ktorego stopa bezrobocia wahata sie od 3% do 10%, rosnac w okres t
■Ikiego Kryzysu, bezrobocie wciqz laczy si^ ze stratami fmansowymi i psychicznymi.
recesji i zmniejszaj^c si§ w okresach wzrostu gospodarczego. Zauwazmy zwlaszt z
klff/osc tych strat zalezy od rodzaju bezrobocia. Mozna sobie wyobrazic bezrobo-
jak wzrosio bezrobocie podczas recesji na poczatku lat 80., siegaj^c 9,1% w 1981 i
ako staiy zasob - grup^ iudzi, pozostajcjcych bez pracy przez dtugi czas. Jak zo-
i w jakim stopniu bezrobocie zmniejszyio si^ w diugim okresie ozywienia w latach (
°sii|gaj£|c 3,9% w 2000 r. rr-iczymy pozniej w tej ksiqizce, ta sytuacja nie jest typowa dla Stanow Zjednoczonych.
' iowiem w kazdym mieskfcu wielu ludzi traci prac^, ale jednoczesnie wielu bezro-
s.oniych (srednio 25-30% ) znajduje zatrudnienie. Ale nawet w Stanach Zjednoczo-
' ’i S£| grupy, najczesciej ludzi miodych, bez kwalifikacji i nalez^cych do mniejszosci
: cznych, doznajacych ponadprzecisjtnych strat na skutek bezrobocia11. Ci iudzie
nozostaj^ trwale bezrobotni i st}. najbardziej narazeni na zwoinienie, kiedy pogarsza
,.ie sytuacja na rynku pracy.
>o drugie, stopa bezrobocia jest sygnaiem, ze wielu ch^tnych nie znajduje pracy,
|\ |
l' \ I '. qc gospodarka nie w peini wykorzystuje jeden ze swoich zasobow. Ale czy z tego
oiniktu widzenia bardzo niskie bezrobocie moze takze byc problemem? Odpowiedz
br'/.rai „tak”12. Tak jak silnik pracuj^cy na zbyt wysokich obrotach, gospodarka z bardzo
niskim bezrobociem moze nadmiernie wykorzystywac swoje zasoby iudzkie i napotkac
S 6
| oeraniczenie ze strony podazy pracy. Kiedy niskie bezrobocie jest „zbyt niskie”? To
\\ / \ / sru.dne zagadnienie, ktorym b^dziemy si^ zajmowac w dalszych cz^sciach ksi^zki. Py-
taiiie to pojawiio sie w Stanach Zjednoczonych w 2000 r. Pod koniec tego roku cz^sc
ekonomistow obawiaia si§, ze stopa bezrobocia wynosz^ca 4% jest faktycznie zbyt
niska. Choc nie zaiecaii wywoiania recesji, sprzyjali nizszemu (ale dodatniem u) przez
jakis czas wzrostowi produkcji, aby pozwolic na osi<|gniecie przez stopq bezrobocia
nicco nizszego poziomu. Okazaio sie, ze gospodarka samoczynnie spowolnila bardziej,
niz chcieii - zamiast spowolnienia pojawiia si^ recesja.

I 1It t t t t t t t t t rrrr
1980 1965 1970 1975 1985 390 1995 2000 2005
Stcpa inflacji
Od 1960 r. stopa bezrobocia waha si? miedzy 3% a 10%, zmniejszajqc sif; w okresach wzrostu gospodarczego i zwi^kszajqc
recesji.
sie podczas Snflacja jest trwaiym wzrostem ogoinego poziomu cen. Stopa inflacji okresla tempo
wzrostu poziomu cen. Odpowiednio, deflacjq nazywac b^dziemy trwaiy spadek pozio-
Ilustracja 2.3. Stopa bezrobocia w Stanach Zjednoczonych od 1960 i
mu cen i wyraza sie j^ ujemn^. stop^ inflacji13.
^agadnieniem praktycznym jest sposob okreslenia poziomu cen. Typowymi mia-
* W Polsce Badanie Aktywnosci Ekonomicznej Ludnosci - BAEL (przyp. ttum.). rarni sq. dwa indeksy cenowe - deflator PKB i indeks cen dobr konsumpcyjnych (CPI).
10Na poczcjtku transformacji w krajach Europy Wschodniej w iatach 90. bezrobocie gwaitownie
wzrosto. Ale takze rownie gwattownie spadi wskaznik aktywnosci zawodowej. W Polsce w 1990 r. 1Sprawy w Europie majq. sie inaczej. Bezrobotni zazwyczaj nie maj;i pracy przez dtugi czas,
70% spadku zatrudnienia byio spowodowane przechodzeniem na wczesniejsze emerytury, wskutek ! min zasob w zastoju (stagnantpool) jest znacznie bardziej uzasadniony.
czego iudzie „wypadali” z rynku pracy, a nie stawali si^ bezrobotnymi. ! Jest to pewnie jedna z przyczyn, dia ktorych ekonomia jest nazywana „pos$pn^ nauk^”.
1Deflacja wyst^puje rzadko, choc siej zdarza. Japonia doswiadcza deflacji od poczjpku lat 90.
 40 41
W prow adzr ' ^ ? y«yprawa do wn^tr^a ksi 9zki

go-pobierajf|ca je osoba byia zatrudniona przed utratq pracy. 30% bezrobotnych,

Czy w 1934 r. w Hiszpanii stopa bezrobocia rzeczywiscie wynosita 24 % pozostawali bez pracy diuzej niz dwa lata, nie otrzymywaio zadnych zasiikow.
Jakbyli w stanie przezyc ludzie pozbawieni zasiikow? Giownym wyjasnieniem jest
W 1994 r. oficjalna stopa bezrobocia w Hiszpanii wyniosia 24%. (Od tego cza sktura rodzin w Hiszpanii. Najwyzsze byio bezrobocie wsrod miodziezy. W 1994 r.
zmniejszyia si^ znacznie, ale zatrzymaia siq na poziom ie 8 % w 2007 r.). W 1994 ,ato 50% ludzi w wieku 16-19 lat i byio bliskie 40% w przedziale 20-24 iata. Dia
byi to w przyblizeniu taki poziom bezrobocia jak w Stanach Zjednoczonych w 1933 ; fPzpanu typowe byio to, ze miodzi ludzie zamieszkiwali z rodzicami niemal do trzy-
- najgorszym roku Wielkiego Kryzysu. A jeclnak Hiszpania w 1994 r. pod zadny ■, • jgtki, a wiek ten wydluzai sitj wraz ze wzrostem bezrobocia. Kiedy si§ bierze pod
wzgiqsdem nie przyponiinala Stanow Zjednoczonych z 1933 r. - prawie nie byio bc ■ tge gospodarstwa domowe, a nie pojedyncze osoby, odsetek gospodarstw domo-
domnych, a wiekszosc miast sprawiaia wrazenie dobrze prosperuj^cych. Czy naprawi h, w ktorych nikt nie mial pracy, byi w 1994 r. mniejszy niz 10%', a odsetek rodzin,
mamy wierzyc, ze niemal jedna czwarta Hiszpanow poszukiwaia pracy? torych nikt nie pracowai ani nie otrzymywai zasiiku, wynosit okoio 3%. Krotko
Aby odpowiedziec na to pytanie, rnusimy najpierw przyjrzec sie sposobowi oblicz ■ maf, to struktura rodziny i pomoc finansowa z jej strony pozwalaiy utrzymac si§
nia bezrobocia w Hiszpanii. Podobnie jak w Stanach Zjednoczonych dane pochod
[u bezrobotnyin.
z badan ankietowych. Ludzie sti klasyfikowani jako bezrobotni, jesli wykazuj% ze n
majci pracy, ale jej poszukujjp
Czy mozemy jednak byc pewni, ze iudzie mowi^ prawd^? I chociaz nie ma zacin
go oczyw-'istego powodu do kiamstwa - odpowiedzi s^ poufne i nie uzywa sie ich s
lator PKB
ustalania, czy ludzie maj^ prawo do korzystania z zasiiku dla bezrobotnych - ci, ktor
pracujf|, w szarej strefie, moga£uwazac, ze bezpieczniejsze jest dia nich podawanie s ■■>przeunio' odnotowalismy, ze nom inainy PKB zwicjksza si^ zarowno w wyniku wzro-
za bezrobotnych.
:..i produkcji, jak i wzrostu cen. Innym i siowy, jesli nominalny PKB rosnie szybciej niz
W Hiszpanii od dawna problemem jest rozrosnieta szara strefa, czyli ta cz^sc dzi .■ alny, roznica m usi wynikac z inflacji.
ialiioset gospodarczej, ktora nie jest ujmowana w statystykach, gdyz jest nieiegalna h S t|d bierze si^dehnicja deflatora PKB. Deflator PKB w roku t, czyli Pr, definiuje
wynika z checi firm lub pracownikow do unikania podatkow. Dlatego o szarej strei sl<>jako stosunelcnominalnego PKB do jego wartosci realnej wroku t:
w Hiszpanii wiemy o wiele wiqcej niz o tym zjawisku w innych krajach. W 1985
rzatd Hiszpanii postanowii dogi^bniej zbadac ten problem i zorganizowal szczegoiov p nom inalny P K B ( Y t dol.
badania ankietowe 60 tys. osob. Aby wydobyc prawde z wypowiedzi ankietowanyc realny P K B , Yt dol.
pytania kwestionariusza byiy bardzo dociekiiwe w kwestii ich godzinowego planu dni
co utrudniaio oszustwa. Badanie przyniosio bardzo interesuj^ce wyniki. Szara stre: Zauwazmy, ze w roku, w ktorym , na zasadzie konstrukcji wskaznika, realny PKB
w gospodarce, w tym przypadku okreslona jako iiczba ludzi pracuj^cych bez zgiaszan . it rownv nom inalnem u PKB (w tym przypadku 2000 r. w o d niesieniu do Stanow
■
tego do hiszpahskiego odpowiednika ZUS, wyniosia od 10% do 15% zatrudnionyc ednoczonych), poziom cenjest, z definicji, rowny 1. Co warte podkreslenia, deflator
Na liczbe te s'dadaii sie jednak giow'nie ludzie, ktorzy juz mieii practj, ale jednoczesn ■03 jest tym, co nazywamy indeksem jednopodstawowym. Jego poziom jest wybiera-
podejmowaii prace w drugim lub trzecim miejscu zatrudnienia. Najdokiadniejsze sz; 'W arbitralnie - tutaj jest row ny 1 w 2000 r. i nie itjczy si§ to z zadnq interpretacjc|, eko-
cunki na podstawie badania wskazywaiy, ze pracowaio 15% bezrobotnych. Wynikai ■imiczn£i14. Natom iast tempo zmian deflatora PKB, (Pt - P;_,) / F_,, ma juz wyraznq
z tego, ze stopa bezrobocia, oficjalnie wynosz^ca w tym ezasie 21%, w rzeczywistos ■■terpretacj^ - wskazuje tempo zmian ogolnego poziomu cen, czyli stop^ inflacji13.
byia biizsza 18%, co wci^z byio poziomem wysokim. Krotko mowi^c, szara strel JednE| z za le t okreslania p o zio m u cen za p o m o c ^ d e fla to ra PKB je s t to , ze uk azu je
w Hiszpanii byia znaczna, ale nie tyiko dlatego, ze wi^kszosc bezrobotnych w Hiszp; !w p ro sty sposob zaleznosc mi^dzy nom inainym i rea ln y m PKB a deflatorem PKB.
nii pracowaia „na czarno”.
ry to d o strze c, przeksztaicm y poprzednie row nanie d o p o staci:
Jak w tej sytuacji bezrobotnym udawaio sitj przetrwac? Czy dlatego, ze zasiiki di
bezrobotnych byiy w Hiszpanii niezwykie hojne? Wcaie nie. Z wyj^tkiem szczodrvc Yt dok = P J t.
zasiikow w dwoch regionach - Andaluzji i Estremadurze - w ktorych bezroboeie. czf
go mozna siq byio spodziewac, bylo o wiele wieksze niz w pozostaiych cztjsciach kraji 14Dla roku bazowego wartosc indeksu czfjsto ustala si? jako 100, zamiast 1. W raporcie E c o n o m k
oort ofthe President (por. rozdziai 1), znajdziemy w tabeli B3 deflator PKB, ktory wynosi 100 dla
poziom zasiikow byi podobny jak w innych krajach OECD. W pierwszych szesci
)0 r. (bazowego), 100.5 w 2001 r. itd.
miesi£|cacli zasiiki dia bezrobotnych zazwyczaj stanowiiy 70% ostatniej piaey i 60C 15 Oblicz deflator PKB i zwiqzanq z nim stopsj inflacji pomiedzy 1999 a 2000 r. oraz pomitjdzy
pozniej. Przyznawano je na okres od czterech clo 24 miesi^cy, w zaieznosci od tego, ja ■30 a 2001 r. dla naszego przykladu producenta samochodow (podrozdzia! 2.1), w przypadku gdy
ilny PKB zostal obiiczonv w cenach statych z 2000 r.
 42
Wprowadze-nis iai 2- V/ypraw a do wnqtrza ksiqzki 43

Nominalny PKB rowna si% iloczynowi realnego PKB i deflatora, czyli - ujmuj^c racii 2.4 przedstawiono dwie sto p y inflacji w Stanach Zjednoczonych o d 1960 r.
w kategoriach stopy zrnian nominalnego PKB - jest sumq stopy inflacji i stopy zmi .. (/kresu w ynikaja dw a wnioski.
realnego PKB16.
y;pi i d e fla to r PKB z m ie n ia ja si^ rownolegle p rz e z w iek szo sc b a d a n e g o o k re su ;
Ua wi^kszosci lat roznica o b u sto p n ie p rz e k ra c z a 1%.
Indeks cen dobr konsumpcyjnych (The Consumer Price Sndex - CPS) niektorych lataeh rozniee m o g ^ byc duze - w latach 1979 i 1980 w z ro st C PI by!
yyraznie wi^kszy niz wzrost d e fla to ra PKB. Znalezienie przyczyny nie je s t trudne.
Deflator PKB odzwierciedla przeci^tn^ cen^ i£|cznej produkcji, czyli dobr finalnycn; ’rzypomnijmy, ze d e fla to r PKB u k az u je ceny dobr produkowanych w k raju , a CPI
wytwarzanych w gospodarce. Konsumenci siyednak zainteresowani przede wszystkirr,; ooziom cen dobr konsumowanych. To oznacza, ze kiedy na przyklad ceny dobr
przeciettiii cen^ konsumpcji, tzn. dobr, ktore konsumujq. Te dwie ceny n ie k o n ie c z i■■ jmportowanych ro sn -4 w stosunku d o c e n towarow w y tw a rz a n y c h w k r a ju , CPI
sa sobie rowne - ogol dobr wyprodukowanych w kraju nie jest zbiorem dobr kupowa- ■ w zrasta szybciej niz d e f la to r PKB. Tak wiasnie b y io w Stanach Zjednoczonych
nvch przez konsumentow, przede wszystkim z dwoeh powodow: w latach 1979 i 1980. C ena ro p y n a fto w e j w z ro sia d w u k ro tn ie . I rniino ze Stany
Z jed n o czo n e sa p ro d u c e n te m ro p y , wydobywaj£j. jej zn a cz n ie mniej, niz zuzywaj^,
• niektore z dobr wchodzacych w sldad PKB s£| sprzedawane nie konsumentom, <-;c muszti. ]£| wi^c importowac. Skutkiem te g o byt duzo wyzszy w z ro st CPI w porow-
przedsiebiorstwoin (maszyny, urz£|dzenia), panstwu iub obcokrajowcom (eksportj:' laniu z d e fla to re m PKB19.
• niektore dobra kupowane przez konsum entow nie produkowane w kraju, a!e
s£| importowane. !( —

Aby mierzyc przeci^tn^ een^ konsumpcji, czyli - co jest rownoznaczne - kosziv"

utrzymania, makroekonomisci opracowali indeks cen dobr konsumpcyjnych (CPI)''. ;2 —
CPI jest stosowany od 1917 r. i publikowanv co miesiqc, w odroznieniu od danych
o wartosci PKB i deflatora PKB, ktore S£| obliczane i publikowane co kwartai.
CPl pokazuje zmiany w czasie kosztow szczegolnego wykazu dobr i uslug. Wykaz ■'
ten, tworzony na podstawie drobiazgowego badania wydatkow konsumentow, repre-

srvriac>i \W%
zentuje koszyk konsumpcji typowego m ieszkanca miasta i jest aktualizowany mniej '■
wi^cej eo 10 lat.
W Stanach Zjednoczonych pracowniey Biura Statystyki Pracy (Bureau of Labor
Statistics - BLS) odwiedzaj^ sklepy i sprawdzaj^, jak zmienily si^ ceny dobr z koszyka.
Ceny st| zbierane w 87 miastach, z okolo 23 tys. sklepow detalicznych, salonow samo-
chodowych, stacji benzynowych, szpitali itd. Te ceny nast^pnie sluz^ do obliczenia C ) ■
Podobnie jak deflator PKB (poziom cen zwiqzany z i^czn^ produkcj^ - PKB), ■■'
CPI jest indeksem 58. W okresie wybranym jako bazowy wartosc CPI ustala si§ na 1.
a zatem jego poziom nie ma szczegolnego znaczenia. Obecny okres bazowy obejmuje ■;'
lata 1982-1984, tak wi^c srednia dla tego okresu rowna si^ 100. W 2006 r. CPI wynosii ..'
w Stanach Zjednoczonych 201,6, co oznacza ze koszt nabycia tego samego koszyka :
dobr wzrosl w ci^gu poprzednich 20 lat ponaddwukrotnie. 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 20QQ 2005
Rok
Mozecie si§ dziwic, w jaki sposob stopa inflacji rozni siq w zaleznosci od tego, czy •'
do jej obliczenia uzywa si^ deflatora PKB, czy koszyka dobr konsumpcyjnych. Na ;■ ■jwpa inflacji obliczona albo za pomoc^ CPI, albo za pomocq deflatora PKB je st prawie taka sama.

16Zob. Aneks 2, twierdzenie 7. mistracja 2.4. Stopa inflacji w Stanach Zjednoczonych obliczana za pomocq CP! i deflatora PKB od 1960 r.
17 Poza CPI obliczany jest takze PPI, tj. wskaznik cen producenta, czyli indeks cen krajowycli .
dobr produkowanych w przetworstwie przemysiowym, gornictwie, rolnictwie, ryboiowstwie, lesnic- J
twie i dostawach usiug komunalnych (np. gazu). w Moze zastanawiac, dlaczego skutek wzrostu cen ropy naftowej po 1999 r. jest mniej zauwazalny
lis I jak w przypadku deflatora PKB, wartosc CPl w roku bazowym ustala sisj raczej jako luv, n.;s wykresie na ilustracji 2.4.Wyjasnieniem jest to, ze wzrost nast^powai wolniej, a inne czynniki (np.
a nie jako 1 .
'■111's dolara) dziaiaty w przeciwnym kierunku.
 44 flozdziat 2. W ypraw a do wngtrza ksigzkt 45
W prowai

Poniewaz te dwa indeksy zmieniaj^ sisj rownolegle, nie m a potrzeby icli rozro; stopa inflacji) b^dzie stwarzac wieie takich samych problem ow jak wysoka inflacja
nia i w dalszej czesci ksiqzki po prostu uzywac wyrazenia poziom cen i ozna _ od zakiocen do wzrostu niepewnosci. Po drugie, co wykazemy dalej w tym pod-
go p rz e z P , bez wskazywania, czy odnosi sie to do CPI, czv deflatora PKB. r^czniku, nawet niska stopa defiacji ogranicza mozliwosci wplywu polityki pienieznej
na gospodark?. Jaka jest zatem „najlepsza” stopa inflacji? Witjkszosc ekonomistow
uwaza, ze inflacja powinna byc niska i stabiina, a jej poziom nie powinien przekraczac
Diaciego ekonomisci martwiq si§ inflacjq? 3% rocznie, W dalszej cz^sci podr^cznika rozwazymy zalety i wady roznych wysokosci
inflacji22.
Gdyby inflacja oznaczaia proporcjonalny wzrost wszystkich cen i ptac (tzw. a namy juz giowne wskazniki makroekonomiczne: i^czncj. produkcj^ (PKB), bez-
mflacja), to bylaby maiq niedogodnosci^, gdyz nie oddziaiywaiaby na wzgl^dne c robocie i inflacj^. Oczywiscie pomysinie funkcjonuje gospodarka, w ktorej ic|cznie
Rozpatrzmy na przykiad plac§ realnq robotnika, czyii piac^ wyrazona w ilosci d wyst^puje wysoki wzrost gospodarczy, niskie bezrobocie i niska inflacja. Czy mozna
ktore m ozna za niai kupic, a nie w pieni^dzach. W gospodarce z inflacj^ wyno osicjgnc|C wszystkie te ceie jednoczesnie? Czy niskie bezrobocie moze wystqpowac
cat 10%' poziom cen zwieksza sie o 10% rocznie. Gdyby piace pracownikow wzrosty w okresie niskiej i stabilnej inflacji? Czv politycy dysponuj^ takimi narz^dziami row-
rowniez o 10% w ci^gu roku, to piace realne pozostaiyby bez zmian. Infiacja byiaby nowazenia wzrostu gospodarczego, aby osi^gac niskie bezrobocie i utrzymywac nisk^
zupelnie bez znaczenia; ludzie po prostu musieiiby sledzic wzrost cen i plac podejmu- inflacj^? To przykiadowe pytania, na ktore b^dziemy szukac odpowiedzi w calej ksiaz-
j^c decyzje. Byioby to jednak niewielkim obci^zeniem i wiasciwie nie uzasadnialoby ce, a „mape drogow^” szkicujemy w dwoch nast^pnych podrozdzialach.
kontroiowania stopy inflacji jako jednego z celow poiityki makroekonomicznej.
Diaczego mimo to ekonomisci tak sitj przejmujci inflacjc[? Diatego, ze w praktyce
nie ma czegos takiego jak czysta inflacja.
2.3, Okres krotki, okres sredni i okres dlugi
* W okresach inflacji nie wszystkie ceny i piace rosncj. proporcjonalnie, co powoduje,
ze inflacja oddziaiuje na podziai dochodu. Na przykiad emeryci w wielu krajach
otrzymujq emerytury, ktore nie nad^zaji| za zm ianami cen, ta grupa spoleczna Co decyduje o poziomie i^cznej produkcji w gospodarce?
traci wiec w porownaniu z innymi grupam i. W Stanach Zjednoczonych tak nie
jest, opieka spoieczna podnosi bowiem automatycznie emerytury odpowiednio do • Z lektury prasy wynika taka oto najprostsza odpowiedz: przyczyn£| zmian produkcji
wzrostu CPI, chroni^c w ten sposob emerytow przed negatywnymi skutkami infla- s£| zmiany popytu. Prawdopodobnie czytujecie w gazetach wiadomosci zaczynaj^-
cji. Ale na przyidad w Rosji przy szczegolnie wysokiej inflacji w latach 90. XX w. ce sie mniej wi^cej tak: „Produkcja i sprzedaz samochodow wzrosfy w ubiegiym
em erytury nie zwiqkszaiy si^ odpow iednio do inflacyjnego wzrostu cen i wielu miesi^cu wskutek wzrostu zaufania konsumentow, co spowodowaio ich rekordo-
emerytow przymieraio giodem. wo duzy napiyw do saionow sam ochodowych’". W takich artykuiach podkresla
• Inflacja prowadzi takze do innych znieksztaicen. Zm iany wzgi^dnych cen wywo- si^ decyduj^ci| roi^, jak^ odgrywa popyt w okreslaniu poziomu i^cznej produkcji:
iuji| wi^kszc| niepewnosc w podejm owaniu przez flrmy decyzji, zwiaszcza decyzji wskazuje si§ na czynniki wplywaj^ce na popyt - od zaufania konsumentow do stop
inwestycyjnych. Niektore ceny, utrzymywane na niezmienionym poziomie na mocy procentowych.
prawa lub kontroii przez panstwo, pozostaj^c w tyie za innymi, prowadza do zmian 0 Na pewno jednak w Indiach zadna iiczba konsum entow nagie wyruszajqeych do
wzgl^dnych cen. Witjcej zakiocefi wywoiuj^ zwiq.zki mi^dzy inflacj^ a stopami po- tamtejszych saionow samochodowych nie jest w stanie spowodowac zwiekszenia
datkov/ymi. Jesli stawki podatkowe nie korygowane ze wzgi^du na inflacj^, lu- produkcji sam ochodow w tym kraju do takiego poziom u jak w Stanach Zjed-
dzie przekraczajcj coraz wyzsze progi podatkow e z powodu wzrostu dochodow noczonych. Nasuwa sie; tu druga odpowiedz: w kwestii wieikosci i^cznej podazy
nominainych, nawet jesli nie zrnienia sie ich dochod realny20. liczy siq naprawd^ strona podazowa - to, ile jest w stanie wyprodukowac dana
gospodarka. To zas zalezy od technoiogicznego zaawansowania danego kraju,
Jesli inflacja jest tak szkodliwa, to czy wynika z tego, ze deflacja (inflacja ujemna) wielkosci zaangazowanego kapitalu oraz iiczebnosci i kwaiifikacji siiy roboczej.
jest korzystna21? Zdecydowanie nie. Po pierwsze, wysoka deflacja (wysoka ujem na Wiasnie te czynniki, a nie zaufanie konsumentow, maj^ zasadnicze znaczenie dia
poziomu produkcji.
Jest to znanejako „klamra peizaj^cego opodatkowania”. W Stanach Zjednoczonych progi
podatkowe se^ dostosowane do mflacji - jesli inflacja wynosi 5%, to progi podatkowe rosnsj tez o 5%
- innymi siowy nie zwiijksza to opodatkowania.
21 Dziennikarze czesto mvl^ deflacjq z recesj^. Mog^ one wystijpowac razem, ale nie tym sa- 22 To jeden z problemow trapi^cyeh Japoni^ od lat 90. XX w. Bardziej szczegolowo omawiamy
myiTi. Deflacja wyraza sie spadkiem poziomu cen, a recesja spadkiem produkcji. to w rozdziale 22.
46 fjozdziai 2. W y p ra w a do wn§trza ksiqzki 47
WprowadzeiT

• Poprzedni^ argumentacj^ m ozna poprowadzic jeszcze o krok dalej: ani technc Czqsc
logia, an.i kapital, ani umiej^tnosci nie sa jednak dane raz na zawsze. Pozioi fja skiada si<j 11 rozdziaiow podzielonych na trzy bloki tematyczne,
technologiczny kraju zalezy od zdolnosci do tworzenia innowacji oraz do wpr«
dotyczq.ce koiejno okresu krotkiego, sredniego i. dlugiego.
wadzania nowych technoiogii. G wielkosci zasobu kapitaiu przes^dza skionnos
do oszczedzania. Kwaiifikacje pracownikow s^ uzaieznione od jakosci system • W rozdziaiach 3-5 okreslone s^ determ inanty produkcji w krotkim okresie. Aby
edukacji w kraju. Wazne st| rowniez inne czynniki: na przykiad jesli firmy ma: skupic si^ na znaczeniu popytu, zakiadamy, ze firmy st| skionne dostarczyc dowoi-
dziaiac wydajnie, potrzebny jest przejrzysty system prawny i skuteczny syster. iic| ilosc towaru przy danej cenie, abstrahujemy wi^c od ograniczen podazowych.
egzekwowania prawa. To prowadzi do trzeciej odpowiedzi: o rozmiarach produkc W rozdziaie 3 anaiizujemy rynki dobr. W rozdziaie 4 skupimy sie na rynkach
w kraju decydujc| takie czynniki, jak system edukacji, skionnosc do oszczsjdzani tmaesowych, a w rozdziaie 5 ujmujemy razem rynek dobr i rynki finansowe. Row-
i jakosc rz£|d6w. nolegia anaiiza obu rynkov/ jest znana jako m odel IS--LM, ktory zostai stworzony
pod koniec iat 30. XX w. i nadal dostarcza prostego sposobu myslenia o czynni-
Tu mogiibyscie skj zastanawiac, ktora z tych trzech odpowiedzi jest prawidiowa. Otoz kach ksztaituj^cych produkcj^ w krotkim okresie. M odei IS -L M wciq.z jest pod-
prawidiowe sa wszystkie, kazda jednak ma zastosowanie w roznych ramach czasowyc] stawowym elem entem wielu teorii ekonomicznych. Pozwala rowniez na pierwsze
podejscie do analizy skutkow, jakie m a dia produkcji poiityka fiskaina i pieni^zna.
• W okresie krotkim, za ktory przyjmuje sie kilka lat, prawidiowa jest odpowiec
pierwsza. Zmiany produkcji z roku na rok sq. v/ywoiane przede wszystkim prze
zmiany popytu. Wynikajq. one byc moze zarowno ze zmian poziomu zaufania koii-
sumentow, jak i z innych czynnikow i mog^ prowadzic do spadku produkcji (recs -
sji) aibo do jej wzrostu (ozywienia gospodarczego).
8 W okresie sredniin, powiedzmy w cicigu dziesiqcioiecia, prawidiowa jest druga
odpowiedz. W takim okresie gospodarka d^zy do poziomu produkcji wyznaczo- iezszerzenia
nego przez czynniki podazowe: zasob kapitatu, poziom technoiogii oraz zasdb Rozszerzenia ^ ; ,1S!4 > Zjawiskapatologiczne
siiy roboczej. W cicj.gu dziesi^ciu iat te czynniki zmieniajj| si^ tak nieznacznie, ze Oczekiwania <(*»•»* ■ . Rozdziaty 22-23
mozemy je przyj^c za niezmienne. Rozdziaty 14-17
• W okresie dlugini, obejmuj^cym kilkadziesic|t lat lnb diuzszym, popraw na je;.
odpowiedz trzecia. Wyjasnienie przyczyn osi^gni^cia przez Chiny tak szybkiego
wzrostu od 1980 r. zalezy od zrozumienia, dlaczego kapitai i poziom technologii
w Chinach byiy w stanie tak szybko si^ zwi^kszac. To wymaga, jak juz wiemy, zb;:
dania roii rz^du, jakosci systemu edukacji i poziomu sklonnosci do oszcz^dzania.
Rozszerzenia

Taki sposob myslenia o przyczynach powoduj^cych zmiany produkcji systematyzuje Gospodarka otwarta
makroekonomi^ i decyduje tez o podziaie tej ksi£jzki. Bozdziaty 1 8 -2 1 '

2.4. W yprawa do wn^trza ksiqzki - program Rozdzialy 24—26

Material w tej ksi^zce jest podzielony na pifjc cz^sci poprzedzonych „Wprowadzenienf

Te czesci to: „Cz^sc glowna”; „Rozszerzenia” (ziozone z trzech blokow tematycznych);
„Ponownie o poiityce gospodarczej”; „Kontrowersje: teoria i fakty”; „Wymiar europei-
ski” (ostatnia czesc, poswi^cona gospodarce europejskiej, zostaia dodana do niniejszt ■
go wydania tej ksi^zki). Podziai ksi^zki przedstawiono m a ilustracji 2.5. llustracja 2.5.0rganizacja ksi^iki
48 W prowai W yprawa do wn^trza ksiazki 49

• W rozdzialaefa 6-9 uwaga jest skupiona na czynnikach podazowych PKB i na a nie odzwierciedia w peini tego, co sitj dzieje w kraju, kiedy sytuacja go-
co okresla wielkosc produkcji w srednim okresie. :za staje si§ bardzo zia, kiedy na przykiad stopy inflacji osi^gaj^ ekstrema!-
Rozdziai 6 zaznajamia czytelnika z rynkiem pracy, a w rozdziale 7, przez z< oki poziom iub kiedy, ja k to byto podczas Wieikiego Kryzysu, bezrobocie
wienie rynkow dobr, rynkow finansowych i rynkow pracy, pokazujemy, jak usi <a,;z^ dlugo utrzymywaio sie na niezwykle wysokim poziom ie, lub kiedy, jak
li|czn£i produkcjtj zarowno w krotkim, jak i dtugiin okresie. Model przedstaw Y„„r „nii w latach 90. XX w., kraj przezywa przewleki^ recesjsj. Takie zjawiska
w rozdziale 7 nazywa sitj m odelem A S -A D (l^cznej podazy - i^cznego pop; jatologiczne stj. tem atam i rozdziaiow 22 i 23.
W rozdziaiach 8 I 9 ukazano, w jaki sposob m odely45-/4D m ozna wykorzy
do badania wielu kwestii, na przykiad zwi^zkow mitjdzy produkcj^ i inflacj^
znaczenia poiityki fiskalnej i pieni^znej zarowno w krotkim, jak i srednim okr
• Rozdzialy 10-13 dotycz^ dlugiego okresu. ownie o polityce gospodarczej
A naliza w zrostu PKB w wielu krajach i diugich okresach, przedstaws
w rozdziale 10, dostarcza najistotniejszych informacji o przyczynach wzrosti Poi'.tyka pienitjzna i fiskalna si\ uwzgltjdniane w niemal kazdym rozdziale tego pod~
spodarczego. Nastjjpnie w rozdzialach 11 i 12 omawia si^ znaczenie akumu ,-iC/nika. Po przestudiowaniu czesci glownych ksi^zki oraz rozwini^c na zakonczenie
kapitalu i post^pu technicznego dla wzrostu. Oddzialywaniom postsjpu techi . :o jednak raz jeszcze przemyslec procesy ksztaituj£|ce gospodarke w celu dokona-
nego w okresie krotkim, srednim i dlugim poswiecony jest rozdzial 13. i! ;aiosciowej oceny roli polityki gospodarczej.

¥ rozdziale 24 koncentrujem y si^ na najwazniejszych kwestiach polityki gospo-

, na tym, czy ekonomisci wiedz^ wystarczajqco duzo o funkcjonowaniu go-
Rozszerzenia d, aby wykorzystywac polityk^ gospodarcz^ jako narz^dzie stabilizacji oraz
7,y zna ufac, ze to, co robi^, jest wiasciwe.
Rozdzialy zaiiczane do giownej cz^sci tej ksi^zkl wskazujcj. czytelnikowi kierunki •Jastepnie w rozdzialach 25 i 26 wracamy do roli polityki pienieznej i fiskalnej.
slenia o produkcji (oraz bezrobociu i inflacji) w okresie krotkim, srednim i dlugim.
analizuje si^ w nich jednak kilku innych elementow, ktorych wyjasnianiu poswicx
S£| rozdzialy z trzech blokow tematycznych nazwanych rozwini^ciami.
Kontrowersje: teoria i fakty
* W rozdziaiach cztjsci giownej pom ija si^ rol^ oczekiwan. Odgrywaj^ one jed"-ak
zasadnicz£| rolq w rozwazaniach makroekonomicznych. Niemal wszystkie dec Makroekonomia nie jest skonczonym, stalym zasobem wiedzy. Ewoiuuje ona z upiy-
ekonomiczne podejmowane przez ludzi albo przedsi^biorstwa - czy chodzi o 1 woiii czasu. W rozdziale 27 dokonuj^ przeglc|du najnowszej historii makroekonomii
no samochodu, obligacji, czy akcji, czy nawet o budowtj nowej fabryki - zalez;; od i ukazuj^, jak ekonomisci dochodz<| do przekonah, ktorymi kieruj^ si^ dzisiaj. Z ze-
oczekiwan dotyczqcych przyszlych dochodow, zyskow, stop procentowych itd. wnatrz m akroekonom ia wygl^da jak terytorium podzielone mi^dzy rozne szkoiy -
lityka fiskalna i pieni^zna wpiywaj^ na aktywnosc gospodarcz^ nie tylko w spo.-.ob kcynesistow, monetarystow, neoklasykow, „podazowcow” itd. - przerzucaj£|cych si^
bezposredni, ale wiasnie przez ksztaltowanie oczekiwan ludzi i przedsi^bior-L-t. argttmentami. W rzeczywistosci proces badawczy jest bardziej uporz^dkowany i bar-
W rozdzialach 14—17 koncentrujemy uwagsj na tych oczekiwaniach oraz i ich 1 dziej produktywny, nizby to wynikalo z tego obrazu. U znalem wi^c, ze niezb^dne
sekwencjach dla polityki fiskalnej i pieniqznej. jest wyodr^bnienie najwazniejszych roznic mitjdzy przedstawicielami makroekonomii
* Traktuj^c gospodarke jako zamknigtq, w rozdzialach cztjsci glownej podr$czr'ka i akazanie zbioru twierdzen i propozycji najwazniejszych dla wspoiczesnej makroeko-
pomija si^ jej zwi^zki z zagranic^. W rzeczywistosci jednak gospodarki s^ c( nomii.
bardziej otwarte, wymieniaj^c mi^dzy sob^ dobra i ustugi, a takze aktywa finai )d czasu przygotow ania o statn ieg o am erykanskiego w ydania p o d r^cznika
we. W rezultacie s^ w coraz wi^kszym stopniu wspolzaleznie. C harakter wspo'- (2(;08 r.) gospodarka swiatowa znajduje sie w powaznym kryzysie. To, co pocz^tkowo
zaleznosci oraz jej konsekwencje dla polityki fiskalnej i pieni^znej s£| tem at vvygiadaio na problem ograniczony do rynku nieruchomosci w Stanach Zjednoczo-
rozdziaiow 18-21. iiych, przeksztalciio si^ w powazny kryzys finansowy, ktory szybko przeniosi siq: za
* Rozdziaiy cz^sci glownej poswi^cone okresowi krotkiemu i sredniemu Sc| skom occitn i uderzyl najpierw w Europ^, a nast^pnie w inne kraje swiata. Kryzys finansowy
trowane przede wszystkim na wahaniach poziomu produkcji - na jego obnizafiin tia: pocz^tek powaznemu kryzysowi gospodarczemu, ktory w wi^kszosci zaawansowa-
siq w okresie recesji i wzroscie w okresie ozywienia. Czasami jednak okresler.ic nycii gospodarczo krajow przybral postac gl^bokiej recesji w 2009 r. Od tamtej pory
 50

_Wprow6 51
■Pozdziat 2. W ypraw a do wnetrza ksiqzki

gospodarka swiatowa wychodzi z recesji, ale dzieje sie to powoli i w dosc nierow
ternpie. Sytuacja w krajach gospodarczo zaawansowanych wygla^da tak, ze poli ezrobocie jest przedmiotem troski ekonomistow z uwagi na jego koszty dla ludzi.
m onetarna i fiskalna osiagneiy granice, ktorych nie da skj juz przekroczyc, prc jnadto bezrobocie jest sygnaiem informujqcym o tym, jak efektywnie wykorzy-
my finansowe nie znikly, a prognozy zapowiadaj^ utrzymywanie si^ bezroboci-, ■■■., stywane zasoby w gospodarce. Wysokie bezrobocie wskazuje, ze gospodarka nie
wysokim poziomie jeszcze przez dfugi czas. W rozdziale 28, ktoiy zostai dodan wykorzystuje w pelni swoich zasobow ludzkich.
poprzedniego wydania, podj^to prob^ udzielenia odpowiedzi na nastepuj^ce py tt ■ ' • Inflacja oznacza wzrost ogolnego poziomu cen. Stopa inflacji jest stop% wzrostu
eo sit; stalo, dlaczego tak sie staio i co nas ezeka w przysztosci? poziomu een. Uzywa si<j dwoch miar inflacji. Pienvsz^ jest tzw. deflator PKB, ktory
odzwierciedla przeeietny poziom cen dobr produkowanych w kraju, drugfi mia-
rtj zas jest CPI, odzwierciedlajacy przecietny poziom cen dobr konsumowanych
Wyrniar europejski vv' kraju.
• Inflacja prowadzi do zmian w podziale dochodu, a takze jest przyczyn^ znieksztal-
:n i zwitjksza niepewnosc w gospodarce.
W 1957 r. kilka krajow europejskich zainicjowaio proees integracji gospot ozroznia si^ okres krotki (kilka lat), okres sredni (dziesieciolecie ) i okres ditigi
w ktoryra uczestniczy obecnie 27 panstw. Utw orzone przez nie ugrupowani :iika dziesi^cioleci). W krotkim okresie produkcja zaiezy od popytu, w srednim
wa sie Uniti Europejsk^, w skrocie IJE27. Niedawno integracja w E uropie wesz-.- okresie jest ksztaitowana przez poziom technologii, zasoby kapitalu i sily robo-
w iiow^ faz^ - integracji monetarnej, ktorej przejawem jest wprowadzenie wspoln czej, w dlugim okresie jest natom iast determ inow ana przez takie czynniki, jak
waluty przez 17 panstw. Wspolnie tworz^ one stref^ euro.
system edukacji, badania naukowe, sklonnosc do oszcz^dzania i jakosc rz^dzenia
• W rozdziaie 29 skoncentrowano si^ na integracji gospodarczej i m onetarnej w £k< na diuzsza met^.
ropie, jej historii oraz rozwi^zaniach instytucjonalnych, a takze na zadaniaen t i
ropejskiego Banku Centralnego.

• Rozdziat 30 poswiijcono wspolnej walucie euro oraz jej wplywowi na kraje eurc-
pejskie po 10 iatach od utworzenia strefy euro w 1999 r. R ozpatruje si^ rownie i
Najwazniejsze ternniny
kwestie, czy strefa euro jest optymalnym obszarem walutowj/m i czy kraje eurt -
pejskie, ktore dotyehczas nie zdecydowaly si^ n a wprowadzenie euro, powmr i ® System rachunkow narodowych 28
zmienic swoje stanowisko. • Zagregowana (i^czna) produkcja 28
• Produkt Krajowy Brutto (PKB) 28
» Produkt Narodowy Brutto (PNB) 28
• Dobro posrednie 29
Podsumowanie • Dobro finalne 29
• Wartosc dodana 30
• Nominalny PKB 31
* O PKB jako mierze I^cznej produkcji m ozna myslec na trzy sposoby: 1) PKB jest • Realny PKB 32
rowny sumie wartosci dobr i usfug finalnych, w}'twarzanych w gospodarce w danym • Realny PKB w cenach staiych z 2000 r. 33
okresie; 2) PKB jest sum ^ w artosci dodanej w gospodarce w' danym okresie; • PKB w cenach biez^cych 34
3) PKB jest suma dochodow wszystkich podmiotow w gospodarce w danym okresie. • Reainy PKB na mieszkanca 34
• Nominalny PKB jest sum^ ilosci wyprodukowanych dobr fmalnych pomnozonych • Wzrost PKB 34
przez ich biez^ee ceny. Wynika z tego, ze nom inalny PKB m oze sitj zwi^kszyc • Qzywienie gospodarcze 34
w wyniku wzrostu produkcji i wzrostu cen. Realny PKB jest m iara wielkosci pro- • Recesja 34
dukcji. Zmiany realnego PKB odzwierciedlaj^ wytqcznie zmiany produkcji, • Wycena m etod^ hedonicznij 36
• Ktos jest zakwaiifikowany jako bezrobotny, jesll rzeczywiscie nie m a pracy i jedno- • Zatrudnienie 36
czesnie jej szuka. Stopa bezrobocia to stosunek liczby bezrobotnvch do liczebnosci ® Bezrobotni 36
zasobu siiy roboczej. Sila robocza to suma osob zatrudnionych i niezatrudnionych. • Sila robocza 36
• Stopa bezrobocia 36
52
Wpr tat 2. Wyprawa do wntjtrza ksiqzki OJ

• Biez^cy Przegl^d Ludnosci (C urrent Population Survey) [odpowiednik p< Przyjmijniy, ze obliczacie roczny PKB Stanow Zjednoczonych przez sumowanie
- Badanie Aktywnosci Ekonoraicznej Ludnosci - BAEL] 37 w'artosci dobr i uslug finalnych wytworzonych w gospodarce. Wskazcie wpiyw na
• Bierni zawodowo 37
PKB kazdej z ponizszych transakcji.
• Zoiecheceni do poszukiwania pracy 37
• Stopa aktywnosci zawodowej 38 a. R estauracja rybna kupuje ryby bezp o srednio od rybaka za 100 dol.
• Inflacja 39 |j, R odzina wydaje 100 dol. n a obiad w restauracji rybnej.
9 Poziom cen 39 c. Lm ie lotnicze D elta kupuj^ nowy sam olot od firmy Boeing za 200 mln dol.
• Stopa inflacji 39 d. Greckie linie lotnicze kupuj^ nowy samolot od firmy Boeing za 200 mln dol.
• Deflacja 39 e. L in ie io tn ic z e D e lta s p rz e d a j^ je d e n ze sw oich sam olotow D enzelow i
• Szara strefa 40 W ashingtonow i za 100 mln dol.
• Deflator PKB 41 ¥ danym roku nastapiiy nizej wymienione zdarzenia.
8 Indeks 41
® Indeks cen dobr konsumpcyjnych (CPI) 42 palnia srebra piaci swoim pracow nikom 200 tys. dol. za wydobycie 35 kg
• Okres krotki 46 „„Dra. Srebro jest nast^pnie sprzedawane wytworcy bizuterii za 300 tys. dol.
• Okres sredni 46 tworca bizuterii placi swoim pracownikom 250 tys. dol. za wykonanie srebr-
• Okres cllugi 46 T ’~h naszyjnikow, ktore sprzedaje bezposrednio konsum entom za 1 mln dol.
9 Rokbazowy 58 i. Wykorzystuj^c definicje produktow ^ PKB, obliczcie jego wartosc w przykla-
dowej gospodarce.
i. Jaka jest wartosc dodana na kazdym etapie lancucha produkcyjnego? Jaki jest
poziom PKB?
Pytania i problemy Jaka jest suma plac i zyskow? Ile wynosi PKB?

Szybki sprawdzian jospodarka wytwarza trzy dobra - samochody, kom putery i pomarancze. Ilosci
ceny w 2006 r. i 2007 r. sj| nast^puj<|ce:
1. Posiuguj^c si^ informacjami zawartymi w rozdziale oznaczcie kazde z ponizszycl 20 06 2007
stwierdzen jako prawdziwe, falszywe lub niepewne. Wyjasnijcie krotko.
liczija cena (w dol.j liczba cena (w dol.)
a. Udziai dochodow z pracy w PKB jest znacznie wi^kszy niz dochodow z kapi :hody 10 2000 12 3000
taiu. 6 500
jtery 4 1000
b. PKB Stanow Zjednoczonych byi 25 razy wi^kszy w 2006 r. niz w 1960 r.
aricze 1000 1 1000 1
c. Kiedy stopa bezrobocia jest wysoka, wskaznik aktywnosci zawodowej jest row
niez wysoki.
d. Stopa bezrobocia obniza si^ podczas ozywienia i rosnie w czasie recesji. .. Ile wynosi nominalny PKB w 2006 i 2007 r.? O ile procent zmienil si^ nomi-
e. Jesli CPI Japonii wynosi obecnie 108, a CPI Stanow Zjednoczonych wynos nalny PKB w 2007 r. w stosunku do 2006 r.?
104, to oznacza, ze japonska stopa inflacji jest wyzsza niz amerykaiiska. i. Posiuguji|c siq cenam i z 2006 r., obliczcie realny PKB w 2006 r. i w 2007 r.
f. Stopa inflacji obliczona przy uzyciu CPI jest lepszyin wskaznikiem inflacji ni; w cenach z 2006 r. O ile procent zmienil si^ realny PKB w 2007 r. w stosunku
obliczona za pomocq deflatora PKB. do 2006 r.?
g. Wysoka stopa bezrobocia w Hiszpanii nie jest zagadk^. Jest przede wszyst- :. Posiuguj£|c si$ cenam i z 2007 r., obliczcie realny PKB w latach 2006 i 2007
kim wynikiem podejmowania przez robotnikow pracy w szarej strefie zamiast w cenach z 2007 r. O ile procent zmienil si^ realny PKB w 2007 r. w porow-
zatrudniania si^ w gal^ziach gospodarki uwzgl^dnianych w oficjalnych staty- naniu z 2006 r.?
stykach. .. Dlaczego stopy wzrostu PKB w punktach b i c s^ rozne? Ktora jest wiasciwa?
Uzasadnijcie odpowiedz.
 54

Wprowac ■pzdziat 2, W ypraw a do w n^trza ksiqzki 55

5. Rozwazcie gospodarke przedstawion^ w zadaniu 4,

Przyiniijmy dodatkowo, ze w ci^gu pierwszego roku stosowania nowej metody
a. Posiuguj;|c si^ cenarni z 2006 r., obliczcie realny PKB w 2006 r. i w 20(w r cena badania jest wyzsza o 15% od ceny badania w poprzednim roku, tj. wtedy,
w cenach z 2006 r. Obliczcie deflator PKB dia lat 2006 i 2007, a takze si e kiedy wszyscy lekarze stosowali stara metodcj.
inflaqi w 2007 r. w porow naniu z 2006 r.
b. Poskigiijgc sie cenami z 2007 r,, obiiczcie realny PKB w latach 2006 i i j c. W jakim stopniu cena badania z wykorzystaniem nowej metody (w porowna-
w cenach z 2007 r. Obliczcie deflator PKB dla lat 2006 i 2007, a takze st“ >-^ niu z kosztami badania w poprzednim roku) oddaje rzeczywisty wzrost cenv
inflacji w 2007 r. w porownaniu z 2006 r. badania, a w jakim popraw e jakosci? Innyrai siowy, o ile wyzsza jest cena
c. Dlaczego te dwie stopy inflacji si^ roznia? K tora z nich jest poprawna? I i- z nwzglednieniem zmiany jakosci caiego badania?
sadnijcie odpowiedz.
W wielu przypadkach informacje tego rodzaju, jakimi posiugujemy sitj w punk-
6. Rozwazcie gospodarke przedstawion<j w zadaniu 4. tach b i c, s;| nieosi£|galne. Na przykiad zaidzmy, ze w roku, w ktorym wprowadzo-
na jest nowa m etoda badania, wszyscy lekarze j£| stosuj^, a stara m etoda wyszia
a. Obliczcie realny PKB dla lat 2006 i 2007, korzystajac z przecietnych cen az- z uzycia i ze cena badania w pierwszym roku jej stosowania jest o 15% wyzsza niz
dego dobra dla obu tycli lat.
w poprzednim . Obserwujemy w zwi^zku z tym wzrost ceny badania o 15%, ale
b. O ile procent zmienii sie realny PKB w 2007 r. w porownaniu z 2006 r.? przypisujemy go poprawie jakosci.
c. Ile wyniosl deflator PKB w latach 2006 i 2007? Posiuguj^c sie deflatorem P1 B
obliczcie stop^ inflacji w 2007 r. w porownaniu z 2006 r. d. Przy powyzszych zaiozeniach, jakiej informacji brakuje do obiiczenia wzrostu
ceny badania z uwzgl^dnieniem zmiany jakosci? Czy mimo to potrafimy cokol-
d. Czy jest to dobre rozwia^zanie problemow v/skazanych w zadaniach 4 i 5 (c i,
. wiek powiedziec o wzroscie cen uwzgl^dniaj£|cych popraw^ jakosci? Czy ten
dwa rozne tem pa wzrostu i dwie rozne stopy inflacji, w zaleznosci od te| ),
wzrost byi wiekszy, czy mniejszy niz 15%? Wyjasnijcie.
jakiego zestawu cen uzyto)? (Odpowiedz brzmi „tak” i jest podstaw^ do kc i-
struowania reainego PKB w rzeczywistosci - zob. D odatek do tego rozdzia j, 8. Zmierzony i prawdziwy PKB.
zawieraj^cy dalsze informacje). Przypuscmy, ze zamiast gotowac obiad przez godzin^, zdecydujecie siqi pracowac
o godzin^ diuzej zarabiajjjc dodatkowe 12 dol. Zamawiacie nastqpnie danie chin-
Do namysiu
skie na wynos, ktore kosztuje 10 dol.

7. Wycena metodci hedoniczni|. a. O ile zwi^kszyi si^ zmierzony PKB?

b. Czy uwazacie, ze wzrost zmierzonego PKB trafnie oddaje wpiyw waszej decyzji
W ramce 2.1 w tym rozdziale wyjasniono, ze trudno jest mierzyc wzrost cen do b r,'
o podjeciu pracy na wzrost PKB? Wyjasnijcie.
ktorych jakosc zmienia si^ w czasie. W takiej sytuacji czqic wzrostu ceny mozna
przypisac wzrostowi jakosci. Wycena rnetod^ hedoniczn^ pozwala obliczyc wzrost
cen z uwzgl^dnieniem zmian jakosci. Do dalszych przemyslen

a. Rozwazcie przypadek rutynowego badania lekarskiego. Wymiehcie kilka po- 9. Rynek pracy i recesja w 2001 r.
wodow, dla ktorych m ozna by posluzyc si^ m etod^ hedonicznq do zmierzenia Odwiedzcie stron^ internetowcj. amerykanskiego Bureau of Economic Analysis,
zmiany cen takiej usiugi.
www.bea.gov. Odszukajcie tabel^ 1.1.6 NIPA (NIPA oznacza amerykanski system
Rozwazcie teraz przypadek badania lekarskiego kobiety w ci^zy. Przyjmijcie, rachunkow narodowych). Uzyskajcie dane kwartalne o PKB realnym w cenach
ze wprowadza sie; now^ m etode USG. W pierwszym roku jej stosowania pofowa z 2000 r.
lekarzy proponuje nowa metod^, a poiowa stara. Badanie za pomoc<| nowej me- a. Sporz^dzcie wykres stop wzrostu PKB od 1999 do 2002 r. wi^cznie. Czy w kto-
tody kosztuje 10% wi^cej niz za pom oc^ starej.
lymkoiwiek kwartale zanotowano ujemny wzrost?
b. O ile procent poprawiia sie jakosc usiugi? (Wskazowka. Zauwazcie, ze to ko- 10. Odwiedzcie stron^ Bureau of Labor Statistics, www.bls.gov. Uzyskacie dane mie-
biety wybieraj^, do jakiego lekarza sitj udac - do tego, ktory proponuje no' Vc| si^czne o wskazniku aktywnosci zawodowej, zatrudnieniu, odsetku pracuj^cych
m etode, czy do tego, ktory uzywa starej).
w liczbie caiej iudnosei i stopie bezrobocia w okresie 1994-2004. Upewnicie si§,
ze wszystkie dane s^ oczyszczone s£| z wahan sezonowych. D ane b^dzie latwiej
58 Vyprawa do wnetrza ksi^zki 57
Wprowadzsnic

interpretowac, jesli zostana przedstawione na wykresie nlz w tabeli (w cza< 5re z probiemow mierzenia aktywnosci gospodarczej prezentowane s£| w ar-
sania tej ksiazki sirona BLS umozliwia graficzna prezeniacje danych). •Katherine Abraham, Whai We Don ’t Know Could Hurt Us; Some Reflections
>M ea su re m en t ofE conom ic Activity, „Journal of Econom ic Perspectives",
a. Jak zmieniala sie stopa bezrobocia w 2001 r. i pozniej? Czy uwazacie, ze
nr 3, s. 3-18.
bezrobocia w peini wyjasnia sytuacje na rynku pracy? Jak zmieniai si^ w by dowiedziec si^, na czym polega trudnosc poprawnego zmierzenia pozio-
nik aktw nosci zawodowej? Co rnoze wyjasnic zmiany tego wskaznika? s : cen i wielkosci produkcji, przeczytajcie opracowanie Paula Krugmana, Via-
b. Niektorzy ekonomisci wolat analizowac zatrudnienie, a nie bezrobocic ... i:nd the Wealih ofNations, 1998 (www.pkarchive.org/theory/viagra.html; Paul
zmienil si<j wzrost zatrudnienia po 2001 r. w porownaniu z okresern s : . man jest ekonomist£| z Uniwersytetu Princeton oraz kom entatorem „New
2001 r.? Jak zmienil si<j odsetek pracujqcych w liczbie ludnosci ogolem? ■Times”).
c. N ational B ureau of Econom ic Research (N B E R ), ktore podaje dat;
cz£|tku i konca recesji, stwierdzifo, ze w 2001 r. recesja zaczeia si^ w rr.
a skonczyla w listopadzie tego roku. Innymi slowy, wecllug N BER gospo:
amerykanska zacz^ta wychodzic z recesji w listopadzie 2001 r. Bior^c poc D oda"T Obliczanie realnego PKB oraz indeksow fancuchowych
g<? wasze odpowiedzi dotyczace zagadnien a i b, czv uwazacie, ze rynek j
■ . adzie 1 w ykorzystanym w tekscie tego ro zd z iaiu zatozytismy, ze istn ieje tylko
ozywit sitj tak samo szyb'ko jak PKB? Wyjasnijcie swoje stanowisko.
. b ro finalne - samochody, to te z obliczenie realnego PKB byto p r o s te . Ten
Aby uzyskac dane o innych recesjach, odwiedzcie stroncj w v A v .n b e r.o rg . Sl Dodc.w d aje odpowiedz n a p y tan ie, ja k obliczyc wartosc re a ln e g o PKB w tedy, k iedy
ta zawiera dane historyczne o punktach zwrotnych cykli koniunkturalnych \/ istnieje wiele d o b r finalnych.
nach Zjednoczonych i informacje o metodologii ich wyznaczania. Aby zrozumiec, ja k obliczyc realny PKB z wieloma dobrami finalnymi, wystarczy
przyjrzec si§ ta k ie obliczenie w sytuacji, k ie d y w g o sp o d a rc e produkuj^cej dw a typy
dobr finatnych - obliczenia dla dw o ch dobr bowiem takie same, jak obliczenia dla
dobr, ktorych s^ miliony.
Literatura uzupelniajqca Przypuscmy, ze w gospodarce produkuje si^ dwa dobra fin aln e - ziemniaki i wino.

• Jesli chcecie dowiedziec sie wiecej o konstrukcji i definicjach wskaznikow m; • W ro k u 0 p r o d u k c ja wynosi 10 kg ziemniakow p o cenie 1 dol. z a kilogram o ra z
ekonomicznych, ktore sq powszechnie uzywane w biezacych publikacjach 5 butelek wina w cenie 2 dol. za butelk^.
liczby ogtoszeh o prace (Help-Wanted Index, HW I) do wskaznika sprzedazy ■ • W ro k u 1 p ro d u k u je si^ 15 kg ziemniakow p o ce n ie 1 d o l. za kilogram o ra z 5 bu-
licznej, mozna poiecic dwie przyst^pne pozycje: Norm an Frumkin, M.E. Sh teiek w ina, ktorego c e n a w z rasta do 3 d o l. za b u te lk e ,
The Guide to Economic Indicators, wyd. 3, New York 2000; zespot „The Ec • Nominalny PKB jest wi^c rowny 20 dot. w roku 0 oraz 30 dol. w roku 1.
mist”, The Economist Guide to Economic Indicators, wyd. 6, Bloomberg, New :
2007. Te informacje zo staiy rowniez zamieszczone w ponizszym zestawieniu.
« W 1995 r. Senat Stanow Zjednoczonych utworzyi komisj^ w ceiu przeanalizov Nominalny PKB w roku 0 i w roku 1
zasad konstrukcji CPl i zaproponowania ewentualnych zmian. Komisja stwien
RokO
ze stopa infiacji obliczana za pomoccj. CPI jest przecietnie zawyzona o 1%. Jesli t« >
iiczba cena ( w io l) wartosc (w iol.l
ustalenie jest poprawne, oznacza to, ze zwiaszcza place realne (ptace nominaine
Ziemniaki fkg) 10 1 10
podzieione przez CPI) zwi^kszaty si^ o 1% rocznie wiecej, niz oficjalnie podawanc.
Wiqicej wnioskow z prac tej komisji i zaproponowanych przez ni^ zmian m ozn;. Wino (butelki) 5 2 10

znalezc w: Michaei Boskin i in., Consumer Prices, the Consumer Price Index, and th, • Nominainy PKB 20
Cost o f Living, „Journal of Economic Perspectives”, t. 12, nr 1, zima 1998, s. 3-26, Rok 1
• Krotka historia amerykanskiego systemu rachunkow narodowych przedstawion; i liczba cena (w dol.) wartosc (w dol.)
jest w publikacji: GDP: One o fth e Great Inventions o fth e 20th Century, „Survey
Ziemniaki (kg) 15 1 15
of C urrent Business”, styczen 2000, s. 1-9 (www.bea.gov/bea/articles/beawide
W ino (butelki) 5 3 15
/20Q0/0 100od.pdf).
Nominalny PKB 30
 58 2 •/./.r. awa do wngtrza ksiqzki
W prow adzenie

Stopa wzrostu nominalnego PKB od roku 0 do roku 1 wynosi (30 dol. — 20 dc .. ... a wymaga p o cz y n ie n ia czterech krokow.
20 dol. = 50%. Jaka jest jednak stopa wzrostu realnego PKB?
Aby odpowiedziec na to pytanie, nalezy obliczyc poziom realnego PKB dla . zeij--a sie stop^ wzrostu realnego PKB z roku t na rok t + 1 na dwa rozne
tych lat. PodstawEi obliczania realnego PKB jest okreslenie wartosci produkcji ;; losoby. Najpierw wykorzystuje sie ceny z roku t jako wspolny poziom cen, a na-
dobr w poszczegolnycli latach przy zalozeniu niezmiennosci cen. jpnie w tym celu stosuje sie ceny z roku t + 1 jako wspolny poziom cen.
Zaiozmy, ze wybierzemy do obliczen realnego PKB ceny z roku 0, Rok 0 bfjdziomv Na przykiad zmiane stopy wzrostu real.nego PKB z 2006 r, na 2007 r. oblicza
zatem nazywac rokiem bazowym. W tym przypadku obliczenia przebiegaj^., jak n ;:>ej.' > w nast^pujcicy sposob:
oblicza sitj stope wzrostu realnego PKB w cenach z 2006 r., co jest pierwsz^
• Realny PKB w roku 0 jest sunic| ilosci dobr wyprodukowanych w tyni roku pomno- niiar?|. zinian PKB z 2006 r. na 2007 r.;
zon^ przez ceny dobr z tego roku, a wi^c (10 x 1 dol.) + (5 x 2 dol.) = 20 dc oblicza sisj stope wzrostu realnego PKB w cenach z 2007 r., co jest druga miar^
• Realny PKB w roku 1 jest suma ilosci dobr wyprodukowanych w tym roku pom.io- zmian PKB z 2006 r. na 2007 r.
zon^ przez ceny dobr z roku 0, a wi^c (15 x 1 dol.) + ( 5 x 2 dol.) = 25 dol. I v,b!icza si^ sredni^ z dwoch m iar opisanych powyzej.
• Stopa wzrostu realnego PKB z roku 0 na rok 1 wynosi zatem (25 dol. — 20 doi.), worzy sie indeks poziomu realnego PKB przezpotqczenie (czyli iancuchowe po-
20 dol. = 25% . qzanie) stop wzrostu w kolejnych latach.
Oowolnemu rokowi przypisuje sitj wartosc indeksu rown^ 1. W momencie
W ty m miejscu pojawia siq; oczywista kwestia: zamiast przyjmowac rok 0 jako rok. ■sania tej ksi<|zki takim wybranym rokiem byi 2000 r.
bazowy, moglibysmy jako rok bazowy przyj<|C rok 1 !ub kazdy inny rok. Gdybysmy np. sJrzy zaiozeniu, ze zmian^ poziomu PKB z 2000 r. na 2001 r. obliczon^ przez
przyjfjli jako rok bazowy rok 1, obliczenia wygl^dalyby jak nizej. 5A byla wartosc 0,7%, wartosc indeksu dla 2001 r. b^dzie rowna (1 + 0,7% =
307). Wartosc indeksu dia 2002 r. oblicza sie nast^pnie mnoz^c wartosc indek-
• Realny PKB w roku 0 jest sumq ilosci dobr wyprodukowanych w tym roku porrmo- . z 2001 r. przez zmiane PKB z 2001 r. na 2002 r. - taki indeks nazywany jest
zonq. przez ceny dobr z roku 1, a wi^c (10 x 1 dol.) + (5 x 3 dol.) = 25 dol. deksem fancuchowym. Procedura ta jest powtarzana dla kazdego z kolejnych
• Realny PKB w roku 1 jest sum^ ilosci dobr wyprodukowanych w tym roku pom no- ■t. (Wartosc indeksu iancuchowego dla Stanow Zjednoczonych m ozna znalezc
zon<£ przez ceny dobr z roku 1, a wiqsc (15 x 1 dol.) + ( 5 x 3 dol.) = 30 dol. drugiej kolumnie tabeli B3 w publikacji Economic Report o fth e President. Na-
• Stopa wzrostu realnego PKB z roku 0 na rok 1 bqdzie rowna (30 dol. - 25 do;.) zy jednak zauwazyc, ze wartosci tam uj^te sq pom nozone przez 100, st<|d dla
25 dol. = 20%', '00 r. pojawia siq wartosc 100, a dla 2001 r. wartosc 100,7 itd.).
"! . noz£j.c w artosci indeksu lancuchow ego przez w artosc nom inalnego PKB
Poniewaz wynik przy wykorzystaniu roku 1 jako roku bazowego jest inny niz przv 2000 r., osicjga sie wartosc realnego PKB w cenach lahcuchowych z 2000 r. Skoro
przyj^ciu roku 0 za bazowy, pojawia si^ pytanie, ktory rok nalezy wybrac. irtosc indeksu dla 2000 r. wynosi 1, wynika sti|d, ze realny PKB w 2000 r. w ce-
Az do poiowy lat 90. praktyk^ w Stanach Zjednoczonych bylo wybranie pew'iych £h z 2000 r. jest rowny nominalnem u PKB z tego roku.
lat za bazowe i niezmienianie ich zbyt czcjsto. Na przyklad od grudnia 1991 r. do gn.id-
nia 1995 r. takim rokiem bazowym byt 1987 r. Oznacza to, ze w 1994 r. wszystkie r/a- 'si^pujc|.ce w nazwie indeksu okreslenie „lancuchowy” wi^ze sie z iancuchowym
blikowane dane statystyczne, ktore odnosily si^ do realnego PKB zarowno w 1994 r., m zm ian PKB, wyst^puj^cych w latach po wybranym roku, w ktorym realny
jak i we wszystkich wczesniejszych latach, byiy obliczone w odniesieniu do 1987 r. PK.B owny jest PKB nominalnemu. Jak wskazano wyzej, jest to 2000 r. Wartosc takie-
W grudniu 1995 r. nast^pila zm iana roku bazowego na 1992 r. D ane dotycz^ce iat eksu dia Stanow Zjednoczonych mozna znaiezc w pierwszej kolumnie tabeJi B2
wczesniejszyeh przeliczono uzywaj^c cen z 1992 r. w publikacji Economic Report ofth e President.
Bylo to niezbyt poci%gaj£|ce z logicznego punktu widzenia - ilekroc nast^powala ikonstruowanie takiego indeksu jest znacznie trudniejsze23 niz indeksow wykorzy-
zmiana roku bazowego i wykorzystywano nowe ceny bazowe, przeliczano wszystkie anych przed 1995 r., ale jest on znacznie lepszy.
historyczne dane dotycz^ce realnego PKB i wszystkie jego stopy wzrostu z lat ul ■ 7eny uzyte do okreslenia tem pa zmian realnego PKB s^ wlasciwe - m ozna je
glych. W efekcie historiq gospodarcz^ eo piqc lat pisano od nowa! W grudniu 199
tkreslic jako przecietne ceny dla dwoch kolejnych lat.
Biuro Analiz Ekonomicznych amerykahskiego D epartam entu H andlu (BEA) - m-
stytucja publikuj^ca dane o PKB Stanow Zjednoczonych - zastosowaia nowij. metode ! Sprobujcie obliczyc poziom realnego PKB w przykladzie powyzej dla roku 1, wykorzystuj^c
nieobarczon^ takim bi^dem. me powyzej kroki.
60
Wprowsdafri,

Poniewaz wykorzystuje sie ceny przeci^tne dla dwoch kolejnych lat zamia
z jednego, arbitralnie wybranego roku, nie ma potrzeby pisac historii od no
picjc lat w momencie, kiedy ztnienia si^ rok bazowy.

(Witjcej szczegoiow mozna znalezc pod adresein: www.bea.gov/scg/pdf/N/""'.^

NAL/NIPA/1995/0795od.pdf).

jie k ro tk im p o p y t d e te rm in u je ro zm ia r p rod u k cji. W ie le czynn i-

)Opyt, od p o z io m u z a u fa n ia k o n s u m e n to w do p o lity k i
j i p ie n ie z n e j.

R K sa a f 3

W rovxlziale 3 podj^to analiz^ rownowagi na rynkach dobr i czynnikow okresla-

iacyci'i poziom produkcji. Uwag^ skoncentrowano na zaleznosciach mi^dzy po-
pvten, produkcj^ i dochodem. Ukazano, jak polityka fiskalna wplywa na pozioin
prodvkcji.

Roitv-iaf 4

Ro/'.r/iat 4 zawiera analize rownowagi na rynkach finansowych i czynnikow okre-

slajacych stopc; procentow^. Ukazano w nim, w jaki sposob polityka pieni^zna
wpiyv. a na wysokosc stopy procentowej.

Rozdiiat I

Roz;.. zial 5 poswi^cono an a liz ie J^cznie ry n k u d o b r i rynkow finansowych. Ukaza-

no. w ptyw a n a poziom produkcji i wysokosc stop procentowych w krotkim okre-
sic. ‘-TzyblizonQ znaczenie polityki fiskalnej i pienieznej. Model rozwini^ty w tym
rGZf..:j.ale, n azyw any IS -L M , jest jednym z glownych narz^dzi makroekonomii.
Kiedy ekonomisci zajmuj^ si^ zniianami aktywnosci gospodarczej z roku na rok, sku-
,-siaja sie na zaleznosciach mi^dzyprodukcjq, dochodem i popytem:

, >niany w popycie na dobra prowadz^ do zmian w wielkosci produkcji;

• zmiany wielkosci produkcji prowadz^ do zmian dochodow;
• -/miany dochodow prowadz^ do zmian popytu na dobra.

/ tym rozdziale analizujemy te zaleznosci i ich konsekwencje.

• W podrozdziale 3.1 poznajemy biizej skiadniki PKB oraz rozne zrodia popytu na
dobra.
• W podrozdziale 3.2 przygl^damy si^ determ inantom popytu na dobra.
' podrozdziale 3.3 dowiadujemy si^, jak rownowaga jest ksztaitowana przez wa-
nek rownosci mi^dzy wieikosci^ produkcji i popytem.
3odrozdziale 3.4 ukazany jest alternatywny sposob rozumienia rownowagi jako
opartej na rownosci inwestycji i oszcz^dnosci.
W podrozdziale 3.5 zobaczymy, w pierwszym przyblizeniu, jaki wpiyw ma polityka
fiskalna na rownowag^ produkcji.

3,1,:SkfadnikI PKB

/-akup maszyny przez firm^, decyzja o pojsciu do restauracji, zakup samolotow woj-
skowych przez rz^d to oczywiscie bardzo rozne decyzje i zalez^ one od wieiu roznych
czyiinikow. Jesli zatem chcemy dobrze zrozumiec, co ksztaltuje popyt na dobra, trzeba
:'oziozyc (zdekomponowac) I^cznq produkcj^ (PK B )1. Najlepiej uczynic to z punktu
'‘.'idzenia roznych rodzajow produkowanych dobr oraz ze wzgl^du na rozne kategorie
ndbywcow tych dobr.

uey produkt (output) i produkcja (production) sq. synonimami. Nie mam reguly co do ich
K'jnkretnego wj'boru. Stosujcie ten, ktory w danym kontekscie lepiej brzmi.
 64
Czesc gtowna. Okr

Dekompozycj^ PKB zazwyczaj stosowanq przez ekonomistow pokazar c-drugie, dodajem y e k s p o r t (X), czyli wartosc amerykariskich dobr i uslug
beli 3.1 (bardziej szczegdlowa wersja, z precyzyjniejszymi definicjarai, znaj pow anych przez zagranice.
w Aneksie 1 na koricu ksi^zki). iznica mi^dzy eksportem i importem (X —IM ) jest nazywana eksporteni nef-
■ybilansem handlowym. Jesli eksport przewyzsza import, mowimy, ze kraj ma
• Pierwszym skladnikiem PKB jest konsum pcja (dalej oznaczana we wzorac.. fi&$ otlansu handlowego, a jesli eksport jest mniejszy, to odnotowuje deficyt
nii'S'' su handiowego. W 2006 r. amerykanski ekspoit stanowii 11% PKB; im port
rt}. €). Sa to towary i usiugi nabywane przez konsumentow, pocz^wszy od zy\«nostil
S iila ii
do biietow lotniczych, wakacji, nowych samochodow itd. Konsumpcja jesi i czasie rownai sie 16,8%, Stany Zjednoczone v/ykazywaly zatem deficyt bi-
>.s !'.!
dowanie najwi^ksza cz^sci^ PKB. W 2006 r. szacowano j^ na 70% PKB. | handiowego wynosz^cy 5,8%' PKB3.
• Drugim skiadnikiem se| inwestycje (I), czasami nazywane inwestycjami w
trwaly dla odroznienia ich od inwestycji w zapasy (ktore zostan^ pokrotce
Taiwis • — _ -------------— —
wione). Inwestycje s^ sum^ inwestycji niemieszkaniowych, czyli zakupu nf.'wvchs . W m ld dot. Jalco -90 PKB

obiektow produkcyjnych lub nowych maszyn (np. turbin albo komputerow) ;:-rze£: 13246 100,0
firmy, oraz inwestycji mieszkaniowych, czyli kupowania przez ludnosc nowych do-l 9269 70,0
mow i mieszkan2. .a (C)
2163 16,3
!/)
Inwestycje niemieszkaniowe przedsitjbiorstw i mieszkaniowe ludnosci o r:./ jo~ ; 10,5
/cje przedsiqbiorstw 1396
przedzaj^ce je decyzje maj^ ze sob^ wi^cej wspolnego, niz mogioby si^ to wy'..v.v/acj 5,8
;cje mieszkancow 767
na pierwszy rzut oka. Firmy kupuj^ maszyny albo nowe obiekty produkcyjn
2528 19,0
zwi^kszyc produkcj^ w przysziosci. Ludzie kupuj^ domy iub mieszkania, aby dck ^dow e (G)
-5 ,8
prawic swoje warunki mieszkaniowe na przysziosc. W obu przypadkach d=.. ?vzia tto -7 6 3
11,0
o zakupie zaiezy od korzysci, ktore te dobra przyniosq. w przysziosci. Logiczrcie,' :W
1466

biorac, rozsadne jest wiqc traktowanie ich i^cznie. Razem w 2006 r. tak pojmowai c -2 2 2 9 -1 6 ,8
m
inwestycje stanowiiy 16,3% PKB. c 0,4
3 w zapasy 49
• Trzecim skiadnikiem wydatki rz^dowe (G). Gznaczajcj one zakupy dobr i usiug.'
jf Cutrent Business", kwiecien 2007, tabela 1-1-5.
dokonywane przez wiadze federaine, stanowe i lokalne. M ogq to byc zarowno
samoloty, jak i wyposazenie biur. IJsiugi to usiugi swiadczone przez pracownikow
)otychczas analizowalismy zakupy i sprzedaz towarow i usiug w 2006 r. Okreslenie
panstwowych. W rezultacie w systemie rachunkow narodowych uznaje si§, ze rz;:d
vielkosci produkcji w tym roku w Stanach Zjednoczonych wymaga jeszcze jednej
kupuje usiugi od swoich pracownikow i dostarcza je spoieczehstwu za darmo.
Zauwazmy, ze G nie obejmuje transferow panstwowych, takich jak piatnos ci operacji.
W dowolnym danym roku produkcja i sprzedaz nie musz^ si^ sobie rownac,
na rzecz opieki zdrowotnej i spoiecznej ani odsetek od dlugu publicznego. Min o
gdyz niektore dobra w yprodukow ane w danym roku nie musz^ byc sprzedane
ze s%to oczywiscie wydatki rz^dowe, nie oznaczaj^ nabywania ani dobr, ani usiu >.
w tymze roku - mog<| byc sprzedane w pozniejszych latach. Inne z kolei, sprzeda-
To diatego wielkosc wydatkow rzadowych na dobra i usiugi w tabeli 3.1, czyli 19 %
ne w danym roku, mog^ pochodzic z produkcji z wczesniejszych lat. Roznica mi§-
PKB, jest mniejsza niz wieikosc caikowitych wydatkow rz^dowych obejmuj^cych
dzy wartosci^. dobr wyprodukowanych i sprzedanych w danym roku, czyli roznica
ponadto piatnosci transferowe i odsetki. Wiasnie ta wieikosc w 2006 r. stanowLa
31% PKB. mi^dzy produkcj^ a sprzedaz^, jest nazywana inwestycj^ w zapasy. Jesli produkcja
przewyzsza sprzedaz i w wyniku tego rosn^ zapasy firm, to inwestycje w zapasy sq
® Suma wierszy 1, 2 i 3 informuje o zakupach dobr i usiugprzez ameiykahskich kon-
dodatnie. Natom iast jesli produkcja jest mniejsza niz sprzedaz, a zapasy firm male-
sumentow, przedsiepiorstwa i rzqd. Aby okreslic wartosc zakupow ddbr i ushig wytwo-
j;|, to inwestycje w zapasy s^ ujem ne4. Inwestycje w zapasy sa zazwyczaj niewielkie
rzonych w Stanach Zjednoczonych, musimy dokonac dwoch operacji;
- dodatnie w niektorych latach i ujem ne w innych. W 2006 r. inwestycje w zapasy
- po pierwsze, od powyzszej sumy odejmujemy import (IM), czyli wartosc zagra-
nicznych dobr i uslug nabywanych przez ameiykariskich konsumentow, przed-
si^biorstwa oraz paristwo; 3 Eksport > Import o nadwyzka bilansu handiowego. Eksport < Import <» deficyt bilansu
handlowego.
2 Uwaga! Dia wi<jkszosci ludzi termin „inwestycje’- odnosi si^ do nabywania aktywow takich jak 4 Upewnijcie si^, ze dobrze rozumiecie kazdy z trzech rownowaznych sposobow okreslania za-
ztoto czy akcje. Dla ekonomistow natomiast ten termin oznacza nabywanie nowych dobr kapitalo- leznosci miedzy produkcj^. sprzedaz^ a inwestycjami w zapasy: Inwestycje w zapasy = Produkcja
wych, takich jak (nowe) maszyny, (nowe) budynki lub (nowe) domy. Na okreslanie nabywania ziota, - Sprzedaz; Produkcja = Sprzedaz + Inwestycje w zapasy; Sprzedaz = Produkcja - Inwestycje
akcji lub innych aktywow fmansowych ekonomisci zarezerwowali termin „inwestvcje finansowe”. w zapasy.
 66
Czqic giowna. Okres krc Iziat 3. Rynek d o b r________________________________________________________________________________

byty dodatnie i wynosily 49 inlcl dol., co oznacza, ze produkcja byta wi^ksza n przj' zalozeniu, ze gospodarka jest zamknieta, czyli^T = IM = 0, popyt na dobra
sprzedaz o kwot^ wtasnie 49 mld dol. est smnfj konsumpcji, inwestycji i wydatkow rz^dowych:
Teraz musimy przejsc do opracowania pierwszego m odelu wyznaczania wie ■
kosci produkcji. Z = C + I + G.

Omowmy po kolei po koiei kazdy z tych trzech sktadnikow,

3.2. Popyt na dobra

nsumpcia (C)
Oznaczmy t^czny popyt na dobra przez Z. Posluguj^c si^ dekompozycj^ PKB wedli
sposobu przedstawionego w podrozdziale 3.1, mozemy zapisacZ jako: cyzje konsum entow zalezE}. od wielu czynnikow. Najwazniejszym jest na pewno
chod, czyli, precyzyjniej, rozporzqdzatey dochod (Yu), a wi^c ten, ktory pozostaje
Z = C + 1 + G + .X —IM . . oplaceniu podatkow i otrzymaniu transferow budzetowych. Kiedy rozporzadzainy
;hod zwi^ksza si^, ludzie kupuj^ wi^cej, a kiedy si^ zmniejsza, kupuj^. mniej.
Rownanie to jest tozsam osci^, z czego wynika nzycie symbolu = zamiast znak Oznaczaj^c konsumpcj^ przez C, a rozporzqdzalny dochod przez YD, mozemy za-
rownosci. Ta tozsamosc definiuje Z jako sume konsumpcji, inwestycji, wydatkow rz;j ■
. ac:
dowych, ekspoitu minus im port5.
Rozwazmy czynniki wyznaczajcjce wielkosc Z. Aby ulatwic sobie zadanie, najpieri
dokonamy kilku uproszczen. C = (3.1.)

• Przyjmijmy, ze wszystkie firmy produkuj^ to samo dobro, ktore mogq. kupowE. Rownanie to jest formalnym zapisem stwierdzaj^cym, ze konsumpcja, C, jest funk-
konsumenci do spozywania, firmy do dokonywania inwestycji lub instytucje rz;[ cj;i-rozporz^dzalnego dochodu, YD. Funkcja C{YD) jest nazywana funkcj^ konsumpcji.
dowe. Przy tyrn (duzym) uproszczeniu wystarczy przeanalizowac czynniki, ktori ^uak plus pod YD oznacza, ze jesii rozporz2|dzalny dochod zwi^ksza si§, konsumpcja
ksztaltuj^ popyt i podaz tego jedynego dobra6. ■'Wniez wzrasta. Ekonomisci nazywajj| takie rownanie rownaniem behawioralnym,
® Zalozmy, ze firrny chc£| dostarczac kazd^ ilosc dobra po danej cenie P. To zaloze . .y wskazac, ze ujmuje ono pewien aspekt zachowan - w tym przypadku zachowan
nie pozwala nam skupic sie na znaczeniu popytu w okreslaniu wielkosci produkcji : nsumentow.
Jak zobaczycie w daiszej cz^sci ksic|zki, to zaiozenie jest prawdziwe tylko w krotkin Zaleznosci miedzy zmiennymi bsjde ujmowai w postaci funkcji. Jedyne, co musi-
okresie. Zalozenie to odrzucimy, kiedy przejdziemy do analizowania tej zaleznosc . : wiedziec o funkcjach - a tu jest to niewiele - opisane jest w Aneksie 2 na koncu
w okresie srednim (pocz^wszy od rozdziatu 6). Teraz jednak znacznie uprosci tc Ai^zki. Aneks 2 zawiera tyie xnatematyki, iie bqdzie wam potrzebne do zrozumienia
nasza dyskusje. : ksiqzki. Nie obawiajcie sie: zanim wprowadzam jakqs funkcje, opisuje j^ za pomoc^
• Przyjmijmy, ze gospodarka jest zamkniqta - ani nie eksportuje towarow za granic; >w.
ani ich z zagranicy nie im portuje, czyli zarowno eksport, jak i im port m aj^ war Cz^sto pozyteczne jest podanie precyzyjniejszej postaci funkcji, a tu wiasnie mamy
tosc zero. To zaiozenie jest oczywiscie sprzeczne z faktami: wspoiczesne panstw; . si przypadek. Rozs^dne jest przyj^cie zalozenia, ze reiacje mi^dzy konsumpcj£|
w coraz wiekszym stopniu uczestniczq. w handlu mi^dzynarodowym. Pocz^wszy cc 'ozporzEidzalnym dochodem okresla ponizsze rownanie:
rozdziaiu 18, zaiozenie to uchylimy i przedm iotem analizy uczynimy gospodarke
otwart^. Na razie jednak to zatozenie takze uprosci nasz^ dyskusj^, gdyz nie b<: C = C{) + c , r D. ( 3 .2 )
dziemy musieli uwzgl^dniac czynnikow wplywaj^cych na eksport i import.
fnnymi slowy, rozs?tdne jest zaiozenie, ze jest to funkcja ukazuj^ca zaleznosc li-
’ Pamietajmy, ze inwestycje w zapasy nie sa cztjsciij. popytu. Zaleznosc miedzy konsumpcjj| a rozporz^dzalnym dochodem charakteryzuja.
jw j| .

6 Prawie kazdy model wymaga przyjtjcia na wstepie zalozen (uproszczen). Oznacza to, ze uprasz tem dwa paranietry, c0 i c r
czamy rzeczywistosc, aby skoncentrowac sisg na danyrn wybranym problemie.
 1 jas- 69
88 Czgsc glowna. Okres k.otk- R02dziai3 r-.wkdoo._______________________________________________________________

• Param etr c, to skionnosc d o konsumpcji. (nazywana jest ona rdwniez krat

sktonnosciq do konsumpcji, ale w daiszym tekscie dla uproszczenia p< .. ■•
slowo „krancowy”). Parametr ten okresla, o ile wzrosnie konsumpcja przy wz'.?sc|e
dochodu o jednego dolara. Jezeli c, rowna si^ na przykiad 0,6, to zwi^kszenic ;oz-
porzi|dzalnego dochodu o jednego dolara, wywola zwi^kszenie konsumpcji o clol.
x 0,6 = 60 centow.
Oczywistym ograniczeniem wartosci c t jest to, ze gdyby biez^cy dochod by|
rowny zero, konsumpcja wci^z byiaby dodatnia. Zwi^kszenie si^ rozporz^dza:I’ego
dochodu najprawdopodobniej doprowadzi do wzrostu konsumpcji. Innym, rcr.vnie
oczywistym, ograniczeniem jest to, ze c t musi byc mniejsze niz 1, gdyz kazd '
prawdopodobniej wyda tylko czqsc rozporzqdzalnego dochodu i oszczqdzi reszte.
• Parametr c() ma prost^ interpretacj^ - oznacza to, co ludzie konsumowaliby, gdvhv
ich rozporzq_dzalny dochod w biez<|cym roku wynosii zero. Jezeli rozporzq.dzai.nv
Rozporz^dzalny dochod, Ya
dochod wynosi zero, z rownania (3.2) wynika, ze C = cQ.
Naturaine ograniczenie polega na tym, ze nawet gdyby biezqcy dochod m'nosii ; >ksza si? wraz ze wzrostem rozporz^dzalnego doohodu, ale mniej niz proporcjonalnie.

zero, konsumpcja wciqz bylaby dodatnia; czy ludzie majq dochod, czy nie, i ta.K mu- teSacja ZA. Konsumpcja i rozporzqdzalny dochod
szc|jesc! A z tego wynika, ze c() musi byc dodatnie. W jaki sposob ludzie moga miec
dodatni£| konsumpcj^, jesli ich dochod jest rowny zeru? Odpowiedziq. s£| ujcmne
oszcz^dnosci, co oznacza, ze ludzie finansuj^ konsumpcj^ sprzedaj^c nieco swoich Zastcpuj^c Y0 w rownaniu (3.2) wyrazeniem (Y - T), otrzymujemy:
aktywow lub zacic|gaj^c pozyczki7.
C = c0 + c,(F - T). (3.3)
Zaleznosc mi^dzy konsumpcjq. a rozporz^dzalnym dochodem uj^ta w rowraniu
(3.2) jest przedstawiona na ilustracji 3.1. Poniewaz zaleznosc ta ma charakter lirjiowv. Rovvniinie (3.3) wskazuje, ze konsum pcja, C, jest funkcj^. dochodu, Y, i podatkow ,
wyraza j^ linia prosta. Przecina si$ ona z osi^ pionow^ w punkcie cQ, a jej nachvlenie T. Wv/szy dochod zwifjksza konsumpcjtj, ale mniej niz proporcjonalnie. Wyzsze po-
(wspolczynnik kierunkowy) rowna si^ c r Jako ze c, jest mniejsze niz 1, nachvienie ilatki zmniejszajq. konsum pcj^, ale row niez mniej niz proporcjonalnie.
linii jest mniejsze niz 1 - innymi slowy, wykres jest bardziej piaski niz linia nachvlona
pod kqtem 45°. (Przypomnienie d0tycz4.ce wykresow, k^tow nachylenia i punktow
przeci^cia zawiera Aneks 2).
I dalej, konieczne jest zdefiniowanie poj^cia rozporz^dzalny dochod, YD. Wyraza Inwestvcje (f)
go tozsamosc:
VVmodeiach wystepuj^ dwa rodzaje zmiennych. Zmienne, ktore zalez^ od innych
YD = Y — T /.miennvcli w modelu i wskutek tego sq_ wyjasnione przez model, to zm ienne endo-
geniczne. Tak jest na przykiad w przypadku konsumpcji w rownaniu (3.3). Pozostaie
gdzie: Y - dochod; T - podatki minus transfeiy budzetowe otrzymane przez konsu- /micnne to zmienne egzogeniczne, tzn. takie, ktore nie s^ wyjasnione przez modei,
menta. W skrocie T b^dziemy nazywac podatkami, pami^taj^c zarazem, ze T o.znacza czyli sa przyj^te jako dane. W taki sposob traktowane sq inwestycje w tym. modelu, co
w rzeczywistosci roznic^ mi^dzy podatkam i i otrzymanymi transferam i8. Zauwazcie. -c-tpisujemy stawiaj^c kresk^ nad symboiem I, tak jak ponizej:
ze rownanie to jest tozsamosci^, st^d znak =.
I = I. (3-4)
7 Pomyslcie o swoich zachowaniach konsumpcyjnych. Jakie se| wartosci c 0 i ct w waszym przy-
padku? Przyjmujemy inwestycje jako dane, aby zachowac prostot^ m odelu. N ie jest to
s W Stanach Zjednoczonych podmioty indywidualne piac^ podatki dochodowe oraz skladki na-. jednak zatozenie bez konsekwencji. Wynika z niego, ze kiedy w dalszym toku wywodu
Ubezpieczenia Spoieczne (Social Security contributions). Giownymi transferami paristwowymi sa
swiadczenia z tytuiu ubezpieczeri spoiecznych i zdrowotnych (Social Security benefits, Medicarc anci ^ydziemy chcieii przeanaiizowac skutki zmian produkcji, b^dziemy musieli przyj^c,
Medicaid). W 2006 r. podatki dochodowe i skiadki wpiacone przez podmioty indywidualnc wvniosiy ze inwestycje nie reaguj^ na zmiany produkcji. Latwo zauwazyc, ze m oze to dawac
2,3 mld dol, a transfery na rzecz tych podmiotow osi^gn^iy poziom 1,6 mid dol.
 70
Cz^sc giowna. Okres

nietrafny opis rzeczywistosci - firmy, ktorych produkcja wzrasta, mogcj chciec m

nowe maszyny i w rezultacie zwi^kszyc inwestycje. Teraz jednak wylqczymy ten me
nizm z naszego modelu. Bardziej realistycznie potraktujem y inwestycje w rozdzia vt na dobra, Z , je st zalezny od dochodu, Y, podatkow, T, inwestycji, I, oraz
rzatdowych, G.
’ 7 r'Tiiroy si^ teraz rownowag^ na rynku dobr oraz zaleznosci^ mi^dzy produkcja
. •jni. Jesli firmy utrzymuja zapasy, to produkcja nie musi byc rowna popytowi.
W yd atki rzqdow e (G) p r/v k la d firmy mogc| zaspokoic wzrost popytu czerpicj.c z zapasow, czyli dokonuj^c
..r;.r.-ch inwestycji w zapasy. Mog^ rowniez zareagowac na spadek popytu konty-
Trzecim skladnikiem popytu w naszym m odelu 54 wydatki rz^dow e, G. Raj ulC produkcj^ i gromadz^c zapasy, czyli dokonuj^c dodatnich inwestycji w zapa-
z T, czyli podatkami, G opisuje polityk^ fiskalnq, tzn. wybor stop podatkowych c Naipierw jednak pominmy te komplikacje i przyjmijmy, ze firmy nie utrzymuj^
wielkosci wydatkow rzcjdowych9. Tak samo jak w odniesieniu do inwestycji, przyj: W tedy inwestycje w zapasy s<| rowne zero, a rownowaga na rynku dobr
jemy, m G i T maja charakter egzogeniczny. Powod przyj^cia tego zatozenia jest i ,; vr, rnai'a, aby produkcja, Y, byta rowna popytowi na dobra, Z “ :
niz w przypadku inwestycji. Wynika z dwoch odr^bnych przeslanek.
y = Z. (3.6)
* Po pierwsze, postepowanie rz^dow nie odznacza si<j takcj sam^ regularnosci^ .-:i k
konsumentow lub przedsi^biorstw, nie mozemy zatem dia G kib T zapisac ta : ,,. /iianie to jest nazyw ane w arunkiem rownowagi. M o d eie zaw ieraj^ trzy typy
samej reguiy, jaka zapisalismy 11a przykiad dla konsumpcji. (Nie jest to jednak ■' zi'.ioznosci: tozsamosci, rownania behawioralne i warunki rownowagi. Widzielismyjuz
gument niepodwazalny. Jakkolwiek rzqdy nie post^pujq. wediug tak prostych resut przvk!-”dy wszystkich trzech - rownanie opisuj^ce dochod rozporz^dzalny jest tozsa-
behawioralnych jak konsumenci, to jednak znaczna cz^sc ich dziaian jest prze-.-. i- - most-in funkcja konsumpcji jest rownaniem behawioralnym, a warunek, ze produkcja
dywalna. Przyjrzymy sisj tym kwestiom pozniej, zwiaszcza w rozdziaiach 24- ;cm rov/na popytowi, jest warunkiem rownowagi.
Wczesniej nie b^dziemy ich uwzgl^dniac). . ". :tjpujc|c popyt, Z , w row naniu (3.6) jego fo rm u i^ z row nania (3.5), otrzymu-
* Po drugie, i co wazniejsze, jednym z zadan makroekonomii jest anaiizowanie k
jemy:
sekwencji alternatywnych decyzji dotycz^cych wydatkow i opodatkowania. Chce v:y
byc w stanie powiedziec: „Gdyby rz£|d wybral te wartosci G i T, to przyniost Y = c0 + Cj(7 - T) + I + G. (3.7)
to takie skutki”. Zgodnie z podejsciem przyjqtym w tej ksi^zce traktujem y G . T
jako zmienne, ktorych poziom okresla rz^d, i nie b^dziemy probowali wyjasr m anie (3 .7) jest po staci^ algebraiczn^ w erbalnego stw ierdzenia z pocz^tku
ich w m odeiu10.
rozuzi-;tu:

Vstanie rdwnowagi, produkcja, Y, (lewa strona rdwnania) jest rowna popytowi

prawa strona rdwnania). Popyt zalezy, z kolei, od dochodu, Y, ktory sam jest
3 .3 . Czynniki okresiaj^ce rownowagQ rynku dobr owny produkcji.

wazmy, ze posiugujemy si^ tym samym symbolem, Y, na oznaczenie zarow no

Poi£j.czmy to, co wprowadzilismy do tej pory. prcKH'1'cji, jak i dochodu. N ie jest to przypadek! Jak widzielismy w rozdziale 2, moze-
Przy zaiozeniu, ze eksport i import s^ rowne zeru, popyt na dobra jest sum£| ko ■ my T:\ .cz&c PKB stosuj^c podejscie zarowno produktowe, jak i dochodowe. Produkcja
sumpcji, inwestycji i wydatkow rz^dowych:
1 docp.od s^ sobie rowne.
konstruow aniu modelu m ozem y posiuzyc si^ nim do wyjasnienia, co decyduje
Z = C + I + G. 0 poziomie produkcji - jak produkcja zmienia ss§ w reakcji na, powiedzmy, zmiane
§ci wydatkow rz^dowych. Rozwi^zanie modelu oznacza nie tylko algebraiczne
Zast^puj^c C i I odpowiednio tozsamosciami (3.3) i (3.4), otrzymujemy: roz',- .-/a n ie okresionego ukiadu rownan, ale takze w yjasnienie, dlaczego wyniki s^
iaKie, jakie sq.. W tej ksiazce rozw i^zanie m odelu oznacza row niez prezentacj^ jego
9 Przypomnijmy, ze „podatki” oznaczaj% podatki mimis wydatki rz^dowe.
10Poniewaz bedziemy przyjmowali (prawie zawsze) G i T jako zmienne egzogeniczne, nie b 11Wyobrazmy sobie gospodark^, w ktorej jedyn^ dzialalnosci^jest strzyzenie wlosow. Nie mozna
dziemy uzywali kreski nad odpowiednimi symbolami. Dzitjki temu oznaczenia bfjdct czytelniejsze. tworzyc zapasow strzyzen lub strzyc „na zapas”. Produkcja wi^c zawsze musi byc rowna popytowi.
72 Czesc gtowna. Okres . .m ;. ^ . Rynek dobr 73

wynikow w postaci wykresow - czasami z zupelnym pominieeiem zapi.su algebn ■■ •■ idzetowe, wydatki autonomiczne moglyby przyj^c wartosci ujem ne12. Przypadek
nego - oraz slowny opis wyniku i zasad dzialania modelu. Ekonomisci uzywajq. zss .•i fliozemy spokojnie pomin^c.
trzech nastsjpujacych narz^dzi. -iwrocmy d o pierwszego wyrazenia: 1 / (1. — c,). Skoro sklonnosc do konsumpcji
1. Matematyki, aby miec pewnosc co do logkznej poprawnoscl modelu. iwiera si^ mi^dzy 0 i 1, to 1 / (1 - c,) jest liczbc| wi^ksz^ niz 1. D latego iiczbe
2. Wykresow, aby wesprzec intuicj^. ;7pokazujEica, ile razy wzrost produkcji jest wiekszy niz wydatki autonomiczne,
3. Opisu slownego, aby wyjasnic wyniki modelu. , jzywa sie mnoznikiem. Mnoznik jest tym wi^kszy, im skionnosc do konsumpcji,
, jest blizsza 1.
Dostosujmy si^ do tego zwyczaju. Co wynika z tak rozumianego mnoznika? Przypuscmy, ze przy danym poziomie
ochodu konsumenci decyduj^ sie wydawac wiqcej. Dokiadniej, przyjmijmy, ze c()
rownaniu (3.3) wzrasta o 1 mld dol. Rownanie (3.8) informuje, ze wzrost pro-
; ikcji b^dzie wi^kszy niz 1 mld dol. Na przykiad jesli c.( rOwna si^ 0,6, to mnoznik
Wykorzystanie matematyki ,. st rowny 1 / (1 - 0,6) = 1 / 0,4 = 2,5, z czego wynika, ze produkcia zwiekszv sie
------1 mid dol. = 2,5 mid dol.
Przytoczmy rownanie rownowagi (3.7): alismy raechanizm mnoznika w odniesieniu do konsumpcji, ale z rownania
nika niezbicie, ze kazda zm iana wydatkow autonomicznych - od zmiae
Y = C 0 + CjY — e,T + 7 + G. , /datkow inwestycyjnych, przez zmian^ wydatkow rz£|dowych, az do zmiany po-
;: itkow - beidzie miaia taki sam efekt jakosciowy: zmiana produkcji b^dzie wieksza
Przeniesmy c ,F n a lewa stron^ i przeksztaicmy strone; praw^: z bezposredni skutek zmian ¥/ydatkow autonomicznych.

(1 - c,) Y = c() + I + G - c j , :£|d sitj bierze efekt mnoznikowy? Odpowiedz zaw arta jest w rownaniu (3.7):
tvzrost c0 powoduje wzrost popytu. W zrost popytu prowadzi nast^pnie do wzrostu
Dzielqc obie strony rownania przez (1 - c}), otrzymujemy: prociukcji, ktory prowadzi z kolei do takiego samego wzrostu dochodow (pami^tajmy,
k produkcja rowna si^ dochodom). Skutkiem wzrostu dochodow jest dalszy wzrost
y = - J _ [ Co+7 +G - c 1r]. (3.8) konsainpcji, co jeszcze bardziej zwieksza popyt itd. Najlepszym sposobem pokazania
l~c, tcj /.aleznosci jest wykorzystanie wykresu.

Rownanie (3.8) okresla produkcje w stanie rownowagi, tj. taki poziom prodckeii,
przy ktorym produkcja jest rowna popytowi. Przyjrzyjmy si^ obu wyrazeniom z
strony rownania, zaczynaj^c od drugiego: Wykorzystanie w ykresow
• Wyrazenie [c(1 + I + G — cjT] jest t^ czqsciq. popytu, ktora nie zalezy od produkcji. Przccstawmy rownowag^ graficznie.
Dlatego nazywa si^ to wyrazenie wydatkami autonomicznymi.
Czy mozemy byc pewni, ze wydatki autonomiczne dodatnie? Nie, nie moze- - ' j pierwsze, wykreslamy zaleznosc produkcji od dochodu.
my, chocjest to najbardziej prawdopodobne. Dwa pierwsze wyrazenia w nawiasie, Na ilustracji 3.2 na osi pionowej zaznaczamy wielkosc produkcji, a na osi po-
c0 i I, s^ na pewno dodatnie. A dwa pozostale, G - c {T l Przyjmijmy, ze panstwo ■■tmej dochod. Graficzne przedstawienie zaieznosci wielkosci produkcji od do-
opracowuje budzet zrownowazony - w ydatki budzetow e rownajc| si^ wplyv. orn ■odu jest bardzo proste. Przypomnijmy sobie, ze produkcja i dochod sq. rowne.
z podatkow. Jesli T = G i skionnosc do konsum pcji (c,) jest mniejsza od jecino- ■ Jeznosc mi^dzy nimi wyraza zatem linia prosta wychodz^ca z pocz^tku ukiadu
sci (jak zaiozono poprzednio), to (G — cxT) ma wartosc dodatni^, a tym samym ■■. poirz^dnych pod k^tem 45°, a wi^c maj^ca nachylenie rowne 1.
wydatki autonomiczne sq. dodatnie. Tylko w przypadku bardzo wysokiej nadwyz- 9 P:. drugie, wykreslamy krzywq. popytu jako funkcj^ dochodu.
ki budzetowej, tzn. kiedy wpiywy podatkow e znacznie przekraczalyby wydatki
esli T = G, to (G - c j ) = (T - c',7) = (1 - c ) T > 0.
 74
Czqsc giow na. Okres krotk;

■§
£
%

45°

Y Y'
Y

Dochod, ¥
Dochod, Y
Wieikosc produkcji w stanie rownowagi jest wyznaczana przez warunek rownosci produkcji i popytu. \ \ i r osi■.vvi'oi':-:-.---' autonomicznych ma w i^cej niz proporcjonalny w ptyw na wielkosc produkcji w stanie rownowagi

ilustracja 3.2, Rownowaga na rynku dohr tlustracjs ?.:.. Oddziatywania wzrostu w ydatkow autonomicznych na wielkosc produkcji

Zaleznosc mi^dzy popytem a dochodem ukazuje rownanie (3.5). Przytoczmy Pr;/yj:r:imy, ze gospodarka znajduje si§ w pocz^tkowym stanie rownowagi, repre-
je ponownie dla wygody, wlqczaj^c wyrazenie okreslaj^ce wydatki autonomiczne: /entowa!;y:n na ilustracji przez punkt^4, w ktorym produkcja jest rowna Y.
do nawiasu: : y teraz, ze cQw zrasta o 1 mld doJ. Przy poziom ie dochodu w stanie row-
nowagi Vyyli takim, ktory wyznacza punkt^4) konsumenci zwi^kszaj^ konsumpcj^
Z = (c0 + I + G - c tT) + c-,7. (3,9) o I mi'j -k.-.. To, co sie zdarza, przedstawiono na ilustracji 3.3, sporz^dzonej na pod-
stawie iP-h'iracji 3.2.
Popyt zalezy od wydatkow autonomicznych i od dochodu - przez jego w p fy w ; lie (3.9) rnowi nam , ze dla kazdej wartosci d o c h o d u p o p y t je s t wi^kszy
na konsumpcj^. Relacj^ mi^dzy popytem i dochodem reprezentuje na wykresie o I rnki Przed wzrostem c0 relacj^ mi^dzy popytem i dochodem pokazywaia krzy-
krzywa ZZ. Punkt jej przeci^cia z osi^ pionowq - wartosc popytu przy dochodzic wa Z Z ;V- wzroscie c() o 1 mld dol. relacja ta jest ukazana jako krzywa Z Z', k to ra jest
rownym zero - rowna jest wydatkom autonomicznym. Nachylenie krzywej Z Z iest rownoK.g : do ZZ, ale przesunieta o 1 mld dol. w gor^. Nowy stan rownowagi pojawia
wyznaczone przez skionnosc do konsumpcji, c t; kiedy dochod zwi^ksza si^ o jed- sie w piu-.: .:ie przeciecia krzywej nachylonej pod k^tem 45° i krzywej ZZ', oznaczonym
nostk^, popyt rosnie o cr Przy ograniczeniu mowi^cym, ze wartosc ct jest dodatnia,: jnko/r,
ale mniejsza od 1, krzywa Z Z ma nachylenie dodatnie, ale mniejsze niz 1. ( Proc.u ..;ja w stanie rownowagi zwieksza si^ z Y & o Y . W zrost produkcji (F' - Y),
• W stanie rownowagi produkcja rowna si^ popytowi. ; kiorv ia zmierzyc zarowno na osi poziom ej, jak i pionowej jest wi^kszy niz po-
Wielkosc produkcji w stanie rownowagi, Y, jest okreslona w punkcie przecie-; c/.atkt)v.- - v.zrost konsumpcji o 1 mld dol. Jest to efekt mnoznikowy13.
cia prostej nachylonej pod k^tem 45° i funkcji popytu. Jest to p u n k tA Na lcwo:
o d ^ popyt przewyzsza produkcj^; na prawo od punktu A produkcja przewyzsza:< ny na os pionow%. Odlegiosc mi^dzy Y i Y na osi pionowej jest wieksza niz odlegtosc
popyt. Tylko w punkcie A popyt i produkcja s§. sobie rowne. : mied/.y.; . ktora jest rowna 1 mld dol.
76 Czesc gfowna. Okres , (i 3, Rynek dobr 77

Patrz£|c na wykres latwlej jest wyjasnic, jak i dlaczego gospodarka przesuw; jdow, przvnosza£cych wzrost popytu, ktory z kolei przynosi daiszy wzrost produk-
z punktu^ do punktu A'. Pocz^tkowy wzrost konsumpcji prowadzi do wzrostu pi :rn-. Mnoznik jest sum^wszystkich tych koiejnych wzrostow produkcji14.
tu o 1 mld dol, Przy pocz^tkowym poziomie dochodu, Y, odpowiadajacy mu pozk;.;r,
popytu, wyzszy o 1 mld dol., pokazuje punkt B. Aby zaspokoic wyzszy popyt, fkrnv
zwi^kszaj^ produkcj^ o 1 mld doi., co powoduje wzrost dochodu o 1 mld dol. (p?'/v-
pomnijmy, ze dochod = produkcja), tak ze gospodarka przesuwa sie do punkt Opissfowny
(Innymi siowy, zarowno produkcja, jak i dochod wzrastaj^ o 1 mld dol.). To jec.nak
nie koniec historii. Wzrost dochodow prowadzi bowiem do dalszego wzrostu popvtu, ir-k mozna podsumowac nasze ustalenia siowami?
co pokazuje punkt D. To z koiei prowadzi do wzrostu produkcji itd., az gospodarka Produkcja zaiezy od popytu, a ten z kolei zalezy od dochodu, ktory jest rowny
osi'4gnie punkt.4', czyii nowy punkt rownowagi, w ktorym popyt i produkcja s^ znow -H-dukcji. Wzrost popytu, np. w wyniku zwiekszenia wydatkow rz^dowych, prowadzi
sobie rowne. xostu produkcji i odpowiadaj^cego mu wzrostu dochodu. Ten wzrost dochodu
Kontynuujc|c ten sposob wyjasnien, uzyskujemy nowy punkt widzenia na mnoznik, orzvnosi kolejny wzrostu popytu, ktory nast^pnie zwieksza produkcj^ itd. Ostatecznym
ikuikiem jest wzrost produkcji wiekszy niz pocz^tkowa zmiana popytu o tyle razy, ile
• Pierwszy wzrost popytu, pokazany jako odcinek A B na iiustracji 3.3, odpow >; nosi mnoznik.
1 mid dol. Wielkosc mnoznika bezposrednio zalezy od skionnosci do konsumpcji - mnoznik
• Ten pierwszy wzrost popytu wywoluje taki sam wzrost produkcji, czyli 1 mld dol.. jc.st tym wi^kszy, im wi^kszajest skionnosc do konsumpcji. Jak duzajest sklonnosc do
co rowniez pokazane jest jako odcinek AB. konsumpcji dzisiaj w Stanach Zjednoczonych? Aby odpowiedziec na to pytanie oraz,
• Pierwszy wzrost produkcji wywoiuje taki sam wzrost dochodu, pokazany jakc od- osiolniej, oszacowac rownania behawioralne i ich param etry, ekonomisci posluguj^
cinek BC, ktory rowniez reprezentuje 1 inid dol. sie ekonometriq - zbiorem m etod statystycznych stosowanych w ekonomii. Poznanie,
• Drugi wzrost popytu, pokazanv jako odcinek CD, wynosi 1 mld dol. (tyle ile pierw- czym jest ekonometria, jaki jest jej cel i kiedy moze byc przydatna, uiatwi wam prze-
szy wzrost popytu) razy skionnosc do konsumpcji c p czyii c jest rowna 1 mld d<jl, czytanie Aneksu 3 na koncu tej ksi^zki. Daje on mi^dzy innymi proste wprowadzenie
• Wzrost popytu w drugiej rundzie wywoiuje rowny co do wielkosci wzrost produk- wrnz z przykiadem obliczenia sktonnosci do konsumpcji. Z obliczen zamieszczonych
cji, rowniez pokazany jako odcinek CD, a zatem taki sam wzrost dochodu, repre- w Aneksie 3 wynika, ze skionnosc do konsumpcji w Stanach Zjednoczonych wynosi
zentowany przez odcinek DE. oliecnie 0,6. Innymi siowy, kazdy dodatkowy dolar dochodu wywoiuje srednio wzrost
• W kolejnej, trzeciej rundzie wzrost popytu rowna si^ cYmid doi. (wzrost dochodu konsumpcji o 60 centow. St^d mnoznik wynosi f / (f - c,) = 1 / (1 - 0,6) = 2,5.
w drugiej rundzie) pomnozone przez c {, krancowij skionnosc do konsumpcji, czvii
jest rowny 1 mld dol. c, x c { = cf mid dol. itd.

Zgodnie z tak^ iogik^ wydarzeh, caikowity wzrost produkcji po na przyklad n + 1 Jak dtugo trw a cykl dostosowan produkcji?
rundach rowna si^ 1 mid doi. pom nozone przez sum^:
Powrocmy do naszego przykiadu po raz ostatni. Zaiozmy, ze cg wzrasta o f mld dol.
1 + c , + c\ + ... + c['. Wiemy, ze produkcja wzrosnie o wartosc 1 / (f - c j pom nozone przez 1 mid doi. Ile
czasL! b^dzie potrzebne, aby produkcja osi^gnqia ten wyzszy poziom?
Taka suma jest nazywana szeregiem geometrycznym. Szeregi geometryczne poja- F’rzy zatozeniach, ktore przyjelismy wczesniej, odpowiedz brzmi - musi to nast^-
wi^. si^ czijsto w tej ksi^zce. Podstawowe informacje o tych szeregach zawiera Aneks 2 pic nah'chmiast! Zapisuj^c rownanie (3.6) zatozono, ze produkcja jest zawsze rowna
na koncu ksi^zki. Jedn^ z wiasnosci szeregu geometrycznego jest to, ze jesii c, < f (tak popyiowi. Innymi siowy, reakcja produkcji na zmiany popytu jest natychmiastowa.
jak w tym przypadku), a n dtjzy do nieskonczonosci, suma szeregu wzrasta, dqzqc do hxioDi'.e, zapisuj^c rownanie (3.2), zaiozono, ze konsumpcja natychmiast reaguje na
granicy. Granic^ szeregu geometrycznego jest wyrazenie 1 / (f —ct), z czego wyrrika, zmkiny dochodu. Diatego gospodarka przesuwa si^ natychmiast z p u n k tu ^ d o A ' na
ze caikowity wzrost produkcji wyniesie f / (f - c () mid dol. ilustrix;.. 3.3 - wzrost popytu zwicjzany ze wzrostem produkcji prowadzi do natychmia-
W yrazenie f / (f — c () powinno byc znajom e - jest to m noznik, wyprowadzo- 'itowcji.;.;. wzrostu popytu itd. Mimo ze opisane wyzej dostosowania w formie koiejnych
ny w inny sposob. Daje on nam rownowazny, ale bardziej intuicyjny sposob mvsle-
nia o m nozniku. M ozemy przeciez potraktow ac pocz£|tkowy wzrost popytu jako
t -''C'ochwytliwe pytanie: pomyslcie o mnozniku jako wyniku tych wszystkich kolejnych rund. Co
cos, co urucham ia koiejne wzrosty produkcji, z ktorych kazdy prowadzi do wzrosta w kazdej koiejnej rundzie, gdyby skionnosc do konsumpcji byia wi^ksza niz 1?
 79
Czesc gfov!/na.

rund dokonuj^sie natychrniastowo (wszystkie rundy jednoczesnie), nie jesi -m podrozdziaie koncentrow aiem si^ na wzroscie popytu. Oczywiscie omo-
rozpatrywanie dostosowan tak, jakby zachodzily w poszczegoinych rundacn ;hamzm dziaia w obie strony - spadek popytu prowadzi do spadku pro-
To natychmiastowe dostosowanie w rzeczywistosci nie jest wiarygodne - r. lecesja w Stanach Zjednoczonych w latach 1990-1991 byia w duzej mierze
ktorej produkty rosnie popyt, nie musi natychmiast zwi^kszac produkcji, tyuco ...-lowana n ag iy m spadkiem poziom u zaufania konsumentow, co doprowadziio
zaspokoic zwiekszony popyt wyprzedaj^c zapasv15. Podobnie pracownik, ktorv or.-,,. -.•1.'.-ku k o n su m p e ji oraz w konsekwencji do spadku produkcji i PKB. Przyczyny
mai podwyzksj, nie musi zwi^kszac konsumpcji od razu. Takie opoznienia powc s : , jatach 1990-1991 s^ przedstawione w ramce 3.1.
ze dostosowania produkcji do zrnian popytu trwaja jakis czas.
Przedstawienie rnatematycznego opisu procesu dostosowawczego produkcji w c/;,.
sie - zapisanie rownan, ktore ekonomisci okreslaj^jako dynamik^ dostosowania, ■
nasfrjpnie rozwiazanie bardziej skomplikowanego modelu - byloby zbyt trudne v y v s K .a z o i k optymizmu a recesja w latach 1990-1991
miejscu podr^cznika. Ale latwo jest opisac dynamik^ siowami.
x /ecim kwartaie 1990 r., p o irackiej inwazji na Kuwejt, ale przed rozpoczeciem
Z a to c e Perskiej, PKB Stanow Zjednoczonych obnizyi sie i przez kolejne dw a
• Przyjmijmy, ze przedsi^biorstwa podejmuja. decyzje dotycz^ce wielkosci proo-.ikLji
na poczatku kazdego kwartaiu. Po podjqciu takiej decyzji nie mozna juz zmieniO jtrcaiy tempo jego wzrostu byio ujemne.
wielkosci produkcji w tym kwartale. Jesli popyt konsumentow jest wi^kszv ni/ W kolumnie (1) tabeli 1 ukazano rozm iar i chronoiogiq recesji - zmiany PKB,
produkcja, to firma wyprzedaje zapasy. Natom iast jesli popyt jest mniejszy od rr». mid dol. w cenach z 1992 r. dla kazdego Iw artaiu, od II kwartalu 1990 r. do II kwar-
miarow produkcji, firma gromadzi zapasy. ,„v,, [991 r .; w III i IV kw artale 1990 r. oraz w I kwartaie 1991 r. wzrost P K B jest
• Zaidzray nast^pnie, ze konsumenci deeyduj^ si$ zwi^kszyc wydatki, tzn. zwi§k:,zaja uiemny. Ten epizod jest znany jako recesja z lat 1990-1991.
c(1. W trakcie kwartaiu, w ktorym to siq w'ydarzyio, popyt rosnie, aie produkqd
zmienia sitj, gdyz zaiozylismy, ze jej wielkosc ustaiono n a poczj|tku kwartaiu. Nic . Czy ekonom isci przew idzieli recesj^? N iestety nie. W k o iu m n ie (2) widzi-
zwi^kszaj^ sie zatein rowniez dochody. my M^d p ro g n o z y , tzn. toznieq miejdzy faktycznj| w artosci^ PKB a wartoscis|
• Firmy, zaobserwowawszy wzrost popytu na swoje produkty, w nadehodzuevm nrognozow ana jed en k w artal wczesniej. D o d a tn ia w artosc b i^du prognozy
kwartale najprawdopodobniej zwi^ksz^ produkcjtj, Ten wzrost produkcji aopnv.va- oznacza, z e faktyczna w artosc PKB byla wyzsza od prognozowanej, a wartosc
dzi do wzrostu dochodow oraz dalszego wzrostu popytu. Jesii popyt b^dzie r.=u>;-!i uiemna, ze PKB w rzeczywistosci okazal si^ nizszy, niz prognozowano. Jak wy-
przewyzszai produkcj^, to w koiejnym kwartale firmy podejm '4 decyzje o dal:v,_mi nika z danych w kolum nie (2), bl^dy prognozy przyjm uj^ wartosci ujem ne dla
zwiekszaniu poziomu produkcji. '.vszystkich trzech kwartaiow recesji w latach 1990-1991. Biedy s^ wi^ksze niz
® Krotko mowi^c, w reakcji na wzrost wydatkow konsumpcyjnych produkcja rsie taktyczny spadek PKB dia pierwszych dwoch kwartalow recesji, co oznacza, ze
przeskakuje do nowego punktu rownowagi, ale raczej zwieksza sie z upiywem cza- uu poczqtku kazdego z tych kwartaiow prognozowano wzrost PKB, podczas gdy
su z poziomu Y do poziomu Y ’. ■'•vrzeczywistosci PKB zmniejszy! si§. N a przyklad dla IV kw artalu 1990 r. pro-
Czas dostosowan poziomu produkeji zalezy od tego, w jaki sposob i jaic c/.esio ‘.utozowano wzrost PKB o 25 mid dol., tymczasem zmniejszyi si^ o 63 mld dol.
firmy zmieniajfj plany produkcyjne. Jesli plany takie sq zmieniane czesciej w ■ .k wi^c biad prognozy byi rowny -25 mld dol. + ( —63 mld dol.) = —88 mld dol.
wiedzi na zrniany popytu w przesziosci, to proces dostosowawczy b^dzie przeb’';‘!T''l
szybciej. Taheis-1. PKB, konsumpcja i bfedy prognozy w latach 1990-1991; dane w kolumnach (1 H 3 )w m ld dol. z 1992
W skazn ik zaafania
Zmiana raalnego Bl^d prognozy PKB (2) B M prognozy c„ (31 konsum entow (4)
W tym podrtjczniku cz^sto btjd§ wyjasniai zjawiska ekonorniczne tak, jak powvio:: PKB |1|
-2 3 105
-1 7
po przyjrzeniu siq zmianom wielkosei produkcji w stanach rownowagi, opisz^. -:,cz 990 19
90
uzycia matematyki, w jaki sposob gospodarka przesuwa siq z jednego punktu ro -2 9 -5 7
1930
-3 7
wagi do drugiego. Dzi§ki temu opis tego, co si^ zdarza w gospodarce, nie tyiko bi.;u/..i.e 1990 -63
-3 0 65
wygi^dat na blizszy rzeezywistosci, ale rowniez zwiekszy u czytelnikow intuicyjne •'ro- 391 -3 1
-2 7
zumienie przyczyn zmian stanow rownow'agi.
1991 27 47__________ |_____________ 8__________ ________

Otivier Bianchard, Consumptiori a n d th e Recession o f 1990-1991, „American Economic Review", maj 1993.
W modeiu, ktory przedstawiono wyzej, taka mozliwosc zostala wvelitninowana przez z. oze-
nie, ze firmy nie utrzymuj^ zapasow. Tym samym nie mog^ zaspokoic zwitjkszonego popytu >rzez
zmniejszenie ich stanu.
 80
Cz^sc gtowna.

• Ski|d wzi^ly si§ takie bledy prognozy? Ktory ze skladnikow wydatko\ rownafq siq oszczfin o scio n i
^ n w e s ty c je
nania (3,8) byi giownym winowajc^? Czy bylo nim c0, 1, G czy T? Po b*
iltem atyw ny sposob podejscia do row oow agi
majacyc'n na celu ustalenie zm ian kazdego skiadnika wydatkow stwit :
ze glownyin winowajc;j w dwoch ostatnich kw artalach recesji byia niek j •rynku dobr
zmiana w konsumpcji, tj. niespodziewany spadek c0 Bt^dy prognoz d la . f
stawiono w kolumnie (3). Najwi^ksze ujemne btqdy pojawiaj£| sie dia dwc ; ■as zajmowalismy sicj rownowagq na lynku dobrjako wynikiem rownosci mi^-
nich kwartaiow recesji: - 3 7 mid dol. w IV kw artale 1990 r. oraz - 3 0 i ukcm a popytem. Alternatywny - lecz rownowazny - sposob analizowania
w I kwartale 1991 r, , ;-r,v/nowagi opiera si^ na zaleznosci mi^dzy oszcz^dnosciami I inwestycjami. Ten
• Spadek c0 oznacza, ze konsum pcja sisj zm niejsza, mimo ze nie zmnieis sposob John M aynard Keynes przedstawii w swoim dziele z 1936 r., Ogoinu
rozporza,dzaine dochody. Dkdczego konsumpcja zmniejszyta sie tak bard n , , zninidnienio., procentu ipieniqdza*.
braku spadku rozporz^dzainycfa dochodow pod koniec 1990 r. i na jc /ntrznijmy o d analizy oszczejduosci, ktore, p rzy p o m n ijm y , s ^ sumtj oszcz^dnosci
1991 r.? Bezposrednia przyczyna ukazana jest w kolum nie (4) tabeli, M ......... clt i publicznych.
kazuje wartosc wskaznika zaufania konsumentow (consurner confidenc i>
CCI). Wskaznik ten skonstruowano na podstawie wynikow badania ank: tc , f'H-v:'-/ednosci prywatne, S, oznaczajq, oszcz^dnosci d o k o n y w an e p rz e z k o n su m e n -
5000 am.erykans.kich gospodarstw domowych. Pytania w ankiecie dotyc . < !.ow i s%rowne roznicy m i^ d zy rozporz^dzalnym d o c h o d e m i konsumpcj^:
przez respondentow swojej obecnej i przysztej sytuacji ekonomicznej, ?.
liwosci znalezienia pracy lub spodziewanego poziom u dochodow gospi a S = YD - C .
domowego za szesc miesi^cy. Jak wynika z tabeli 1, wskaznik zaufania la
si^ zmniejszyl w IV kw artale 1990 r. w porow naniu z III kw artaiem t( o /korzystuj^c definicjtj rozporz^dzalnego dochodu, rnozemy wyrazic oszcz^d-
- z 90 spadi do 61. Spadek zaufania do kierunkow zmian gospodarczycl .v ■ prywatne jako dochod minus podatki minus konsumpcja:
sziosci spowodowai zmniejszenie si^ wydatkow konsumentow, co doprt va
do recesji.
S = Y - T - G.
9 Prowadzi to nas do ostatniego pytania: D laczego pod koniec 1990 r. as
spadek poziomu zaufania konsum entow? Dlaczego konsum enci zacz^ii >es * o ^dnosci publiczne rowne roznicy mi^dzy p o d a tk a m i n e tto (tj. p o odj^ciu
stycznie zapatrywac siq na przyszlosc? Nawet dzisiaj trudno jest odpowie zie srow budzetowych) a wydatkami budzetowymi, T - G. Jesli wpiywy podat-
to pytanie. Bardzo prawdopodobne jest to, ze ta zm iana nastrojow miaia wi kov-.- przewyzszaj^ wydatki budzetowe, to rzad odnotowuje nadwyzk^ budzetow^.
z perspektyw^ wybuchu wojny na Biiskim Wschodzie. Wojna istotnie v bu t'ydatki budzetow e s^ wi^ksze niz wpiywy z podatkow, to powstaje deficyt
na poczqtku 1991 r,, juz po rozpocz^ciu skj recesji. Ludzie obawiali si§, S towy, a oszczqdnosci publiczne sq. ujemne.
Zjednoczone mog<| si^ uwikiac w diuga i kosztowna^ wojn^, a martwiio icb ■6% ny teraz do rownania rownowagi rynku dobr, ktore wyprowadziiismy wcze-
to, ze wojna na Bliskim Wschodzie oznacza zazwyczaj wzrost cen ropy iftc Produkcja jest rowna dochodom , ktore rowne sumie konsumpcji, inwe-
i recesje, tak jak byio w latach 70. XX w., podczas tzw. szokow naftowyi . 1, . wydatkow rz^dowych:
kolwiek byiaby przyczyna spadku optymizmu konsumentow, staio sie ti gid
przyczyn^ recesji w Stanach Zjednoczonych w latach 1990-1991. y = c + 1 + g.

Nie upowaznia to jednak do wniosku, ze powodem wszystkich recesji je; spa Odejmuj^c podatki, T, od obu stron rownania i przenosz^c konsumpcj^ na lew^
konsumpcji. Na przykfad recesj^ z 2001 r. wywoiai giownie spadek inwes cji. stron^, otrzymujemy:
recesji i jej przyczynom przyjrzymy si§ bardziej szczegoiowo w rozdziale 5 .
Y~T~~C = I + G - T .

Lewa strona rownania to po prostu oszcz^dnosei pryv/atne, 5, czyli:

* Po polsku ukazalo si§ w przektadzie M. Kaleckiego i S. R^czkowskiego, wyd. 3, Wyclawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa 2003 (przyp. red.).
 82 83
Czqsc gfowna, Okr ■■ 3- Rv^ek dobr

S = ] + G - T, laiceniach otrzymujemy:

co iuozna przeksztaicic do postaci: S = - c () + (1 - c ,)(Y - T). (3.11)

I = S + ( T - Gj, ( . ie n ie (1 - c,) inozemy nazwac sk fonnosd^ do oszcz^dzania na tej samej zasa-

,, - iak c, nazwalismy sklonnosci^ do konsumpcji. Sklonnosc do oszczsjdzania wska-
• Lewa. strona rownania to inwestycje. Prawa strona to suma oszczqdnosciprywa ”iakf| jednostke dodatkowego dochodu zaoszczedzj| konsumenci. Podobnie jak
i oszczednoscipublicznych, tj. caikowite oszczednosci w gospodarce. ■ypadkn skionnosci do konsumpcji, wartosc skionnosci do oszcz^dzania zawiera.
p rzedziale [0, 1]. Prywatne oszczednosci rosna wraz ze wzrostem rozporz^dzal-
Rownanie (3.10) pokazuje inny sposob myslenia o rownowadze na rynku dobr dochodu, ale mniej r.iz proporcjonainie, tzn. wzrost dochodu o 1 dol. powoduje
- rnowi, ze row now aga na rynku dobr wym aga row nosci m i^dzy i n w e s t y c j i i m ; ost oszcz^dnosci o mniej niz 1 doi.
i oszcz.ednosciami (rozumianyrni jako sunia oszcz^dnosci prywatnych i publicznvcn). V-' stanie rownowagi inwestycje musz^ byc rowne caikowitynr oszczqdnosciom,
Wymaganie rownosci inwestycji i oszcz^dnosci wyjasnia, dlaczego warunek rownov. aal siimie oszcz^dnosci prywatnych i publicznych. Zast^puj^c piywatne oszcz^dnosci
na rynku dobr jest nazywany zaleziiosciqiS. czyli stwierdzeniem, ze „inwestycje rowi maniu (3.10) wyrazeniem przedstawionym powyzej, otrzymujemy:
naj^ si^ oszcz^dnosciom”: to, co firmy chc^ zainwestowac, musi sitj rownac tem-i. co
chc;£ zaoszcz^dzic konsumenci i panstwo. 1 = - c () + (1 - Cl)( Y - T) + (T - G).
Aby zrozumiec rownanie (3.10), wyobrazmy sobie gospodarke, w ktorej zyje ivikoj
jedna osoba, decyduj'^ca o wieikosci zarowno konsumpcji, jak i oszczednosci iub niwei . ■yyzszego rownania mozemy wyznaczyc rozmiary produkcji:
stycji. W ekonomii taka gospodark^ nazywa si^ „gospodark^ Robinsona Crusoe’ . Dkis
Robinsona Crusoe decyzje dotycz^ce oszcz^dnosci i inwestycji to takie same decvzjor
Y = - ^ — [c0 +J + G - ClT]. (3.12)
- to, co Robinson zainwestuje (np. krolik, ktorego zamiast zjesc, zostawi do hodovv^i),.: 1 -C i
staje si§ automatycznie jego oszczednosciami. W rzeczywistych gospodarkach jednat
decvzje inwestycyjne podejmuj^przedsiebiorcy, a decyzje dotycz^ce oszczednosci kon-c Rownanie (3.f 2) ma dokiadnie takq. sam^ postac jak rownanie (3.8), co nie powin-
sumenci i rz^d. Jakwynika z rownania (3.10), w stanie rownowagi wszystkie te decyzjoi iv.; /;!.skakiwac. Oba rownania okreslajt| ten sam warunek rownowagi, tyle ze wyprowa-
musz^ byc zgodne, inaczej bowiem inwestycje nie rownalyby si^ oszcz^dnoscior dz.ony w inny sposob. Ten inny sposob okaze si^ uzyteczny w roznych zastosowaniach
Aby podsumowac, zauwazmy, ze s£| dwa rownoznaczne sposoby wyrazenia wjiriiii-V w uti szych czesciach tego podr^cznika. Przykladem jego zastosowania jest ram ka 3.2,
kow rownowagi na rynku dobr: ;■: w kiurej omawia si§ tzw. paradoks zapobiegliwosci, term in wprowadzony do teorii
eku".omii przez J.M. Keynesa.
produkcja = popyt,
inwestycje = oszczednosci.

W poprzedniej czesci rozdziaiu charakteryzowalismy stan rownowagi wykorzystu- P-'":doks zapobiegliwosci (oszczQdnosci) s
jqc pierwszy warunek dany rownaniem (3.6). Teraz uczynimy to sanio, poslugujac sie b
drugim warunkiem wyrazonym w rownaniu (3.10). Wynik b^dzie oczywiscie taki ■a. Kiecy d o rastam y , rnowi siq n am o cnotach zapobiegliwosci. Ci, ktorzy wydaj^. caly swoj
ale sposob jego osiagniecia da nam inny pogkjd na rownowag^. ■ dcc'.od, st| sk azan i n a bied^, n a to m ia st tym , ktorzy oszcz^dzaj^, o b ie cu je si^ szczqsli- c-2
Zauwazmy najpierw, ze decyzje dotyczqce konsumpcji i oszczqdnosci tojedno / to ■ ■' ■ /cie. P o d o b n ie rz^ d y m o w ia n am , ze g o sp o d a rk a , w ktorej si§ oszczedza, stanie
samo. Przy danym poziomie rozporz^dzalnego dochodu konsum ent wybiera po'.r./.n; in a i z a p a n u je w n iej d o b ro b y t. Z m o d e lu , ktory an a liz u je m y w tym ro z d z ia le ,
konsumpcji i tyiri samym okresla poziom oszcz^dnosci i na odwrot. Wykorzysicjac : ca je d n a k inny i zaskakuj^cy to k w y d arzeh .
sposob wyznaczenia funkcji konsumpcji, rnozemy wyrazic oszcz^dnosci prywatne i;;ko:; alozmy, z e p rzy d an y m p o z io m ie rozporz^dzalnego d o c h o d u k o n su m e n ci p o sta -
aj^ oszcz^dzac w iecej. Innymi slowy, przyjmijmy, ze obniza si^ c(} i w skutek tego
S = Y - T - C t 'jm pcja. C o d zieje si^ z produkcj£| i oszcz^dnosciam i?
= Y - T - C 0 - CI( Y - T ) .
 84
Cztjsc gtowna. Ofa

R ow nanie (3.12) wskazuje w jasny sp o sob, ie w ielkosc p ro d u k cji w stani _ | i jest wszechmocny? Ostrzezenie
nowagi zmniejszy sie. Skoro przy swoim pocziitkowym poziomie dochodu
oszczedzaja. wi^cej, to wydaj^ mniej, co powoduje, ze zmniejsza sie popyt oraz v-- j<0l. ■
sekwencji poziom produkcji. .-..■-iania (3.8) wynika, ze rz^d, decyduj^c o poziom ie wydatkow budzetowych,
Czy p o trafim y ustalic, co dzieje si^ z oszcz^dnosciam i? W rocm y do rov-nania " i. ih r ? o z io fflie podatkow, T, moze zadecydowac o dowolnym poziom ie l^cznej
(3.11), ktore okresia rozm iar oszczqdnosci pryw atnych (przypom nijm y, ze nie ^akla- Jesii zclecyduje si^ na zwi^kszenie produkcji o, powiedzmy, 1 mid dol., to
dalismy zm iany oszcz^dnosci publicznych, a wiec zm iana cafkowitych oszczeo-nosc; ” -.vkim, co musi zrobic, jest zv/iekszenie wydatkow budzetowych, G, o (1 —c,) mld
zaiezy wyi^cznie od zm ian oszczcjdnosci prywatnych): ? ^ c0 ptzyiiajmniej w teorii, powinno doprowadzic do wzrostu produkcji o [(1 —c,)
_ Cj) = 1] mld dol.
5 = ~C0 + (1 - c , ) ( y - T). ■Z2|dy n a p ra w d ^ mog^ wybierac poziom PKB, jaki zechc^? Oczywiscie nie,
:,inieie bow iem wiele aspektow rzeczywistosci, ktorych jeszcze nie wt^czylismy do
Z jednej strony, wyrazenie —c() zwkjksza sitj (staje si§ mniej ujemne) - konsiunenci ,s/cr0 niodelu, a wszystkie one komplikuj^ dziatania rz^du. B^dziemy je wtcjczac
oszcz^dzaj^ wi^cej bez wzgl^du na poziom dochodu, co oczywiscie prowadzi do wzro- !0 .lP;iiizy we wiasciwym momencie, natomiast w tym miejscu przyda si^ ich skrocona
stu oszcz^dnosci. N atom iast ich dochod, Y, zmniejsza si^, co pow oduje, ze zmniojsz:i]'i|
JpS*6-"'
si$ rowniez oszczqdnosci. Efekt netto wydaje si^ niejasny, niem niej jednak mozna
stwierdzic, k tora ze stron przewaza. . Zmiany poziomu wydatkow budzetowych lub wysokosci stop podatkowych nie s<|
W tym celu przytoczmy rownanie (3.10) - w am nek rownowagi, zgodnie z ktorym iattt-'e, gdyz wymagana jest zgoda parlam entu (por. rozdziaiy 24 i 26).
inwestycje i oszczQdnosci sq. sobie rowne: • W dotychczasowej analizie zaiozylismy, ze inwestycje si^ nie zmieniaj<|. W rze-
czywistosci jednak inwestycje reaguj^ na zmiany sktonnosci do oszcz^dzania. Po-
I = S + (T - G'). 1 dobnie jest z im portem . Cz^sc zwi^kszonego popytu konsum entow i firm b^dzie
kierowana nie na dobra krajowe, ale n a dobra zagraniczne. Wszystkim tym re-
Przy zaiozeniu, ze ani inwestycje, ani podatki, ani wydatki rzqdowe si^ nie zmie-l akcjom bedc| prawdopodobnie towarzyszyty skomplikowane, dynamiczne skutki,
niaj<i, z warunku rownowagi wynika, ze oszcz^dnosci prywatne w stanie rcv.vnowagfi znacznie utrudniaj^ce rzqdowi ocen^ sytuacji z wisjksz^ pewnosci^ (por. rozdziaiy
rowniez nie mog^ si^ zmienic. Mimo ze ludzie oszcz^dzaj^. wi^ksz^. cz^sc swoich do4| 5, !;■• i 19).
chodow niz poprzednio, spadek dochodu jest taki, ze wielkosc oszcz^dnosc: sic nieB • Xaiezy wzicj.c rowniez pod uwag^ oczekiwania spoieczenstwa. Na przykiad reakcja
zmienia. ? koi\::!jmentow na obnizenie podatkow zalezy od tego, czy spodziewaj^ si^, ze ma
Oznacza to, ze kiedy ludzie usihij^ oszcz^dzac wi^cej, wynikiem jest zrr!!'ic;.szcnie3 ono charakter trwaiy, czy przejsciowy. Im bardziej sq przekonani, ze obnizenie
si^ produkcji bez zmiany wielkosci oszcz^dnosci. Te oba zaskakujace wymki nazywa? stop podatkowych ma charakter trwaiy, tym silniejsza b^dzie ich reakcja (por.
si«5paradoksem oszcz^dnosci (czyli p arad o k sem zapobiegiiwosci). ? roztizialy 16 i 17).
Czy oznacza to, ze powinnismy zapom niec o staiych praw dach? Czy rz^d powinienj • O.siagni^cie zatozonego poziomu PKB moze miec nieprzyjemne skutki uboczne.
oznajmic ludziom, ze powinni oszczqdzac mniej? Wcale nie. Pam i^tajm y, ze wnloski^ Nm -zyktad ch^c osi^gni^cia zbyt wysokiego poziomu produkcji moze prowadzic
z naszego prostego m odelu dotycz^. krotkiego okresu - ch^c zwi^kszenia oszczt:c!nosci? do :<;-..acznego wzrostu inflacji, co spowoduje, ze osi^gni^tego poziom u PKB nie
przez konsumentow doprow adziia do recesji w latach 1990-1991, co pokazano w po-:!? ucU: ,ie utrzymac w srednim okresie (por. rozdziaty 7 i 8)
przedniej ram ce w tym rozdziale. Jezeli, tak ja k w koiejnych rozdzialach podnjcznika,? ‘ Ziir-6A'no obnizka podatkow, jak i zwi^kszenie wydatkow budzetowych moze pro-
przyjrzymy siq okresowi sredniemu lub okresowi dtugiemu, to okaze si^, ze z czusern*; vva-?:- ic do duzego deficytu budzetowego oraz do wzrostu zadtuzenia pubticzne-
w grq b^d^ wchodzic inne m echanizm y gospodarcze i ze w zrost skionnosci do (jszczc-j go. ,-"?ysoki diug publiczny moze miec niekorzystny wptyw na wzrost gospodarczy
dzania prawdopodobnie doprowadzi do wi^kszych oszcz^dnosci i wi^kszych docho--.'. w i.i:;.;gim okresie. Obecnie (w 2006 r.) jest to w Stanach Zjednoczonych kwestia
dow. Warto jednak pami^tac o pewnym ostrzezeniu: polityka panstwa, ktora zachecaV: isv.ii.ia, gdyz zm niejszenie opodatkow ania wprowadzone przez rz^d prezyden-
do zwi^kszania oszcz^dnosci m oze byc korzystna w srednim lub dtugim okresie. alc? la sha, wraz ze zwi^kszaniem wydatkow na wojn^ w Iraku, doprowadzity do
moze sie; przyczynic do recesji w okresie krotkim . nego deficytu budzetowego oraz rownie duzego zadtuzenia publicznego (por.
iaty 11 i 26).

isza lista znajduje sie w ramce 26.1.

 Krotko mowia^c, stwierdzenie, ze p rz e z s to s o w a n le polityki fiskalr m ym sposobem wyrazenia warunku rownowagi na rynkach dobr jest
w krotkim o k re sie wptywac na wysokosc produkcji i popytu, jest wa; ,, tycji i oszcz^dnosci (zarowno prywatnych, jak i panstwowych). Dla-
poprawne. N iem n iej jednak w raiar^ pogt^biania analizy zauwazymy, w aru n ek rownowagi okreslany jest jako IS (I to mwestycje; 5 to oszcz^d-
w ogole, a w szczegolnosci prowadzenie polityki fiskalnej btjdtt co raz b a r mri!~
•', 'y'.C’!.
kowane. Rz^dom juz nigdy nie b^dzie tak iatwo, ja k to przedstawiono w tym j

fj3jvvar=iejsze term iny

Podsumowanie
K C i ! npcja (C) 64
Ponizej przedstawione s<| najwazniejsze kwestie do zapam ietania o sktadnikach PKg Ijiwe'.’-yqe (/) 64
imvesivcje niemieszkaniowe (w srodki trwaie) 64
e PKB jest sum^ konsumpcji, inwestycji, wydatkow rz^dowych, inwestycji w zapasv linvt'.s'.ycje mieszkaniowe 64
oraz roznicy miedzy eksportem a importem, Vvvdatid rzadowe (G) 64
® Konsumpcja (G) oznacza zakup dobr i usiug przez konsumentow. Konsumpda Jcm inm.vory paiistwowe 64
najwi^kszym skiadnikiem popytu. Inipor: (IM) 64
• Inwestycje (/) sum^ inwestycji niemieszkaniowych, tj. zakupu oowych maszvn r.kssxnt (X) 65
i obiektow produkcyjnych przez przedsi^biorstwa, oraz inwestycji mieszkamowvch.: * Eksport netto (X - I M ) 65
tj. zakupu nowych domow i mieszkan przez ludnosc. * Bilan:: landlowy 65
• Wydatki rz^dowe (G ) oznaczaj^ zakup dobr i usiug przez wiadze kraju, stanu cz\- * NaC'-v; zka bilansu handlowego 65
wiadze samorz^dowe. * i).; > : bilansu handiowego 65
• Eksport (X) oznacza zakup przez zagranice dobr wyprodukowanych w kraju. im- 3 ii]\ve:-:-"Cje w zapasy 65
port (IM) to nabycie zagranicznych dobr przez krajowych konsumentow, przeci- * Rc'.vrwnie tozsamosciowe 66
si^biorstwa oraz panstwo. e Rozpivz^dzalny dochod (yD) 67
• Inwestycje w zapasy wyraza sie jako roznic? mi^dzy produkcj^ a sprzedaza. Jvlog;] 9 Funkcia konsumpcji 67
byc one zarowno dodatnie, jak i ujemne. a R'. :..e behawioralne 67
8 2_ ; liniowa 67
A oto najwazniejsze kwestie do zapami^tania o naszym pierwszym m odeiu pozwa- s Para--;utr 67
iajc|.cym wyznaczyc wieikosc produkcji. : * Sk!o::-'.".osc do konsumpcji (Cj) 68
8 Xnv.M:ie endogeniczne 69
• W krotkim okresie wielkosc produkcji zaiezy od wieikosci popytu. Produkcja jesif 8 Z'Ti-o n e egzogeniczne 69
rowna dochodowi. Dochod z kolei wpiywa na wieikosc popytu. { 8 Po!::.y;'a fiskalna 70
• Funkcja konsumpcji wskazuje, w jaki sposob rozmiar konsumpcji wynika z wielko- * Ro-.rowaga 71
sci rozporzc|dzalnego dochodu. Skionnosc do konsumpcji okresla, o ile wzrosnie vaga na rynku dobr 71
konsumpcja w wyniku wzrostu dochodu o 1. ; 6 W, ■..-,krownowagi 71
• Wielkosc produkcji w stanie rownowagi jest takim poziom em produkcji, pr/v;: ■ w; autonom iczne 72
ktorym popyt rowny jest podazy. W stanie rownowagi PKB jest rowny iioczyno-, * B ' . , z r o w n o w a z o n y 72
wi autonomicznych wydatkow i mnoznika. W ydatki autonom iczne oznaczaj<i te:; 8 Mr,.2r;;k 73
c z q s c popytu, ktora nie jest zalezna od poziom u dochodu. Mnoznik jest rowny; * ■-■-■■■ geometryczny 76
1 / (1 - c,), gdzie c, oznacza skionnosc do konsumpcji. ■; * I’. ■:.:;;ometria 77
• W zrost poziomu optymizmu konsumentow, popytu inwestycyjnego i wydritkow: * i ■■■.!,;.:■;nka 78
rzj|dowych, a takze spadek stopy podatkowej zwi^kszaj^ poziom produkcji w s^.niei ” n'i'ognozy 79
rownowagi. * v,.-.k:-,;;, ;ik zaufania konsumentow 80
 88 89
Czesc giowna, Okres y,. p ./n e k dobr

• Oszcz^dnosci 8J '" ' ficzcie wielkosc produkcji w stanie rownowagi. Obliczcie caikowity popyt.
• Oszcz^dnosci prywatne (5 ) 81
1 t popyt jest rowny produkcji? Uzasadnijcie,
• Oszcz^dnosci publiczne (T -G ) 81 h Przyjmijcie, ze G jest rowne 110. Obliczcie wielkosc produkcji w stanie rowno-
• Nadwyzka budzetowa 81 wagi. Obliczcie caikowity popyt. Czy popyt jest rowny produkcji? Uzasadnijcie.
• Deficyt budzetowv 81 ' c. rizyjmijcie, ze G jest rowne 110, a wi^c wielkosc produkeji jest taka, jak obli-
8 Zaleznosc IS 82 c.7; no w punkcie b. Obliczcie wartosc oszcz^dnosci prywatnych i publicznych.
® Sklonnosc do oszczcjdzania (1 —c,) 83 ' Czy suma oszczednosci jest rowna inwestycjom? Uzasadnijcie.
• Paradoks oszczednosci 84

; _ na m ysiu

Pytania i problemy _Mnoznik zrownowazonego budzetu.

■Zarowno z powodow politycznych, jak i ekonomicznych rzady niech^tnie dopro-
..wadzaja, do deficytu budzetow ego. W tym zadaniu zbadamy, czy zmiany G i %
Krotki sprawdzian i
Jctore utrzymujc^ rownowag^ biidzetowti, sq. neutralne z m akroekonom icznego
■punktu widzenia. Innymi slowy, zastanowimy si^, czy mozna wplyn^c na wielkosc
1. Wykorzystuj{|c informacje zawarte w tekscie rozdziaiu, zakwalifikujcie DOm^szi; produkcji poprzez takie zmiany G i T, ktore nie spowoduj^ nierownowagi budze-
stwierdzenia jako prawdziwe, faiszywe lub niepewne. Krotko uzasadnijcie oclno-
w iedz. : towej.
Zacznijeie od rownania (3.8).
a. Najwitjkszym skiadnikiem PKB jest konsumpcja. ■a. O ile zwiqkszy si^ Y, jesli G zwi^kszy si^ o 1?
b. Wydatki budzetowe, iacznie z transferami, stanowily 19% PKB Stanow Zjcd-j ,' b . O ile zmniejszy si§ Y, jesli T zwi^kszy si^ o 1?
noczonych w 2006 r.
■c. Diaczego odpowiedzi w punktach b i c sq rozne?
c. Skionnosc do konsumpcji moze przyj^c kazd^ wartosc powyzej zera.
Przyjmijmy, ze budzet jest zrownowazony, tj. G - T. Jesli wzrost G jest rowny
d. Polityka fiskalna oznacza okreslenie poziomu wydatkow rzadowych oraz stop';'
wzrostowi T, to budzet po zo stan ie w rownowadze. Obliczmy wartosc mnoznika
podatkowych i w naszym m odelu rownowagi na rynku dobr jest traktiv,va.na;i
jako zmienna egzogeniczna. zrownowazonego budzetu.
e. Warunek rownowagi na rynku dobr stanowi, ze konsumpcja jest rown-! nn>-„; d. Przyjmijcie, ze zarowno G, jak i T wzrastaj^ o 1. Wykorzystuj^c odpowiedzi na
dukcji.
polecenia w punkcie a i b, okreslcie, jaka jest zm iana poziomu PKB w stanie
f. W zrost wydatkow budzetowych o 1 prowadzi do wzrostu wielkosci prodnkcji; rownowagi. Czy zmiany G i T, niepowoduj4.ce nierownowagi budzetowej,
w stanie rownowagi o f.
neutralne z ekonomicznego punktu widzenia?
g. 'Wzrost skionnosci do konsumpcji prowadzi do spadku produkcji. ' : , e. W' jaki sposob konkretne wartosci skionnosci do konsumpcji wpiywaj^ na od-
2. Zatozmy, ze gospodark^ opisujci ponizsze rownania behawioralne: powiedz w punkcie a? Dlaczego?

C = 160 + 0,6 Y d . 5. Automatyczne stabilizatory.

Dotychczas anaiizowaiismy zmiany polityki fiskalnej, tj. wartosci G i T, bez wzgl^-
1= 150 '
du na poziom dochodu. Jednak w rzeczywistym swiecie tak nie jest - stopa po-
G = 150
aatkowa zazwyczaj zalezy od poziomu dochodu w ten sposob, ze rosnie wraz ze
T = 100
wzrostem poziomu dochodu. W tym punkeie analizujemy, w jaki sposob ta auto-
Qbiiczcie wartosc ponizszyeh zmiennych. matyczna zmiana wysokosci opodatkow ania w zaleznosci od poziom u dochodu
a. PKB w stanie rownowagi (Y). moze zmniejszac wpfyw zmian wydatkow autonomicznych na wielkosc produkcji.
b. Dochod rozporz^dzalny (YD). Rozpatrzcie nast^puj^ce rownania behawioralne:
c. Wydatki konsumpcyjne (C). C = c 0 + c ,y D
3. Wykorzystajcie dane dla gospodarki opisanej w zadaniu 2. T = t 0 + t.Y
YD~ Y - T
90 91
Czesc gtow m ■dobr ____ ______________________ _____________ — ---------------- —

Zarowno G, iak i I sa stale. Przyjmijcie, ze wartosc t znajduje s:e w - iwage wasza odpowiedz, czy uwazacie, ze obnizenie stopy podatkowej
teczne w stymulowaniu wzrostu PKB,jesli bcjdzie dotyczyto
[0J ] . " “ ' ........
podatnikow o wysokich, czy podatnikow o niskich dochodach?
a. Obliczcie wielkosc produkcji w stanie rownowagi.
b. Jak obliczyc mnoznik? Czy gospodarka silniej reaguje na zniian)’ v\yc ie i dochod.
tonomicznych, jesli tt rowna si^ 0, czyjesli ts ma wartosc dodatni:1A »v li:V; nuejscu zajmujemy sie skutkami uzaleznienia zmian inwestycji od docho-
c. Dlaczego polityka fiskalna jest w tym przypadku nazywana auto ... „ '■■.'-zdziale 5 posuwamy t§ analiz^ znacznie daiej i wprowadzamy nie rozpa-
stabilizatorem? :u zasadniczi| relacje - wpiyw stopy procentowej na inwestycje.

6. Zrownowazony budzet i automatyczne stabilizatory. Pr/vinijcie, ze gospodarkq charakteryzujti nast^puj^ce rownama behawioral-
Czesto dowodzi sie, ze ew entualna ustawa wprowadzajqca regui^ ■'."■'ovnovva?;,,
nego budzetu moze doprowadzic do destabilizacji gospodarki. - .-'rozuniiof c = c0 + c tr D
dlaczego moze tak si$ wydarzyc, wrocmy do gospodarki opisanej w 5.
r D= y - t
a. Obiiczcie wielkosc produkcji w stanie rownowagi. I = b0 + 6, Y
b. Obliczcie wysokosc wpiywow podatkowych w stanie rownowagi
■■ atki budzetowe i podatki se| staie. Zauwazcie, ze inwestycje wzrastaj^, jesli
Zalozmy, ze budzet jest pocz^tkowo zrownowazony i nast^puje c... w/ra:,ta produkcja (w rozdziaie 5 uzasadnia sie zaleznosc). Obliczcie wielkosc
c. Jak zmienia sifj Y? Jak zmienia si<? 77 - nrodukeji w stanie rownowagi.
d. Zaiozcie, ze rzad obniza wydatki budzetow e, aby utrzym ac rowno-.v-’^q bu- ■ jest wartosc mnoznika? Jak zaieznosc miedzy inwestycjami i produkcj%
dzetowc|. Jaki b^dzie tego wplyw na F? Czy obnizenie wydatkow bu(.;.i'.:t:.v,vvc'ft v\ invwa na wartosc mnoznika? Jaki warunek musi spetniac wyrazenie (c{ + b j ,
hamuje, czy wzmaga efekt spadku c0 na wielkosc produkcji? (Nie aiywajcie v'artosc mnoznika byia dodatnia? IJzasadnijcie swoje odpowiedzi.
matematyki - przemyslcie problem i wyrazcie odpowiedz siowami), , mijcie, ze p aram etr b , czasami nazywany wskaznikiem zanfania przed -
7. Podatki i transfery budzetowe. :,iet,orc6w, wzrasta. Jak zmieni si§ w ielkosc produkcji w stanie rownowagi?
m iany inwestycji bed^ wi^ksze, czy mniejsze od zmian 6()? Dlaczego? Jak
Przypomnijmy, ze podatki zdefmiowalismy jako podatki netto, tzn.:
nia si^ calkowite oszcz^dnosci?
T = podatki - transfery budzetowe.

a. Przyjmijcie, ze rzatd zwi^ksza transfery budzetowe i ze jednoczesnie pic sa one Oo dais/v'.-'- przemyslen
fmansowane przez zwiekszenie podatkow, tylko przez zaciqgni^cie nozvczki
rz^dowej. Pokazcie na wykresie (podobnym jak na ilustracji 3.2). iak takie >) P» -■,ks zapobiegliwosci (oszcz^dnosci).
dziatania wpiyna na wielkosc produkcji w stanie rownowagi. Wyjasnilcie. C'ivv.r vik powinien poradzic sobie z tym zadaniem bez stosowania matematyki,
b. Przyjmijcie dla odmiany, ze rz£|d finansuje zwi^kszone transfery budzctowe chc-:.’ punkcie a przydatny b^dzie wykres. W tym zadaniu nie trzeba obliczac
podnosz^c podatki. Jak w tym przypadku wzrost transferow budzi.-iowych ska’i z. lian zmiennych, wystarczy okreslic kierunek zmian.
wpiynie na wielkosc produkcji w stanie rownowagi? patrzcie gospodark^ opisan^ w punkcie 8. Przyjmijcie, ze konsumenci po-
c. Zaiozcie teraz, ze kraj jest zamieszkany przez dwie grupy konsumentciw; iedna iowili mniej konsumowac (i tym samym wi^cej oszczedzac) przy kazdym
grupa charakteryzuje si? duz% a druga rnat^. sktonnosci^. do konsumpr-J, iomie rozporz^dzalnego dochodu. Konkretnie bior^c, zalozcie, ze zmniej-
mijcie, ze panstwo zwi^ksza podatki grupie konsumentow z maiq. sk n-.nnrKciq si^ poziom zaufania konsumentow (c0). Jak zmieni sie produkcja?
do konsumpcji, aby sfinansowac transfery budzetow e skierow ane go grupy zmieni^ si^ inwestycje w wyniku takiej zmiany produkcji, jak w punkcie
z duz^ sktonnosci^ do konsumpcji. Jak taka polityka wpiynie naw ielkosc pro- ak zmieni^ si^ oszcz^dnosci publiczne? Co si^ wydarzy z wydatkami pry-
dukcji w stanie rownowagi?
nymi? Wyjasnijcie. (Wskazowka. Posiuzcie si^ sposobem okreslenia row-
d. Czy i jak, waszym zdaniem, sktonnosc do konsumpcji konsumentov,' ziviisnia 'agi opierajqcym si^ na rownosci oszcz^dnosci i inwestycji). Jaki jest wptyw
si^ w zaleznosci od ich dochodow? Innymi siowy, jak m ozna por6wr..;c skion-
;onsumpcj^?
nosc do konsumpcji ludzi o wysokich i niskich dochodach? Wyjasnijcie. Biorac Szcie, ze konsumenci postanowili wydawac wi^cej, totez zwi^kszyia si^ war-
: cQ. Jakie b^dzie w tym przypadku oddziaiywanie na wielkosc produkcji,
92 Czqsc gtowna. j sres

inwestycji oraz oszcz^dnosci prywatnych? Uzasadnijcie odpowiedz. Js

wptyw na konsumpcj^?
d. Skomentujcie nast§pujc|ce stwierdzenie: „Jesli produkcja jest zbyt n,,
trzebny jest wzrost popytu na dobra i usiugi. Inwestycje sat jednym ze skiadr-1 Rynki tinansawe
kow popytu i s%rowne oszcz^dnosciom. Gdyby zatem rz^d zdoiai pr:.:ckona'
spoieczenstwo do zwiekszenia oszcz^dnosci, zwi^kszytyby si^ zarow-io ,
stycje, jak i produkcja”.

Produkcja nie jest jedyn^ zmienn% ktora wpiywa na inwestycje. W m : ■ r..

wijania naszego raodelu gospodarki przyjrzymy si$ paradoksowi zapobiegSiwo?.-;
w zadaniach w kolejnych rozdziaiach.
V'.; nicdiach rzadko zdarza si^ dzien bez spekulacji na tem at tego, czy Fed zmieni
10. Wskaznik zaufania konsumentow. .,oziom stop procentowych i jak ta ewentualna zmiana wplynie na gospodark^. Alana
W ramce 3.1 odwolujemy si§ do wskaznika zaufania konsumentow. Odwiedzcie i'lvceuspana, prezesa Fed w latach 1987-2006, powszechnie uwazano za najbardziej
stron^ internetow^ organizacji The Conference Board (www.conference-board -...iiywowc'-'o polityka w Stanach Zjednoczonych, a moze nawet na swiecie. Jego na-
org) i pobierzcie najnowsze wydanie wskaznika zaufania konsumentow. Zttrvvvczuj tir-pca na s.jrowisku prezesa Fed, Ben Bernanke, stale cieszy sie podobn^ reputacj^.
najswiezsze wydanie jest dost^pne za darmo. Pomijaj^c inne czynniki, w>-|asnijcie. W mod'. u akp/wnosci gospodarczej przedstawionym w rozdziale 3 nie uwzgiednia-
czy wskaznik zaufania pozwala przypuszczac, ze w najblizszej przyszlosc; produk- iio stopv prccentowej, tak wi^c nie bylo roli dla A lana G reenspana lub Bena Bernan-
cja b^dzie wyzsza, czy nizsza niz zazwyczaj? kc. Przvjeto tam powazne uproszczenie, a teraz nadszedl czas, aby je uchylic. Wymaga
Ti, poezvni'-Miia dwocli krokow.
Po pienvsze, musimy przyjrzec si^ czynnikom determinuj^cym poziom stop pro-
a'ntowych i temu, jak Fed moze wplywac na te czynniki; to wiasnie jest przedmiotem
ninicjszego rozdziatu. Po drugie, musimy si^ dowiedziec, jak poziom stop procento-
wvch oddziatuje na popyt i produkcj^, a to b^dzie tem atem nast^pnego rozdziatu.
Ro/dziii i 4 sktada si^ z czterech podrozdziatow.

• W podrozdziate 4.1 przeprowadzono anatiz^ popytu na pieni^dz.

• W podrozdziate 4.2 przyj^to zatozenie, ze bank centratny bezposrednio kontroluje
podaz pieni^dza; ukazano takze, w jaki sposob w arunek rownowagi popytu na
pieniadz i podazy pieni^dza determ inuje poziom stop procentowych.
8 W pod-ozdziale 4.3, maj^cym charakter fakultatywny, wprowadzono do rozwa-

zan b a n k i jako instytucje dostarczaj^ce pieni^dza, powrocono takze do tego, co

deterrniriuje stopy procentowe, i opisano rot^ banku centralnego w tym procesie.
• W podrozdziale 4.4, rowniez potraktowanym jako fakultatywny, przedstawiono
dwa alternatywne sposoby ujmowania kwestii stanu rownowagi w gospodarce.
W pierv.-szym skoncentrowano si? na rynku funduszy federalnych, w drugim zas
na mr.ozniku pieni^dza.
 94 finansowe 95
Czqsc giow na. Okres k*..-

4 .1. P o p ft na pieniqdz sowe, ktore rnozna wykorzystywac bezposrednio do zakupu dobr, s£|
n izem. Pieniqdz moze wyst^powac jako gotowka i zapis na rachunku
■! k eg o m ozna czerpac wypisuj^c czek. Pieniadze takze sa zasobem .
W tym podrozdziale przyjrzymy si^ determ inantom popytu na pieniqdz. Z; • iv l> io q . _aty mogtby miec do dyspozycji tylko niewielk^ ilosc pieni^dzy - po-
jednak od ostrzezenia: pojecia takie ja k pieniqdz czy majqiek rnaja w ekonomii ■ ^ cr- 1 mln doi. w postaci papierow wartosciowych ma tylko 500 dol. na
znaczenie, cztjsto zdecydowanie odbiegajace od potocznego rozum ienia tyc ■!■■ ym. Moze byc i tak, ze osoba o bardzo wysokich dochodach ma nie-
Tekst w ramce 4.1 pomoze wam unikn^c cz^sci puiapek. Przeczytajcie ten te; i^dza - na przykiad przy miesi^cznym dochodzie 1 0 tys. dol. ma tylko
nie i wracajcie do niego w miar^ potrzeby. ,jPi i- lunku biez^cym.
jnveSrjrcj^- 'o pojecie zarezerwowane w ekonomii na okreslenie zakupu nowych
k;iD:raiowych, poczvnaj£|c od maszyn, przez obiekty produkcyjne, na biurowcach
Oedy chcecie rozmawiac o zakupie akcji lub innych aktywow finansowych,
Semantyczne putapki: pieni^dz, dochod i majqtek „.iu-jnniscie nazywac je inwestycjami finansowymi.
Ramka 4.1
Saiuzcie si§poprawnych wyrazen ekonomicznych.
W codziennych roztnowach uzywamy stowa pieniqdz na oznaczenie wielu roznych r&-
czy. Czasami jest dla nas synonimem dochodu, jak w okresleniu: „zarabiac piirr.iadze". , \;;.c ;::,»wcie: „M ariazarabia duzo pieni^dzy”; mowcie: „M ariam awysoki dochod”.
Czasami traktujemy go jako synonim m ajqtku, mowi^c: „ona m a duzo pie.'.'cdz\". » \ i t n-owcie: „Jan ma duzo pieni^dzy”; mowcie: „Jan ma duzy m aj^tek”.
W ekonomii jednak potrzebna jest wi^ksza dokiadnosc. Ponizej znajdziecie oodsta-
wowy przewodnik, ktory pom oze wam we wiasciwym stosowaniu pewnych terninow
zgodnie z ich dokiadnym znaczeniem w ekonomii.
Dochod jest tym, co zarabiacie pracuj^c, plus to, co otrzymujecie w postaci od.smd; PrzvpisScmy, ze dziqiki systematycznemu oszcz^dzaniu cz^sci w aszego dochodu
lub dywidend. Dochod jest strumieniem - moze byc wyrazany w jednostkach czasu, na w przei.z^osci wasz obecny m aj^tek finansowy wynosi 50 tys. dol. Mozecie zamierzac
przyktad dochod tygodniowy, dochod miesi^czny, dochod roczny. J. Paula Ge! ty’ego iis/C/eti/.'.iC w przysziosci i nadat powi^kszac swoj maj^tek, aie jego dzisiejsza wartosc
zapytano kiedys o wysokosc jego dochodu. Odpowiedziai: ,,1000 dol.”. Miai na mysli. ji>t v Przyjmijmy rowniez uproszczaj^ce zatozenie, ze wasz wybor w kwestii alo-
ale tego juz nie powiedzial: , , 1 0 0 0 dol. na minut^!”. kiicii maj;;tku dotyczy tylko dwoch aktywow - pieni^dza i obligacji1.
Oszcz^dnosc to cz^sc dochodu po opodatkowaniu, ktorej nie wydajecie na oiezaa’
potrzeby. Oszcz^dnosc to rowniez strumieh - oszcz^dzaj^c 10% swojego doehodu 8 Pieni='.;dz, ktorego m ozecie uzywac do przeprowadzania transakcji, nie przynosi
wynosz^cego 3000 dol. miesi^cznie, oszcz^dzacie 300 dol. miesi^cznie. SJowa oszcz^d- docnodu z odsetek. W rzeczywistosci pieni^dz wyst^puje pod dwiema postaciami:
nosci (w liczbie mnogiej) czasami uzywa si^ jako synonimu maj^tku - wartosci nagro- juko gatowka (monety i banknoty) oraz jako biezqce rachunki bankowe (depozy-
madzonej z upiywem czasu. Aby unikn^c zam^tu, terminu „oszcz^dnosci” w iiczhic ty bKi-lcowe, z ktorych mozecie korzystac uzywaj^c kart ptatniczych lub czekow).
mnogiej nie bedziemy uzywac w tej ksi^zce. R6zn:;:a mi^dzy tymi dwiema postaciami pieni^dza bedzie miata znaczenie, kiedy
Wasz m aj^tek finansowy, czyli po prostu majqtek, to wartosc wszystkich waszych zaimiemy si^ podaz^ pieniadza. Na razie jednak nie ma to dla nas znaczenia i mo-
aktywow finansowych pomniejszonych o wszystkie wasze zobowic|zania finarisowc. zemy •5 kwesti^ pomintic.
W przeciwiehstwie do dochodu i oszcz^dnosci, ktore zmiennymi strumienia. ma- 3 O'fcUj'Hcje przynosz^ dodatni^. stope oprocentow ania, i, nie m ozna ich jednak
jc|tek finansowy jest zmienn^ zasobu. Jest to wartosc maj^tku w danym momencie. d■ fstywac do przeprowadzania transakcji. W rzeczywistosci wyst^puje wiele
W danym m omencie nie m ozecie zmienic catej sumy swojego maj^tku finansowc- iyp6-.v obtigacji, a kazdy wi^ze si§ z konkretna stop£| procentowq. Na razie pomi-
go. Mozecie j^ zmieniac tylko z uptywem czasu, kiedy oszcz^dzacie lub wydatkujecic niem.y rowniez ten aspekt rzeczywistosci i przyjmiemy zalozenie, ze istnieje tylko
dochod, czyli kiedy zmienia siq wartosc waszych aktywow i zobowi^zan finansov,ycfi. jedc'.': .yp obligacji, z ktorego dochod okresla stopa procentowa, i2.
Mozecie jednak wptywac na elementy sktadowe swojego maj^tku; mozecie na przy-
kiad zdecydowac sie na sptacenie cz^sci kredytu hipotecznego czekiem z waszegi’ ' l. pj'.vaijcie si<g, ze dostrzegacie roznic? mi^dzy decyzj^ o skali waszych oszcz^dnc Wi (flfyzja,
Kti*ra cSoii. ■-.ninuje zmiany maj^tku w danym okresie) a decyzj^ o sposobie podziatn danego zasobu
rachunku bankowego. Prowadzi to do zm niejszenia waszych zobowi^zan (mniejsza msowego miedzy pienicjdze i obligacje.
wartosc kredytu hipotecznego) i jednoczesnie do zm niejszenia waszych aktywov- ' Zais.vcnie to ucfaylimy w rozdziaie 14, w ktorym skoncentrujemy sie na znaczeniu oczekiwan.
(mniejsze saldo na rachunku biez^cym); w tym momencie nie zmienia to jednak wa- i:iki pozwoli nam uwzglcjdnic w analizie rozbudowany zestaw roznych poziomow stop pro-
szego majc|tku.
 96
Cztjsc gtown;

Zaiozmy, ze kupno lub sprzedaz obligacji pociqga za sobq. pewne kosiw ocz^tku lat 80. stopa procentowa funduszy rynku pieni^znego si^gata
rozmowy teiefonicznej z brokerem iub optat^ za przeprowadzenie t: ,0 oprocentowanie bardzo wysokie w porownaniu z owczesnymi stan-
cz^sc swoich G szczednosci z 50 tys. dol, powinniscie zgromadzic w pie ua [e osob, ktore poprzednio utrzymywaiy swoj maj^tek na rachunkach
w obligacjach? Z jednej strony, przechowywanie catego maj^tku w postac '. ' jsetki byty niewietkie lub wr^cz zerowe), uswiadomito sobie, jak wyso-
jest niew^tpliwie bardzo wygodne. Nie bedziecie nigdy musieli przepro1?/. 'jva£ vanie mogiyby uzyskac przesuwaj^c cz^sc maj^tku na rachunek rynku
mow telefonicznych z brokerem ani ponosic opiat z tytutu transakcji. Dt ... \y rezuitacie rachunki takie staty si^ bardzo poputarne. Od tego czasu
oznacza rowniez, ze nie b^dziecie otrzymywac dochodu z odsetek. Z d r u ; slron, irocentowe spadty. W 2006 r. srednie oprocentowanie ptacone przez
jesli caty wasz maj^tek b^dziecie utrzymywali w postaci obligacji, otrzymac,c dochsV i pieni^znego wyniosto tylko 4,7%. To wi^cej niz zero, czyti niz stopa od
odsetkowy od caiej kwoty oszcz^dnosci. Jednoczesnie jednak b^dziecie mu..,.^,i czesi., "■3w biez^cych, ale jednoczesnie to stopa znacznie mniej atrakcyjna niz
dzwonic do brokera - itekroc b^dziecie potrzebowali gotowki na biiet. dc . ■ . cz%tku lat 80. W rezultacie tudzie s^ znacznie mniej sklonni inwestowac
fitizank^ kawy itd. Jest to wi^c raczej niewygodny sposob zycia. i Tj.r/n uik : 3 tylko mozliwe, w fundusze rynku pieni^znego. M ozna to wyrazic in-
Oczywiste jest wi^c, ze powinniscie miec zarowno pieni^dze, jak i obl:'y\cjc. pv. siowami: dta danego poziomu transakcji obecnie ludzie trzymajq wi^cej maj<|tku
tanie tylko - w jakich proporcjach? Zalezy to giownie od dwoch nizej wymu:niomch V nu'iaci d.'C" i^dza, niz mialo to miejsce na poczi|tku lat 80.
zmiennych.

® Skala i cz^stotliwosc zawieranych transakcji. B^dziecie chcieii miec wyf

duzo pieni^dzy pod iek^, aby unikn^c koniecznosci zbyt cz^stego spr WyprowacUanie popytu na pieniqdz
obtigacji. Zatozmy na przyktad, ze wydajecie zazwyczaj 3000 dol. m'
W tym przypadku m ozecie zechciec m iec przeci^tnie dwumiesi^czi Pr/ejdzmv. . powyzszej dyskusji do rownania opisujc|cego popyt na pieni^dz.
swoich wydatkow, tj. 6000 doL, w postaci pieniq.dza, natom iast resztq <'• Oznaczr-i- ilosc pieni^dza, ktor^ ludzie chc^posiadac - ich popyt napieniqdz - jako
dot. — 6000 dol. = 44 tys. dol., ulokujecie w obtigacjach. Jesti jednak v-ydajecie (indeKs rny oznacza tu popyt). Popyt na pieni^dz w caiej gospodarce jest po
zazwyczaj 4000 dol. miesiecznie, b^dziecie chcieti miec 8000 dol. w gotcv.ce i tyiko ;iros'ji :v.i••■".. oopytu wszystkich jednostek w danej gospodarce. Dlatego zalezy on od
42 tys. dol. w obtigacjach. .iuoineao pt./iom u transakcji oraz od stopy procentowej. Ogotny poziom transakcji
• Stopa opmcentowania obligacji. Jedynym powodem gromadzenia maj^tku w posta- v, dancj so.v.odarce jest trudny do zmierzenia, ale jednoczesnie z duzym prawdopo-
ciobligacji jest to, ze przynosz^ one dochod odsetkowy. Gdyby obligacje ;i!/.ynosm dobicnstwcvi. mozna uznac, ze w przybtizeniu jest proporcjonalny do wartosci nomi-
oprocentowanie w wysokosci 0, wolelibyscie gromadzic caty swoj majc|te : nulnego doc'todu (wyrazonego w dolarach amerykanskich). Gdyby dochod nominalny
pieni^dza, gdyz jest to rozwi^zanie znacznie wygodniejsze. wzrost o H ;' / , rozsqdne jest mniemanie, ze rowniez wartosc transakcji przeprowadzo-
meh w doIa; :-.ch amerykanskich w danej gospodarce wzrostaby w przyblizeniu o 10%3.
Im wyzsza jest stopa procentowa, tym bardziej b^dziecie sktonni radzic soliic z kto- Reiac.je niic’ zy popytem na pieni^dz, dochodem nom inalnym i stopq. procentowcj.
potem i kosztami kojarzonymi z zakupem i sprzedaz^ obligacji. Jesli stopn proccn-
nmzemy v-, ■ zic jako:
towa jest bardzo wysoka, moglibyscie nawet zdecydowac si$ na zmniejszcnic iiosd
utrzymywanych pieni^dzy do przeci^tnej dwutygodniowej wartosci swoich wydatkow A f = YL( O d o i. (4 J )
(np. 1500 dol. przy zatozeniu, ze wasze miesi^czne wydatki wynoszq. 3000 doi.). W ten
sposob b^dziecie w stanie przetrzymywac przeci^tnie 48,5 tys. dol. w p ostad obli.eacji
i w rezultacie wiqcej zarabiac na odsetkach. tdzie Y co! .iznacza nominalny dochod. Rownanie to nalezy rozumiec w nast^puj^cy
Przedstawmy ten ostatni punkt precyzyjniej. Wielu z was prawdopodobmi. sposob: i \ .. . napieniqdz M djest rowny wartosci nominalnego dochodu, Y dol., pomno-
obligacji, niewielu korzysta z ustug brokera. Jednoczesnie wielu z was prawdc.podob- ■-onego prrr. :'unkcj% stopy procentowej, i, gdzie funkcjq tq oznaczono przez L(i). Znak
nie dysponuje obligacjami w sposob posredni, jesli macie rachunek rynku picnieznego minus n r . :- . . /' w funkcji L ( i) odzwierciedta fakt, ze stopa procentowa ma ujemny
wjakiejs instytucji finansowej. Fundusze rynku pieni^znego (peina nazwa tych i'nsiytu- wpiyw nw ..•/■■■yt na pieni^dz. W zrost wysokosci stopy procentowej zmniejsza popyt na
cji brzmi fundusze wzajemne rynkupieniqznego) gromadz^ fundusze licznej gvupv iudzi. picniudz. J.-.ie bowiem chc^ utrzymywac wi^ksz^ cz^sc swojego maj^tku w obligacjach.
a nast^pnie wykorzystuj^ je do ktipna obtigacji - zazwyczaj sq to obligacje skarbovve.
■ Vvr',■%•'... . ' j przedstawionego w rozdziale 2 przykiadu gospodarki skladaj^cej si^ z przedsi^-
Stopa procentowa ptacona przez fundusze rynku pieni^znego jest zblizona do stopy / stalowej i samochodowej. Obliczcie l^czn^ wartosc transakcji w tej gospodarce.
oprocentowania obligacji, ktore posiadaj^ fundusze, choc troch^ od niej nizsza - rdz- Co siiii-:.-- ■ . .- 'ycznn wartosciq transakcji i PKB, jesli podwoi si§ wielkosc przedsi^biorstw z branzy
nica wynika z kosztow administracyjnych funkcjonowania funduszy i ich in ar/ z v s k u . 'talowc; : -.i^hodowej?
 98 ______ ___ _____ ________________ ___ ______ Cz#c. __
.. _______________ ' .**'* . :

R ow nanie (4.1) podsum ow uje nasze dotychczasow e rozwazania,

aej stopie procentow ej wzrost nom inainego dochodu powoduje wzrost
• Po pierwsze, popvt oa pieni^dz rosnie proporcjonalnie do warto: . . . . . . . . ’ oieniadz. Innymi siowy, wzrost nom inalnego dochodu przesuwa krzywij
minalnego. Jesii dochod nom inainy ulegnie podw aja si^, wzrastaje.c z ao!_f-, ■' •' .... oieriqdz w prawo, z M d do M 'd. Na przyklad dla stopy procentowej i wzrost
Y 2 doL, podwoi sisj rowniez popyt na pieniadz, wzrastaj^c z poziom u . 1 ' : r-j0 dochodu z Y dol. do Y' doi. powoduje wzrost popytu na pieniadz z M
do poziornu YL(i) 2 doir'.
• Po drngie, popyt na pieni^dz pozostaje w ujemnej zaleznosci od stopy (./.tuvcnu,,
wej. Wyraza to funkcjaL(f) i znak minus zapisany ponizej tej fonkcji: wzrost st- W iiiiiid c'
procentowej powoduje spadek popytu n a pieni^dz.

Raiaka 4.2
p Qposisda amerykanskq walutQ?
Wynikaj%Ci|z rownania (4.1) zaleznosc nii^dzy popytem na pieni^dz, nc . .
dochodem oraz stop^ procentowq ukazano na iiustraqi 4 . 1, gdzie stopa pj ./-.eatowii, hadania gospodarstw domowych przeprowadzonego w 2006 r. przeci^tne
i, jest m ierzona na osi pionowej, a pieni^dz, M , na osi poziomej. .•r),-r\liafi.;kie gospodarstwo domowe utrzymywaio 1600 dol. w gotowce (banknotv
Zaleznosc miedzy popytem na pieni^dz a stop^ procentow a dia d a r ,:- ,;!,■.•)). ? •lonmozeiiia tej wartosci przez liczb§ gospodarstw domowych w Stanach
rnu dochodu nominalnego, Y doi., przedstawia krzywa M d. Krzywa ta ma .-•achylenic 7;,'dnoczoiych (okoto 110 mln) wynika, ze i^czna wartosc gotowki w posiadaniu tych
ujem ne (skierowana jest ku dolowi): im nizsza stopa procentow a (nizszy p-.izioni i). ^-.podai-s: v wynosiia okoio 170 mld dol.
tym wi^ksz^ ilosc pieni^dza ludzie chc^ utrzymywac (wyzszy poziom M ). NHior-nast wedtug Zarz^du Rezerwy Federalnej, ktora emituje banknoty doiarowe,
, :/aiern zna ich ilosc w obiegu, i^czna wartosc tej gotowki byia w rzeczywistosci znacz-
X :;j.j i wynosiia okoio 750 mld dol. I tu mamy zagadk^: jesli gotowki nie trzyma-
s ame!v':- -;'iskie gospodarstwa domowe, to gdzie sicj podziaiy te wszystkie pieni^dze?
Oczv’-.v. icie cz^sc pieni^dzy znajdowala sie w posiadaniu przedsiqbiorstw. Cz^sc
iii’v.vmvvva'y rowniez podmioty z podziemia gospodarczego lub zaangazowane w dzia-
\\ l;,lnosc !i--;egaln£|. Kiedy dochodzi do rozliczania transakcji w handlu narkotykami,
\ !/zvwa sic .'anknotow doiarowych, a nie czekow. Badania prowadzone wsrod przedsi^-
I / v
biorsiw i :. ane szacunkowe amerykanskiego Urzcjdu Skarbowego (Internai Revenue
Serviee - : 3.S) na tem at podziemia gospodarczego wskazuj^ jednak, ze i^czna war-
iosc ge.to.v.d z obu tych zrodei mogia wynosic maksymainie 80 mld dol. Wci^z wi^c
niervyja::.... ane byio w obiiczeniach, co sie staio z 500 mld dol., czyli z 66% iacznej
sumy. C.;iz-e zatem byty te pieni^dze? Odpowiedz brzmi: za granica, w posiadaniu
p o d r n i •. zagranicznych.
Kiisr. • -'ajow, na przykiad Ekwador i Salwador, faktycznie przyj^io dolara ame-
rykaus’r ' . - d jako wiasn^, walutq. Totez mieszkancy tych krajow uzywaj^ banknotow
yp (dla V dol. > Y dol.)
dolari-v - i przeprowadzaj«|c transakeje gospodarcze. Te dwa kraje s<| jednak zbyt
(przy dochodzie
j j nominalnym Y dol.) male.. ;r.. ■.zitjki nim mozna byio wyjasnic zagadk^.
M M' dtjc sfj. te wszystkie banknoty dolarowe? W pewnej liczbie krajow, ktore
Pieniqdz, U ici doswiadczyiy wysokiej inflacji, spoleczenstwo byio swiadome, ze wa-
luta k-.',..-. a moze szybko stac si^ bezwartosciowa, a doiar amerykanski uwazano za
Przy danym poziomie dochodu nominalnego nizsza stopa procentowa zwi^ksza popyt na pienigdz. Przy danej stopie pracentaw i : ' ■ bczpiec./.... i wygodny skiadnik aktywow, Byio tak m.in. w Argeetynie i w Rosji. Dane
dochodu nominalnego powoduje paesuniqcie krzywej popytu na pieniqdz w prawo.

Ilustracja 4.1. Popyt na pieniqdz szacT/: e amerykanskiego D epartam entu Skarbu wskazuj^, ze wartosc doiarow
amerr: ■:. rdch bed^cych w posiadaniu Argentyny wynosi ponad 50 mld doL, a w Rosji
prze-v .■■■.. .. 80 mid dol. - t^cznie zatem oba te kraje dysponuj% sum^ tylko o 40 mld
4 Znaczenie ma tutaj to, ze mamy tu dochod nominalny - a wiec wyrazony w dolarach - a mo

dochod realny. Jesli dochod realny nie zmienia sie, aie podwajaj^ si^ ceny, prowadz^c do podwcicnia . doi, ■■..zq niz wszystkie gospodarstwa domowe w Stanach Zjednoczonych.
dochodu norainalnego, ludzie b^d^ musieli miec dwukrotnie wifjcej pieni^dzy, aby zakupic dokbulnie ze innych krajach ludzie, ktorzy wyemigrowali do Stanow Zjednoczonych,
ten sam koszyk dobr konsumpcyjnych.
'vys;. ;•■:,. .. jlary do swoich domow rodzinnych; podobnie turysci uzywajq. dolarow do
 100
Cz^sc giowna. 101

przeprow adzania pewnych transakcji p o za S tanam i Zjednoczonyroi, uozos ;zapodaz, (Pom inm y n a razie kwestie tego, w jaki konkretnie
banknoty dolarowe w odw iedzanych krajach. Jest tak w przypadku ly d o s ta rc z a ok reslo n ^ ilosc pieni^dza. W rocim y d o tej kwestii
na przyktad Meksyk i Tajlandia. .ki).
Fakt, ze obcokrajow cy utrzym uj^ tak znaczna cz^sc banknotow doiarowjch zn- v,..;a n a rynku finansowym wymaga rownosci mi^dzy podazq. pieni^dza
duj^cych sif? w obiegu, ma dwie podstawowe konsekw encje m akroekonor ■; r.;- oieni-'dz, aw i^cA f = M d. Przyjmuj^c zatem Ms = M i rownanie popytu
pierwsze, reszta swiata, chc^c posiadac w alut^ am erykansk^, w rezultacie u-;izie •■.■1), uuzymujemy nast^pujacy warunek rownowagi:
nom Zjednoczonym nieoprocentowanego kredytu o wartosci 500 mld dol. Pp rjru.-.;''
poniew az popyt na pieni^dz (do k torego zaticza si^ zarow no gotow ka, jak i zU(Jlsv n. podaz pieniadza = popyt na pieniadz
rachunkach biez^cych) powinnism y ujm ow ac jako zm ienn^ determ inowan^p> - M = Y dol. x L(i). (4.2)
p^ procentow ^ i poziom transakcji przeprow adzanych w danym kraju, zrozum nire jev
ze popyt na pieni^dz am erykanski zalezy rowniez od innych czynnikow. Czy pot ■ ianie mowi nam, ze stopa procentowa, i, musi osi^gac taki poziom, aby
si^ domyslic, co by si^ np. stalo z popytem na pieniqdz am erykanski, gdyby nasii "d'jnvni c; ,chodzie Y dot., ludzie chcieti posiadac ilosc pieni^dza rown^ istniej^cej
wyst^powanie niepokojow spotecznych w pozostaiych cz^sciach swiata? pienic; lza, M . Ten stosunek rownowagi nazywa si§ zaleznosci^ L M 6.
firaficzr.c •dzwierciedlenie warunku rownowagi przedstawia ilustracja 4.2. Podob-
„(J j,^ nR iius'..:acji 4.1, pieni^dz mierzony jest na osi poziomej, a stopa procentowa na
. pionow'>. ’opyt na pieni^dz, M d, dla przyjqtego poziomu dochodu nominatnego,

4.2. Wyznaczanie stopy procentowej, S

Po przeanalizowaniu popytu na pienic|dz przyjrzyjmy si^ teraz podazy pieniqdza. a na-

st^pnie stanow i rownowagi.
W rzeczywistosci pieni^dz w yst^puje pod dwiema postaciam i; srodkow gromadzo-
nych n a rachunkach biez^cych, z ktorych czerpiemy p o bieraj^c pieni^dze w ba
oraz gotowki, ktorej dostarcza bank centralny. W tej cz^sci przyjmiemy jednak za-
iozenie, ze rachunki biez^ce nie istniej% czyti ze jedynym pieni^dzem w gospodarcc
jest gotowka. W kolejnym podrozdziale ponownie wprowadzimy do analizy rachunki
biez£|ce i przyjrzymy sk; roli bankow . W p ro w ad zen ie do rozw azah bankow sprawia.
ze dyskusja jest znacznie bardziej zblizona do realiow , ale zarazem sam mechanizm
podazy pieni^dza staje si§ o wiele bardziej skom plikow any. Dlatego lepszym rozwiq-
zaniem jest podzielenie dyskusji na dwa etapy.

Popyt na pieniqdz, podaz pieniqdza i stopa procentowa M

w stanie rownowagi Pieniqdz, M

i byc taka, aby podaz pieniqdza (ktora jest niezalezna od stopy procentowej) i popyt na pieniqdz (ktory zalezy od
/ sobie rowne.
Przypuscmy, ze bank centratny decyduje o podazy pienit|dza5 w wysokosci M, a wiqc:
liu sira c isi • . Wy/naczanie stopy procentowej
Ms = M. i
PtK.. ■ ■!,. ji:k zaleznosc IS, zaleznosc LM ma ponadpi^cdziesi^cioletni^ histori^. Litera L ozna-
jnomisci wykorzystuj^ piynnosc jako miernik tatwosci, z jak^. dane aktywa mozna
z.imicni- p:i:ni^dz. Pieniqdz jest wi§c calkowicieplynny ; inne aktywa sq. mniej piynne. Mozemy
- W tej cz^sci tekstu „pieni^dz’ b^dzie oznaczat zarowno „pieniqdz banku centralneg(' -'’-Ozsair :■.,■•: r,<-sp;, >na pieni^dz z popytem na plynnosc. Litera M oznaczapieniqdz. Popyt na plynnosc
i „gotowktj”.
~.usi !h zaicm rowny podazy pieni^dza.
102 Czesc giowna. Okres hp..

Y d o l, ma nachylenie ujemne: wyzsza stopa procentow a powoduje nizszy ■ pokazano wplyw wziostu podazy piem^dza na stop^ procentow^.
pieniciclz. Podaz pieniqdza przedstaw iono jako pionowa linitg Ms: podaz p p.j,..- C': ". -n stanem rownowagi jest p u n k M , ze stop^ procentow^ na pozio-
rowna jest M i nie zalezy od stopy procentowej. Rownowaga nasttjpuje w pi . ,;i niie:- ■’* - 'Jdazy pieni^dza, od Ms = M doM'* = M', prowadzi do przesuni^cia
a stopa procentowa w stanie rownowagi jest oznaczona przez i. pieeiadza w prawo z Ms do M ’\ Stan rownowagiprzesuwa si§ w doi
Kiedyjuz scharakteryzowalismy stan rownowagi, mozemy teraz przyjrzec • ;e rCrrih s’dc- /: ' procentowa obniza si§ z i do i'.
jak na poziom stopy procentowej w stanie rownowagi wpiyiic| zmiany w pozi ..... W-M ■!■-; ^ mekszenie podazy pieniqdza przez bank centralny prowadzi do obnize-
minalnego dochodu lub zmiany w podazy pieniqxlza banku eentralnego. n h t 't°p} ocentowej. Obnizenie stopy procentowej powoduje wzrost popvtu na
) z kolei doprowadza do zrownania siq popytu ze zwi^kszon^ podaza
• Na iiustracii 4.3 pokazano wpiyw wzrostu nom inalnego dochodu na sto !■■
centowc|.
Ilustracja 4.3 jest powtorzeniem ilustracji 4.2, z wyjsciowym stanem rc-vno\v;u;i
oznaczonym jako A W zrost nom inalnego dochodu z Y dol. do Y' dol. prov,ad<i
do wzrostu poziomu transakcji, co powoduje zwi^kszenie popytu na pieniadz pnx
kazdej stopie procentowej. Krzywa popytu na pieniadz przesuwa sie zatem m i pr«-
wo, z M d do M 'd. Rowniez stan rdwnowagi przem ieszcza sie; z A do^4',.a stopu
procentowa w stanie rownowagi wzrasta od i do /'.
Siownie: wzrost nominalnego dochodu prow adzi do wzrostu stopy proccnio^u^
Uzasadnienie: przy pocz^tkowej stopie procentowej popyt na pieni^dz prze\%y?5zat
podaz pieni^dza. W zrost stopy procentowej jest niezb^dny do zmniejszcnia sic
ilosci pieni^dza, ktor^ chc^ posiadac ludzie, oraz do ustalenia si^ nowego stanu
rownowagi.

Pieniqdz, M

.Vzrcsl poda?y cjt-fiiqdza prowadzi do obrtizenia stopy procentowej.

ilastrac^ './vptyw wzrostu podazy pieniqdza na wysokos^ stopy procentowej

Polityki. ;:;.-:niQzna i operacje otwartego rynku

\Vyniki przedstawione na ilustracjach 4.3 i 4.4 mog^ nam pozwolic na lepsze zrozu-
mienie sposobu wplywania na zmian^ podazy pieni^dza przez bank centralny i kon-
-skwencji dzialania banku centralnego
M

Pieni^dz, M
upeiacje otwartego rynku
W zrost dochodu nominalnego prowadzi do wzrostu stopy procentowej.
wspolczesnej rozwini^tej gospodarce banki centralne wpiywaj^ na podaz pieni^dza
ilustracja 4.3. W pfyw wzrostu dochodu nominalnego na stop^ procentowq
poprzez dokonywanie operacji zakupu b^dz sprzedazy obligacji na rynku finansowym.
 inansowe 105

Bank centralny, chc£|c zwiekszyc ilosc pienij|dza w gospodarce, kupuje na

ntownosc obligacji
ligacje i ptaci za nie przez kreowanie pieni^dza. Jesli natom iast chce zmnie
pieni^dza w gospodarce, sprzedaje obligacje na rynku, a pieni^dze, k to re ( , m. .
jncentrowalismy si^ na stopie procentowej od obligacji. W rzeczywistosci
w zamian, wycofuje z obiegu. Tego rodzaju operacje nazywa si§ operacjami Phvar, '
o iest wyznaczane na lynku obligacji, nie s^ stopy procentowe, ale ceny
rynku, poniewaz transakcje przeprowadzane sa na „otwartym rynku” obligacn
>/:> orocentowc^ obligacji mozna zatem wyprowadzic z informacji o cenie
Na ilustracji 4.5 przedstawiono biians banku centralnego7. Aktywami baaKu p,-,
\ Trozumienie relacji mi^dzy stop^ procentow ^ a cen^ obligacji okaze sie
tralnego obligacje, jakie bank ma w swoim portfelu. Pasywa z kolei to zuscv
"r; . , ;a*"6wno tutaj, jak i w dalszych partiach tej ksi^zki.
niadza w danej gospodarce. Przeprow adzanie operacji otw artego rynku prfv..-.--4,
jednakowych zm ian w aktywach i pasywach banku centralnego.
te obligacjami, ktore wyst^puj^ w naszej gospodarce, obligacje jedno-
obligacje, od ktorych obiecuje siq wyptacic okreslon^ sum^ pieni^dzy,
(a) Bslans
y, 100 dol., za rok od chwili obecnej. Obligacje em itowane przez rz^d
A ktyw a Pasywa
Sr;in6v ?’.;ednoczonych na term in roczny lub krotszy nazywamy bonam i skarbo-
yp,m! i'.-.- T-bills). N iech biezcjca cena obligacji wynosi Pg dol., gdzie indeks B
bligacje. Jesli kupujecie obligacj^ dzis i b^dziecie ja trzymac przez rok,
itu z utrzymywania takiej obligacji wyniesie (100 dol. - PB dol.) / Pg dol.
(b) Skutki ekspansywnej operacji otwartego rynku Wobcc :-~ ;o stopy procentow^ obligacji8 okresla nastepuj^ce rownanie:
Aktywa Pasywa
. _ 100 dol. - PB dol.
^ Pg d 0 l. ’

jcsli 1. wynosi 95 dol., to stopa procentowa obligacji rowna si^ 5 dol. / 95 dol.
= {).(}"•;. ■zyii 5,3% w skali roku. Jesli P dol. wynosi 90 dol., stopa procentowa
Aktywami banku centralnego sq posiadane przsz niego obligacje. Pasywa banku centralnego to zasob pieni^dza w danej gospociarca rmvr.r. si: 11,1% w skali roku. 1m wyzsza jest cena obligacji, tym nizsza stopa pro-
Operacja otwartego
aktywa, jak i pasywa,rynku, w trakcie ktorei bank cetUralny kupuje obiigacje \ em ituje pieni^dz, zwi^ksza o te samq wielkosc zarowno
fiMiowa.
Znajne p ? procentowq obligacji, mozemy wyprowadzic jej cen§ wykorzystuj^c
llustracja 4.5. Bilans banku centralnego i skutki ekspansywnej operacji otwartego rynku
tcii sar: . ,ior. Po przeksztaiceniu powyzszego wzoru dzisiejsza cena jednorocznych
oblisiu':. : ktorych uzyskujemy po roku posiadania 100 dol. wynosi:
Jesli bank centralny kupuje na przyklad obligacje o wartosci 1 mln dol., to wartosc
posiadanych przez niego obligacji wzrasta o 1 mln dol. i jednoczesnie zasob pieniadza p ^ , 100 dol.
w danej gospodarce rowniez zwi^ksza sie o 1 mln dol. Ten rodzaj operacji nazvwamv P„ dol.
1 + i

ekspansywnymi operacjami otwartego rynku, poniewaz bank centralny (w efekcie ich

przeprowadzenia) zwiqksza podaz pieni^dza (dokonuje ekspansji). ;acji dzisiaj jest rowna koncowej piatnosci z danej obiigacji podzielonej
Jesli natomiast bank centralny sprzedaje obligacje o wartosci 1 m ln dol.. to za- nszez ■: . 1 1 i stopy procentowej. Jesli stopa procentowa jest dodatnia, cena obli-
rowno ilosc znajdujc|cych sie w jego posiadaniu obligacji, jak i ilosc pieni^dza W danej izsza niz koncowa piatnosc z tej obiigacji. Im wyzsza jest stopa procento-
gospodarce zmniejszi| si^ o 1 mln dol. Tego rodzaju operacje nazywa si^ redukt,..,.v sni •va. l - - ... zsza jest cena obligacji dzisiaj. Kiedy w gazetach pojawia sie informacja:
operacjam i otwartego rynku, poniew az bank centralny zmniejsza podaz pie.iiadza :..... ■obiigacji nast^piia dzisiaj zwyzka” oznacza to, ze wzrosiy ceny obligacji,
(doprowadza do jej skurczenia si§).
a tyiv ym ich stopa procentowa obnizyla si<f.

entowa okresla to, co otrzymacie po roku z posiadanej obligacji (100 dol.) minus to,
l zaptacic w chwili obecnej (PBdol.) podzielone przez biez^Ccj cen§ obligacji w chwili
3l.).
7 Bilans banku (lub firmy lub pojedynczej osoby) to wykaz jego aktywow i pasywow w ckinyir,
czasie. Aktywa to suma tego, co posiada bank i co s% mu winne inne strony. Pasywami jest to. co Japonii stopa procentowa obligacji rowna jest (niemal) zeru. Za jakq cen^ sprze-
bank jest winien innym. ; jroczne obligacje skarbowe Japonii, jesii po roku rzjjd Japonii obiecuje wyplacic
ligacji iOOjenow?
106 C z # c giowna. fmansowe 107

Teraz juz mozemy wrocic do skutkow operacji otwartego rynku. chc£i osi%gnac, a potem tak przesuwaj^ podaz pieniqdza, aby zapewnic
Najpierw rozpatrzymy ekspansyw'ne operacje otwartego rynku, w ramac alozonej stopy procentow ej’0. W tasnie dlatego, kiedy stuchacie wiado-
bank centralny kupuje obligacje na rynku obligacji i piaci za nie kreuj^c ■ . tyszycie: „Fed podj^t dzis decyzj^ o zwiekszeniu podazy pieni^dza”, na-
Kiedy bank centralny kupuje obligacje, popyt na nie rosnie, a jednoczesnie r jzycie: „Fed podjqt dzis decyzjcj o obnizeniu stopy procentow ej”. Fed
wzrost ich ceny. Odwrotnie wpiywa to na stop^ procentowq. obligacji, ktora i przez odpowiednie zwi^kszenie podazy pieni^dza.
Rozwazmy rowniez redukuj£|ce operacje otwartego rynku, w ramach ktoi
centralny zmniejsza podaz pieni^dza. Sprzedaje obligacje na rynku obligacji.
to do spadku ceny obligacji i do wzrostu stopy procentowej.
Podsumujmy zatem, czego nauczylismy si^ do tej pory w tym rozdziale. ;■jligacje i inne aktywa

• Stopa procentowa jest wyznaczana przez rownosc podazy pienig.dza i p iy si^ gospodarce, w ktorej wyst^puj^ tylko dwa aktywa: pieniadz i obli-
pieniadz. .. u:. jC’ i to niew^tpliwie bardzo uproszczona wersja rzeczywistej gospodarki, w kto-
• Zmieniaj^c podaz pieni^dza bank centralny m oze wpiywac na wysokosc s uvsicpuje wiele rodzajow aktywow finansowych i wiele rynkow finansowych. Jak
centowej. zycie w nastepnych rozdziatach tej ksiqzki, te podstawowe lekcje, ktore
• Bank centralny zm ienia podaz pieni^dza przeprow adzaj^c operacje o .i.miiic pr/.o obitismy, maj^ bardzo uniwersalne zastosowanie. Jedyn^zm ian^, ktorej
rynkn, polegaj^ce na transakcjach zakupow lub sprzedazy obligacji za p; :llu>imv ciokonac, jest zastapienie w naszych wnioskach okreslenia „stopa procento-
• Operacje otwartego rynku, w ramach ktorych bank centralny zwi^ksza podaz pic- okrcsicr.iem „krotkookresowa stopa procentowa”. Zobaczycie, ze krotkookreso-
ni^dza przez zakup obiigacji, prowadz^ do wzrostu ceny obiigacji i jednoczesnit >,j stopa procentowa jest determinowana przez warunek, ktory wlasnie omawialismy,
spadku stopy procentowej. ■ owagq mi^dzy podaz£| pieni^dza i popytem na pieniqdz. Bank centralny
® Operacje otwartego rynku, w ramach ktorych bank centralny zmniejsza podaz pie- sioze. za pcr:oca operacji otwartego xynku, zmieniac krotkookresow^ stop^ procento-
nicj.dza przez sprzedaz obligacji, prowadz^ do spadku ceny obligacji i jedrtoczesnit w.j i opcn-ic):.: te S£| istotnie podstawowym narz^dziem wykorzystywanym przez wspot-
wzrostu stopy procentowej. ^vonc bark' centralne, w tym rowniez F ed 11.
Jcst jc<t ;• ak pewien aspekt, ktorego uwzgl^dnienia wymaga rozwiniecie naszego
Zanim przejdziemy dalej, omowi^ jeszcze dwie kwestie. modcin. j^lismy zatozenie, ze catosc zasobu pieni^dza w danej gospodarce to
cotovvka cl:.-, arczana przez bank centralny. Tymczasem w realnym swiecie pieni^dz
ui nic iy ik c -.otowka, ale rowniez bankowe depozyty biezqce. Depozytow takich do-
s!arc/a nie r.rnk centralny, ate inne banki (prywatne). To, jak istnienie innych bankow
W ybor pieniqdza czy stopy procentowej? i liqxJzyiOY, :.iez^cych wptywa na sformutowanewczesniej wnioski, jestprzedm iotem
iwstcpnegc adrozdziatu12.
Powyzej opisaiem bank centralny, ktory wybiera podaz pieni^dza i pozwala, aby stopa
procentowa byla wyznaczana w punkcie, w ktorym podaz pieni^dza rowna sitj popy
towi na pieni^dz. Moglbym natom iast opisac bank centralny, ktory wybiera okreslon;;
stop^ procentow^, a potem tak dostosowuje podaz pieniqdza, aby osi^gn^c tak^ stopc
procentow^. Pivy;;'.:. Oi-iy, ze dochod rxominalny wzrost, tak jak na ilustracji 4.3, a bank centralny d^zy do
y procentowej na niezmienionym poziomie. W jaki sposob bank centralny powinien
Aby to zrozum iec, wrocmy do ilustracji 4.4, na ktorej pokazano skutek decyzj;
az pieni^dza?
banku centrainego o podniesieniu podazy pieni^dza z M s do M 's, co spowodowaM .'cst i.: ■■ -vna komplikacja: krotkookresowa stopa procentowa - bezposrednio kontrolowana
obnizenie stopy procentowej z i do i'. Mogtbym jednak om owic t§ ilustracie biorat jest jedyn^ stopq procentow;t o d d zialu jf^ na poziom wydatkow. Determinanty
pod uwag^ decyzj^ banku centralnego o obnizeniu stopy procentowej z i cio i' prze< rn>L'h ■',u7 ' ■:entowych oraz ceny aktywow (takich jak ceny akcji) przedmiotem rozwazan w
'wlziaic
zwi^kszenie podazy pieni^dza z M s do M 's.
0 '-*.;. .. --ne podrozdziaiy mozecie pomin^c, a i tak b^dziecie w stanie przyswoic sobie wiijk-
Diaczego pozyteczne jest rozpatrywanie banku centralnego jako instytucji. ktor^ ■ - cji przedstawionej w dalszej cz^sci ksi^zki. Jesli tak zrobicie, pozwolcie, ze juz teraz
wybiera poziom stopy procentowej? Dlatego, ze wtasnie to zazwyczaj robi^ vvspotczc- iczny wniosek: nawet w tym bardziej skomplikowanym, urealnionym przypadku bank
sne banki centraine (w tym rowniez Fed). Zazwyczaj myst^ o tym, jaki poziom stop.' '-■itralry i , :. - .... przez zmian^ ilosci pieniqdza, kontrolowac poziom stop procentowych.
 109

4.3. Wyznaczanie stopy prooentow ej, S jaj Bank centralny

fpodrozdziat fakultatyw ny) A k ty w a Pasywa

Aby zrozumiec, co decyduje o stopie procentowej w gospodarce, w ktorej

zarowno gotowka, jak I depozyty biez^ce, musimy najpierw przyjrzec
bankow. . Banki
A ktyw a Pasywa

' R ezerw y'

-

Czym zajmujq si^ banki?

D la wspoiczesnych gospodarek charakterystyczne jest istoienie wieiu typow ■ is bankow i bilans banku centralnego w rozszerzonym uj^ciu
iiiistracja
nikow finansowych - instytucji, ktore gromadz^ fundusze od osob prywat''' ■:■ i
firm, a nastepnie wykorzystujaje do zakupu aktywow finansowvch lub udziel-miu krt- tgglSiMI'ta ;am. sposob kazdego dnia klienci banku A mog^ wypisywac czeki na
dytow innym podmiotom prywatnym iub firmom. A ktjw a tych instytucji fin; i l i i e a kli ajw banku B i, odwrotnie, klienci banku B mogc| wypisywac czeki na
to aktywa finansowe, ktore posiadaj^, oraz kredyty, ktoiych udzielaj<£. Pasy rzecz i-ui ow banku A. Kwoty wzajemnych zobowiatzan bankow z tytuiu takieh
fundusze, ktore instytucje te sj| dtuzne osobom prywatnym i firmom, ocl Ktontf U llfiB sak c toga nie byc sobie rowne, co jest kolejnym powodem posiadania rezerw
je pozyskaiy. przez l". i
Jednym z typow posrednikow finansowych sq. banki. Tym, co je wyrozr.ia -- i cu U |l ® p i 'sze dwa powody pozwalajf| stwierdzic, ze banki sg. zwykle zaintereso-
sprawia, ze koncentrujem y si$ wiasnie na nich, a nie na posrednikach fina ■i.sowych vviinc .. nywaniem pewnych rezerw niezaleznie od tego, czy s^ do tego zobo-
w ogole - jest fakt, ze pasywa bankow sq pieniadzem : ludzie mog<| przeprov. adzai wiijzav'e
transakcje wypisuj^c czeki do wysokosci salda na swoim rachunku. Przyjryjm y mc irzecpowodem jest to, ze banki maj^. obowi^zek utrzymywania rezerwy obo-
blizej temu, czym zajmuj^ si^ banki. vviazkev. zgodnie z ktorym ich rezerwy musz^ pozostawac w okresionym sto-
Bilans bankow przedstawiono w cz^sci (b) ilustracji 4.6. M inku :. ipozytow biez^cych. W Stanach Zjednoczonych rezerwa obowi^zkowa
ustala: t przez Rezerw^ Federain^. Obecnie wspolczynnik rezerwy —stosunek
• Banki otrzymuj^. srodki fmansowe od osob fizycznych i przedsi^biorstv’. ktorc rezerv.; ■ >wiq.zkowej do posiadanych depozytow biez^cych - wynosi w Stanach
w sposob bezposredni deponuj^ pieni^dze na swoich kontach lub przesy.'aja je na Zjcd::.', ych okoio 10%. Pozostaie 90% banki mog^ wykorzystywac do udzie-
rachunki biezjj.ce (np. przez deponow anie srodkow z wyplaty). W kazciej chwili lania . 6w lub do zakupu obligacji.
zarowno osoby fizyczne, jak i przedsiqbiorstwa mog^ wypisywac czeki lub pobic- * Vv {■■■ • niu 70% aktywow bankow (z wytc|czeniem rezerw) stanowi^ kredyty,
rac pieni^dze z konta do peinej wartosci srodkow zgromadzonych na tym koncic. •• ozostaie 30% tych aktywow to obiigacje. Roznica mi^dzy kredytami
Diatego pasywa bankow sq. rowne wartosci depozytow biezqcych13.
a ob' - :ii nie jest istotna z punktu widzenia naszego celu, ktorym jest zrozu-
• Cz^sc z otrzymywanych srodkow banki utrzymuj^ w postaci rezerw. R ez.. - •
micii;; .. leterminuje podaz pieni^dza. Wiasnie dlatego, aby uproscic dyskusj^,
utrzymywane cz^sciowo w gotowce, a cz^sciowo w postaci srodkow zgromat;zi)nvcli przy; -. . . )zenie, ze banki nie udzieiajc| kredytow, i aktywami, jakie mog£| utrzy-
na rachunku banku w banku centralnym, z ktorych w kazdej chwili mog% kcvzvstat, nr-. • ezerwy i obligacje. Rozgraniczenie obligacji i kredytow jest jednak
Banki utrzymuj^ rezerwy z trzech powodow. istoir iych powodow: pocz^wszy od prawdopodobienstwa runu na banki,
Kazdego dnia niektorzy kiienci wycofujq. srodki ze swoich kont, inni m .
a ko > .- a roli federalnej gwarancji depozytow. O bie te kwestie zostaiy prze-
deponuj^ na nicli srodki. Nie ma zatem reguty, k tora gwarantowalaby ro-.vno^
ciZ'lcLl=' : w ramce 4.3.
miqdzy srodkami wplacanymi do banku i wypiacanymi z niego, dlate
utrzymujjj gotowk^ w postaci rezerw.
w c.. :■. l ilustracji 4.6 wracamy do bilansu banku centralnego w gospodarce,
13 Prezentowany biians jest znacznie uproszczon^ wersjci wlasciwego bilansu bankow. B ;.■.■■■■ ■ktorc: . -■ lonujc^ tez inne banki. Biians banku centralnego jest bardzo podobny
rowniezinne poza rachunkami biez^eymirodzaje pasywow i angazuj^sie w znacznie wi^cej ;.o iegc • icji 4.5. Strona aktywow bilansu nie ulegia zmianie: aktywami s^ wi^c
dziaialnosci oproczwspomnianego kupnaobligacji czy udzielania kredytow.Te dwie kwestk ■•' ■r-iiyac- lane przez bank centrainy. Pasywa z koiei to pieni^dz emitowany przez
jednak znaczenia na obecnvm etapie analizy, diatego b^dziemy je pomijac.
 10 Cz^sc gtow
.. -: -3' 4. fl --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------—

bank centralny, tj, pieniqdz banku centralnego. Nowi| cech^ jest to, ze - oszcz^dnosciowo-kredytowej, ktor^ zarz^dzai James, przestraszyli si^
kie pienic|dze banku centralnego wyst^puj^ w postaci gotowki nalez^cej j v«/f’nfvwac gotowk^ ze swoich rachunkow. Stewartowi udaio si^ prze-
Czesc stanowiq rezerwy innych bankow utrzymywane w banku centralny ) n ; i Dbry pomysi. Zycie jestpigkne ma szcz^sliwe zakonczenie, ale
• na banki przewaznie tak dobrze sit; nie konczy.
" zrobic, aby unikn^c runu na banki? Stany Zjednoczone radz^ sobie
■ - - .em od 1934 r. dzi^ki federalnym gw arancjom depozytow. Wszyst-
Przypadki runu na bank v' Stanach Zjednoczonych obj^te s^ gwarancjami rz^du do wysokosei
- - v , (j0], 'v"konsekwencji deponenci nie maj^ powodow do runu na banki i wyco-
Czy pienifjdze bankow (rachunki biez^ce) sq rownie dobre jak pienijjdz w-SZ\sikich pieni^dzy. Dzis zdrowe banki nie upadaj^.
tralnego (gotowka)? Aby odpowiedziec na to pytanie, musimy skj przyjrzc.' ieniu i:.i •'’’£-wara(Uov/anie depozytow samo w sobie stwarza jednak probiemy. D eponenci
banki wykorzystuj^ fundnsze zebrane od deponentow oraz jaka jest rozi ’ci warancjami federainymi, ktorzy nie musz^ martwic si^ o swoje srodki zgroma-
udzielaniem kredytow i posiadaniem obligacji. . .-ik na iaJ'-.anku, przestaj^ przygl^dac si^ dziaianiu banku, w ktorym m aj^ rachu-
Udzielenie kredytu przedsi^biorstwu i zakup obligacji skarbowych r.i- Banki P'io.g^. wi^c dziatac nieprawidiowo, udzielaj^c takich kredytow, ktorych nie
sze, niz moze si^ wydawac. W jednym przypadku bank udziela kredytu pr ’’ hv!1zv}vbv^i'.-. przyznawac, gdyby nie byto gwarancji depozytow. (Problem ten b^dzie
stwu, w drugim przypadku zas rz^dowi. W lasnie dlatego dla uproszczeni oWiony :-.ze'zej w rozdziale 22 przy okazji dyskusji o problem ach gospodarczych
w tekscie, ze banki posiadaj^ wyi^cznie obligacje. Japonii).
Pod jednym wszakze wzgl^dem udzielenie kredytu bardzo rozni si^ -.-.d ■\!iernatvv-'e dia gwarancji federalnych, cz^sto omawian^, ale nigdy nie zastoso-
obligacji. Obligacje bowiem, zwiaszcza obligacje skarbowe, sq. bardzo piyx ■ ■; li-tiia w praktyce, nazywa si$ w^skq bankowosci^ (bankowosc depozytowo-rozlicze-
nikiem aktywow: jesli zajdzie taka potrzeba, mozna je z iatwoscici sprze ■litAva). Wecii^g tej koncepcji, dziatalnosc bankow bytaby ograniczona do posiadania
ku obligacji. Natom iast kredyty czesto odznaczaj^ si^ zupeinym brakieir -:!ynnok\. „lvnnvci] i bezpiecznych obligacji skarbowych, takich jak T-bills (bony skarbowe).
Cofni^cie kredytu m oze si^ okazac niem ozliwe. Przedsiebiorstwa prawc . Kivdytow natomiast udzielaliby posrednicy finansowi inni niz banki. Rozwi^zanie
wykorzystaiy juz kredyt na zakup magazynow lub nowych maszyn, nie m Kikie pozwoiiioby wyelim inowac zarowno run na banki, jak i potrzeb^ federalnych
do dyspozycji gotowki, ktor^ otrzymaiy od banku. Podobnie podmioty indywiduafnc .;warancji depozytow.
prawdopodobnie wykorzystaiy juz otrzymane kredyty na zakup samochod-.'.w. domo'v
lub innych dobr. W zasadzie bank mogfby sprzedac swoje kredyty inner- ■‘
towi, otrzymuj^c w ten sposob gotowk^. Sprzedaz kredytu moze byc jednas bard/c-
trudna, poniewaz potencjaini nabywcy nie maj^. peinej informacji na temat rzeielnosci
Podaz pien;;;j :!za banku centrainego i popyt na pieniqdz
kredytobiorcow.
Fakt ten ma pewn^ waznac konsekweneje: wezmy pod uwag^ zdrowy ban.k. tj. bank banku cent !:nego
z portfelem dobrych kredytow. Zaiozmy, ze pojawiaj^ si^ plotki o kiepskloi svtuacii
tego banku i ze niektore kredyty nie b^dq. spiacone. Wierz^c w upadek biutku. depo- Najfatwiej jcs1. rozumiec, w jaki sposob ksztaltuje si? stopa procentowa w gospodarce,
nenci b^d^ chcieli zamkn^c w nim swoje rachunki wycofuj^c jednoczesnie golowkc i kiudy mysli s- o o tym problemie uzywaj^c kategorii popytu i podazy w odniesieniu do
Jesli w ten sposob post^pi wystarczaj^co wielu deponentow, to w banku w , c'/erpia s;ci picniqdza ban:-:,i centralnego.
rezerwy. Skoro bank nie moze cofn^c udzielonych kredytow, nie b^dzie w stame
zaspokoic popytu deponentow na gotowkq i b^dzie musial ogiosic upadii * Popyt >. - ini^dz banku centralnego jest rowny popytowi ludzi na gotowk^ i po-
Wniosek: obawa przed upadioscic| banku moze doprowadzic do faktyczncj upadio- pytowi bv.-: ;‘6w na rezerwy.
sci - nawet w odniesieniu do banku, ktory ma portfel dobrych kredytow. Finansnvc. * Podaz plcr.i^dza banku centralnego jest bezposrednio kontrolowana przez bank
historia Stanow Zjednoczonych od iat 30. ubiegiego wieku obfituje w takie ovzykiaa.' ccntraln-
runu na banki. Jeden bank upada z uzasadnionych powodow (poniewaz u'J-ii-li) zijrt * Stopa D:'.;;-,.-Qtowa w stanie rownowagi znajduje si^ w punkcie, w ktorym popyt na
kredytow). W nastepstwie tego upadku deponenci innych bankow w panico vycofui- pieniqdy :,.- iku centrainego rowna si^ podazy pieni^dza banku centralnego.
pieni^dze, doprowadzaj^c banki do upadku. Prawdopodobnie ogl^dalisc;. z-.uit
pigkne, stary film z Jam esem Stew artem w roli glownej, em itowany w idcwizji '-i: )■.;■-■;a struktur^ popytu na pieni^dz banku centralnego i podazy banku cen-
roku w okresie Swi^t Bozego Narodzenia. Kiedy upadi kolejny bank w ]€-;■» niiesctf- ■-minego p, tawiono na ilustracji 4.7. (Na razie pomihcie rownania; przyjrzyjcie sie
 113

tylko opisom). Zacznijcie od lewej strony: popyt iudzi na pienisjdz

to popyt zarowno na rachunki biezace, jak i na gotowk^14. Banki i jieniadz
rezenvyv na pokrycie rachunkovv biez^cych, totez popyt na rachunl W iiSsW ,
do popytu bankow na rezerwy. W konsekwencji popyt na pieniqdz ; izie mog£| posiadac zarowno gotowke, jak i rachunki biezqce, popyt na pie-
jest rowny popytowi bankow na rezerwy i popytowi ludzi na gotov i ize sif z dwiema, decyzjami. Po pierwsze, ludzie musza zadecydowac, jak duzo
na pnwra strone ilustracji: podaz pieni^dza banku centralnego _ s v'chcEj. posiadac. Po drugie, musz£| rowniez postanowic, ile pieniqdzy chc^
bank centralny. Znak rownosci oznacza, ze stopa procentowa musi y ostaci gotowki, a ile w postaci zapisu na rachunkach biezacych.
na pieni^dz banku centralnego i podaz pieniadza banku centraineg l dne jest zaiozenie, ze ogolny popyt na pieni^dz (gotowke i rachunki biez£|ce)
Przeanaiizujmy teraz poszczegolne pola na ilustracji 4.7 i za i tj<| te same czynniki co przedtem . Ludzie bijd^ mieli wi^cej pieni^dzy, im
pytania. :dzie poziorn transakcji oraz im nizsza b^dzie stopa procentowa od obligacji.
-"■•■■'zalozyc, ze ogolny popyt na p ien i^ d zjest dany przez takie sam o rownanie
• Co determinuje popyt na rachunki biezc|ce oraz popyt na goto k tem rownanie (4.1):
• Co determinuje popyt bankow na rezerwy?
• Co determinuje popyt na pieni^dz banku centralnego? M d = Y dol. x L ( i ).
I I <«>
® Jak v/arunek wyinagajacy, aby popyt na pieni^dz banku centr; ic
byiy sobie rowne, wplywa na poziom stopy procentowej?
Prov. ,-.dzi to nas do drugiej decyzji; w jaki sposob ludzie decyduj^ o tym, ile pienie-
:: ■ ac w postaci gotowki, a ile w postaci zapisu na rachunku biez^cym? Gotow-
: ■■swqtpliwie wygodniejszym srodkiem piatniczym w drobnych transakcjach,
■ wygodniejszym w przypadku transakcji nielegalnych. Przy duzych transak-
i.-inch zr-v.sznie wygodniejsz^ form<| piatnosci sq czeki. Jednoczesnie posiadanie pie-
iiiedzy rachunku biez^cym jest bezpieczniejsze niz trzymanie gotowki.
;. - ny, ze ludzie utrzymuj^ stai^ cz^sc pieni^dzy w postaci gotowki - nazwijmy
ic czest. ? - oraz tyrn samym utrzymuj£| rowniez stai^ cztjsc (1 —c) na rachunkach bie-
. : ■a przykiad w Stanach Zjednoczonych iudzie utrzymuj^ okoio 40% pieniedzy
" P-’s'; • gotowki, a wi^c wspoiczynnik c = 0,4). Popyt na gotowfa? okreslmyjako CUd
(guzie c ■.! oznacza gotowke, a d popyt), natom iast popyt na rachunek biez^cy jako
I): (gcy.:>. D oznacza rachunek biez^cy, a d popyt). Powyzsze dwa popyty mozemy
Popyt na pieniqdz
/aoisac
M " = Y dol. x U i)

CUd = cMd, (4.4)

iScmin1;: Sisjace !--?n■• j-j!vo',v ti; rszbi.sy .

■ssssm sssssssssss^
“op/- n j piErsaci/
D d = (1 - c)Md. (4.5)

R6 -, tnie (4.4) pokazuje pierwszy sktadnik popytu na pieni^dz banku centralne-

:p;p t spoieczenstwa na gotowk^, a rownanie (4.5) popyt na rachunki biezace.
zatem opis pierwszego pola „Popyt na pieni^dz” z iewej strony iiustracji
4. 1: tnie (4.3) to ic|czey popyt na pieni^dz, natom iast rownania (4.4) i (4.5) to -
odpov ,.nio - popyt na gotowke i popyt na rachunki biez^ce.
: wiemy, popyt na rachunki biez^ce prowadzi do popytu bankow na rezerwy,
l!"StraC|a 4'7' '-''P-- :ugi skiadnik popytu na pieni^dz banku centralnego. Aby si^ dowiedziec, jak
14Pamietajcie o starannym rozroznianiu popytu na pieni^dz (popyt na gotow s*1; u; .,- je, zajmiemy si^ zachowaniem bankow.
z%ce), popytu na pieni^dz bankOw (popyt na rachunki biez^ce) oraz popytu na pit
trainego (popyt ludzi na gotowk? i popyt bankow na rezerwy).
 114 ___________________________________Gztjs c giow na. QkrC; .
Birifinansowe_____________________________________________________

Popyt na rezerwy
’oosob otrzymujemy rownanie odpowiadaj^ce trzeciem u polu „Popyt na
anku centralnego” po lewej stronie ilustracji 4.715.
Ini wieksza jest ilosc srodkow zgromadzonych na rachunkach biezqcych, cym
rezerwy musi utrzymywac bank zarowno z powodu niepewnosci, jak i w celach regv..
lacyjnych. Okreslmy wspolczynnik rezerw banku - ilosc rezerw posiadanycn przC2 ,,.7n3Czanie stopv procentowej
bank na jednego dolara zgrom adzonego na rachunku biez^cym - jako 9 , rezeru-..
banku jako R, a wielkosc zapisow na rachunkach biez^cych jako D . Na mocy definic;'j ,,izgotowi do scharakteryzowania stanu rownowagi. N iech H oznaczapodaz
0 relacj^ mi^dzy R i D mozna zapisac jako:
banku centralnego. H jest bezposrednio kontrolowane przez bank central-
nem m oze - co om ow iono w poprzednim podrozdziale ~ wpiywac na ilosc
R = 0D. ■ i korzvstuj^c operacje otwartego rynku. Warunkiem stanu rownowagi jest rownosc
r/ic'Dwdz'-i banku centralnego i popytu na pieniqdz banku centrainego:
Jak juz wiemy, wspolczynnik rezerw bankow w Stanach Z jed n o czo n .■_.= yvvUUSj
mniej wi^cej 10%. St^d 0 w przyblizeniu row'na sifj 0 , 1 . H = H d. (4.10)
Jesli spoieczenstwo utrzymuje na rachunkach biez^cych wielkosc D d, to zgodnie.
z rownaniem (4.6) banki m usz^ utrzymywac rezerwy o wartosci &Dd. Po poiaczeniu Ivlozi'; rcw niez opisac stan rownowagi stosuj^c row nanie (4.9) w nast^pujqtcy
rownan (4.5) i (4.6) otrzymujemy drugi skiadnik popytu na pieni£|dz bank-j central-
nego, czyli popytu bankow na rezeiwy: ,ps»so’o:

Hd = [c + 0(1 - c)] Y dol. x L(i). . (4.11)

R d = 0(1 - c)Md.

P o d a i pieniqdza banku centralnego [lewa stmna rownania (4.11)] jest rowna popy-
W ten sposob mamy rownanie odpowiadajqce drugiemu polu „Popyt bankow na t .tiqdz banku centralnego [prawa strona rownania (4.11)], ktdra z kolei rdwna
rezerwy” po lewej stronie ilustracji 4.7.
jr-t wxrai: niu zawartemu w nawiasie kwadratowym pom nozonem u przez tqczny popyt
itii pieniiyi:..
Przyjrv rjmy sie blizej wyrazeniu zawartemu w nawiasie kwadratowym. Zatozmy,
Popyt na pteniqdz banku centralnego
■k ludz:c ': iaj^ wyl^cznie gotowkq, st^d c = 1. W takim przypadku wartosc tego wyra-
zenin wy : jsiaby 1, a rownanie byioby dokiadnym odzwierciedleniem rownania (4.2)
Okreslmy popyt na pieni^dz banku centralnego przez H d. Popyt ten rownyjesi sumie / podr;-:.:-'.; ialu 4.2 (z tq. jednak roznic^., ze iitera H zast^pila liter^ M, przy czym obie
popytu na gotowk^ oraz popytu na rezerwy:
nznacz:-.. . podaz pieni^dza banku centralnego). W takim przypadku ludzie mieliby
'.vriai:-:..-'... ;-;otowke, a banki nie odgrywafyby zadnej roii w podazy pieniqdza. Wrocili-
H “ = Ud + R d. (4.8) bysniy :y.;. samym do przypadku omowionego w podrozdziaie 4.2.
y teraz sytuacj^ odwrotn^, kiedy iudzie nie maj^ w ogole gotowki, a tylko
Zast^pmy CUd i R d odpowiednimi formuiami z rownan (4.4) i (4.7), aby otrzymac srodki . madzone na rachunkach bieza.cych, st^d c = 0. W takim przypadku wartosc
nastepuj^ce rownanie:
' '■■ w nawiasie kwadratowym wynioslaby 0. Jesli przyjmiemy na przykiad, ze
0 = !).:. -.5 rtosc tego wyrazenia wyniesie rowniez 0,1. Wtedy popyt na pieni^dz banku
H d = cMd + 0(1 ~ c)Md = [c + 0(1 - c)]M d. cen(r;..:.....:o byiby rowny jednej dziesi^tej t^cznego popytu na pieni^dz. Latwo jest to
/i'ozr . iudzie mieliby wyl^cznie rachunki biezq.ce, a banki bylyby zobowi^zane
Zastcipmy na koniec i^czny popyt na pieni^dz, M d, formuiq z rownania (4.3), abv do iri. .-/-■■] wania 10 centow rezerwy za kazdego dolara zgromadzonego na rachunku
otrzymac:
b i c z i K >nnymi siow}y popyt bankow na rezerwy stanowitby jedn^ dziesiatq. l^czne-
"■0 p- :: .■'.'.: na pieniq.dz.
H d = [c + 0(1 - c)] Ydol. x L(i). (4.9)
scmy, ze banki podwoity liczb^ bankomatow, aby korzystanie z nich byto wygodniejsze
Jak zmieniioby to popyt na pieni^dz banku centralnego?
 Czqsc gtowna. Qkn rnansowe 117

Pomijaictc te dwa skrajne przypadki, zauwazmy, ze ciopold ludzie majq rac -w prawo. Prowadzi to do obnizenia stopy procentowej. Jak poprzednio,
biezqce (tak ze c < 1), dopoty wartosc wyrazenia w nawiasie kwadratowym jest j. ; . jieaifdza banku centralnego powoduje obnizenie stopy procentowej.
sza od 1. Gznacza to, ze popyt na pieni^dz banku centralnego jest mniejszy od i ; . spadek ilosci pienicjdza banku centralnego prowadzi do wzrostu stopy
go popytu na pieniadz. Wynika to z faktu, ze popyt bankow na rezerwy o om ier
tylko drobna czpsc popytu na racliunki biez^ce.
Waruoek rownowagi opisany rownaniem (4.11) rnozna przedstawic w fuimii; gra.
iieznej, co czynimy na ilustracji 4.8. Wykres wygl^da tak samo jak na ilustracji 4.2. z i.;.
jednak roznic^, ze na osi poziomej zamiast pienis^dza odiozono pieni^dz banku cen- 4.4, Dwa Iternatyw ne sposoby uj^cia stanu row now agi
tralnego. Stopa procentowa jest odlozona na osi pionowej. Popyt na pieni^dz btinku
(pod' zdziaf fakultatyw ny)
centralnego, tj. CUd + R d, zostal wykreslony dla danego poziom u dochodu noir.inu!-
nego. Wyzsza stopa procentowa prowadzi do zmniejszenia popytu na. pieni^az oanku
centralnego z dwoch powodow: 1) zmniejsza sie popyt ludzi na gotowke; 2 ) ohnizy \V o odl o z o z 4,3 analizowalismy stan rownowagi wykorzystujc|C warunek rowno-
si^ rowniez popyt na rachunki biez^ce, a to prowadzi do nizszego popytu bankow na „,;i podiizy p nic|dza banku eentralnego i popytu na pieni^dz banku centralnego. S<|
rezerwy. Podaz pienicj.dza jest staia i oznaczono j£ | przez H, punkt. przeci^cia krzyvvcj ;:v\a iiiiiC ::\y. oby uj^cia stanu rownowagi. Jakkolwiek wszystkie trzy s^ rownowazne,
pionowej z osi^ poziom^. Rownowag^ wyznacza punkt^4 przy poziomie stopy pro- ■■:s kazdyn? w :azuje sitj na inny sposob myslenia o rownowadze i pomog^ wam one
centowej i. ec to, jak polityka pieni^zna oddziaiuje na stop^ procentowa.
iopioj -"'o

\ *
| | Podaz pieniqdza
\ banko centrainego
\% \i
Rynekfun- szy federalnych i stopa funduszy federalnych
\
Zairiias'. Kait oriami popytu na pieniqdz i podazy pieni^dza banku centralnego m oze-
mv pobtuzyo <5w analizie kategoriami podazy rezerw bankow i popytu na te rezerwy.
Podaz ’ 0 - v rowna jest podazy pieni^dza banku centralnego, H, minus popyt
spoicczcn' a gotowkq, CUd. Popyt bankow na rezerwy oznaczymy przez Rd. Tak
wiijc \v a n ;z . rownowagi wymagajqcy rownosci podazy rezerw bankow i popytu na
nic ukazine wnanie:

H - CUd = R d.

Zauv-c.z.; , ze jesli przeniesiemy CU' z lewej strony rownania na prawc| i. wykorzy-

'lamy :a.: jpyt na pieni^dz banku eentralnego H d opisalismyjako H d = CUd + R d,
lo p o w v h / - . jwnanie jest tozsame z H = H d. Innymi siowy, uj^cie stanu rownowagi
H 'V katOjiO;-::' popytu bankow na rezerwy i podazy rezerw b^dzie rownowazne ujcjciu
Pieniijdz banku centralnego, H na p o c ls l;,'- aopytu na pieniadz i podazy pieniadza banku centralnego, ktore omo-
w iiis m v w ....rozdziale 4.3.
Stopa procentowa w stanie rdwnowagi jest okreslona przez marunek rownosci podazy pieniqdza banku centralnego i popytu na pisniadz NiCL--:- - sdnak ten alternatywny sposob spojrzenia na stan rownowagi jest inte-
banku centralnego.
resujacy. ;waz w Stanach Zjednoczonych faktycznie istnieje rynek rezerw banko-
Ilu s tra c ja 4.8. Rownowaga na rynku pieniqdza banku centralnego i wyznaczanie stopy procentow ej 'vych. ri, 'm stopa procentowa wzrasta lub maleje w celu rownowazenia podazy
i'ezenv i , , ■, .11 na nie. Rynek ten nazywa si^ rynkiem fundoszy federalnych. Banki
Wyniki zarowno zmian w poziom ie dochodu nom inalnego, jak i zmian pociazy;
pieni^dza banku centralnego b^d^ jakosciowo te same jak w poprzednim podrozdzia-; e ludzie zaczynajjj. sitj martwic ewentualnym runem na bank i decydujct sie trzymac
le. W szczegolnosci wzrost podazy pieni^dza banku centralnego przesuwa pionowip rniadza w postaci gotowki. Jak wpiynie to na poziom stopy procentowej, przy zaio-
:ntralny utrzyma podaz pieni^dza na niezmienionym poziomie?
 Czgsc glowrii ■■

maj^ce nadwyzk^ rezerw na koniec dnia, pozyczaj^ je bankom odczuwajf) ,tmi? iwicie, ze iaczna podaz pieniadza nie jest rowna po prostu wielkosci
dobor rezerw. W stanie rownowagi iaczny popyt wszystkich bankow na rez /? r~ "k u centralnego, ale tej wielkosci pom nozonej przez staiy elem ent
musi byc rowny podazy rezerw na i-ynku, / / — C£/"’, co jest sformutowanyrr,
warunkiem rownowagi. dKt - c}\- _
Ziiiiwazcie rowmez, ze poniewaz [c 4- 0(1 —c)] ma wartosc mniejsz^ od 1, jego
Stopa procentowa ustalona na rynku funduszy federalnych nazywa sie si ;pa ^ .uiwromosc- state wyrazenie wyst^puj^ce po lewej stronie rownania - 111a wartosc
duszy federalnych '. Stops^ tq zazwyczaj uwaza sitj za gtowny wskaznik am er ; uicksza od 1. Dlatego to staie wyrazenie nazywamy mnoznikiem kreacji pieni%-
poiityki pienieznej, poniewaz Fed, zm ieniaj^c podaz pieni^dza banku cen'rainoin,. ara. L a c z n a podaz pienic|dza jest wiec rowna ilosci pieniqdza banku centralnego
w zasadzie oddziaiuje na stope funduszy federalnych. W iasnie dlatego ryn ■ ■ poriiii^zonej przez mnoznik kreacji pienijjdza. N a przyklad jesli wartosc mnoznika
duszy federalnych poswieca sie tak duzo uwagi, a zmiany stopy funduszy fecz ru !n,-1._ jcreacj’ pieniEjdza wynosi 4, iE|czna podaz pieni^dza rownajest czterokrotnosci po-
s^ tem atem z pierwszych stron gazet.
j azv pieni^dza banku centrainego.
. pjeniiiciz banku centralnego jest cz^sto nazywany pieni^dzem wielMej mocy [(litera
/-/ s t o s o w a n a na okresienie pieni^dza banku centralnego pochodzi od high-powered
montf} )■. lub baz^ monetarnq. Okreslenie „wielka m oc” dobrze obrazuje zagadnie-
Podaz pieniqdza, popyt na pieniqdz i mnoznik kreacji pieniqdza nie wpiywu wzrostu H na wzrost tacznej podazy pieni^dza w stosunku wi^kszym
niz icdea do jednego. Podobnie w okresleniu „baza m onetarna” znajduje wyraz to,
Znamy juz ujecie stanu rownowagi w kategoriach rownosci popytu na pieniaiiz ban- zc faczna podaz pienitjdza zalezy ostatecznie od „bazy” - ilosci pienijjdza banku
ku centralnego i podazy pieni<|dza banku centralnego oraz rownosci popytu na |tt>o centraSnego w danej gospodarce.
rezerwy i ich podazy. Jest jeszcze jeden, cz^sto uzyteczny, sposob interpretacp row-
nowagi. M ozna bowiem ujmowac rownowag^ w kategoriach rownosci l^czne.i nodazv Obccnosc m noznika kreacji pieni^dza w row naniu (4.12) oznacza rowniez, ze
pieni^dza i i^cznego popytu na pieni^dz (popyt na gotowk^ i rachunki biez%co)". okreslona zmiana w ilosci pieni^dza banku centralnego m a wi^kszy wptyw n a podaz
Wyprowadzenie warunku rownowagi w odniesieniu do t^cznej podazy i i;--iczncso pieniadza - i z kolei rowniez wi^kszy wptyw na stop§ procentowt| - w gospodarce
popytu na pieniqdz zacznijmy od warunku rownowagi opisanego rownanier-'' C4 !! i / hankarn; w porownaniu z gospodark^ bez bankOw. Aby zrozum iec, dlaczego tak
(w ktorym ustalono rownosc podazy pieni^dza banku centralnego i popytu n a oieni^dj- lcst, warto powrocic do opisu operacji otw artego rynku, tym razem w gospodarce
banku centralnego), dzielac obie strony rownania przez wyrazenie [c + 0 ( 1 —c)];
/ bankanii.

7— ^ ------ / / = rd o l.x L (0 , (112)

[c + d { i - c ) } Rozum'mle mnoinika kreacji pieniqdza

podaz pieni^dza = popyt na pieni^dz. Dia uproszczenia rozwazmy szczegolny przypadek, w ktorym Judzie maj^ wyi^cznie
rachunki t iez^ce, st^d c = 0. W tym przypadku mnoznik wyniesie 1 /9 . Innymi siowy,
Prawa strona rownania (4.12) opisuje i^czny popyt na pieni^dz (gotowk^ n!us ra- wzrost iiosci pieni^dza wieikiej mocy o jednego doiara prowadzi do wzrostu podazy
chunki biez£|ce). Po lewej stronie mamy i^czn^ podaz pieni^dza (gotowka pius ra- pieniadzi--. 0 wartosc jednego dolara pom nozon^ przez 1 /0 . Zatozmy nast^pnie, ze
chunki biez^ce). W zasadzie rownanie (4.12) wskazuje, ze w stanie rownowagi Uiczna 9 = 0.!. a zatem mnoznik wynosi 1 /0 ,1 = 10. Celem przeprowadzonej nizej anaiizy
podaz pieniqdza musi byc rowna i^cznemu popytowi na pieni^dz. jest um o/nwienie lepszego zrozumienia, sk^d pochodzi mnoznik kreacji pieni^dza,
oraz. w s.’-ociu ogolniejszym, w jaki sposob pocz^tkowy wzrost pieni^dza banku cen-
• Jesli porownacie rownanie (4.12) z rownaniem (4.2) opisuj^cym stan rovvnowagi tralnego orowadzi do dziesi^ciokrotnego wzrostu t^cznej podazy pieni^dza.
w gospodarce, w ktorej nie wystepujq. banki, to zauwaiycie jedyn^. roznico miedzv- Przvo..:scmy, ze Fed kupuje w operacjach otwartego rynku obligacje za 100 d o l
Piaci SDcz=;dawcy - nazwijmy go sprzedawc^ 1 - 100 dol. Aby zaptacic sprzedawcy,
red dok-, mje kreacji pieni^dza banku centrainego na kwot^ 100 dol. i o tyle wzra-
17 Krotko mowii|c, 11a stopij funduszy federalnych wplywa Fed przez interwencje na rynku fun-
duszy federalnych. sta vvie,;-:--.x pieniqdza banku centrainego. W przypadku wpiywu operacji otwartego
18Pami^tajcie; wszystkie trzy ujfjcia zagadnienia rdwnowagi rownoznaczne w tym znaczoniu. rynki; w ;;-!.)spodarce bez bankow byiby to koniec opowiesci. Teraz mamy dopiero jej
ze prowadz^ do takich samych koncowych wnioskow. Kazde z nich jednak poiega na mysleni1-
powiedzi w inny sposob i bardzo wspiera nasz^ intuicj^. poczatek
 §sc giowna. O kre. 3f #; Rynki finansowe 121
118

)OSiadac got ’
maj^ \
vvijmy go bai l ie
dob6r >/>' "L-*1!0
musi i
iko rezerwe jpyt na pieni^dzjest dodatnio uzalezniony od poziomu transakcji przeprowadza-
waru i‘ i*- r i '> 1 1
go sprzedai < ;ch w danej gospodarce, a ujemnie od stopy procentowej.
S'. L r j , d % , JS
opa procentowa jest determ inow ana przez warunek rownowagi, zgodnie z kto-
dusr rV" Stoi
>anku - naz , ;.’rn\ m pooaz pieniatdza jest rowna popytowi na pienit\dz.
polit
1 dol. rzy danej podazy pieni^dza wzrost dochodu prowadzi do wzrostu popytu na
w z a t'ilz ’*3 n c z " ,if ii &
),1 = 9 dol , a z f eni£ldz oraz wzrostu stopy procentowej. Wzrost podazy pienicjdza prowadzi do
d u sr ^ pv'c i iadku stopy proeentowej.
— *• iu sp rz e u a ’ ^ 3 |
se tematei"- z pierA’S i/r' «■s. S- S S. 3' S'
p s °N ^ ank centralny zmienia podaz pieniqdza za pomoc^ operacji otwartego rynku.
n a “ rt’ 5 3 N o
U
S 3 3 2. C
N5 >*^05 uiku - naz mnii kspansywne operacje otwartego rynku, w trakcie ktorych bank centralny zwi^ksza
y s ^ -• ^ ^ 5 5 . C* O ,. jdaz pienitidza przez zakup obligacji, prowadz^ do wzrostu ich ceny i spadku
Q- -S. ; c 3 is <“*■ ¥L
£1 0
F s: 8 » 3 ■*o“ opy procentowej.
P od az o ie p ‘^; 1 : 1 - 3 3 «;• a. o «.
o * Redukujace operacje otwartego rynku, w trakcie ktorych bank centralny zmniejsza
6 ^ H 'o ^ —
% 3. ^ s - ^ . 3 *c /. Jaki jes »v:cc oodaz pieniqdza przez sprzedaz obligacji, prowadzti do spadku ich ceny i wzrostu
“ 3. % 5. O fg Ct
3 Q. ■'Opy procentowej.
c sr 'g ■*? o , o ez^cychi .-nosi
v banku . pius s Kiedy pieni^dz wyst^puje w postaci zarowno gotowki, jak i rachunkow biez^eych,
■banku ] . plus : ozemy mysiec o stopie procentowej jako determinowanej przez warunek rowno-
n banku ". itd. . i podazy pieniqdza banku centralnego i popytu na pieniqdz banku centralnego.
* Podaz pienic|dza banku eentralnego znajduje si^ pod jego kontrol^. Popyt na pie-
iii^dz banku centrainego zalezy od ogolnego popytn na pieni^dz, od udziaiu go-
100 dol. (1 + 0,9 + 0,92 + ...). : wki v/ zasobie pieni^dza posiadanego przez spoieczenstw o oraz od stosunku
rczerw do rachunkow biez^cych, jaki wybieraj^banki.
Z b io r w naw iasie je st szeregiem geom etrycznym , kto reg o surna row ;. iClii 5 Inny, ale rownowazny, sposob podejseia do wyznaczania stopy procentowej to ro-
1 / (1 - 0,9) = 10. (Aby przypom aiec sobie zagadnienie szeregu geomefrvt :: : "g0. /umowanie w kategoriach warunku rownosci mi^dzy podaz^ rezerw bankowycli
zob. Aneks 2 na koncu ksiazki). Podaz pieni^dza wzrosnie zatem o 1000 c 'Jyk- i popytem na nie. Rynek rezerw bankowych nazywamy rynkiem funduszy fede-
sitjciokrotnie witjcej niz poczatkowy wzrost podazy banku centralnego. Inych. Stopa procentowa ustalana na tym rynku jest nazywana stop^ funduszy
Powyzsze wyprowadzenie wzoru um ozliwia jeszcze inne spojrzenie na rr i< ;)Ziiik federalnych.
kreacji pieni^dza: mozemy bowiem analizowac koncowy wzrost podazy pieniac ;, iako ’ "'szcze inny sposob myslenia o wyznaczaniu stopy procentowej to uwzgl^dnienie
efekt kolejnych mtid zakiipu obligacji - pierwsz^ zaczyna Fed w operacjach ot\ 3.iicgo v.arunku rownosci i^cznej podaz^ pieniqdza i fqcznego popytu na pieniqdz. L^cz-
rynku, a nast^pne rundy naleza do bankow. Kazda kolejna runda prowadzi do~ ;'VO SUl na podaz pieni^dza jest rowna podazy pieni^dza banku centralnego pomnozonej
podazy pieni%dza, przy czyrn ostateczny wzrost podazy jest dziesi^ciokrotni w i e l j przez mnoznik kreacji pieni^dza.
szy niz pocz^tkowy wzrost podazy pieniijdza banku centralnego. Zwroccie u\ ?•*.*; na
podobienstwo mi^dzy nasza interpretacj^ mnoznika kreacji pieni^dza jako ;ptystftii
sukcesywnych zakupow obligacji a interpretacj^ mnoznika rynku towarow *;roz :dai 3)
jako sukcesywnych rund wydawania pieni^dzy. Mnozniki mozna czesto wypro 'adzac i^aiwazniejsze terminy
jako sumsj szeregow geometrycznych i interpretowac jako wynik sukcesywny* ! ''und
dalaja * Bank Rezerwy Federainej 93
decyzji. Interpretacja taka z reguiy pozwala na lepsze zrozumienie tego, jak <
5 Pienicjdz 95
te proeesy.
5 Gotowka 95
* Depozyty (rachunki) biezqce 95
‘ Obligacje 95
122 Cz^sc gtowna. Okrss k-- nansowe 123

centralny nioze zwiekszac podaz pieni^dza przez sprzedaz obligacji na

• Dochod 94
obligacji.
• Strumiefi 94
wa Federalna m oze regulowac podaz pieni^dza, ale nie inoze wptywac
• Oszczsjdnosc 94
procentowci - nawet nie na stop^ funduszy federalnych - poniewaz
• Oszcz^dnosci 94
procentowa jest determinowana w sektorze prywatnym.
• Majc|tek finansowy 94
jbligacji i stopy procentowe zmieniaja, sitj zawsze w odwrotnych kierun-
• Zasob 94
• Inwestycje 94
jsow Wielkiego Kryzysu Stany Zjednoczone wykorzystuj^ federalne gwa-
• Inwestycje finansowe 94
depozytow, by przeciwdziaiac przypadkom runu na bank.
• Fundusze rynku pieni^znego 96
• Krzywa (zaleznosc) L M 101 ze roczny dochod jakiejs osoby wynosi 60 tys. d o l, a popyt tej osoby na
• Operacje otwartego rynku 104 r ,suje funkcja:
• Ekspansywne i redukujqce operacje otwartego rynku 104
M d = Y dol. x (0,35 - i).
• Bony skarbowe (T-bills) 105
• Posrednicy finansowi 108 ztaituje si^ jej popyt na pieni^dz przy zaiozeniu, ze stopa procentowa
• Rezerwy (bankowe) 108 i 5%? i 10%?
• Wspoiczynnik rezerw 109 nijcie, w jaki sposob poziom stopy procentowej oddzialuje na popyt na
8 R u n n a b a n k 110 ]z.
• Federalne gwarancje depozytow 111 ny, ze stopa procentowa wynosi 10%. Co stanie sie z popytem na pie-
• Bankowosc depozytowo-rozliczeniowa (w^ska bankowosc) 111 vspomnianej wyzej osoby (w ujeciu procentowym), jesli jej roezny do-
• Pieni^dz banku centralnego 110 nniejszy sie o 50%?
• Rynek funduszy federalnych 117 my, ze stopa procentow a wynosi 5%. Co stanie si^ z popytem na pie-
• Stopa funduszy federalnych 118 ej osoby (w uj^ciu procentowym), jesli jej roczny dochod zmniejszy si^
• Mnoznik kreacji pieni^dza 119 >
• Pieniadz wielkiej mocy 119
nujcie wpiyw dochodu na popyt na pieni^dz. W jakim stopniu, w uj^ciu
8 Baza m onetarna 119
itowym, wptyw ten zalezy od stopy procentowej?

; obiigacjtj, za ktor^ obiecano zapiacic 1 0 0 doi. za rok.

:st stopa procentowa od obligacji, jesli jej dzisiejsza cena wynosi 75 dol.?
Pytania i problemy
? 95 dol.?
st zwi^zek miedzy een^ obiigacji a stop^ procentow^?
Szybki spraw dzian
■--losi dzisiejsza cena obiigacji, jesii jej stopa procentowa wynosi 8 %?

1. Wykorzystujqc informacje om owione w niniejszym rozdziale nazwijcie ponizsze ze popyt na pieni^dz opisuje rownanie:
stwierdzenia prawdziwymi, faiszywymi lub niepewnymi. Krotko uzasadnijcie swq;
M “ = y d o i. x (0,25 - 0 ,
wybor.
)i. wynosi 100 dol. Zaiozmy rowniez, ze podaz pieniqdza wynosi 20 dol.
a. Dochod i maj^tek finansowy s%przykiadami zmiennych okreslaj^cych zasob.
b. Termin inwestycja, wykorzystywany przez ekonomistow, odnosi si§ do zakupu est stopa procentowa w stanie rownowagi?
obligacji i udziaiow w rynku kapitaiowym. ?ed d^zy do podniesienia wartosci i o 1 0 punktow procentowych (na przy-
c. Popyt na pieni^dz nie zalezy od stopy procentowej, poniewaz tylko obligacje poziomu 2 % do poziomu 1 2 %), jak^ powinien ustalic podaz pieni^dza?
przynosz^ odsetki.
d. Okoio dwie trzecie waluty amerykahskiej maj^ podmioty poza Stanami Zjed-
noczonymi.
122 Czesc giown; ..; finansowe 125

z oojawieniem sie kart kredytowych, zaiozmy, ze osoba ta placi

2?. ’ " ' <i'tcj., Nie pobiera wi^c w ogole gotowki, az do czwartego dnia,
nej osoby wym vs. dol., a jej roczny do wote niezbQdncj. do zaptacenia za wszystkie zakupy dokonane
iez, ze popyt n qdz tej osoby mozem y ' ni em Karty kredytowej w ci^gu minionych czterech dni.
zcie ponownie wartosci om owione w punkcie a.
M d = Y dol. x (0,35 — f). zcie ponownie wartosc omowion^ w punkcie b.
sdstawie udzielonych wczesniej odpowiedzi ocencie, jaki jest wpiyw upo-
.dzcie popyt na obligacje. Zaiozmy, ze stopa procentowa wzr :
hnienia bankomatow i kart kredytowych na popyt na pieni^dz.
,w procentowych. Jak wptynie to na popyt na obligacje?
b. j .v'ptynie wzrost majqtku na popyt na pienicjdz i popyt na obligacj -. Mnoznik kreacji pieni^dza.
snijcie w formie opisowej. kreacji pienigdza zostai omowiony w podrozdziaie 4.4. Przyjmijmy teraz
c. Jak wplynie wzrost dochodu na popyt na pieni^dz i popvt na obligacj ■ punizsze zatozenia.
snijcie w formie opisowej.
Spr-l.-czehstwo nie utrzymuje gotowki.
d. Rozwazcie nast^puj^ce stwierdzenie; „Gdy ludzie zarabiajq. wiecej p:
['s. Wsnotczynnik rezerw do depozytow wynosi 0,1.
oczywiste jest, ze b^dcj chcieli posiadac wicjcej obligacji”. Jaki b}s|d d<
C, Pop'-'-- na. pieni^dz opisuje rownanie:
cie w tyin stwierdzeniu?
M d = 7 d o l. x (0,8 - 4i).
6. Popyt na obligacje.
W t y m rozdziale nauczyliscie s itj, ze procento-
z p o w o d u w z ro s tu s to p y Wsiepnio przyjmijmy, ze baza m onetarna wynosi 100 mld dol., a docfaod nominal-
gacje S£| bardziej a t r a k c y j n e , c o s p r a w i a , ze ludzie chc^ posiadac wi^o nv 5 hin c!o!
m a j c |t k u w postaci obligacji zamiast w gotowce.
a. Jnki jest popyt na pienic|dz banku centralnego?
Nauczyliscie sie rowniez, ze wzrost stopy procentowej znajduje odzwiercicdle- b. Znaj-vzcie stop^ procentow^w stanie rownowagi zestawiajac popyt na pieni^dz
nie w obnizee ceny obligacji.
bai'ik;'. centralnego i podaz pieniqdza banku centralnego.
Jak to mozliwe, ze wzrost stopy procentowej sprawia, ze obtigacje bardzici
c. Jakr. ,est i^czna podaz pieni^dza? Jest ona rowna i^cznemu popytowi na pie-
atrakcyjnie, a jednoczesnie prowadzi do spadku ich cen?
niatiz pom nozonem u przez stop§ procentow^ obliczon^ w punkcie b.
7. Bankomaty i karty kredytowe. d. Jaki -.'.-edzie wpiyw wzrostu ilosci pieni^dza banku centralnego do 300 mld dol.
Do zbadania mamy tu problem wplywu wprowadzenia bankomatow i ka- l kred\- na p^ procentowa?
towych na popyt na pieni^dz. D la ulatwienia rozwazmy popyt pewnej osobv na e. Jaki ‘-edzie wpfyw wzrostu iacznej podazy pieni^dza do 3000 mld dol. na z?
pieni^dz w okresie czterech dni. ('W:,-:..;:z6wka: wykorzystajcie to, czego nauczyliscie si^ w punkcie c).
Przyjmijmy zafozenie, ze przed wprowadzeniem bankom atow i k an kredyio-
wych osoba ta na poczqtku kazdego czterodniowego cyklu udawala si§ d< Przypa!..- i runu na bank i mnoznik kreacjipieni^dza.
aby podjc|c z konta srodki pieniezne potrzebne jej na cztery dni. Z alo /n n .ii' W czas.;: Wielkiego Kryzysu w gospodarce amerykahskiej liczne byly przypadki
osoba ta wydaje dziennie 4 dol. runi! iV'. ,anki, az do momentu, w ktorym spoieezehstwo, nie chc^c trzymac pie-
medzy ,- oankach, wybierato posiadanie gotowki.
a. Jakq. kwot^ kazdorazowo podejmuje w banku ta osoba? Obliezcie, ilt ■•':- - wasze przewidywania co do tego, jak odchodzenie od rachunkow bie-
dzv ma ona na dni od pierwszego do czwartego (obliczen dokonujecie kazdego ^acye.:: •: >gotowki wpiynie na wielkosc m noznika kreacji pieni^dza? (Aby do-
poranka, zanim zostan£| wydane podj^te wczesniej w banku pieni^dze). wiecizi-;.. si§, co stalo si§ ze m noznikiem kreacji pieni^dza w czasie Wielkiego
b. Jaktj. sum^ pieniedzy przeci^tnie dysponuje ta osoba? Kryzy:., orzejdzcie do rozdziaiu 22).
Zalozmy teraz, ze wraz z pojawieniem si^ bankomatow osoba ta realixuje wy-
UDaalszyc:!; -...::-:emyslen
piaty raz na dwa dni.

c. Obliczcie ponownie wartosci om owione w punkcie a. :'J- ^V spi':;sna polityka pieni^zna.

d. Obliezcie ponownie wartosc omowion^ w punkcie b.
 Czqsc gfd'

ierwy Federalnej (www.fei

y dotycz^cy polityki pieni^znej c
iynku (Federal Open M arket - Hynlci fsa iiso v ^ - ew h u:-br: Model SS-IM
anikat FOM C, a nie po prostu n;

o;
A
polityce pieni^znej? (Zauwazcie, ze
iach wzrostu lub spadku stopy fun ■■ ■
,ku podazj' pieni^dza).
ch ulegta w ostatnim czasie zmianie, ;;..k wpr..r.
gacji przez Fed? Czy wartosc posiada
\\ r,>/dzia'e analizowalismy rynek dobr, w rozdziale 4 zas rynki finansowe. Teraz
lalala?
: i£|cznie rynkom dobr i rynkom finansowym. Po przeczytaniu tego roz-
Na koin- . zapoznac sie z wyjasnieniami FOM C w ^ do konca b^dziecie znali schemat myslenia o determ inantach produkcji i stopy
Inego stanowisiw jieni^znej. Teraz moze to nie rniec wi^kszcso vkrotkim okresie.
pami^tajcie o tym przy iowaniu rozdziaiu 5. Rozwiia';;;c ten schemat, b^dziemy pod^zali sciezk^ wytyczon^ po raz pierwszy
tct dwocK ,:konomistow, Johna Hicksa i Alvina Hansena, pod koniec lat 30. i na
ooi’Ziitku !a‘. +0. XX w. Kiedy w 1936 r. ekonom ista John M aynard Keynes opubli-
:,,nvai ()}>olii\ teorig zatm dnienia, procentu ipieniqdza, spotkai si§ ze zgodn^ opini^,
Literatura uzupetniajqca /,.■jest to lcs:;. ika zarowno fundam entalna, jak i niemal niezrozumiala (sprobujcie j^
oi/eczyt;ic ;; -godzicie si^ z t^ opini%). Toczono wiele debat na tem at tego, co Keynes
• Wi^cej na tem at rynkow i instytucji finansowych przeczytacie w podr^ napniwde r;' >;it na mysli. W 1937 r. John Hicks podsum owai to, co uznai za jeden
dotyczc|cych pieni^dza i bankowosci. Znakomita jest praca R.G. Hubbardn, ,\/o/r., / niijwaznicj' -ych nowatorskich elementow ksi^zki Keynesa: l^czny opis rynku dobr
the Financial System and the Economy, Addison-Wesley, Reading, M A 2007. : rvrku finan--: jwego. Rozwazania te nast^pnie poszerzyi Alvin Hansen. Hicks i Han-
* Fed prowadzi przydatn^ stron^ internetow^, gdzie znajdziecie nie tylko iniovmaci, vn n a z w a l;/o j^ sformalizowan^ analiz^ modelem IS-L M .
na temat rynkow finansowych, ale rowniez opis dziatan podejmowanychpj'/cz Fcii Od poc/r.i.cu lat 40. w makroekonom ii dokonai si^ znaczny post^p. Dlatego wia-
oswiadczenia prezesa Fed itd. (www.federalreserve.gov). -nie mode: /.;. -LM rozpatrujemy w rozdziale 5, a nie w rozdziale 27 niniejszej ksi^zki.
iCidybyscr.; >.iidiowali przed 40 laty, wlasnie konczylibyscie uczenie siq makroekono-
inii). Jedr ■ .ila wielu ekonomistow modei IS -L M nadal jest zasadniczym elementem
konstrukcy;.: . m - takim, ktory mimo swej prostoty ujmuje wiele z tego, co dzieje si^
n gospocI-:. w krotkim okresie. D latego wiasnie m odel IS -L M wci^z znajduje si^
prograrn;.' i-;auczania i jest wykorzywany.
• .. sldada si^ z pitjciu podrozdziaiow.

* W pod ■---.‘.ziale 5.1 analizuje si^ rownowag^ na rynku dobr oraz konstruuje krzyw^
1S.
* W p o ; ; - Jziale 5.2 analizie poddaje si^ rownowag^ na rynku finansowym oraz
koiv- si^ krzyw^ LM.
* W P«d-x /dziatach 5.3 i 5.4 pot^czono krzyweIS i L M razem i wykorzystano wyni-
k\);ic:. u;go poi^czenia mode! IS -L M do zbadania rezultatow polityki fiskalnej
' - najpierw odr^bnie, a potem razem.
! w ;■; ;.-,-,'iziale 5.5 wprowadzono do analizy elem ent dynamiki i zbadano, jak
moo-“; -LM ujmuje procesy zachodz^ce w gospodarce w krotkim okresie.
 fmc y~' - s/n k i dobr: IVlode! iS—LM 123

»ze, inwestycje zalezq. od poziomu sprzedazy. Rozpatrzcie przedsi^bior-

k;.; re ma do czynienia ze wzrostem sprzedazy i musi zwiekszyc produkcj^.
celu potrzebowac zakupu dodatkowych maszyn lub budowy dodatko-
.ticzylismy si^ w ale 3. ,.::kfadu produkcyjnego. Innymi stowy, przedsi^biorstwo to rnusi zainwesto-
.^ T '. X a t o m i a s t przedsi^biorstwo odnotowujace m at^ sprzedaz nie b^dzie miato
. scharakteryzowali,. ■. pom oc^ warunku :vAvnri<,. rzeby i na inwestycje wyda niewiele lub w ogole nie b^dzie inwestowac.
pytem na dobra, Z. V---.. =■c ten nazwalismy krr,\>.:> h pr, ,{rui.;1e%inwestycje zalez^ od stopy procentowej. Pomyslcie o przedsi^biorstwie,
,ako sumsj konsumpcji, '■ •■:....ycji i wydatkow rzmiowv.-i, i-r.ire zastanawia si^, czy kupic now^ maszyn^. Przypuscmy, ze aby dokonac tego
/e konsum pcjajest funkc . '-.orz^dzalnego doch;)du ((]<-■ / ; ; !< u d u . bedzie musiato zaci^gn^c pozyczk^. Irn wyzsza jest stopa procentowa,
podatki), a inwestycje i . : r i rz^dowe przyjeliMtiv i^,. rsrn mniej nec;|ce jest zaciqgni^cie pozyczki na zakup maszyny. Przy dosc wysokiej
Jtopie p'ocentowej dodatkowe zyski osi^gane z wykorzystywania nowej maszyny
■iii’ nokryfe kosztow sptaty odsetek i nie warto jej kupowac2.
Z = C (Y - T) + I - ■.edniaj^c obydwa te rodzaje oddziaiywan, mozemy zapisac nast^puj^ce
inwestycji:
W rozdziale 3 przyj^lismy rowniez, aby uproscic zapis algebraiczny, zaiozen^
o liniowym charakterze zwi^zku mi^dzy konsumpcj^, C, a rozporzqdzginvrn do-
cliodem, Y - T. Tutaj nie b^dziemy przyjmowac takiego zaiozenia, ale p;)s!uz\nv. 'T ::;-
sie ogolniejszym wyrazeniem: C = C (Y - T). '
* Warunek rownowagi opisalismy jako: Z idvvna.ia (5.1) wynika, ze inwestycje, I, zalez^ od produkcji, Y, i stopy procento-
■u:j. /. ( N utrzymujemy zatozenie, ze inwestycje w zapasy sti rowne zero, a zatem
Y = C (Y — T) + I + G. %pr/edaz: ::’-.)dukcja stj zawsze sobie rowne. Wobec tego Y oznacza zarowno sprzedaz,
:;ik i pra'ii:':::\$). Znak plus ponizej Y wskazuje, ze wzrost produkcji (tozsamy ze wzro-
* Nast^pnie, wykorzystuj^c ten warunek rownowagi, analizowalismy czynniki, ktiire ■-icni sprzedv-zy) prowadzi do wzrostu inwestycji. Znak minus ponizej stopy procen-
mog^ powodowac zmiany stanu rownowagi produkcji. W szczegolnosci badalism\ lowej. /. c : r " cza, ze wzrost stopy procentowej prowadzi do zmniejszenia inwestycji3.
efekty zmian w wydatkach rz^dowych oraz w popycie konsumpcyjnym.

Giownym uproszczeniem wykorzystanym w tym pierwszym modelu byto zaiozenie,

ze stopa procentowa nie oddziaiuje na popyt na dobra. Naszym pierwszym z.adaniem V-/v*/•- iie produkcji
w tym rozdziale b^dzie odrzucenie tego uproszczenia i wprowadzenie stopy procen-
towej do m odelu rownowagi na rynku dobr. N a razie skoncentrujem y si^ tviko na l’" u»zg!>.:' .. eniu rownania inwestycji (5.1) warunek rownowagi na rynku dobr przed-
wpiywie stopy procentowej na inwestycje, odktadaj^c na pozniej dyskusj^ n;i temai ‘•lawia s:e - ..t^puj^co:
wptywu stopy procentowej na pozostale sktadniki popytu1.
Y = C (Y ~ T) + I(Y, i) + G. (5,2)

Prockr.: (lewa strona rownania) musi byc rowna popytowi na dobra (prawa stro-
Inwestycje, sprzedaz i stopa procentowa Mrown;:. Rownanie (5.2) jest rozszerzon^ wersj^ zaleznosci IS. M ozemy teraz
p^etuia!■ . ac, co dzieje sie z produkcj^, kiedy zmienia si? stopa procentowa.
W rozdziale 3 dla uproszczenia analizy zatozylismy, ze inwestycje sq. wielkosei;| stafa.
W rzeczywistosci jednak bynajmniej nie wielkosci^ stala i zalez£| przede wvzy»tkmi
od dwoch czynnikow.
acja ta ma rowniez sens, jesli przedsiebiorstwo wykorzystuje fundusze wtasne: im
u.:-. a procentowa, tym atrakcyjniejsze jest pozyczenie funduszy w porownaniu z wyko-
■■'.'■■lariiCM': ..■, :lo zakupienia nowej maszyny.
1 Oddziaiywania stop procentowych na konsumpcj^ i inwestycje omawiamy znacznit' ■ VV/r>' -I ,-;.-odukcji prowadzi do wzrostu inwestycji. Wzrost stopy procentowej prowadzi do
w rozdziale 16. -■■:"niC]?v-,_ : A'estycji.
 Czqsc giowna. '
Kr6»i ynki finansowe i rynki dobr: Model IS-LM 131

a’odkiadamy na osi pionowej, j. jslilem krzyw£|ZZ tak, aby byta bardziej plaska niz linia nachylona pod kq-
jti stopy procentowej, i, popytje:;: --nS n .,
•>■, Formutuj^c to inaczej, zatozytem, ze wzrost produkcji prowadzi do wzro-
pytu w' stosunku mniejszym niz jeden do jednego4.
rozdziale 3, gdzie zatozono staly poziom inwestycji, zastrzezenie to wyni-
/stu dochodu, a zatem rowniez do wzn'-sf’j r07. / sposob naturalny z przyj^tego zatozenia, ze konsumenci przeznaczaj^ na
' st prowadzi z kolei do zwiekszenia konsumn. mpcje tylko cz^sc dodatkowego dochodu. Teraz jednak, kiedy odrzucilismy
\ „ .ozdziale 3 .
jzenie i inwestycje mogq reagowac na produkcje, zastrzezenie to m oze juz
1o wzrostu inwestycji, Wyraza to wprowadzo. Mjc ;;howi£)zywac. Kiedy produkcja rosnie, suma wzrostu konsumpcji i inwestycji
i i^dzy inwestycjami a produkcj^.
. byc wi^ksza niz pocz^tkowy wzrost produkcji. Chociaz jest to teoretycznie
ve, dowody empiryczne nasuwaj^ jednak przypuszczenie, ze w rzeczywistosci
odukcji prowadzi, przez wplyw zarowno na konsumpejj;. tak jest. Dlatego przyj^tem zatozenie, ze reakcja produkcji na popyt nastsjpuje
jstu popytu na dobra, T<? relacj^ mi^dzy popyteni i pro. .■ . unku mniejszym niz jeden do jednego, a krzyw£| ZZ wykresliiem tak, aby byta
procentowej, przedstawia skierowana ku gorze krzvwa ZZ. bardziej ptaska niz linia nachylona pod k^tem 45°.
Zwroccie u w a^ iwie cecfay krzywej Z Z na ilustracji 5.1,
Rvnc;t dobr osi^ga rownowag^ w punkcie, w ktorym popyt na dobra row na sie
nroduki:;:., tj, w punkcie/1, bedc|cym punktem przeci^cia krzywej Z Z i linii nachylonej
,xsd kij.’n m 45°. Poziom produkcji w stanie rownowagi wynosi Y.
tko, co przedstawilismy do tej pory, jest bezposrednim rozwini^ciem anatizy
■ tu 3. Ale teraz jestesmy j uz gotowi do wyprowadzenia krzywej IS.

Wypr.T.’Vadzanie krzywej IS

R.clacje popytu Z Z na ilustracji 5.1 wykreslono dla danej wartosci stopy procentowej.
Spnnvd/.my wi^c na ilustracji 5.2, co si^ dzieje, jesli zmienia si$ stopa procentowa.
Fr/ypuscmy, ze na ilustracji 5.2(a) krzywj| popytu jest krzywa ZZ, a pocz^tkowy
s[;in nV.v.iowagi znajduje sitg w punkcie A Przypuscmy teraz, ze stopa procentow a
tt/rasu: -.-,d poczqtkowego poziomu, i, do poziomu wyzszego, i’. Przy kazdym poziomie
liriitiukcii wyzsza stopa procentowa prowadzi do mniejszych inwestycji i mniejszego
i)opyiu, Krzywa Z Z przesuwa si^ w dot, do ZZ': przy danym poziomie produkcji popyt
Produkcja, Y kM mniejszy. Nowy stan rownowagi znajduje si^ w punkcieZl', tj. w punkcie przeci^cia
Kiv:vw',;; ZZ' i linii nachylonej pod k^tem 45°. Poziom produkcji w stanie rownowagi
Popyt na dobra jest rosnacq funkcjtj produkcji. Rownowaga wymaga rownosci miedzy popytem na dobra i produkcjq. 'Aynosi ioraz Y’.
Ilu s tra c ja 5,1. Rownowaga na rynku dobr Siov.':',mi wyrazamy to tak, ze wzrost stopy procentowej prowadzi do spadku inwe-
^vcj!. Spadek inwestycji prowadzi do spadku produkcji, co, za posrednictwem efektu
wnuzu'.ka, wywotuje dalszy spadek konsumpcji i inwestycji5.
• Skoro w rownaniu (5.2) odrzucilismy zaiozenie o liniowej zaleznosci mi^dzy kon-
Wykcrzystujqc ilustracj^ 5.2(a), mozemy znalezc wielkosc produkcji w stanie row-
sumpcjtj. i inwestycjami, Z Z jest na ogoi krzyw^, a nie lini^ prostq. Dlaiego na
n'm'aai towarzysz^cq, kazdej wartosci stopy procentowej. W ynikajac^z tego zaleznosc
ilustracji 5.1 wykresliiem j£| jako krzyw^. Wszystkie ponizsze argumenty miaiyb)
zastosowanie rowniez wtedy, gdybysmy zaiozyli, ze zaleznosci miedzy konsumpcja '-■:••■■■•■■rujcic sie, ze rozumiecie, dlaczego oba te stwierdzenia oznaczaj^ to samo,
i inwestycjami bytyby liniowe i ze krzywa Z Z byiaby lini^ prosta. -v- p"-:rafie.e przedstawic graficznie, jaka jest wielkosc mnoznika? (Wskazowka. Spojrzcie na
:■:-, idia’ v/ielkosci produkcji w stanie rownowagi do pocz^tkowego spadku poziomu inwe-
"’Wii j.
 C z # c gtowna. 0 ; Rynki finansowe i rynki dobr: M odei IS -L M 133

• ijrodukcj^ w stanie rownowagi a stop^ procentow^ wykreslono na ilustracji

ustracji 5.2(b) na osi poziomej odlozona jest wielkosc produkcji w stanie row-
^ a n a osi pionowej stopa procentowa. Punkt^ na ilustracji 5.2(b) odpowiada
ip.k. A na ilustracji 5.2(a), natom iast p u n k t^ l' na ilustracji 5.2(b) odpowiada
na ilustracji 5.2(a). Wyzsza stopa procentowa jest powi^zana z nizszym
n0yiotr;cm produkcji.
Zaicinosc miedzy stopq procentowa a wielkosci^ produkcji przedstawia ujemnie
n;i.'’!ivlona krzywa na ilustracji 5.2(b). Nazywamy jq krzywq ISb.

Przesuniqcia krzywej IS

Wvkreslaj^c krzyw^ IS na ilustracji 5.2 przyjelismy jako staie: wartosc podatkow, T,

Y Mnz 'A'vdatki rz^dowe, G. Tymczasem zmiany wielkosci T lub G prowadz^ do przesu-
Produkcja, Y niecia krzywej IS. Aby zrozumiec, jak to si§ dzieje, rozpatrzcie ilustracj^ 5.3. Na tej
iiihiracjikrzywa/S pokazuje poziom produkcji w stanie rownowagi jako funkcj^ stopy
proccnlowej. Wykreslono j<| dla danych wartosci podatkow i wydatkow rz^dowych.

(b)

I '
.£

J S (przy podatkach T)

IS' (przy T > T)

Proriukt, Y
Y
(a) Wzrost stopy procentowej zmniejsza popyt na dobra dla kazdego poziomu produkcji, prowadzqc do spadku po-:o:;i;! prociukcji w sra-
nie rownowagi Produkt, Y

(b) Z rownowagi na rynku dobr wynika, ze wzrost stopy procentowej prowadzi do spadku produkcji. Dlatego krzywt, IS iest nach'fona c-oda ow przesuwa Krzywq IS w Sewo
ujemnie.
•histracfa t».3. Przesunigcia krzywej IS
ISustracja 5.2. Wyprowadzanie krzywej IS
j r°WDCJwagi na rynku d o b r w y n ika , ze w zrost stopy procentowej p ro w a d zi do sp ad k u p ro d u k c ji.
'■-'-Zikkc teprzedstawia n a c h y lo n a ujemnie k r z y w a IS.
134 Czqsc glowna, Okr~; p, p Rynki finansowe i rynki dobr: M odel IS-LM 135

Rozwazmy teraz wzrost podatkow z T do T . Przy danym poziomie stopy procentr.w,.; l a rownania ukazuje popyt na pieni^dz, ktory jest funkcj^ dochodu
powiedzmy i, rozporzEjdzalny dochod obniza sie, co prowadzi do zmniejszenia 'd ol., i nominalnej stopy procentowej, i. Jak wiemy z podrozdziaiu 4.1,
surnpcji, a to z kolei wywoiuje spadek popytu na dobra i obnizenie produkcj . ae.' :cu nominalnego powoduje zwi^kszenie popytu na pieni^dz, a podnie-
rownowagi. Producja w stanie rownowagi zmniejsza sie z F d o Y'. Ujmujqc to in; ■•, wi-opv >,i jcentowej wywoiuje spadek popytu na pieni^dz. Rownowaga wymaga,
krzywa IS przesuwa sitj w lewo: przy danej stopie procentowej poziom produkcji v. si;i. k-. nc.oHZ pieiii^dza (lewa strona rownania) byia rowna popytowi na pieni^dz (prawa
nie rownowagi jest nizszy niz przed podwyzszeniem podatkow', sjrona rownania).
W ogolniejszym uj^ciu, kazdy czynnik, ktory, przy danej stopie procentowej. oro-
wadzi do zmniejszenia si^ produkcji w stanie rownowagi, przesuwa krzyw^/S w;
Analizowalismy wzrost podatkow. To samo jednak odnosiioby si^ do spadku w ■
kow rzadowych czy osiabienia zaufania konsum entow (ktore zmniejsza konsun Pjeniadz realny, dochod realny i stopa procentowa
przy danym rozporz^dzalnym dochodzie). Symetrycznie, kazdy czynnik, ktory, dla da-
nej stopy procentowej, zwieksza produkcj^ w stanie rownowagi - obnizenie podatKow. Rownanie M = Y dol. x L( i ) opisuje zaleznosc mi^dzy pieni^dzem , nom inalnym
wzrost wydatkow rzqidowych, wzrost zaufania konsumentow - powoduje p rzr saiiiecic ,-iochodcm i stop^ procentow^. Dogodniejsze b^dzie tu inne zapisanie tego rownania,
krzywej IS w prawo8. fik abv odzwierciediaio relacj^ mitjdzy realnym pieni^dzem (tj. pieni^dzem wyrazo-
Podsumujmy. nvn"i w dobrach), realnym dochodem (tj. dochodem wyrazonym w dobrach) i stop^
procentow^.
• Z rownowagi na rynku dobr wynika, ze wzrost stopy procentowej prowadzi do Przvoomnijmy, ze dochod realny, Y, jest rowny dochodowi nominalnem u podzie-
spadku produkcji. Zaleznosc t§ przedstawia ujemnie nachylona krzywa IS. lonemu przez poziom cen9. Podzielenie obu stron rownania przez poziom cen, P, daje
• Zmiany w czynnikach powoduj^cych spadek popytu na dobra, przy danym po- nastcpnj^ce rownanie:
ziomie stopy procentowej, przesuwajej krzywEj.IS w lewo. Zmiany w czynnikach
powoduj^cych wzrost popytu na dobra, przy danym poziom ie stopy procentowcj, f= Y L (i). (53)
przesuwaja krzyw£| IS w prawo.

Styd mozemy ponownie wyznaczyc nasz w arunek rownowagi jako w arunek rowno-
sci miedzy realnym pieniqdzem - tj. zasobem pieniadza wyrazonym w dobrach, a nie
5.2. Rynks finansow e i zaSeznosc LM w dokirach - oraz realnym popytem na pieniqdz, ktory zalezy od reainego dochodu, Y,
i siopy procentowej, i.
Pojecie „realnego” popytu na pieni^dz m oze si^ wydawac nieco abstrakcyjne, dla-
Przejdzmy teraz do rynkow finansowych. Jak wiemy z rozdziaiu 4, stop^ procentov.q tego warto posluzyc si^ przykiadem . Pom yslcie nie o waszym popycie na pieni^dz
wyznacza rownosc mi^dzy podaz^ pieni^dza i popytem na pieni^dz: w ogole. ale jako o popycie wylqcznie na monety. Przypuscmy, ze chcecie miec w kie-
veni monety w kwocie pozwalaj^cej na zakup dwoch kaw w ci^gu dnia. Jesli kawa
M = Ydol. x L(i). kosztuje .1,20 d o l, b^dziecie chcieli miec okoio 2,40 dol. w monetach. Jest to wasz no-
minainy popyt na monety. Jesli, podobnie, chcecie miec w kieszeni monety na kupie-
Zmienna M po lewej stronie tego rownania to zasob pieni£|dza w ujtjciu nominalmm. nie dwoch kaw, to jest to wasz realny popyt na monety, wyrazony w dobrach - w tym
Pominiemy tu szczegoiy zwi^zane z procesem podazy pieni^dza, ktore omowiiismy przypadku jest to filizanka kawy.
w podrozdziaiach 4.3 i 4.4, a przyjmiemy po prostu, ze bank centralny bezposrednio Odtc|drownanie (5.3) b^dziemy nazywac krzywq LM . Zalet^ takiego zapisu jest to,
kontroluje M. ze dochod realny, Y, pojawia si^ po prawej stronie rownania, zamiast dochodu nomi-
nalnego. Y dol. Dochod realny zas (rownowaznie: produkcja realna) jest zmienn^, na
ktorej koncentrowalismy uwag^ poszukuj^c stanu rownowagi na rynku dobr. W dal-
^zych rozwazaniach - aby ulatwic czytelnikowi zadanie - b^d^ nazywac lew^ i praw^
1 Dla danego poziomu stopy procentowej wzrost podatkow prowadzi do spadku produkcji. lr.n\-
mi siowy, wzrost podatkow przesuwa krzywq. IS w lewo.
s Przypuscmy, ze rzad ogiasza, iz system zabezpieczenia spolecznego jest w trudnej sytuacji, co ' Z rozdziatu drugiego wiemy, ze nominalny PKB = realny PKB pomnozony przez deflator
w przyszlosci moze prowadzic do obnizenia wysokosci emervtur. W jaki sposob p r a w d o p o d o b n iL ’ i'KB: Y = Y dol. x P. Tym samym realny PKB = nominalny PKB podzielony przez deflator PKB:
zareagujcj konsumenci? Co zatem prawdopodobnie btjdzie sie dziaio z popytem i produkcj^? Y = >’ dol. / P.
 Czqsc giowna. Okris kmt. ■ H) finansowe i rynki dobr: Modei IS -LM 137

jproszczony odpow iednio jako „podaz pieni M’

pGVci\ cyzyjniejszych, ale bardziej skomplikowanych

” oraz ,,popyt na realny pieniadz”. Podobnic
chodzie reainym ”.
0i
• £03
1
a.
M '"
0
C
.rzyw ej L M . (dla Y' > Y)
f

Aby zbaduc _ miedzy produkcj^ a stop^ procentowa okreslonq. przez ro\* nanie
(5.3), wykorzystamy ilustracje 5.4. Zacznijmy od anaiizy cz^sci (a) tej ilustracji. ;■
procentowa odktadamy na osi pionowej, a pieni^dz (realny) na osi pozioraej. Poda?
■'(dla Y)
(realnego) pieni^dza opisuje pionowa linia M / P, oznaczona jako M '. D la da-eao
poziomu dochodu (realnego), Y, krzywa popytu na (realny) pieni^dz jest ma ■>■ M /P
funkcja stopy procentowej. W ykreslono ja ja k o opadajac<t krzywq oznaczona iako Pisniqdz jrea in yj, ftf / P Dochod, Y

Md. Z wyj^tkiem tego, ze na osi poziomej odkladamy pieni^dz realny, a nie noiv.inal- (a) (b)
ny, ilustracja 5.4(a) jest bardzo podobna do ilustracji 4.3, omowionej w rozdz;aie 4. ; ciiodu prowadzi, przy danym poziomie stopy procentowej, do wzrostu popytu na pieniqdz. Dia danejpodazy pieniqdza
:..;■ ■na pieni^dz prowadzi do wzrostu stopy procentowej w stanie rownowagi,
Rownowage wyznacza punktxl, w ktorym podaz pienifjdza jest rowna popytc ■ .
!■. 3gi na rynkach finansov\/ych wynika, ze wzrost dochodu prowadzi do wzrostu stopy procentowej. Dlategokrzywa LM ma
pienitidz, a stopa procentowa jest rowna i. ■■ jatme.
Rozpatrzm y teraz wzrost dochodu z poziom u Y do Y ', co prowadzi do wz--"stu
lliB tra G fe 'iA . Wyprowadzanie krzywej LM
popytu spoleczenstwa na pieni^dz przy kazdym poziomie stopy procentowej. Krzvua
popytu na pieniqdz przesuwa sie wiec na prawo, do M 'd. Now^ rownowag^ na r-.-nku
okresla punkt^4', przy wyzszej stopie procentowej, i'. Diaczego wzrost dochodt. pro- eiiarakt-. ryzuj^ relacj^ stwierdzaj^c: „wyzsza aktywnosc ekonomiczna wywiera na-
wadzi do wzrostu poziomu stopy procentowej? Kiedy rosnie dochod, rosnie rowniez cisk i-a .,iope procentow^”. Upewnijcie si^, ze rozumiecie, co si§ kiyje za tym stwier-
popyt na pienic|dz, ale podaz pieniadza jest wielkosci^ dant|. Stopa procentow;1. musi •i/.:r .■ l0.
zatem wzrastac dopoty, dopoki nie zniosEj. sicj wzajemnie dwa przeciwstawne cieku
ksztattowania sie popytu na pieni^dz (tj. wzrost dochodu sprawiaj^cy, ze ludzic chca
trzymac wi^cej pieni^dza, oraz wzrost stop procentowych, ktory sprawia, ze . ■-:/
chc£| trzymac mniej pieni^dza). W tym punkcie popyt na pienitjdz jest rowny niezmie- Prz6S :::;,iifcia -krifw ei L M
nionej podazy pieni^dza i rynki finansowe znowu s£| w stanie rownowagi.
Wykorzystujac ilustracjq 5.4(a) mozem y odnalezc wartosc stopy procentowi-j d!a \Vvpr;->., idzaj^c krzyw^ L M na ilustracji 5.4 przyj^lismy jako dane zarowno wielkosc
kazdego poziomu dochodu, przy danej podazy pieni^dza. Zaleznosc te wyprowad/.ono nom.'.-fu -ta zasobu pieni^dza, M, jak i poziom cen, P (a w konsekwencji rowniez re-
na ilustracji 5.4(b). lacji.; iys-i dwoch zmiennych - realny zasdb pieni^dza, M / P). Zmiany w M / P, bez
Na ilustracji 5.4(b) na osi pionowej mamy odiozonj| stop^ procentow^ w s:anie wzgicci:.. na to, czy ich przyczyn^ s^ zmiany wielkosci zasobu nominalnego pieni^dza,
rownowagi, i, natom iast na osi poziom ej odkladam y dochod. Punkt A na iluf.iracji .■Vf. czy ooziomu cen, P, powoduj^ przesuni^cie krzywej L M n.
5.4(b) odpowiada punktowi A na ilustracji 5.4(a), natom iast punkt^4' na ilusiracji twierdzic, jak nastepuje przesuni^cie krzywej LM , spojrzmy na ilustracj^ 5.5
5.4(b) odpowiada punktowi^l' na ilustracji 5.4(a). Mowi^c ogolniej, z rownowagi na s roz’. \ ■:.ny wzrost podazy nominalnego pieni^dza z M d o M ’. Przy danym stalym po-
rynku finansowym wynika, ze wyzszemu poziomowi produkcji odpow iada wiekszy ziomic - ,;n realna podaz pieni^dza wzrosnie z M / P do M' / P. Dlatego przy kazdym
popyt na pienic|dz i w konsekwencji takze wyzszy poziom stopy procentowej w ."i
rownowagi. wnowagi na rynkach finansowych wynika, ze, przy danym zasobie pieni^dza, stopa pro-
Zaleznosc miedzy produkcja i stop^. procentow^ przedstawia naehylona ku roi'ic st rosnijc^ funkcjq. dochodu. Zaleznosc te prezentuje nachylona dodatnio krzywa L M .
'■- ;i' Janego poziomu prodakcji wzrost podazy pieni^dza prowadzi do obnizenia stopy procen-
krzywa na ilustracji 5.4(b). Krzyw^ tq nazywamy krzyw^ LM . Ekonom isci czasanii ';1V'C;. :iriYmi stowv, wzrost podazy pieni'4dza przesuwa krzyw^ LM w dot.
 138 C zqic gfowna. Okres h i. . r, p-vnki fin a n so w e i rynki d o b r: M o d e l IS-LIVI_______________________________________I f f
—---—‘ ””
Rpt;;:;. :
H /wynika z warunku wymagajsicego rownosci mkjdzy podaza pieni^dza i po-

LM
-ie n M z i wskazuje, jak produkcja oddziaiuje na stop^ procentow^. Zesta-
(dla M / P) ,z obie krzywe. W kazdym momencie podaz dobr musi byc rowna popytowi
a podaz pieni£|dza musi byc rowna popytowi na pieni^dz. Obie krzywe, IS
i© i sz% miec moc obowi£|zuj^c%. t^ czn ie determinuj^ zarowno produkcj^, jak
1 ; ;topo procentow^.
sL
£
■ K rzyw a IS: Y = C (Y - T) + I(Y, i) + G,

M
Krzywa LM: = YL(i).

Sn ilustracji 5.6 przedstawiono obie krzywe, IS i LM , na jednym wykresie. Pro-

,S'.,lsl'ic - rownowaznie produkcj^ oraz dochod - odiozono na osi poziomej, a stop^
Dochod, f
procemowit na osi pionowej.
Wzrosf pieniqdza przesuwa krzywq LM w dot.

Ilustracja 5,5. Przesuni^cie krzywej LM LM

poziomie dochodu, powiedzmy, Y, stopa procentowa odpowiadaj^ca rownowadze na

rynkach finansowych jest nizsza, spadaj^c z poziom u i do, powiedzmy, poziomu i',
Krzywa L M przesuwa si^ w dot, z L M do L M '. Z tych samych wzgl^dow przy kazdym
poziomie dochodu spadek podazy pieni^dza prowadzi do wzrostu stopy procentowej.
co powoduje przesuniecie krzywej L M w gor^12.
Podsumujmy.

® Z rownowagi na rynkach finansowych wynika, ze przy danej podazy pieni^dza

wzrost dochodu, wywoiuj^c wzrost popytu na pieni^dz, prowadzi rowniez do wzro-
stu stopy procentowej. Relacj^ t§ przedstawia dodatnio nachylona krzywa LM.
• Wzrost podazy pieni^dza przesuwa krzyw^ L M w doi; spadek podazy pien
przesuwa krzywq. L M w gore;.
Y
Produkcja (Dochod), Y

7. 'owaov/agi na rynku dobr wynika, ze wzrost stopy procentowej prowadzi do spadku produkcji. Zaleznosc t^ przedstawia krzywa IS.
5.3, tqczna analiza krzywych IS i LM L itwnowagi na rynkach finansowych wynika, ze wzrost produkcji prowadzi do wzrostu stopy procentowej. Zaieznosc tQ przedstawia
LM. Tylko w punkcie A lez^cym na obu krzywych, niam y stan rownowagi zarowno na rynku dobr, jak i na rynkach finansowych.

Husfraeja B,6. Model IS-LM

Krzywa IS wynika z waranku, zgodnie z ktorym podaz dobr musi byc rowna po
wi na dobra. Mowi nam , w jaki sposob stopa procentow a oddziaiuje na produkcjc- kiizdypunki n a ujemnie nachylonej krzywej IS odpowiada rownowadze na rynku
doDr. Kazdy punkt na dodatnio nachylonej krzywej L M odpowiada rownowadze na
12 Dlaczego przesuni^cie krzywej IS analizujemy jako przesuni^cie w prawo lub lewo, a krzywej LM rynkach finansowych. Warunki dla obu stanow rownowagi se| jednak speinione tylko
jako przesuni^cie w gor^ lub w doi? Powod jest nast^pujqcy: o rynku dobr mysiimy jako o determinu-
jj^cym Y, przy danym i, chcemy wi^c wiedziec, co stanie si^ z Y, kiedy zmieni si^ wartosc zmienncj eg- h-pnnkdeA. Oznacza to, ze tylko w punkcie^ , zwi^zanym z poziomem produkcji, Y,
zogenicznej. Y odkiadamy na osi poziomej i przesuwa si^ w prawo lub w lewo. O rynkach finansowyth °i'az stopq. procentow^., i, wyst^puje ogolny stan rownowagi; jest to punkt, w ktorym
myslimy jako o determinuj^cych i, przy danym Y, a wiec chcemy wiedziec, co stanie si§ z i, kiedy zmieni ^laii rowHowagi istnieje jednoczesnie na rynku dobr i na rynkach finansowych.
sie wartosc zmiennej egzogenicznej i znajduje si^ na osi pionowej i przesuwa sitj w gor^ lub w dol.
 140 Czgsc gtovKna. Okr:-;a kr6rv- f 5 Rynki finansowe i rynki dobr: M odel IS -L M 141

Krzywe IS i L M przedstawione na ilustracji 5.6 zawierajc| wiele informacji '•‘.'ykreslmy, na ilustracji 5.7(a), krzyw ^75 odzwierciedlajaca stan rownowagi na
konsumpcji, inwestycji, popytu na pieriii|dz i warunkow rownowagi. Mozecif'’ _dobr przed podniesieniem podatkow . Wybierzcie teraz dowoiny punkt B na
zapytac: eo wynika z tego, ze stan rownowagi znajduje si^ w punkcie^4? Jak przei • ■■ ''•"zywej. Z konstrukcji krzywej IS wynika, ze produkcja, YB, i odpow iadaj^ca jej
siq to na cokoiwiek bezposrednio przydatnego dla swiata? N ie traccie nadziei: ilu ; ipa procentowa, ?fi,zapewniajc| rownosc popytu na dobra i podazy dobr.
cja 5.6 zawiera odpowiedzi na wiele pytan zwi^zanych z makroekonomic|. Uzy\ ,, Zapytajcie, co przv stopie procentowej iB stanie si^ z produkcj^, jesli podatki
we wlasciwy sposob, pozwala zbadac, co stanie sie z produkcj^ i poziomem stop y i-(1. ■stan^ podniesione z T do T . Odpowiedz na to pytanie poznalismy w podrozdzia-
centowych, jesli albo bank centralny podejtnie decyzj^ o zwitjkszeniu zasobu p« 5.1. Poniewaz ludzie dysponujtj. mniejszym rozporz^dzainym dochodem, wzrost
dza, albo rzcjd zdecyduje sie podniesc podatki, albo konsumenci b^d^, pesymistycznif datkow wpiywa na ograniczenie konsum pcji i - za posrednictwem dziaiania
zapatrywac sie: na przysziosc itd. , ,joznika - rowniez na zm niejszenie produkcji. Przy stopie procentowej iB pro-
Zobaczmy zatem, co nam moze dac model IS-LM . Iccja zmniejsza sie z YB do Yc. Ogolniej mowic|c, przy kazdej stopie procentowej
zsze podatki prowadz^ do nizszej produkcji. Wobec tego krzywa IS przesuwa
■ na iewo, z IS do /S ”~\
Sprawdzmy nast^pnie, czy cos sie dzieje z krzyw^ LM . Na iiustracji 5.7(b) wy-
Polityka fiskalna, aktywnosc gospodarcza i stopa procentowa jslono krzyw^ L M odzwierciedlaj^c^ stan rownowagi na rynkach finansowych
, ■jed podniesieniem podatkow. Wybierzcie teraz dowolny punkt F na tej krzywej.
Przypuscmy, ze rzqd postanawia zmniejszyc deficyt budzetowy i w tym ceiu podnosi Z konstrukcji krzywej L M wynika, ze produkcja , Yp i odpowiadajqca jej stopa
podatki, nie zmieniaj^c poziomu wydatkow rz^dowych. Tak^ zmian^ poiityki fiskainej procentowa, i F, zapewniaj^ rownosc popytu na. pieni^dz i podazy pieniadza.
czesto nazywa siq schladzaniem fiskalnym lub konsolidacj^ fiskainj|. (Wzrost deficvtu Co dzieje si^ z krzyw^ LM , kiedy nast^puje podwyzszenie podatkow? Nic. Przy
albo z powodu zwiekszenia wydatkow rz^dowych, albo z powodu obnizenia podatkow danym poziom ie produkcji Yf. stopa procentowa, przy ktorej nastepuje zrowna-
nazywa si^ ekspansjq fiskaln^). Jak wplywa konsolidacja fiskalna na produkcje, nu jej popytu na pieni^dz i podazy pieni^dza, jest dokiadnie taka sama jak przed
struktur^ oraz na stop^ procentow^?13. podwyzszeniem podatkow, czyli wynosi if:. Innymi siowy, poniewaz podatki nie
Kiedy odpowiadacie na to lub na kazde inne pytanie dotycz^ce skutkow zmian znajdujc| odzwierciedienia w zaieznosci LM , nie wplywajq na warunek rownowagi.
polityki, zawsze pami^tajcie o nizej wymienionych trzech krokach. ■■,,e powoduj^. wiec przesuni^cia krzywej L M lb.
Zwroccie uwag^, ze obowi^zuje tu ogoina zasada: krzywa przesuwa si^ w od-
1. Zapytajcie, jak dana zmiana oddziaiuje na stan rownowagi na rynku dobr i na powiedzi na zmian^ zmiennej egzogenicznej tylko wtedy, kiedy zm ienna ta bez-
rynkach finansowych. Innymi siowy: jak dana zm iana przeswa krzywqi IS i/lub nosrednio wyst^puje w rownaniu opisuj^cym tq krzyw^. Podatki s^ zm ienn^
krzywc| LM? wyst^pujcjcq. w rownaniu (5.2), totez kiedy zmieniaj^ sic; podatki, krzywa IS prze-
2. Ocehcie odziaiywania tycli przesuni^c na punkt przeci^cia krzywych IS i LM. jaki suwa si^. Natom iast podatki nie pojawiaj^ si^ w rownaniu (5.3), totez krzywa L M
jest zatem wpiyw przesuniec krzywych na wielkosc produkcji w stanie rownowagi nie przesuwa si§17.
i poziom stopy procentowej w stanie rownowagi? Rozwazmy teraz krok drugi, czyli ustalanie stanu rownowagi. Niech na ilustracji
3. Opiszcie te oddziaiywania siowami. '■. /(c) pocz£|tkowy stan rownowagi wyznacza punkM , tj. punkt przeci^cia wyjscio-
wej krzywej IS i wyjsciowej krzywej LM . Krzywa IS jest taka sama jak krzywa IS na
Z czasem, kiedy nabierzecie doswiadczenia, b^dziecie w stanie poczynic od razu iiustracji 5.7(a), a krzywa L M taka sama jak krzywa L M na ilustracji 5.7(b).
trzeci krok. Wtedy juz b^dziecie gotowi natychmiast skomentowac biez 3 .ce wydarzenia Po podwyzszeniu podatkow krzywa IS przesuwa si^ w lewo - z 1S do IS'. Nowy
gospodarcze. D o tego czasu jednak post^pujcie krok po kroku14. stan rownowagi wyznacza punkt przeci^cia nowej (przesuni^tej) krzywej IS oraz
niezmienionej krzywej L M , czyli punkt^f'. Produkcja zmniejsza si^ z poziomu Y
• Zacznijmy od kroku pierwszego. Pierwsze pytanie dotyczy wpiywu wzrostu pocat- eie poziom u Y', a stopa procentow a obniza si^ z i do i'. Totez przesuniqcie krzy-
kow na stan rownowagi na rynku dobr, tego, jak oddzialuje to na krzyw^ IS . ' wej IS sprawia, ze gospodarkaporusza si§ wzdluz krzywej LM, z A d o A '. W po-
przednim zdaniu niektore siowa wyrozniono kursyw^, aby uwypuklic koniecznosc
13 Spadek G - 7 o Schiadzanie fiskalne Konsolidacja fiskaSna.Wzrost G - I <a>Ekspsi ■' : 1
fiskalna. 'odatki pojawiajct sisj, kiedy w wyniku IS <=> Podatki krzywa IS przesuwa sifj.
14Kiedy ju z kto s z was bedzie gotowy, n ie c h zalozy m u szk^ i uda s i^ do telewizji, aby w yjasniac ’odatki nie pojawiaj^ si^ w zaleznosci LM <=>Podatki nie przesuwaj^ krzywej LM.
wydarzenia. (Swoj^ drog^, tajemnicq jest, dlaczego tak wielu komentatorow ekonomicznych w TV 'rzypominamy, ze zrnienna egzogeniczna jest zmienn^, ktor^ przyjmujemy jako wielkosc dan%,
rzeczywiscie nosi muchy). n|e wy-asnion^ przez model. W naszym przypadku podatki s%zmienn^ egzogeniczn^.
142 Czgscgiow na. Ok 15 Rynfci finansowe i rynki dobr: Modei IS -L M 1 43

. mi^dzy przesunigciem krzywej (tutaj krzywej IS) i pom szaniem si§

jj (tutaj wzdluz krzywej L M ). Nierozroznianie mifdzy tymi dwoma
„" -h>itni prowadzi do wielu bledow'8.
trzeci polega na siownym opisie badanej kwestii. Wzrost podatkow powoduje
^hrilvenie rozporz£|dzalnego dochodu, co skiania iudzi do zmniejszania konsump-
-ji TVn spadek popytu prowadzi z kolei do zmniejszenia si^ produkcji i dochodu.
i^ .'inoczesnie spadek dochodu zmniejsza popyt na pieni^dz, prowadzc|c do ob-
.liy.vua sie stopy procentowej. Spadek stopy procentowej nieco osiabia, aie nie
\ IS rownowazy caikowicie oddziaiywania wyzszych podatkow na popyt na dobra19.
IS' jdla T)
jdla T > T )
f o sie dzieje ze skiadnikami popytu? Na mocy zaiozenia, wydatki rz^dowe pozostaiy
..iLv tn ien io n e (zaiozylismy bowiem, ze zmniejszania deficytu budzetowego dokonuje si^
Produkcia, Y -■r/.-'z pociwyzszenie podatkow). K onsum pqa na pewno si§ obniza: podatki rosn^, a do-
i-iod sie zmniejsza, totez z obu tych powodow obniza si§ rowniez rozporz^dzalny do-
. hod. Co si^ dzieje z inwestycjami? Z jednej strony, mniejsza produkcja oznacza nizsza
-^przcciaz.. a rowniez zmniejszenie inwestycji. Z drugiej strony, nizsza stopa procentowa
niowudz! do wzrostu inwestycji. Nie wiedz^c nic wiqcej na tem at dokiadnej postaci za-
icznosci inwestycji w rownaniu (5.1), nie jestesmy w stanie ocenic, ktore z wymienionych
luiuziatywaii byio d0 minuj3 .ce. Gdyby inwestycje zalezaiy wyt£|cznie od stopy procento-
rtvj, na pewno nast^piiby ich wzrost. Gdyby natomiast inwestycje zalezaiy wyi^cznie od
^piv.eclazy, z pewnosci^ nast^piiby ich spadek. Ogolnie rzecz bior^c, inwestycje zalez^
/a ro w n o od stopy procentowej, jak i od sprzedazy, tak wi^c nie potrafimy przes^dzic
■.piMwy. W przeciwienstwie do tego, co cz^sto twierdza^ poiitycy, zmniejszenie deficytu
liudzetowego niekoniecznie prowadzi do wzrostu inwestycji. (Problem ten szczegoiowo
;tiiaiizujeray w ramce 5.1).
Do zaleznosci mi^dzy politykq. fiskaln^ a inwestycjami b^dziemy wielokrotnie wra-
Produkcja, Y cac w iej ksi^zce, bedziemy rowniez na rozne sposoby uscislac te pierwszq. odpowiedz
I’o/ostanie jednak w mocy wynik, zgodnie z ktorym w krotkim okresie zmniejszenie
ik'lhym budzetowego moze prowadzic do spadku inwestycji.

Poiityka pienigzna, aktywnosc gospodarcza i stopa procentowa

(c)
S. Vv/rost podazy jest nazywany ekspansjqi m onetarnq. Spadek podazy pieni^dza nazywa
B
sic zas zaostrzeniem politykl pieni^znej lub zaciesnieniem m onetarnym 20.

Podwyzszenie podatkow prowadzi do przesuni^cia si^: krzywej IS. Krzywa LM nie przesuwa si^.
'j-.'spodarka porusza si§ wzdluz krzywej LM.
’tjd>by nie nastcj.piio obnizenie stop procentowych, gospodarka przesuneiaby sitj z punktu A do
i^nkiu D na ilustracji 5.7(c), a produkcja znalaziaby si^ zdecydowanie ponizej punktuD. Z powodu
Produkcja, Y
” niA‘,:i;| ■'■■iopyprocentowej - ktora stymuluje inwestycje - aktywnosc gospodarcza obniza sie tylko
Podwyzszenie podatkow przesuwa krzyw^ !S w Iewo i prowadzi do spadku poziomu produkcji w stanie rownowagi i stopy proGentc-*= c:) noziomu okreslonego przez^l'.
w stanie rownowagi.
Vvzrost M <i> Ekspansja monetarna. Spadek M <s> Zaostrzenie polityki pieni^znej o Zacie-
tlustraoja 5,7. Skutki podwyzszenia podatkow ' *,CTiic moaetarne.
 Czqsc gtowna. Okm-i... nki finansowe i rynki clobr; IVtodel IS-LM J 45

I ■
re a ln e g o przez M / P, a nowy wyzszy poziom przez M ' / P i prze-
j czy zfe dla irn i? ;|i 5-8, w jaki sposob wzrost podaiy pienictdza wpiywa na produkcje
v-.uv liO-centowa21.
jtk ac sie z takim argt ••• • ■••: „Oszcz§dnosci prjwni- pie-rwszy krok poiega na wykazantu, czy i jak przesun^ si^ krzyw-e IS i LM .
jeficytu budzetowego, albo finansowanlu inwestycj jrzmy najpierw na krzywcj IS. Podaz pienit|dza nie oddziaiuje bezposrednio
^sria do wniosku, ze dzi^ki zmniejszeniu deficytu buditiow s,-. jopvt na dobra, ani na podaz dobr. Innymi siowy, M nie wyst^puje w zalez-
jest dost^pnych dla inwestycji, totez inwestycje rosn^”. ,..ci /.■>', totez zmiana M nie powoduje przesuni^cia krzywej I S 22.
orzirii prosto i przekonujaco. Jak wi§c pogodzic go z tym, c:;. :,vr;^pi.. tif|dz natom iast wyst^puje w zaleznosci L M , diatego krzywa L M przesuwa
za«. jiny - ze zmniejszenie deficytu budzetowego moze raczej - ■ mian^ podazy pienitjdza. Jak to pokazano w podrozdziale 5.2, wzrost po-
niz zw. .. inwestycje? ,;az\ ;.';5ni^dza przesuwa krzywq.LM w doi, z L M do LM '. Przy danym poziomie
Wroci.iy najpierw do rozdziaJu 3 i row nania (3.10). Nauczylismy si^ dochoiiuwzrost podazy pieni^dza prowadzi do obnizenia si^ stopy procentowej23.
warunek rownowagi na rynku dobr mozna wyrazic rowniez w nast^puj^cy socsnh- , ktok u-.ugi ma pokazac, jak zmiany te oddziaiuj^ na stan rownowagi. Ekspansja mo-
iictarna przesirwa krzyw^ L M i nie wplywa na zmian? poiozenia krzywej IS. Gospo-
inwestycje = prywatne oszczednosci + publiczne oszcz^dnosci. Jarka c-omsza si^ zatem wzdiuz krzywej IS, a punkt rownowagi przesuwa si^ z A do
I S + (T -G ) /l'-’-. Pi'odukt rosnie z poziomu Y do Y', a stopa procentowa obniza si§ z i do i'.
• W kroku trzecim zmiany opisujemy slownie: wzrost podazy pieni^dza prowadzi
W stanie rownowagi inwestycje Sc| rowne sumie oszcz^dnosci prywatnych i oszczed- (10 uvi-.itciua. siq stopy procentowej. Nizsza stopa procentowa prowadzi z kolei do
nosci publicznych. Jesli oszcz^dnosci publiczne maj^ wartosc dodatni^, rzqd reaiizujt inwestycji i w konsekwencji do wzrostu popytu i produkcji.
polityk^ nadwyzki budzetowej; jesli natom iast oszcz^dnosci pubiiczne maja. wartotf
ujemn^, rz^d realizuje polityk^ deficytu budzetowego. Tak wi^c jest prawd;.}. ie przv LIVI
danej wartosci oszcz^dnosci prywatnych zm niejszenie deficytu budzetowe.so - albo
przez podwyzszenie podatkow, albo przez ograniczenie wydatkow rz^dowych. lak u
T — G rosnie - musi prowadzic do wzrostu inwestycji. Przy staiej wartosci j wzrost
T — G oznacza wzrost I.
N ajistotniejsz^ czesci^ tego stw ierdzenia jest: „przy danej wartosci inwcstv-
cji prywatnych”. Rzecz w tym, ze zaostrzenie polityki fiskalnej wpiywa rowniez na
oszcz^dnosci prywatne: prowadzi ono do zmniejszenia produkcji, a wi^c rowniez do
obnizenia dochodu. Jesli konsumpcja spada o mniej niz dochod, zmniejszaj;; sse row-
niez oszcz^dnosci prywatne. I mog^. si^ one obnizyc o wi^cej, niz wyniosto zi'anicjsze-
nie deficytu budzetowego, co doprowadzi raczej do spadku niz do wzrostu innvstvqi.
W kategoriach analizowanego rownania: jesli 5 zmniejsza si^ bardziej nix wzrasia
T — G, to nastt|pi spadek, a nie wzrost 1.
Podsumowuj<|c: zaostrzenie polityki fiskalnej moze prowadzic do zmniejszenia in-
westycji. Albo tez, jesli wezmie si^ pod uwag^ przeciwiehstwo realizowanej poiitvki
fiskalnej, czyli ekspansj^ fiskalnq - obnizenie podatkow Iub zwi^kszenie wydatkow
Produkcja, Y
rzqdowych - moze w rzeczywistosci dojsc do wzrostu inwestycji.
- i arna prowadzi do wzrostu produkcji i spadku stopy procentowej.

Ilustraci? ;-i.v. Efekty ekspansji monetarnej

Rozwazmy przypadek ekspansji m onetarnej. Przypuscmy, ze bank centralny zwieK-

inego poziomu cen, P, wzrost M o 10%. o wzrost P / M o 10%..
sza zasob pieni^dza nom inalnego, M, przeprow adzajac operacje otwartego rynku. -- P i iadz nie pojawia si^ w zaleznosci IS. Pieni^dz nie powoduje przesuniijcia krzywej IS.
Przy zalozeniu, ze poziom cen jest staly, wzrost pieni^dza nominalnego prowadzi do v’ r ’: <dz pojawia si? w zaleznosci LM. Pieniqdz powoduje przesuni^cia krzywej LM.
wzrostu pieni^dza realnego M I P w stosunku jeden do jednego. Okreslmy wj'jsciowv vy;'.v:. it M przesuwa krzywa. LM w doi. Nie przesuwa natomiast krzywej 75. Gospodarka poru-
• az krzywej IS.
146 Czt;sc gtowna. ukres krotk; af 5. Rynki finansowe i rynki dobr: Model IS -L M 147

W przeciwienstwie do przypadku zaostrzenia polityki fiskalnej moz widtowti kombmacja jest wykorzystanie polityki fiskairiej i pietiieznej
stwierdzic, co dzieje si§ z poszczegolnymi skladnikam i popytu w eft . _,iU san.yni kierunku. Tak byio na przykiad w czasie recesji z 2001 r, w Stanach
m onetam ej: poniewaz dochod jest wyzszy, a podatki nie ulegiy zmi£„ie, _por2-'.'. /•J.inoczonych, kiedy do walki z recesj^ wykorzystano zarowno polityk? pieniezna„
dzalny dochod zwieksza si? i podobnie jest z konsum pcj^. Poniewaz spi v-.-.daz jc«, i fiskaln^. Recesje t^ oraz znaczenie polityki pieni^znej i fiskalnej opisano w ram-
wyzsza, a stopa procentowa nizsza, inwestycje rowniez jednoznacznie wz.osr.d. XhV 2. ■
wi^c ekspansja m onetarna jest bardziej przyjazna inwestycjom niz ekspans;;-: hskaln-
Podsumujmy.

• Powinniscie zapami^tac podejscie w trzech krokach, ktore opisalismy w tym p 0(j. Amerykanska recesja z 2001 r.

Rarnka 5.2
rozdziale (scharakretyzowanie zmian, pokazanie oddzialywania na stan rowmj.
wagi, stowne sformuiowanie badanej kwestii), aby przygl^dac sie oddzklnvanioni ■,Y1992 r. w gospodarce amerykahskiej rozpoczql sitj dlugookresowy rozwoj. Przez
zmian w poJityce na aktywnosc gospodarcz^ i stope procentow^. Podejscie io bc- dziesi^ciolecia wzrost PKB byl dodatni i wysoki. W 2000 r. pojawity si§ jednak
dziemy staie wykorzystywac w tej ksi^zce. iywskaznjace na to, ze wzrost moze dobiegac kohca. W trzecina kwarfale tego
• W tabeli 5,1 podsumowano wszystko to, czego nauczylismy si§ na tem a: sfekt6 w; wzrost PKB byt ujemny, ale w czwartym znowu miat wartosc dodatni^. W 2001 r.
polityki fiskalnej i pieni^znej. Wykorzystajcie te sam ^ m etod^ do przygia.daniu- vv/rost f KB pozostawal ujemny przez pierwsze trzy kwartaty, a w czwartym znowu
si^ oddziaiywaniu innych zmian niz zmiany w polityce. Na przykiad przesledzcit -oorowano wartosc dodatni^.. (N a ilustracji 1 pokazano stop^ wzrostu PKB dla po-
wpiyw spadku zaufania konsum entow przez jego oddziaiywanie na popvl kon- ,/c/egolnych kwartatow okresu styczen 1999 - kwiecien 2002 mierzonf| w ujeciu rocz-
sumpcyjny albo wprowadzenie nowych, v/ygodniejszych w uzyciu kart kredyiowvch i'uii'i. Obszar zacieniony odpowiada trzem kwartatom ujemnego wzrostu w 2001 r.).
przez ich wptyw na popyt na pieni^dz. Surodowe Biuro Badan Ekonom icznych (N ational Bureau of Econom ic Research
- NBER), organizacja non profit, ktora tradycyjnie juz datuje okresy amerykahskich
ivfesji i wzrostow, stwierdzilo, ze w 2001 r. w gospodarce amerykanskiej rzeczywiscie
Tabela 5.1. Efekty polityki fiskalnej i polityki pieniQznej panowata recesja poczynaj^c od marca, a konczEjc na grudniu tego roku.
Zndafta stopy
W yszezeg6lnienie Przesuniqcie IS Preesuni^cie L M Zm iana pro d u kcp
prooantowej 2 ,0 —

Wzrost podatkbw w lewo brak w dbt w d d l: | j j §

Spadek podatkow w prawo brak w gore w

Wzrost vi/ydatkow rzqdowych w prawo brak w gorq w gor§

Spadek w ydatkow rz^dowych w lewo brak w ddt w doi

Wzrost pieniqdza brak w dol w gor^

Spadek piemqdza brak w gore w dot w g 6 r 8 ^ | i§ j

5.4. W ykorzystanie kombinacji roznych rodzajow p o lity k i

D o tej pory rozwazalismy polityk^ fiskalnq, i polityk^ pieni^zntj. odr^bme. Nhszjhi

celem byto pokazanie, iak funkcjonuje kazda z nich. W praktyce natonrnast oba u:
rodzaje polityki s^ cz^sto wykorzystywane razeni, Rownoczesne wykorzystanie poliiyk'
pienieznej i polityki fiskalnej nazywa si^ kombinacj^ polityki pieni^zno-fi-.i-sfHK'.l 1999 2000 2001 2002

po prostu kombinacj^ polityki. "USiraCia 1- St°Pa wzrostu gospodarki amerykanskiej od stycznia 1999 r. do kwietnia 2002 r.
 •i ycie iirwestycyjnym, a nie,
10 . - ... pcyjnego (zob. ramk^ 3.1 pcswie.
inieii:'.zy;;; sie o 45% inwestycje niemic-szka-
,'oduKcyj ’.; czy sprz^t. Przyczyn^ by} lccniec
k r e s o n a l n e j zywiolowosci”: w drugiej
nadzwj ■ )ptymistyczne nastawienie wobec
rdzo wy - w iatach 1995-2000 przecietnie
;acj^ 1 ), V l r. natomiast dia przedsisjbiorstw
jne nazbyt ..c vv.nistycznie i inwestowaly za duzo.
^stycji, co prowadziio do spadku popytu oraz, nrzez
KB.
R r, ie powazniejsza, jednak spotkata si^ z silnq. reak.qa
w poiityce m.-. ej, a to niew^tpliwie ograniczylo gi^bokosc i diugosc
recesji.
Zacznijmy od polityki p^eni^znej. Od poczqtku 2001 r. Fed, wobec spowalm.ama
gospodarki, zacz<|i zwi^kszac podaz pienif|dza i agresywnie obnizac stopy fundiiszy ie- l7’° I 3 I 4 T 1 I 2 I 3 I 4 I 1 T T T T T 4 ■ ! 3 I 4 I 1T T T T T
deralnych (na ilustracji 2 przedstawiono ksztaitowanie si^ stopy funduszy federalnvch 1999 2000 2001 2002
w okresie: styczen 1999 - kwiecien 2002). Fed kontynuowai polityk^ przez caty rok.
llustracja 3. Przychody i wydatki rzqdu federalnego Stanovv Zjednoczonych (jako % PKB), styczen 1999 - kwie-
Stop^ funduszy federainych, ktora w styczniu wynosila 6,5%, obnizono w koncu roku
cieri 2002
do ponizej 2 %, poziomu z perspektywy histoiycznej bardzo niskiego.
Zajmijmy sie teraz polityk^ fiskain^. W trakcie kampanii prezydenckiej w 2000 r. =
mozna wi^c byio obnizac podatki bez zagrozenia dla rownowagi budzetu. Kiedy Geor-
owczesny kandydat na prezydenta G eorge W. Bush przedstawii program obnizenia
sc W. Bush obj£|,i urz^d prezydenta w 2001. r. i byto juz jasne, ze gospodarka amerykan-
podatkow. Argumentem przemawiaj^cym za tym byla nadwyzka budzetu federainego.
ska zwalnia, pojawiio si^ dodatkowe racjonalne uzasadnienie dla obnizenia podatkow,
mianowicie wykorzystanie nizszych podatkow do zwiekszenia popytu i do walki z rece-
sja. W budzetach z lat 2001 i 2002 uwzgl^dnio znaczne obnizenie stop podatkowych.
Do wzrostu wydatkow przyczyniiy si^ natomiast wydarzenia z 11 wrzesnia 2001 r., po
ktorych znacznie zwi^kszono wydatki na obron^ i bezpieczenstwo kraju.
Na iiustracji 3 przedstaw iono ewolucj^ przychodow i wydatkow rz^dowych od
■.tycznia 1999 r. do kwietnia 2002 r. O bie w ielkosci wyrazono jako udziai w PKB.
’Avroccie uwag^ na dramatyczny spadek przychodow, poczynaj^c od trzeciego kwar-
ialn 2001 r. Nawet przy braku obnizenia podatkow przychody zmniejszyiyby si^ w cza-
"ie recesji: z nizszej produkcji i m niejszego dochodu automatycznie wynikaj^ nizsze
przychody z podatkow. Z powodu wyraznego obnizenia podatkow spadek przychodow
laiach 2 0 0 1 i 2 0 0 2 byl jednak znacznie wi^kszy, niz mozna to uzasadnic tylko rece-
Zauwazcie rowniez, ze mniej wi^cej w tym samym czasie zacz^i si^ proces mniej-
5 -ego wprawdzie, ale stabilnego wzrostu wydatkow rz^dowych. W konsekwencji tych

4awisk nadwyzka budzetowa - tj. roznica mi^dzy przychodami a wydatkami - z do-

’lun iej do 2 0 0 0 r. zmienila siei w ujemnq. w 2 0 0 1 r., co jeszcze si^ pogi^biio w 2 0 0 2 r.
Wykorzystuji|c m odei IS -L M mozna przedstawic efekty pocz^tkowego obnizenia
popytu inwestycyjnego i pozniejsze reakcje polityki pieniejznej i fiskalnej. Zaiozmy, ze
ilastracji 4 rownowag^ w koncu 2000 r. przedstawia punkt^4, w ktorym przecinaj^
'i? pierwotne krzywe IS i LM . W 2001 r. mialy miejsce wymienone nizej wydarzenia.
Ilu s tr a c ja 2 . Stopa funduszy federalnych, styczen 1 9 9 9 - kwiecien 2002
146 Czqsc giow na, Okr&s krcn-; - ic =■..:'!■ finansowe i rynki dobr: Model IS-LM 151
__—------ —----- --------- ------------ --------------------- _____--------------------------

rewne, ze gospodarka am erykanska wchodzi w faze recesji, byio juz za

zastosowame polityki w celu jej unikni^cia. Tym, czego istotnie w polityce
'! ; i k o : ; h bylo ograniczenie zarowno gtqbokosci, jak i diugosci recesji.
/■-;■, vsv.-ir.rzenia z 11 wrzesnia 2001 r. rowniez przyczynily sie do recesji?
KrV:i-.a odpowiedz na to pytanie brzmi: „nie”. Jak widzielismy, recesja rozpo-
..vC>£ . i diugo przed 11 wrzesnia i zakonczyia si^ wkrotce potem . W istocie
,vzri, ■ B byt dodatni juz w ostatnim kwartaie 2001 r. M ozoa byio oczekiwac -
j 1tego wielu ekonomistow - ze wydarzenia z 11 wrzesnia 2001 r. b^d%
miafv biivdzo silne negatywne oddziaiywania na produkcj^, zwiaszcza sklaniajac
konsur:v-:it6w i przedsi^biorstwa do opozniania wydatkow do m om entu pojawie-
nia >ie r/--zytywnych prognoz. W rzeczywistosci spadek wydatkow trwai krotko i byt
niewle'k' Panuje przekonanie, ze w tym okresie zasadnicz^ roi§ w utrzymaniu
zaufanir. konsumentow i wydatkow konsumpcyjnych odegraiy obnizki stopy fun-
duszv i'<m ainych po 1 1 wrzesnia i wysokie rabaty, ktore wprowadzili producenci
samoc1'!-' on w czwartym kwartaie 2001 r.
. Czy kc macja polityki pieni^znej i fiskainej zastosowana do walki z recesj^ jest
podrev- kowym przykladem tego, jak nalezy prowadzic poiityk^?
Cc - nedzi ekonomistow na to pytanie S£| rozne. Wi^kszosc ekonomistow wy-
s o k u p r o w a d z o n ^ przez Fed poiityk^ znacznego obnizania stopy procento-
iiustracja 4. Amerykanska recesja z 2001 r. wej w oi/rxzu spowolnienia gospodarki amerykanskiej. Zaniepokojenie wi^kszosci
ekononi;..t6w budzi jednak to, ze skutkiem obnizek podatkow wprowadzonych
w i;itrC::‘- ''001 i 2002 byty duze i trwaie deficyty budzetowe. Twierdzc| oni, ze ob-
• Spadek popytu inwestycyjnego doprowadzil do wyraznego przesuni^cia kr/ywej IS nizki p!‘,r.:,itkow powinny byc tymczasowe, tak aby umozliwiaty gospodarce wyjscie
na lewo, z IS do IS". Przy braku reakcji ze strony polityki gospodarka znala/ialn i kiyzys-.. aie natychmiast po polepszeniu si^ sytuacji nie powinno si^ ich stoso-
sicj w stanie rownowagi w punkcie A " z produkcj^ na poziom ie Y". wac. IV'i:'. zasem obnizki podatkow byty trwate i chociaz gospodarka amerykanska
• Wzrost podazy pieni^dza doprowadzit do przesuni^cia si§ krzywej L 'M w dol. z LM •; znajduj'.; itj obecnie w fazie silnej ekspansji, deficyt budzetowy jest wci^z duzy,
do LM '. a prognc;:- y wskazuj£|, ze pozostanie gi^boki co najmniej do konca dziesi^cioiecia.
• Obnizenie stawek opodatkowania i wzrost wydatkow rz^dowych doprowadzily do : Ekonoi.'-.:;,ci przekotiuj^, ze spowoduje to powazne problemy w przysziosci. Powro-
przesuni^cia si^ krzywej IS w prawo, z IS" do IS'. cimy do icj kwestii, analizujqc j^ dogi^bnie w rozdziale 26.

W rezultacie zmniejszenia si^ popytu inwestycyjnego i reakcji obu rodzajow po-

lityki gospodarka osi^gn^ia w 2001 r. stan rownowagi w punkcie^4', przy spadku :
produkcji i znacznie nizszej stopie procentowej. Poziom produkcji w punkcie ' byi Czasan!; nrawidiow^. kombinacjq. jest wykorzystanie obu rodzajow polityki w prze-
- w wyniku recesji - nizszy niz poziom produkcji w p u nkcie/ 1 , ale byi znacznie cnvnych kier'. nkach - na przyktad poi^czenie zaostrzonej polityki fiskalnej z ekspansj^
niz poziom produkcji w punkcie/4", w ktorym gospodarka znalazlaby si^ pr monetarni:.. Tak bylo w Stanach Zjednoczonych na pocz^tku lat 90. Kiedy Bill Clinton
reakcji polityki fiskalnej i pieni^znej. zostat vvyb:-;:ny na prezydenta w 1992 r., jednym z jego priorytetow byto zmniejszenie
Pozwolcie, ze na zakonczenie zadam trzy pytania, ktore prawdopodoi deiicytu i)L:::zetowego przy zastosowaniu kombinacji obnizenia wydatkow rz^dowych
zadaliscie sobie w tym miejscu. podwyzk;.; podatkow. Clinton obawiat sie; jednak, ze takie zaostrzenie potityki fiskal-
neJ mogtoiw ;amo przez si§ prowadzic do zmniejszenia popytu i wywotania kolejnej
• Dlaczego polityki pieni^znej i polityki fiskalnej nie wykorzystano w celu i recesji. Pnnv.'diowEi strategi^ w tym przypadku byto poi^czenie schiadzania fiskalnego
recesji, a nie tylko jej ograniczenia? illby pozby.’; :,iq deficytu) z ekspansj^ m o n etarn^ (aby zapewnic utrzym anie popy-
Przyczyn^ jest to, ze zmiany w polityce oddziatuj^ na popyt i produkt i tu 1 ProU*.-k-:,j: na wysokim poziom ie). Tak^ strategi^ przyj^li i realizowaii Bill Clin-
z upiywem czasu (wi^cej na ten tem at zob. podrozdziat 5.5). Totez do cz. lJn poiityk^. fiskatn^) i A lan G reenspan (kieruj^cy polityk^ pieni^zn^).
152 153
Czesc giowna. Ok.-c.. w i f , fiynkt {inansow e i rynki dobr; Model iS -L M
......................... ....

Rezultatem tej strategii - oraz po czesci odrobiny szczescia w przebiegi ,e fiskalnej i pieni^znej wymaga czasu. Jak dlugo to trwa? Odpowiedzi na to
gospodarczych - byio state zmniejszanie cieficytu budzetowego (ktory pod i 3Gzna udzielic jedynie na.podstawie analizy danych i przez wykorzystywanie
90. przeksztaicit si§ w oadwyzke budzetow^.) i staly, trwajqcy do konca dziesi .. . , c o n o m e tiy c z n y c h . Wyniki takiego badania ekonometrycznego na podstawie
wzrost produkcji2\ ja Stanow Zjednoczonych z lat 1960-1990 przedstawiono na ilustracji 5.9.

(a! (b) (c)

W piyw wzrostu stopy W piyw wzrostu stopy W piyw wzrostu stopy
unduszy federalnych o 1% funduszy federalnych o 1% funduszy federalnych o 1%
5.5. Jak model !S ~ L M pasuje do rzeczywistosci? ns sprzedaz detaiiczn^ na produkcj^ na zatrudnienie

1,6

1,2
Do tej poiy zupeinie pomijalismy kwesti^ dynamiki. Na przyktad kiedy analizo¥-alis;rn,
3S 0,8
efekty wzrostu podatkow na ilustracji 5.7 lnb efekty ekspansji m onetarnej na jiusirn" s
cji 5.8, traktowalismy te kwestie tak, jakby gospodarka natychmiast przesuwafa sic 'S 5 0,4

z A d o A ', a produkcja z Y do Y', Oczywiscie nie jest to podejscie zgodne z reHiiami- 1 0,0
s.

fatU w ^
dostosowanie produkcji przeciez wymaga czasu. Aby ucliwycic ten wymiar czi'.so'A\ przedziai
g
—1},4
musimy ponownie wprowadzic do analizy dynamike. 'l

Z m iu u a
Wprowadzenie dynamiki w ujcjciu formalnym byioby trudne. Jakjednak zrooiiismv - 0 ,8

to w rozdziale 3, mozemy opisac siownie podstawowe mechanizmy. Niektore netha- - 1 ,2 - 1,2

nizmy btjdq nam znane z rozdziaiu 3, inne b§d% zupeinie nowe.
T rrn - 1 ,6 i rn i i \ n i r~ ~ 1,6 m I I- r T T T T T T
4 4 8
• Konsum entoni praw dopodobnie zajmie troch^ czasu dostosowanie swojoj kon- Czas (kwartaly) Czas (kwartaly) Czas (kw a rtsfy)
sumpcji do zmian w rozporzadzalnym dochodzie.
• Firmy prawdopodobnie bed£| potrzebowaly jakiegos czasu na dostosowan !e wvdiu- (d) (e)
kow inwestycyjnych do zmian w poziomie sprzedazy. W ptyw wzrostu stopy W piyw wzrostu stopy
funduszy federalnych o 1% funduszy federalnych o 1%
• Firmom prawdopodobnie zajmie troch^ czasn dostosowanie wydatkow inwestvc\j- na stopg bezrobocia na poziom cen
nych do zmian stopy procentowej.
0,15
• Firmy b^d^ potrzebowaiy czasu na dostosowanie produkcji w nast^pstwie zmian
w poziomie ich sprzedazy. 0,12

0,09 S-
Tak wiec po zwyzce podatkow potrzebny jest pewien okres, zanim spadek rozpo-
1 o,
rz^dzalnego dochodu znajdzie odzwierciedlenie w wydatkach konsumpcyjnych, vrochc 0,06
dluzej potrwa zrnniejszanie produkcji po spadku wydatkow konsumpcyjnych, a jcszczc I
0,03
wi^cej czasu minie, zanim dojdzie do zmniejszenia inwestycji w reakcji na mdejaca 1 - 0,
sprzedaz oraz do spadku konsumpcji w zwiazku z obnizeniem dochodu itd. 0,00
Po zastosowaniu polityki ekspansji monetarnej mija pewien okres, zatiitn wydatKi
inwestycyjne zareaguj£| na obnizenie stopy procentowej, troch^ diuzej trwa dostoso- -0 ,0 3

wywanie wzrostu produkcji do wzrostu popytu, a jeszcze wi^cej czasu wymaga zvcick-
-0 ,0 6 rn~T~r*Tn~TTT*ri“
szenie konsumpcji i inwestycji w reakcji na zmiany produkcji itd. 4 8
Czas jkw a rta fy ) Czas (kwartaty)
Precyzyjne opisanie procesu dostosowawczego wymaganego z powodu poj&wicnia
sie tych wszystkich zrodet dynamiki jest zadaniem niezmiernie skomplikowanyrr.. Pod- : i ■.:. resie wzrost stopy funduszy federalnych prowadzi do spadku produkcji i do wzrostu bezrobocia, ale ma ntewielks w pfyw
stawowe nast^pstwo jest jednak jasne i zrozumiaie: dostosowanie produkcji do zmiaxi
' istiano, M. Eichenbaum, Ch. Evans, The Effects ofM one ta ry Poiicy Shocks: Evidence from the Fiow ofFunds, „Review of
id Statistics", luty 1996.
Upewnijcie si^, ze potraficie opowiedziec histori^, posiuguj;|c si^ wykresem IS-LM. K-lorL’
krzywe ulegty przesunieciu? Jaki to miaio wplyw na stan rownowagi? ilustr.'r. ;. J J , Empiryczne rezultaty wzrostu stopy funduszy federalnych
152 Czi\$c gtowna, Okies nki finansowe i rynki dobr: M odei IS -L M 155

Rezult skty decyzji Fed o podniesienr.! ;rr,,,, lieziyisi przyblizeniem do realiow w krotkim okresie. Przez pierwsze szesc kwar-
gospoc n typow y w ptyw w z ro stu tej ralow poziom cen pozostaje niemal niezmieniony. D opiero po szostym kwartale
90. prz,,.,.. ) o z i o m cen wydaje si^ obnizac. M oze to byc przekonuj^ca wskazowka, pozwala-
O N )ddzialywania zm ian y poziomu.M;;^, i^ca odpowiedziec na pytanie, dlaczego model IS -L M staje si^ mniej wiarygodny
wzrost
. =i n ^ O kazdyrn w ykresie widzimy trzy kr/vwv. iako narz^dzie analizy sredniookresowej . W srednim okresie nie mozemy utrzymac
* * a.
C- ° S. T3 >dzwierciedla n a jle p s z e oszacovank. zalozenia o stalym poziomie cen, poniewaz ruchy poziomu cen staj^ si§ wazne.
C 3 g G
S !B ° S?
3 "o cB' szczegolne zm ienne analizov--;;ne n;i
.o 2 OT Q,
5.5. j / i ; acieniony o b sz a r m ie d zy nim i rcpre- Z ilu s tra c ji 5.9 w y n i k a j^ dwie w a z n e lekcje. Po pierwsze, pokazana tu analiza daje
o ry m znajduje si«j p o p ra w n a w;inosC n;§m o d c z u c ie dynamiki w dostosowaniu produkcji i innych zmiennych w reakcji na
5° I I. t vdopodobienstwem 60%27. polityfo? pieni^zn^.
O Ca O
p o drugie, co jest bardziej istotne, analiza pokazuje rowniez, ze to, co obserwuje-
3lyw w zro stu sto p y fu n d u szy fedcra!- nn w gospodarce, jest zgodne z konsekwencjami modelu IS-LM . Nie dowodzi to, ze
n czasu. Procentow a^ zm ian e sprzeda- <nodel IS-L M jest m odelem prawidlowym. M oze bowiem byc tak, ze wszystko to, co
i czas, mierzony w kwartalach, na osi .ih-erwujemy w gospodarce, jest efektem dziaiania zupefnie innych mechanizmow,
poziom ej. ;l fakt dobrego dopasowania m odelu IS -L M to wyl^cznie zbieg okolicznosci. Wydaje
K o n cen tru ji|C sitj n a n ajlep szy m o sz a c o w a n iu - tj. krzyw ej ci^glej -widzimy. sie to jednak m alo praw dopodobne. M odel I S - L M wygl^da na solidn^ podstaw^,
ze wzrost stopy fu n d u szy federalnych o 1% prowadzi d o sp a d k u sprzedazy deta torej mozna opierac analiz^ zmian dzialalnosci gospodarczej w krotkim okresie.
licznej. Najwi^kszy sp a d e k sp rzed azy , —0,9%', zanotowano p o p ie ciu kwartatach. Wdalszej cz^sci ksi^zki m odel ten zostanie rozwini^ty w zwi^zku z rolq. oczekiwan
• W czfjsci (b ) ilustracji 5.9 pokazano, jak nizsza sprzedaz prow adzi d o obnize- ;1 ozdzialy 14-17) oraz otwarcia rynkow dobr i rynkow finansowych (rozdzialy 18-21).
n ia produkcji. W reakcji n a s p a d e k sprzedazy firm y zmniejszaj^ produK cje, ale Najpierw jednak musimy zrozumiec, co wpiywa na produkcj^ w srednim okresie. B^-
w mniejszym sto p n iu , niz wynikaloby to ze spadku sprzedazy. Innymi slowy. rirmy .bie to przedmiotem nast^pnych czterech rozdziaiow.
przez p ew ie n czas g ro m a d z q zapasy. D ostosow anie produkcji je s t lagocsniej.sze
i wolniejsze w porownaniu z d o sto s o w a n ie m sprzedazy. Najwi^kszy spaciek pro-
dukcji wynosil —0,7% i odnotowano go po osmym kwartale. Polityka pi.enieina
oddzialuje zatem na zm ienne ekonom iczne z duzym opoznieniem . C-ifkowify Podsun:-:wanie
efekt zmian w polityce pieni^znej w odniesieniu do produkcji nast^puje po prawie
dwoch latach28. • Model IS -L M opisuje konsekwencje stanu rownowagi zarowno na rynku dobr, jak
• W cz^sci (c) ilustracji 5.9 p o k a z a n o , jak m n ie jsz a produkcja p ro w a d zi do zmnicj- i na rynkach finansowych.
szenia zatrudnienia: zmniejszaj^c p ro d u k cje , przedsi^biorstwa ogran iczaja rowniez ‘ Zaleznosc IS oraz krzywa IS pokazuj^ takie kombinacje stopy procentowej i po-
zatrudnienie. Podobnie jak w przypadku produkcji, spadek zatrudnienia jest po- aomu produkcji, ktore odpowiadaj^ rownowadze na rynku dobr. W zrost stopy
wolny i ro w n o m iern y , osi^gaj^c najnizsz^ wartosc —0,5% po czwartym kwartale. procentowej prowadzi do obnizenia produkcji, dlatego krzywa IS jest opadaj^ca.
Spadek zatrudnienia z n a la z l odzw ierciedlenie w e wzroscie stopy bezroooaa, co ' 'M eznosc L M oraz krzywa L M pokazuj^. takie kom binacje stopy procentowej
widzimy w cz^sci (d) ilu stracji 5.9. i poziomu produkcji, ktore odpowiadaj^ rownowadze na rynkach finansowych.
• W czesci (e) ilu stra cji 5.9 pokazano zachowanie si§ poziomu cen. Pami§tajC;e. i<- Ola danej realnej podazy pieni^dza wzrost produkcji prowadzi do wzrostu stopy
jednym z zatozen modelu IS—L M je st staly poziom cen, a wi^c brak reakcji poziu- procentowej, dlatego krzywa LM jest rosn^ca.
mu cen na zmian^ popytu. W cz^sci (e) m ozem y stwierdzic, ze zaiozem e to jusi 6 Ekspansja fiskalna przesuwa krzyw^ IS w prawo, prowadzqc do wzrostu produkcji
i stopy procentowej. Z aostrzenie polityki fiskalnej przesuwa krzyw^ IS w lewo,
26 Rynek funduszy federalnych oraz stopsj funduszy federalnych omowilismy w podrozdziale 4- ■ prowadz£|c do spadku produkcji i stopy procentowej.
27 Ekonometria nie polega na poznawaniu dokiadnej wartosci wskaznikow lub skutkovf odJzi.- ■ikspansja m onetarna przesuwa krzyw^ L M w doi, prowadz^c do wzrostu produk-
lywania jednej zmiennej na druga. Ekonometria koncentruje sisj raczej na dostarczeniu mozh^-'- cji i spadku stopy procentowej. Zaostrzenie polityki pieni^znej przesuwa krzyw^
najlepszego oszacowania (w naszym przypadku jest to krzywa cicjgta na wykresach) oraz mi;u»stop1*-
zaufania, jakie mozemy miec do oszacowania (w naszym przypadku jest to przedzial ufnosci).
LM w gor^, prowadz^c do spadku produkcji i wzrostu stopy procentowej.
28 Wyjasnia to, dlaczego polityka pieni^zna nie byia w stanie zapopiec recesji z 2001 r. (zob. ra>- * ti|czne zastosowanie polityki pieni^znej i polityki fiskalnej nazywa si§ kombinacj^
ksj 5.2). Na poczqtku 2001 r. Fed zacz^i obnizac stop<? funduszy federalnych, ale byio juz za po/n^- polityki pieni^zno-fiskalnej lub prosciej: kombinacj^ polityki. Czasami polityka
aby te obnizki mogfy przyniesc znaczny skutek w 2001 r.
 rynki dobr: M odel IS -L M 157

£
R ezultatem tej strategii - or 5 itkow' rzqdowych prowadzi do spadku inwestycji.
lku. B
gospodarczych—.byio sta|f ° ;tosow iu rnoze prow adzic do wzrostu produkcji przy niezmiennej stopie
90, przeksztafcilsie w r ^ g .nej pr tyiko wtedy, kiedy zm ieniaj^ si^ zmienne w poliiyce zarow no pie-
, N &
wzrost produkcjp. g O 'zetow . fiskalnej.
" 1 4 1 :ie niodel opisujqcy iynek dobr ze stai^ wartosciq. inwestycji (model taki
l§ f I ti w ki lismy w rozdziale 3). Konsumpcj^ opisuje nast^pujj|ce rownanie:
lie zb
! * « £ C ~ c0 + c,(Y — T);
efekt
>° | § 5 i polil dane.
B S O fekt jc
izcie rownanie dia wielkosci produktu w stanie rownowagi. lie wynosi
,c mnoznika?
ozmy nastsjpnie, ze inwestycje zaiez^ zarowno od sprzedazy, jak i od
trocentowej:
Q N' o a& o pc s I = bQ+ b^Y — b 2i.
O CS> I On
izcie rownanie dla wielkosci produkcji w stanie rownowagi. Czy dla da-
oziomu stopy procentowej efekt zmiany w autonomicznych wydatkach
fkszy niz w punkcie a? D laczego? (Przyjmijcie zaiozenie, ze c + b }

• nKspansja m onetarna 143 Mszmy nast^pnie zaleznosc L M jako:

» Zaostrzanie polityki pieni^znej (zaciesnienie m onetarne) 143
M / p = d tY - d2i.
® Kombinacja polityki pieni^zno-fiskalnej , kombinacja polityki 146
9 Przedziai ufnosci 154 [icie rownanie dia wieikosci produkcji w stanie rownowagi. (Wskazow-
hcie stoptj procentow^ z zaleznosci IS i L M ). Wyprowadzcie mnoznik
zmiany wydatkow autonomicznych o jednostk^ na wielkosc produktu).
loznik b^d^cy wynikiem obliczen w cz^sci c jest wi^kszy czy mniejszy od
Pytania i probiemy ika wyprowadzonego w cz^sci a? Wyjasnijcie, w jaki sposob wasza odpo-
na to pytanie zalezy od rownania opisujc|cego zachowanie konsumpcji,
Szybki sprawdzian /cji i podazy pieni^dza.
iwestycji na zmiany w poiityce fiskainej.
1. Wykorzystujc|C informacje om ow ione w niniejszym rozdziale nazwijcie ■>
stwierdzenia prawdziwymi, faiszywymi lub niepewnymi. Krotko uzasadn « ■zystuj^c m odel I S - L M wykazcie, w jaki sposob obnizenie wydatkow
wybor. vyeh wptywa na wielkosci produktu i poziom stopy procentowej. Czy
cie ocenic, co stanie si^ z inwestycjami? Dlaczego?
a. Giownymi determinantami inwestycji sf| poziom sprzedazy i stopa pro £
swazcie teraz nast^pujqcy model IS-LM:
b. Jesli wszystkie zmienne egzogeniczne w zaleznosci IS sq staie, to w. ;
ziom produkcji mozna osi^gn^c wyl^cznie przez obnizenie stopy proc:ij C = cu + c ,( F ~ T)
c. Krzywa IS jest opadajcjca, poniew az z rownowagi na rynku dobr w; n I = bQ+ b xY - b2i
wzrost podatkow prowadzi do obnizenia poziomu produkcji. M / P = d tY — d j
d. Jesli wydatki rz^dowe i podatki wzrastaja. o dokladnie tak<| sani£| 1
krzjwa IS aie przesuwa si$. |zcie rownanie dla wielkosci produkcji w stanie rownowagi. Przyjmijcie
nie, zex'j + b < 1. (Wskazowka: jezeli b^dziecie mieli H opot z roz-
e. Krzywa L M jest rosn^ca, poniewaz do zwi^kszenia produkcji potrzi b
wyzsza podaz pieniijdza. iem, m ozecie zastosowac w tym kroku takie ujecie jak w problemie 2).
 c. Rozwi^zcie rownanie d la stopy procentowej w stanie rdwnowagi. ('Wsk ,, Wiemniej jednak przedsiebiorstwa cz^sto finansuj^ projekty inwe-
wykorzystajcie do tego zaleznosc LM ). ystuj^c wlasne fundusze.
d. Rozwiqzcie rownanie dla inwestycji. rozwaza wykorzystanie wiasnych funduszy (a nie finansow anie
e. Jakie warunki musz^ spelniac param etry modelu (c0, itd.), aby 2 > :nej do sfinansowania projektow inwestycyjnych, to czy wyzsza stopa
G doprowadziio do wzrostu inwestycji? (Wskazowka. Jesli G zmnit ltvniowa zniech^ci do realizacji tych projektow? Wyjasnijcie. (Wskazowka.
o jednsi jednostk^, o ile wzrasta 11 Uwazajcie: zmiany I powinny b ' p.h-'vs;; ie o sobie jako o wtascicielach przedsi^biorstwa, ktore generuje zyski,
podczas gdy zmiany G powinny byc ujemne). zcie sobie, ze zyski te m ozecie wykorzystac albo na sfmansowanie no-
f. Wyjasnijcie warunki, ktore wyprowadziliscie w punkcie e. v_,’,h omjektow inwestycyjnych, albo na zakup obligacji. Czy stopa procentowa
piyw na wasz^ decyzjtj o sfinansowaniu nowych projektow inwe-
4. Rozpatrzcie nast^puj^cy model IS-LM :
>i\cyjny. '>?;
C = 200 + 0,25Fd
/, puhipk' pl/iimsci.
/ = 150 + 0,257 - 1000/
G = 250 a Prz’ puscmy, ze stopa procentowa obiigacji jest ujemna. Czy ludzie b^d^wtedy
T = 200 i trzymac obligacje czy trzymac pieni^dze? Wyjasnijcie.
( M / P ) d = 2 7 - 8000/: b. V;vkreslcie popyt na pieni^dz jako funkcj^ stopy procentowej dla danego po-
ziorpu realnego dochodu. Jak odpowiedz udzielona na powyzsze pytanie, a,
M / P = 1600
upiyv/a na waszq. odpowiedz? (Wskazowka: wykazcie, dlaczego funkcja popytu
a. Wyprowadzcie zaleznosc IS. (Wskazowka: zm ienna Y powinna byc po iewci nu p.-jniadz staje si^ bardzo plaska, kiedy stopa procentowa bardzo zbliza si^
stronie, a pozostaie zmienne przeniescie na prawq stron^ rownani'i). do zc--a).
b. Wyprowadzcie zaleznosc LM . (Wskazowka: w dalszych rozwazanii-ich c. Wyprowadzcie krzyw q LM. Co stanie si? z t^ krzyw£| w m iar^ zblizania si^
ny b^dzie taki zapis rownania, w ktorym i bedzie po lewej stronie rownania. ■ procentowej do zera? (Wskazowka: stanie si^ bardzo piaska).
a wszystkie pozostaie jego zmienne po prawej stronie). d. Rozr.atrzcie wyprowadzon^ krzyw^ 'LM. Przypuscmy, ze stopa procentowa jest
c. Rozwi^zcie row nanie dla realnej wielkosci produktu w stanie rownowagi. ba/;.vo zblizona do zera, a bank centralny zwitjksza podaz pieni^dza. Co stanie
(Wskazowka: wstawcie wyrazenie okreslaj^ce stop^ procentow^ % rownania sie /,■; stop^ procentow^ przy danym poziom ie dochodu?
L M do rownania IS, a nast^pnie rozwi^zcie rownanie dla produc: , c. C/v ekspansywna poiityka pieniezna moze doprowadzic do zwi^kszenia pro-
d. Rozwi^zcie rownanie dla stopy procentowej w stanie rownowagi. (’Wskazoftka. dukcji, kiedy stopa procentowa jest juz bardzo bliska zera?
Wstawcie wartosc Y, ktorq, otrzymaliscie w punkcie c, albo do rownania IS, a!b- ■ aznosc banku centralnego zredukowania stopy procentowej, kiedy jest
do rownania LM , a nast^pnie rozwi^zcie je dla i. Jesli wasze obliczenia bcd:i ju/ orm ::ardzo zblizona do zera, nazywa si^ puiapk^ piynnosci, a po raz pierwszy
prawidiowe, to powinniscie w obydwu rownaniach uzyskac taki san’! wynik). wspon-r.Jai o niej Keynes w 1936 r. w swoim dziele Ogolna teoria..., ktore daio
e. Rozwi^zcie rownanie dla wartosci C oraz I, a nast^pnie sprawdzcie wartosc V. podsisLv. •. do stworzenia modeiu IS-L M . W takiej puiapce piynnosci znajduje si^
ktorq otrzymaliscie przez dodanie C, I oraz G. wlasnic ,;aponia, co omowimy w rozdziale 22. Puiapka ta silnie ogranicza moz-
f. Przypuscmy teraz, ze podaz pieni^dza wzrosia do wartosci M / P = 1840. Roz iiwosc v/ykorzystania polityki pieni^znej do pobudzenia gospodarki japonskiej.
wi^zcie rownanie dla wartosci Y, i, C oraz I. Opiszcie siownie efekiy ckspan-
■
;. Konib'.r. cja polityki Busha i Greenspana.
sywnej polityki pieni^znej.
W 200 : ;, Fed prowadzii bardzo ekspansywn^ polityk^ pieni^zn^. W tym samym
g. Powroccie do pocz^tkowej wartosci M / P = 1600. Przypuscmy Jxrnz, ze wy-
czasie p/ezydent G eorge W. Bush przeforsowai rozwif|zanie prawne, na mocy
datki rz^dowe wzrosiy do G = 400. Omowcie wplyw ekspansyv/nej polityki
klorego obnizono podatek dochodowy.
fiskalnej na Y, i oraz C.
“• Z;1/.' .-;rujcie wpiyw takiej kombinacji poiityki na produkcj^.
Do namystu h Juf -.■ kombinacja polityki rozni si§ od kombinacji zastosowanej przez Clin-
t“ r/. Greenspana?
5. Inwestycje i stopa procentowa. c- 1 -o .io si^ z wieikosci^ produkcji w 2001 r.? Jak mozna pogodzic to, ze oba
W rozdziale tym twierdzimy, ze inwestycje pozostajg. w ujemnej zaleznosci od ,*i(r rWz;, e poiityki miaty ekspansywny charakter, z tym, ze w 2002 r. wzrost miat
py procentowej, poniewaz wzrost kosztow finansowania zewn^trznego zriiech^'- 'ski poziom? (Wskazowka: co jeszcze si§ zdarzyio?).
 160 o w e i rynki d obr: Model IS-LM i *3i
ki fin a 'is--------------------------------------------------------------------------------------
Czqsc giow

8 , Kombinacje polityki fiskalnej i pieni^znej. :.-7Cie na dane dla okresu 1992-2000. Kiedy polityka pienitjzna staia siq bar-
Zaproponujcie tak^ kombinacj^ obu rodzajow poiityki, ktora pozwoii • . fkspansywna?
ponizsze cele. sidzcie teraz do tabeli B -2 z R aportu Ekonomicznego Prezydenta i zestaw-
nformacje na temat ksztaitowania skj reainego PKB i realnych krajowych
a. Wzrost Y przy liiezmienionym i.
jctvcji brutto w latach 1992-2000. Obliczcie inwestycje jako procent PKB
b. Redukcj^ deficytu budzetowego prz}/ niezmienionym poziom ie Y. Jai
.. iazdego roku. Co dziaio sie z inwestycjami w badanym okresie?
si^ i? Co stanie sie z inwestycjami?
szcie przejdzcie do tabeli B-31 i wyszukajcie dia badanego okresu infor-
9. (Mniej paradoksalny) paradoks oszcz^dzania. na tem at wartosci reainego PKB na mieszkanca (w dolarach z 2000 r.),
W jednym z probiemow pod koniec rozdzialu 3 omowiono wplyw spadku zaufcini'- OhUczcie stop^ wzrostu dla kazdego roku. Jaka byia przeci^tna roczna sto-
konsumentow na poziom oszcz^dnosci prywatnych i inwestycji, kiedy imveMvrU /zrostu w okresie 1992-2000? W rozdziaie 10 dowiecie sie, ze przecietna
zalez^ od poziomu produkcji i nie zalez^ od stopy procentowej. Teraz rozwaznv. na stopa wzrostu realnego PKB na mieszkanca w Stanach Zjednoczonych
ten sam przypadek, ale w zwi^zku z m odelem IS-LM , w ktorym inwestycje yakh rresie 1950-2004 wynosiia 2,6%. Jak wypada porownanie przeci^tnej war-
zarowno od stopy procentowej, jak i od poziomu produkcji. i wzrostu z lat 1992-2000 z przeci^tn^ wartosci^ z okresu powojennego?

a. Przypuscmy, ze gospodarstwa domowe usiluj^ oszcz^dzac wiecej, tak ze Konsc.-apcja, inwestycje i recesja z 2001 r.
ufanie konsumentow spada. Wykazcie, wykorzystuj^c model IS-L M , jaki jey Jesi U- lcwestia wymagaj^ca od was zbadania, co dziaio sie z inwestycjami i kon-
wpiyw spadku zaufania konsum entow na produkcj^ i stop^ procento\ :■ KLimpci;i przed recesj^z 2002 r., w trakcie jej trwania i po jej zakonczeniu. Wyma-
b. Jak spadek zaufania k on su m en tow wptywa na konsum pcj^, inwtstycje ga io od was rowniez analizy reakcji inwestycji i konsumpcji na wydarzenia z 11
i oszcz^dnosci prywatne? Czy d^zenie od wiekszego oszczqdzania mv.si onv- wrzesr.-a 2 0 0 1 r.
nosic w efekcie wyzsze oszczqdnosci? Czy musi doprow adzic do nizszych Oci-.viedzcie stroncj internetowEj. Biura Analiz Ekonomicznych (Bureau of Eco-
oszcz^dnosci? -\nalysis, www.bea.gov). Odszukajcie tabeie NIPA, zwiaszcza Tabel^ 1.1.1
'.v ujc'': i kwartalnym, w ktorej pokazano procentowq zmiane: realnego PKB ijego
skiad’-.kow, oraz Tabel^ 1.1.2 pokazuj^cEi udziai poszczegoinych skladnikow PKB
Do dalszych przemyslen
w jeuo ogolnej procentowej zmianie. Prezentow ane w Tabeli 1.1.2 procentow e
z m iiisk ia d n ik o w PKB s^ wazone ich wieikosci^. Inwestycje charakteryzuj^ si^
10. Kombinacja poiityki Clintona i Greenspana.
wicksz:!. zm iennosci^ od konsum pcji, ale konsum pcja jest znacznie wi^ksza od
Jak to opisano w niniejszym rozdziale, w trakcie kadencji prezydenta Cliniona
inwcstycji, st£|d mniejsza procentowa zmiana konsumpcji m oze miec dokladnie
doszio do zmiany kombinacji polityki na rzecz zaostrzenia polityki fiskalnej I sto-
ihk: r-.:-.- .1 wplyw na PKB, jak znacznie wi^ksza procentowa zmiana inwestycji. Za-
sowania bardziej ekspansywnej polityki pieni^znej. Teraz zbadamy kwestie leore-
uva-/;:^, ze procentowe kwartalne zmiany se| wyrazone w uj^ciu rocznym. Wyko-
tycznych i praktycznych konsekwencji tej zmiany kombinacji polityki.
rzysi-:j';.c Tabeie 1.1.1 i 1.1.2, zestawcie kwartalne informacje na temat reainego
a. Przypuscmy, ze zmniejsza si^ G, rosnie T, a zwi^ksza si^ M oraz ze wspomnia- PKB. ‘.onsumpcji, prywatnych inwestycji krajowych brutto oraz trwalych inwesty-
na wyzej kombinacja polityki nie wpiywa na produkcj^. Wykorzystuj^c model cji nu:.'lieszkaniowych dla okresu 1999-2002.
I S - L M om ow cie efekty takiej polityki. Co si^ dzieje ze stop ‘4 proce'ntovva?
......azcie kwartaiy z ujemnym wzrostem w latach 2 0 0 0 i 2 0 0 1 .
A co z inwestycjami?
b. ,;sledzcie ksztaitowanie si§ konsumpcji i inwestycji w iatach 2 0 0 0 i 2 0 0 1 .
b. Odwiedzcie strone internetow^ z Raportem Ekonomicznym Prezydenia (Eco-
jystaj^c z Tabeli 1.1.1 odpowiedzcie na pytanie, ktora zmienna charakte-
nomic Report o fth e President, www.gpoaccess.gov/eop/). Spojrzcie na tabeb<
waia si^ wi§ksz<| procentowa zmian^ w tym okresie. Porownajcie trwate
B-79 w aneksie statystycznym. Jak w latach 1992-2000 zmienily si^ przychody
:stycje niem ieszkaniowe i inwestycje ogoiem . Ktor^. zmiennq charaktery-
federalne (wpiywy z podatkow), wydatki federalne i deficyt budzetowy jako
lia wieksza procentowa zmiana w badanym okresie?
procent PKB? (Zauwazcie, ze wydatki federalne zawierajq_ rowniez transfery
c. zystaj^c z Tabeii 1.1.2 zestawcie informacje na temat udziaiu konsump-
pieniezne, ktore byiyby wyS^czone ze zmiennej G, co byio elementerm definicji
inwestycji we wzroscie PKB w okresie 1999-2001. Obliczcie przeci^tny
w naszym m odelu IS-LM. Zignorujcie jednak t§ roznic^).
rtainy udziai dla obu zmiennych we wszystkich Iatach. Obliczcie nast^pnie
c. Na stronie internetowej Rady Gubernatorow Rezerwy Federalnej (Fedcnd Re-
tn^ udzialu kazdej ze zmiennych dla lat 2 0 0 0 i 2001 (tj. odejmijcie przeci^t-
serve Board of Governors) publikowane s^ biez^ce i historyczne inforn j
dziai konsumpcji w 1999 r. od przeci^tnego udziaiu konsumpcji w 2000 r.,
teniat stopy funduszy federalnych (www.federalreserve.gov/fomc/fundsra ■
 162 C zq sc gtowna
------------_ owe i rynki dobr: M odel IS-LM 163

odejmijcie przecicjtny udziat konsum pcji w 2000 r. od przecietneg M‘ M '" fvF

konsurnpcji w 2001 r. i podobna operacj^ przeprowadzcie dia inwest
LlVI
latacb). Ktora ze zmiennycb wykazaia wiekszy spadek w udziale we
Co waszym zdaniem byto bezposredniti przyczyn^ recesji z 2001 j
popytu inwestycyjnego czy spadek popytu konsumpcyjnego) ? LM "
d. Spojrzcie teraz, co dziaio si^ z konsumpcjc| i. inwestycjami w trzecii
tyrn kwartale 2001 r. i w dwoch pierwszych kw artaiach 2002 r. po
niach z 11 wrzesnia. Czy wydaje sie wam, ze spadek inwestycji w kon
M '" • LM ’
ma sees? Jak dlugo trwat spadek inwestycji? Co dziaio siq w ti ;ala f > 'Y)
z konsumpcj^? W jaki sposob wyttumaczycie zwlaszcza zmiany w kcnsuipp-^
w czwartym kwartaie 2001 r.? Czy wydarzenia z 11 wrzesnia 2001 r. !
¥ '| J ! a Y]
czymt recesji z tego roku? Odpowiadaj^c na te pytania, wykorzystejcie'iai’..
wskazowki dyskusjsj z niniejszego rozdziaiu oraz wiasnq intuicj^. Y

dz (realny), M / P Dochod,Y
\d.j (b)
3SC10- I f ' o, 'V ‘ 3 ‘-anl' re m elny zvneksz/ podaz pienicjdza w odpow iedii na zmian^ popytu na pieniqdz spowodowan^
Literatura uzupetniajqca -i.cim-'s'ochodu, cto a piXPircw=i niOZ3 pozosiac na mezmienionym poziomie, wzrosnqc niewiele lub wzrosnqc znacznie.
mysiec o L iz /^ e ' LM ,ako gnficzne] reprezeitacji skutkow decyzji banku centralnego odnosnie do tego, czy oraz o ile wzro-
,-s iiii::.;' i-.r0Ce n 'iw a »' i = ^ r ji ne w z rjs t dochodu
8 Opis gospodarid amerykahskiej od okresu „irracjonalnej zywiolowosci” do rece^ji
z 2001 r. oraz uwagi o roli polityki fiskalnej i pieniqsznej odnajdziezie w ksiaici llusttacja 5D
Paula Krugmana, The Greai Unraveling (W.W. Norton, New York 2003). (Uwasi,.
Krugmanowi nie podoba si§ rz^d Busha ani jego polityka!). liicniiidz. Pod i- .-im..-L.c n} znatz- pionowa lin iaM \ a popyt na pieni^dz opadajaca
KiV'.-w;, M" s HA i 6 ..'i-jt'agi okresla punkt^4, przy stopie procentowej iA.
Ro/sva2ni‘ ' _>z . z*os: co c 'io n j, ktory wplywa na przesuni^cie krzywej popytu
„a o k n ^ a z z i'i'1do M h’ JeSii b'.m. centralny nie zmieni podazy pienic|dza, stan row-
wyprowadzenie zaieznosci L M
uuuciiBK. A iie rn a iy w n e nowas.i przc-> iwe ,i.; z vimkfu.4 do DunktuB, astopaprocentow aw zrosnie z i A do iD.
jako reguta stopy procentowej Wynil' ajqca _ >;■ c r.rzyw U \L czvli zaleznosc mi^dzy stop£| procentowq a dochodem,
wvkre<!ono ’ {b i ilnstrjc|i 5D ’ i jest ona dokiadnie taka sama jak w cz^sci (a)
W niniejszym rozdziale wyprowadzilismy zaleznosc L M przy zalozeniu, ze zaxdbpie- ilusiniqi 5.4.
niqdza jest stafy. To pozwolito nam uzyskac dodatniq zaleznosc mitjdzy stopa proccn- p\/; puv.'i • ycncl.. ze v/obec w^'-ostu dochodu bank centralny dc|zy do utrzymania
tow^ a dochodem, pokazan^ np. w cztjsci (b) ilustracji 5 .4 . -top\ c•o',-.nfv. 'ic] n<r. i ieznnenionym poziom ie. Czy moze to zrobic? Tak. A w jaki
Jak to jednak omawialismy w rozdziale 4, zalozenie, ze bank centralny wir/ymuje MHssor'? M o. to ziobic zv iek ,zajac oodaz pieni^dza w odpowiedzi na wzrost do-
zasob pieni^dza jako wartosc stal^ i pozwala stopie procentowej dostosowvwac sii; ehodiH z i T di. i-T' Tesh lo ifo o ; n op a procentowa pozostanie na niezmienionym
do zmiemajc|cego dochodu, nie jest trafnym opisem dziaiania wspotczesnych bankow poziorde *c-v<lov a^i |jrze'-iiiiic si^ z punktu^. do punktu D, a stopa procento-
centrainych. Wi^kszosc bankow centralnych stosuje jednak inoe podejscie -posluguje vvu po/ )STdiie iu poziOime /VymkajacEj. z takich dziaian krzywf| L M wykreslilismy
si^ kategoriam i ustalania najpierw stopy procentowej, a potem takiego dostosimy- w czesci. „ , ..’i-fidcj' : D. Lj-i^e Li-T i jest to linia pozioma: w odpowiedzi na wzrost
wania zasobu pieni^dza, aby osi^gn^c t$ z gory ustalon^ stop^ procentow^. Dlatego clocho! u t j .1 - ent.'clm, dc<;,tosov/iije podaz pienicjdza, aby utrzymac stop^ procento-
mozemy wyprowadzic zaleznosc L M przy alternatywnym zaiozeniu, ze bank centraiin ■ '4 na niezmiemonym poziomie.
ustala poziom stopy procentowej i w miar^ potrzeby dostosowuje podaz pieniqdza. Vio/e to jednak byc zbyt skrajnym posunisjciem politycznym. Byc m oze bank
aby osi^gn^c ten cel. coiitr;;in> pozwoli na wzrost stopy procentowej, ale w stopniu mniejszym, nizby to
Aby zrozumiec, co z tego wynika, przyjrzyjcie siq cz^sci (a) ilustracji 5D.1. Podob- nnaio .roejsce przy niezm iennej podazy pieniadza. N a przyklad w odpowiedzi na
nie jak w cz^sci (a) iiustracji 5.4, i tu na wykresie zestawiono podaz pienujdza i popyt *zrost dochodu bank centrainy moze zdecydowac sie na zwi^kszenie podazy pieni^-
na pieniqdz, przy czym na osi pionowej odlozono stop^ procentow^, a na osi noziomcj ■Jza o >;• > < M ’: W takim przypadku stan rownowagi przesunie si^ z punktu A do
164 Czqsc gtowna. ■!■■■■.■ ,

punktu C. a stopa procentow a w zrosnie z iA do ic. Wynikaj^ca z tego krzy

wykreslona w czcjsei (b) ilustracji 5D.1 jako LM", b^dzie rosn^ca, ale barazie
niz LM.
Podsumujmy. Zaleznosc LM, ktor^ wyprowadzilismy w tekscie rozdzialu,
zaleznosc miedzy stopc}, procentow^ a dochodern dla danej podazy pieniadza
nosc LM , ktdr^ tu wyprowadzilismy, wskazuje zaleznosc miedzy stop^ proccnio-.v:,
a dochodem, kiedy bank centralny dziaia wedlug danej regidy stopy procento\
zwala na dostosowywanie sie podazy pieni^dza w miar^ potrzeby. Nachylenie
L M zalezy zatem od tego, o ile bank centralny podniesie stoptj procentow ^v reakci:
na wzrost dochodu.
Kt6rat z opisanych zaleznosci L M powinniscie wykorzystywac? To zalezy i .■■'. . s r e d n im g o s p o d a r k a w r a c a d o p o z io m u p r o d u k c ji o d p o w ia -
jaka kwestia w danej chwiii wchodzi w gre. Wezmy na przyklad przypadek la tu ra ln e ] s to p ie b e z r o b o c ia .
deficytu budzetowego, przesuwajacy krzywq IS w prawo. Mozecie chciec wiedziec. jak
zmieni sitj produkeja i stopa procentowa, jesli bank centralny utrzyma podaz '. 1
dza na niezmienionym poziomie. W tym wypadku wykorzystacie wariant L k '. vr
wadzony w rozdziale. M ozecie jednak na przyklad zalozyc, ze bank centralny bfjdzic-
dt|zyf do utrzymania stopy procentowej na niezmienionym poziomie i w tym ’A'vpadku R o z d r r ’6
wykorzystacie wariant krzywej L M z Dodatku - w tym konkretnym przypadku hed/ic
to pozioma krzywa L M . (Przy ktorym z tych dwoch zatozeii wptyw polityki i'iskalncj W i'o>.;.-7 .ale 6 przedstawiamy rownowag^ na rynku pracy. Wprowadzamy poj^cie
na produkt bedzie wi^kszy?). ii.u.i! :ej stopy bezrobocia - tej stopy bezrobocia, do ktorej gospodarka dqzy
,v srcd i' n okresie. Z naturaln^ stopc| bezrobocia wiqze siq naturalny poziom pro-
Jllkci:.

Zasadniczy terrnin
Roidi'i -.' 7
• Reguia stopy procentowej 164
W nv.'ov-ale 7 omawiamy rownowag^ na wszystkich trzech rynkach - rynku dobr,
rynku : -.ansowym i rynku pracy - razem wzietych. Wykazemy, ze choc w krotkim
okres;-.; .rodukcja z reguly odbiega od poziom u naturalnego, powraca do niego
w si'c-;.: ■ n okresie. M odel wyprowadzony w rozdziale 7 nazywany jest m odelem
. '.•> . ■ wr az z modelem IS -L M , jest jednym z podstawowych narztjdzi makro-
ck-;..- .

Rofc-.--.:: . 8

ale 8 przyglc|damy si^ blizej zaleznosci mi^dzy inflacjq a bezrobociem,

co krzywa Phillipsa. Dowodzimy, ze we wspoiczesnej gospodarce Stanow
Z j e d . :onych niskie bezrobocie prowadzi do wzrostu inflaeji; wysokie bezrobocie
do spadku inflacji.
W rozclziale 9 przedstawiamy determinanty produkcji, bezrobocia i inflacji, a tak*.
skutki wzrostu podazy pieni^dza. W krotkim okresie spadek podazy pieniadv;,
moze wywotac recesjfj. N atom iast w srednim okresie jest on neutrainy; ,•
zadnego wpiywu na bezrobocie lub produkcje, ale przekiada sie w stosunk;- ;eciep
do jednego na zmiany stopv inflacji.

p0ivn-simy, co si§ cizieje, kiedy firmy reaguj^ na wzrost po^ , .u. zwi^kszeniem produk-
cu: \s-vzs,:a produkcja prowadzi do wi^kszego zatrudnienia. Wyzsze zatrudnienie pro-
w n d z i do nizszego bezrobocia. Nizsze bezrobocie prowadzi do wyzszych plac. Wyzsze
n ta c c zwi^kszaj^ koszty produkcji, sklaniaj^c firmy do podniesienia cen. Wyzsze ceny
sklunia'iapracownikow do z^dania wyzszych plac. Wyzsze piace prowadz^ do kolej-
iivcjh jiodwyzek cen i tak dalej.
Dotvchczas po prostu ignorowalismy ten ci^g zdarzen; przyjmuj^c staiy poziom
ccn. zaiozylismy w istocie, ze firmy mog^ i chcq dostarczyc kazd^ ilosc produktu przy
ilanvni poziomie cen. Dopoki skupialismy si^ na okresie krdtkim, zatozenie to byio do
przvjccih. Teraz jednak, kiedy nasza uwaga zwraca si§ w stron^ okresu sredniego, mu-
simv ocirzucic to zalozenie i zbadac, jak ceny i piace dostosowujqt si$ w czasie, a takze
■,prawdzic, jak to z kolei wplywa na produkcj^. To bedzie naszym zadaniem w tym
i (rzcch kolejnych rozdzialach.
W samym centrum opisanej tu sekwencji zdarzen znajduje si^ rynekpracy, czyli
rynck. na ktorym ustalane s^ place. W tym rozdziale skupiamy si^ na rynku pracy.
Rozdziai sklada si^ z szesciu podrozdziaiow.

* W podrozdziale 6.1 przedstawiamy rynek pracy w ogolnym zarysie.

* W podrozdziale 6.2 koncentrujemy si^ na bezrobociu, na jego zmianach w czasie
oraz na wpiywie jego zmian na poszczegolnych pracownikow.
* W podrozdziatach 6.3 i 6.4 przygl^damy si^ ustalaniu plac i cen.
* W podrozdziale 6.5 omawiamy rownowag^ na rynku pracy. Charakteryzuj emy
naturalnq stopq bezrobocia, czyli t§ stop^ bezrobocia, do ktorej gospodarka d^zy
w srednim okresie.
* W podrozdziale 6 . 6 prezentujemy plan dalszej analizy.

Wycieczka po rynku pracy

-2006 r. caikowita liczba ludnosci w Stanach Zjednoczonych wynosila 301,0 mln

ulustracja 6.1), Wyl^czaj^c tych, ktorzy nie osi^gn^li wieku produkcyjnego (ponizej
 ' ■"'-/nek p r a c y 199

8pty‘r-\- v ' S M ; - 0'

apv wv wj oHHci S1
i;6w :" wazmy n a s t ^ p u j ^ ana.
me, gdyz wiele samolott
. lotnisko i opuszcza je, /
Ludnosc cywilna przebywajqca na w olnosci: 228,8 min ■,. •: . loty i pasazerowie utknt
:: ■■ ;ku btjdzie duza w obu pn
3wie w drugim scenariuszi
:n sam sposob dana stopa
mifnne stany rzeczywistosci. Moz
Poza zasobem ■....•v''ikami u stan ia stosunku pr,
Cywiina sita rooocza: 15! ,4 miri sity roboct9j:
77,4 min ksi'T':’ wchodz^cymi do zasobu bezrc
ciedU.': sklerotyczny rynek pracy, z .
n is k in naborem pracownikow oraz i
Stwlerdzenie, jaki stan rzeczywis
nuigit t.anych o przemieszczaniu si^ \ . ^iaitacfi Zjednoczonych dane
Zatrudnisni: 144,4 mir Bszrobmm. ■x uosiopne S£| w comiesitjcznym raporcie znanym jako Biex^cy Przegl^d Ludnosc!
■ "7,0 mln ■
iCurreat Population Survey - CPS). Itustracja 6.2 przedstawia srednie miesi^czne
przcpiywy mi^dzy zasobam i rynku pracy, obliczone dla Stanow Zjednoczonych na
iiiistraeja 3,1. Ludrsosc, zascib siiy roboczej, zatrudnienie i beirobocie w Stanach Zjednoczonych w 200' ■ potistawie CPS z lat 1996-2003. (Wi^cej szczegotow dotycz^cych CPS w ramce 6.1).

16 lat), siuzyli w silach zbrojnych lub siedzieli za kratam i, liczba osob potenciHlnic
dost^pnych dla zatrudnienia cywilnego, ludnosc cywilna przebywaj^ca na woln k\<. ■ .

Ramka 8.1
wynosiia 228,0 mln. Biezacy przeglqd ludnosci
Cywilna sita robocza - suma pracuji|cych lub poszukujc|cych pracy - wynosita zaie-
dwie 151,4 rnin. Pozostate 77,4 mln osob znajdowato sie poza zasobem sity rob Biezacy Przegl^d Ludnosci (Current Population Survey - CPS) jest gfownym zrodiem
ani nie pracuj^c na rynku, ani nie szukaj^c zatrudnienia1. Stopa aktywnosci /:awo- danvclx statystycznych dotycz^cych sity roboczej, zatrudnienia, uczestnictwa w sile ro-
dowej, definiowana jako stosunek zasobu siiy roboczej do liczby ludnosci cywi'ne.i boczej i ptac w Stanach Zjednoczonych.
przebywajc|cej na wolnosci, wynosita wi^c 151,4 / 228,0, czyli 6 6 %. Stopa aktyw-i-osci fv.bdy w 1940 r. zacz^to prowadzic CPS, opieraf si§ on na ankietowaniu 8000 go-
zawodowej stale rosia w czasie, co odzw ierciedla przede wszystkim rosn^c^ siope spodarstw domowych. Z uptywem czasu prob^ t§ znacznie zwi^kszono i obecnie co
uczestnictwa kobiet: w 1950 r. do zasobu sity roboczej nalezata jedna kobieta nr miesif.e badanych jest ponad 50 tys. gospodarstw. Gospodarstwa dobierane s^ w taki
obecnie liczba ta bliska jest dwom trzecim. i’P»s6 b, aby proba byta reprezentatyw na dla catej ludnosci Stanow Zjednoczonych.
Wsrod osob nalez^cych do zasobn sity roboczej zatrudnionych byio 144,4 mJn. zas Kazde gospodarstwo pozostaje w probie przez cztery miesi^ce, opuszcza j^ na kotej-
7,0 mln byto bezrobotnych - szukajiicych zatrudnienia. Stopa bezrobocia, definic-.vana nych osiem miesi^cy, a pozniej wraca na nast^pne cztery miesi^ce, zanim opusci j^
jako stosunek liczby bezrobotnych do zasobu sity roboczej, wynosita zatem 7 , 0 / na state.
= 4,6%, Ooecnie badanie opiera sie; na wywiadach wspieranych przez techniki informa-
tyc/ne. Rozmowy prowadzi si^ albo osobiscie (w tym przypadku ankieterzy uzywaj^.
Komputerow przenosnych), albo przez telefon. Niektore pytania zadawane s^ w kaz-
* Uzyte przez autora okreslenie tionmstitutioml civilian population nie ma scisfego odpowicdni.l>'a
^vrn badaniu; inne stj. specyficzne dta danego badania, uzywa si§ ich w' cetu zbadania
w jijzyku polskim; c h o d z i tu o osoby cy w iln e , ktore nie p rze b y w a j^ w z a k la d z ie staiego pobytr •••
ktadzie ka rn y m , szp ita lu , domu opieki (przyp. tium.), Konkretnych aspektow rynku pracy.
1Praca w domu, taka jak gotowanie czy wychowywanie dzieci, w oficjalnych statystykach F"-' ,iC'ii
ujmowana jako praca. Wynika to z trudnosci z pomiarem takich dziatan, a nie z arbitralnej ■■■ Sclerosis, pojfjcie medyczne, oznacza stwardnienie tkanki. Przez analogie uzywane jest w ekono-
tego, co jest pracq, a co nie. ”’,;l ,u''' opisania rynku, ktory zle funkcjontije i dokonuje si^ na nim niewiele transakcji.
170 Cztjse gtowric, Okres sr=f. , , :Ci7i8! e.fynekpracy 171

D epartam ent Pracy uzywa tych danych do obliczania i publikacji info:nari;

tyczcicych zatrudnienia, bezrobocia oraz uczestnictwa w rynku pracy ^
wieku, plci, wyksztalcenia i branzy. Ekonomisci wykorzystuj^ te dane, dostcpne -,v
zych plikach komputerowych, na dwa sposoby.
Pierwszy sposob wykorzystania danych to uzyskanie ogolnego obrazi: svtuaci;
w roznych punktach w czasie i odpowiedz na pewne pytania, na przyk!ac:: Jaki jett
rozklad piac amerykanskich pracownikow pochodzenia latynoamerykanskrcgo,
cych jedynie podstawowe wyksztaicenie, i jak wygl^da obecny rozkiad w porownaniu
z tym sprzed 1 0 czy 2 0 lat?
Drugi sposob, ktorego przykladem jest ilustracja 6,2, polega na wykorzysutniu ftjj.
1,4
tu, ze badanie sledzi losy ludzi przez pewien czas. Patrz^c na te same osofcy w dwoch Bezrobocie:
-'oia zasobsm

kolejnych miesi^cach, ekonomisci mogq sie na przyklad dowiedziec, ile z ;ych osob. 8,2

ktore w ubiegiym miesi^cu byiy bezrobotne, w tym m iesi^cu ma zatrudnienic. T;, 1,4

liczba pozwala im w przyblizeniu okreslic prawdopodobienstwo, ze ktos fc-iz'-obotm

w jednym miesi^cu w nastqpnym znajdzie prac^. - Pf/esji'/'A'y pracownikow do i z zatrudnienia duze. 2. Przeptywy do i z bezrobocia sq duze w stosunku do liczby bezrobotnych.
•- ••Vyscepuja lakze duze przepiywy do i z zasobu sity roboczej, spora ich czqsc bezposrednio do i z zatrudnienia.
Wi^cej informacji na tem at CPS znalezc mozna na stronie intemetowej (www.bU.
gov/cps/). Hustracia 6,2. Srednie miesigczne przepiywy miedzy zatrudnieniem, bezrobociem i nieuczestniczeniem w rynku
..fjcy w Stanach Zjednoczonych w latach 1996-2003

* Przeptywy do i z zasobu bezrobocia s^ duze w stosunku do liczby bezrobotnych.

Ilustracja 6.2 ma trzy szczegolne cechy3. Sredni miesi^czny odpiyw z bezrobocia wynosi 2,8 mln: w kazdym miesi^cu
1,4 min osob znajduje prac^, tyle samo przestaje jej szukac i opuszcza zasob siiy
9 Przepiywy pracownikow do i z zasobu zatrudnienia s^ bardzo duze. roboczej. M 6 wic|c inaczej, odsetek bezrobotnych opuszczaj^cych ten zasob rowny
W Stanach Zjednoczonych kazdego miesi^ca zostaje rozwiqzanych przcci^tnic icst 2.8 / 6,2, czyli okoio 45% w kazdym miesiqcu. Ujmuj^c to jeszcze inaczej,
7,4 min umow o prac^ (z zasobu zatrudnienia licz^cego 122 mln): 2,8 mln pracow- srcdni. czas trwania bezrobocia - przeci^tny okres, ktory ludzie sp^dzaj^ jako bez-
nikow przechodzi bezposrednio z jednego stanowiska na inne (co przcdstawia robonii - wynosi dwa do trzech miesi^cy5.
kolista strzaika na szczycie schem atu). Kolejnych 1,8 mln osob przechodzi z za- Fakt ten ma istotne nast^pstwo. O bezrobociu w Stanach Zjednoczonych nie
trudnienia do bezrobocia (co pokazuje strzaika od zatrudnienia do bezrobocm)'. nalezy.mysl.ee jako o niezmiennym zasobie pracownikow, czekaj^cych w nieskon-
Dalsze 2,8 mln osob wychodzi z zatrudnienia poza zasob siiy roboczej (strzaikaod czonosc na stanowiska. Dla wi^kszosci osob (choc oczywiscie nie wszystkich) by-
zatrudnienia do osob b^d^cych poza zasobem sily roboczej). cie bezrobotnym oznacza raczej szybkie przejscie mi^dzy kolejnymi posadami niz
* D laczego w kazdym miesi^cu zostaje rozwi^zanych tyle umow o pracc? Okoio diugic wyczekiwanie. Pod tym wzgl^dem Stany Zjednoczone wyrozniaj^ si^ wsrod
trzech czwartych wszystkich przypadkow to rezygnacje - pracownicy opuszczaja bogatych krajow: jak zobaczymy w rozdziale 13, w Europie Zachodniej sredni czas
swoje stanowiska, szukaj^c korzystniejszych mozliwosci. Pozostata jedna czv irwania bezrobocia jest znacznie dluzszy.
zwolnienia. Zwolnienia wynikajq. przede wszystkim ze zmian poziomu zatrudnienia ’ ^rzcptywy do i z zasobu sity roboczej rowniez zaskakuj^co duze: co miesi^c
w przedsi^biorstwach: woino zmieniaj^ca sisj ogoina wielkosc zatrudnienia ■'+-.2 m’n pracownikow wycofuje si<? z zasobu sily roboczej (2,8 plus 1,4), a nieco
nieustann^ likwidacj^ i tworzenie miejsc pracy przez firmy. W kazdym wieksza liczba do niego dol^cza (3,0 plus 1,4).
czasu niektore firmy odczuwaj^ spadek popytu i zmniejszaj^ zatrudmense; inno‘
firmy ciesz^ si^ wzrostem popytu i zwi^kszaj^ zatrudnienie. ' Sredni czas trwania bezrobocia jest odwrotnosciq. odsetka bezrobotnych, ktorzy w kazdym
; “ ! « opuszczaj^ ten zasob. Aby zrozumiec, dlaczego tak jest, rozwazmy nast^puj^cy przyMad.
-iiozmy. ze liczba bezrobotnych jest stala i rowna 100 i ze kazdy z bezrobotnych pozostaje w tym
3Liczba zatrudnionych, bezrobotnych oraz osob b^d^cych poza zasobem siiy roboczej pizez dwa miesi^ce. Tak wi^c w kazdym punkcie czasu mamy 50 osob, ktore bezrobotnymi
cji 6.1 dotycz^ 2006 r. Liczby dla tych samych zmiennych na ilustracji 6.2 odnosz^. sit? do sredni^- , oraz 50 osob, ktore bezrobotne od dwoch miesi^cy. W kazdym miesiqcu 50 osob,
z okresu 1996-2003. To dlatego rozni^ si^ one mi^dzy sob^. 'bezrobotne przez dwa miesi^ce, opuszcza zasob bezrobocia. W tym przykiadzie odsetek
4 Ujmuj^c rzecz inaczej, byc moze bardziej dramatycznie: w Stanach Zjednoczonych -/.lohotnych opuszczaj^cych zasob w kazdym miesicicu wynosi 50 / 100, czyli 50%. Czas trwania
dnia srednio 50 tys. pracownikow staje si§ bezrobotnymi. -M.Moda Wynosi 2 miesiqce - odwrotnosc 1 / 50%.
 172
CzQSCgfovwt?

Mozna by oczekiwac, ze te dwa przepiywy zlozone se|, z jednej strony. >- 0

konczqcych nauk^ i wchodzgcych do zasobu sily roboczej po raz oier-v.v,- .
z drugiej strony, z pracownikow przechodz^cych na emerytur^. Jednak y
wistosci kazda z tych dwoch grup obejmuje niewieika cztjsc I^cznychp. -cuivv,-,,’'
Kazdego miesi^ca do zasobu sily roboczej wchodzi zaledwie okolo 400 *v-: nov. ...'
osob, a okoto 250 tys. przechodzi na emerytur^. Tymczasem faktyczne orzeDn-..'
do i z zasobu sily roboczej wynosz^ 8,6 mln (2,8 + 1,4 + 3,0 + 1,4), czyii uunar
dziesi^ciokrotnie wi^cej.
Ten fakt wskazuje, ze wiele osob klasyfikowanych jako b^d^ce „poza zasot5t p.
siiy roboczej” w rzeczywistosci chce pracow ac i na zm ian^ u c z e s tn i'.-z v - |uj, ^
uczestniczy w tynku pracy. Istotnie wsrod osob nie zaliczanych do zasobu siiv ro-
boczej niemal 5 mln zglasza, ze choc nie szukajq. zatm dnienia, to „chc^ ^i dCMwac"
Nie jest jasne, co dokladnie rozumiej^ przez to wyrazenie, lecz sej. dowody na to. ze
wiele z nich rzeczywiscie podejm uje prace, jesli zostanie im zaoferowa ■
Z tego faktu plynie kolejny wazny wniosek. Silny nacisk, jaki ekonom-.sci. poiity-
cy i media klad^ na stop^ bezrobocia, jest nie do konca wlasciwie ukierunkowany.
Niektorzy ludzie klasyfikowani jako b^d^cy „poza zasobem sity roboczey' bardzo
przypominajcj. bezrobotnych. Sq. oni w istocie zniech^conymi pracownikgmi. 1 choc
nie szukajq. stanowiska w sposob aktywny, podejm ^ prac§, jesli jq znajdy - uiateoo
wiasnie ekonomisci koncentrujs| si^ niekiedy na odsetku niezatrudnionych . mie-
rzonym jako stosunek liczby ludnosci minus zatrudnieni do liczby ludnosc; rvuolem,
Oj 1348 r srednia roczna stopa bezrobocia w Stanach Zjednoczonych wahata siq miedzy 3% a 10%,
a nie na stopie bezrobocia. W tej ksi^zce b^dsj przestrzegac tradycji i skupie sic na
stopie bezrobocia, lecz nalezy pami^tac, ze nie jest to najlepsze przyblizeiiic liczby llustracja ti ?S. Zmiany stopy bezrobocia w Stanach Zjednoczonych od 1948 r.
osob, ktore moglyby podj^c prac^.
5.2%. Spadek ten doprowadzil wielu ekonom istow do wniosku, ze trend uiegt
odwroceniu i ze w przyszlosci gospodarka Stanow Zjednoczonych prawdopodob-
nie b^dzie funkcjonowac przy nizszej sredniej stopie bezrobocia niz w ci^gu po-
6.2. Zniianf bezrobocla
przednich dwudziestu Jat7. Wrocimy do tej kwestii w rozdziale 8 .
• Jesli pom iniem y te zmiany trendu, to wahania stopy bezrobocia w ujeciu rok do
roku zwi^zane s^ scisle z recesjami i okresami ozywienia. Spojrzmy na przyklad
Przyjrzyjmy sie teraz zmianom bezrobocia. Uustracja 6.3 przedstawia srednie r-oczne na trzy ostatnie punkty szczytowe bezrobocia. Najmniej odlegly w czasie, wyno-
stopv bezrobocia w Stanach Zjednoczonych pocz^wszy od 1948 r. Zacienione obszary $/:tj.cy 6%, zwi^zany byi z recesjj| w 2001 r. (Warto zauwazyc, ze najwyzsza wartosc
reprezentuji| lata, w ktorych miafa miejsce recesja. bczrobocia przypadla wlasciwie na 2003 r., dwa lata po recesji. Temu wydarzeniu,
Ilustracja 6.3 ma dwie istotne cechy. ktore w tamtym czasie nazywano „ozywieniem bez nowych miejsc pracy”, przyjrzy-
m.y si^ w rozdziale 13). Wczesniejszy punkt szczytowy, na poziom ie 7,5%, wi^zat
* D o poiowy lat 80. wygl^dalo na to, ze stopa bezrobocia w Stanach Zjednac/o- sic z recesj^ z lat 1990-1991. Poprzedzaj^cy go szczyt, kiedy bezrobocie osi^gn^Io
nych wykazuje trend wzrostowy, ze sredniego poziomu 4 ,5 % w latach 50. —> "" 9 . 7 % (najwyzsz^ wartosc w okresie powojennym ), miai m iejsce w czasie recesji

w latach 60., 6,2% w latach 70. i 7,3% w latach 80. Od tego czasu je d n a K s;opa
w 1982 r.8.
bezrobocia ci^gle si^ obnizala, W latach 90. srednia stopa b ezrob ocia 1
■'■'volucja stopy bezrobocia wygl^daia zupelnie inaczej w Europie Zachodniej. Jak wiemy z roz-
i, rosia ona nieustannie od lat 60. do korica iat 90. i pozostaje wysoka takze obecnie. Dokiad-
6 Jest tez mechanizm dzialaj^cy w drugq. stron^: niektorzy z bezrobotnych mog^ nie chcic-O pod- mc.l zajmiemy si^ tym tematem w rozdzialach 8 i 13.
zaoferowanej im pracy i p ra w d o p o d o b n ie nie naiezy z a lic z a c ich do b e zro b o tn y ch . s:civ7
j^ c za d n e j ' ^ ed n ia wysokosc bezrobocia dla tego roku wynosila 9,7%. W listopadzie 1982 r. bezrobocie
w rzeczywistosci nie szukajq zatmdnienia. ;
nawe{ 10,8%.
 179

W jak sposob te wahania iqcznej stopy bezrobocia wptywajcj. na syti:

nych pracownikow l Jest to w aine pytanie, gdyz odpowiedz przes^dz;
tach:

• wplywie zmian i^cznej stopy bezrobocia na dobrobyt poszczegol. .... i t _

kow;
• wptywie f^cznej stopy bezrobocia na piace.

Zacznijmy od pytania, w jaki sposob firmy mog^ zmniejszyc zatw drienic w >.-
akcji na spadek popytu. Mog^ zatrudniac mniej nowych pracownikov«- aibo zvvo!r,;,'
pracownikow, ktorych zatrudniaj^ obecnie. Z reguly firmy wolq najpio’-w zmniejv/*.-
lub zahamowac nabor nowych pracownikow, liczac na spadek zatr^ur-icnia dz.ici-;
rezygnacjom i przechodzeniu pracownikow na emerytur^. Jednak ograniczcnie
takich dziatafi moze nie wystarczyc, gdy spadek popytu jest duzy, p o ‘.cni. Vvici. ijrm-.
mogq. byc zmuszone do zwolnien.
Zastanowmy si^ teraz, co to oznacza dla zatrudnionych i bezroboi/.ycn.

• Jesli dostosowanie dokonuje si^ przez ograniczenie naboru praco\v:.i;k6w. to spsi-

da prawdopodobienstwo, ze bezrobotny znajdzie prac^. Mniejszy n.abor ozna«u
m niejsz^ liczb§ wolnych stanowisk; wyzsze bezrobocie oznacza vvcKsza Jiczbc
kandydatow na dane stanowisko. M niej wolnych stanowisk przy jednoczesnvm ■'.sdy bezrobocie jest wysokie, odsetek bezrobotnych znajdujEjcych zatrudnienie jest niski. Trzeba pamiQtac, ze skala po prawej jest

wzroscie liczby kandydatow utrudnia bezrobotnym znalezienie pr ___________________ _

• Jezeii natom iast dostosowan dokonuje si§ za pom oc^ wi^kszej liczuy iwo.nien. to llustracja S.4. Stopa bezrobocia oraz odsetek bezrobotnych znajduj^cych pracQ w latach 1988-1999
zatrudnieni staja wobec wi^kszego ryzyka utraty pracy.
sie do 16% miesi^cznie, podczas gdy w caiym analizowanym okresie srednia wartosc
Ogolnie rzecz bior^c, poniewaz firmy robi^ jedno i drugie, wi^ksze bczrobocic wynosiia 25%.
i^czy si^ zarowno z mniejszym prawdopodobienstwem znalezienia pracy, kiedy dana Ilustracja 6 . 5 takze przedstaw ia nast 5 puj 3 .ce w czasie zmiany dwoch wielkosci:
osoba jest bezrobotna, jak i z wi^kszym ryzykiem jej utraty, kiedy juz pracujc. Hustnt- >topy bezrobocia (odiozonej na lewej osi pionowej) oraz miesi^cznej stopy rezygnacji
cje 6.4 i 6.5 przedstawiajc| dziaianie tych m echanizm ow w Stanach Zjecinoczonych zzatrudnienia (mierzonej na prawej osi pionowej). Miesi^czn^ stop^ ustania stosun-
w okresie 1968-1999. kn pracy obliczamy, dziel^c przepiyw z zasobu zatrudnienia (do bezrobocia i poza
Ilustracja 6.4 przedstawia wykres dwoch zmiennych w czasie; to slopa bezro- zasob siiv roboczej) w ci^gu kazdego miesiqca przez liczb^ zatrudnionych na pocz^tku
bocia (odlozona na lewej osi pionowej) oraz odsetek bezrobotnych podejmuj^cvcl! lego miesi^ca. Zaleznosc miedzy stop^ rezygnacji z zatrudnienia a stop^ bezrobocia,
zatrudnienie w kazdym miesi^cu (odtozony na prawej osi pionowej). Odsetek tcn przedstawiona na ilustracji 6.5, nie jest tak scisla jak zaleznosc na ilustracji 6.4, ale
obliczany jest jako wynik dzielenia wielkosci przepiywu z bezrobocia do zatrudnicnia mimo vvszystko wyraznie widoczna. Wyzsze bezrobocie oznacza wyzsz^ stop^ rezy-
w cicjgu kazdego miesi^ca przez liczb^ bezrobotnych na pocz^tku tego miesiaca. Aby gnacji z zatrudnienia - to znaczy wi^ksze prawdopodobieiistwo, ze zatrudnieni strac^
wyrazniej pokazac zaleznosc miedzy tymi dwoma zmiennymi, odsetek bezrobotnvcli stanowiska9.
podejmuj^cych prac^ wykreslony jest w odwroconej skaii wartosci. Trzeba nrzyjrzec
si§ uwaznie - na prawej pionowej osi odsetek jest najnizszy u gory, a najwyzszy na " McVvi^c scislej, z ilustracji 6.5 dowiadujemy sitj tylko tego, ze kiedy bezrobocie jest wieksze,
dole. ^csciej /..:arzaj^ si? rezygnacje z zatrudnienia. Ustania stosunku pracy sum^ rezygnacji i zwolnien.
Zaleznosc mi^dzy zmianami odsetka bezrobotnych podejmuj^cych prace i stop) L innych ,-rodet wiemy, ze rezygnacje s^ rzadsze, kiedy bezrobocie jest wysokie: odejscie z pracy jest
bezrobocia jest uderzaj^ca: okresy wyzszego bezrobocia kojarz^ si^ ze znacznie nu- iUrakcyjne, jesli dost^pnych jest mnostwo innych stanowisk. Jezeli zatem liczba przypad-
kow ustueia stosunku pracy rosnie, a liczba rezygnacji spada, oznacza to, ze iiczba zwolnien (ktore
szym odsetkiem bezrobotnych znajduj^cych zatrudnienie. Na przyklad w szczvtowyW
't« « m ia roznic^ mi^dzy ustaniem stosunku pracy a rezygnacjami) rosnie nawet bardziej niz iiczba
momencie recesji z lat 1980-1982 udziat pracownikow znajduj^cych pra.ce Oi prapa;!knw ustania stosunku pracy.
 178 Czqsc gtowna. Okre,: ;, ecim 6, Rynek pracy 179

® Sita przetargowa pracownika zaiezy przede wszystkim od charakteru wy

przez niego pracy. Zastqpienie pracownika w M cDonald’s nie jest zbvt 1 ry Ford i pface proefektywnosciowe (m o tyw jiqcs) §f
niezb^dnych umiejetnosci inozna nauczyc szybko i z reguly wielu clitjtn . -jv.
datow ziozylo juz podania o prac^. W' tej sytuacji pracownik raczej nie bedzi u - ;-Ln , H enry Ford - k o n struktor najpopularniejszego sam ochodu na swiecie g
duzej siiy przetargowej. Jesli poprosi o wyzsz^ p!ac§, to firma moze go v [ j j r ' . czasie, forda T - wygiosii zdumiewaj^ce oswiadczenie. Jego firma miaia gp
i znalezc kogos na jego miejsce przy minimalnym koszcie. Natom iast zast^vienjf, c k£lzdemu wykwalifikow'anemu pracownikowi co najmniej 5 dol. za osmiogodzin- ^
wysoko wykwalifikowanego pracownika, ktory szczegoiowo orientuje si^ % (izien pracy. Byi to bardzo duzy wzrost wynagrodzenia dla wiekszosci pracownikow,
cjonowaniu przedsi^biorstwa, moze byc bardzo trudne i kosztowne. To daic mu ul/v-zy dotychczas zarabiali przeci^tnie 2,30 dol. dziennie za dziewi^c godzin pracy.
wieksz^ sittj przetargow^. Jesii poprosi o wyzsz<| piac^, to firma m oze uzrnc, ze 7 r x m k t u widzenia przedsisjbiorstwa Forda ten wzrost piac takze miai istotne konse-
najlepiej mu j^ dac. kv.encje - stanowii okolo poiowy owczesnych zyskow firmy.
* Siia przetargowa pracownika zalezy rowniez od warunkow na rynku pracy. Kiedv ■Jie jest do kohca jasne, jakim i motywami kierowat si^ Ford. On sam podai tak
stopa bezrobocia jest niska, firm.om trudniej jest znalezc odpowiednich pracowni- v,icle powodow, ze trudno ustalic, w ktore rzeczywiscie wierzyi. Z pewnosci% przy-
kow na icli miejsce. Jednoczesnie pracownikom iatwiej jest znalezc inne stjinowi- cz'. i' 4 nie byio to, ze firmie trudno byio znaiezc pracownikow przy poprzedniej piacy.
ska. W tycb warunkach pracownicy maja siiniejszEj. pozycj^ przetargow^ i mo';;; bvc Niitomiast przedsiebiorstwo z pewnosciq. miaio kiopot, by ich zatrzymac. Stopy prze-
w stanie uzyskac wyzsz^ piac^. I odwrotnie, kiedy stopa bezrobocia jest w.soka. pj' i;6 ,v o.-ty bardzo wysokie, a wsrod pracownikow panowaio niezadowolenie.
znaiezienie dobrego pracownika jest dla firni latwiejsze, podczas gdy z*'-i\‘?icnie toiwiek wzgi^dami kierowai sie Ford w swojej decyzji, rezuitaty podwyzki
nowego stanowiska sprawia pracownikom wi^cej klopotow. Majac slab:i oo/vcje plac dumiewajfj.ee, co pokazuje tabeia 1 .
przetargow^, pracownicy mogq. nie miec innego wyboru, jak tylko zg o d /:c sie na
nizszi| piace. Tabsia 1, Rocziie stopy przepiywow i zwoinien (w %) w przedsi^biorstwie Forda w latach 1913-1915

Stopv 1913 1914 1915 :

■aprzeptywow 370 54 16

■a zwolnien 62 7 0,1
Ptace proefektywnosciowe (motywujqce)

Bez wzgl^du na sil^ przetargow^ pracownikow firmy mog^ chciec placic im w ;ccej. lo czn a stopa przepiywow (stosunek ustania stosunku pracy do zatrudnienia)
niz wynosi placa graniczna. Przedsi^biorstwa mog^ pragn<|c, aby ich praco :, ;iicy byii szwattownie spadia z wysokiego poziomu 370% w 1913 r. do zaledwie 16% w 1915 r.
wydajniejsi, a wyzsza piaca moze im pomoc w osi^gni^ciu tego ceiu. Jesli na przykfad (Srednia roczna stopa przepiywow na poziomie 370% oznacza, ze w kazdym miesi^cu
pracownikowi potrzeba czasu na nauczenie si^ prawidiowego wykonywania swojego przeci^tnie 31% pracownikow przedsi^biorstwa odchodziio z pracy, zatem w ci^gu
zadania, firnia b^dzie chciaia, aby pracownicy zostali w niej diuzej. Ale jesli pracow- caiego roku stopa ustania stosunku pracy w relacji do zatrudnienia wynosiia 31% x
nicy otrzym ujaj'edvnie piac^ granicznq., jest im oboj^tne, czy zostan^, czy oo'ejdij. i 2 = 370%). Stopa zwolnien spadia z 62% niemal do zera. Srednia stopa absencji (nie
W takim przypadku wielu z nich zrezygnuje z pracy i stopy przepiywow b^dq. wysokic. liv.zgiedniona w tabeii), ktora zbiizaia si^ do 10% w 1913 r., obnizyia si^ do 2,5% rok
Wypiata wynagrodzenia powyzej piacy granicznej sprawia, ze pracownikom opiaca sitj pozniej. Nie ma wiqkszych w^tpiiwosci, ze glown^ przyczynq. tych zmian byiy wyzsze
zostac ze wzgl^dow finansowych. Znmiejsza to przepiywy i zwi^ksza wydajnosc pracv':. ptiice.
Za tym przykiadem kryje si^ ogolniejsze stwierdzenie: wi^kszosc firm chcc, aby Czy wydajnosc w zakiadach Forda wzrosia az tak, by zrownowazyio to koszty wyz-
ich pracownicy dobrze oceniali swoje stanowiska. Dobre samopoczucie sprzyja (k)brej szych piac? Odpowiedz na to pytanie jest mniej oczywista. W 1914 r. wydajnosc pracy
pracy, co prowadzi do wyzszej wydajnosci. Piacenie wysokich wynagrodzen jest jed- byia znacznie wyzsza niz w 1913 r. W zrost wydajnosci szacuje siq na 30-50%. Mimo
nym z narzqdzi, jakich firma moze uzyc, by osicign^c te ceie. (Zob. ramk^ 6.2). Tcorie wyzszych piac zyski takze byiy wyzsze w 1914 r. niz w 1913 r. Leczjaka cz^sc tego przy-
i^cz^ce wydajnosc lub efektywnosc pracownikow z otrzymywan^ przez nich placa eko- rosm zyskow wynikaia ze zmian w zachowaniach pracownikow, a jaka byla rezuitatem
nomisci nazywaja, teoriami plac proefektywnosciowych (motywuj^cych). coraz wi^kszej popuiarnosci forda T - t.o ustaiic jest juz znacznie trudniej.
Choc rezuitaty zdaj^ si§ potwierdzac teorie piac proefektywnosciowych (moty-
" Przed 11 wrzesnia 2001 r. podejscie do bezpieczenstwa na lotniskach polegaio na zatrudnlaniu
pracownikow za niskie piace i godzeniu sie z wynikaj^cymi st^d duzymi przeptywami. Obecnie. kictiy ■'Viij^cych), nie jest wykluczone, ze podwyzka piac do 5 dol. dziennie byia nadmierna,
bezpieczenstwu na (otniskach przyznaje si^ znacznie wyzszy priorytet, czyni sie starania, aby priita ta pTzynajmniej z punktu widzenia maksymaiizacji zysku. Jednak Henry Ford miai praw-
byia bardziej atrakcyjna i lepiej piatna i aby przycij|gac lepiej umotywowanych i bardziej kom] ■■■',i- i
nych pracownikow oraz ograniczyc przepiywy.
 2 1 ° __________________________________________________________________________ Czijsc gtowrs. Qkrss

dopodobnie takze inne cele, poczfjwszy od niedopuszczenia do powstania ■■ -

— ’--p/v'anYpoziom cen
zawodowych - co mu si<j udalo - po zrobienie reklamy sobie i swojej firmie - 1.;
na pewno mu siq udaio. "4I ^tek pomihmy roznice mi^dzy oczekiwanym a rzeczywistym poziom em cen
- ,’p, tiijinv: diaczego poziom cen wpiywa 11a piace nominalne? Poniewaz zarowno dla
Zrodlo: D. Raff, L. Summers, Did Henry Ford Pay Efficiency Wages?, „Journal of Labor pr,„ likow, jak i dla firm wazne S'4place realne, nie nominalne:
omics’', pazdzierjiik 1987.
■-acownikow nie interesuje to, ile dolarow zarabiaj% lecz ile dobr mog^ kupic
-r,fte dolary; innymi siowy, nie dbaj<| o piace nom inalne, jakie otrzymuj^, tylko
0 piace nominalne, W, ktore otrzymujc|, w stosunku do ceny P dobr, ktore kupujq;
Podobnie jak teorie d 0 tycz3 .ce negocjacji, teorie piac proefektywnosciowych frr,o- jnteresuje ich W / P;
tywuj^cych) sugeruj^, ze place zalez^ zarow no od charakteru stanowiska, jak i od , Hiftej samej zasadzie firm nie interesuj^ piace nom inalne, ktore wypiacaji|, lecz
warunkow na rynku pracy. ptace nominaine, W, ktore wypiacajj|, w stosunku do ceny P dobr, ktore sprzedajcj;
tnlc wi§c dia firm takze wazne jest W / P.
• Pewne przedsi^biorstwa - na przyklad w branzy high-tech, ktore postrzegaja mo-
rale pracownikow oraz ich zaangazowanie jako zasadnicze dla jakosci ich pracv. Pomysimy o tym w inny sposob: jesli pracownicy oczekuj^, ze poziom cen - cen
bcjdjj piacie wi^cej niz firmy w sektorach, gdzie dziaiania pracownikow s^bardziej dobr.ktore nabywaja - podwoi si^, poprosz^ o podwojenie swojej piacy nominalnej.
rutynowe. jczeli'firmy oczekuj% ze poziom cen - cen dobr, ktore sprzedaj^ - wzrosnie dwukrot-
• Warunki na rynku pracy bed^ wplywac na place. Niska stopa bezrobocia sprawia. iiie. zgodz^ si§ na podwojenie piacy nominalnej. Jesli wi^c i pracownicy, i firmy ocze-
ze rezygnacja z pracy jest dla pracownikow bardziej atrakcyjna: kiedy bezrobocie kuj;!., ze poziom cen wzrosnie dwukrotnie, zgodzq si^ na podwojenie piacy nominainej,
jest niskie, iatwo znalezc inne m iejsce pracy. Oznacza to, ze kiedy bezrobocie utrzvmuj^c staicj plac^ realn^. Z aieznosc ta uj^ta jest w rownaniu (6.1): dwukrotny
spada, firma pragnqca unikn^c wzrostu liczby rezygnacji b^dzie m usiala podniest v\^rost oczekiwanego poziomu cen prowadzi do podwojenia piacy nominalnej wybie-
piace, by sklonic pracownikow do pozostania. Kiedy to si^ stanie, nizsze bezrobo- ranej w momencie ustalania piac12.
cie takze doprowadzi do wzrostu plac. I odwrotnie, wyzsze bezrobocie spowoduje Wrocmy teraz do rozroznienia, ktore wczesniej zostawilism y z boku: dlaczego
spadek piac. placc zalez£| od oczekiwanego p o ziom u cen P e, a nie od rzeczywistego p o zio m u cen P?
Dlatcgo, ze piace ustalane si| w uj^ciu nominainym (w doiarach), a w czasie ich sta-
mnvienia istotny poziom cen nie jest jeszcze znany. N a przykiad w w ielu umowach
zbiorowych w Stanach Zjednoczonych place nominalne ustaiane sq z gory na trzy lata.
Place, ceny i bezrobocie Zwiazki zawodowe i przedsi^biorstwa musz<| zdecydowac, jak w ci^gu tych trzecii iat
ksztattowac si^ b^d^ piace nom inalne na podstawie oczekiwaii dotycz^cych ksztai-
Nasz^ dyskusj^ dotycz^c^ ustaiania piac ujmujemy w nast^puj^cym towania si^ cen w tym czasie, Nawet jesli piace ustaiane s^ przez firiny iub w nego-
rownaniu:
cjacjach miedzy firm^ a kazdym pracownikiem z osobna, place nom inalne ustaia si$
W ~ P ‘F {u, z ). najcztjsciej na rok. Jezeii w ci^gu tego roku poziom cen niespodziewanie wzrosnie,
place nominalne z reguly nie s^ dostosowywane. (Tym, jak pracownicy i firmy formu-
o i0-‘'
fujij oczekiwania dotycz^ce poziom u cen, b^dziemy si§ zajmowac przez duzj| cz^sc
Przeci^tna piaca nominalna W zalezy od trzech czynnikow: nasiepnych trzech rozdziaiow; 11a razie odiozymy tq kwesttq na bok).

• oczekiwanego poziomu cen P ‘\

• stopy bezrobocia u,
Stopa bezrobocia
• zmiennej uniwersalnej 2, ktora ujmuje wszystkie zmienne mog^ce wpiyn^c na \vy-
nik procesu ustalania piac. ? ogolny poziom piac w row naniu (6.1) wplywa takze sto p a bezrobocia u. Z nak
nnnus pod u wskazuje, ze wzrost stopy bezrobocia obniza piace.
Przyjrzyjmy si^ kazdemu z tycli czynnikow. ^
Wzrost oczekiwanego poziomu cen prowadzi do wzrostu ptacy notninalnej w tym samym sto-
 182 183
Czqsc gtowna, Okros Psdzia^ynekP^_____

Fakt, ze piace zalezfj od stopy bezrobocia, byt jednym z gtownych wnioskow - p 4, Ustalaise cen
szej wczesniejszej analizy. Jesli myslimy o ptacach jako wyniku negocjacji, to w>
bezrobocie osiabia sit§ przetargowq pracownikow, zniiiszajac ich do zaakcento
nizszych piac. Jesli przyjmiemy, ze piace wynikaj^ z d^zenia do wzrostu wydajriosf: jrzawszy si§ ustalaniu plac, przejdzmy teraz do ustalania cen.
to wieksze bezrobocie pozwala firmom ptacic nizsze wynagrodzenia i wci^z zatrzvn'-,.' 'feny ustalane przez firmy zalez^ od ponoszonych przez nie kosztow. Koszty te
pracownikow ch^tnych do pracy13. , ,|e^ z k o le i od charakteru funkcji produkcji - zaleznosci miqdzy nakladami uzywa-
,v,iw procesie produkcji a ilosci^ otrzy'manego produktu oraz od cen tych nakladow'.
|a razie przyjmiemy, ze firmy wytwarzaj'4 dobra uzywajc|c pracy jako jedynego
Inne czynniki 5 Dika produkcji. Funkcj^ produkcji zapiszemy w nastepuj^cy sposob:

Trzecia zmienna w rdwnaniu (6.1), z, jest zmienn^ imiwersalnc|, ktora obeimuie-wsz\-st- Y —A N ,

kie czynniki oddziatujace na place przy danym oczekiwanym poziomie cen i c ian ej
stopie bezrobocia. Zgodnie z przyj^tym zwyczajem zdefiniujemy z w f<'n stjosoh. dv .’dzie: wietkosc produkcji; A - wydajnosc pracy. Ten sposob zapisu funkcji pro-
wzrost z oznaczat wzrost ptacy (stq.d dodatni znak pod z w naszym rownamu)1’. Wcze- ;|ukcji oznacza, ze wydajnosc pracy - produkcja przypadaj^ca na jednego pracownika
sniejsza analiza sugeruje tutaj dlugq liste potencjalnie istotnych czynnikow. _ ic ststa ia iro w n a ^ 15.
Rozwazmy na przyklad ubezpieczenie na wypadek bezrobocia - wyplat^ zasitku Powinno byc jasne, ze zatozenie to jest duzym uproszczeniem. W rzeczywistosci
dla bezrobotnych pracownikom, ktorzy tracq zatrudnienie. bardzo wazne powodv. lirmy uzywaj<| innych czynnikow produkxji poza prac^. Wykorzystujcj. kapitat - ma-
dla ktorych spoieczenstwo powinno zapewnic jak^s form^ ubezpieczenia pracown!- szvny i fabiyki. Uzywaj^ surowcow - na przyktad ropy naftowej. Ponadto m a m y do
kotn trac^cym prac^ i maj^cyna tm dnosci ze znaiezieniem nowej. Nie ulega jednhk czvnienia z post^pem technicznym, tak ze wydajnosc pracy^l nie jest stala, lecz nie-
w£|tpliwosci, ze zmniejszaj^c dolegliwosci zwii|zane z bezrobociem, hojniejsze zasiiki ustannie rosnie w czasie. Te komplikacje wprowadzimy pozniej. Surowce uwzgl^dnimy
naprawd^ podnoszc| ptace przy danej stopie bezrobocia. Ujmuj^c problem v/ sposob w rozdziale 7, kiedy b^dziemy omawiac zmiany cen ropy naftowej. N a roli kapitatu
skrajny, zalozmy, ze ubezpieczenie na wypadek bezrobocia nie istnieje. ’Niektorzy i post^pu technicznego skupimy sie, kiedy przejdziemy do ustalania wielkosci produk-
pracownicy b^da miec niewiele srodkow do zycia i b^d^ skionni zaakceptowae bardzo cji wd'tugim okresie, w rozdzialach 10-13. Natom iast na razie ta prosta relacja mi^dzy
niskie piace, byie tylko nie pozostac bezrobotnym i. W rzeczywistosci je d ■i u b e z - produkcjci a zatrudnieniem ulatwi nam zycie i wystarczy do naszych celow.
pieczenie na wypadek bezrobocia istnieje i pozwala bezrobotnym czekac nn wyzsze Przy zatozeniu, ze wydajnosc pracy A jest stata, m ozem y przyj^c jeszcze jedno
ptace. W tym przypadku m ozem y m yslec o zm iennej z jako przyblizeniu poziomu. uproszczenie. Mozemy wybrac jednostki produkcji w taki sposob, aby jeden pracownik
zasitku dla bezrobotnych: przy danej stopie bezrobocia wyzsze zasilki prowactzH do svvtwarzal pojedyncz^ jednostk^ produktu - mowi^c inaczej, tak, abyzl = 1. (Dzi^ki
wzrostu ptac. icmu nie musimy wcicjz zapisywac literyyl, co uprosci notacj^). Przy tym zalozeniu
Latwo tu wymienic inne czynniki oddziatujqce na ptace. W zrost ptacy minimiiinej timkcja produkcji przybiera postac:
m oze podniesc nie tylko sama ptac^ minimaln^., lecz takze ptace wyzsze od nviaimal-
nej, co prowadzi do wzrostu przeci^tnego poziom u ptac, W, przy danej stopie bezro- Y = N. (6.2)
bocia. Albo wezmy wzrost stopnia ochrony zatrudnienia, ktore sprawia, ze z,«\inianie
pracownikowjest dla firm bardziej kosztowne. Taka zm iana doprowadzi prawdopo- Taka formuta funkcji produkcji, Y = N, oznacza, ze koszt wytworzenia dodatkowej
dobnie do wzrostu sity przetargowej pracownikow podlegaj^cych tej ochronie (zwol- jednostki produktu rowny jest kosztowi zatrudnienia dodatkowego pracownika przy
nienie ich i zatrudnienie nowych pracownikow jest teraz dla firm bardziej kosztowne) piacy W. Uzyjmy terminologii wprowadzonej w czasie kursu mikroekonomii: kranco-
i podniesie plac^ przy danej stopie bezrobocia. it;r kosztprodukcji - koszt wytworzenia jednej dodatkowej jednostki produktu - jest
Niektore z tych czynnikow rozw'azymy w dalszym cic|gu naszej analizy. I'owny W.

Mozemy tu uzyc pojtjcia znanego z mikroekonomii: zalozenie to oznacza stale prz)>chody zpracy
13 Wzrost bezrobocia prowadzi do spadku piacy nominalnej. " p.'Oeesie produkcji. Jesli firmy podwoj^ liczb? zatrudnianych pracownikow, podwoj^ tez wielkosc
14Na mocy definicji zmiennej 2 , wzrost z prowadzi do wzrostu piacy nominalnej. "ytwarzanej produkcji.
184 _________________________________ Czqsc glowna. Ukres s._^

,si,t ji{ podmioty' ■. Intuicyjne wyjasnienie tej zaleznosci jest bardzo proste:
Gdyby na rynku dobr istniala doskonala konkurencja. cena jednostki w«.nt!,;. toj.»a bezrobocia, tyrn siabsza pozycja pracownikow w negocjacjach i tym
byiaby rowna kosztowi krancowemu: P bylaby rowna W. Jednakwieie rynkow vntr,,- \
jest konkurencyjnych, a finiiy ustalaj^ ceny wyzsze niz koszt krancowy ich pro'hd ,.- j e piaca realna.
...... nosc mi'^dzy piac;| realna a stop^ bezrobocia - nazwijmy jcj, funkcjq usta-
Fakt ten mozna ujac w prosty sposob, zaktadajijc, ze firmy ustalaj% ceny wedt>..,Kv-.-v0ni. :,nia - i est przedstawiona n a iiustracji 6 .6 . Piaca reaina odiozona jest na osi
'top^ bezrobocia ntierzymy na osi poziomej. Funkcj^ ustaiania piac przed-
P = (1 + }i)W, (6,3. iko ujem nie nachylon^ krzyw;| W S (od wage setting, ustalanie piac): im

gdzie: ju. - marza narzucana na koszty produkcji. Gdyby rynki dobr byly oosiconui,.
... -inua bezrobocia, tym nizsza placa realna.
konkurencyjne, jx bylaby rowna zero, a. cena P bylaby po prostu rowna kovcowjK,
Jezeli natomiast rynki nie s^ konkurencyjne, a firmy dysponuj^ sil^ monop'-'-r.styczna.
jj, jest dodatnia, a cena P bedzie wyzsza od kosztow W o wielokrotnosc (1 + y }.

6.5. Waturalna stopa bezroboeia

ps

Przyjrzyjmy si§ teraz, jak mechanizmy ustalania piac i cen wplywaj^ na bezrobocie.
Do konca tego rozdziatu analiz? b^dziemy prowadzic przy zaiozeniu, piacs
nom inalne zaiez^ od rzeczywistego poziomu cen, P, a nie od poziom u oczokiwanc-
go, P eU\ (WkrOtce stanie sif jasne, dlaczego przyjmujemy takie zaiozenie). Przy tym
dodatkowym zaiozeniu ustalanie piac i cen przes^dza o stopie bezrobocia w stanie
rownowagi. Zobaczmy, jak to si^ dzieje.

Stopa bezrohocm, u

stopa bezro b o c\B to taka stopa bezrobocia, przy ktorej ptaca realna wybrana w procesie ustalania piac jest rowns piacy realnej
Funkcja ustalania ptac :ej z usiaiania cen.
naturalna stopa bezrobocia
Przy zafozeniu, ze piace nominalne zalezij. od rzeczywistego poziomu cen, P. u r.ie od Ilifstrscja 6.6, Ptace, ceny

oczekiwanego poziomu cen, P c, rownanie (6.1), opisuj^ce ustalanie piac, przybiera

postac:

W = PFiii, z). Funkcja ustalania cen

Przvjrzyjtny si^ teraz konsekwencjom m echanizm u ustalam a cen. Jesli obie strony
M ozemy podzieiic obie strony rownania przez poziom cen:
iimuania ustalania cen (6.3) podzielimy przez piac? nominaln^, to otrzymamy:

W
Y = F^ Z) - (6.4)
( - , +)

Z rownania ustalania piac wynika ujem na zaleznosc mi^dzy piac^ reair';: A' ’ P ' Podmioty ustaiaj£|ce place (wage setters) to zwicizki zawodowe i firmy, jesii place ustalane
a stop^ bezrobocia u: im wyzsza stopa bezrobocia, tym nizszapkica realna,ja:ta nvbie- . « niigocjacjach zbiorowych; poszczegolni pracownicy i flrmy, jezeli piace ustalane oddzielnie
idvrr> jednostkowym przypadku; fiririy, jesli piace ustalane s<^arbitralnie.
W pozostaiej czesci tego rozdziaiu opieramy sitj na zaiozeniu, ze Pr = P,
 18 6 _____________________________________________________Czsjsc giow n ..

Stosunek poziomu cen do placy wynikajj|cy z zachowan finn w proces: ia bezrobocia w stanie rownowagi, u n, przyjmuje taki poziom, ze piaca realna
cen jest rowny 1 plus marza. Teraz odwrocmy obie strony tego rownania. ■ , ,y ustalaniu piac - lewa strona rownania (6.7) - rowna jest piacy realnej
pi?ice realn'4:
acej z ustalania cen - prawa strona rownania (6.7).
,a bezxobocia w stanie rownowagi ( i i j nazywana jest n aturaln^ stop^ bezrobo-
W 1 tego wtasnie do jej oznaczenia uzyto subskryptu n). Tej terminologii uzywa sie
P ~ 1 + /j ' dafdowo, wiec tu tez sie ni^ posiuzymv, choc naprawd^ jest to kiepski dobor
jwo naturalna sugeruje prawo natury, wielkosc stai^, na ktor^ nie wplywajii in-
Zwrocmy uwagq, co oznacza to rownanie: decyzje dotyczqce ustalania cen . czy polityka1S. Z samego sposobu wyprowadzenia tej wielkosci wynika jednak,
place realnq wyplacanq przez firmy. W zrost marzy sktania firmy do podni: ^ ^talna’" stopa bezrobocia nie ma nic wspolnego ze stanem natury. Poiozenie
przy danej ptacy, jakat musz% wyplacic; jest to rownoznaczne ze stwierczcniem. i ’ -7. ustalania piac i cen, a wiec takze stopa bezrobocia w stanie rownowagi,
wzrost marzv prowadzi do spadku placy realnej. a ro w n o od z, jak i od p,. Rozwazmy dwa przyklady.
Przejscie od rownania (6.5) do rownania (6 .6) jest pod wzgledem alg : ... ^
bardzo proste. Jednak mechanizm, przez ktory ustalanie cen faktycznie err,'rmm,..f * Uzrost zasiikow dla bezrobotnych. Wyzsze zasitki dla bezrobotnych znajdq. wyraz
piac^ realn^ wypiacan£| przez firrny, moze nie byc intuicyjnie oczywisty. Pon’,y<!mj /zroscie z: poniewaz dzitjki wzrostowi zasilkow perspektywa bezrobocia jest
0 tym w nast^pujacy sposob: zaiozmy, ze firma, w ktorej pracujecie, zwi^ks?a mar^* n im ej bolesna, wzrost zasitkow podnosi piac§ wybierana przez podmioty ustala-
1tvm samym podnosi centj swego produktu. Wasza realna placa nie zmieni s?e zDytni0: ihh. piace przy danej stopie bezrobocia. Totez krzywa ustalania piac przesuwa sicj
wciaz otrzymujecie t§ sam^ piace: nominaina, a produkt wytwarzany przoz ie firm^ re, z WS do WS’ na iiustracji 6.7. G ospodarka porusza siq wzdiuz linii PS,
stanowi co najwyzej mal^ czqsc waszego koszyka dobr konsunipcyjnych. iktu/1 dOy4'. N aturalna stopa bezrobocia rosnie z u n do u ’n19.
A teraz zaldzmy, ze nie tyiko ta firma, dla ktorej pracujecie, ale wsz>;mkic jirmy
w gospodarce podnoszEj marze. Wszystkie ceny id ^ w gorq. Nawet jesli o-,rx\mujcck-
t^ sam^ ptac^ nominaln^, wasza piaca realna spadnie. Tak wi^c im wyzsza aiaria na-
rzucana przez firmy, tym nizsza b^dzie wasza (i wszystkich innych osob) placa vcaina,
Funkcj^ astalania cen z rownania (6.6) wykresiamyjako poziomf| linitj PS (od p -/cc
setting, ustalania cen) na iiustracji 6.6. Placa reaina wynikaj^ca z ustalania ccn wynosi
1 /(1 + ii); nie zaiezy ona od stopy bezrobocia.

Ptace realne i bezrobocie w stanie rownowagi

Rownowaga na rynku pracv wymaga, by piaca realna wybraria w procesie ustalania

piac byta rowna piacy realnej wynikaj^cej z ustalania cen. (Ten sposob definiowania
rownowagi moze wygl^dac dziwnie, jesli na kursie m ikroekonom ii nauczyliscic sic ‘ WS

myslec o niej w kategoriach podazy pracy i popytu na prac§. Zaleznosc miigdzv usta-
laniem piac i cen, z jednej strony, a podaz^ pracy i popytem na prac^, z drugiej strony, Stopa bezrobocia, a
jest znacznie blizsza, niz to si^ wydaje na pierwszy rzut oka; omawiamy j^ dokJadniei
w Dodatku na koncu tego rozdziaiu). Na ilustracji 6.6 rownowaga znajduje sie zatem zasiikow dia bezrobotnych prowadzi do wzrostu naturalnej stopy bezrobocia.
w punkciezl, stopa bezrobocia zas w punkcie rownowagi dana jest przez u .
ilusiraaia 6.7. Zasifki dia bezrobotnych i naturalna stopa bezrobocia
Stop^ bezrobocia w stanie rownowagi mozemy tez opisac algebraicznie; zasu'-pie-
nie W ! P'w rownaniach (6.4) i (6.6) daje:
fediug stownika Webstera naturalny oznacza „w stanie stworzonym przez natur§, bez zmian
nych przez cziowieka”.
rzrost zasiikow dla bezrobotnych przesuwa kxzyw^ ustalania piac w gor^. Gospodarka porusza
-■/...■uz krzywej ustalania cen. Bezrobocie w stanie rownowagi rosnie.
 Od zatrudnienia do produkcji wi?'C zapytac, co robilismy w poprzednich trzech rozdziaiach. Jesli rowno-
_r. ri^ 3racy determ inuje stop^ bezrobocia, a zatein takze poziom produkcji,
Wreszcie, scisle zwi^zany z naturalnym poziomem zatrudnienia jest naturalnv oswi^cilismy tyle czasu na przygl^danie sie rynkom dobr i rynkom finan-
produkcji, ezyli taki poziom produkcji, przy ktorym zatrudnieme rowne jest -oo7irr,v ' '•> ('o z naszym wczesniejszym wnioskiem, ze poziom produkcji jest okreslany
wi naturalnemu. Biorac pod uwagtj funkcj^ produkcji, ktorej uzjwamy w tyn :. atic czynniki, jak polityka pieniezna, polityka fiskalna, zaufanie konsumentow
(Y = N), iatwo jest wyprowadzic naturalny poziom produkcji Yn. Jest on dan\ n ' ' u'SZ'.-stkie te czynniki, ktore nie wchodzq. do rownania ( 6 .8 ), a tym samym nie
liija na naturalny poziom produkcji?
y = N n = L (1 - un). ■/iviic/Asnie odpowiedzi jest sprawa prost^.

Jesli uzyjemy rownania (6.7) oraz zaieznosci mitjdzy stopq. bezrobocia, zutrudni--. Njnuiraln^ stop^ bezrobocia oraz zwi^zane z nic| poziomy zatrudnienia i produkcji
niem i produkcjc|, ktor^ przed chwil^ wyprowadzilismy, naturalny poziom iJioauk^" lU'prowadzilismy przy dwoch zalozeniach. Po pierwsze, zatozyiismy istnienie row-
speinia nast^puj^ce rownanie: ,unv;iaj na rynku pracy. Po drugie, zalozylismy, ze rzeczywisty poziom cen rowny
■;c st oczekiwanemu.
( Y \ \ . \ie ii*:: jednak zadnego powodu, aby drugie zaiozenie byio speinione w krdtkim
. F\\-~f,z f6 ,8)
nkri’M’- Poziom cen iatwo m oze okazac si^ rozny od tego, ktorego oczekiwano
V L j 1 + fi
tt niorrencie ustalania piac nominalnych. Dlatego, w krotkim okresie, nie ma po-
Naturalny pozioxn produkcji, 7 , ustala siq tak, aby przy zwi^zanej z r:i:v. slopiv wotki- aby bezrobocie byio rowne stopie naturalnej ani aby produkcja byla rowna
bezrobocia (un = 1 - YyJ L ) piaca realna wybrana w procesie ustalania p!:-c - 1-<■■. sweniii naturalnem u poziomowi.
strona rownania (6.8) - rowna byia piacy realnej wynikaj^cej z ustalania cen - pryu-;i juk zobaczymy w rozdziaie 7, czynniki 0 kreslaj 3 .ce zmiany produkcji w krot-
strona rownania (6.8). Jak siq przekonamy, rownanie (6.8) b^dzie bardzo j'h'tcczn.. kim okresie s£| rzeczywiscie tymi, na ktorych skupialismy si^ w poprzednich trzech
w rozdziale 7, Upewnijcie sie, ze je rozumiecie. rozdziaiach: to polityka pieni^zna, polityka fiskalna itd. Wasz czas (i moj) nie
W tej czesci rozdziaiu przebylismy szereg krokow. Podsumujm yje. Zakiadamy. u zosta! zmarnowany24.
oczekiwany poziom cen rowny jest rzeczywistemu. Wtedy: . jest rnato prawdopodobne, by oczekiwania byfy systematycznie bl^dne (powiedz-
mv. zbvt wygorowane aibo zbyt skrom ne) w nieskonczonosc. D latego wiasnie,
• placa realna wybrana w procesie ustaiania piac jest m alej^c^ funkcj^ stopv boz- w srednim okresie, bezrobocie stopniowo wraca do stopy naturalnej, a produkcja
robocia; dazy do poziomu naturalnego. W srednim okresie czynniki, ktore determ inuj^ bez-
• piaca realna wynikajc|ca z ustalania cen jest staia; rohocio i produkcj^, to te uwzgl^dnione w rownaniach (6.7) i ( 6 .8 )25.
• rownowaga na rynku pracy wymaga, aby placa realna wybrana przy usteiiiniu pfac
byia rowna placy reainej wynikaj^cej z ustalania cen; Szcze;:6iowe rozwini^cie tych odpowiedzi b^dzie naszym zadaniem w kolejnych
• ten warunek okresla stope bezrobocia w stanie rownowagi; ii'A-ch rozdziaiach.
• stopa bezrobocia w stanie rownowagi jest nazywana naturaln^ stop^ be/i'obocia.
• z naturaln^ stop^ bezrobocia wi^ze si^ naturalny poziom zatrudnienia oraz natn-
ralny poziom produkcji.
PodsumDwanie

• Siin robocza sklada si^ z osob, ktore pracuj^ (zatrudnieni) i szukaj^ pracy (bez-
6.6. Dokqd zmierzamy dalej roboi'i-i). Stopa bezrobocia rowna jest stosunkowi liczby bezrobotnych do liczby
o s o b zasobie siiy roboczej. Stopa aktywnosci zawodowej rowna jest stosunkowi
zasobi: siiy roboczej do liczby osob w wieku produkcyjnym.
Zobaczylismy wiasnie, w jaki sposob rownowaga na rynku pracy okresla stop-e bezro-
bocia w stanie rownowagi (nazwaiismy jt| naturaln^ stopt| bezrobocia), ktora z kolei v\ ki'otkim okresie czynniki determinujcice zmiany produkcji to te, na ktorych koncentrowali-
okresla poziom produkcji (nazwalismy go naturalnym poziomem produkcji). s ■’> [,■)przednich trzech rozdziaiach: polityka pieni^zna, polityka fiskalna itd.
\\ sr..-dnim okresie produkcja d^zy do powrotu do poziomu naturalnego, a czynniki determi-
■'iiiKioj ji, j ••>.ielkosc to te, 11a ktorych skupilismy sifj w tym rozdziale.
 192 203
Cz§s6 ........... M1U

• Rynek pracy- w Stanach Zjednoczonych charakteryzuje sie duzymi p g ?z ~ c ro w e 176

miedzy zatrudnieniem , bezrobociem oraz znajdowaniem sie „poza 7 tniwjui i,piuguwas 177
roboczej”. W kazdym miesi^cu przeci^tnie 45% bezrobotnych opuszc; , ... . uugGWa. I I I
albo podejmuj^c prac<^, albo wyciiodztj.c poza zasob sity roboczej. t ... av p i ^eieKiywiio.Nciow-.'r^
• Bezrobocie jest wysokie w okresach recesji i niskie w czasach ozywier , ‘ 1' Jzefl l e 113 ^ P a d e k b ezrobo S* Ubezn
■-, .jrouulccji 183 ■»*s % ,.in
sach wysokiego bezrobocia prawdopodobienstwo utraty pracy rosnie. r,ra-.
podobienstwo jej zoalezienia spada. . \\u!a;;v:sc pracy 183 g
• Piace se| ustalane jednostronnie przez firniy lub w negocjacjach mi^c •,. nra. fj l f f a ^ . 184
nikami i przedsiebiorstwam i, S<| one ujem nie uzaleznione od stopy , rui;,^,.,. ustalania piac 185
i dodatnio od oczekiwanego poziom u cen. Powodem, dia ktorego p n . r u i i . , - . . : c ustalania cen 186

od oczekiwanego poziomu cen, jest to, ze sf| one z reguiy ustalane w v . \ . a stopa bezrobocia 187
nominalnych na pewien czas. Nawet jesli w tym czasie poziom cen o k ........,1]iH . Sirukh.ratna stopa bezrobocia 189
od oczekiwanego, to piace zwykle nie s£| dostosowywane. . :*alL....„..ypoziom zatrudnienia 189
• Ceny ustalane przez firmy zalezci od pfacy oraz od marzy narzucar ... 1 » .N.ann-.'.-.isy poziom produkcji 190
ptac. Im wyzsz^ marze wybiorq firmy, tym wyzsza jest cena przy danej oiaev.. a t\m
samym nizsza piaca realna wynikaj^ca z decyzji dotycz<|cycli ustalania <■en,
• Rownowaga na rynku pracy wymaga, aby piaca realna wybrana w procesie usta-
iania piac byla rowna piacy realnej wynikaj^cej z ustalania cen. Przy do'JatkoHvm pytanla I problemy
zatozeniu, ze oczekiwany poziom cen rowny jest rzeczywisteixm, rov/uowaea na
rynku pracy determ inuje stop^ bezrobocia. Jest ona nazywana naturcdna stopu Qvyhtj sprf-vtfdzian
bezrobocia.
1. Korz\ :;tajiiC z informacji z tego rozdziaiu, oznaczcie kazde z ponizszych stwier-
• Ogolnie bior^c, rzeczywisty poziom cen moze siq okazac inny od oc'cklvvaneio
ii/cii uiko prawdziwe, faiszywe lub niepewne. Rrotko uzasadnijcie.
przez podmioty ustalaj^ce place. D latego stopa bezrobocia nie musi bvc rowna
naturalnej. . 1950 r. stopa aktywnosci zawodowej w Stanach Zjednoczonych pozostaje
• W nast^pnych rozdziaiach wykazemy, ze w krotkim okresie bezrobocie i prodi m.^ej wi^cej staia na poziomie 60%.
Sc| determinowane przez czynniki, na ktoiych skupialismy siq w poprzed.;:ch trzceh b. W kazdym miesi^cu przeptywy do i z zatrudnienia s^bardzo male w stosunku
rozdziaiach, jednak w srednim okresie bezrobocie zmierza do stopy iiui.ura ■ iczebnosci sily roboczej.
a produkcja d^zy do poziomu naturalnego. i.. »-.' uiqgu roku mniej niz 10% wszystkich bezrobotnych opuszcza ten zasob.
d. SUiOa bezrobocia najcz^sciej jest wysoka okresach recesji i niska w czasach
ozywienia.
l-. Vv'iokszosc pracownikow z reguiy otrzymuje piacq rown^ swej piacy granicznej
Najwazniejsze terminy
vj/.ogowej).
i’. Pv<-.cownicy, ktorzy nie nalez^ do zwi^zkow zawodowych, nie dysponujq zadn^
• Ludnosc cywilna przebywaj^ca na wolnosci 168
• Siia robocza; osoby poza zasobem siiy roboczej 168 ■. . przetargow^.
g. Ksa.cenie wynagrodzen przewyzszaj^cych place graniczne pracownikow m oze
• Stopa aktywnosci zawodowej 168
• Stopa bezrobocia 168 :..„,.,c w interesie pracodawcow.
h. Z.i.iany w polityce ekonomicznej nie wpiywaj^. na naturainq. stopq bezrobocia.
• Ustanie stosunku pracy, zatrudnianie 169
• Biezi|cy Przegl^d Ludnosci (C urrent Population Survey, CPS) 169 2. Odpovdedzcie na ponizsze pytania, korzystaj^c z inform acji przedstawionych
• Rezygnacja z pracy, zwolnienia 170 ■ ■ 'ozdziale.
• Czas trwania bezrobocia 171
a jest skala przeplywow do i z zatrudnienia (tzn. zatrudniania i ustania sto-
• Zniechqceni pracownicy 172
ku pracy), w kazdym miesi^cu, wyrazona jako procent liczby zatrudnio-
• Odsetek niezatrudnionych 172
" ' .1 ?
192 Czqsc giowna. Okres

• Rynek pracy w Stanacli Zjednoczonych charakteryzuje sie duzyrni prze zworowe 176
mi^dzy zatrudnieniem , bezrobociem oraz znajdowaniem sie „ p o z a : p im c z m (progowa) i 77
roboczej”, W kazdym miesi^cu przeci^tnie 45% bezrobotnych opuszc ■ttetargowa 177
j-piae proefektywnosciowych (motywuj^cych) 178
albo podejmuj^c prac§, albo wychodz£|c poza zasob siiv roboczej.
m czenie na wypadek hezrobocia 182 '
• Bezrobocie jest wysokie w okresach recesji i niskie w czasach ozywie
sach wvsokiego bezrobocia prawdopodobienstwo utraty pracy rosni ja.produkcji 183
podobieiistwo jej znalezienia spada. ...floscpracy 183
• Piace s£| ustalane jecinostronnie przez firmy lub w negocjacjach mi^c.zv cracov.. 184
nikami i przedsiebiorstwami. Sq. one ujemnie uzaleznione od stop^ :• ..ja ustalania pfac 185
i dodatnio od oczekiwanego poziom u cen. Powodem, dla ktorego oi-ice zalc-i'a Mi.■(■:.-« ustalania cen 186
od oczekiwanego poziomu cen, jest to, ze stj. one z reguly ustalane w ■’•'-■ttna stopa bezrobocia 187
nominalnych na pewien czas. Nawet jesli w tym czasie poziom cen ol-.aic s;e inm iiruMuralna stopa bezrobocia 189
od oczekiwanego, to piace zwykle nie sq. dostosowywane.
■alny poziom zatrudnienia 189
9 Ceny ustalane przez firmy zalez^ od ptacy oraz od marzy n a r z u c a - a kosz; %„,u,atoypoziom produkcji .190
piac. 1m wyzsz^ marze wybior^ firmy, tym wyzsza jest cena przy danej
samym nizsza piaca realna wynikajqca z decyzji dotyczacych ustalani
• Rownowaga na rynku pracy wymaga, aby piaca realna wybrana w proee.sie usia-
lania ptac byta rowna ptacy reainej wynikaj^cej z ustalania cen. Przy (.lodaikowvm Fvtania i problemy
zalozeniu, ze oczekiwany poziom. cen rowny jest rzeczywistemu, ro>. ^owaga na
rynku pracy determ inuje stop^ bezrobocia. Jest ona nazywana natmainq siopa Szybki sprawdzian
bezrobocia. i. Korzystaj^c z informacji z tego rozdzialu, oznaczcie kazde z ponizszych stwier-
• Ogolnie bior^c, rzeczywisty poziom cen m oze si^ okazac inny od oczckiwanego iizeh jako prawdziwe, faiszywe lub niepewne. Krotko uzasadnijcie.
przez podm ioty ustalaj^ce place. D latego stopa bezrobocia nie musi bye row na
naturalnej. a. Od 1950 r. stopa aktywnosci zawodowej w Stanach Zjednoczonych pozostaje
• W nast^pnych rozdziatach wykazemy, ze w krotkim okresie bezrobocie i p-odukcja mniej wi^cej stala na poziomie 60%.
S£j. determinowane przez czynniki, na ktorych skupialismy si^ w poprzednich irzech W kazdym miesiqcu przepiywv do i z zatrudnienia sej. bardzo mate w stosunku
rozdzialach, jedeak w srednim okresie bezrobocie zm ierza do stopy natMralnej. do liczebnosci siiy roboczej.
a produkcja d^zy do poziomu naturalnego. ... W ci^gu roku mniej niz 10% wszystkich bezrobotnych opuszcza ten zasob.
; ■. Stopa bezrobocia najczesciej jest wysoka okresach recesji i niska w czasach

ozywienia.
. Wi^kszosc pracownikow z reguly otrz}'muje piaq; rowng. swej ptacy granicznej
Najwazniejsze terminy (progowej).
. Pracownicy, ktorzy nie nalez ' 4 do zwi^zkow zawodowych, nie dysponuj^ zadnq
• Ludnosc cywilna przebywaj^ca na wolnosci 168 sit£| przetargow^.
• Siia robocza; osoby poza zasobem sity roboczej 168 . Ptacenie wynagrodzeh przewyzszajc|cych pla.ce graniczne pracownikow moze
• Stopa aktywnosci zawodowej 168 lezec w interesie pracodawcow.
• Stopa bezrobocia 168 Zmiany w poiityce ekonomicznej nie wptywajcj. na naturalnq stop^ bezrobocia.
• Ustanie stosunku pracy, zatrudnianie 169 7 . ' dpowiedzcie na ponizsze pytania, korzystajac z informacji przedstawionych
• Biez^cy Przegl^d Ludnosci (C urrent Population Survey, CPS) 169
• Rezygnacja z pracy, zwolnienia 170 tvrn rozdziate.
• Czas trwania bezrobocia 171. Jaka jest skala przeplywow do i z zatrudnienia (tzn. zatrudniania i ustania sto-
« ZniechQceni pracownicy 172 sunku pracy), w kazdym miesi^cu, wyrazona jako procent iiczby zatrudnio-
• Odsetek niezatrudnionych 172
 194 195
Czqsc gfdwna. 0 ■nek pracy

b, Jaka jest skala przepfywow z bezrobocia do zairudnienia w kazdvm t t : - ' Zaiozmy, ze przy danych warunkach rynku pracy (zdefiniowaliscie te zmien-
wyrazona jako procent liczby bezrobotnych? iit| w punkcie b) siia przetargowa pracownikow w catej gospodarce wzrasta,
c, Jaka jest skala iacznycl] odptywow z bezrobocia w kazdyrn mi< jaki wpiyw btjdzie to miaio na piace realne w srednim okresie? A w krotkim
jako procent liczby bezrobotnych? Ile wynosi sredni czas trw pnu b e^ -0c; , okresie? Co determinuje piac^ realn^ w m odelu opisanym w tym rozdziale?
d. Jaka jest skala l^cznych przepiywow do i z zasobu sily roboczej w
miesi^cu, wyrazona jako procent wielkosci zasobu sily roboczej? .tnienie bezrobocia.
e. Jaki procent napiywow do zasobu sify roboczej stanowia nowi pracnwni..,. Zaiozmy, ze stopa bezrobocia jest bardzo niska, Jak iatwo jest firmom znalezc
wchodzqcy do tego zasobu? oracownikow? Jak iatwo jest pracownikom znaiezc zatrudnienie? Co wasze
odpowiedzi oznaczaj^ z punktu widzenia reiatywnej sily przetargowej pracow-
3. Naturalna stopa bezrobocia.
nikow i firm, kiedy stopa bezrobocia jest bardzo niska? Co oznaczajc| wasze
Zaiozmy, ze marza narzucana na ceny dobr wynosi 5% kosztu krancoue(r0
odpowiedzi z punktu widzenia zmiany piac, kiedy stopa bezrobocia spada do
a funkcja ustalania ptac dana jest przez W = F(1 - u), gdzie u oznacza stom-
bezrobocia. bardzo niskiego poziomu?
. Uvvzgledniajj|c wasz^. odpowiedz na pytania w punkcie a, wyjasnijcie, dlaczego
a. Ile wynosi piaca realna wynikajc|ca z rownania ustalania cen? w gospodarce istnieje bezrobocie. (Co by si^ staio z piacami reainymi, gdyby
b. lie wynosi naturalna stopa bezrobocia? stopa bezrobocia byla rdwna zeru?).
c. Przyjmijmy, ze marza narzucana na koszty rosnie do 10%. Co si^ s t a i..c mi-
turaliic| stopai bezrobocia? Uzasadnijcie odpowiedz. Nieformalny rynek pracy.
rozdziaie 2 dowiedzieliscie sie, ze nieformalnej pracy w dom u (np. przygoto-
uywania posiikow, zajmowania si^ dziecm i) nie wiicza sie do PKB. Taka praca
Do namystu ; ie jest rowniez traktow ana jako zatrudnienie w statystykach rynku pracy. M a-
ic w pami^ci te uwagi, rozwazmy dwie gospodarki, kazd^ zam ieszkanq przez
4. Place graniczne. )0 osob, podzielonych na 25 gospodarstw domowych skiadaj^cych sie z czterech
W poiowie iat 80. siynna supermodelka powiedziala kiedys, ze nie wstanie z iozka sob, W kazdym z gospodarstw domowych jedna osoba zostaje w domu i przygo-
za mniej niz 10 tys. dolarow (prawdopodobnie za dziefi pracy). ^>wuje jedzenie, dwie osoby pracuj^ poza sektorem produkcji spozywczej, a jedna
a. Jakajestw aszapiacagraniczna? soba jest bezrobotna. Zafozmy, ze w obu gospodarkach osoby zatm dnione poza
branzq spozywczi}. wytwarzajc| ten sam produkt rzeczywisty i mierzony.
b. Czy piaca w waszej pierwszej pracy byia wyzsza niz wasza owczesna piaca gra-
niczna? W pierwszej gospodarce, E atln*, 25 osob przygotowuj^cych jedzenie (jedna na
kazde gospodarstwo domowe) gotuje w domu dla swoich rodzin i nie pracuje poza
c. W stosunku do waszej pfacy granicznej w m om encie podejm owania dmicj
domem. Wszystkie posilki przygotowywane i spozywane w domu, W tej gospo-
pracy ktora praca daje wyzsz^ pfac§: pierwsza czy ta, k to n | spodziewacie siu
wykonywac za 10 lat? uarce 25 pracownikow przygotowujj|cych jedzenie nie szuka pracy na formalnym
rynku pracy (gdyby ich zapytac, odpowiedz%, ze nie szukaj^. zatrudnienia). W dru-
d. Wyjasnijcie swoje odpowiedzi na pytania a-c w kategoriach teorii p'fac pro-
efektywnosciowych. giej gospodarce, EatOut**, 25 osob przygotowuj^cych zywnosc zatrudnionych jest
w restauracjach. Wszystkie positki kupowane S£[ w restauracjach.
5. Siia przetargowa i ustalanie pfac.
Obiiczcie wielkosc mierzonego zatrudnienia i bezrobocia oraz wielkosc mie-
Nawet przy braku negocjacji zbiorowych pracownicy dysponuja pewn^ sihi pr/e-
rzonej sify roboczej w obu gospodarkach. Obiiczcie stop^ bezrobocia i stop^
targow£|, ktora pozwala im otrzymac piace wyzsze niz ich piaca granicz;i.a. Sil:i
aktywnosci zawodowej dla kazdej z nich. W ktorej gospodarce mierzony PKB
przetargowa kazdego pracownika zalezy zarowno od charakteru stanowiska, jak
i od warunkow na rynku pracy w skali calej gospodarki. Rozwazmy te czymiifci jest wyzszy?
po kolei. . Przyjmijmy teraz, ze w gospodarce E a tln zachodzi| zmiany. Otwartych zo-
styje kilka restauracji, a pracownicy zajmuj^cy si^ przygotowaniem jedze-
a. Porownajcie prace dostawcy i adm inistratora sieci komputerowej. Na kloiyni - ,-v 10 gospodarstwach domowych podejmujq prac§ w tych restauracjach.
z tych stanowisk pracownik dysponuje wieksz^ sii^ przetargowa? Dlaczcao? Czis.»nkowie tych 10 gospodarstw jedz^ teraz wszystkie posifki w restauracjach.
b. W jaki sposob warunki na rynku pracy wpiywajj| na pozycj^ przetargowa pra-
cownika na dowolnym stanowisku? Ktorym zmiennym rynku pracy przyjrzycie mg. „jesc w domu” (przyp. tium.).
si§, aby ocenic warunki na rynku pracy? a_ig., jesc poza domem” (przyp. ttum.).
196 Czesc gtowna. Okre pracy

Pracownicy przygotowujcicy jedzenie w pozostalych 15 gospodarstwacl ;cy iub witjcej (27 tygodni i witjcej) dla kazdego roku w iatach 1996-2003.
stoiuja si^ w wylcicznie w domu. Bez obliczania dokiadnych wielkosci e maja te wielkosci do odpowiedzi, ktorcj uzyskaliscie w punkcie c? Czv
cie, co site stanie z mierzonym zatrudnieniem i bezrobociem oraz n> ncie odgadnac, sk^d biorat si^ roznice mi^dzy wartosciami rzeczywistymi
zasobem siiy roboczej, stop^ bezrobocia i stopa uczestnictwa w Eau.:. zymi rozwi^zaniami? (Wskazowka: zaiozcie, ze praw dopodobiehstwo
stanie z mierzonym PKB w E atlnl a z bezrobocia maleje wraz z czasem jego trwania).
c, Zaiozmy, ze chcielibyscie wk|czyc prace w domu do rachunku PKB i stg. .
na strone internetowq prowadzon^ przez Biuro Statystyki Rynku Pracy
zatrudnienia. Jak zmierzylibyscie wartosc pracy domowej w PKB? Jak
'jednoczonych (www.bls.gov). Znajdzcie najnowszy raport Employment
nilibyscie definicje zatrudnienia, bezmbocia i byciapoza zasobem sily rob ■ ■.■■■■■■
Summary. Odszukajcie link „National Em pioym ent”.
d. Uwzgledniajac wasze nowe definicje z punktu c, wyjasnijcie, czy stai ,;, ■
.
rynku pracy b^dcj. sie roznic dla Eatln i E atO ut. Jesli si? zaiozy, ze zy . •y.,: sa najnowsze miesi^czne dane dotyczace wielkosci zasobu cywilnej siiy
produkow ana przez te gospodarki ma tq sam^ wartosc, czy mierzon; ■■■'■-, zej w Stanach Zjednoczonych, liczby bezrobotnych i stopy bezrobocia?
w tych gospodarkach b^dzie rozny? Czy - wedlug waszych nowych defi : :: 6 b jest zatrudnionych?
eksperyment z punktu b b^dzie miai jakis wpiyw na rynek pracy lub rac ■■;,.■:, zcie zmian^ liczby bezrobotnych mi^dzy ostatnim a pierwszym miesicp
PKB w E atln? iwzgl^dnionym w tabeli. Zrobcie to samo dla liczby zatrudnionych. Czy
k bezrobocia jest rowny wzrostowi zatrudnienia? Wyjasnijcie, dlaczego.
Do dalszych przemysien

8. Czas trwania 'oezrobocia i bezrobocie diugoterminowe.

Zgodnie z dan y m i przedstawionymi w tym rozdziale, okolo 45% bezrobo-:.n\ch LitenT., .izupefniajqca
op u szcza zasob b e z ro b o c ia w kazd y m miesiq.cLi.
Dais/a > ■. bezrobocia, zgodn^ z zaiozeniami przyjqtym i w tym rozdziale, przed-
a. Jakie jest prawdopodobienstwo, ze bezrobotny pracownik wci^z b^dzie bczro-
aard Layard, Stephen Nickell i R ichard Jackman, The Unemployment
botny po upiywie miesiaca? Dwoch miesi^cy? Szesciu?
( nsis. :l University Press, Oxford 1994.
Rozwazmy teraz struktur^ zasobu bezrobocia. Uzyjemy prostego przykladu. b\
ustalic odsetek bezrobotnych, ktorzy pozostaj^w tym zasobie przez szesc miesiecy
lub diuzej. Zaiozmy, ze liczba bezrobotnych jest stala i rowna x (gdzie x jest pewna
staicj.). W kazdym miesic|cu 45% bezrobotnych znajduje zatrudnienie, a rowna Dodaiek. i-unkcje ustalania pfac i cen a podaz pracy i popyt na prac^
liczba poprzednio zatrudnionych staje sie bezrobotnymi.
Josii maci'. .a sobcj. wykiady z mikroekonomii, prawdopodobnie wiecie o uj^ciu row-
b. Rozwazmy grup^ x pracownikow, ktorzy w tym miesi^cu sq. bezrobotri. Jaki
nowagi n ! _nku pracy w kategoriach podazy pracy i popytu na practj. Mozecie zatem
procent tej grupy b^dzie wci^z bezrobotnymi po miesi^cu? (Wskazowka. Jcsli
/adac p\ ;■:jue: Jak si^ ma ujecie w kategoriach ustalania piac i cen do uj^cia rynku
45 % bezrobotnych w kazdym miesi^cu znajduje prac^, jaki procent z picrwot-
. ' poznaiiscie na tamtych wykiadach?
nychx bezrobotnych nie znalazi pracy w pierwszym miesi^cu?).
jtjcia sa podobne pod pewnym istotnym wzgl^dem. Aby si^ przekonac,
c. Po dwoch miesi£|cach jaki procent z pocz^tkowychx bezrobotnych b^dzie bez-
Jlaczcgo ■;jest, narysujmy jeszcze raz ilustracj^ 6.6, zaznaczaj^c na osi pionowej
robotnymi przez co najmniej dwa miesiqce? (Wskazowka. Bior^c pod uwage
i-wivv a n a poziomej w ieikosczatmdnienia (zamiast stopy bezrobocia). Widac
waszcj. odpowiedz z punktu b, jaki procent bezrobotnych przez co najmniej
tl) na f’ustracji 6D.I.
miesi^c nie znalazi zatrudnienia w drugim miesiqcu?). Po szesciu nuesiacach
ZairuU'-enieN jest mierzone na osi poziomej. Poziom zatrudnienia musi si^ mie-
jaki procent poczatkowych x bezrobotnych b^dzie bezrobotnym i od co naj-
^cic m ic d A zerem aL , wielkosci^zasobu siiy roboczej: zatrudnienie nie moze przekro-
mniej szesciu miesiecy?
:.3 ob zdoinych i ch^tnych do pracy, czyli zasobu sily roboczej. Dla kazdego
Ten odsetek dotyczy gospodarki w kazdym momencie (pami^tajoe. ze za-
rudnienia N bezrobocie dane jest przez U = L — N . Wiedzc|c o tym, mo-
czqlismy od arbitralnie wybranego miesi^ca). Przy naszych zaiozeniach odse-
•'Vmy .nvcorzyc bezrobocie zaczynaj^c od L i przesuwajqc si% w lewo po osi poziomej:
tek bezrobotnych od szesciu miesi^cy lub dluzej jest staiy.
. iane jest przez odlegiosc mi^dzy L a N. Im nizsze jest zatrudnienie, N , tym
d. Korzystajc^c z tabeii B-44 w E c o n o m ic R eport o f the P resident (w w w .a c c e s,
nwi. oezrobocie, a tym samym wyzsza jest takze stopa bezrobocia u.
gpo.gov/eop/), obiiczcie, jaki odsetek bezrobotnych pozostaje bez pracy sze^
198 Czqsc gtowna, i ■ ....

ardow a funkcja podazy pracy daje nam piace, przy ktorej dana iiczba pra-
,t skionna do pracy: im wyzsza piaca, tym wicjksza liczba pracownikow
!c t ijac zatrudnienie.
5t w funkcji ustalania piac piaca odpowiadajcjca danemu poziomowi
jest wynikiem procesu negocjacji mi^dzy pracownikami a firmami lub
■ rtronnego ustaiania ptac przez przedsi^biorstwa. Na funkcj^ ustalania piac
o kiziaiuj^ takie czynniki, jak struktura negocjacji zbiorowych lub wykorzystywa-
• ac w ceiu zniecinjcenia pracownikow do rezygnacji z pracy. Jak si^ wydaje,
■cie rzeczywistyra te czynniki odgrywaj^ istotn^ roitj. Nie odgrywajcj. jednak
roli w standardowej funkcji podazy pracy.
t ■ ardowa funkcja popytu na prac^ daje nam poziom zatrudnienia wybrany
^ _______________N____________^ U J firmy przy danej placy realnej. Wyprowadza sie przy zaiozeniu, ze firmy
d m lim na konkurencyjnych rynkach produktow i czynnikow produkcji, zatem
W L i ceny - a w konsekwencji rowniez piaca realna - sq_ dane.
Zatrudnsenie, IV
tomiast w funkcji ustalania cen bierze sie pod uwagtj to, ze na wi^kszosci
liustracja 60,1, Ustalanie cen i pfac a naturalny poziom zatrudnienia nnkow to przedsi^biorstwa naprawde ustalaj^ ceny. Oddziaiuj^c na wysokosc mar-
>v. na funkcje ustaiania cen wpiywaj^ takie czynniki jak stopieh konkurencji na
Wykreslmy teraz funkcje ustalania ptac i cen i omowmy stan rownowagi r\nku dobr. Nie bierze si^ ich jednak pod uwag^ w standardowej funkcji popytu
na prace.
• Wzrost zatrudnienia (przesuni^cie w prawo wzdSuz osi poziomej) oznacz;; r.padok • W ritmach anaiizy podazy pracy i popytu na prac^ bezrobotni sq. hezrobotnymi
bezrobocia, a wicjc wzrost piacy realnej wybieranej w procesie ustalania pfee, Funk- (lobrowolnie: przy piacy, jaka ustalila si^ w punkcie rownowagi, wolq. oni byc bez-
cja ustalania ptac ma zatem nachyknie dodatnie: wyzsze zatmdnienie prc-wad/.i Jo mbotnymi niz pracowac.
wyzszej ptacy realnej. Natomiast w analizie ustalania piac i cen bezrobocie prawdopodobnie bedzie
® Funkcja ustalania cen jest wciqz linic| poziom^, zgodnie z rownaniem IV. P ■= prz>musowe. Na przyklad jesii firmy oferuj^ piac^ proefektywnosciowtj. - powyzej
1 / (1 + ji). piacy granicznej - pracownicy woia byc zatrudnionymi niz bezrobotnymi. Jednak
• Rownowage wyznacza punkt/4, z naturalnym poziomem zatrudnienia 1 : s v . ■ minio to w stanie rownowagi wyst^puje przymusowe bezrobocie. Jak sie wydaje,
kajc|c^ sti|d naturalnc| stopa bezrobocia rown^ u = (L — N J / L. ten aspekt rowniez lepiej odpowiada rzeczywistosci niz uj^cie w kategoriach po-
dii/y pracy i popytu na prac^.
Na ilustracji 6D.1 funkcja ustalania piac przypomina funkcje podazy pracy. Kie-
dy poziom zatrudnienia rosnie, rosnie takze piaca real.na wypiacana pracownikom. Z t\ch trzech powodov*' do omowienia rownowagi w tym rozdziale wybraiem funk-
Dlatego funkcja ustalania piac jest czasem nazyw'ana funkcjc| „podazy pracy‘: (w cu- CK' ii.stalania ptac i cen zamiast podazy pracy i popytu na prace.
dzysiowie).
To, co nazwaiismy funkcj^ ustalania cen, przypomina piaskc| funkcj^ popytu iu i
practj. Powod, dla ktorego jest ona ptaska, a nie nachylona ujemnie, wi^ze sic z na-
szym upraszczaj^cym zaiozeniem o staiych przychodach z pracy w procesie
Gdybysmy przvj^li, jak zwykie si^ to czyni, ze przychody z pracy w procesie produkeji
s^. malej^ce, nasza krzywa ustalania piac mialaby, podobnie jak standardowa krzyw;-.
popytu na prac^, nachylenie ujemne: wraz ze wzrostem zatrudnienia rosiby kraricow;'
koszt produkcji, zmuszaj^c firmy do podniesienia cen przy danej piacy. Innymi stowy.
ptaca realna wynikaj^ca z ustalania cen malaiaby wraz ze wzrostem. zatrudnienia.
Omawiane dwa podejscia rozni^ si^ jednak pod wieloma wzgledami.
tsczymy wszystkle rp k i: lio d L ./rP
J||g§to;\

vy ,-(,/c;ziale 5 przygl^dalismy si^ ustalaniu wielkosci produkcji w krotkim okresie.

rozdziale 6 analizowalismy determ inanty produkcji w srednim okresie. Jestesmy
.. gutowi, by poi^czyc jedno z drugim i przyjrzec si§ ustalaniu produkcji zarowno
„ krotkim, jak i w srednim okresie.
W t-'in celu wykorzystamy warunki rownowagi dla wszystkich rynkow, ktore do-
'vchczas analizowaiismy - rynkow dobr i rynkow finansowych z rozdziaiu 5 oraz rynku
pmcv z rozdziaiu 6. Nast^pnie, uzywaj^c tych warunkow rownowagi, wyprowadzimy
dwie z-iieznosci.
p | zaleznosc, ktor^ nazywamy funkcjq iqcznejpodazy, ujmuje konsekwencje
n)\v.no'’-agt i» i rynku pracy; opiera sie na tym, czego dowiedzielismy si^ w rozdziale 6.
D-ruga zakznosc, ktor^ nazywamy funkcjq iqcznegopopytu, ujmuje konsekwencje
rmvnovvagi zarowno na rynkach dobr, jak i na rynkach finansowych; opiera si^ ona na
infornvcj^ch z rozdziaiu 5.
Ze-:awieme tych dwoch funkcji daje nam modely45-v4D (od aggregate supply, ag-
"regaic demand, i^czna podaz i li|czny popyt). W tym rozdziale przedstawimy podsta-
wowa wersj^ tego modelu. Tej wtasnie wersji najcz^sciej uzywam, by uporz^dkowac
mysli. kiedy staj^ wobec pytan dotycz^cych makroekonomii. Jednak przy niektorych
pytaniach (w szczegolnosci w analizie inflacji) podstawowy m o d elA S -A D musi zostac
rozszerzony. Tym zajmiemy si^ w kolejnych dwoch rozdzialach.
Ten rozdzial uporzc|dkowany jest nast^puj^co.

4 W podrozdziale 7.1 wyprowadzamy funkcj^ l^cznej podazy, a w podrozdziale 7.2

funkcjf lcicznego popytu.
5 W codrozdziale 7.3 l^czymy obie funkcje, aby omowic produkcj^ w stanie rowno-
wu;;: w krotkim i srednim okresie.
8 W r-odrozdziaiach 7.4 - 7.6 zobaczymy, jak mozna wykorzystac ten m odel w ana-
li’/ : . skutkow polityki pieni^znej, polityki fiskalnej oraz zmiany cen ropy naftowej.
* Po;.:.;-ozdzial 7.7 zawiera podsumowanie.
 202 203
Cz^sc giow na.;jkr< v - f 7' tqczymy wszystkie ryn ki: Modei A D -A S
8S srjrt,.;

:zna podaz

Funkcja i^cznej podazy ujmuje w plyw p ro d u k c ji na p o z io m cen , Wyprowg _rwsza rownosc wymka z definicji stopy bezrobocia. Druga wynika z definicji bezro-
z mechanizmow okreslaj^cych p la ce i ceny, ktore o p isalism y w ro zd z iale 6, via (L = L - N). Trzecia rownosc to po prostu uproszczenie ulamka, Czwartawyni-
W rozdziale 6 wyprowadzilismy nastepujc|ce rownanie ustalania plac [r6(i(,ai..: /e"specyfikacji funkcji produkcji, zgodnie z ktor^ wytworzenie jednostki produktu
(6.1)]: iaga jednego pracownika, zatem Y = N . Teraz otrzymujemy:

W = P eF(u, z). ■ *= 1 - 2 1 .
L
Placa nominalna, W, ustalona przez podmioty stanowi^ce place, zalezj- ,„.u ut/c.
kiwanego poziom u cen P e, od stopy bezrobocia u oraz od zm iennej uniwcvsiniiei { W siownym opisie: przy danym zasobie sity roboczej im wyzsza produkcja, tym
obejmuj^cej wszystkie inne czynniki wplywaj^ce n a ustalanie piac, od zas'.u.ow 0!a " za'stopa bezrobocia.
bezrobotnych po forme negocjacji zbiorowych. Zastqpienie u w rownaniu (7.1) wyrazeniem 1 - (Y /L ) daje nam funkcje Iqczncj
Rowniez w rozdziale 6 wyprowadzilismy nast^puj^ce rownanie ustalania een [row- izy, czyli funkcjq AS'".
nan ie (6.3)]:

P = P ' ( l + /, ) i ^ l ~ z j . (7.2)
P = (1 + fx)¥/.

Cena ustalana przez firmy P (rownowaznie: poziom cen) rowna jest p!a;:y nomi- Poziorn cen P zalezy od oczekiwanego poziomu cen P e oraz od poziomu produkcji
nalnej W pom nozonej przez 1 plus marza /x. r m takze od marzy /n, zmiemiej uniwersalnej z i zasobu sily roboczej L - te wielkosci
Nast^pnie uzylismy obu tych zaleznosci, z dodatkowym zalozeniem , ze rzeczy- nrzyjmujemy tutaj za staie). Funkcja/15 m a dwie wazne wlasnosci.
wisty poziom cen rowny jest oczekiwanemu. Przy tym dodatkowym zalozermi w-v- Pierwsz^ cecliacfunkcji.45 jest to, ze wzrostprodukcjiprowadzi do wzrostupoziomu
prowadziiismy naturaln^ stop^ bezrobocia oraz, w konsekwencji, naturalny pozioiii i1. Wynika to z czterech podstawowych krokow.
produkcji.
Nasze podejscie w tym rozdziale roznic sie b^dzie tym, ze nie b^dziemy juz narzu- ! . Wzrost produkcji prowadzi do wzrostu zatrudnienia.
cac tego dodatkowego zalozenia. (Jak si^ okaze, rzeczywisty poziom cen jost rowny 2, Wzrost zatrudnienia prowadzi do spadku bezrobocia, a tyrn samym do spadku
oczekiwanemu w srednim okresie, lecz z reguiy nie jest tak w krotkim okresiej. Be:; :•• •. stopy bezrobocia.
tego dodatkow ego zalozenia funkcja u stalania cen i funkcja ustalania plac nam , Nizsza stopa bezrobocia prowadzi do wzrostu placy nominalnej.
zaleznosc mi^dzy poziomem cen, poziomem produkcji i oczekiwanym poziemem cen. ', Wzrost placy nominalnej prowadzi do wzrostu cen ustalanych przez firmy, a wi^c
ktorsj. teraz wyprowadzimy. do wzrostu poziomu cen.
Pierwszym krokiem jest wyeliminowanie piacy nominalnej W z naszych dwoch row-
nan. Zasti|pienie ptacy nominalnej w pierwszym rownaniu formul^ z drugiego daje: Druga wtasnosc funkcji A S polega na tym, ze wzrost oczekiwanego poziom u cen
prowadzi, w stosunku jeden do jednego, do wzrostu faktycznego poziomu cen}. Jesli na
P = F e( l + ,u)F(u, z). (7.1) przyktad oczekiwany poziom cen wzrosnie dwukrotnie, poziom cen takze si§ podwoi.
I <ekt ten dziala za posrednictwem plac.
Poziom cen P zalezy od oczekiwanego poziom u cen P e i od stopy b c z ro b o c ia
u (a takze od m arzy^ oraz od zmiennej uniwersalnej z, ale tutaj zalozymy, zc obic te
wielkosci sq. state). jTLepszym okresleniem byioby „funkcja rynku pracy”. Poniewaz jednak funkcja ta gtaficznie
przypomina krzyw^ podazy (zaleznosc mi^dzy produkcjci a cenq. jest dodatnia), nazywa si^ jq „funkcj<i
Drugi krok to zast^pienie stopy bezrobocia u wyrazeniem odnosz^cym ia Uo wiel-
iucznej podazy”. Tej tradycji b^ds^ si^ trzymac.
kosci produkcji. Aby zastj|pic u, przypomnijmy sobie zaleznosc tni^dzy stopii bezro- :2Wzrost Y prowadzi do wzrostu P.
bocia, zatrudnieniem i produkej%, k to r^ wyprowadzilismy w rozdziaie 6: Wzrost P‘ prowadzi do wzrostu P.
 ‘-y->________ ___________________________________________ ________ Cz^scgtdwna,O fer6 s .,. iaj 7. Uczym y wszystkie rvnki: M odei AD-AS 205

1. Jesli podmioty stanowi^ce p la c e o c z e k u ja , ze poziom cen bsjdzie w yzs K ie d y p r o d u k c ja znajduje s ie powyzej p o z io m u n a tu r a ln e g o , p o z io m . c e n je s t

wyzszq piace n o m in a ln q . ■jzii:- o d o c z e k iw a n e g o . N a iiustracji 7 .1 , jesli F le z y n a p r a w o o d F , t o P je s t
2. Wzrost piacy nominalnej powoduje wzrost kosztow, co prowadzi do wz ■ ^zsze n iz PL‘. 1 odwrotnie, k ie d y produkcja znajduje si^ ponizej p o z io m u n a tu r a l-
ustalanych p rz e z f ir m y i d o wyzszego ogoinego poziom u cen , rveso, p o z io m c e n je s t nizszy niz o c z e k iw a n y . N a ilustracji 7 .1 , je s li Y je s t n a le w o
y Y , to p o z io m P je s t n iz s z y niz P e.
Zaieznosc mi^dzy p o z io m e m c e n P a produkcj^ Y, p r z y d a n y m o cze kiw :---- s Wzrost oczekiwanego poziom u c e n P e p rz e s u w a krzywq i^cznej podazy w gor^.
z io m ie c e n P e, p r z e d s ta w io n o n a ilustracji 7.1 ja k o k r z y w ^ S . KrzywaAY ;n;i [ o d w rotnie, s p a d e k o c z e k iw a n e g o p o z io in u c e n p rz e s u w a k rz y w q i^ c z n e j p o d a z y
w la s c iw o s c i, k to r e okazc^ siq przydatne w d a ls z e j a n a liz ie .
./ doi.
T * trz e c i£ | wiasciwosc p o k a z a n o n a iiustracji 7 .2 . Zaiozmy, ze o c z e k iw a n y p o -
• K rz y w a ta c z n e j podazy je s t n a c h y lo n a d o d a tn io . Mowi^c in a c z e j, w z r o s t prod!;),H ; jo m c e n ro s n ie z P e d o P 'e. P rz y d a n y m p o z io m ie p r o d u k c ji i odpowiadaj^cej m u
Y, p ro w a d z i d o w z r o s tu c e n , P 4. Widzielismy ju z , d ia c z e g o t a k s iq d z ie je danej s to p ie bezrobocia w z r o s t o c z e k iw a n e g o p o z io m u c e n p r o w a d z i d o w z r o s tu
• K rz y w a t^ c z n e j p o d a z y p rz e c h o d z i p rz e z p u .n k t/1 , g d z ie Y = F i P = P ', plac, c o z k o le i p r o w a d z i d o w z r o s tu c e n . T a k wi^c przy kazdym p o z io m ie p r o d u k -
inaczej, kiedy produkcja Y r o w n a jest naturalnemu poziomowi pro d u k q i K. p/,. cji poziom c e n je s t wyzszy: krzywa fcjcznej podazy p rz e s u w a si§ w g o re . W szczegoi-
z io m cen P okazuje s i^ d o k ia d n ie rowny oczekiwanemu p o z io m o w i cen ■''■ nosci zamiast przechodzic p rz e z punkt^4 (g d z ie Y = Y i P = P e), k rz y w a i^cznej
podazy przechodzi teraz przez p u n k t ^ l ' (gdzie Y = F , P = P 'ef .

AS'
/ (dla P" > P’)

45
(dla oczekiwanego
poziomu cen Pe)
=- P = P'° — ■ ■■

P = P' - %

y=yn
Produkcja, Y y
Produkcja, Y
Przy danym oczekiwanym poziomie cen wzrost produkcji prowadzi do wzrostu poziomu cen. Jesii produkcja rowna jesi fjuiium'jvvi
naturalnemu, to poziom cen jest rowny oczekiwanemu.
•Vzrost oczekiwanego poziomu cen przesuwa krzyw§ i^cznej podazy w gore.
Ilustracja 7.1. Krzywa iqcznej podazy
llustracja 7.2. W plyw wzrostu oczekiwanego poziomu cen na krzywq iqcznej podazy

Sk^d to wiemy? Z definicji naturalnego poziom u produkcji przedstawionej Podsumujmy.

w rozdziale 6. Przypomnijmy, ze naturaln^ stopQ bezrobocia (a co za tyrn idzie.
naturalny poziom produkcji) zdefiniowalismy jako tq stop^ bezrobocia (ien nn-: • Zaczynaj^c od ustaiania piac i cen na rynku pracy, wyprowadzilismy fimkcjq Iqcznej
ziom produkcji), ktora wyst^puje wtedy, kiedy poziom cen i oczekiwany Daziom
cen s^ sobie rowne. Ta wtasciwosc - ze rzeczywisty poziom cen rowny jest oczeki- Zaleznosc ta oznacza, ze przy danym oczekiwanym poziomie cen rzeczywisty po-
wanemu, kiedy produkcja rowna jest poziomowi naturalnem u - ma dwie oczywiste ziom cen jest rosn^c^ funkcjj| poziom u produkcji. Jest ona przedstawiona jako
konsekwencje. nachylona dodatnio krzywa, nazywana krzywq tqcznej podazy.

^ Przypomnijmy, ze kiedy produkcja rowna jest poziomowi naturalnemu, rzeczywisty poziom cen
Mowiijc fo rm a ln ie : wysoka a ktyw n o sc gospodarcza w yw ie ra p re sj^ na wzrost cen. 1zuje sie rowny oczekiwanemu.
 20 7
aym y w szvstkie rynki: N \o M A D ~ A S
206

Z lM '
• W z r o s t o c z e k iw a n e g o poziomu cen przesuwa krz y w £ | i^cznej podaz S P' > P)

d e k o c z e k iw a n e g o p o z io m u c e n przesuwa krzyw^ t^cznej p o d a z y w LSVl

' (dla P)

7.2. tq c z fif popft

Funkcja Iq c z n e g o popytu ujmuje wpiyw poziomu cen na wielkosc p ro d u k c ii. W'-.-..- r y

w a d z a s i^ j^ z warunkow rownowagi n a r y n k u dobr i r y n k a c h fin a n s o w y opis;In-,'„- Piodukcja, Y
w rozdziale 5.
W ro z d z ia le 5 wyprowadzilismy nast^puj^ce rownanie rownowagi i-;. n-nku ;-i(Vv
[r o w n a n ie (5.2)]:

Y = C (Y — T) + I(Y , i) + G.

Rownowaga na ry n k u dobr w y m a g a , b y p r o d u k c ja rowna b y ia popy;«»\i na dcibr;:

- s u m ie k o n s u m p c ji, in w e s ty c ji i wydatkow rz^dowych. J e s t to fu n k c ja i (b)
Rowniez w rozdziale 5 wyprowadzilismy nast^puj^ce rownanie rowmvsviijii aa rvn-
kach finansowych [ro w n a n ie (5.3)]:

r y
Produkcja, ¥
Rownowaga na rynkach fin a n s o w y c h wymaga, aby podaz p ie n i^ d z a :-6 wna bvhs
popytowi na pieni^dz. Je s t to funkcja LM. tpoziomu cen prowadzi do spadku produkcji.
Przypomnijmy, ze w ie lk o s c wyst^puj^ca p o le w e j stronie rownania LM to reaina Itastracja 7,3, Wyprowadzeriie krzywej Iqeznego popytu
podaz pieni^dza, M j P . W ro z d z ia le 5 koncentrowalismy si§ n a zmianach :-eainej po-
dazy pieni^dza wynikaj^cych ze zmian w n o m in a ln e j p o d a z y p ie n i^ d z a M . dokonywa- inansowy s^ w stanie rownowagi, znajduje sie n a przeci^ciu krzywych IS iL M ,
nych p rz e z F e d , Jednak zmiany re a ln e g o z a s o b u pieni^dza M / P mog^ "akzc \n-nikac
ze z m ia n p o z io rtm c e n P. W z r o s t poziomu c e n P o 1 0 % m a t a k i s a m w p ly w >ia rcalna 'Vpunkcie A .
Rozwazmy teraz skutki wzrostu poziom u cen z P do P ’. Przy danej nominal-
podaz pieni^dza ja k z m n ie js z e n ie o 10% nom inalnego z a s o b u pieniqdza M: jcdno itej podazy pieni^dza M wzrost poziomu cen P zmniejsza realn^ podaz pienic|dza
i d ru g ie p ro w a d z i d o s p a d k u realnej podazy p ie n i^ d z a o 1 0 % . M / P. Oznacza to przesuni^cie krzywej L M w gortj: przy danym poziomie produk-
Uzywaj<|c f u n k c ji IS i LM , m o z e m y wyprowadzic zaleznosc m i^ d z y pozio-nom cen cji nizsza realna podaz pieniqdza prowadzi do wzrostu stopy procentowej. Gospo-
a p o z io m e m p r o d u k c ji wynikaj^cym z rownowagi n a r y n k u d o b r i rynK.rich finanso- darka porusza si^ wzdluz krzywej IS, a rownowaga przesuwa si§ z A do A ’. Stopa
wych. Czynimy to na ilustracji 7.3. ’wocentowa rosnie z i do i’, zas pxodukcja spada z Y do Y ’. Krotko mowiac: wzrost
noziotnu cen prowadzi do spadku produkcji.
8 N a w y k r e s ie ( a ) ilustracji 7 .3 z a z n a c z a m y krzyw^ IS i k r z y w ^ LM . Krzywa l!> Opisuj^c slownie: wzrost poziomu cen prowadzi do spadku realnej podazy pie-
wykreslamy d la d a n y c h wartosci G i T. M a o n a nachylenie u je m n e : ^zrost stopy 'ti^dza. Zmniejszenie podazy pieni^dza prowadzi do wzrostu stopy procentowej,
p r o c e n to w e j prowadzi d o s p a d k u p r o d u k c ji. Krzyw^ L M wykreslamy dla danej
■O z koiei powoduje spadek popytu na dobra i spadek produkcji.
wartosci M / P. M a ona nachylenie dodatnie: wzrost produkcji zwleksza popyt 8 Ta ujemna zaleznosc mi^dzy produkcj^. a poziom em cen jest przedstawiona jako
n a pieni^dz i s to p a p r o c e n to w a rosnie, a b y p r z y w r o c ic rownosc pcpyi'.: na pic- ujemnie nachylona krzywa A D na w ykresie (b) ilustracji 7 .3 . Punkty^l i A ’ na
ni^dz i ( n ie z m ie n io n e j) podazy pieni^dza. P u n k t, w ktoiym i r y n e k dob:'- i rvnek
 iczymy wszystkie rynki: Model A D -A S 209

wykresie (b) iiustracji 7.3 odpowiadaj<| punktom A i A ' na wykres

7.3. W zrost poziomu cen z P d o P ' prowadzi do spadku produl,'-., 7 ]35ci, ktore przed chwil^ omowilismy, mozemy uj^cw nast^puj^cej funkcji
te nazywamy krzywq tqcznegopopytu, B^d^ca jej podstaw a ii;e pupytu:
miedzy produkcj^ a pozioniem cen jest nazywana funkcjq Iqcznego

Kazda zmienna inria niz poziom cen, ktora przesuwa. krzywq IS lub kr ■ ^ r ( f - G' r } (7J)
suwa takze fnnkcjq tqeznegopopytu. ( +, +, - )
Wezmy na przykiad wzrost wydatkow rz^dowych, G. Przy danym pc
ziom produkcji wynikaj^cy z rownowagi na rynku dobr i na rynkach fi kcja, Y, jest ro s n ^ fu n k c j^ re a ln e j podazy pieni^dza,M /P ; rosn^c^funkcj^
wyzszy: na ilustracji 7.4 krzywa t^cznego popytu przesuwa si^ w p ra w c.. . ut, ■■' rz£|dowych, G ; malej^cq funkcj^ podatkow, T.
' pns L;aiiej polityce pienieznej i fiskalnej ~ tj. przy danych M, G i T - wzrost pozio-
' nrowadzi do spadku realnej podazy pieni^dza ,M / P , co powoduje spadek
-.--idukcii- Zaleznosc przedstawia krzywa AD na wykresie (b) ilustracji 7.3.
Podsi'Oiujmy.

. /. ■■iaj^c od warunkow rownowagi na rynkach dobr i finansowych, wyprowadzi-

lismy funkcjg iqcznego popytu.
>Z aleiio sc ta oznacza, ze poziom produkcji je st malej^c^ funkcji| poziom u cen.
Odzv. ierciedla to ujemnie nachylona krzywa, nazywana krzywq iqcznegopopytu.
» Zmia.iy poiityki pieni^znej lub fiskalnej - albo, ogolniej, kazdej zmiennej innej
■■■•■ziom cen, ktora przesuwa krzyw^ IS lub L M - przesuwa krzyw£| I^cznego
popy.u.

7.3. R tw now aga w okresie krdtkisn i w okresie srednim

Produkc|a, Y
Nasz ko!;;jny krok to pol^czenie funkcjiylS i A D . Jak wiemy z podrozdzialow 7.1 i 7.2,
Przy danym poziomie cen wzrost w ydatkow rzgdowych zwigksza produkcjq, przesuwaj^c krzyw ^ ^cznego popytu w prawo. m v awwr: icdwic ■' tnkcje dane sej. przez:
poziomie cen spadek nominalnej podazy pieni§dza zmniejsza produkcjQ, przesuwaj^c krzywq i^cznego popytu w lewo.
llustracja 7 A PrzesuniQcia krzywej 1§cznego popytu
funkcja^S : P ~ P e(l + p ) f {^

Albo wezmy pod uwag^ operacje otwartego rynku zmniejszaj^ce iiosc pieiUi'A,;.!
- spadek M 7. Przy danym poziom ie cen poziom produkcji wynikaj^cy z rownnwM?! funkcja AD: Y = y [ ~ , G, r j .
na rynku dobr i na rynkach finansowych jest nizszy. Na ilustracji 7.4 krzywa iqcznego
popytu przesuwa si^ w lewo, z A D do AD".
Pr,';. :;anym oczekiwanym poziomie cen P e (ktory wchodzi do funkcji l^cznej po-
u azy )' .‘,;'zy danych zmiennych polityki pienisjznej i fiskalnej M , G \ T (ktore wchodz^
0Lepszym okresleniem bytoby „funkcja rynku dobr i rynkow finansowych”. Poniewiiz icdRak do t u . - i }j|cznego popytu) te dwie zaleznosci okreslaj^poziom produkcji w stanie
nazwa ta jest zbyt dtuga i poniewaz omawiana zaleznosc graficznie przypomina kizyw^ p o p 'll! tL>'! rownc.-v .=^i, y, i poziom cen, P.
znaczy ujemn^ zaleznosc mi?dzy produkcj^ a cen^), nazywa si^ jij „funkcj^ l^cznego pop>ui .
takze b^dziemy trzymac sig tradycji. 7v ■ ..',;my uwag^, ze rownowaga zalezy od wartosci P l. Wartosc P e okresla poloze-
7 Przypomnijmy, ze operacje otwartego rynku s^ narz^dziem wykorzystywanym pr/.ci reu w nse kr/...-. ej l^cznej podazy (spojrzmy na ilustracj^ 7.2), a polozenie tej krzywej wpiywa
zmiany nominalnej podazy pieni^dza.
pu rownowagi. W krotkim okresie P e, czyli poziom cen, jakiego oczekiwaly
 210
C zqsg g j Q . ^ czymy w szystkie rynki: M odel A D -A S 211

p o d m io ty stanowi^ce p ta c e , k ie d y je o s ta tn io ustalaiy, mozemy uznac za - | iezy na krzyw ej l^cznej podazy. R y n e k dobr i rynki finansowe znajduj^
w e m czasu jednak P'- p ra w d o p o d o b n ie s i§ z m ie n i, p rz e s u w a ja c krzyw^i^ e row now agi, poniewaz punkt A lezy n a krzyw ej i<|cznego p o p y tu . P o zio m
i zmieniaj^c punkt r o w n o w a g i, M a ja c to n a uwadze, omowimy najpierv i c e n w s ta n ie rownowagi d a n e sa przez Y iP .
w krotkim o k re s ie - to z n a c z y p r z y jm ie m y P ‘ z a d a n y . N ast^pnie zoba .: .e b io ra c , n ie m a p o w o d u , a b v p r o d u k c ja w s ta n ie rownowagi, Y, b y la row-
zmienia siq w c za s ie i jak te zmiany z k o le i wpiywajq n a rownowag^. ... nemu poziom owi produkcji, F , Produkcja w s ta n ie rownowagi z a le z y od
•. ■ zarowno k r z y w e j l^ c z n e j podazy (a z a te m o d w arto sci P e), ja k i krzywej
■ popytu (a wi^c o d wartosci M, G i T). N a s z e dwie krzywe wykreslilismy w taki
\ ze F je s t w ie jksze od Y : innymi s lo w y , poziom produkcji w stanie rownowagi
Rownowaga w okresie krotkim / 2sza naturalny p o z io m produkcji. Oczywiscie moglibysmy tez w y k re s lic k rz y w e
J) ta k , a b y p ro d u k c ja w s ta n ie rownowagi, Y, znajdowaia sisj ponizej naturalnego
R o w n o w a g e krotkookresow^ p rz e d s ta w ia ilustracja 7.5 .
an p r o d u k c ji, Y ,
ih is tra c ja 7 .5 p o z w a la n a m wysnuc pierwszy wazny w n io s e k : w krotkim okresie n ie
• Krzyw^ la c z n e j podazy A S w y k r e s lo n o d ia d a n e j w a r to s c i P ‘\ J e s t on>; . # o d u , a b y produkcja byia rowna p o z io m o w i n a tu r a ln e m u . T o , czy t a k siq s ta n ie ,
d o d a tn io i im w yz s z v p o z io m p r o d u k c ji, ty m wyzszy p o z io m cen. Fotozrsv.c o d k o n k r e tn y c h wartosci o c z e k iw a n e g o p o z io m u c e n o ra z wartosci zmiennych
z a le z y o d P e. P r z y p o m n ijm y z podrozdzialu 7.1, ze kiedy poziom pi .jjziaiuj^cych n a poiozenie krzywej it[cznego popytu.
ro w n y naturainem u, p o z io m c e n je s t rowny o c z e k iw a n e m u , O z n a c z a >:e na jh,. y lu s im y teraz zadac p y ta n ie : c o b^dzie s i^ d z ia lo w m ia r q u p iy w u cza su? Mowiqp
s tra c ji 7,5 krzywa i^cznej p o d a z y p rz e c h o d z i p rz e z p u n k t B: jesli Y = 1 . to lJ = [• , .,NK,Jniej, z a lo z m y , ze w krotkim o k r e s ie produkcja znajduje sie; powyzej p o z io m u
• Krzywq iqcznego p o p y t u A P wykreslono d la danych w artosci M , G i tvfa (Mi:, ,.,ii!r;:lnego - j a k n a iiustracji 7,5. C o si^ s ta n ie z u p ly w e m czasu? C z y produkcja wro-
nachylenie u je m n e : im wyzszy jest p o z io m c e n , ty m nizszyjest poziom o«Kl«kfi> te c z n ie d o p o z io m u naturalnego? Jesli tak, to w jaki sposob? Tymi pytaniami
■■ ■:'rov .,.e zajmowac do k o n c a tego podrozdziaiu.

Ucl okr^su krotkiego do okresu sredniego

Ahy v, >: 'O ra z ic s o b ie , c o d z ie je s i^ z upiywem c z a s u , p o s iu z m y sie; iiustracjq. 7.6. Krzy-
■Ai' ;zone p r z e z / 4 5 iA D sa takie same ja k n a ilustracji 7.5, t a k ze rownowaga
rotKookresowa znajduje sisj w punkcie^4, ktory o d p o w ia d a punktowi A z ilustracji
s.rot
Produkcja wynosi Y i je s t wyzsza o d naturalnego poziom u p r o d u k c ji F .
X"
ninkcie A p r o d u k c ja przewyzsza p o z io m naturainy. Z podrozdzialu 7.1 w ie m y
. . j y i i , ze p o z io m c e n je s t wyzszy o d o c z e k iw a n e g o - wyzszy n iz te n p o z io m c e n , kto-
zaten
oczekiwaly p o d m io t y stanowi^ce place w m o m e n c ie u s ta ia n ia p ta c nominalnych.
lifeso
, ze p o z io m c e n je s t wyzszy, niz oczekiwaly podmioty stanowi^ce p ia c e , praw-
Y„ Y i-iopo;.:v b n ie s k io n i je d o skorygowania w gor^ oczekiwan c o d o ksztaltowania si§ c e n
Produkcja, Y d o scis. K ie d y wi^c nastQpnym razem b^d^ u s ta la c p ia c e nom inalne, p r a w -
b n ie podejm ^ d e c y z j^ na podstawie wyzszego o c z e k iw a n e g o p o z io m u c e n ,
Rownowaga dana jest przsz punkt przeciQcia krzywej l^cznej podazy i krzywej tqcznego popytu. W punkcie/S w s z y s tk i: ■■
pracy, rynek dobr i rynek finansowy - w stanie rownowagi.
:my P 'e, gdzie P'e > Pe.
Ilustracja 1.5. Rownowaga krotkookresowa

ii zyjecie w gospodarce, w ktorej stopa inflacji z reguly jest dodatnia, to nawet wtedy, kiedy
Rownowaga dana jest w punkcie przeci^cia k rz y w y c h ^ -4 5 i A D , czyliwpu-'i.cic A . ;en w tym roku okaze sicj rowny temu, ktorego oczekiwaliscie, wciqz mozecie bra6 pod uwa-
Zgodnie z nasz<| interpretacj^, w punkcieyl wszystkie r y n k i - tynek dobr, rynki imanso- nie inflacji i oczekiwac, ze w nasttjpnym roku poziom cen b^dzie wyzszy. W tym rozdziale
w e i rynek p ra c y - w s ta n ie ro w n o w a g i. Rownowaga n a rynku p ra c y wynika / faktu. ;my gospodarke, w ktorej nie ma staiej inflacji. Na dynamice produkcji i inflacji skupirny sitj
o ' r - -•
’koiejnych
< • -i------
rozdzialach
 71?
---------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------Czesc gtovwTj ■ r tqczym y wszystkie rynki; M odel A D -A S 21 3

4S" m j£|C slownie: dopoki produkcja przewy'zsza poziom naturalny, dopotv rze-
,, pnziom cen okazuje sie wyzszy od oczekiwanego. Skiania to podm ioty sta-
AS' : piace do korekty w gor^ oczekiwafi dotycz^cych poziomu cen, co prowadzi
■ ■,,gtu tego poziomu. W zrost poziom u cen powoduje spadek reainego zasobu
AS
za, a to prowadzi do wzrostu stopy procentowej i potem do spadku produk-
itosowania koncz^ siq, kiedy produkcja zrownuje si§ z poziomem naturainym.
\ ,vn"! nunkcie poziom cen rowny jest oczekiwanemu, oczekiwania przestajc| si^ zmie-
r o d u k c j a pozostaje na poziomie naturalnym. Mowi^c inaczej, w srednim okresie
'S
£ q a wraca do poziomu naturalnego.
' przyjrzelismy si^ dynamice dostosowan, zaczynaj^c od przypadku, w ktorym po-
... ,’kowa produkcja znajduje si^ na poziom ie wyzszym od poziom u naturalnego.
. i, Aiviscie analogiczne rozumowanie stosujemy, jesli pocz<|tkowa produkcja znaj-
, ...jponizej poziomu naturalnego. W tym przypadku poziom cen jest nizszy od
..-..xkiwanego, co skiania podmioty stan 0 wi3.ce piace do obnizenie oczekiwan co do
Produkcja, F cen. Nizsze oczekiwania co do poziomu cen powoduj^. przesuni^cie krzywej
Jesli produkcja jest wyzsza od poziomu naturalnego, z uplywem czasu krzywa AS ;^Vl-doi i gospodarka porusza si^ w doi po krzywej A D do momentu, gdy produkcja
tem do poziomu naturalnego. przesuwa siq w gorq, az produkcja olin./y, l£ 2 pn..
otem wzrosnie do poziomu naturalnego.
Ilustracja 7.8, Dostosowania produkcjii w czasie Podsuinujmy.

• W okresie krotkim produkcja moze si^ znajdowac powyzej lub ponizej poziom u
Ten wzrost oczekiwanego poziomu cen oznacza, ze w nast^pnym okresic krzywa naturainego. Zmiany ktorejkolwiek ze zmiennych wchodz^cych do rownania funk-
l£|cznej podazy przesunie sie; w gor^, z A S do^lS ': przy danym poziomie produkcji cji l^cznej podazy czy ic|cznego popytu prowadzc| do zmiany produkcji i zmiany
podmioty stanowi^ce place spodziewaj^ si^ wyzszego poziomu cen. Ustalaja. one w\z- poziomu cenl
sz^ plac^ nominaln^, co z kolei sklania firmy do ustalenia wyzszej ceny. Wskutek • W okresie srednim produkcja ostatecznie wraca. do poziomu naturalnego. Dosto-
poziom cen rosnie.
sowania dokonuj^ siq przez zmiany poziom u cen. Kiedy produkcja znajduje si^
To przesuni^cie krzywej A S w gorq oznacza, ze gospodarka porusza sie w/dlu/ powyzej poziomu naturalnego, poziom cen rosnie. Przy wyzszym poziomie cen
krzywej A D . Rownowaga przesuwa si^ z A d o ^ '. Produkcja w punkcie rownowasii ohniza si§ popyt i produkcja. Kiedy produkcja znajduje si§ ponizej poziomu natu-
spada z Y do Y'.
ralnego, poziom cen spada, co zwi^ksza popyt i produkcj^10.
Dostosowania nie koncz^ si^ w punkcie A '.W A' produkcja Y' wci^z pr^ewvzsza • Naj lepszym sposobem peiniejszego zrozumienia modeluy4S-AD jest wykorzysta-
naturalny poziom produkcji Y , a wi^c poziom cen jest wci^z wyzszy od oczekiwaneeo, nie go do anaiizy dynamicznych skutkow zmian w polityce ekonomicznej lub w oto-
Dlatego podmioty stanowi^ce piac^ prawdopodobnie b^dq nadal korygowac w j>6rt czeniu gospodarczym. W koiejnych trzech podrozdziatach skupimy si^ na trzech
oczekiwania co do poziomu cen.
takich zmianach. Pierwsze dwie - zmiana nominalnej podazy pienii|dza i zmiana
Oznacza to, ze dopoki produkcja w stanie rownowagi przewyzsza poziom natu- wielkosci deficytu budzetowego - juz sq. nam dobrze znane. Trzecia, ktorej nie
ralny F , dopoty oczekiwany poziom cen wzrasta, przesuwaj^c krzyw^J.S' w xorc. moglismy zbadac, dopoki nie zbudowalismy teorii ustalania cen i piac, to wzrost
Kiedy krzywa^45 przesuwa si^ w gor^ i gospodarka porusza si^ wzdtuz krzywei AD. ceny ropv naftowej.
produkcja w stanie rownowagi stopniowo spada.
Czy te dostosowania ostatecznie siq zakoncz^? Tak. Zakoncz^ si^ wtedy. kted\
krzywa.45 przesunie si^ az do/15", kiedy punkt rownowagi przesunie si^ do A" i p*>
ztorn produkcji zrowna siq z Y . W A" produkcja w stanie rownowagi jest row na po-
ziomowi naturalnemu, a wiqc poziom cen rowny jest oczekiwanemu. W tym punkcic
podmioty stanowi^ce piace nie maj^ powodu do zmiany swoich oczekiwan; krzywa.-l,''
Okres krotki: Y * Y.
juz sie nie przesuwa i gospodarka pozostaje w punkcieyl".
Okres sredni: Y = Y .
 _____________________________________________________ Czesc gtow,.g. u,rflc tqczymy w szystkie rynki: Model A D -A S 21 5

1.4, SkutkS ekspansywnej polityki pseniQznei

danym p o z io m ie cen P w z r o s t n o m in a ln e j podazy p ie n i^ d z a , M , prowadzi
;txi realnego z a s o b u pienujdza M / P, a to z k o le i powoduje w z r o s t produkcji.
Jakie si%krotko- i sredniookresowe skutki ekspansywnej polityki pieni^ fa cz n e g o p o p y tu p rz e s u w a s itj w prawo, z A D d o A D '12. W krotkim okresie
M a d w z ro s tu n o m in a ln e j p o d a z y p ie n i^ d z a z M do M '? u. 1 ■
-jci vrka przesuwa sie z punktu^4 d o z l'. P ro d u k c ja ro s n ie z Yn d o F , a p o z io m c e n

y unly^vem c z a s u w g re w c h o d z i d o s to s o w a n ie oczekiwan cenowych. Poniewaz

i.fkcja osiqga p o z io m wyzszy o d p o z io m u n a tu r a ln e g o , p o z io m c e n je s t w y z s z y ,
Dynamika dostosowafi ' 7t.jawaiy podmioty stanowi^ce p ia c e . Nast^pnie koryguj^ o n e sw e oczekiwania,
. ^nrawia. ze k rz y w a l^cznej podazy s to p n io w o przesuwa s itj w g o r ^ . G o s p o d a r k a
Spojrzmy n a ilu s tr a c je 7.7, Zalozmy, ze p r z e d zmian^ n o m in a ln e j pod;:zv ’ ,-Jm ieszcza sie w z d tu z krzywej i^cznego popytuA D ' . Proces dostosowan konczy
produkcja jest na p o z io m ie naturalnym. K rz y w e ig c z n e g o popytu i I q . i nnci-.,'., ■■'. ^jedv produkcja p o w ra c a d o p o z io m u n a tu r a ln e g o . W tym m o m e n c ie p o z io m c e n
sie w p u n k c ie A , p o z io m p r o d u k c ji w A je s t r o w n y Yn, a po;;;;,r.-. rov'iiy oczekiwanemu. W s re d n im o k re s ie krzywa i^cznej podazy jest d a n a przez
nprzecinaj^
o s i P.
• S'-" a aospodarka znajduje s i^ w p u n k c ie y l" : p r o d u k c ja w r o c iia d o Yn, a poziom c e n
r.nvp'v jeS t P .
W aruncie rzeczy mozemy d o k ia d n ie ustalic skal^ o s ta te c z n e g o wzrostu p o z io m u
■AS"
■,-r:. Jesli p r o d u k c ja wrocila d o p o z io m u n a tu r a ln e g o , r e a ln a podaz pieni^dza te z
musiala wrocic d o sw e j wyjsciowej wielkosci13. M o w i^ c in a c z e j, r e la ty w n y w z r o s t cen
,r:Usi bvC rowny relatywnemu w z r o s to w i n o m in a ln e j p o d a z y pieniqdza: jezeli pocz^t-
AS ^osvv vvzrost n o m in a ln e j podazy pieni^dza w y n o s ii 1 0 % , to poziom cen o k a z e si§
a.
ateczitie o 1 0 % w y z s z y 14.
A"

P'
, A
Zaglqdamy za kulisy
AD' Aby lepiej zrozumiec przebieg c a ie g o p ro c e s u , d o b rz e b ^ d z ie zajrzec za k u lis y i zoba-
iyvc. co s i § dzieje n ie tylko z produkcjEj. i p o z io m e m c e n , a le takze ze s to p ^ p r o c e n to -
AO iv;[, Mozemy to zrobic, przygl^daj^c si§ z m ia n o m z w y k o rz y s ta n ie m m o d e lu IS-LM .
K r Czesc (a) ilustracji 7.8 o d tw a r z a ilustracj^ 7.7 (z pom ini^ciem k rz y w e j A S " , by
Produkcja, Y nproscic obraz) i ukazuje d o s to s o w a n ia p r o d u k c ji i p o z io m u c e n w r e a k c ji na w z r o s t
Ekspansywna polityka pienifjzna prowadzi do v nominainej p o d a z y pieni^dza. W c z ^ s c i ( b ) iiustracji 7 .8 p rz e d s ta w io n o d o s to s o w a n ia
okrssie. ' ' “ “ W2rostu produkcji w krotkim okresie iecz nie ma z -,d n Pn ,
' ecz me ma ^unego wplywu na produkc ...... . produkcji i stopy procentowej, u jm u jjjc te n s a m p ro c e s dostosowan, ty le ze w k a te g o -
iiu s tra c ja 7,7. Dynamiczne rinch m o d e iu IS-L M .
skutki ekspansywnej polityki pieni?znej

Rozwazmy te ra z w z r o s t n o m in a ln e j podazy pieni^dza.

i^ c z n e g o popytu z rownania (7 .3 ): f ’r z y p o m n ijm y o k re s le n k
0 przesuni^ciach krzywej AD myslimy jako o ruchach w prawo lub w lewo, poniewaz funkcj^
AI) triiktujemy jako informacj<j o tym, ile wynosi produkcja przy danym poziomie cen. Pytamy wtedy;
o:> pr/y danvm poziomie cen produkcja wzrasta (przesuniQcie w prawo), czy spada (przesuni^cie
Y = y \ ~ G , ^ icwo) .■o przesuni^ciach krzywej A S myslimy jako o ruchach w gor^ lub w doi, poniewaz funkcj^
t.S inikuuemv ja k o in fo rm a c j? o poziomie cen przy danym poziomie p ro d u k c ji. Pytamy w te d y; czy
pr/y danym poziomie produkcji poziom cen ro s n ie (ruch w gor^), czy spada (ruch w d 61)?
11 Bardziej ziozon^ kwestijj skutkow zwitjkszenia 1
■ C.omijmy sisj do rownania (7.3): skoro Y nie ulega zmianie (a G i T takze s^ niezmienione),
dnieniarlya .. - • i rozdziaiach. '■-iUjin M i p takze musi pozostac niezmieniona.
' ;iM iP nie uiegia zmianie, toM iP musiaiy wzrosn^c w tym samym stosunku.
 21 6
Czqsc gfown a j
7 taczym y wszystkie rynki: M odei A D -A S 21 /

rwazmy, ze za przesuni^ciem z LM d o LM' krv ja si«j d w a rn echanizm y. Jeden

i xe w zro stu nominalnego z a so b u p ie n ia d z a . Drugi, ktory cz^sciowo rowno-
=r. J e tw s z y , wynika ze wzrostu poziomu cen. Przyjrzyjmy si^ blizej tym dwom
■./o.st-im.

. r-ciyby poziom cen nie ulegi zmianie, wzrost nominalnej podazy pieni£|dza prze-
^lby krzywtj. L M w dol, do LM ". Tak wiec gdyby poziom cen nie ulegi zmianie
_ iitk zakiadalismy w rozdziale 5 - rownowaga ustaiiiaby si^ na przecisjciu 1S oraz
/ -V/". czyii w punkcie B .
• iednak nawet w krotkim okresie poziom cen rosnie - z P do P' w cz^sci (a) ilu-
siracji 7.8. Ten wzrost poziom u cen przesuwa krzywt). L M w gorq z LM " do L M ',
r6vvnowazi|C czesciowo skutki wzrostu nominalnej podazy pieni^dza15.
. tfek t netto tych dwoch przesuni^c - w doi z L M do LM" w reakcji na wzrost no-
minalnej podazy pieni^dza i w gor^ z LM " do L M ' w reakcji na wzrost poziomu
CCil_ to przesuniecie krzywej 'L M z L M do LM ', a rownowaga dana jest przezA '.

W miartj uplywu czasu z tego, ze produkcja znajduje si^ powyzej poziomu natu-
ralncao, wynika daiszy wzrost poziom u cen. Kiedy poziom cen rosnie, powoduje to
dalszv spadek realnej podazy pieni^dza i przesuwa krzyw^ L M z powrotem w gore;,
Gosnodarka porusza si^ wzdiuz krzywej IS: stopa procentowa rosnie, a produkcja spa-
d;t. Ostatecznie krzywa L M powraca do swego poiozenia sprzed wzrostu nominalnej
jiodazy pieni;|dza.
W koncu gospodarka znajduje si^ w punkcie A , ktory odpowiada punktowi^4"
w czesci (a) ilustracji 7.8: wzrost nominalnej podazy pieni^dza zostaje w peini zrowno-
ivazony przez proporcjonalny wzrost poziomu cen. Realna podaz pieni^dza pozostaje
zatem niezmieniona. Przy niezmienionej realnej podazy pieni<|dza produkcja powraca
do swego wyjsciowego poziomu. T , czyli do poziomu naturalnego; stopa procentowa
iakze wraca do pocz^tkowej wartosci i.
Y„ Y
Produkcja, V
Wzrost nominalrtej podazy pieniqdza poczqtkomo przesuwa krzyw^ LM w dtjl, otmizaHC stop? pracentowq i zwi^kszajqc prt.uiis.-ii.
Z upiywem czasu poziom cen rosnie, przesuwajqc krzyw^ LM z powrotem do gory, dopoki produkcja nie w roci do poziomu potenciaineao.
Neutralnosc pieniqdza
liu s tr a c ja 7.8, Dynamiczne ujecie wptywu ekspansywnej polityki pieni^znej na produkcj^ i stop^ procensow^
Podsumujmy to, co wlasnie powiedzielismy o s k u tk a c h polityki pieni^znej.
Spojrzmy n a jp ie r w na c z ^ s c (b) ilustracji 7.8, Przed zm ian a^ nominalnej potlazy
pieni^dza rownowaga d a n a je s t p rz e z p u n k t przeci^cia k r z y w y c h JS i LM, c z y li przcv ’ ’ ikresie krdtkim e k s p a n s y w n a p o lity k a pienkjzna p ro w a d z i d o w z ro s tu produkcji,
p u n k ty l., ktory o d p o w ia d a punktowi.4 w c ze s ci ( a ) ilustracji 7.8, P r o d u k c ja je s t rovvna -dku s to p y p ro c e n to w e j i w z r o s tu p o z io m u c e n .
p o z io m o w i naturalnemu Yn, a s to p a p r o c e n to w a d a n a je s t przez i. J a k duza cz^sc pocz^tkow ego e f e k t u p o i i t y k i pieni^znej przypada n a p r o -
Krotkookresowym s k u tk ie m e k s p a n s ji m o n e ta r n e j je s t przesuni^cie krzywej LM ■ . d u k c j^ , a ja k duza na poziom c e n , z a le z y o d nachyienia k rz y w e j i^cznej podazy.
w dof, z L M d o L M ' , c o przesuwa r o w n o w a g ^ z punktu A d o p u n k t u A ', k t o r y nd- -
p o w ia d a p u n k to w i/l' w c z e s c i ( a ) iiu s t r a c ji 7 .8 . S to p a procentow a je s t nizsza, zns '■laczego tylko czsjsciowo? Zaiozmy, ze poziom cen zwi^kszyi sitj w tym samym stosunku co
p r o d u k c ja je s t w yzsza.
iK im inulna podaz pieniadza, dzifjki cz e m u r e a ln a p o d a z p ie n i^ d z a pozostaia n ie z m ie n io n a . Gdyby
■6b pienitjdza nie ulegl zmianie, produkcja takze pozostaiaby niezmieniona. Lecz gdyby
sisj nie zmienita, poziorn cen by nie wzrost, co zaprzecza naszemu zaiozeniu.
 W rozdziale 5 zaidadalismy, ze poziorn cen w ogole nie reagu;.? «
dukcji: w rezultacie przyjeiismy, ze krzywa i^cznej podazy jest p’as^
mysle m iaio to byc uproszczeniem , dowody em piryczne rzeczyuisc.c w.ska7i-...
ze pocz^tkowy wpiyw zmian. produkcji na ceny jest raczej niewi-. n.i. ", ;wi]v!-r,,.,
zaobserwowac, przygiadaj^c siq szacowanej reakcji na zmiany stop
wania funduszy federalnych na ilustracji 5.9: mimo zmiaiiy produkci- t.oziom c,--
pozostal praktycznie niezm ieniony przez prawie rok.
® Z uplywem czasu poziom cen rosnie, a wplyw ekspansji m onetam ej -ia produkc:.;
i stope; procentow ^ zanika. W srednim okresie wzrost nominalnej pochizv nia».
dza znajduje odzwierciedlenie wytqcznie w proporcjonalnym wzroscie noziorm tffi-
Wzrost nominalnejpodazy pieniqdza nie ma zadnego wptywu na proannac «m
stop§ procentowq. (To, ile czasu potrzeba w swiecie rzeczywistym, aby Aygasf wDt>lW.
podazv pieni^dza n a produkcj^, jest przedm iotem uwagi w rarnce ,■.;). O braku
sredniookresowego wpiywu podazy pieni^dza na produkcj^ i stop^ oi'.sceniow;,
ekonomisci zwykli stwierdzac, ze w srednim okresie pieni^dz jest neu'.T«!ny;!. I l ' I 1 t M F 1 t i i
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Rok

/ior, IVIacroeconomic Policyin a W orid Economy, W .W . Horton, Mew York 1993, iiustracja 5-1A, s. 138.

Jak dtugo trw ajq realne skutki zmian podazy pieniqdza? ii.itfranii 1. Skutki zwi§kszenia nominatnej podazy pieniqdza w modelu Taylora

Aby okreslic, jak diugotrwaie s^ realne skutki zmian podazy pieniqdza, ekonomisci a’terecii stopniowych wzrostach nom inalna podaz pieniqdza na stafe pozostaje na
uzywaj^ modeli makroekonometrycznych. M odele te s^wariantami, w wieksze) skali. v\um nowym, wyzszym poziomie.
omawianego w tym rozdziale m odelu i^cznej podazy i iacznego popytu. Oddziaiywania wzrostu podazy pieni^dza na produkcj^ osi^gaj^ maksimum po
Model, ktoremu przyjrzymy si^ w tym miejscu, skonstruowat n a poczaiku !ai 80. irzech kwartaiach. W tedy produkcja jest o 1,8% wyzsza, niz bylaby bez zwi^kszenia
John Taylor z Uniwersytetu Stanforda. nominalnej podazy pieni^dza. Z uplywem czasu jednak poziom cen rosnie, a pro-
M odel Taylora jest znacznie bardziej ziozony niz ten, ktory anaiizujemy w tym Jukcja wraca do poziom u naturalnego. W czwartym roku poziom cen jest wyzszy
rozdziaie. Po stronie i^cznej podazy zawiera on oddzielne rownania d!a ustalania ..' -. podczas gdy produkcja jest wyzsza zaledwie o 0,3%. Model Taylora wskazuje
piac i cen. Po stronie popytowej zawiera oddzielne rownania dla konsumocii. inwe- zatcm.. ze powrot produkcji do poziomu naturalnego zajmuje okoio czterech lat lub,
stycji, eksportu i importu. (Przypomnijmy, ze dotychczas zakiadamy, iz .sosoodarka mouiac inaczej, mijaj^ cztery lata, zanim zmiany nominalnej podazy pieni^dza stanj|
jest zamkni^ta, tak wi^c zupetnie pomijamy eksport i im port). Ponadto z;imiast kon- sic ncutralne.
centrowac si§ tylko na jednym kraju, jak to tutaj robimy, w modelu Taylora nnalizujc Czv wszystkie modele makroekonometryczne daj^ takie same rezultaty? Nie. Dajjj
si^ osiem gospodarek (Stany Zjednoczone oraz siedem giownych krajc>. ;i.(. I) one ociraieene odpowiedzi, poniewaz rozni^ si§ pod wzgl^dem sposobu konstrukcji,
dla ktorych wszystkie rownania rozwiazywane rownoczesnie. Kazde rownanie dlu pud. wzyl^dem doboru zmiennych i pod wzgl^dem estymacji rownan. Jednak z wi^k-
kazdego kraju jest szacowane przy uzyciu narz^dzi ekonometrycznych; pozwala to «osci z nich piynie jeden wspolny wniosek: wplyw wzrostu podazy pieni^dza na pro-
na bardziej dynamicznc| analiz^ niz model, na ktorym opieramy si^ w tym rozdziale. . (iukcje narasta przez rok lub dwa, a nast^pnie siabnie w czasie. (Aby zorientowac si^,
Wynikaj^ce z m odelu wnioski dotycz^ce wpiywu zmian podazy pieni^a/a na pro- "■jakin stopniu rozni£| si^ odpowiedzi w poszczegolnych modeiach, zob. ramk^ 24.1).
dukcj^ przedstawiono na ilustracji 1. Symulacja dotyczy skutkow wzrostu nominalnej
podazy pieni^dza o 3%, ktory m a miejsce w czterech kwartalach -0 ,1 % w pierwszym
kwartale, kolejne 0,6% w drugim, dalsze 1,2% w trzecim i 1,1% w czwartym. Po tyeh
- tralnosc pieniqdza w okresie srednim nie oznacza, ze polityki pieni^znej nie
16Scisle bior^c, w najbardziej typowym uj^ciu stwierdzenie to brzmi, ze pieni^dz je-;E ncutra!n> mozna czy nie nalezy stosow ac w celu oddzialywania na produkcj^. Ekspansywna
w dtugim okresie. Dzieje si^ tak dlateg o, ze wielu e k o n o m isto w uzyw a „diugiego okresu’" na okrcsle- polih!;;; pieni^zna m oze na przykiad pomoc gospodarce wyjsc z recesji i szybciej wro-
nie tego, co my w tej ksiqzce nazywamy „srednim okresem”. c’c do isaturalnego poziom u produkcji. Jak widzielismy w rozdziale 5, wlasnie w ten
 220 221
Czqsc gfoi tgczymy wszystkie rynki: Modei AD-AS

sposob postuzono s ie p o d a ia pieni^dza d o walki z recesj^ w 2 0 0 1 r, *n/m s k u tk ie m redukcji d e fic y tu je s t s p a d e k produkcji. R e z u lta t te n z a o b -
mi^c w p a m ifjc i o s trz e z e n ie , ze poiityka pieni^zna n ie m oze p o d tr z y i jlis a iy p o raz pierwszy w ro z d z ia le 3 i m a o n z a s to s o w a n ie ta k z e tutaj.
produkcji w n ie s ko n cz .o n o s c . ie z d a rz a z u p iy w e tii cza su? W ie m y , ze dopoki produkcja z n a jd u je s i^ p o n iz e j
, 1 naturalnego, d o p o ty krzywa i^cznej podazy stopniowo przesuwa si§ w d o i.
a rk a przemieszcza si^ w dot wzdtuz k rz y w e j l^ c z n e g o p o p y t u / l D ', az d o m o -
k ie d v krzywa t^cznej podazy dana jest p r z e z ^ S " i gospodarka dociera do
1,5. Zmniejszanie defioytu budzetowego 4 ". D o te g o cza su recesja si^ koriczy, a p r o d u k c ja w ra c a d o Y .
jb n ie ja k w z ro s t nominalnej podazy pieni^dza, re d u k c ja d e fic y tu budzetowego
n a p o z io m p r o d u k c ji w nieskoriczonosc. O s ta te c z n ie p r o d u k c ja w ra c a d o
P o lity k a , k to r e j w ia s n ie s i§ przyjrzelismy - ekspansywna polityka pieni u n a tu r a in e g o . J e s t je d n a k w a z n a rdznica m i^ d z y skutkami zmiany podazy
d z iia d o przesuni^cia krzywej t^cznego popytu, ktorego przyczynq, b y to .-..niadia a s k u tk a m i zmiany d e fic y tu . W punkcie A " n ie w s z y s tk o je s t ta k ie s a m o jak
zeMl l l l l
k r z y w e j LM. T e ra z p r z y jr z y jm y si§ skutkom przesuni^cia k r z y w e j tqczi : produkcja wraca d o poziomu n a tu ra ln e g o , ale poziom cen i s to p a procento-
wynikaj^cego z p rz e s u n ie c ia krzywej IS. zsze niz p rz e d przesuni^ciem18. N a jle p s z y m s p o s o b e m sprawdzenia, dlaczego
Zatozmy, i e budzet p a n s tw a wykazuje d e fic y t i ze rz^d p o s ta n a w ia g« Izie je, je s t s p o jrz e n ie n a dostosowania w k a te g o r ia c h modelu JS -L M .
ograniczaj^c wydatki z G d o G', a podatki T z o s ta w ia j^ c niezm ienione17. I
:: to \>nh-
n ie n a g o s p o d a rk ^ w krotkim i s re d n im okresie?
P r z y jm ijm y , ze p r o d u k c ja je s t p o c z a ^ tk o w o na poziom ie n a t u r a ln y r
^af c i |j j ( |
spodarka znajduje siq w punkcie A n a ilustracji 7 .9 : produkcja r o w n a ]e : :
■■Spadck Redukcja deficytu, produkcja i stopa procentowa
wydatkow rz^dowych z G d o G' p rz e s u w a k r z y w ^ t£|czne g o p o p y tu w lew .. „ A!) U dol,
A D ': p rz y danym p o z io m ie ceri p r o d u k c ja je s t nizsza. W krotkim okresic -ownowiiiia ( /.jsc (a) ilustracji 7 .1 0 je s t o d w z o r o w a n ie m ilustracji 7 .9 - przedstawia o n a dosto-
p rz e s u w a s itj z A d o A '; p r o d u k c ja s p a d a z Yn do Y', a poziom c e n o b m z a :-,;c z r cio I* poziomu produkcji i c e n w reakcji na s p a d e k deficytu budzetowego (jednak
,• jx '.m in i^c ie m A S", a b y o b ra z b y t b a r d z ie j czytelny). C z ^ s c ( b ) iiustracji 7 .1 0 prze-
-lawia dostosowania produkcji i s to p y p r o c e n to w e j, ilustruj^c te n s a m p ro c e s , tyle ze
■-• i-iti.-ooriach modelu IS -L M .
Spojrzmy najpierw na cz^sc (b ) iiu s t r a c ji 7 .1 0 . P rz e d zmian^ polityki fiskalnej row-
nowaga d a n a je s t p rz e z przeci^cie k rz y w y c h IS orazL M w p u n k c ie ^ 4 , ktory odpowiada

w /A S " iHinkiowiyl w cz^sci (a ) ilustracji 7 .1 0. Produkcja r o w n a je s t p o z io m o w i n a tu r a ln e m u

V . a slopa procentowa jest d a n a p rz e z i.
a. P K ie d y rzqd redukuje d e f ic y t budzetowy, k r z y w a IS p rz e s u w a siq w le w o , d o IS'.
S©
S
U P'
E
(idyby p o z io m c e n si^ n ie z m ie n it ( t a k ie zatozenie przyjmowaiismy w rozdziaie 5 ),
iiNpodarka przesun^taby s i^ z punktu A d o p u n k tu B. Poniewaz je d n a k p o z io m c e n
'jwda w reakcji n a s p a d e k p r o d u k c ji, re a ln a podaz pieni^dza rosnie, c o p ro w a d z i d o
c/.csciowo kompensuj ^cego przesuni^cia k rz y w e j L M w dot, d o LM '. T a k wi^c p o c z ^ t-
v:)wym e fe k te m r e d u k c ji d e fic y tu je s t przesuni^cie g o s p o d a rk i z p u n k t u ^ l d o p u n k tu
[ktory o d p o w ia d a punktowiv4' w cz^sci ( a ) iiustracji 7 .1 0 ], Zarowno p r o d u k c ja , ja k
! 'tc>pa p ro c e n to w a se| nizsze niz p rz e d z a s to s o w a n ie m r e s tr y k c y jn e j p o lit y k i fiskainej.
/-.tuwazmy, ze - t a k s a m o ja k w rozdziale 5 - nie mozem y je d n o z n a c z n ie stwierdzic,
Produkcja, Y

Spadek deficytu budzetowego prowadzi poczqtkowo do spadku produkcji. Jednak z uptywem czasu produkcia '
naturalnego. ' Hikt, ze poziom cen obniza si^ w procesie dostosowan, moze si^ wydawac dziwny. rzadko
jemy deflacjsj (choc wspomniec mozna przypadek Japonii z rozdzialu 2). Zjawisko to moze
Ilustracja 7,8. Dynamiczne ujQcie skutkow zmniejszenia deficytu budzetowego ztego. ze analizujemy gospodark^, w ktorej wzrost podazy pieni^dza jest zerowy (zakladamy,
•■'■'-■V jct staia, nie rosn^ca), tak wi^c w srednim okresie nie ma inflacji. Kiedy w nast^pnym rozdziale
n Przypomnijmy z ro zd zia tu 5, ze redukcja deficytu faudzetowego n a z y w a n a jest ta ........... dzimy wzrost podazy pieni^dza, zofaaczymy, ze recesja z reguiy prowadzi do spadku inflacji,
niem fiskalnym lub konsolidacjii fiskaln^. spadku poziomu cen.
 222 223
czymy w szystkie rynki: M odei A D -A S

•_osiagaj^-C ostatecznie punkM " [ktory odpowiada punktowiyl" w cz^sci (a)

AS
7.10]. W A " krzywa L M dana jest przez LM".
|;c'e.<4 " produkcja znowu znajduje sie na poziom ie naturainym, lecz stopa
LnFCAva iest nizsza niz przed zm niejszeniem deficytu, spadia z i do i". Struktura
fakze jest inna; aby zrozumiec, jak i dlaczego, przepiszmy rownanie funkcji
' pod uwag§ fakt, ze s n A " produkcja jest znowu na poziom ie naturalnym ,
(a)

Yn = C{Yn ~ T) + l(Y n, i) + G.
AD

Poniewaz dochod Yn ani podatki T nie ulegiy zm ianie, konsumpcja C jest taka
i— Przed zm niejszeniem deficytu. Na m ocy zaiozenia wydatki rz^dowe G s^
AD '
wczesniej. D latego inwestycje 1 muszq, byc wyzsze niz przed zmniejszeniem
.r’n-vtu - wvzsze o wielkosc dokfadnie rowna spadkowi G. Mowic|c inaczej, w srednim
Y' V
_ . . nniejszenie defieytu budzetowego jednoznacznie prowadzi do spadku stopy
Produkcja, Y
^iDceiuowej i wzrostu inwestycji.

LM Deficyty budzetowe, produkcja i inwestycje

LM '
Podsun’.ujmy to, co wlasnie powiedzielismy na temat skutkow poiityki fiskalnej.

• \V kmtkim okresie redukcja deficytu budzetowego, jesli jest jedynq zmian^ polityki
- tj. ;esii nie towarzyszy jej zmiana polityki pienieznej - prowadzi do spadku pro-
dufccji i moze doprowadzic do spadku inwestycji. Zwrocmy uwag^ na zastrzezenie
nie towarzyszy jej zmiana polityki pienieznej”: w zasadzie tego niekorzystne-
ao Kiotkookresowego wpiywu na poziom produkcji m ozna unikn^c, odpowiednio
iaczac polityk^ pieni^zn^ i fiskaln^. Wystarczy, aby bank centralny zwi^kszyi po-
ua/, nJieni^dza w stopniu wystarczaj^cym do zrownowazenia negatywnego wplywu
,s| ku wydatkow rz^dowych na i^czny popyt. To wlasnie zdarzyio si^ w Stanach
r Y„
noczonych w latach 90.l9. Kiedy rz^d Clintona ograniczai deficyt budzetowy,
Produkcja, Y
F t-d dopilnowai, aby redukcja deficytu nie doprowadziia do recesji i spadku pro-
Bedukcja deficytu prowadzi w okresie krotkim do spadku produkcji i obnizenia slopy procentowej. W okresie srednim
rio poziomu naturalnego, podczas gdy stopa procentowa nadal spada. vaihvji nawet w krotkim okresie20.
- ednim okresie produkcja wraca do poziom u naturalnego, a stopa procentowa
ifustracja 7.10. Dynamiczne ujgcie w plyw u zmniejszenia deficytu budzetowego na produkcjQ i stop-r; ■
j- aizsza. W srednim okresie redukcja deficytu budzetowego jednoznacznie pro-
w-: ';_;i do wzrostu inwestycji.
czy w krotkim okresie inwestycje rosn^, czy maleja: mniejsza produkcja obr..: a uwi- 'chczas nie bralismy pod uwag^ wplywu inwestycji na akum ulacj^ kapitaiu
stycje, aie nizsze stopy procentowe prowadzij. do ich wzrostu. 'i;: i /piywu kapitaiu na produkcj^ (zrobimy to w rozdziale 10 i kolejnych, kiedy
D opoki produkcja pozostaje ponizej poziom u naturalnego, dopoty p« ■
spada, co prowadzi do dalszego wzrostu realnej podazy pieni^dza. Krzywa dalej ypomnijmy dyskusj^ na ten temat z rozdzialu 5.
Scmy do ilustracji 7.10. Co musiaiby zrobic bank centralny, by unikn^c spadku produkcji
przesuwa sie w dol. W cz^sci (b) ilustracji 7.10 gospodarka porusza siq z A'
na restrykcyjn^ polityktj fiskalnJi?
 22 4
j fe s c gtovffia gkr6i; j.^CZym y w szystkie rynki: M odel A D -A S _______ 2 2 5

b fjd z ie m y analizowac d lu g i o k r e s ), Latwo je s t jednak d o s trz e c , j a k zi uo reain^ c e n e ropy, definiowan^ ja k o s to s u n e k c e n y n ie p r z e tw o r z o n e j ropy

n.e z o s ta iy b y n a sze w n io s k i, gdybysmy u w z g it jd n ili oddziatywania na ' .._u; _; jra-PKB, p o c z a w s z y o d 1970 r. (w s k a z n ik w y n o s i 100 w 197 0 r , ) , Jak widac na
k a p it a iu , W diugim o k r e s ie poziom produkcji zalezy od zasobu s a ' Z s ,i w 1981 r. re a ln a c e n a ropy osi^gn^ia p o z io m n ie m a i szesciokrotnie wyzszy
s p o d a rc e . Jesii wi^c nizszy d e f ic y t budzetow y prowadzi do wzrosti ■ 0 r, T a w y s o k a c e n a n ie utrzymaia sie d iu g o . O d 1 9 8 2 r . az d o kohca lat 90.
doprowadzi tez do w y z s z e g o z a s o b u kapitaiu, a ten z kolei pozwoh na w ’EC s to p n io w o siabi i n ie b y i w s ta n ie egzekwowac przestrzegania limitow
p r o d u k c ji21, -vvczych, jakie u s ta lil dla s w o ic h czionkow. W 1 9 9 8 r. re a in a c e n a ropy zblizona
■; .j0 n o z io m u z 1 9 7 0 r . J e d n a k o d te j pory, w w y n ik u w o jn y w Ir a k u , w pol^czeniu
W s z y s tk o , c o wtasnie powiedzielismy o skutkach r e d u k c ji d e fic y iu d .m ,iv.-n wzrostem popytu na rop^ ze strony szybko rozwijaj^cych si^ krajow, takich
m ia to b y z a s to s o w a n ie rowniez d o srodkow maj^cych n a c e lu zwi^kszenk w. C hiny czy In d ie , d o s z io do znacznego wzrostu cen, do poziomu zblizonego d o tego
( a n ie publicznych) oszcz^dnosci. W z r o s t s to p y oszcz^dnosci zwi^ksza p':otiukci? 11

■viczutKi’ “-i ^0 . •
i in w e s ty c je w srednim i dlugim o k re s ie . M o z e je d n a k t a k ie doprowadzic do rece^f.
i spadku inwestycji w k r o t k im okresie.
S p o ry wsrod ekonomistow n a t e m a t skutkow narz^dzi maj^cych na -..c.u
s z a n ie o s z c z s jd n o s c i c z y t o publicznych, c z y t o prywatnych w y n ik a ja c z q s io . z pmjecia
o d m ie n n y c h r a m czasowych. C i, ktorych interesuj^. konsekwencje krotKoo'ire^,^,
martwi^ si^, z e srodki nastawione na z w i^ k s z e n ie oszcz^dnosci, publicznycn lub pry-
watnych, m ogq. doprowadzic do recesji, a ty m samym na pewien czas obn;/.y-. u.w/cd-
n o s c i i in w e s ty c je . C i, ktorzy wybiegaj^ p o z a krotki o k r e s , dostrzegaj.. .>Mute«£ijy
w z r o s t oszcz^dnosci i in w e s ty c ji, podkreslaj^c korzystne srednio- i div^ausre.souv
o d d z ia ty w a n ia n a produkcj^.

7.6. Zmiany cen ropy naftow ej

D o te j p o ry przygl^dalismy siq s k u tk o m zmian p e w n y c h wielkosci, ktore przesuwaj;»

k rz y w c | l^cznego popytu: wzrostowi podazy pieniqdza i redukcji deficytu budzeiowe-
g o . Teraz, k ie d y sformalizowalismy stron^ podazow^, mozemy przyjrzec s ie skutkom
zmiany takich zmiennych, ktore p rz e s u w a j^ krzywq i^ c z n e j podazy. Oczywisla kandy-
Dl: I [ . ! ! I I ' I 1 I I I I 1 I ! I I i i i i i ....................
d a tk q . je s t tu cena ropy naftowej. W niedawnej p r z e s z io s c i wzrosty ceny ropy c/ijsio 70 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
trafialy na pierwsze strony gazet, i to nie bez przyczyny: cena ropy, ktora w i 999 r.
wynosiia o k o lo 13 dol. za baryik^, w chwili pisania tej ksi^zki wynosi o k o io 80 dol. ii ,<j. itastcjpify dw ie osire zwyzki relatywnej ceny ropy naftowej, po ktorych nast§pil spadek trwajqcy az do lat 90., a nast^pnie

Oczywiscie to , jaki w p iy w moze miec ta k i w z r o s t n a gospodarkq, je s t o b e c iiie duzvm znac7-nvv^rost.

probiemem dla p ro w a d z a c y c h polityk^ ekonomiczn<|. Realna cena ropy naftowej od 1970 r,
N ie je s t to p ie rw s z y przypadek, k ie d y g o s p o d a rk a s w ia to w a d o s w ia d c z a svaitow -
n e g o w z r o s tu c e n y ropy n a fto w e j. W ia ta c h 7 0. u tw o r z e n ie O P E C (O rg a m z a c io n o | i\.'...zdeinu z tych ostrych wzrostow cen ropy naftowej w iatach 70. towarzyszyia
P e tr o ie u m Exporting C o u n trie s - Organizacji Krajow Eksportuj^cych Rop^ Naflowti), ateboxa recesja i duzy wzrost inflacji - poi^czenie to makroekonomisci nazywaj^ stag-
k a r te lu producentow ropy, wobec jednoczesnych z a w ir o w a h zwi^zanych z wq-namll fisch: czyii charakterystycznym dla tych epizodow zjawiskiem, ktore i^czy stagnaq^
i rewoiucjami n a B lis k im Wschodzie, doprowadzito d o dwoch o s try c h w z ro s io v ,' cen || oraz :riftacj§, Istnieje oczywista obawa, ze niedawny wzrost ceny ropy m oze wywoiac
ro p y , pierwszego w o k re s ie 1 9 7 3 -1 9 7 5 , drugiego wlatach 1 9 7 9 -1 9 8 1 . N a ilus'vaci; 7 , ] | |
V czasie pisania tej ksi^zki (poiowa 2007 r.) cena ropy w dolarach jest niemal dwukrotnie
21 Skutki redukcji deficytu budzetowego: okres k ro tk i - Y sp ad a , / rosnq. lub sp ad a j^ ; o k n -. srirclni ’Ayzs/i. niz w 1981 r. P o n ie w a z je d n a k o g o ln y poziom cen wzrasta w czasie, r e a ln a cena ropy jest
- Y niezmieniona, I rosn^; okres dlugi: Y rosnie, I rosn^.
-.izsza, niz byia w 1981 r.
 22 7
226 ___________ ______________________ _____________________ Czqsc giowna. . ystkie rynki: Model A D -A S

kolejny taki epizod. Jak dotad to nie nastcipiio i wkrotce wrocimy do tej iia na wysokosci W I P = 1 / (1 + /x). Poczqtkowa rownowaga znajduje sie
pierw musimy zrozumiec oddziaiywania wzrostu ceny ropy w naszym mc A. zas pocz^tkowa naturalna stopa bezrobocia wynosi un23. W zrost marzy
ZauwazfTiy, ze chc^c uiyc tego m odelu do analizy m akroekonom it. o przesuni^cia w dot linii ustatania cen, z PS do PS': im wyzsza marza, tym
kow wzrostu ceny ropy, napotykamy powazny problem: cena ropy nie pc a realna wynikaj^ca z ustalania cen. Rownowaga przesuwa sie z A d o A '.
w naszej funkcji iacznej podazy, ani w naszej funkcji t^cznego popytu! P a jest nizsza. N aturalna stopa bezrobocia jest wyzsza: skionienie pracow-
nasze dotychczasowe zatozenie, ze produkcja wytwarzana jest z uzycie,,,. „_,lq_LZr„ lakceptowania nizszej ptacy wymaga wzrostu bezrobocia.
pracy. Jednym ze sposobow rozszerzenia naszego m odelu bedzie uznanii ■■ _, naturalnej stopy bezrobocia prowadzi do spadku naturalnego poziomu
w procesie produkcji uzyvv'ana jest praca i inne nakiady (t^cznie z energi . ,,.-i'dn:.C'na. Jesli zalozymy, ze relacja mi^dzy zatrudnieniem a produkcjq. jest nie-
nie ustalenie, jaki wpiyw m a wzrost ceny ropy n a ceny ustalane przez trrny oraz r.* tj. ze do wytworzenia kazdej jednostki produktu wci^z potrzeba jednego
zaleznosc miqdzy produkcj^, a zatrudnieniem. Latwiejszym sposobem - \ ttiki wiasuis; , niezaieznie od nakiadu energii, to spadek naturalnego poziomu zatrud-
zastosujemy - jest uchwycenie wzrostu cen ropy po prostu za posrednict1' :-^ -/r„.. ^ .......... . ^adzi do identycznego spadku naturalnego poziom u produkcji. L^cznie
li - marzy narzucanej na piace nom inaine przy ustalaniu cen. Uzasadnioow ialci,.„0 ost ceny ropy naftowej prowadzi do spadku naturalnego poziom u pro-
podejscia jest proste: przy danych placach wzrost ceny ropy zwieksza kos./:. produkcii,
co zmusza firmy do podniesienia cen, liillfiii*'
Mozemy nastc:pnie przesledzic dynamiczny wptyw wzrostu marzy rni p r o d u k tj^
i poziom cen. W tym przypadku latwiej b^dzie prowadzic analiz^ cofaj^c .iie w czasic:
najpierw zadac pytanie, co dzieje sie w srednim okresie, a nast^pnie ustaii--rjvnam ikc Oynant-' 3 dostosowan
dostosowah od krotkiego do sredniego okresu.
Pr/ei'J/.;'-■teraz do dynamiki zmian. Zatozmy, ze przed wzrostem ceny ropy naftowej
:. . mego popytu oraz l^cznej podazy dane s^ odpowiednio przez A D i A S , tak
>0 iio-,p';:.,.arka znajduje sie w punkcie A na ilustracji 7.13, przy produkcji na poziomie
W pfyw na naturaing stop^ bezrobocia 1 Yn i, co za tym idzie, przy poziom ie cen P = P e.

Co dzieje siq z naturaln^ stop^ bezrobocia, kiedy rosnie cena ropy naftowc"? Na iiu- , &$"
stracji 7.12 odtwarzamy cechy charakterystyczne rownowagi na lynku pracy z rozdzia-
iu 6. Krzywa ustalania piac m a nachyienie ujemne, Funkcj^ ustalania cen pr/c-cisiawii
AS’

. AS

E
•I
£
« A

AD

Y’, r Y«
Produkcja, ¥

U' U'n Wztost ceny ropy naitow ej prowadzi, w krotkim ofcresie, do spadku praduteji i wzrostu poziomu cen. Z uptywem czasu produkcja dalej

Stopa bezrobocia, u ada, a poziom cen nadai rosnie.

W zrost ceny ropy prowadzi do spadku pfacy reainej i wyzszej naturalnej stopy berrobocia. Mustraoja 7.13, Dynamsczne ujQcie sk.utkow wzrostu cen ropy naftowej
llustracja 7.12. Wplyw wzrostu ceny ropy naftowej na naturalnq stop^ bezrobocia
23 Nie pomylcie sie: n i/j, to nie to samo: u to stopa bezrobocia, a p. to marza.
 231
i wszystkie rynki: Model A D -A S

ekonometryczne nasuwajqjednak przypuszczenie, ze oddziaiywalo wi^cej

».oawet przy uwzgl^dnieniu tych dodatkowych czynnikow skutki zmiany
9 —
pa bezrobocia nienily si§ w w porownaniu z iatami 70. Ilustracja 1 przedstawia wpiyw
,y ropy o 1 0 0 % na poziom produkcji, szacowany z uzyciem danych dla
: eh okresow. Krzywe powyzej osi wspoirz^dnych pokazujcj. wpiyw wzrostu
sS iv na CPI i PKB na podstawie danych od 1 kwartaiu 1970 r. do IV kwartalu
S . jvwe oonizej osi wspoirz^dnych dotyczq tych samych wielkosci, ale dla okre-
,S 7
:^tku 1937 r. do kohca 2006 r. (skala czasu na osi poziomej wyrazona jest
.,ri;ilach). Ilustracja sugeruje dwa glowne wnioski: po pierwsze, w obu okresach,
, ,n;t l przewidywaniami naszego modelu, wzrost ceny ropy prowadzi do wzrostu
/ p| orilZ d-:> s:' idku PKB. Po drugie, wptyw wzrostu ceny ropy zarowno na CPl, jak
V., pxp, szyt si§ mniej w i^cej o poiowtj w stosunku do wczesniejszych wartosci.

R e a k cja CPl, dane sprzed 1987 r.

Reakcja CPi, dane po 1987 r

° f * M l ;i I- 'i t: ! I i t- ■t I .1 1 1 I -i f -t I- 1 i- .i t/ i 1 1 1• i ' V i I ■:}

1970 1974 1978 1982 1988 1990 1994 1998 2002 luub
Kok
Wzrosty ceny ropy w latach 70. zwi^zane byly z du iym i wzrostam i bezrobocia, Nie byfo tak jednak w przypadku n i e m -, ..
ceny ropy.

ilustracja 7.15. Wzrosty ceny ropy naftowej i od — —- Reakcj a PKB, dane sprzed 1987 r.
1970i .. ... |M

Reakcja PKB, dane po 1987 r.

W zrosty cen ropy: dlaczego pierwsze dziesiQciolecie XXI w. tak sie? rozni "T'
od lat 70.? 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 19 20

Pytanie, do ktorego prowokuj^ ilustracje 7.14 i 7.15, jest oczywiste: dkc^-gu nvic jljjjgiiMSfzrostu cen 3PYnaftowej na produkcjg i poziom cen je st znacznie mniejszy niz dawniej
tak, ze wzrostom cen ropy w latach 70. towarzyszyla stagflacja, ale mialy tak niewiclki Ihistracja 1. Vvp;yw wzrostu ceny ropy naftowej o 100% na CPI i PKB
widoczny wpiyw na gospodark^ po 2000 r.?
Pierwszy nurt wyjasnienia polega n a tym, ze w latach 70. i w pierwszym dziesic- Dlaczego niekorzystne skutki wzrostu ceny ropy staly si^ stabsze? Temat ten wci^z
cioleciu XXI w. oddzialywaiy tez inne szoki, poza wzrostem ceny ropy. W d. 7 icst przedmiotem badan. N a tym etapie jednak prawdopodobne wydaj^ si^ dwie hi-
wzrosla nie tylko cena ropy, ale takze ceny wielu innych surowcow. Ozriicza -;o. zc pntezy.
krzywa Iqcznej podazy przesun^Ia si§ w gorq bardziej, niz wynikatoby to v, .’?ac/nie zc Z.gc;dme z pierwsz ' 4 hipotez^, amerykanscy pracownicy maj^ obecnie stabsz^ pozy-
wzrostu ceny ropy. Od 2000 r, wielu ekonomistow jest przekonanych, ze- - cz$Kciov.o ■^ii w negocjacjach, niz mieli w latach 70. Kiedy wi^c cena ropy wzrasta, pracownicy sq
z powodu globalizacji i konkurencji zagranicznej - pozycja negocjacyjna pvacownikow bardziej sktonni zaakceptowac spadek ptac, co ogranicza przesuni^cie krzywej t^cznej
w Stanach Zjednoczonych stala si^ siabsza. Jesli jest tak naprawd^, to wy:-;—i / icen. podazy w gor^ i tym samym osiabia negatywny wptyw na poziom cen i produkcj^.
ze choc wzrost ceny ropy przesun^t krzyw^ i^cznej podazy w gor^, spadek Pr<'-C"' ( Uncw'.ijcie si§, ze rozumiecie to stwierdzenie, wykorzystuj^c ilustracj^ 7.13).
targowej pracownikow przesunqi j^ w doi, osiabiajac lub nawet znosz^c n cki^rzvstnv Diujfa hipoteza dotyczy polityki pieni^znej. Kiedy w latach 70. cena ropy wzrosia,
wpiyw wzrostu ceny ropy na produkcje i poziom cen. luclzu; zacz^ii oczekiwac duzo wyzszych cen, a wiqc Pe znacznie si^ podniosi. Wynikiem
 23 2
Czesc gtowna,
------------ . ; ;kroc • 7. ttjczym y wszystkie rynki: Model A D -A S z jj

bylo dalsze przesuniecie krzywej i^cznej podazy, co doprowadzito do w rozinca rnitjdzy krotko- i sredniookresowymi skutkami polityki ekonomicznej
stu poziomu cen i wisjkszego spadku produkcji. Dzisiejsza polityka pienieznu • { • idnym z powodow, dia ktorych ekonomisci nie zgodni w kwestii zalecen dla
rozni siq od tej z lat 70.; ludzie oczekuj^, ze Fed nie dopusci do tego, aby^ iivki Niektorzy ekonomisci s^dzq, ze gospodarka szybko wraca do swej srednio-
ropy spowodowai wzrost ogolnego poziomu cen. Dziqki temu P e wzrasta b , s re '-o w e j rownowagi, akcentujci zatem sredniookresowe wnioski dla polityki. Inni
wiele, to prowadzi do mniejszego przesuni^cia krzywej t^cznej podazy, a ij% ze mechanizm dostosowah, poprzez ktory produkcja wraca do poziomu na-
rnniejszego wplywu na produkcj^ i poziom cen niz w latach 70. (Znowu iioe-.vn;;,,;' •ura!:iego, moze dziaiac bardzo wolno, tak wiec kiad^ wiekszy nacisk na krotkookre-
sie, ze rozumiecie to stwierdzenie, korzystaj£|c z ilustracji 7.13). skutki polityki. oni bardziej sklonni stosowac aktywn^ polityk^ pient^zn£| lub
;Kkal;i£| w celu wyjscia z recesji, naw etjesli pieni^dzjest neutralny w srednim okresie,
Hoficyt budzetowy w diugim okresie ma negatywne skutki25.

ioski
Szoki i mechanizmy ich rozprzestrzeniania si^
W tym rozdziale omowilismy wiele zagadnien. Powtorzmy pewne zasadidcze koaceiv Ten rozdzial przedstawia wam. takze ogolny sposob myslenia o fluktuacjach produk-
cje i rozwirimy niektore z wczesniejszych wnioskow. .,/ fczasami nazywanych cyklem koniunkturalnym ) - wahaniach produkcji wokol jej
irendu (do tej pory pomijalismy trend produkcji - skupimy sie na nim w rozdziatach
!ii—13).
Gospodarka nieustannie doswiadcza szokow dotykaj^cych t^cznej podazy lub t£|cz-
Okres krotki a okres sredni . . popytu albo obu tych zmiennych. Takim szokiem m oze byc zmiana konsumpcji
'.wniitaj^ca ze zmian w zaufaniu konsumentow, zmiana inwestycji, przesuni^cia popytu
Istotnym przeslaniem wynikajacym z tego rozdzialu jest to, ze zmiatiy polityk! i oio- n.-i pieni^dz, zmiany cen ropy itd. Zrodtem szokow m oze tez byc zmiana w polityce
czenia ekonomicznego - poczqwszy od zmian zaufania konsum entow az cirj zmian ekonomicznej - poczcjwszy od wprowadzenia nowego prawa podatkowego, przez nowy
ceny ropy naftowej - z reguiy maj^ inne skutki w krotkim i srednim okresie. Przyalii-- prouram inwestycji w infrastruktur^ az do decyzji banku centralnego, by walczyc z in-
dalismy sie konsekwencjom ekspansywnej polityki pieni^znej, redukcji deiicvtu hu- llaejaza pomoc^ zmniejszenia podazy pieni^dza26.
dzetowego i wzrostu ceny ropy naftowej. Najwazniejsze wnioski uj^to w tabcli /,!. N;i Kazdy szok wywiera dynamiczny wptyw na produkcj^ i jej sktadowe. Te dynamicz-
przyktad ekspansywna polityka pieni^zna wplywa na produkcj^ w krotkim okresie, ale ne skutki nazywane mechanizmem rozprzestrzeniania si<g. Mechanizmy rozprze-
nie w srednim okresie. W krotkim okresie redukcja deficytu budzetowego zmniejsza vir/coiania si^ st| odmienne w przypadku roznych szokow. Wptyw szoku na aktywnosc
produkcje i obniza stop^ procentow^, moze takze obnizyc inwestycje. Jednak w sred- izospodarczt|. m oze byc najwi^kszy na pocz^tku szoku, a potem stabn^c z uptywem
nim okresie stopa procentowa spada, produkcja zas wraca do poziomu naturalnego, tvasu. Aibo tez skutki mog^. narastac przez pewien czas, a nastepnie oslabn^c i za-
zatem inwestycje rosna. Wzrost ceny ropy obniza produkcjQ nie tylko w krotkim. ale aikn^c. W idzielismy na przyktad, ze wptyw wzrostu podazy pieni^dza na produkcjfj
i w srednim okresie. I tak dalej. usiaga maksymalnq wartosc po uptywie szesciu do dziewi^ciu miesi^cy, a potem po-
v.iili stabnie, kiedy ceny w koncu wzrastajc| proporcjonalnie do wzrostu nominalnej
Tabela 7.1. Krotko- i sredniookresowy w ptyw ekspansywnej polityki pieniqznej, redukcji deficytu budzetowego poauzy pieni^dza. Niektore szoki wywieraj^ skutki nawet w srednim okresie. Tak siq
i wzrostu ceny ropy naftowej na produkcj^, stopg procentowq i poziorn cen

Okres krotki O kres s r e d n i.

W yd a rze n ia Do tych kwestii bedziemy wielokrotnie wracac w tym podrqczniku. Zob. dyskusjtj na temat
Poziom . S topa Poziom S topa
Poziom ce n Fo’ iomcen ; 'ddkiego Kryzysu i faiezEjcej sytuacji w J a p o n ii w ro z d z ia le 22, a ta k z e rozdziaty 24-26 dotyczsjice
produkcji procentow a p ro d u k c ji procentow a !
ki ekonomicznej.
Ekspansyvvna wzrost Zdefiniowanie szoku jest trudniejsze, niz sitj wydaje. Zaiozmy, ze nieudany program gospodar-
wzrost spadek bez zrnian bez zmian wzr» § m
polityka pieniezna (niewielki) jakims kraju Europy Wschodniej wywoluje w tym kraju chaos polityczny, co powoduje wzrost
Redukcja deficytu spadek i wybuchu wojny nukiearnej v/ tyin regionie, to zas z kolei zmniejsza zaufanie konsumentow
spadek spadek bez zmian spadek s p a t f e l l*
budzetowego (niewielkil aach Zjednoczonych i prowadzi tam do recesji, Czym jest „szok”? Chodzi o nieudany program
Wzrost ceny
'darczy? O upadek demokracji? Wyzsze ryzyko konfliktu atomowego? Spadek zaufania konsu-
spadek wzrost wzrost spadek wzrost w z r a s lll >w? W nraktyce musirrty w ktoiy'ms miejscu przeciijc iancuch zwi^zkow przyczynowych. Mozemy
ropy naftowej
v"x'- uznac za szok spadek zaufania konsumentdw, p o m ija j^ c jego gifjbsze przyczyny.
 dzieje w przypadku kazdego szoku, ktory ma trwaly wplyw na lac
trwala zmiana ceny ropy naftowej.
Fiuktuacje proclukcji wynikaj^ z cii^giego pojawiania si^ nowycl ■ : i krzywa PhifSipsa
kazdy odznacza si^ swoistym m echanizm em rozprzestrzeniam a '
niektore szoki na tyle powazne aibo wyst^puj^ w tak niekorzys ■
wywoluj'4 recesj^. Dwie recesje w iatach 70. wynikaiy w duzej mierz "■■■
ropy naftowej; recesja na pocz^tku lat 80. wynikaia z ostrego zn .
pieni^dza; przyczyn^. recesji na pocz^tku lat 90. bylo przede wszys' - ,
nie si^ zaufania konsumentow; recesja z 2001 r. wynikala z ostregci ■. ^ ^ p prcjonaln
inwestycyjnych. To, co nazywamy fluktuacjam i gospodarczymi, je
-’taltowanie si^ sto-
szokow oraz ich dynamicznego wplywu na produkcj^.
, •- , .. -o rok-l od 1861
m;
llllfcSSiije- wzrost ie,
jijjjplifi produkcj a
Dokqd zmierzamy: produkcja, bezrobocie i inflacja nizsza, i
lV ’O-
IMIiSg f ceny ropy
Konstruujqc model wykorzystywany w tyin rozdziale, zatozylismy, ze r.o.ninalna ntHi../ iiik i w '"'!l ol
pieniqdza jest stala. Oznacza to, ze choc rozwazalismy skutki jednorazo\scgo w/.rosiu ,.o/nin'cy-.---:' :lt
nominalnego zasobu pieni^dza (w podrozdziale 7.4), nie uwzgl^cmmsmy moziiw.i- j j B f jfednim okresie
sci cicfglego wzrostu nominalnej podazy pieniqdza. Teraz jestesmy golowi do ucb\-f podnosi . ' i
lenia tego zalozenia i dopuszczenia do wzrostu nominalnej podazy pieniqdza.Tylki.J dLikcji.
uwzgl^dniaj^c dodatni wzrost nom inalnej podazy pieni^dza mozemy ttyjasnic. dla- iica ■ --' .cro __ - M151wuiuooKresowymi skutkami polityki ekonomicznej jest
czego inflacja z reguly jest dodatnia, a takze omowic zaleznosc m^clzy uktywnosd;! jediivni / :••-;. .,■'. 6 w, dla ktorych ekonom isci nie m ogq dojsc do zgody w kwestii
ekononiicznq. a inflacj^. Zmiany bezrobocia, zatrudnienia i inflacji st}. przedmiotcm /aleccn ■. r ki. Niektorzy ekonomisci uwazaj^, ze gospodarka szybko powraca
rozwazan w nast^pnych dwoch rozdzialach. do swej sre;.--,,-;■ :fcresowej rownowagi; podkreslaj^zatem sredniookresowe wnioski
Ula poim se| zdania, ze mechanizm dostosowawczy, dzi^ki ktorem u produk-
i_i,, u ici'..,, ■ . .... •iomu naturalnego, jest w najlepszym razie procesem powolnym,
tak wice -.•:: >ii wi^kszy nacisk na krotkookresowe skutki polityki.
Podsumowanie • MukiuiiCjC v ) d a r c z e s^ wynikiem nieustannego strum ienia szokow oddzialuj^-
L.t., i..: ...... . .jd az lub l^czny popyt oraz dynamicznego wpiywu kazdego z tych
® Model i^cznej podazy i l^cznego popytu opisuje zmiany produkcr: i ooziomii ccn: s/nknu- .•■:. -•• „ - ,kcj<j. Czasami szoki s^ na tyle niekorzystne, pojedynczo lub w po-
z uwzgl^dnieniem rownowagi na rynku dobr, rynku finansowym i rynku pracy. tiiczen;:.:, 2.: • >' ’owadzaj^ do recesji.
• Funkcja t^cznej podazy ujmuje wplyw produkcji na poziom cen. Wyprowadza sic
j '4 z rownowagi na rynku pracy. Jest to zaleznosc mi^dzy poziomern cen. oczekiwa-
nym poziomem cen i poziomem produkcji. W zrost produkcji obm->;i he.zroh/Kit'-
spadek bezrobocia prowadzi do wzrostu piac, to zas jest przyczynai podniesicnia Najwazniejsze term iny
poziomu cen. Wzrost oczekiwanego poziom u cen prowadzi do wzrostu rzeczvwi-
stego poziomu cen w stosunku jeden do jednego. • runkcja i^cznej podazy 2 0 2
• Funkcja i^cznego popytu ujmuje wplyw poziom u cen na produkcj^. Jest ona wv- * 1 -unkcja l^cznego popytu 206
prowadzana z rownowagi na rynku dobr i rynkach finansowych. W zrost noziomu • Viodele m akroekonometryczne 218
cen obniza realn^ podaz pieni^dza, co podnosi stop^ procentow^ i zmniejsza pro- * Neutralnosc pieni^dza 219
dukcjq.
8 Stagflacja 225
 1 1 ieG z/m y wszystkie rynki; M otiel A D -A S 23 7

• Fluktuacje produkcji, cykl koniunkturainy 2 3 3 : te n w z ro s t z a s itk o w wptynie n a p r o d u k c je i poziom c e n w krotkim i sred-

* S z o k i 233
nim o k re s ie ?
9 M e c h a n iz m rozprzestrzeniania si^ 233
■ v eutra!nosc pieniadza.

Co to znaczy, ze pieni^dz jest neutralny? W jaki sposob polityka pieniezna

nioze byc przydatna, jesli pienij|dz jest neutralny?
Pytania i problemy Poiityka fiskalna, podobnie jak pieni^zna, nie m oze zmienic naturatnego po-
ziomu produkcji. D laczego zatem polityk^ pienieznj| uznaje si^ za neutraln^,
Szybki sprawdzian
a fiskainej nie?
Skomentujcie nast^puj^ce stwierdzenie: „Poniewaz ani polityka fiskatna, ani
1, K o rz y s ta jc ic z in fo r m a c ji z a w a rty c h w tym rozdziale, oznaczcie k a z d e z ■ polityka pieniqzna nie mogq. wptyn^c na naturalny poziom produkcji, wynika
stwierdzen ja k o prawdziwe, fa ts z y w e lub n ie p e w n e . Krotko uzasadnij' 1 ■ st^d, ze w srednim okresie naturainy poziom produkcji nie zalezy od zadnej
a. Z funkcji l^cznej podazy wynika, ze w z r o s t produkcji p r o w a d z i rlr. w?. formy polityki ekonomicznej”.
poziomu c e n .
b. Naturalny p o z io m produkcji mozna okreslic spogl;|daj^c tySko n a s;cie luc/- Do namystu
nej podazy.
c. F u n k c ja J^cznego p o p y tu ma nachylenie ujemne, poniewaz p r z y wvzszvm po- 5. Paradoks oszcz^dzania po raz ostatni.
z io m ie c e n k o n s u m e n c i s k io n n i kupow7ac mniej dobr. W problemach do anatizy na koncu rozdziatow 3 i 5 rozwazalism y paradoks
d. Jesli polityka fiskalna i pieni^zna n ie u le g n g z m ia n le , gospodarka zr.vsze bw- oszczQdnosci w krotkim okresie, przy roznych zaiozeniach dotycz^cych reakcji
d z ie ’wytwarzac produkcj^ na poziom ie naturalnym. iawestycji na zmiany produkcji i stopy procentowej. Tutaj przyjrzymy si^ tej kwe-
e. E k s p a n s y w n a p o lity k a pieni^zna n ie m a zadnego w p iy w u n a p o z io tr: produkcji stii po raz ostatni, w kontekscie modelu/45-^41).
w srednim okresie. Zalozmy, ze w punkcie pocz^tkowym gospodarka wytwarza produkcj^ na
f. P o lity k a fis k a ln a n ie m o z e w p iy n ^ c n a in w e s ty c je w srednim okresic non;ev\a/: poziomie naturalnym. Nast^pnie dochodzi do spadku zaufania konsum entow
produkcja zawsze wraca do swego p o z io m u naturalnego. i gospodarstwa dom owe probujc| zwi^kszyc oszcz^dnosci przy danym poziom ie
g. W srednim o k r e s ie p r o d u k c ja i p o z io m c e n z a w s z e p o w r a c a j^ c-o w h u u m ;! rozporzcidzalnego dochodu.
wyjsciowej.
a. Na wykresach m odeli A S -A D oraz IS -L M przedstawcie skutki spadku za-
2 . Szoki d o ty cz c |c e wydatkow i sredni okres. ufania konsumentow w krotkim i srednim okresie. Uzasadnijcie przesuniecia
Zatozmy, ze w punkcie p o c z ijtk o w y m produkcja znajduje sie na pozny.mc natu- krzywych na waszych wykresach.
ralnym. Potem nast^puje obnizka podatku dochodowego. b. Co si^ dzieje z produkcjti, stop^ procentow^ i poziom em cen w krotkim okre-
sie? Co si^ dzieje z konsumpcj^, inwestycjami oraz oszcz^dnosciami prywat-
a. Korzystajq.c z rozwini^tego w tyn a r o z d z ia le m odelu,4S -A D , p r/cv.si:ivu ;> i;
nymi w krotkim okresie? Czy jest mozliwe, ze spadek zaufania konsumentow
wptyw obnizki podatku dochodowego na potozenie krzywych^D , / ' 1 fS i I.M
w srednim okresie. w rzeczywistosci doprowadzi do spadku prywatnych oszcz^dnosci w krotkim
. okresie?
b, C o s i q s ta n ie z produkcjq., stop^ p r o c e n to w q i poziomem c e n w sre'""'"'’
. Powtorzcie analiz^ z punktu b dla sredniego okresu. Czy w srednim okresie
sie? Co s itj stanie z konsumpcj^ i inwestycjami w s r e d n im okresie'
wyst^puje paradoks oszcz^dzania?
3. Szoki d o ty c z a c e podazy i sredni okres.
6 . Zatozmy, ze stopa procentowa nie ma zadnego wptywu na inwestycje.
R o z w a z m y gospodark^ z produkcj^ n a p o z io m ie naturalnym. Zatozrcy tcraz.
w gospodarce tej nast^puje podwyzka z a s iik u dla bezrobotnych. a. Czy potraficie wyobrazic sobie sytuacj^, w ktorej zatozenie to jest spetnione?
b. Co to oznacza dla nachylenia krzywej IS l
a. K o rz y s ta j^ c z m odelu rozwini^tego w tym ro z d z ia le , p rz e d s ta w c ie v.pj;. '-
c. Co to oznacza dla nachylenia krzywej L M l
s tu zasilkow d la b e z ro b o tn y c h n a polozenie krzywych/lD iA S w k r o 'k ir n okrc-
sie o ra z w srednim okresie. . Co to oznacza dla nachylenia krzywej AD7
23 8 Cz^sc ,1 tM:?v:ny wszystkie rynki: Model A D -4 S _______________________________ £ 3 9

3w najcie stopy bezrobocia w krotkim i srednim okresie z waszymi odpo-

P o z o s ta fn n y przy zalozeniu, ze s to p a procentow a n ie wplyv
:. dziami z punktu b.
Przyjmijmy, ze w punkcie wyjscia g o s p o d a rk a w y tw a r z a p r o d u '
ralnej. Zaiozmy, ze wyst^puje s z o k wpiywajq.cy n a z m ie n n a z, t a k 2 -oodazowe i zarz^dzanie popytem.
p rz e s u w a s i^ w g o re . '-/..uy-riy, ze w punkcie pocz^tkowym gospodarka wytwarza produkcj? na pozio-
n:’turalnym. Przyjmijmy teraz, ze rosnie cena ropy naftowej.
e. J a k i b e d z ie to m ia lo w p iy w 11a produkcjsj i p o z io m c e n w kroti
U z a s a d n ijc ie odpowiedz. wykresie A S -A D pokazcie, co si^ stanie z produkcj^ i poziom em cen
f. Co siq stanie z produkcj^ i poziomem cen z upiywem czasu? Wyj •otkim i srednim okresie.
h C<' si^ stanie ze stop^ bezrobocia w krotkim okresie? A w srednim okresie?
7. Z szostego p y ta n ia problemowego w ro z d z ia le 5 (dotycz^cego puiap
dowiedzieliscie sie, ze p rz y niskich s to p a c h procentowych krzywa p< ■■■Szmy, ze Bank Rezerwy Federainej postanawia natychmiast zareagowac
n ic|d z s ta je sie b a rd z o p ta s k a . W ty m pytaniu p r o b le m o w y m zaiozm na wz^-ost ceny ropy. W szczegoinosci zaiozmy, ze Fed chce zapobiec zm ianie
popytu na pieni^dz s ta je si^ pozioma p r z y nominalnej stopie procen ^tonv bezrobocia w krotkim okresie po wzroscie ceny ropy. Przyjmijmy, ze Fed
zeru. j.’dnorazowo zm ienia podaz pieni^dza - bezposrednio po wzroscie ceny ropy -
a nasie-pnie pozostawia j^ na nowym staiym poziomie.
a. Wykreslcie k rz y w a L M . Jak zm ienia s i^ nachyienie tej krzywej.
procentowa wzrasta powyzej zera? c. Co powinien zrobic Fed, by zapobiec zm ianie stopy bezrobocia w krotkim
b. W y k re s lc ie krzyw^/5. Czy ksztait tej krzywej zmienia si^ (konie ;sie? Pokazcie, jak dziaiania Fed, w poi^czeniu ze spadkiem zaufania
s to p a p r o c e n to w a spada ponizej z e ra ? . .jdsi^biorstw w zwi^zku ze wzrostem cen ropy naftowej, wpiywaj^ na wykres
c. Wykreslcie k r z y w ^ A D . (Wskazowka. Korzystaj^c z w y k re s u IS - ■. A S w krotkim i srednim okresie.
cie o poziomie cen, przy ktorym stopa procentowa wynosi zero. d. Po: 6wnajcie produkcj^ i poziom cen w krotkim i srednim okresie z waszymi
krzywa^4D powyzej tego poziomu cen? Jak wygk|da ponizej?). odoowiedziami z punktu a.
d. Wykreslcie krzywe A D iA S . Zaiozm y, ze rownowaga ustaia sii : ■ 5 wnajcie krotko- i sredniookresow^ stop^ bezrobocia z waszymi odpowie-
w ktorym produkcja znajduje s ie ponizej poziom u naturainego, .mi z punktu b.
centowa je s t r o w n a zeru. Przyjmijmy, ze bank centralny z w ie k s z
1 0 . Na podstawie rozwi^zari probiem ow 8 i 9 oraz m ateriaiu om ow ionego w tym
ni^dza. Jaki b tjd z ie to miaio w p iy w na produkcj^ w krotkim i sred
mzcL/iale, skomentujcie nastqpuj^c^ wypowiedz:
Wyjasnijcie.
■ nk Rezerwy Federainej m a najlatwiejsze zadanie na swiecie. Jedyne, co
8. Szoki popytowe i zarz^dzanie popytem.
musi :>.)bic, to prowadzic ekspansywna poiityk^ pieni^zn^, kiedy stopa bezrobocia
Z a io z m y , ze w punkcie wyjscia gospodarka wytwarza p ro d u k c jc j na j
rosnie. a poiityke restrykcyjnc|, kiedy stopa bezrobocia spada”.
turalnym. Teraz przyjmijmy, ze spada zaufanie przedsi^biorcow, tak
westycyjny zmniejsza si^ przy kazdej stopie procentowej. ! 1. Poda; .:i, ceny ropy i pracownicy.
Ka/0 e;;o cztonka zasobu siiy roboczej interesuj^ dwie kwestie: czy ma prac^, a je-
a. Na wykresie A D -A S pokazcie, co sie; stanie z produkcjq i po
sli ;ak: to jaki uzyska dochod z pracy po opodatkowaniu (to znaczy jaka b^dzie
w krotkim i s re d n im okresie.
jego D^aca reaina netto). Bezrobotnego moze rowniez interesowac dostcjpnosc
b. Co sicj stanie ze stop£i bezrobocia w krotkim okresie? A w sredni
i wy::'.. itosc zasiikow dla bezrobotnych, aie przy rozwi^zywaniu tego problem u
Zaiozmy, ze B a n k Rezerwy Federalnej postanawia natychmiast za k>.vo>.-te zostawimy z boku.
spadek zaufania przedsi^biorstw w krotkim okresie. W szczegoinosci
ozmy, ze nast^puje wzrost ceny ropy naftowej. Jak to wpiynie na stop^
ze Fed chce zapobiec zm ianie stopy bezrobocia w krotkim okresi
robocia w krotkim i srednim okresie? A na piac^ reain£| (W / P )?
zaufania przedsi^biorstw.
b. Z -.'.ozmy, ze nast^puje obnizka podatku dochodowego. Jak to wplynie na sto-
a. Co powinien zrobic Fed? Pokazcie, jak dziaiania F e d , w p o l^ c z e )ezrobocia w krotkim i srednim okresie? A na piac^ reain^? Jak to wpiynie
kiem zaufania p rz e d s i^ b io rs tw , wpiyn^ na w ykresA D -A S w krotk iochod po opodatkowaniu z punktu widzenia konkretnego pracownika?
okresie. idnie z naszym modeiem, jakich narzcjdzi poiityki m oze uzyc rz^d, aby pod-
b. Porownajcie krotkookresowy poziom produkcji i cen z waszymi c ic piace realn^?
mi z p u n k tu a.
240 7 t^czymy wszystkie rynki: Model AD-AS ______________________________________ 1 ■1
Ozesc gtowna. Qkres srstjr.

d. W iatach 2 0 0 3 -2 0 0 4 c e n y ropy w z ro s iy m n ie j w i^ c e j o ty le samo, o ile < ;3 h/ mniej niekorzystny wpiyw n a g o s p o d a rk s j niz s z o k i n a fto w e w la ta c fa 70.
p o d a te k d o c h o d o w y , W ta m ty m c za s ie popularny b y l d o w c ip , ze lu d i v : i 7 mv sie te ra z , ja k ta k a z m ia n a oczekiwan m o d y fik u je s k u tk i s z o k u nafto-
wykorzystac z w r o t p o d a tk o w y , a b y placic wyzsze c e n y za benzyn^. C ■ ■ >(JQ.

rozwi^zanie te g o problemu n a d a je sens terau z a r to w i?

Zalozmv, ze rosnie re a ln a c e n a nakiadu e n e rg ii. Z a to z m y p o n a d to , ze m im o
wzrostu r e a in e j ceny nakiadu energii oczekiwany poziom cen (Pe) n ie u le g a
Do dalszych przemyslen
zm ianie. C z y p o krotkookresowych s k u tk a c h w z r o s tu r e a ln e j c e n y nakladu
e n e re ii w gospodarce wyst^pi^ ja k ie s dalsze dostosowama w srednim o k re s ie ?
12. D o d a je m y c e n y e n e rg ii d o krzywej AS.
J a k ic h dziaian ze s tr o n y w ia d z m o n e ta rn y c h p o wzroscie reainej c e n y nakladu
W tym problem ie explicite wi^czamy d o a n a liz y c e n ^ n a k ia d o w e n e rg e iv c /n '.c 1-
e n e rg ii musz<| si§ spodziewac p o d m io t y u s ta ia ja c e p ia c e , a b y o c z e k iw a n y po-
(n p . ro p y naftowej) d o k rz y w e j AS.
z io m c e n n ie u le g i z m ia n ie ?
Zalozmy, ze rownanie n s ta ia n ia c e n d a n e je s t p xze z:
* Wzrost i w a h a n ia cykliczne: tr o c h e historii g o s p o d a rc z e j.
P = ( l + ii) W “P t a,
Kiedy ekonomisci m y s la o h is t o r ii, cz^sto w oczy rz u c a jc | sitg wahania koniunktu-
g d z ie P E je s t cen^ zasobu e n e rg e ty c z n e g o i 0 < a < 1. Z pom ini^ciem si;i}eor, j..jne _ Szoki naftowe i s ta g fla c ja w iatach 70., re c e s ja , p o ktorej n a d s z e d i diugi
mnoznika W“Ptlr “ jest funkcj^ k o s z tu krancowego wynikaj^cego z e stO:K)'.vanei okres e k s p a n s ji w iatach 8 0 ., re c e s ja , po ktorej miai m ie js c e wyj^tkowy b o o m iat
technologii produkcji, Y = N aE l~‘\ gdzie N mierzy naklad pracy, natomiast t' v0., z n is k in i bezrobociem i niskq. inflacjc|. Ponizsze pytania pozwaiaj^ spojrzec n a
ujmuje je d n o s tk i nakiadu e n e r g ii z u z y w a n e w p ro c e s ie p r o d u k c ji. te fluktuacje z p e w n e j perspektywy.
T a k ja k w tekscie rozdziaiu, f u n k c ja ustalania p la c d a n a je s t p rz e z : Wejdzcie n a stront? internetow^ Biura A naliz Ekonom icznych ( B u r e a u o f
: conomic Analysis, w w w .b e a .g o v ) i znajdzcie kwartalne d a n e N IP A , tabela 1.1.6.,
W = P ‘ F (u ,z ).
dotycz^ce realnego P K B m ie rz o n e g o ia n c u c h o w o w dolarach z 2 0 0 0 r. Wynotujcie
Zwroccie uwagq, by nie pomylic PF, ceny nakladu energii, i P e, oczekiw anem ) ,;alny P K B d la I V k w a r ta iu lat 1 9 5 9 ,1 9 6 9 ,1 9 7 9 ,1 9 8 9 i 1999 o ra z dla I V kwartaiu
p o z io m u c e n d la g o s p o d a rk i ja k o c a io s c i, d o s te p n y c h lat o s ta tn ie g o dziesi^ciolecia.

a. P o d s ta w c ie fu n k c jtj u s ta la n ia p ia c d o f u n k c ji u s ta la n ia c e n , a b y uzyskac funkcjt; a. U zyw aj£ |c wieikosci reainego P K B dla la t 1959 i 1969, obliczcie d z ie s i^ c io ie tn iji
i^ c z n e j podazy. stopQ w z r o s tu realnego P K B d la lat 60. Z r o b c ie to s a m o dla kolejnych dziesi^-
b. Z d e f in iu jm y x = PE / P, realn^ cen§ n a k ia d u energetycznego. Zauwazcie, ze cioieci o ra z dia dost^pnych la t o s ta tn ie g o dziesitjciolecia.
P x x = P E, i p o d s ta w c ie P E d o funkcji A S , ktor^ uzyskaliscie w punkcie a. b. Porownajcie w z r o s t w ia ta c h 70. z e w z r o s te m w pozniejszych dzieskjcioieciach.
Rozwi^zcie dla P, by uzyskac: J a k sie m a w z r o s t ia ta c h 6 0. d o pozniejszych dziesi^cioieci? Ktore d z ie s ie c io -
lecie wyroznia si§ najbardziej?
P = P e( l + f i y h'F ( u ,z ) x ( '^ la.

c. W y k re s ic ie f u n k c j^ y lS z p u n k t u b d la d a n e g o Pe i d a n e g o x .
d. Z a to z m y , z e P = P e. J a k z m ie n i s ie n a t u r a ln a s to p a b e z r o b o c ia , jesli realna
c e n a nakiadu e n e r g iix w z r o s n ie ? [Wskazowka. M o z e c ie rozwi^zac rownanie
A S w z g i^ d e m x , a b y uzyskac odpowiedz, a lb o m ozecie dojsc d o n ie j n ie posiu-
guj^c s i§ matematyk^. J e s li P = P e, jak m u s i zmienic si^ F(u, z), kiedy rosnic
x , a b y u tr z y m a c rownosc z cz^sci (b)? J a k m u s i zm ienic si$ u, a b y wvwrzec
konieczny wpiyw na F (u, z)l],
e. Zaiozmy, ze w punkcie pocz^tkowym g o s p o d a rk a w y tw a r z a produkcj^ na po-
z io m ie naturainym. Nast^pnie r e a ln a c e n a nakladu e n e r g ii rosnie. Pt)kazcic
krotko- i sredniookresowe s k u t k i w z r o s tu reainej c e n y n a k ia d u e n e rg ii na wy-
k re s ie A D -A S.

W tekscie zasugerowano, ze z m ia n a oczekiwan co do poiityki p ie n ie z n e j mozo

pom oc wyjasnic, diaczego w z r o s ty c e n r o p y n a f t o w e j w o s t a tn ic h kilku iatach
\V i‘>58 r. A.W. Pfaillips przedstawil wykres, na ktorym zaznaczyl ksztaitowanie si^ sto-
inflacji wzgl<?dem stopy bezrobocia w Wielkiej Brytanii dla kazdego roku od 1861
,‘ii ]957. Znalazi on jasny dowod ujemnej zaleznosci mi^dzy inflacj^ a bezrobociem:
bezrobocie byio niskie, inflacja byla wysoka, a kiedy bezrobocie byio wysokie,
ja byia niska, cz^sto wr^cz ujemna.
■wa lata pozniej Paul Samuelson i Robert Solow odtworzyli doswiadczenie Phillip-
; Stanow Zjednoczonych, uiywaj^c danych dla lat 1900-1960. llustracja 8.1 przed-
■aiiwia' icli ustalenia, z uzyciem CPI jako miary stopy inflacji. Z wyiqczeniem okresu
hanl-io wysokiego bezrobocia w latacfa 30. (lata 1931-1939 se| zaznaczone trojk^tami
wyraznie na prawo od innych punktow na ilustracji), w Stanach Zjednoczonych
zdawaia si^ wyst^powac ujem na zaleznosc mi^dzy inflacj^ a bezrobociem.

A A
□ A
A A

0 5 10 15 20 25
Sfopa bezrobocia jw %)

ie 1900-1960 w Stanach Zjednoczonych niskiej stopie bezrobocia towarzyszyta z reguiy wysoka stopa inflacji, a wysoka stopa
;ia fcjczyfa sie najczgsciej z niskg lub ujemnq stop^ infiacji.

iiustrEcja 8.1 Inflacja a bezrobocie w Stanacfi Zjednoczonych w okresie 1900-1960

 24 4
Czesc gfowna. Okres 3^ . 3( g. (Maturalna stopa bezwbocia i krzyw a Phillipsa ttj

Ta zaleznosc, ktor^ Samuelson i Solow nazwali ki-zywq Phillipsa, szybko st« P = P e( 1 +jx)F {u,z).
centralnym elementem myslenia w kategoriach makroekonomii i polityki ekono
nej. Zdawafo si^ z niej wynikac, ze kraje mog^ wybierac mi^dzy roznymi kom pomnijmy, ze f u n k c ja F ujmuje wpiyw, ja k i w y w ie r a n a p ia c e s to p a b e z ro b o c ia
cjarni bezrobocia i inflacji. Kazdy kraj mogiby osi<tgnq.c niskie bezrobocie, gdyl - ij-.o ra z in n e c z y n n ik i oddziaiujqce n a u s ta la n ie p ia c , uwzgl^dnione w u n iw e r s a ln e j
skionny tolerowac wyzszat inflacjq; mogiby tez osi^gn^c stabilnosc poziomu cen ■ • '•kfliien n ej z. T iita j w y g o d n ie b^dzie przyj^c konkretn^ postac te j funkcji2:
ro w f|. inflacj^ - gdyby byi skionny zgodzic si^ n a wyzsze bezrobocie. Znaczna wesci
dyskusji o polityce ekonom icznej stata si^ dyskusja o tym, ktory punkt na Km wel? F (u, z) = 1 - au + z.
Phillipsa naiezy wybrac.
W iatach 70. relacja ta jednak sic* zaiauiaia. W Stanach Zjednoczonych i wi^k ? / / • T a k a postac f u n k c ji wyraza z a io z e n ie , ze i m w y z s z a je s t s to p a b e z r o b o c ia , ty m
innych krajow OECD wyst^piia jednoczesnie wysoka inflacja oraz wysokie bezrobo--;.- • flizs z a je s t piaca; oraz im wyzsza wartosc z (na przykiad im hojniejsze se| zasiiki dla
cie, co pozostawaio w wyraznej sprzecznosci z oryginaln^ krzyw^ Phillipsa. Zale'/nosc? ; bezrobotnych), ty m wyzsza piaca. P a r a m e tr a wyraza sii^ w p iy w u b e z ro b o c ia n a p ia c e .
pojawila si^ ponownie, ale juz jako relacja mi^dzy stop^. bezrobocia a zmianq si'onv i ■i'. W p o d a n e j wyzej f u n k c ji icjcznej podazy zastc|pmy funkcj^ F rownaniem:
inflacji. Obecnie w Stanach Zjednoczonych wysokie bezrobocie nie prowadzi i...
skiej inflacji, lecz do obnizenia infiacji w czasie. I odw rotnie, niskie bezroboc'e nie:' P = P f,( l + / x ) ( l — au + z ). (8 .1 )
prowadzi do wysokiej inflacji, ale do stopniowego wzrostu inflacji w czasie. §
Celem tego rozdziaiu jest przedstawienie roznych wariantow krzywej Phillipsa i.-I • W re s z c ie oznaczm y stop^ in f la c ji przez ,% a oczekiwan^ stop^ inflacji p rz e z k c.
w ogolniejszym uj^ciu, zrozumienie zaleznosci m iqdzy infiacjq a bezrobociein. Zoba-“ ;{Mozna wowczas zapisac rownanie (8.1) nastqpujqco:
czyrny, ze to, co odkryl Phillips, byio w istocie funkcj^ i^cznej podazy, a poznioiszc f
warianty krzywej Phillipsa wynikaj^ ze zmian sposobu, w jaki ludzie i firmy formuiujav tc = K e + (/x + z ) — cui. (8.2)
oczekiwania. ■■
Rozdziai ten skiada sie z trzech podrozdziaiow. ; ? Wyprowadzenie rownania (8.2) z rownania (8.1) nie jest trudne, aie czasochionne,
V zamieszczamy je wi^c w D o d a t k u n a koncu te g o ro z d z ia iu . Wazne je s t, a b y zrozumiec
* W p o d r o z d z ia le 8.1 wyjasnimy, w j a k i sposob mozna myslec o funkcji i^ c z n c j do- : zaieznosci u je te w rownaniu (8 .2 ).
d a z y ja k o zaleznosci m ifjd z y inflacj^, oczekiwan^ in f la c j^ i b e z ro b o c ie m .
* W podrozdziale 8 .2 p o s lu iy 'm y s i^ t<| zaleznosci^ d o in t e r p r e ta c ji roznych w a d a n -' • Wzrost oczekiwcmej inflacji neprowadzi do wzrostu rzeczywistej inflacjp tc.
tow krzywej Phillipsa pojawiaj^cych sie z u p iy w e m cza su. : A b y zrozumiec, diaczego t a k je s t, z a c z n ijm y o d rownania (8.1). W z r o s t ocze-
8 W podrozdziale 8.3 dokiadniej przyjrzymy si^ zaieznosci mitjdzy inflacj^ a bc-'nj- k iw a n e g o p o z io m u c e n P e p r o w a d z i d o w z r o s t u rzeczyw istego p o z io m u c e n P
bociem w roznych krajach i okresach. w s to s u n k u je d e n d o je d n e g o . Jesli p o d m io t y ustaiajqce piac^ oczekuj^ wyzszego
.;.. p o z io r n u c e n , w y b ie r a jq wyzsz^ piac^ nominaln^, c o p ro w a d z i d o w z r o s tu p o z io m u
cen.
Zauwazmy te ra z , ze p rz y d a n y m p o z io m ie cen z p o p rz e d n ie g o o k r e s u wyzszy
8.1. SnfSacja, oczekiwana infSacja i bezrobocie ' poziom cen w obecnym okresie oznacza wyzsz^ stop^ wzrostu poziom u cen mi^-
dzy okresem poprzednim a obecnym, czyli wyzsz^. inflacj^. Podobnie przy danym
poziomie cen z poprzedniego okresu wyzszy oczekiwany poziom cen w obecnym
Naszym pierwszym krokiem bsjdzie wykazanie, ze funkcj^ i^cznej podazy, ktor^ wy- okresie oznacza w y z s z ^ oczekiwan^ stop^ wzrostu poziomu cen mi^dzy okresem
prowadzilismy w rozdziale 7, mozna rowniez zapisac jako zaleznosc mi^dzy inflacjq. Doprzednim a obecnym , czyli wyzszsj. o c z e k iw a n ^ inflacj^. To zatem , ze wzrost
oczekiwanq inflacjq i stopq bezrobocia. '. . oczekiw anego poziom u cen prowadzi do wzrostu rzeczywistego poziom u cen,
Wrocmy do funkcji l^cznej podazy jako zaleznosci mi^dzy poziom em cen, ocze- mozna tez ujcjc n a s t§ p u jj|c o : wzrost oczekiwanej inflacji prowadzi do wzrostu in -
kiwanym poziom em cen i stop£| bezrobocia, ktor^ wyprowadzilismy w rozu-.ui.i; 7
■ ■ f la c ji4.
[rownanie (7.1)]’:

' 2 Funkcja F pochodzi z rownania ustalania piac (6.1): W = Pl'F(u, z).

1 Zast^pilismy wowczas stop^ bezrobocia jej ujqciem w kategoriach produkcji, by uzyskac zaiez- : ' ' Aby uiatwic lekture, od tej pory stope inflacji czesto nazywac b^dziemy po prostu inflacjq, zas
nosc mi^clzy poziomem cen, oczekiwanym poziomem cen i produkcjcj.. W tym miejscu nie potrzebu- stope bezmbocia - bezrobociem.
jemy tego kroku.
4 Wzrost /t‘"=> wzrost m
 247
, stopa bezrobocia i krzywa Phillips£

• Przy danei oczekiwanej inflacji rce wzrost mariy u. lub wzrost czynnikcm defiacja - byi 1955 r. W tamtym roku inflacja w yniosla - 0 ,3 % . Jak jednak
cych na nstalanie plac - wzrost z -prow adzi do wzrostu m fiaqi %. y pdzniej w tyrn ro zd z iale , p rz e z w i^kszosc okresu b a d a n e g o p rz e z P h illip sa,
Z rownania (8 .1 ); p rz y d a n y m o c z e k iw a n y m p o zio m ie c e n P cwzrost •. na i S olow a sre d n ia in flacja rzeczyw iscie byia b lisk a zeru.
11
n o s i poziom c e n P. U zyw a j< |c te g o s a m e g o rozumowania c o w pop rzed i. i sposob w takim otoczeniu podm ioty ustalajqce place wybior^ place no-
m o x e m y z a p is a c t o stwierdzenie w kategoriach inflacji i oczekiwanej ■3 nadchodzaicy rok? Przy sredniej stopie inflacji rownej zero w przeszlosei
d a n e j o c z e k iw a n e j in f la c ji rt' w z ro s t p a lb o z p ro w a d zi d o w z r o s tu infl jest oczekiwanie podmiotow ustalaj^cych place, ze w kolejnym roku inflacja
• Przy danej oczekiwanej infiacji n e wzm st stopy bezrobocia u prowadz ■■zie ro w n a zeru. Z a lo z m y zatem, ze oczekiwana in fla cja je s t ro w n a zeru -
inflacji %. 0. Rownanie (8.3) przybiera wtedy postac:
Z rownania (8.1): przy danym oczekiwanym poziomie cen P ‘ wzro ■■
ro b o c ia u p r o w a d z i d o n iz s z e j p ta cy n o m in a ln e j, c o z k o le i p ro w a d z i Kt = ( p + z ) - a u t. (8.4)
p o z io m u c e n P. W yrazm y to w k a te g o ria c h inflacji i o c z e k iw a n e j i n f l a c j ,;n-« danci
o c z e k iw a n e j in f la c ji 7? w z r o s t s to p y b e z ro b o c ia u p ro w a d z i d o sp ad k u lnfiacii' ■,.sl t 0 dokladnie taka ujemna zaleznosc mi^dzy bezrobociem a inflacj^, jak^
miercUii P h illip s dia Wielkiej Brytanii, a Solow i Sam uelson dla S ta n o w Zjedno-
Z a n im w ro c im y d o o m a w ia n ia k rzy w ej P h illip s a , m u s im y w y k o n a > ■ -.. . ■/umcn. Jej interpretacja jest prosta: przy danytn oczekiwanym poziomie cen, ktory
d e n k r o k : k ie d y w d a ls z e j c z ^ s c i r o z d z ia iu b ^ d z ie m y si§ p rz y g la cda.c z m ia n o n ; i»iflacii =«■,ccnvnicy uznaj^ p o p r o s tu za poziom cen z poprzedniego ro k u , n izsze bezrobocie
i b e z ro b o c ia , cz^sto w y g o d n ie b ^ d z ie uzyw ac in d e k so w czasow ych, abysrnv rntisli «vi. adzi do wvzszej piacy nominalnej, Wyzsza placa nominalna prowadzi do wyzsze-
w olyw ac s i^ d o w arto sci ta k ic h ja k in fla c ja , o c z e k iw a n a in flacja lu b b e z ro o o u c w kon- . * 0 po/ii.imu cen. Lc|cz<|c kolejne kroki stwierdzamy, ze nizsze bezrobocie prowadzi do

k r e tn y m roku. Z a p is z m y zatem rownanie (8.2) ja k o : rt\/>/eeo poziomu cen w danym roku w stosunku do poziomu cen z roku poprzednie-
/\ii do wyzszej inflacji. M echanizm ten czasem nazywany jest s p ir a lq p laco w o -
Kt = n j + ( p + z ) - a u ,. (8.3) i: wyrazenie to dobrze oddaje dzialaj^cy tu zasadniczy mechanizm:

Z m ie n n e n f o r a z ut o d n o sz ^ s i^ d o in flacji, o c z e k iw a n e j i n f l a c j i : iie z ro b o c ia • niskie bezrobocie prowadzi do wyzszej piacy nominalnej;

w r o k u t. Z w ro cm y u w ag^, ze p rzy /-x i z n ie m a in d e k so w c z a s o w y c h . Jest. iak dlatego. • w reaKcji n a wzrost piacy nom inalnej firmy podnosz^ swoje ceny, totez poziom
ze an alizu j^ c zm ian y in fla c ji, o czek iw an ej in f la c ji i b e z ro b o c ia w c za s ie , t=/,< =. iiujt/c- cen rosnie;
sciej myslimy jako o s ta iy c h . • w rcakcji na wyzszy poziom cen przy kolejnym ustalaniu plac pracownicy z^dajtj.
v\y>s7 ftj placy nominalnej;
• wvzs/a piaca nom inalna sklania firmy do ponow nego podniesienia swoich cen
i \\ efekcie poziom cen w dalszym ci^gu rosnie;
8.2. Krzywa Ptiillpsa • w reakcji na ten dalszy wzrost poziomu cen przy kolejnym ustalaniu piac pracow-
nicy raz jeszcze b^d^ si^ domagali podwyzszenia placy nominalnej.

Przyjrzyjm y siq teraz zaleznosci mitjdzy bezrobociem i in fla c j^ w ta k iej formie. w jakicj W ten. sposob wyscig mi^dzy cenam i i piacam i prowadzi do ci^giej inflacji plac
pierwotnie przedstawili jq. okoio 1960 r. Phillips, Samuelson i Solow. t tc n .

Wczesne wersje pG.7ni^;-;ze warianty krzywej Phillipsa

Wyobrazmy sobie gospodark^, w ktorej w pewnych latach inflacja jest ciodatnm. Polaczenie.z pozoru wiarygodnej zaleznosci empirycznej z jej prawdopodobnym uza-
w innych ujemna, a p rz e c i^ tn ie wynosi zero. W dzisiejszych Stanach Zjednoczonych ''Hdrieniem sklonilo ekonom istow i politykow do zaakceptowania krzywej Phillipsa.
sprawy rnajq. siq in aczej: ostatnim rokiem, kiedy inflacja byla u je m n a - incyrni skvwy knach 60. polityka m akroekonom iczna w Stanach Zjednoczonych m iala na celu
tiiizjmywanie bezrobocia na poziomie, ktory wydawal si^ spojny z umiarkowan^ in-
' Wzrost fi lub z => wzrost iz. flacja. Zatem przez cale lata 60. ujem na zaleznosc mi^dzy bezrobociem a inflacj^
6 Wzrost u => spadek n.
 24 8 249
Cz^sc gfov. g Maturalna stopa bezrobocia i krzywa Philiipsa

□
□

#1969

ST a _ ■ ♦>968
jl
=§• 1966
I 3~ %
1967
1965 □ o
♦ □
1 .— 1964 % '# # 1 9 8 3
o □
□ 1982 n D □ □
cP
o □

3,0 4,0 5,0 6,0 5 6 7 8 9 10

Stopa bezrobacia jw %) Stopa bezrobocia (w %)

Ci^gjsmu spadkowi stopy bezrobocia w Stanach Zjednoczonych w latach 80. towarzyszyt ci^gty wzrost stopy infiacj P;cz3wszyod 1970 r. zaleznosc migdzy stopq infiacji a stop^ bezrobocia w Stanach Zjednoczonych zanikta.

llu stra cja 8,2, inflacja a bezrobocie w Stanach Zjednoczonych w latach 1948-1989 Ilustrs.’ ja 8.3. Inflacja a bezrobocie w Stanach Zjednoczonych od 1970 r.

byia godn ‘4 zaufania wskazowka co do dokonywania jednoczesnych zmian ••;<;v;!-ooocia i:o wlasnie zdarzylo si§ dwukrotnie w latach 70. Glownym powodem zalamania
i inflacji. ■i relacji reprezentowanej przez krzywq. Phillipsa byt jednak powod drugi.
Na ilustracji 8.2 zaznaczono kombinacje stopy inflacji i stopy bezrobocin v/ .Suuiach' 8 r'oamioty ustalaj^ce piace zm ienily sposob formutowania oczekiwan. Zm iana ta
Zjednoczonych dla kazdego roku w okresie 1948-1969. Zauwazmy, jak dcr-r>:c snraw- :■ /nikla z kolei ze zmiany zachowania si^ inflacji. Spojrzmy na ilustracj^ 8.4, kto-
dzaia siq krzywa Phillipsa w dtugim okresie ekspansji gospodarczej, ktory nr/.c/ i przedstawia stop? inflacji w Stanach Zjednoczonych pocz^wszy od 1900 r. Od
niemal cale lata 60. W latach od 1961 do 1969, oznaczonych na ilustrac- :;>arr>vml 1 [60. (zacieniony obszar na ilustracji) wyraznie widac zmian^ w ksztaitowaniu si^
rom bam i, stopa bezrobocia stale m alala, z 6 , 8 % do 3 ,4 %, natom iast sloc.r inflaciij .. )py inflacji. Po pierwsze, zamiast przyjmowac wartosci czasem dodatnie, a cza-
wcicjz rosla, z 1,0% do 5,5%. W nieformalnym uj^ciu, od 1961 do 1969 r. a - ,';:anhkn ■ m ujemne, jak w pierwszej polowie XX w., stopa inflacji byla stale dodatnia. Po
gospodarka przemieszczaia si$ w goiq wzdiuz krzywej Phillipsa. . ugie, inflacja stala sie bardziej trwala: po wysokiej inflacji w jednym roku wi^ksze
Jednak okoio 1970 r. zaleznosc mi^dzy stop^ inflacji a stopa^ bezrobo:..:;. Ui>; wv-; lo prawdopodobienstwo wysokiej inflacji w nast^pnym roku,
raznie widocznana ilustracji 8 .2 , zaiamala si$. Ilustracja 8.3 ukazuje kom b:'..:!.c,:o stop\i; Trwalosc inflacji sklaniala pracownikow i flrmy do rewizji sposobu form ulo-
inflacji i stopy bezrobocia w Stanach Zjednoczonych dla kazdego roku pc •..:-:, _a:,/.y ocK mia swoich oczekiwafi. Kiedy inflacja rok po roku jest trwale dodatnia, ocze-
1970 r. Punkty rozproszone s^ w postaci m niej wi^cej symetrycznej c h m ■ mh;': wanie, ze poziom cen w biez^cym roku b^dzie taki sam. jak w ubieglym - co
zadnej widocznej zaleznosci mi^dzy stop^ bezrobocia a stop^ inflacji. rowadza si^ do oczekiwania zerowej inflacji - staje si^ systematycznie bl^dne; co
Dlaczego oiyginalna krzywa Phillipsa zm kneia? Sc| dwa giowne powo ■. : •rsza, staje sie nierozs^dne. Ludzie nie lubiq wci^z powtarzac tego samego bi§-
i. Tak wi^c, kiedy inflacja stawala si^ trwale dodatnia i bardziej uporczywa, przy
• W latach 70. w Stanach Zjednoczonych dwukrotnie nast^pii ostry wzrost c e n y form ulowaniu oczekiwan ludzie zaczeili uwzgl^dniac istnienie i trwaiosc inflacji.
naftowej (zob. rozdziai 7). W rezultacie takiego wzrostu pozaplacowych kosziow; Ta zm iana w formuiowaniu oczekiwah zm ieniia istot^ relacji mi^dzy bezrobociem
produkcji firmy zmuszone byly podniesc ceny w stosunku do wyplacanych w-na- a inflacj%.
grodzen - mowi^c inaczej, podniesc m m zq fi. Jak pokazalismy w rownaniu ( 8 ,3 ),.
wzrost jji prowadzi do wzrostu inflacji nawet przy niezmienionej stopie bezrobocia Przyjrzyjmy si^ blizej rozumowaniu z poprzedniego akapitu. Na poczqtek zalozmy,
3 oczekiwania inflacyjne sjj formutowane w nastepujqcy sposob:
 250
Cztjse gtow na^ ituralna stopa bezrobocia i krzywa Phiiiipsa 2b1

20 -
. s a m a ja k s to p a in f la c ji rok wczesniej - m o w i^ c inaczej, 0 przybrai
artosc 1 ;.

;m y te ra z do wpiywu, ja k i rozne wartosci 0 wywieraj^ n a zaleznosc rni^dzy

sezrobociem. W tym celu zast<|pmy postac rownania (8.5) w rownaniu (8.3):

K t = + ( p + z )~ cai,

K'-’;!' 0 rowna si§ 0 , o tr z y m u je m y oryginaln^ krzyw% Phillipsa, zaleznosc m i^ d z y

■ii a stop£| bezrobocia:

k, = (fx + z) — a u r

, Kiedv' 0 je s t d o d a tn i, s to p a in f la c ji z a le z y n ie t y lk o o d s to p y b e z ro b o c ia , a le ta k z e
......py in f la c ji z p o p rz e d n ie g o r o k u :

1905 1915 1925 1935 1945 1955 1965 1975 1985 139':
Kt = 0 /r^, + (jx + z) - au.
Rok

Pocz^wszy od lat 60. stopa inflacji w Stanach Zjednoczonych staia si§ trw ale dodatnia. Inflacja stata si§ rowniez bardzie] Ujjwi*ywii. oe
w ysokiej inflacji w jednym roku z wi^kszym prawdopodobienstwem pojawi si§ wysoka inflacja w nast^pnym roku. • Kiedv 0 rowna sie 1, zaleznosc - p o przeniesieniu ubiegiorocznej s to p y in f la c ji n a
Ilustracja 8.4. Inflacja w Stanach Zjednoczonych od 1900 r. ^ .tron^ - p r z y jm u je postac:

K Kt_x = ( j x + z ) - a iit. (8.6)

< = dnt_x. (8 .5 )
is.ii.-Jy z a te m 0 = 1 , stopa bezrobocia wpiywa nie na stop§ inflacji, lecz raczej na
Wartosc parametru 9 ujmuje wpiyw ubiegiorocznej stopy inflacji nt_ , na tegoroczna -mtunc stopy inflacji: wysokie bezrobocie prowadzi do obnizenia inflacji; niskie bez-
oczekiwanq. stop^ inflacji k ‘ . I m wyzsza wartosc 6 , tym bardziej ubiegioroczna inflacja lonocie prowadzi do wzrostu inflacji.
skiania pracownikow i firmy do korekty swych oczekiwan odnosnie do tegorocznej Aualiza ia m a zasadnicze znaczenie dla zrozum ienia, co staio si^ w latach 70.
inflacji. Wydarzenia z lat 70. mozna interpretowac jako wzrost wartosci 8 w czasie. i pozniej. Kiedy 9 wzrosi z 0 do 1, znikn^ia prosta zaleznosc mi^dzy stop% bezrobocia
u stopa inflacji. To wiasnie widzielismy na ilustracji 8.3. Pojawiia si^ jednak nowa za-
• D opoki inflacja byla niska i niezbyt uporczywa, pracownicy i firmy post^powali leznosc. tym razem mi^dzy stopq. bezrobocia a zmian^ stopy inflacji - co mozna byio
rozs^dnie, ignoruj^c inflacj^ z przesziosci i zakiadaj^c, ze poziom cen w biezqcym przevvidziec na podstawie rownania ( 8 .6 ). T§ zaieznosc przedstawia ilustracja 8.5, na
roku b^dzie mniej wi^cej taki sam jak w poprzednim. W okresie, ktory analizowali kiorej zaznaczono zmian^ stopy inflacji w stosunku do stopy bezrobocia, obserwowan^
Samuelson i Solow, wartosc 6 byia bliska zeru, a oczekiwania z dobrym przybfize-; dJa kazdego roku pocz^wszy od 1970 r. Na ilustracji wyraznie widac ujemn^ zaleznosc
niem byiy dane przez n et — 0 . 'aieuz;, stop^ bezrobocia a zmian^. stopy inflacji. Linia, ktora najlepiej pasuje do roz-
• Kiedy inflacja staw aia si^ bardziej trw ala, pracownicy i firmy zacz^li zmieniac proszoi=ych punktow dia lat 1970-2006, dana jest przezs:
sposob formuiowania oczekiwan. Zacz^li zakladac, ze skoro inflacja byia wyso-;
■■ lyslcie o tym, jak wy formuiujecie oczekiwania. Jakiej inflacji spodziewacie si§ w przyszlym
ka w poprzednim roku, prawdopodobnie b^dzie wysoka takze w roku biezacvra.
j;i!C doszliscie do tego wniosku?
Wartosc param etru 0, mierz^cego wpiyw ubiegiorocznej stopy inflacji n a oczeki- a ta, nazywana lini^ regresji, uzyskiwana jest z uzyciem narz^dzi ekonometrycznych. (zob.
wan^ tegoroczn^. stop§ inflacji, wzrosia. Dowody sugeruj^, ze w poiow ie iat 70. .An.n-i la j(0jjcu tej kgjqzki). Zauwazcie, ze linia ta nie pasuje idealnie do wszystkich punktow.
ludzie formuiowali oczekiwania spodziewaj^c si§, ze stopa inflacji w dariyiri roku ca, dia ktorych zmiana inflacji jest znacznie witjksza, niz wynikaioby to z linii regresji, se). tez
■■ dy zmiana inflacji jest znacznie nizsza, niz mozna by si(j spodziewac na podstawie tej linii.
vVroc'Miv do tej kwestii pozniej.
252 Czgsc g t o w :> .:3o ia stopa bezrobocia i krzywa Phiiiipsa 253

ie j k rz y w e j P h iilip s a wynikato, ze n ie m a czegos ta k ie g o jak naturalna

:ia : jesli tw o rc y p o lit y k i skionni byli tolerowac wyzsz^ s to p e in f la c ji, to
□
ie utrzyrnywac n iz s z ^ s to p e bezrobocia.
: lat 6 0 ., kiedy oryginalna k rz y w a Phillipsa wci^z d o s ta rc z a ia dobrego
dwoch ekonom istow, M i l t o n F r ie d m a n i E d m u n d Phelps, zakwestio-
ie ta k ie j wymiennosci mi^dzy b e z ro b o c ie m a in fla c j£ |. P o d a li o n i w W £ |t-
k§, twierdzac, ze te g o ty p n wymiennosc mogiaby istniec je d y n ie w te d y ,
ioty ustalajq.ce piace s y s te m a ty c z n ie z b y t n is k o szacowaiy in fla c je , i ze
p o d o b n e je s t, b y n ie u s ta n n ie popeiniaiy te n s a in b tq d . F r ie d m a n i P h e lp s
(P-
:'.■ 1.../
kze, ze gdyby r z i|d probowai utrzymac nizsze bezrobocie, g o d z a c s i^ na
IfStSz^i :jq, wymiennosc p re jd z e j czy pozniej by zanikla; s to p y b e z ro b o c ia n ie moz-
o n iz e j pewnego poziomu, ktory n a z w a ii „naturalnf| s to p ^ b e z r o b o c ia ” .
zeh udowodnii, ze m ie li racj^ - wym iennosc mi^dzy stop^ b e z ro b o c ia
;i ir.:'.- . i rzeczywiscie z a n ik ia . ( Z o b . ram k? 8 .1 ). O b e c n ie wi^kszosc e k o n o m i-
mijvv ; p o je c ie naturalnej stopy bezrobocia - choc z wielom a zastrzezeniami,
kiorvjni ' • 2my sitg w n a s te p n e j cz^sci r o z d z ia lu 10.
4 5 6 7 8 3
Bezrobocie (w %)
Od 1970 r. w Stanach Zjednoczonycb wyst^puje ujemna zaleznosc migdzy stop^ bezrobocia a zmian^ stopy inflacji.

tlustracja 8.5. Zmiana inflacji a bezrobocie w Stanach Zjednoczonych od 1970 r.

Ramka 8.1
Teoria 'Ary ; ®dza fakty: M ilton Friedman i Edmund Phelps
x, ~ = 4 ,4 % - 0,73i/r (8 .7 > Hkonomivj; / azwyczaj nie sq. zbyt dobrzy w przewidywaniu istotnych zmian, zanim
; wyst^pi^, a wi^kszosc ich spostrzezen formulowana jest po fakcie. Tu
L in ie tcj zaznaczylismy na iiustracji 8 .5 . Przy niskim bezrobociu zmianr -->nacji ji.si iiKimy wyj a:..L.
dodatnia. P rz y w y s o k im bezrobociu z m ia n a in f la c ji je s t u je m n a . Tak^ wlrsnic poMae Poc! konicc lat 60. - wtasnie wtedy, kiedy powszechnie ulegano urokowi oryginal-
krzywa Phiilipsa - zaleznosc mi^dzy b e z ro b o c ie m a inflacj^ - przyjmuje ohecnk. nc) kr/i «v;j aillipsa - dwoch ekonomistow, M ilton Friedm an i Edm und Phelps, do-
D la odroznienia od oryginainej krzywej P h iilip s a [rownanie (8.4)], rovnanie (K.6 J wod/iio. ze r-ojawienie si^ wymiennosci mi^dzy inflacj^, a bezrobociem to czysta iluzja.
- lu b je g o empiryczny odpowiednik, rownanie (8.7) - nazywane je s t c z e ; . ■ =-<=tivis- Przytoczymy tu kilka cytatow z prac M iitona Friedmana. Oto co stwierdzil on na
kowan^ k r z y w j| Phillipsa lu b krzywq Phillipsa rozszerzonq o oczekiwani:; (uw/gkd- icmat kffiu P V i psa.
niaj^c fakt, ze nt_x oznacza oczekiwan^ in f la c j^ ) a ib o k rz y w q Phillipsa uwj
akceleraej^ ( b io r a c pod uwag^, ze niskie b e z ro b o c ie prowadzi d o wzrostu siopv inilit- Choc'. iic .e . to powiedziane wprost, Phillips napisa! swoj artykui o swiecie,
c ji, a tym s a m y m d o przyspieszenia w z ro s tu p o z io m u c e n ). M y b^dziemy nrir.wac row- ■■ ■ y oczekuj^, ze nom inalne ceny b^d^ stabiine, a oczekiwanie to
nanie (8.6) po prostu k rz y w ^. Phillipsa, n a to m ia s t wczesniejsz^ w e rs j^ , rov <iar.ic (iS.4j. pozo^' aje niewzruszone i niezm ienne bez wzgl^du na to, co dzieje sie z rze-
okresiimy jako oryginalnq krzywc| Phillipsa9. czywisiymi cenami i piacami. Zaiozm y dla kontrastu, ze wszyscy oczekuj^ na
tcrnp-:;. wzrostu cen szybsze niz 75% rocznie - jak to byio na przyklad w Brazylii
kiika at temu. Wtedy piace musz^ rosn^c w tym samym tempie po prostu po
lo- :->y utrzymac niezm ienion^ piaccj reahicj.. Nadwyzka podazy pracy fprzez to
W racamy do naturalnej stopy bezrobocia okres!-;nie Frieciman rozumie wysokie bezrobocie] znajdzie odzwierciedlenie
; oscie plac nominalnych wolniejszym niz oczekiwany wzrost cen, a nie
H is t o r ia k rz y w e j Phillipsa jest scisle zwi^zana z odkryciem p o je c ia natu.'''-inej stop> •'■czv.'zgl^dnym spadku piac.
bezrobocia, k to r e wprowadzilismy w rozdziale 6 .
Dalej P •;edman pisal, co nast^puje.
5 Oryginalna k rzy w a Phillipsa: w z ro st u => nizsza inflacja. Zmodyfikowana krz;. Khuiip'*-
wzrost u => m a le j^ c a inflacja. otrzymat Nagrodfj Nobla w 1976 r., Phelps - w 2006 r.
 254 Czgsc gtow n. ^ pl g |\jatura!na stopa bezrobocia i krzywa Phillipsa zdd

Formuiuj^c rnoj wniosek inaczej, zawsze istnieje przejsciow a w n- wvzsza marza, fx, lub im wyzsza wartosc czynnikow oddziaiujcjcych na ustalanie
mi^dzy inflacj^ a bezrobociem; nie ma natomiast trwaiej wymiei .fym wyzsza jest naturalna stopa bezrobocia.
sciowa wym iennosc wynika nie z inflacji jako takiej, lecz z rosr;.cvj ■ 2 miszmy teraz rownanie (8.3) w nast^pujacy sposob:
inflacji.
e ( fJ + Z )
K t - K t = - « I U , -----— - I.
Nast^pnie Friedman probowal odgadnEjc, jak dlugo jeszcze utrzyma si<
Zjednoczonych pozorna wymiennosc mi^dzy inflacj^ a bezrobociem.
W row naniu ( 8 .8 ) mozna zauwazyc, ze uiamek wyst^puj^cy po prawej stronie row-
Mozecie zatem zapytac, ja k diugo trwa „przejsciowosc”? ... M ofc',t ..... ■iv j e s t m o z e m y wi§c zapisac to rownanie jako:
osmielic sicj wyrazic osobiste przekonanie, oparte na analizie dowo,':.'V.v hisiu-
rycznych, ze pocz^tkowy efekt wyzszej i nieprzewidzianej stopy inilacii tr\*. v n, -rc‘ =- a(u , - u n). (8 .9 )
mniej wi^cej od dwoch do pi^ciu lat; ze ten pocz^tkowy efekt zaczyn-.-! nast^pnie
ulegac odwroceniu; i ze czas peinego dostosowania do nowej stopy irnacji ic-i Jesli —jak to jest obecnie w Stanach Zjednoczonych - dobrym przybiizeniem ocze-
taki sam dla zatrudnienia, jak i dla stop procentowych, czyli, powiedzmy. kilka tivvanej inflacji (nt ) jest inflacja z poprzedniego roku rownanie przyjmuje osta-
dziesi^cioieci. teczme postac:

Friedm an absolutnie miai racj^. Kilka lat pozniej orygmalna krzywa 1 u-uijjsh = - « ( « , - «,,)■ ( 8 -1 ®)
cz«jia zanikac, dokiadnie w taki sposob, jaki przewidziat Friedman.
Zateznosc opisana rownaniem (8,10) jest wazna z dwoch powodow.
Zrodlo: M. Friedman, TheRole of Monetary Policy, „American Econom ic R e v i e w t. 5<S. nr i.
marzec 1968,, s. 1-17. (Wiele z tych kwestii przedstawii w sposob bardziej formyi'iv u svuiim < Daje nain ona inny sposob myslenia o krzywej Phillipsa jako o zaieznosci mi^dzy
artykule E. Phelps, Money-Wage Dynamics andLabor-Market Equilibrium, „Jounia: ol I'ohticjii rzeczywist£| stop^ bezrobocia ut, naturaln^ stop£t bezrobocia un i zmianq stopy in-
Economy”, sierpieii 1968, s. 678-711). flncji (nt - nt__f).
Zmiana stopy infiacji zalezy od roznicy miqdzy rzeczywistq a naturalnq stopq bez-
rubocia. Kiedy rzeczywista stopa bezrobocia jest wyzsza od naturalnej, stopa inflacji
spada; kiedy rzeczywista stopa bezmbocia jest nizsza od naturalnej, stopa inflacji ro-
Wyjasnijmy zwifjzek mi^dzy krzywq Phillipsa a naturaln^ stop^ bezrobocin. s/iie11.
Na mocy definicji (zob. rozdziai 6 ) naturalna stopa bezrobocia to taka slooa bcz- • Daje nam ona rowniez nowy sposob myslenia o naturalnej stopie bezrobocia.
robocia, przy ktorej rzeczywisty poziom cen rownyjest oczekiwanemu. Rownowaznic. Naturaln^ stop^ bezrobocia jest stopa bezrobocia konieczna do utrzym ania
a w tym miejscu dogodniej, naturaln^ stop^ bezrobocia mozna zdefiniowac jako ic. stniej stopy inflacji. Dlatego wlasnie naturaln^ stop^ bezrobocia nazywa si^ takze
przy ktorej rzeczywista stopa inflacji jest rowna oczekiwanej stopie inflacji. Oznaczmv stopq. bezrobocia nieprzyspieszaj^cq inflacji (NAIRU - non-accelerating inflation
naturaln^ stop^ bezrobocia przez un (indeks n oznacza naturalnq). Wowczas uwzglcd- rate o f unemployment) 12.
niaj^c w rownaniu (8.3) warunek, ze rzeczywista i oczekiwana inflacja takic samc
(n, = nf), otrzymujemy: Jak ksztaitowala si^ n atu raln a stopa bezrobocia w Stanach Zjednoczonych od
bl70 r.? Mowi^c inaczej: ile wynosiia stopa bezrobocia, ktora, srednio rzecz bior^c,
0 = (p, + z) - aun. prowadziia do staiej inflacji?

Rozwi^zujqc dla naturalnej stopy bezrobocia un uzyskamy:

, < U => l t > Ut > Un => Kt <
■' Mazyw: i i>c siopy naturalnej „nieprzyspieszaj^.c^ inflacji stop^. bezrobocia ’ w istocie jest bledne.
( 8 .8 )
Pswinno sie ja ruzywac „stop^ bezrobocia niezwi^kszaj^c^ inflacji”, czyli NIIRU (non-increasing
:n!iaiion rate o f unem ploym ent). Jednak akronim NAIRU stai sisj obecnie tak powszechny, ze jest juz
pozno, by go zmienic.
 a stopa bezrobocia i krzywa Philiipsa

Aby odpowiedziec na to pytanie, musimy jedynie wrocic do rownanie ralnej stopy bezrobocia jest wlasnie to wysokie bezrobocie, a nie odchy-
rym szacujemy zaleznosc mi^dzy zmian^ infiacji a stop% bezrobocia p zrobocia od stopy naturainej. To z kolei podpowiada nani, gdzie nalezy
1970 r. Podstawienie do rownania zmiany inflacji rownej zero pozwala ienia. w czynnikach okreslaj^cych funkcje nstaiania piac i cen.
tosc naturalnej stopy bezrobocia w wysokosci 4 ,4 % / 0 ,7 3 = 6%. Opisi | jest wyodrebnic istotne czynniki? Cz^sto mozna usiyszec stwierdzenie,
dowody sugemj£|, ze od 1970 r. w Stanach Zjednoczonych srednia stop ownych problemow Europy sa wystfpuj^ce tamsztywnosci rynkowpracy.
wymagana do utrzymania stalej inflacji wynosila 6 %13. . si^, ze to wiasnie owe sztywnosci sa odpowiedzialne za wysokie bezro-
•Koe. V ■■■'” stwierdzeniu tym jest nieco prawdy, rzeczywistoscjest bardziej ziozona.
,irzedstawiamy pogiebionq. anaiiz<j tej kwestii.

8.3, Podsumowanie i liczne ostrzezenia

a bezrobocie w Eoropie?
Podsumujmy naszq. dotychczasow^ analize;.
na mysli krytycv. mowiac o ..szivwnosciach rvnku oracv dosJcwierajacvch kra-
• W dzisiejszych Stanach Zjednoczonych funkcj^ I^cznej podazy dobrzc uimuje •uronc>skim? M ozna tu wymiemc w szczegolnosci nasteouiace ich spostrzezenm .
leznosc miedzy zmian^ inflacji a odchyleniem stopy bezrobocia od stopv ngiur&inet
[rownanie ( 8 .8 )]. • Hoin\ ‘.ystetn ubezpieczenta na wvpadek bezrobocia. Stopa zastapienia - to zna-
• Kiedy stopa bezrobocia przekracza stop^ naturaln^, stopa inflacji sr-iujf:. Kied\ CA sios-jnek zasilku ala bezrobotnvch do placv po ODoaatKOwaniu - czqsto lesr
stopa bezrobocia jest nizsza od naturalnej, stopa infiacji wzrasta. : w Luropie wysoka, a czas trwama swiadczen, czyli okres, w ktorym bezrobotm sq
uprawn’eni co pobierania zasilku, niejednokrotnie liczony jest w latach.
Zaleznosc ta sprawdza sitj dosc dobrze od 1970 r. Jednak dowody z c;':-i.s6 \v wc/t- Jakas forma ubezpieczenia dla bezrobotnych jest niew^tpliwie poz^dana. Hoj-
sniejszych, podobnie jak dowody z innych krajow, wskazuj^ na potrzeb^ iiv../:ojednie(iia no zas.iiKi mog£| jednak zwiekszac bezrobocie na co najmniej dwa sposoby: oslabia-
licznych znakow ostrzegawczych. Wszystkie m aj^ ten sam motyw przewodni: zalcz- uj nouzce sManiaj^ce bezrobotnych do poszukiwania pracy; mog^ takze zwitjkszac
nosc mi^dzy inflacjcj a bezrobociem moze si^ roznic - i rozni siq - mit-lzv kraiami piacc. ja b | musza wyplacac fi.rmy. Przypomnijmy dyskusj^ o placach proefektyw-
i w czasie. nosciowycii z rozdziaiu 6 : im wyzsze s£| zasilki dla bezrobotnych, tym wyzsza placa,
jaka firmy musz^ zaoferowac, by umotywowac i zatrzymac pracownikow.
• VvysoKi stopieh oclirony zatrudnienia. Przez ochron^ zatrudnienia ekonom isci
lozunnejq zestaw regulacji, ktore zwi^kszaj^ koszty zwolnieh dla firm. Regulacje
Zroznicowanie naturalnej stopy bezrobocia mi^dzy krajami to doiyczq wielu kwestii, od wysokich odpraw, przez koniecznosc uzasadniania
/vuilniers. przez pracodawcQ, az po przyznanie pracownikowi mozliwosci odwolania
Przypomnijmy z rownania ( 8 .8 ), ze naturaina stopa bezrobocia zalezy oc! vvszystkii’n '■;:' ‘ icyzji o zwolnieniu i uzyskania jej uchylenia.
czynnikow oddzialuj^cych na ustaianie piac, uj^tych w zmiennej uniwerhalnej.r: od C.’cieiii ochrony zatrudnienia jest zm niejszenie liczby zwolnien, a tym samym
marzy ustalanej przez firmy, ju; oraz od siiy reakcji inflacji n a bezrobocie, repit/en- ochrona pracownikow przed ryzykiem bezrobocia. Jednoczesnie jednak regulacje
towanej przez a, Jesli czynniki te rozne w roznych krajach, nie m a oowodu do tc poui!osz£| koszty pracy dla firm, a wi^c zmniejszaj^ nabor pracownikow i spra-
oczekiwania, ze wszystkie kraje b^d^ mialy t§ sam^ naturaln^ stop^ bezror>ocia. I r/c- wiajti. bezrobotnym trudniej jest znalezc miejsca pracy. Dowody sugerujq., ze
czywiscie, naturalna stopa bezrobocia rozni si^ w poszczegolnych krajc=cn. czusatra ciu>c oc.irona zatrudnienia niekoniecznie zwi^ksza bezrobocie, to zm ienia jego
znacznie. naiure: przepfywy do i z bezrobocia maJej^, natomiast sredni czas trwania bezrobo-
W rozdziale 1 widzielismy, ze takie kraje jak Niem cy i Francja cierpb: z powodu cia wydluza si^. Taki dlugi czas trwania bezrobocia zwi^ksza ryzyko, ze bezrobotni
wysokiego bezrobocia. Poniewaz ich stopy inflacji s^ stabilne, na podstawic przcdsta- '•traca kwalifikacje i obniiy si^ ich morale, co zmniejsza ich szanse na znalezienie
wionej wlasnie argumentacji mozemy wyci^gnqic silniejszy wniosek: odzwiercscdlerocm / :i.!rLii:.":;snia w przyszlosci.
Fiaco minimalne. W witjkszosci krajow europejskich ustanaw ia sitj piacg mini-
b Od 1997 do 2006 r. sredn ia stopa bezrobocia wynosila 4,9%. Mimo to stopa inflacii nySa nii'mai tnalnii !ia poziomie krajowym. W niektorych krajach stosunek placy minimalnej
taka sama w 2006 r. jak w 1997 r. Nasuwa to przypuszczenie, ze naturalna stopa bezrobc '• ' - do srodiiiego wynagrodzenia bywa dosc wysoki. Wysokim placom minim alnym
Zjednoczonych jest teraz nizsza niz 6%. Wi^cej na ten temat powiemy w nasttjpnym p
 258 ____________________________ _________ _____________________________ C zesc giow na. .'iV es ir turalna stopa bezrobocia i krzywa Phiilipsa 259

towarzyszy oczywiste ryzyko zmniejszenia wielkosci zatrudnienia w gru- : h dn Unii Europejskiej przed zwi^kszeniem iiczby jej czionkow do 27). We
zej wykwalifikowanych pracownikow, a tyoi samym zwi^kszenia bczrobi tycii krajach inflacja jest stabilna, stopa bezrobocia jest zatem mniej wisjcej
grupie. aturalnej. Stopa bezrobocia jest wysoka w czterech duzych gospodarkach
* Zasady negocjacji zbiorowych. W wi^kszosci krajow europejskich umov» u; dlatego wiasnie skupilismy ste na nich w rozdziaie 1. Zauwazmy jednak,
s£| zawierane na zasadzie rozszerzonych porozumien zbiorowych. Umov pst stopa bezrobocia w niektorych innych krajach - zwiaszcza w Danii,
niona przez niektore przedsi^biorstwa i zwi^zki zawodowe rnoze zos lolandii.
matycznie rozszerzona na wszystkie firmy w danym sektorze. W istotr
wzmacnia to sii§ przetargow^ zwi^zkow zawodowych, poniewaz zmniejszH znkr-,
konkurencji ze strony firm, w ktorych zwi^zki nie dzialaj^. Jak widzielisinv w r,i7.
dziale 6 , silniejsza pozycja przetargowa po stronie zwi£|zkow m oze sl
wyzszym bezrobociem: wyzsze bezrobocie jest potrzebne, aby pogodzic zadanjt.
pracownikow z pJacami oferowanymi przez firmy.

Czy takie instytucje rynku pracy rzeczywiscie wyjasniaj^ wysokie bezrobocie Fc-
ropie? Czy to wyjasnienie zamyka spraw^? Niezupeinie. Wazne jest przypo'r” -"-:.
w tym miejscu o dwoch istotnych faktach.
Fakt pierwszy: jak widzielismy w rozdziale 1, bezrobocie w Europie me za>,vs&
bylo wysokie. Przypomnijmy sobie ksztaitowanie si^ bezrobocia przedsta.\ion.' ir.i
ilustracji 1.5: w latach 60. stopa bezrobocia w czterech najwiqkszych gospr/Jai kncii
kontynentu europejskiego byia nizsza niz w Stanach Zjednoczonych, wynoszae okofo
2-3% . O becnie naturaina stopa bezrobocia w tych krajach wynosi okoio 8 ~ 9 r>. Jak
mozna wyjasnic ten wzrost?
Wediug jednej z hipotez, w tamtych czasach instytucje byiy odmierme, a Szi\ wuusa
rynku pracy pojawiiy si^ dopiero w ci^gu ostatnich 40 lat. Okazuje sie jednak, ze tak
nie jest. Prawdq jest, ze w odpowiedzi na niekorzystne szoki w latach 70. (wlaszcza
dwie recesje, ktore wyst£|piiy po wzroscie ceny ropy naftow ej) rz^dy wieiu krt'jow- Stopy bezrobocia w 15 krajach europejskich w 2006 r.
europejskich zwiekszyiy hojnosc zasilkow dla bezrobotnych oraz poziom ocnrony za- •
trudnienia. Jednak nawet w latach 60. europejskie instytucje rynku pracy w niczym
nie przypominaty ameiykanskich. Ochrona socjalna byla silniejsza w Europic. a bcz- (Zzy moze te kraje o niewielkim bezrobociu maj^ niskie zasilki, slabq. ochron^ za-
robocie byio tam nizsze. .iiiuidenia i siabe zwic|zki zawodowe? Sprawa nie jest niestety taka prosta: takie kraje
trac
Inny nnrt rozumowania koncentruje si^ na interakcji mi^dzy instytucjami a szoka- iak iilandia i Wielka Brytania rzeczywiscie maj^ instytucje rynku pracy zbiizone do
mi. Niektore instytucje rynku pracy mog£| byc korzystne w pewnym otoczeciu. a bar- *vcb Stanach Zjednoczonych: ograniczone zasiiki, niewielk^ ochrone zatrudnienia
dzo kosztowne w innym. Wezmy ochron^ zatrudnienia. Jeslt konkurencja miedzy i sii:r-e zwi^zki zawodowe. Kraje takie jak D ania i Holandia maj^ jednak wysoki sto-
firmami jest ograniczona, to potrzeba dostosowywania poziom u zatrudnienia w kaz- nien ochrony socjalnej - zwiaszcza wysokie zasiiki dia bezrobotnych i mocne zwi^zki
dej firmie rowniez m oze byc ograniczona, totez koszt ochrony zatrudnienia nur/c iowe
'odowe.
byc niski. Jesli jednak rosnie konkurencja ~ ze strony firm czy to krajowyeH. rzv to Jakie wi^c mog^ byc wnioski? W srod ekonomistow pojawia si^ konsensus co do
zagranicznych - koszt ochrony zatrudnienia m oze si^ stac bardzo wysoki. Przcdsic- icao ze diabel tkwi w szczegoiach: hojna ochrona socjalna jest spojna z niskim bez-
biorstwa, ktore nie majc| mozliwosci szybkiego dostosowania poziomu zatrudmema. robociem. Trzeba j^ jednak zapewniac w sposob efektywny. N a przykiad zasiiki dia
mog£j po prostu nie sprostac konkureocji i wypasc z rynku. Tak wi^c nawet jesli ziisadv , ; obotnych mog£| byc hojne, jesii tyiko bezrobotni s^ jednoczesnie zmuszani do
ochrony zatrudnienia nie ulegaj^ zmianie, silniejsza konkurencja m oze dop'-nw;id/ic ?cia pracy, kiedy jest ona dost^pna. Niektore formy ochrony zatrudnienia - na
do wzrostu naturalnej stopy bezrobocia. ! >' ■ Jad wysokie odprawy - nie muszti stac na przeszkodzie niskiemu bezrobociu, jesli
Fakt drugi: wiele krajow europejskich ma napraw d^ niskie bezrobocic. Vvidac fviic:: firtny zwalniaj^ce pracownikow nie staj^ wobec perspektywy dlugiej procedury
to na ilustracji 1 , ktora przedstaw ia stopy bezrobocia dla 15 krajow euroneiskich ■"■■■: : nistracyjnej czy niepewnego rozstrzygnifjcia s£|dowego. Wygl^da na to, ze kraje
 260 nn70Ziti o. .Jaturalna stopa bezrobocia i krzywa Phiilipsa 261
Czesc gtowna. Okres 3 rec;r,

obocie znacznie nizsze niz dawniej bez ryzyka wzrostu inflacji - powstala
takie jak Dania odniosly wi^kszy sukces w osictganiu tych celow. Stworzeme
ze znaczme nizsz^ naturaln^. stop^ bezrobocia. Jak powinnismy przyj^c
skianiaj^cych bezrobotnych do podejmowania pracy oraz uproszczenie zasad '■
dzenie? Czy naturalna stopa bezrobocia rzeczywiscie spadia? A jesli tak, to
ny zatrudnienia znajduj^ si^ w planach reform wielu europejskich rzadow. .....
miec nadzieje, ze w przysziosci zmiany te doprowadz£| do obnizenia naturalnt ego?
'■•zyjrzyjmy si§ najpierw zaleznosci mi^dzy zmian^ stopy inflacji a stop% bezrobocia
bezrobocia.
„ .v-tMium dziesitjcioleciu. N a iiustracji 1 odtwarzamy ilustracj? 8.5, oznaczaj^c czar-
.....-'Tibami lata odpowiadaj^ce okresowi. od 1997 r. Zaznaczona na ilustracji linia
Uwaga: wi?cej informacji podaje O. B lanchard, Europeun Unemployment, The E v ;...
nr/c..:-.>.wia histoiycziic| zaleznosc mi^dzy zmian^ stopy inflacji a stop^ bezrobocia na
Facts and Ideas, „Economic Policy”, t. 1, 2006, s. 1-54.
obserwacji z okresu 1970-2006 [rownanie (8.7)]. Zauwazmy, ze od 1997 r.
..v.i'V'ir •e punkty poza jednym (oznaczaj^cym 2003 r.) lez^ na linii lub ponizej niej;
mi'wiuc inaczej, przy danej stopie bezrobocia zmiana stopy inflacji w kazdym z tych
jednym, byia nizsza, niz mozna by przewidziec na podstawie sredniej zalez-
Zmiany naturalnej stopy bezrobocia w czasie iat- p
:dzy zmiana stopy inflacji a stop^ bezrobocia w okresie 1970-2006.
i's O S C :

Zapisuj^c rownanie (8 .6 ) i szacuj^c rownanie (8.7), traktowalismy fjt, + z jako staie. S;i
jednak uzasadnione powody do przekonania, ze /jliz zmieniaj^ sie w czasie. Sropier, □
siiy monopolistycznej firm, struktura negocjacji pfacowych, system ubezpieczenia dia
□
bezrobotnych itd. prawdopodobnie zmieniaj^ si^ w czasie, co prowadzi do zmianvjn
lub z oraz, co za tym idzie, do zmiany naturalnej stopy bezrobocia.
Zmiany naturalnej stopy bezrobocia w czasie trudno jest zmierzyc. Powocern /no-
wu jest to, ze nie obserwujemy stopy naturalnej, ale stop^ rzeczywist^. Przyblizcn^
ewolucj^ mozna jednak ustalic, porownujq.c srednie stopy bezrobocia, na przyktad
w cic|gu dziesi^cioleci. Stosuj^c to podejscie, zobaczylismy wyzej, jak wzrosla naturalna
stopa bezrobocia w Europie od lat 60., omowilismy takze kilka mozliwych przyczyn tej
zmiany. Naturalna stopa bezrobocia w Stanach Zjednoczonych zmieniia sifj zri-acznie
mniej niz w Europie. Niemniej jednak jej takze daleko do staiej. W rozdziale 6 widzic-
lismy, ze mi^dzy latami 50. a 80. stopa bezrobocia wahaia si§ wokoi wolno rosnacego
trendu: przeci^tne bezrobocie wynosiio 4,5% w latach 50., a w latach 80. wynosilo
7,3% 14. Jak sie wydaje, od 1990 r. trend sie odwrocii - srednia stopa bezrobocla w la-
tach 90. to 5,7%, a w XXI w. (jak dotychczas) 5,1%. Doprowadziio to wielu ekcno- i.................. i.................... i...... i
4 5 6 7 8910
mistow do wniosku, ze naturalna stopa bezrobocia w Stanach Zjednoczonych spadia, Stopa bezrobocia (w %)
Kwesti^, czy jest to prawdq., omawiamy w ramce 8.3. Wyci£|gamy wniosek, ze naturalna
■■( od 1997 r. zmiana inflacji z reguiy byia mniejsza, niz mozna by przewidziec na podstawie sredniej zaleznosci mi^dzy inflacjq
stopa bezrobocia rzeczywiscie spadia. Obecnie jest prawdopodobnie bliska 5( • >:ieinw okresie 1970-2006.

liustracja 1 Zmiana inflacji a bezrobocie w Stanach Zjednoczonych od 1997 r.

Czy to oznacza, ze zaleznosc mi^dzy zmian^ stopy inflacji a stopt| bezrobocia prze-
» Czy naturalna stopa bezrobocia w Stanach Zjednoczonych spadta
sie, czyii ze linia odpowiadaj^ca ostatniem u dziesi^cioleciu poiozona jest nizej
s u n e ia
“ od poczqtku iat 90., a jesli tak, to dlaczego? niz linia zaznaczona na ilustracji? N a ilustracji 1 widac wyraznie, ze zaleznosc mi^dzy
zmian^ stopy inflacji a stop^ bezrobocia nigdy nie byia scista. Od 1970 r. w wielu la-
§ Mimo ze w ostatnim dziesi^cioleciu srednia stopa bezrobocia nie przekroczyia ?■'< •
Uion /.miana inflacji byia znacznie wi^ksza lub mniejsza niz wynikaj^ca z przebiegu tej
OC stopa inflacji wynosi obecnie niemal tyie samo co przed dziesi^ciu laty, okolc? 3%.
iinii. Bi^dem byioby wnioskowac, ze w kazdym takim roku naturalna stopa bezrobocia
To poi^czenie niskiego bezrobocia i stabilnej inflacji skioniio niektorycb ekono-
n'dykalnie spadia lub wzrosla. Korzystne wyniki od 1997 r. mog^ odzwierciedlac seri^
mistow do ogioszenia, ze wyionii si^ „nowy rynek pracy”, na ktorym m ozna utrzy-
'zczesliwych przypadkow, podczas gdy zasadnicza zaleznosc miedzy zm ian^ inflacji
14Spojrzmy na ilustracjt^ 6.3.
26 2 C zqsc g to w n c g- y , 11'.“ 'alna stopa bezrobocia i krzywa Phillipsa 26 3

a bezrobociem pozostaje taka. sama jak wczesniej. Jedeak dziew'iec szcz^s w r/ry ^atrudnienia w agencjach pracy czasowej. W 1980 r. zatrudnienie w ta-
gow okolicznosci w ci^gu dziesi^ciu lat wydaje si^ m ato prawdopodob: icjach stanowiio zaledwie niespeina 0,5% iacznego zatrudnienia w Sta-
wskazuja raczej na przesuostjcie si^ tej zaleznosci w doi, co sugeruje sj ic ,-,acL T .dnoczonych. Obecnie je s t to ponad 2%. To row'niez prav/dopodobnie
bezrobocia odpowiadaj^cej zerowej inflacji. Mowic|c inaczej, naturalna < d!ipxc*adziio do obnizenia naturainej stopy bezrobocia. Faktycznie agencja pracy
bocia spadia. c/asc', pozwaia pracownikowi szukac staiej posady, kiedy jest juz zatrudniony,
Czy spadek naturalnej stopy bezrobocia dowodzi wylonienia si^ ,,nc e r.rz'obotny. Szacuje si§, ze ten efekt m oze wyjasniac spadek naturalnej stopy
pracy”? Najbardziej skrajne tezy, ze w' nowej globalnej gospodarce nie c zio'o -pia o 0,3 punktu procentowego w iatach 90.
oczekiwac zadnej zaleznosci mitjdzy bezrobociem a inflacj^, nie znajduj^ 3 » Niespodziewanie wysokie tempo wzrostu wydajnosci od konca iat 90. Jakwidzieli-
nia ani w faktach, ani w teorii: przy niskim bezrobociu firmy wci^z mus t zdziale 1, od poiowy iat 90. wzrost wydajnosci w Stanach Zjednoczonych
piace, by przycii|gnc|c i utrzymac pracownikow, a wzrost piac wci^z prowa a hvl b^.'dso wysoki. Nie oczekiwaii tego ani przedsi^biorcy, ani pracownicy. Przy
stu cen. Jednak w stwierdzeniu, ze globalizacja m oze obnizyc naturaln£|: y danei 1 nrlacji piac nominainych, wyzszy wzrost wydajnosci prowadzit do mniejszego
bocia, kryje si^ ziarno prawdy: silniejsza konkurencja mi^dzy firmami am y \v7 rcs 1 u cosztow, czego wynikiem byia z koiei nizsza inflacja. Nie ulega w^tpliwo-
a zagranicznymi moze prowadzic do spadku siiy monopolistycznej i obni; n scu ze ;::t to jeden z powodow, dla ktoiych - mimo niskiego bezrobocia - w koncu
Ponadto fakt, ze firmy mog^ iatwiej przeniesc dziaialnosc za granic^, r ? iai 90 ~'.;rost inflacji byi tak niewielki.
wzmacnia ich pozycj^ w negocjacjach z pracownikami. Rzeczywiscie sa pe 1
na to, ze zwic^zki zawodowe w gospodarce amerykanskiej staj^ sie coraz sj C/.y li'.'uraina stopa bezrobocia pozostanie niska w przyszlosci? Zalezy to od reia-
czlonkosfwa w zwicjzkach zawodowych w Stanach Zjednoczonych, ktora w 1 iv.vnego udziaiu omowionych wlasnie czynnikow. Giobaiizacja, demografia, wi^zienia
w poiowie lat 70., obecnie ksztaituje si^ ponizej 15%. Tak wifjc cz^sc spa^ a nraz agencje pracy czasowej prawdopodobnie pozostanq. na stale. Wpiyw wysokiego
nej stopy bezrobocia moze wynikac z globalizacji. ivzrostu wydajnosci na naturaln^ stop^ bezrobocia moze si^ nie utrzymac: wzrost wy-
Wydaje sitg jednak, ze cz^sc tego spadku nalezy przypisac innym czynr c dajnosci m oze zwoinic. Nawet jesii tak si^ nie stanie, to wyzszy wzrost wydajnosci
na wsrod nich wymienic nast^pujqce. prawdopodobnie znajdzie odzwierciedienie w wi^kszych podwyzkach piac. (Wrocimy
do tcj kwestii w rozdziale 13).
• Starzenie si^ ludnosci Stanow Zjednoczonych. O dsetek m lodych p ■:( Podsumowujqc: obecnie naturalna stopa bezrobocia w Stanach Zjednoczonych
(w wieku od 16 do 24 lat) spadl z 24% w 1980 r. do 14% w 2006 r. (! c ksztaituje si^ prawdopodobnie ponizej 5%, jestw iec nizsza n.izw latach 70. i 80. Cz^sc
dla to kres wyzu demograficznego, ktory zakohczyi si^ w poiowie l a t . :) icgo spadku moze byc trwaia, cz^sc nie.
pracownicy z reguiy zaczynaj^ zycie zawodowe, przechodzac ze stanov. s
nowisko, i czqsto wsrod nich odnotow uje si^ wyzsze stopy bezroboc,.. I’waga: wi^cej szczegolow znalezc m ozna w pracy Law rence’a Katza i A lana K ruegera, The
starszych pracownikow. Tak wi^c spadek udzialu miodych pracownikbw llitfi-Pressure U.S. Labor Market o fth e 1990s, „Brookings Papers on Economic Activity”, t. 1,
do spadku ogolnej stopy bezrobocia. Szacuje siq, ze ten efekt odpowiai : iW . s, 1-87.
naturainej stopy bezrobocia nawet o 0 , 6 punktu procentowego od 19. ■)
• Wzrost iiczby wi^zniow. W ci^gu ostatnich 20 lat w Stanach Zjednocz .:
tek populacji przebywaj^cej w zakiadach karnych i aresztach potroil sie.
w wi^zieniach przebywaio 0,3% ludnosci Stanow Zjednoczonych m \ Wysoka inflacja i krzywa Phillipsa
dukcyjnym. W 2006 r. bylo to juz 1%. Poniewaz wielu wi^zniow praw :
byioby bezrobotnymi, gdyby przebywali na woinosci, zjawisko to mo < Przypomnijmy sobie, jak krzywa Phillipsa dla Stanow Zjednoczonych zm ienila si^
wpiyw na stop^ bezrobocia. Szacuje siq, ze efekt ten m oze odpow iad;' wIatach 70., kiedy inflacja stala si^ bardziej uporczywa, a podmioty ustalaj^ce place
naturalnej stopy bezrobocia do 0,2 punktu procentowego od 1980 r. zmienity sposob formulowania oczekiwan co do inflacji. Piyn^ca st^d lekcja ma cha-
• Wzrost liczby rencistow. Zlagodzenie kryteriow przyznawania rent o< ' rakter ogoiniejszy: zaleznosc mi^dzy bezrobociem a inflacj^ z duzym prawdopodo-
prowadzilo do ci^glego wzrostu iiczby pracownikow otrzymuj^cych r:.: ■’ienstwem zmienia si^ wraz z poziomem i trwaiosci^ inflacji. Lekcj^ t§ potwierdzaj^
iudnosci w wieku produkcyjnym w 1984 r. do 3,8% w 2006 r. Znowu pr lunvody z krajow o wysokiej inflacji. Z m ienia sie nie tylko sposob form uiowania
ne wydaje si^, ze przy braku zmian w przepisach niektorzy z obecnyc ■Jczekiwan przez pracownikow i firmy, ale takze zmieniajq. si^ rozwi^zania instytu-
byliby bezrobotnymi. Szacuje si§, ze efekt ten m oze wyjasniac spade -jonalne.
stopy bezrobocia o 0,6 punku procentowego od 1980 r.
 264
Cz^sc gtowna, SrPH-' . Naturalna stopa bezrobocia i krzywa Phillipsa zoa

K ie d y s to p a intiacji staje s itj wysoka, m fla c ja z r e g u iy te z staje si^ b a rd z

n t - n ,_ 1 -h J .
n a '". W rezultacie pracownicy i f ir m y m n ie j chetnie z a w ie r a ja umowy o pra X—/l
r y c h p la c a nom inalna ustalana jest n a d lu z s z y c za s : j e s li inflacja okaze v
o d o c z e k iw a n e j, p la c e re a ln e m ogEj gwaltownie spasc, a pracownicy odczuj.-.;. 3c?p.,' deksaqa plac wzmacnia wplyw bezrobocia na infiacj§. Ixn wi^ksza czesc kontrak-
pogorszenie p o z io m u z y c ia . Jesli in f la c ja okaze si? nizsza o d oczekiwane;, ;«_> r jiis(. ; ;ow ofacowych jest indeksowana - im wyzsza X - tym silniejszy wpfyw wywiera stopa
realne mog^ o s tro wzrosn^c. F ir m y mog^ n ie b y c w stanie o p ia c ic s w y c h pracov *nik6\* ‘ hczrobocia na zmiane inflacji, tym wiqkszy jest wi^c wspofczynnik a / ( l - X).
Niektore mog£j zbankrutowac. tuicyjne wyjasnienie jest nastepujace: bez indeksacji piac nizsze bezrobocie pro-
Z te g o p o w o d u w a r u n k i u m o w piacowych z m ie n ia ja s ie w ra z z poziome;r. inn..,.;; < „ a„.,.;.do wzrostu pfac, co z kolei wywoiuje wzrost cen. Poniewaz jednak pface nie
P ta c e n o m in a ln e u s ta la n e n a krotszy o k re s , nie n a r o k , a le n a miesi^c •.ub na\\iM rcag'-d^ na ceny natychmiast, kolejny wzrost cen w danym roku nie nastcjpi. Kiedy
n iiiie j. C o r a z powszechniej s lo s o w a n a je s t indeksacja (waloryzacja) ptac, nKeiktmzm jednakpface se| indeksowane, wzrost cen prowadzi do dalszego wzrostu pfac w danym
zabezpieczaj^cy, ktory a u to n ia ty c z n ie podnosi pface rownolegle z inflacj^. co wywoiuje kolejny wzrost cen i tak dalej, totez wpfyw bezrobocia na inflacj^
Z m ia n y te prowadz^ z kolei d o silniejszej re a k c ji in f la c ji n a b e z ro b o c ie . Irv.okonac v,- d .. VC- o:ku jest wi^kszy.
sie o ty m pomoze n a m p r z y k ia d o p a r ty n a indeksacji pfac. Wyobrazmy sotr.c gospo- •-*«> • kiedy, X d£jzy do 1 - czyli kiedy wisjkszosc umow pfacowych przewiduje
dark^, w k t o r e j wyst^puj^ d w a r o d z a je u m o w y o p r a c ^ . Cz^sc X wszystk:ch nmow mucKsacjsj piac - mafe zmiany bezrobocia mog£| prowadzic do bardzo duzych zmian
je s t in d e k s o w a n a : pface n o m in a ln e w ty c h u m o w a c h zmieniaj^. s i^ w ra z ze znvanami intlacji. M 6 wic|c inaczej, mogj| wyst£|pic duze zmiany inflacji przy niem a 1 zadnych
rz e c z y w is te g o poziomu c e n w s to s u n k u jeden d o je d n e g o . Cz^sc 1 - A umov, o nracc :ach bezrobocia. To wfasnie zdarza si^ w krajach o bardzo wysokiej inflacji: zalez-
nse je s t in d e k s o w a n a : p ia c e n o m in a in e sej. u s ta la n e na p o d s ta w ie o c z e k iw a n e i infiacji, n-'vic mi^dzy iriflacj^ a bezrobociem staje si§ coraz sfabsza, a w koncu cafkiem zanika16.
Przy tym zaiozeniu rownanie (8.9) przybiera postac:

n, = [Att, + (1 - X)nt ] - a(u, - un)

Deflacja i krzywa Phillipsa
Wyrazenie w nawiasie k w a d r a to w y m p o p ra w e j s tro n ie odzwierciedla fa k ;, ze czcst
X umow je s t in d e k s o w a n a , a w itjc re a g u je n a rz e c z y w is t£ | inflacj^ tt., zas C7 .. . ■ ■ • Zobaczylismy wiasnie, co dzieje si^ z krzyw^ Phillipsa, kiedy inflacja jest bardzo wyso-
re a g u je n a o c z e k iw a n ^ inflacj^ n*. Jesli z a to z y m y , ze in f ia c ja o c z e k iw a n a w tv m roku' ka. Odr^bn^ kwestiq. jest to, co dzieje si^, kiedy inflacja jest niska, a byc m oze ujemna.
rowna jest rz e c z y w is te j in f la c ji z p o p rz e d n ie g o r o k u , = tt_ ,, otrzymujerr .■ - kiedy-wyst^puje deflacja.
Powodem do zadania tego pytania jest pew ien aspekt ilustracji 8.1, o ktorym
n, = [Ant + (1 - X ) n ‘] - a ( u t -u„). ('8.11) wspomnielismy na poczqtku tego rozdziafu, lecz pozniej pozostawifismy go na boku.
Xauwazmy, ze na tej ihistracji punkty odnosz^ce si§ do lat 30. (s^ one zaznaczone
Kiedy X = 0, w s z y s tk ie p ia c e stj. ustalane n a podstawie inflacji oczekiwane 1 - kidra trojk^tami) lez£| na prawo od innych. Nie tylko bezrobocie jest wyj^tkowo wysokie -
rowna jest in fla c ji z p o p rz e d n ie g o roku nt_ - i powyzsze rownanie mozna zrcdukuwac co niejest zaskoczeniem, poniewaz analizujemy okres Wielkiego Kryzysu - ale przy
d o rownania (8 .1 0 ): danejwysokiej stopie bezrobocia stopa inflacji jest zaskakuj^co wysoka. Mowi^c inaczej,
przy bardzo wysokiej stopie bezrobocia oczekiwalibysmy nie tylko deflacji, ale wyso-
nt - nt_t = — a (u — u ). kicj stopy deflacji. W rzeczywistosci deflacja byfa niewieika, a pocz^wszy od okresu
iv.h-1937 inflacja osi£|gn^fa wartosc dodatni^.
Jednak kiedy Ajest d o d a tn ia , c z^ s c A p ia c u s ta la n a je s t n a p o d s ta w ie iniiacji rze- ■ak mozna zinterpretowac ten fakt? dwa mozliwe wyjasnienia.
c z y w is te j, a n ie o c z e k iw a n e j. A b y z o b a c z y c , c o z te g o w y n ik a , p rz e k s z ta lc m y ••ownanie Vedfug jednego z nich W ielkiemu Kryzysowi towarzyszyf nie tylko wzrost rzeczy-
(8 .1 1 ): przeniesmy wyrazenie w n a w ia s ie kwadratowym n a lew^ stron^, wykonajrny po wistcj stopy bezrobocia, ale takze stopy naturalnej. Wydaje si^ to mafo prawdopodob-
lewej mnozenie przez (1 — X) i podzielmy obie strony przez (1 — X), c o day. 'ic. Wi^kszosc historykow gospodarki postrzega tam ten kiyzys przede wszystkim jako
I'e/.uJtat niekorzystnego przesuni^cia f^cznego popytu, ktore doprowadzilo
1:1Mowi^c konkretniej: jesli in fla c ja wynosi sre d n io 3% rocznie, podmioty ustalajace nlucc moga
uo ‘.vzro'tj x^eczywistej stopy bezrobocia powyzej stopy naturalnej, a nie do wzrostu
byc rozscjdnie zaiozyc, ze inflacja w yn ie sie rai^ d zy 1% a 5 % . K ie d y in fla c ja o siqga sredni • !1'■•
n ie , p o d m io ty ustalajace piace moga zakladac, ze inflacja zmiesci s% miqdzy 20% a 40?- ■■'. nierw- ^arnejn .f’ira'mej stopy bezrobocia17.
szym przypadku piaca realna m o ze sitj okazac n a jw y ze j o 2% w y zsza lub n iz s z a , n >± <. / ■'•av.ano
w momencie ustaiania piacy n o m in a ln e j. W drugim przypadku moze sitj okazac o iir/r ;u/.>£a Wysoka inflacja jest tematem rozdzialu 23.
w yzsza, niz oczekiwano. Niepewnosc jest w i^ c zn a czn ie w i^ k sza w drugiej sytu acji. Wijcej informacji o Wielkim Kryzysie zamieszczono w rozdziaie 22.
 Naturalna stopa bezrobocia i krzyvva Philiipsa tu i

Z g o d n ie z d ru g irn wyjasnieniem, k ie d y gospodaika zaczyna doswiadczac c i w poszczegolnych krajach: jest znacznie w yz s z a w Europie niz w Stanach
z a le z n o s c opisuj^ca krzyw£| Philiipsa p rz e s ta je istniec. Jedna z moziiwych t lJ .,u -Z o n y c h . Wyjasnia to ta k z e , dlaczego n a tu r a ln a s to p a b e z ro b o c ia z m ie n ia
to niech^c pracownikow d o zaakceptowania obnizki plac nominalnych. - .sie: w E u r o p ie naturalna s to p a b e z r o b o c ia z n a c z n ie wzrosta o d ia t 60.
cy nieswiadomie zaakceptuj^ s p a d e k piac realnych, nast^puj^cy wtedy, kied K'.i-,..;h Zjednoczonych naturalna stopa bezrobocia w z r o s la o 1-2 punkty pro-
n o m in a ln e rosn^ w o ln ie j niz c e n y . P r a w d o p o d o b n ie je d n a k s p r z e c iw i^ si§ ie; samei «•'.!., - od lat 60. do 80., a od tego cza su najwyrazniej spada.
o b n iz c e p ta c realnych, je s li w y n ik a o n a z ja w n e j obnizki p ia c nominalnych18, Jezctt ■r,.,:, , s k a li wahan in f la c ji w czasie oddziatuj^ na sposob formutowania oczeki-
te n a rg u m e n t je s t stuszny, o z n a c z a to , ze zaleznosc Phillipsa mi^dzy zmianq. inflaci: r. 1 7 .z podmioty ustaiaj^ce piace, a takze na z a k re s , w jakim uzywajq. indeksacji
a b e z ro b o c ie m moze zanikac lub przynajmniej stabn^c, kiedy gospodarka bii „ dy indeksacja ptac jest powszechna, mate z m ia n y bezrobocia mog^ pro-
zerowej inflacji. ,,,/ic ao bardzo duzych zmian inflacji. Przy wysokich stopach inflacji zaleznosc
N a ty m e ta p ie kwestia ta m a zasadnicze z n a c z e n ie , p o n ie w a z w w ie lu krajach inlia- prt- aflacjzj. a bezrobociem zupelnie zanika.
cja jest obecnie bardzo niska. W Japonii od konca la t 90. inflacja byta nawet inemn;;. b.n iz o niskich iu b ujemnych stopach inflacji z a ie z n o s c Philtipsa wydaje si^
To, co dzieje s i^ z krzyw tj. P h illip s a w takim otoczeniu n is k ie j inflacji czy nawet defracji, i£).c. W czasie W ieikiego K iy z y s u nawet bardzo wysokie bezrobocie doprowa-
jest jednym z procesow pilnie d z is obserwowanych przez makroekonomistow -i5 i jedynie do umiarkowanej deflacji. Kwestia ta je s t wazna, poniewaz obecnie
elu k ra ja c h inflacja jest niska.

Podsumowanie
Najwfiniejsze term iny
* Funkcj^ t^cznej podazy mozna wyrazic jako zaleznosc m i^ d z y inflacj<t, oczekiwana
inflacjq. a bezrobociem . Przy danym bezrobociu wyzsza oczekiw ana inflacja pxo- y w a P h illip sa 244
wadzi do wyzszej inflacji rzeczywistej. Przy danej oczekiwanej inflacji wyzsze oez-: • c - :- a la piacowo-cenowa 247
robocie prowadzi do nizszej inflacji rzeczywistej. ■'j'..ikowana, u w z g l^ d n ia j< |c a oczekiwania lub u w z g l^ d n ia j^ c a akceleracj^
9 Kiedy inflacja nie jest zbyt trwaia, oczekiwana inflacja nie jest m ocno uzaleiniona i i i : t'-ji scrzywa P h illip s a 252
od inflacji w przesziosci. W takim razie funkcja t^cznej podazy staje si^ zalezaosciit » MC'o b e z ro b o c ia nieprzyspieszaj^ca inflacji (N A IR U ) 255
rni^dzy inflacj^ a bezrobociem . To w iasnie odkryii Phillips w Wielkiej Brytanii oraz s i" ei' r.cja (waloiyzacja) piac 264
Soiow i Samueison w Stanach Zjednoczonych, analizuj^c pod koniec lat 50. tuczrie
zachowanie si^ bezrobocia i inflacji. |
® Kiedy w latach 70. i 80. inflacja stala si^ bardziej uporczywa, oczekiwania inflacyjne
staiy si^ coraz bardziej zalezne od przesztej inflacji. O becnie w Stanach Zjedno- Pytafiia i problemy
czonych funkcja t^cznej podazy przyjmuje form^ zaieznosci m iedzy bezrobociem
a zm ian^ inflacji. Wysokie bezrobocie prowadzi do malej^cej inflacji; niskie bez- Szybki spraw dzian
robocie powoduje rosn^c^. inflacj^.
* Naturalna stopa bezrobocia to taka stopa bezrobocia, przy ktorej stopa inflacji I. Korzystaj^c z informacji zawartych w tym rozdziaie, oznaczcie kazde z nast^pu-
pozostaje stala. Kiedy rzeczywista stopa bezrobocia przewyzsza naturaln^. stopa :y c h stwierdzen jako prawdziwe, fatszywe tub niepewne. Krotko uzasadnijcie.
inflacji spada; kiedy rzeczywista stopa bezrobocia jest nizsza od naturalnej, stopa
Oiyginalna krzywa Phittipsa obrazuje ujemn^. zaieznosc m i^ d z y bezrobociem
inflacji rosnie.
a inflacj^, k t o r ^ po raz pierwszy z a o b s e rw o w a n o w Wieikiej Brytanii.
* Naturalna stopa bezrobocia zalezy od wielu czynnikow, ktore sa rozne w roznych
Oryginaina krzywa Phillipsa okazata si^ bardzo stabilna w roznych krajach
krajach i mog^ si§ zmieniac w czasie. D latego w iasnie naturalna stopa bezrobocia
i okresach.
18 Rozwazmy dwa scenariusze. W jednym inflacja wynosi 4%, a wasza piaca nominalna rosnii? Funkcja t^cznej podazy jest spojna z krzyw^ Phiiiipsa w takiej form ie, jak^
o 2% . W drugim inflacja jest zerowa, a wasz^ piac^ nominaln^ zmniejszono o 2% . Ktory vvariKr.t obserwowano przed latami 70., ale nie pozniej.
mniej wam si§ podoba? Wybor mi^dzy nimi powinien byc wam oboj^tny: w obu przypadkach wasza Tworcy poiityki mog^ wykorzystac wymiennosc mi^dzy inflacj^ a b e z ro b o c ie m
piaca realna spada o 2%. jednak pewne dowody na to, ze wi^kszosc ludzi uznaje pierwszy sccna-
riusz za mniej dotkliwy. Witjcej na ten temat w rozdziale 25. tyiko przez pewien czas.
19Wi^cej o zastoju gospodarczym w Japonii w rozdziale 22.
 jralna stopa bezrobocia i krzywa Phillipsa 289
__________________________________________________________________________ C z # c g io w n a .r.;:-..

e. P o d koniec lat 6 0. dwaj ekonomisci - M ilton Friedm an i Edm und laczego wzrost ceny ropy naftowej prowadzi do wzrostu
" J i p \ ..
stwierdzili, ze tworcy polityki ekonomicznej moga osi%gnac tak nis ski wpiyw wywiera wzrost \i na natu rain ^ stop^ bezrobocia? Uzasadnijcie
bezrobocia, jak tyiko zechca, owiedz.
f. Krzywa Phillipsa uzupeiniona o oczekiwania jest spojna z faktetn, 2
swiadczeniach lat 60. pracownicy i firmy dostosowuj£| swoje oczek P g iY * .
2. Skomentujcie ponizsze stwierdzenia.
roeronomiczne skutki indeksacji piac.
a. Z krzywej Philiipsa wynika, ze kiedy bezrobocie jest wysokie, infi ' jtnv. ?e krzywa Philiipsa dana jest przez:
ska, i na odwrot. Dlatego w gospodarce m oze wystqpowac albo w '
7T — 71,e = 0,1 — 2 U t,
cja, albo wysokie bezrobocie, ale nigdy nie oba naraz.
b. Jesli nie przeszkadza nam wysoka inflacja, mozemy osicj.gn£|c tak nisk ■■ ilffgdzie:
bezrobocia, jak tylko zechcemy. Jedyne, co niusimy zrobic, to zwi^kss "
< = nt_v
na dobra i ustugi, stosuj£j.c 11a przykiad ekspansywna^ polityk^ fiskaln;
■ :6 zmy, ze inflacja w roku t - 1 wynosi zero. W roku i wladze podejmujcj
3. Warianty krzywej Phillipsa.
.Jrcvzie. by na staie utrzymac stopcj bezrobocia na poziom ie 4%.
Zaiozmy, ze krzywa Phiilipsa dana jest przez:
)bliczcie stope inflacji dia roku t, t + 1, t + 2 i t + 3.
nt = nt + 0,1 — 2 11..
eraz przyjmijmy, ze poiowa pracownikow ma indeksowane umowy piacowe.
a. Jaka jest naturalna stopa bezrobocia?
ak wygit|da nowe rownanie krzywej Phillipsa?
Zaiozmy, ze:
'owtorzcie obiiczenia z punktu a.
n,e = 0nt ] aki wpiyw ma indeksacja plac na zaieznosc mitjdzy n a u ?

i przyjmijmy, ze 0 pocz^tkowo wynosi 0. Stopa bezrobocia poczi|tkowo ■. ''''a: 6. Cena ropy naftowej znacznie spadia w latach 90.
stopie naturainej. W roku t wladze podejmuja decyzjsj o obnizeniu stopy bezrobo-
Zxy spadek ceny ropy pomaga wyjasnic (przedstawione w tym rozdziale) dane
cia do 3% i utrzymania jej na tym poziom ie na staie.
lotyczqce inflacji i bezrobocia w latach 90.?
b. Ustaicie stop^ inflacji w latach t , t + 1, t + 2 i t 4- 5. b. saki byi prawdopodobny wpiyw spadku ceny ropy na naturainq. stop^ bezro-
c. Czy odpowiedzi z punktu b uwazacie za przekonujace? Dlaczego tak iuii dla- iocia?
czego nie? (Wskazowka. Zastanowcie si^, w jaki sposdb ludzie b^d^. pi ywdo-
7. Szoki podazowe i eiastycznosc piac.
podobnie formuiowac oczekiwania inflacyine).
Zalozmy, ze krzywa Phiiiipsa dana jest przez:
Teraz zaiozmy, ze w roku t + 5 nast^puje wzrost 0 z 0 do 1. Przyjmijmy. zl rzad
wcic|z zdecydowany jest na staie utrzymac u ea poziomie 3%.
gdzie:
d. Z jakich powodow 9 mogio wzrosn^c w taki sposob?
e. Jaka b^dzie stopa inflacji w latach t + 5, t + 6 i / + 7? u n = (il + z ) / a.
f. Czy przekonuj^ was odpowiedzi uzyskane w punkcie e? D laczego tak Jub cila-
•’rzypomnijmy, ze w tym rozdziale krzyw^ Phiilipsa wyprowadziiismy przy za-
czego nie?
fozcniu, ze rownanie negocjacji piacowych przyjmuje postac:
4. Szoki naftowe, inflacja i bezrobocie.
W = P e( 1 — aut + z).
Zalozmy, ze krzywa Phillipsa dana jest przez:
3arametr a mozemy interpretowac jako miare elastycznosci piac - im wi^ksza
n — n ‘ = 0,08 + 0, 1/2 — 2 ut,
wartosc a, tym silniejsza reakcja piac na zmiansj stopy bezrobocia ur
gdzie ji to marza narzucana na piace. Przyjmijmy, ze ju. wynosi pocz^tkowo 2(1'<■
iecz w wyniku ostrego wzrostu ceny ropy naftowej /x rosnie do 40% w |-oku t
i w latach nastepnych.
270 Czqsc gtowna. C;;-3S alna stopa bezrobocia i krzywa P hiipsa 271
R0Z3Z'° 1 J .-_______________________________________________________________________________________

a. Przyjmijmy fi = 0,03 iz = 0,03. Ile wynosi naturaina stopa bezrobc

a = 1 ? A jesli a = 2 ? Jaka jest zaleznosc mitjdzy a a naturali Od funkcji fqcznej podazy do zaleznosci mi^dzy inflacj%
bocia? Zinterpretujcie wasze odpowiedzi. czekiwanq inflacjq i bezrobociem
W tekscie rozdzialu 7 zawarlismy sugestie, ze spadek siiy przetarguwe'
nikow nioze miec cos wspolnego ze stosunkowo lagodna reakcjcj gosnv u - ricdatki’ tym pokazemy, jak przejsc od zaleznosci mifjdzy poziomem cen, oczeki-
wzrost cen ropy naftowej w ciagu ostatnich kilku lat w porownaniu z reuiy;i,i...(! m poziomem cen i bezrobociem, danej rownaniem (8.1);
spodarki na wzrosty cen ropy w latach 70. Jednym z przejawow spadku s,:.lv
targowej pracownikow moze byc ogolny wzrost elastycznosci piac, czyli ■ , •. P = P ‘ { 1 + ( x ) ( l - a u + z)

b. Zalozmy, ze na skutek wzrostu ceny ropy jx wzrasta do 0,06. Ile wyr , . •...... z;-feznosci mi^dzy inflacj^, oczekiwan^ inflacj^ i bezrobociem, danej przez row-
naturalna stopa bezrobocia, jesli a = 1? A jesli a = 2? Czy wzrost eksrvczno--
panie (8.2);
sci pfac osiabia negatywne skutki wzrostu ceny ropy?
7i = r f ' + (f± + z ) - au.
Do dalszycb przemyslen
prowadzmy najpierw indeksy czasu przy poziom ie cen, oczekiwanym pozioinie
8 . Szacowanie naturalnej stopy bezrobocia. cen stopie bezrobocia, tak ze Pt, Pte i ut oznaczaj^ poziom cen, oczekiwany poziom
Aby odpowiedziec na ponizsze pytania, bedziecie potrzebowali danych do-vcza- .-en i stope bezrobocia w roku t, z perspektywy czasu. Rownanie (8.1) przybiera wtedy
cych rocznych stop bezrobocia i inflacji w Stanach Zjednoczonych od 197;, r„ k.io- postac:
re nioztia znaiezc na stronie internetowej Biura Statystyki Rynku Pracy 'kireuu
of Labor Statistics, ww.bls.gov). P t = P te { l + f i ) ( l - a u l + Z ) .

Odszukajcie dane dotycz^ce stopy bezrobocia ludnosci cywilnej. Sa, :o ('hiic

miesi<jczne, wiqc posluzcie si^ roczn£| sredniq stop bezrobocia dla danegc roku. Nast^pnie przejdzmy od wyrazenia w kategoriach poziomu cen do wyrazenia w ka-
Znajdzcie rowniez dane dotycz^ce indeksu cen konsum enta (CPI) dla wszvstkich tesoriach stopy inflacji. Podzielmy obie strony przez poziom cen z poprzedniego roku
konsumentow mieszkajacych na terenach zurbanizowanych. Tu takze 1’ :
ozyc sredniego miesi^cznego CPI dla kazdego roku. BLS podaje tq wielkosc jako
roczny CPI. 3 - = ^ - ( l + ju)(l - a u ,+ z ) . (8D.1)
*t-l *t~\
a. Zdefiniujmy stop^ inflacji w roku t jako procentow ^ zmian^ CPI mi..;d/y ro-
kiem t — 1 a rokiem t. Obliczcie stop^ inflacji dla kazdego roku oraz zmiane
yrazenie Pt / P (_, po iewej stronie przepiszmy jako;
inflacji rni^dzy jednym rokiem a nast^pnym.
b. Zaznaczcie dane dla wszystkich lat od 1970 r. na wykresie, odldadaj%'.; zmianu
inflacji na osi pionowej, a stop^ bezrobocia na osi poziomej. Czy wasz wykres
jest podobny do ilustracji 8.5?
P,-, K, ?,-,
c. Za pomocii iinijki wykreslcie linicj, ktora najlepiej pasuje do punktov/ na wy gdzic pierwsza rownosc wynika z dodania i odj^cia Pt_t w liczniku uiam ka, druga
kresie. Jakie jest w przyblizeniu nachylenie tej linii? Gdzie lezy punkl orzecic- nmnosc wvnika z faktu, ze P t ] / Pt_t — 1, a trzecia wynika z defmicji stopy inflacji
cia tej prostej z osi<| wspoJrz^dnych? Zapiszcie odpowiednie rownanie.
= / ...........................................................
d. Na podstawie analizy z punktu b okreslcie, ile wynosi naturalna stof robmy to samo z uiamkiem Pt / Pt_{ po prawej stronie, uzywaj^c definicji oczeki-
bocia od 1970 r.
wanej stopy inflacji \n et = (P ,e - P,_,) / Pt_J:
9. Zmiany naturainej stopy bezrobocia.

a. Powtorzcie razjeszcze analizq z punktu 8 , aie teraz narysujcie osobne v.ykre.sy

p,-, r-, p,-,
dla okresu 1970-1990 oraz dla lat po 1990 r.
b. Czy zaleznosc mi^dzy inflacj^ a bezrobociem jest rozna w obu tych okresach?
Jesli tak, to w jaki sposob zmieniia sstj naturalna stopa bezrobocia?
 272 Czqsc gfowna. ^
------------------------------------------------------------------------------------------------------------__— . - -

Z a s t£ |p m y P, / P f_, i P ‘ j Pt__, w rownaniu ( 8 D .1 ) wyrazeniami, ktore wf:?s:-.V-.,.

prowadzilismy:

(1 + /r) = (1 + + fx)(l — aut + z),

Inftecfa, aktywnosc gospodarcza
i w z t m i nominaloaj podaiy pieniqiza
Daje nam to z a le z n o s c m ie d z y inflacj^ /rf, oczekiwan<| in fla c j% 7it i s to p ^ bi
u ,P o z o s ta le k r o k i m aj^ sprawic, b y zaleznosc ta w y g l^ d a ia n ie c o p rz y ja z n ie j. Kxizi-.i
m y o b ie s tr o n y p rz e z (1 + x ? )(l + /jl'):

1 + TI t
-------------- L------- m i + z_
(1 + T f t )(1 + fl) : p,..r) koniec lat 70. inflacja w Stanach Zjednoczonych osic^gn^ia poziom 14% rocznie.
vv' pazdzierniku 1979 r. Fed (System Rezerwy Federalnej - Fed) podj^i decyzj^ o ob-
J e z e li inflacja, oczekiwana inflacja i m a rz a n ie sa z b y t w y s o k ie , d o b r y m pu-yb!r/e-. T'i-/eniu inflacji i w tym celu zacz^J prowadzic m ocno restrykcyjn£| politykf pieni^znq.
n ie m ie w e j s tro n y te g o rownania je s t 1 + n — 7Tt —jj, (z o b . tw ie rd z e n ia 3 1 6 v\ Anok.Nic pj^ iat pozniej, po najgi^bszej recesji w okresie powojennym, inflacja spadia do 4%
2 n a koncu ksi^zki). P o podstawieniu te g o wyrazenia d o powyzszego rownaria i nrze- a)C?.n;e. Od tego czasu utrzymuje si^ ponizej tego poziomu.
ksztalceniu o tr z y m u je m y : D laczego Fed podj^i decyzj^ o obnizeniu inflacji? Jak to osi^gni^to? Diaczego
nasiapiia recesja? Mowi^c ogolniej, jaki jest wpiyw tem pa wzrostu nominalnej podazy
7it = n t + (jx + z ) ~ a u r pjeniadza na infiacj^ i produkcje:? Nasze podejscie do oczekiwan w rozdziale 7 byio
/hV! nproszczone, by pozwolic nam zaj^c sie tymi pytaniami. Jednak po omowieniu
Z pomini^ciem indeksow czasu, jest t o rownanie (8 .2 ) z te k s tu . Z in d e k s r c z ; imj oczekiwan i wprowadzeniu krzywej Philiipsa w rozdziale 8 dysponujemy teraz narz^-
je s t to row nanie (8.3). dzuiirii potrzebnymi do udzielenia na nie odpowiedzi. Oto co zrobimy w tym rozdziale.
S to p a inflacji nt zalezy o d oczekiwanej s to p y in f ia c ji n ‘ i o d s to p y bezrobocia Na
inflacj? w p iy w a takze marza /x i czynniki oddziahij^ce n a u s ta la n ie p ia c z , a takze siia • w podrozdziaie 9.1 rozszerzymy modei z rozdziaiu 7 i przyjrzymy sie trzem zaiez-
wpiywu bezrobocia na ptace a. nosciom mi^dzy produkcj% bezrobociem a inflacj^: prawu Okuna, krzywej Phil-
lipsa oraz funkcji i^cznego popytu.
» W podrozdziaie 9.2 anaiizujemy wpiyw wzrostu podazy pieni^dza na produkcj^,
hezrobocie i inflacj^ zarowno w krotkim, jak i. w srednim okresie.
• 'v podrozdziaie 9.3 wrocimy do deflacji, przygl^dajqc si^ wymiennosci mi^dzy bez-
roDociem a inflacj^ i sprawdzaj^c, w jaki sposob wiarygodnosc banku centralnego
wpiywa na proces dostosowan w gospodarce po spadku tem pa wzrostu nominalnej
podaiy pieni^dza.

9.1, Produkcja, bezrobocie i infiacja

w rozaziate 7 anaiizowaiismy zachowanie si^ dwoch zmiennych: produkcji i poziomu

cen. Opisalismy gospodark^ za pom oc^ dwoch rownan: funkcji i^cznej podazy oraz
tunkcji t^cznego popytu. W tym rozdziale rozszerzymy model z rozdziatu 7, aby przyj-
■zec si§ trzem zmiennym: produkcji, bezrobociu i inflacji. Opiszem.y gospodark^ za
pornocq trzech rownan:
 Czqsc gtown nflacja, aktywnosc gospodarcza i w zrost nominalnej podazy pienisjdza 275

• z a le z n o s c i m ie d z y wzrostem produkcji a zmianq bezrobocia , n a z y w a n p y b e z r o b o c ia w stosunku d o s to p y w z r o s tu p r o d u k c ji d ia kazdego r o k u

O kuna; 3d 1970 r. W y k re s io n o takie l i n i <5 re g re s ji, k to r a jest n a jle p ie j dopasowana
• zaleznosci mi^dzy bezrobociem , inflacjq i oczekiwanq inflacjq. J e s t tc- v:. zonycfa punktow. Rownanie odpowiadaj^ce te j linii d a n e je s t przez:
o p is u ja c a krzyw^ Phillipsa, ktor^ omowilismy w ro z d z ia le 8;
• funkcji tcj.czn.ego p o p y tu - zaleznosci mi^dzy wzrostem produkcji, wzros'r. a u, - u = -0 ,4 (g v, - 3 % ) , (9.2)
pieniqdza i inflacjq : zaleznosc ta wynika z f u n k c ji l^cznego p o p y tu , k t
wadziiismy w rozdziale 7.
□

W tym podrozdziale p rz y jr z y m v sie kazdej z tych zaleznosci z osobna. ■.

d z ia ie 9.2 pol^czymy je i zbadamy wynikaj^ce z n ic h w n io s k i dotyczqce zm isa orodiik-
cji. bezrobocia i inflacji.

Prawo Okuna

W rozdziale 6 omowilismy zaleznosc mi^dzy produkcj^ a bezrobociem. Zrob^ismv to

jednak przy dwoch wygodnych, ale ograniczaj^cych zalozeniach. Przyj^lismv. ze pro-
dukcja zmienia si§ wraz z zatrudnieniem w stosunku jeden do jednego, tak ia zniiunv
produkcji prowadzq. do takicii samych zmian zatrudnienia. Zalozylismy takze. ./.e zas.ob
siiy roboczej jest stafy, zatern zmiany zatrudnienia przekiadaj^ si^ w stosunku jcden
do jednego na przeciwne zmiany bezrobocia1.
Teraz musimy wyjsc poza te zalozenia. Aby zrozum iec dlaczego, zobaczmv. jak
wpiywaj^ one na zaleznosc mi^dzy stop^ wzrostu produkcji a stop^ bezrobocia. Jesli
produkcja i zatrudnienie zmieniaj^ si§ razem, wzrost produkcji o 1% doprowacizi do 0 2 4 6 8

wzrostu zatrudnienia o 1%. A jesli zmiany zatrudnienia przekiadajtj si^ na przeciw- W zrost produkcji (w %)
ne zmiany bezrobocia, wzrost zatrudnienia o 1 % doprowadzi do spadku be?.roboci;i
Wyiiok' vjzrost produkcji wiqze sig ze spadkiem stopy bezrobocia; niski wzrost produkcji wiqze sie ze wzrostem stopy bezrobocia.
o 1% '\ Oznaczmy przez u. stop^ bezrobocia w roku t, przez ut_x stop^ bozrobocia
w roku t — 1 , a przez g stop^ wzrostu produkcji mi^dzy rokiem t — 1 a rokien /. !lustrac;a 9.1. Zmiany stopy bezrobocia a wzrost produkcji w Stanach Zjednoczonych od 1970 r.
Wowczas przy tych dwoch zaiozeniach powinna byc spetniona nast^puj^ca zaJeznosc:
F o d o b n ie jak rownanie (9.1), rownanie ( 9 .2 ) o p is u je ujemn^ zaleznosc mi^dzy
u, -«,_! = ~gyr zmianH bezrobocia a wzrostem produkcji. Rozni si^ ono jednak od rownania (9.1)
pod dwoma wzgledami.
Opisujc|c siownie: zmiana stopy bezrobocia byiaby rowna ujemnej stopic w z ro s tu
produkcji. Jesli wzrost produkcji wynosi, powiedzmy, 4% rocznie, to stopa bezrohocia ow wzrost produkcji musi wynosic co najmniej 3%, aby mozna bylo zapobiec
powinna siq obnizyc o 4% w ci^gu tego roku. w/. ostcwi s to p y bezrobocia3. W y n ik a to z d w o cfa czynnikow, k to r e d o te j p o r y p o -
Zestawmy to z rzeczywist^ zaleznosci^ mi^dzy wzrostem produkcji a zrniany sio- m ij.'Iis m wzrostu zasobu s ily roboczej oraz wzrostu wydajnosci pracy.
py bezrobocia, zaleznosci^. nazywana prawein O kuna2. Na ilustracji 9.1 z a z n a c z o n o vb\ -,t '.pa bezrobocia p o z o s ta i'a niezmieniona, zatrudnienie musi rosn^c w tym
sar /nr tempie co zasob sily roboczej. Przyjmijmy, ze z a s o b s ity roboczej zwi^ksza
1Zatozylismy, ze Y = N i ze L (zasob siiy roboczej) jest staiy.
sic 1 7 r - rocznie; wtedy zatrudnienie musi rosn^c o 1,7% rocznie. Jesli ponadto
"■W n ie kto rych p rzy p ad k ach idzie o punkt procentowy, a nie o procent. Autor uzywa i_*c!: uKrc-
slee zamiennie, a w p rz e k la d z ie , z n ie licz n y m w yj^ tka m i, zachowane zostaiy znaczenia / C'ryginalu. w\ c xjno/ pracy - produkcja p rz y p a d a jj|c a na jednego pracownika - rosnie o 1 ,3 %
Na s. 286, w przypisie 23 a u to r o m aw ia ro z ro z n ie n ie miedzy tymi p o j^ c ia m i (przyp. tto-n:.; ro c -'n re o z n a c z a to , ze p r o d u k c ja m u s i rosn^c o 1 ,7 % + 1 ,3 % = 3 % r o c z n ie .
‘ Z a ie zn o sc nazw ano na czesc Arthura Okuna, ekonomisty i doradcy prezydenta Kciiii-'dy
ktory jako pierwszy jn opisai i zinterpretowai.
276 Czqsc gtowna, Okres sre.'ii 3) 9. inflacja, aktywnosc gospodarcza i wzrost nominalnej podazy pienigdza 277

Innymi stowy, wzrost produkcji musi byc rowny sumie stopy wzrostu zasobu s roboczej - postanawia zacz^c aktywnie szukac stanowiska, a wiec zacziui byc
roboczej oraz wzrostu wydajnosci pracy tylko po to, by utrzymac stala, stop^ bj saliczani do bezrobotnych. Z obu tych powodow bezrobocie obniza sie w mniej-
robocia. szyin stopniu, niz wzrasta zatrudnienie7.
W Stanach Zjednoczonych od lat 60. srednia roczna surna stopy wzrostu ; ■
sobu siiy roboczej oraz wzrostu wydajnosci pracy jest mniej wiqcej rowna 3% - liszmy rownanie (9.2), uzvwaj^c liter zamiast liczb. Oznaczmy przezg normal-
dlatego 3% pojawia siq po prawej stronie rownania (9.2)4. W dalszej czesci nas; ■ wzrostu (dla Stanow Zjednoczonych bqdzie to okoio 3% rocznie). Niech
analizy stope wzrostu produkcji potrzebnfi do utrzymania staiej stopy bezroboi iczynnik f3 mierzy wplyw, jaki ma na stop^ bezrobocia wzrost produkcji powyzej
bqdziemy nazywac normalnq stop^ wzrostu. ■ . lainego. Jak widzielismy w rownaniu (9.2), w Stanach Zjednoczonych f} wynosi
• Wspoiczynnik po prawej stronie rownania (9.2) wynosi —0,4, w porownaniu z —i ■ > )ane dla innych krajow przedstawiono w ramce 9.1. M ozemy teraz zapisac:
w rownaniu (9.1). M 6 wit|c inaczej, wzrost produkcji wyzszy o 1% od normalnego
prowadzi w rownaniu (9.2) do spadku bezrobocia tylko o 0,4%, a nie o 1%, j ■■ «, ~ = -~P(gy, - g,)- (9J)
w rownaniti (9.1). Sa dwa tego powody.
/zrost produkcji powyzej norm alnego prowadzi do spadku stopy bezrobocia;
1. W reakcji na odchylenia wzrostu produkcji od norm alnego firmy dostosov . ■
. ■■ st produkcji ponizej normalnego prowadzi do wzrostu stopy bezrobocia8.
j^ zatrudnienie w stosunku mniejszym niz jeden do jednego. Mowi^c scislcj.
wzrost produkcji wyzszy o !%■ od norm alnego przez jeden rok prowadzi do
wzrostu stopy zatrudnienia tylko o 0 ,6 %5.
Jednjj. z przyczyn jest fakt, ze niektorzy pracownicy si| potrzebni niezalez-
m Okuna w roznych krajach

Ramka 9 J
nie od poziomu produkcji. Na przyklad dziai ksi^gowosci w firinie potrzebuje
mniej wiqcej tej samej liczby pracownikow bez wzgl^du na to, czy sprzedaz j ■
Wspoiczynnik f) w prawie Okuna opisuje wpiyw stopy bezrobocia na odchylenie wzro-
wyzsza czy nizsza niz zwykle.
stu V/rodukcji od normainego tem pa wzrostu. Wartosc j3 rowna 0,4 informuje nas, ze
Inna przyczyna to koszty zwi^zane ze szkoleniem nowych pracownikow:
wzr.ist produkcji wyzszy o 1 % od naturalnego tem pa wzrostu przez jeden rok obniza
z tego powodu firmy wol.£| zatrzymac dotychczasowych pracownikow niz zwoi-
stone bezrobocia o 0,4%.
nic ich, kiedy produkcja jest nizsza niz normalnie; wol^ tez poprosic ich o pracc
■
. /artosc wspolczynnika ji zalezy cz^sciowo od tego, w jaki sposob firmy dosto-
w nadgodzinach, zamiast zatrudniac nowych, kiedy produkcja jest wyzsza niz
sowujc| wielkosc zatrudnienia w reakcji na zmiany produkcji. Z kolei dostosowania
zwykle. W rezultacie w niekorzystnych okresach firmy gromadz^ zapas pracy
zalrudnienia zalezc| od takich czynnikow, jak wewnqtrzna organizacja firm oraz praw-
- pracy, ktorej b^dq. potrzebowac, kiedy sytuacja si^ poprawi; dlatego taKie
ne i spoieczne ograniczenia w zatrudnianiu I zwalnianiu pracownikow. Poniewaz te
zachowanie firm nazywane jest „c h o m ik o w a n iem ” praco w n ik o w .
czynniki rozni^ si§ w zaleznosci od kraju, m ozem y oczekiwac odmiennych wartosci
2. Wzrost stopy zatrudnienia nie prowadzi do spadku stopy bezrobocia w stosun-
wspolczynnika 0 w poszczegolnych krajach, I rzeczywiscie takjest. W tabeli 1 zamiesz-
ku jeden do jednego6. Mowi^c dokladniej, wzrost stopy zatrudnienia o 0,r .
c z o n o szacowane wartosci wspolczynnika /3 dla kilku krajow.
prowadzi do spadku stopy bezrobocia tylko o 0,4%. Przyczyn^ jest wzrost stopy
uczestnictwa w zasobie sily roboczej. Kiedy zatrudnienie rosnie, nie wszystKie Tabesa 1. Wartosci wspolczynnika z prawa Okuna dia roznych krajow i okresow
nowe stanowiska zajmowane s^ przez bezrobotnych. N iektore z nich zajnici
Kraj . 1 9 6 0 -1 9 8 0 1 9 8 1 -2 0 0 6
osoby, ktore przedtem klasyfikowano jako bqdcj.ee poza zasobem sily roboczej,
■■ ■ Zjednoczone 0,39 0,42
czyli nie szukajq.ce pracy w sposob aktywny. Jednoczesnie, w miarq poprawia-
;y 0,20 0,29
nia si^ perspektyw dla bezrobotnych na rynku pracy, czqsc zniechqconych pra-
cownikow - ktorych przedtem klasyfikowano jako bedsjcych poza zasobem sity 5 Brytania 0,15 0,51
■ia 0,02 0,11

4 Zaiozmy, ze wydajnosc zwifjkszy si^ z 1,3% od 2,3%'. Jaka stopa wzrostu produkcji
teraz potrzebna do utrzymania staiej stopy bezrobocia? Wi^cej na ten temat powiemy przy oka-iji
omawiania ..ozywienia bez nowych miejsc pracy” w Stanach Zjednoczonych w latach 2002--L"J-> Potqczmy obie te kwestie: bezrobocie reaguje w stosunku m n ie jszym n iz jeder. do je d n e g o na
w rozdziale 13. iy zatrudnienia, ktore z kolei reaguje w stosunku mniejszym niz jeden do jednego na zmiany
5 Zatrudnienie reaguje na zmiany produkcji w stosunku mniejszym niz jeden do jednego. prouukcji.
0 Bezrobocie reaguje na zmiany produkcji w stosunku mniejszym niz jeden do jednego. Prawo Okuna: gri > gv => u < ut_t;g < g => u >
278 Czesc gfowna, I Inflacja, aktyw nosc gospodarcza i wzrost nom inalnej podazy pieniadza 27 9
1sredni

W pierwszej kolum nie podajem y wartosei j3 szacow ane na pods icie ponizej stopy naturalnej prowadzi do wzrostu inflaeji; bezrobocie
z okresu 1960-1980, Stany Zjednoczone m aj^ najwiigkszy wspolczynni ipy naturalnej prowadzi do spadku inflacji. P aram etr a okresla wptyw
nastepne sq Niemcy z wartoscijj, 0,2, a dalej Wielka Brytania (0,15) i Japoni< oa zmian^ inflacji9. W rozdziaie 8 widzielismy, ze od 1970 r. w Stanach
Uszeregowanie krajow w okresie 1960-1980 dobrze odpowiada temu, < weiftg ych naturalna stopa bezrobocia wynosita srednio 6 %, zas wartosc a byia
0 zachowaniu firm oraz strukturze reguiacji dotycz^cych zatrudniania i zwalni iaprig Taka wartosc a oznacza, ze stopa bezrobocia wyzsza o 1% od stopy natu-
cownikow w tych krajach. Japonskie przedsi^biorstwa tradycyjnie oferowaly f “OWaj|; ra:e :j przc jeden rok prowadzi do spadku stopy inflacji o okoto 0,73%.
kom wysoki poziom bezpieczenstwa zatrudnienia, totez wahania produkcji \ liponii
miaty niewielki wptyw na zatrudnienie i, co z tego wynika, maly wptyw na be: ■;
N ie jest zatem zaskoezeniem, ze J3 przyjmuje najnizsz^, wartosc w Japonii. ;ie f©g|l
takze zaskoczeniem, ze p jest najwi^kszy w Stanach Zjednoczonych, gdzie s i^■cznc funkcia lacznego popytu
1 prawne ograniczenia w dostosowywaniu wielkosci zatrudnienia przez firrr ; a nie-
wielkie. Wysoki stopien ochrony zatrudnienia (zob. rozdziai 8 ) wyiasnia, : Trzecia zaleznosc, jaka b^dzie nam potrzebna, to zaieznosc miedzy wzrostem produk-
wspotczynniki szacowane dla dwoch krajow europejskich mieszcza^ si^ mi^d:' '•'vurio- i-ji. wzrostem podazy pieni^dza i inflacj^. Jak si^ wkrotce przekonamy, wynika ona
seiami dla Japonii i Stanow Zjednoczonych. ■/ruiikcji t^cznego popytu, ktor^ wyprowadzilismy w rozdziate 7.
Ostatnia kolumna przedstawia szacunki oparte na danych z okresu 19 --2006, w rozdziate 7 wyprowadzitismy funkcj^ t^cznego popytu jako zateznosc miedzy
W przypadku Stanow Zjednoczonych wspotczynnik pozostaje niemal niezn :Mon||| piiziomem produkcji a realn^ podaz^ pieni^dza, wydatkami rz^dowymi i podatkami
ale dla pozostaiych trzech krajow przyjmuje wyzszj| wartosc, To takze od : «'iada [rowrtanie ( 7 .3 )], przy zatozeniu jednoczesnej rownowagi na rynkach dobr i finanso-
tem u, co wiemy o firm ach i regulacjaeh. W zrost konkureneji na rynkach ■; ■br od wvch:
pocz^tku lat 80. sktonit firmy w tych krajach do zmiany nastawienia i zmn j ;zenia
stopnia ochrony zatrudnienia, jak^ oferowaty swoim pracownikom. Ponadto .: :<utek M,
Y .,= Y
naciskow ze strony przedsiqbiorstw w wietu krajach ostabiono prawne ogn'vt :zenia
d 0 tycz4.ce zatrudniania i zwalniania pracownikow. Oba te czynniki sprawity ;i: wie!-
kosc zatrudnienia sitniej reaguje na wahania produkcji, a wi^c wartosc j3 wz ■; -a. Zwrocmy uwag^, ze w powyzszym zapisie dodano indeksy czasu, ktorych nie po-
trzebowalismy w rozdziale 7, ate w tym rozdziale b^d^ potrzebne. Aby uproscic sobie
prac^, poczynimy tutaj dwa dalsze zalozenia.
Po pierwsze, aby m oc skupic si^ na zaleznosci mi^dzy reatn^ podazc| pienii|dza
Krzywa Phillipsa a produkcja, pominiemy zmiany wszetkich czynnikow innych niz reatna podaz pieni^-
dza i. zapiszemy funkcj^ t^cznego popytu po prostu jako:
W rozdziale 8 wykazalismy, ze funkcje tqcznej podazy mozna wyrazic jako zaieznosc
mi^dzy inflacj^, oczekiwanq. inflacj^ i bezrobociem [rownanie (8.7)], opisana prze/ r, = y
krzywq Phillipsa:

71, a{ut (9.4) Po drugie, zalozymy, ze zaleznosc mi^dzy realn^ podazt| pieni^dza a produkcj^jest
Siniowa, i raz jeszcze zmienimy postac funkcji t^cznego popytu:
Inflacja zatezy od oczekiwanej inflacji oraz od odchylenia bezrobocia < stopy
naturalnej. M,
Y, (9-6)
Nast^pnie stwierdzilismy, ze obecnie w Stanach Zjednoczonych dobrym rzybli-
zeniem oczekiwanej inflacji jest inflacja z roku poprzedniego. Oznacza to, ze ozemy
zastqpic n et przez jtt_v Przy tym zatozeniu zateznosc mi^dzy inflacj^. a bezre ociem guzie yjest parametrem dodatnim. Z rownania tego wynika, ze popyt na dobra, a tym
przybiera postac: samym produkcja, jest proporcjonatny do realnej podazy pieni^dza. Trzeba jednak
parniftac, ze za t^ prost^ zateznosci^. kryje sitj m echanizm , ktory analizowalismy
7z — 71
i r-l = — a (vu 1 —u n?). (9.: w modetu IS-LM :

Krzywa Phillipsa: ur < un => tt > Tzy,; u > un => tt: < rrt_
 ■ — mi

281
iCja, aktywnosc gospodarcza i w zrost nom inainej podazy pieniqdza
280 Czesc gtowna. ( ■. hDL^-'~

i^cznego popytu itjczy wzrost produkcji z roznic^ ini^dzy wzrostem nomi-

» w z ro s t realnej podazy pieniqdza p ro w a d z i d o s p a d k u s to p y p ro c e n to w e i:
• s p a d e k s to p y p ro c e n to w e j p r o w a d z i d o wzrostu popytu n a dobra, a tym :■: iodazy pieni^dza a inflacj£| [rownanie (9.7)]:
w z ro s tu p r o d u k c ji,
K-
Rownanie (9.6) przedstawia zaleznosc m itjd z y poziomarni - poziomem p ■■ ■
zaleznosci przedstawiono na ilustracji 9.2. Zacznijmy od lewej strony i po-
p o z io m e m podazy p ie n ia d z a i p o z io m e m c e n . M u s im y przejsc o d te j z a le i .■, , ■:
trzaikami. Poprzez oddziaiywanie na iqczny popyt, wzrost nominalnej
z a le z n o s c i m itjd z y stopam i wzrostu - stopa. w z r o s tn produkcji, s to p £ | wzrost
m iadza i inflacja okreslajcj. wzrost produkcji. Z godnie z prawem Okuna
p ie n ia d z a i stopt) in f la c ji ( s to p i| w z ro s tu p o z io m u c e n ). N a szcz^scie je s t to i
.. kcji okresla zmian^ bezrobocia. I wreszcie, zgodnie z zaleznoscia opisan^
O z n a c z rn y przez g stop^ wzrostu p r o d u k c ji. P rz e z rrt oznaczmy stop^ w z:x::;;a no-
ziomu c e n , czyli s to p e in fla c ji, zas przezgm( stop? w z r o s tu n o m in a ln e j p o d a z y tjienia- "•psa, bezrobocie okresla zmiane inflacji.
d za . W te d y z rownania (9.6) w y n ik a , z e Hi:

gy! = 8ml ~ (9.7)

Jesii w z ro s t nominalnej podazy pieni^dza przewyzsza stop§ in f la c ji, to wzrosi rea!-

tacm ■p
/ awo
n e j podazy p ie n ia d z a je s t d o d a tn i i d o d a tn i je s t te z wzrost p r o d u k c ji. Jesli w zrc.st nomi- popyt ■■■ Okuna
n a ln e j p o d a z y pieniqidzajest nizszy niz inflacja, t o w z ro s t re a ln e j podazy p ie n ia d z a jest
u je m n y i u je m n y je s t takze w z ro s t produkcji1 1. I n n y m i siowy, przy danej in fla q ■ ■
sywna polityka p ie n ie z n a (wysoki wzrost nominalnej podazy p ie n ic |d z a ) p ro . ■■.
wysokiego wzrostu produkcji; restrykcyjna p o lity k a pieni^zna ( n is k i w z ro s t nonrnalnei
podazy pieni^dza) p ro w a d z i d o n is k ie g o , a m o z e n a w e t u je m n e g o wzrostu produkcji.
Krzywa
Phillipsa

9,2, Skutkl w zrostu podazy pieniqdza 2. Wzrost produkcji, bezrobocie, inflacja i wzrost nominainej podazy pieniqdza

Tertiz naszym zadaniem b^dzie wyjasnienie, co wynika z tych trzech zaleznosci dla
Z b ie r z m y te trz y z a le z n o s c i mi^dzy inflacj^, b e z ro b o c ie m a w z r o s te m produkcji. ktore
wplywu, iaki wzrost nominainej podazy pieni^dza wywiera na produkcj^, bezrobocie
wiasnie wyprowadzilismy.
i inflacie, Najprostsz^ metod^ dalszego post^powania b^dzie cofni^cie si^ w czasie ~
• P ra w o O k u n a li|c z y zmian^ s to p y b e z ro b o c ia z odchyleniem wzrostu produkcji ocl
*ic/.nieniy od spojrzenia n a sredni okres (badajqc koncow^ sytuacj§ gospodarki, kiedy
iio r m t iln e j s to p y w z ro s tu [rownanie (9.3)]:
/akonczyfy siq juz wszystkie dynamiczne procesy), a nast^pnie przejdziemy do samej
tKnamiki (aby sprawdzic, jak gospodarka znalazia si^ w nowym punkcie rownowagi).

«, “ = —fiigyt ~ ?,)•

• K r z y w a Phillipsa - ro w n o w a z n ie , f u n k c ja i^cznej podazy - i^czy z m ia n '. inflacj!

z odchyieniem stopy b e z ro b o c ia o d stopy n a tu r a ln e j [rownanie (9.5)]: Okres sredni

x, - = “ «(«, »„)■
/.aioinrv, ze ban k centralny utrzym uje staie tem po wzrostu nom inalnej podazy pie-
niqdzu i oznaczmy je przez gB, Jakie b ?d^ wowczas wartosci wzrostu produkqi, bez-
10 J e s li pewna zmienna jest s to su n k ie m d w och zm ie n n ych , to jej stopa wzrostu r o w n a j e s i rozRx-.'
stop wzrostu tvch d w o ch zmiennych (zob. tw ie rd z e n ie 8 w A n e k s ie 2 na koticu k s i^ z k i). Jc si; zaicm un«)cia i inflacji w srednim okresiel
y = yM i P. a yjest stat^, togv = gm - n.
n Funkcja i^cznego popytu: gml > rct =>gw > 0-,gm < nt < 0.
282 Inflacja, aktywnosc gospodarcza i w zrost nominalnej podazy pieniqdza 283
Czqsc gtownc

• W srednim o k r e s ie s to p a b e z r o b o c ia m u s i byc s ta ia : s to p a bezrobocij jgo. Tutaj v/idzimy, ze podobny efekt neutralnosci ma zastosowanie do zmiany
w nieskonczonosc ro s n ^ c a n i spadac. P o p o d s ta w ie n iu u f - ut_, d o row rosai nominalnejpodazy pieniqdza. Zmiany tempa wzrostu nominalnej podazy
w a O k u n a uzyskamy g = gy, W srednim o k r e s ie p r o d u k c ja m u s i rosn^c v.- za nie wplywaj^ na produkcjq ani bezrobocie w srednim okresie, lecz przekia-
zgodnym z normaln^ stop^ w zrostug,12. w- stosunku jeden do jednego na zmiany stopy inflacji.
• Przy wzroscie nominalnej podazy pieni^dza rownymgm i wzroscie prooakc^ •ni sposobem wyrazenia tego ostatniego wniosku jest stwierdzenie, ze jedyn^
nym gy z rownania funkcji l^cznego popytu wynika, ze inflacja jest stala i snpjp-. inant^ inflacji w srednim okresie jest wzrost nom inalnej podazy pieni^dza.
rownosc: \li!t,',n Friedman uj^i tq mysl nastqpuj^co: Inflacja jest zawsze i wszgdzie zjawiskiem
icznvm . Czynniki takie, jak siia monopolistyczna przedsi^biorstw, mocne zwi^zki
gOy = Om
g — n. ; '^voriowe, strajki, deficyty budzetow e, cena ropy naftowej itp., nie m aj^ zadnego
pfu\-u na inflacj^ w srednim okresie, chyba ze powoduj£| wyzszy wzrost nominalnej
Po przeniesieniu ^ n a lew^ stron^, a f y na p r a w ^ , uzyskamy wyrazenie dln jn _ pieni£|dza15.
flacji:

n = Sm - gy- (9.8)
Okres krotki
W srednim okresie inflacja musi byc rowna stopie wzrostu nominalnej Dodaz\-
pieni^dza minus stopa wzrostu produkcji13. Jesli zdeflniujemy sk o r y g o w ;- m#rii>i przejdzmy teraz do ujqcia dynamicznego. Zaiozmy, ze gospodarka znajduje si^ po-
nominalnej podazy pieni^dza jako rowny wzrostowi nominalnej podazy Dieni^dza czatkowo w stanie rownowagi sredniookresowej: bezrobocie rowne jest stopie natu-
pomniejszonemu o wzrost produkcji, rownanie (9.8) mozna odczytac nastepujaco; riilnej. Wzrost produkcji rowny jest normalnej stopie wzrostu. Stopa inflacji rowna
w srednim okresie inflacja rowna jest skorygowanemu wzrostowi nom inalncj puduzx ;cst skorygowanemu wzrostowi nominalnej podazy pieni^dza.
pieniqdza. .izmy, ze bank centrainy postanawia obnizyc tempo wzrostu nominalnej podazy
Rezultat ten m ozna interpretowac nastqpuj^co: rosn^cy poziom produkcjj pieniiidza. Wczesniej widzieiismy, ze w srednim okresie nizszy wzrost podazy pieni^-
oznacza rosn^cy poziom transakcji, a tym samym rosn^cy popyt na reaine zasobv dza doprowadzi do nizszej inflacji przy niezmienionym wzroscie produkcji i bezrobo-
pieni^dza. Jesli zatem produkcja rosnie w tem pie 3%, to realny zasob nieniijdzit ciu. Teraz pytanie brzmi: co sie; stanie w krotkim okresie?
takze musi rosn^c o 3% rocznie. Jezeli nominalna podaz pieni^dza rosnie w tem- I;' « z£jtek historii m ozem y opow iedziec, po prostu spogl^daj^c na nasze trzy za-
pie innym niz 3% rocznie, to roznica musi przelozyc siq na inflacje (lub defllacje). leznosci.
Na przyklad jesli wzrost nominalnej podazy pieni^dza wynosi 8 % roczn.ie, to in-
flacja musi byc rowna 5% rocznie. • Spojrzmy na funkcj^ i^cznego popytu. Przy danej pocz^tkowej stopie inflacji niz-
• Jesli inflacja jest staia, to inflacja w tym roku jest rowna inflacji z poprzedniego szy wzrost nominalnej podazy pieni^dza prowadzi do nizszego wzrostu realnego
roku: nt = nt_y Po podstawieniu nt = nt_x do rownania krzywej Phillipsa uzyskainy zasobu pieni^dza, a tym samym do spadku wzrostu produkcji16.
ut = un. W srednim okresie stopa bezrobocia m usi byc rowna naturalnej14. • Teraz spojrzmy na prawo Okuna. Wzrost produkcji nizszy od normalnego prowa-
dzi do wzrostu bezrobocia17.
Podsumujmy: w srednim okresie wzrost produkcji rowny jest normalnej stopie • A toraz spojrzmy na relacj^ opisuj^c^ krzyw^ Phillipsa. Bezrobocie powyzej stopy
wzrostu. Bezrobocie rowne jest stopie naturalnej. Ani produkcja, ani bezrobocic nie naiuralnej prowadzi do spadku inflacji18.
zalez^ od wzrostu nominalnej podazy pieni^dza. Wzrost nominalnej podazy pienicjdza
wpiywa tylko na inflacjq. Wyci^gn^lismy wi^c pierwszy wniosek: ostrzejsza poiityka pieni^zna prowadzi
Wyniki te s^ naturalnym rozwiniqciem rezultatow, jakie uzyskalismy w rozdziale 7. poczaikowo do nizszego wzrostu produkcji i nizszej inflacji. Jesli jest wystarczaj^co
W tedy przekonalismy siq, ze zm iany p o zio m u nom inalnej p o dazy pieniqdza s^ neu- restrykcyjna, m oze doprowadzic do ujemnego wzrostu produkcji, czyli do recesji. Co
traine w srednim okresie: nie miaiy one wpiywu ani na produkcjq, ani na bezrobocie,
znajdowaiy natomiast odzwierciedlenie w zmianach poziom u cen w stosunku jeden :otne s% tu stowa chyba ze. W okresach bardzo wysokiej inflacji (zob. rozdziat 23) deficyt
hudzeiowy prowadzi cz^sto do emisji pieni^dza i szybszego wzrostu nominalnej podazy pieniqdza.
12 Sredni okres: gv = gv. zszy gm =s> nizsze gm —tc => nizszy gv.
13 Sredni okres: n = gm - g . zszygv=> wyzsze u.
14 Sredni okres: u = un. yzsze u => nizsza n.
 28 4
Czqsc glowna. Qkras sredn! j 9. inflacja, aktywnosc gospodarcza i wzrost nominalnej podazy pieniqdza 'lH’a
dzieje si^ mi^dzy t£j poczatkowc| reakcj^ a srednim okresem (kiedy bezroi ■£prawa Okuna). Zatem w roku 1 bezrobocie rosnie z 6 % do 7%. W roku 2 wzrost
do stopy naturalnej)? Odpowiedz zalezy od sciezki polityki pieniejznej, ; .onsza produkcji wyzszy o 2 ,5 % od norm alnego prowadzi do spadku stopy bezrobocia
metod^ przesledzenia wydarzen jest rozpatrzenie prostego przykiadu. o 1 punkt procentowy. Tak wi^c w roku 2 stopa bezrobocia spada z powrotem z 7%
Zalozmy, ze gospodarka w roku 0 znajduje si^ w stanie rownowagi sredniookreso- do 6 %. Pozniej stopa bezrobocia pozostaje na poziom ie 6 %.
wej, Przyjmijmy, ze normalna stopa wzrostu wynosi 3%, naturalna stopa bezroboci;-. . w wierszu 4 pokazano sciezk^ zmian stopy inflacji. Na potrzeby tych obliczen
rowna jest 6 %, a wzrost nominalnej podazy pieni^dza wynosi 8 %. Inflacja jesi /Mitm przyjruijm y a rowne 1 zamiast szacowanej wartosci 0,73, jak w rozdziale 8. To za-
rowna wzrostowi nominalnej podazy pieniqdza pom niejszonemu o wzrost prociukcii. lozeais pozwoli nam uproscic obliczenia. Z zaleznosci opisuj^cej krzyw% Phillipsa
8 % ~ 3% = 5%. Wzrost reainej podazy pieniqdza rowny jest wzrostowi podhzv no- .. 1 "i, ze stopa bezrobocia rowna 7%, czyli wyzsza o 1% od stopy naturalnej,
minalnej minus inflacja, 8 % - 5% = 3 %. ; dzi do spadku inflacji z 5% do 4% w roku 1. W roku 2 i pozniej stopa bez-
Zalozmy, ze bank centralny postanawia zaostrzyc polityksj pieni^zn^ w nasteoujaa; rrh rr-a rowna jest naturalnej, a zatem inflacja pozostaje stala na poziom ie 4%.
sposob: decyduje siq obnizyc tem po wzrostu podazy pieniqdza w stosunku do '.rendu: • A dv ;; laiiza byia kompletna, w wierszu 5 przedstawilismy ksztaltowanie si§ wzrostu
o 2,5% w roku 1 i podniesc je w stosunku do trendu o 2,5% w roku 2, (Dkiczci'o; nor.'.l.'.alnej podazy pieni^dza, spojnego ze sciezk^. wzrostu realnej podazy pieni^-
o 2,5%? Aby uproscic obliczenia, o czym przekonam y sie pozniej)19. SciezKe zroian' dzr. -'•■kciprzyjelismy w wierszu 1. Wzrost nominalnej podazy pieni^dza rowny jest
istotnych zmiennych makroekonomicznych przestawiamy w tabeli 9 . 1 . : wzrostowi podazy realnej plus inflacja. D odanie w ielkosci dotycz^cych wzrostu
realnej podazy pieni^dza w wierszu 1 oraz inflacji w wierszu 4 daje nam wielkosci
Tabela 9.1. Skutki restrykcyjnej polityki pieniQznej .
z wiersza 5 . Oznacza to spadek tempa wzrostu nominalnej podazy pienii|dza z 8 %
do 4 ,5% w roku 1, wzrost do 9,5% w roku 2 i pozniej spadek do 7%.
Wyszczegftnienie RokO Rokl Rok 2 3ok 3
1 Wzrost realnej podazy pieniqdza (w %) 1 - ^) 3,0 0,5 5,5 ' .■ Opisuj^c stownie: w krotkim okresie zaostrzenie polityki pieni^znej prowadzi do
2 Wzrost produkcji (w %) 19) 3,0 05 5,5
spowolnienia wzrostu produkcji i przejsciowego wzrostu bezrobocia. W srednim okre-
3 Stopa bezrobocia (w %) lu) 6,0 7,0 6,0 £n sie wzrost produkcji wraca do norm alnego, a bezrobocie wraca do stopy naturalnej.
4 Stopa infiacji (w %) ■
Wzrost podazy pieni^dza i inflacja s^ trwale nizsze20.
M 5,0 4,0 4,0
5 (Wzrost nominalnej podazy pieniqdza) (w %) 8,0 4,5
<sj 9,5 7,0 s

• W wierszu 1 pokazano zmiany realnej podazy pieni^dza. W rokn 0 (przed zaiiana 9.3. Dezinflacja
polityki pieni^znej) wzrost realnej podazy pieni^dza wynosi 3%. Przy zalozensach,
ktore wiasnie przyj^lismy, zmiana w polityce pieni^znej prowadzi do wzrostu real-
nej podazy pieni^dza o 0,5% (2,5% ponizej norm alnego) w roku 1, o 5,5% (2.5^ Aby lepiej zrozum iec funkcjonowanie naszego m odelu i piyn^ce z niego wnioski,
powyzej normalnego) w roku 2 i o 3% w latach kolejnych. wrocmy do sytuacji przypominaj^cej t$, w obec ktorej stan^l Fed w 1979 r. G ospo-
• W wierszu 2 przedstawiono sciezk^ zmian produkcji. Zgodnie z funkcjj| t^cznego darka znajduje si^ w stanie rownowagi sredniookresowej: bezrobocie jest na pozio-
popytu, wzrost realnej podazy piem ^dza o 0,5% w roku 1 prowadzi do wzrostu mie naturalnym, wzrost produkcji jest rowny normalnej stopie wzrostu. Stopa inflacji
produkcji o 0,5% (2,5% ponizej normalnej stopy wzrostu); wzrost realnej podazv rowna jest skorygowanemu wzrostowi nominalnej podazy pieniqdza. Stopa wzrostu
pieniqdza o 5,5% w roku 2 powoduje wzrost produkcji o 5,5% (2,5% powyzej nominalnej podazy pieniqdza, a w konsekwencji stopa inflacji, jest jednak wysoka
normalnego); pozniej wzrost produkcji rowny jest normalnej stopie wzrostu 3 c- t . ■ i wsrod tworcow polityki ekonomicznej pojawia si^ zgodnosc co do tego, ze inflacj^
• W wierszu 3 widzimy sciezk^ zmian bezrobocia. Z prawa Okuna wynika, ze wzrost trzeba obnizyc21.
produkcji nizszy o 2,5% od normalnego przez jeden rok prowadzi do wzrostu sto- Z poprzedniego podrozdzialu wiemy, ze nizsza inflacja wymaga nizszego wzrostu
py bezrobocia o 1 punkt procentowy (2,5% pom nozone przez 0,4, w s p o i c z y n n i k podazy pieni<|dza. Wiemy takze, ze nizszy wzrost podazy pieni^dza oznacza wzrost

19 Opis polityki pienifjznej byiby bardziej naturalny, gdybysmy posiuzyli si^ kategoriam! zrnian
nominalnej podazy pieni^dza. Jednak obliczenia stalyby si(j bardziej skomplikowane. Do n!*szyi;n 20W mniej formalnym uj^ciu: kosztem przejsciowego wzrostu bezrobocia mozna uzyskac trwaty
celow latwiej bedzie opisac polityk^ pieni^zn^ w kategoriach zmian realnej podazy pieniqdzii. Mo- ^padek inflacji.
zemy to zrobic, nie zmniejszajctc stopnia ogolnosci: przy danej stopie inflacji bank centralny zhwsk 21 W tym momencie moglibyscie zapytac: co jest takiego ziego w wysokiej inflacji, jesli wzrost
moze wybrac tempo wzrostu nominalnej podazy pieni^dza tak, aby uzyskac poz^dane tempo '.v'/m'ifu utrzymuje si^ na poziomie normalnej stopy, a bezrobocie jest na poziomie naturalnym ? Aby udzielic
realnej podazy pieniqdza. odpowiedzi, musimy omowic koszty inflacji, Zrobimy to w rozdziale 23.
 a Inflacja, aktywnosc gospodarcza i wzrost nominalnej podazy pieniqdza 28 7
_____ _____ ___________ — ——------------------- ‘

bezrobocia na pewien czas. Teraz dla banku centralnego najwazniejsza jest .... od stopy naturalnej. W takim przypadku prawa strona rownania rowna jest
skoro podjal decyzj^ o okreslonym dziaianiu, w jakim tempie powinien dziaia - 10 % i stopa inflacji obniza si^ o 10 % w ci^gu jednego roku.
, Zaiozmy, ze b an k centrainy chce osi^gn^c spadek inflacji w ci^gu dw och lat.
Z rownania (9.5) wynika, ze wymaga to dwoch lat bezrobocia wyzszego o 5% od
stopy naturalnej. W ci^gu kazdego z tych dwoch lat prawa strona rownania rowna
Pierwsze podejscie jest - 5 % , inflacja zatem spada o 5% w ci^gu kazdego roku, a wi§c o 2 x 5% =
10 % w ciqgu dwoch iat.
Pierwsz^ prob^ uzyskania odpowiedzi m ozna podjj|c przez wykorzystanie zalci'nosfl • jsfa zasadzie tego sam ego rozum ow ania obnizenie inflacji w ci^gu 5 lat wymaga
opisujj|cej krzyw^ Phillipsa [rownanie (9,5)]: pi^ciu lat bezrobocia wyzszego o 2% od stopy naturalnej (5 x 2% = 10%); obni-
zenie inflacji w ci^gu 10 lat wymaga dziesi^ciu lat bezrobocia wyzszego o 1 % od
nt — Jtt_x — —a(ut — u j . stopy naturalnej (10 x 1 % = 10 %) i tak dalej.

Z zaleznosci tej jasno wynika, ze dezinflacj^ - spadek inflacji - osi^gn^c niozna' Zauwazmy, ze w kazdym przypadku iiczba lat punktowych nadmiernego bezrobo-
jedynie kosztem wyzszego bezrobocia: aby lewa strona rownania stala sitj ujemna -■ cia jest taka sama, mianowicie dziesi^c: jeden rok razy 10 % nadmiernego bezrobocia
czyli zeby inflacja spadia - wyrazenie (ut — u j musi byc dodatnie22. Innymi siowv. 1 w pierwszym scenariuszu, dwa lata razy 5% w drugim , 10 lat razy 1% w ostatnim .
stopa bezrobocia musi wzrosn^c powyzej stopy naturalnej. Wniosek jest prosty: bank centralny moze wybrac rozlozenie nadmiernego bezrobocia
Z rownania tego wynikajq jednak mocniejsze i bardziej uderzajcjce wnioski: i^czny- w czasie, ale nie m oze zmienic iqcznej liczby lat punktowych nadmiernego bezrobocia.
poziom bezrobocia wymagany dla danego spadku inflacji nie zalezy od szybkosci. Mozemy uj^c ten wniosek w inny sposob: zdeflniujmy wspolczynnik poswi^cenia
z jaki| osi^ga si^ dezinflacj^. Mowi^c inaczej, dezinflacj^ mozna osiqgn^c szybko. kosz- jako liczb^ lat punktowych nadmiernego bezrobocia potrzebnych do osi^gni^cia spad-
tem wysokiego bezrobocia na niewiele lat. Alternatywnie mozna osi^gnq.c ja wolniej, ku inflacji o 1 %:
przy mniejszym wzroscie bezrobocia, rozlozonym na wiele lat. W obu przypadkach
.. , . . lata punktow enadm iernegobezrobocia
i^czny poziom bezrobocia, zsumowany dla wszystkich lat, b^dzie taki sam. wspoiczynmk poswi^cema = ------ 4 ----------------------------- 2 -------------------.
Zobaczmy, dlaezego tak jest. Najpierw zdefiniujmy roczny pn n k t nadmiernegD spadek inflacji
bezrobocia jako roznic^ mi^dzy rzeczywist^ a naturaln^ stop^ bezrobocia wynosz^ca:
1 punkt procentowy przez jeden rok23. Choc sformuiowanie to m oze brzrolcc nieco Z rownania (9.5) wynika wowczas, ze wspoiczynnik ten nie zaiezy od rodzaju po-
dziwnie, samo poj^cie jest proste: jesli na przyklad naturalna stopa bezrobocia wynosi iityki i jest rowny po prostu (1 / a f* .
6 %, to stopa bezrobocia na poziomie 8 % przez cztery lata z rz^du daje 4 x (8 - b) = Jesli wspoiczynnik poswi^cenia jest staly, czy oznacza to, ze tempo dezinflacji jest
8 lat punktowych nadm iernego bezrobocia. bez znaczenia? Nie. Zaiozm y, ze bank centrainy probowai osi^gn^c spadek infla-
Przyjrzyjmy si^ teraz bankowi centralnemu, ktory chce obnizyc inflacj? o x punk- cji w ci^gu jednego roku. Jak wiasnie widzielismy, wymagaioby to stopy bezrobocia
tow procentowych. Aby uproscic spraw^, posiuzm y si^ konkretnym i wielkosciami: wyzszej o 10% od naturainej przez jeden rok. Przy naturalnej stopie bezrobocia na
zalozmy, ze bank centralny chce obnizyc inflacj^ z 14% do 4%, tak z e x rowna sie H). poziomie 6 % wymagaloby to wzrostu rzeczywistej stopy bezrobocia do 16% na jeden
Przyjmijmy takze wygodne, choc nie do kohca poprawne zaiozenie, ze a rowna sie 1 ; rok. Na podstawie prawa Okuna, uzywaj^c wartosci 0,4 dia ji i przy normalnej stopie
to takze uiatwi nam obliczenia. wzrostu produkcji 3 %, wzrost produkcji musiaiby speiniac warunek:

• Zalozmy, ze bank centralny chce osi^gn£|c spadek inflacji w ci^gu jednego roku. U, - - ~P(gy, - gyh
Rownanie (9.5) mowi nam , ze wymaga to jednego roku bezrobocia w yzszego 16% - 6 % = —Q,A(gvt - 3%).

22 Upewnijcie si^, ze rozrozniacie te poj^cia: deflacja to spadek poziomu cen (row novvaznie: Wynika st^d w artoscg = —(10%) / 0,4 + 3% = —22 %. Powiemy wi^c, ze wzrost
ujeinna inflacja); dezinflacja to spadek stopy inflacji. produkcji musiaiby byc rowny -2 2 % przez rok! Dia porownania: najwyzsza ujemna
23Dlaczego nalezy uzycpunktu procentowego, a nieprocentu? Przypuscmy, ze ktos mowi watn. iz stopa wzrostu w Stanach Z jednoczonych w caiym X X w. wyniosia —15%. Byio to
stopa bezrobocia, ktora wynosiia 10%, wzrosia o 5%. Czy chodzi o 5% pierwotnej stopy bezroboria.
w ktorym to przypadku stopa bezrobocia wynosi obecnie (1,05) x 10% = 10,5%? Czy moze chodzi
o 5 punktow procentowych, a w takim razie stopa bezrobocia wynosi 10% + 5% = 15%? Uzycic 24 Na mocy rownania (9.5) nadmierne bezrobocie w wysokosci 1% przez jeden rok obniza stoptj
punktow procentowych zamiast procentdw pozwala unikn^c tej niejasnosci. Jesli siyszycie, ic stopa 'nttaeji © a razy 1%. Mowi^c inaczej, aby obnizyc stop? inflacji o 1%, nadmierne bezrobocie musi
bezrobocia wzrosia o 5 punktow procentowych, oznacza to, ze wynosi ona teraz 10% + 5% = '■vynosic 1 / a przez jeden rok.
28 8 p^cteiat 9- inflacja, aktywnosc gospodarcza i w zrost nominalnej podazy pieniqdza 289
Czgsc giowna. Okrss ;r9c:ni

w 1931 r., ¥/ czasie W ielkiego Kryzysu. Trzeba. uezciwie przyznac, ze ekonorx ■ L o g ik e r o z u m o w a n ia L u c a s a mozna przestedzic, wracaj^c d o rownania (9 .4 ), krzy-
raoga z wi^kszti dozj| pewnosci przewidziec, co by sie stato, gdyby polityka j . ■■■■'.] P h iU ip s a z o c z e k iw a n a in f la c j^ po p ra w e j s tr o n ie :
na miata na celu wywoianie tak wysokiej ujemnej stopy wzrosiu. Aie na pev, n;,..
mieliby ochoty si^ przekonac. W zrost ogolnej stopy bezrobocia doprowadzr:b\- r|n nt = nt - 0.(11. - u j.
skrajnie wysokiego bezrobocia w niektorych grupach - zwiaszcza wsrod praco
mtodych i nisko wykwalifikowanych, ktorych bezrobocie z reguiy rosnie bardzid ni-> G d y b y podm ioty u s ta la jfj.e e ptace wci^z formutowaty oczekiwania in fla c y jn e n a
srednia stopa bezrobocia. Zwi^zany z tym ostry spadek produkcji doprowadzilbv tak- rjodstawie inflacji z poprzedniego roku (czyli n, = nt_x), to jedynym sposobem obni-
ze prawdopodobnie do duzej liczby bankructw. Nasuwa to przypuszczenie,; Cnia inflacji b y io b y zaakceptowanie wyzszego bezrobocia przez pewien czas; konse-
centralny b^dzie chciai dziaiac woiniej i osi^gnj|c dezinflacje w ciqgu kiiku Iei a nje byencje takiego zatozenia a n a tiz o w a lis m y w poprzednim podrozdziale25.
w ciagu roku. G d y b y jednak mozna byto przekonac podmioty ustalaj^ce ptace, ze inflacja rzeczy-
Analiza, ktor^ wtasnie przedstawilismy, bliskajest analizie tego typu, jak^ prowa- :scie b^dzie nizsza niz w przesztosci, obnizytyby one swoje oczekiwania in fla c y jn e . fo
dzili ekonomisci w Fed pod koniec lat 70. M odel ekonometryczny, ktorego uzywalj z kolei zmniejszytoby rzeczywist^ in fla c je bez zadnej zmiany stopy bezrobocia. Gdyby
podobnie jak wi^kszosc modeli ekonometrycznych uzywanych w tamtych czasach, rnia.f n a przyklad podmioty ustaiaj^ce ptace byty przekonane, ze inflacja, ktora w przeszto-

wspoln^ ceche z naszym prostym modelem: polityka ekonomiczna mogta wplvnac; na £ci w y n o s iia 1.4%, w przysztosci w y n ie s ie tylko 4%, i gdyby odpowiednio sformutowaty
roziozenie w czasie lat punktowych nadm iernego bezrobocia, ale nie na ich iiczbe. swoje oczekiwania, to inflacja spadtaby do 4%, nawet gdyby bezrobocie pozostalo na
W dalszej cz^sci tekstu b^dziemy to nazywac podejsciem tradycyjnym. Podejscie ira- poziomie stopy naturalnej:
dycyjne zakwestionowaty jednak dwie niezalezne grupy ekonomistow. Przedmiotem
uwagi obu grup byia rola oczekiwan i to, jak zmiana w formuiowaniu oczekiwan moze nt = < - a(ut - u j ,
wptyn^c na koszt dezinflacji w postaci bezrobocia. lednak mimo wspolnego przedmio- 4 % = 4 % - 0% .
tu zainteresowania obie grupy dosziy do zupelnie innych wnioskow.
■ Wzrost nominatnej podazy pienic|dza, inflacja i oczekiwana inflacja m ogiyby zo stac
obnizone jednoczesnie, bez potrzeby wyst^pienia recesji. M6wic|C inaczej, obnizenie
wzrostu nominainej podazy p ie n i^ d z a m o gtoby byc neutralne nie tylko w srednim, aie
Oczekiwania i wiarygodnosc: krytyka Lucasa takze w krotkim okresie.
Lucas i Sargent n ie wierzyti, ze dezinflacj^ naprawd^ m ozna osi%gn^c bez jakie-
W nioski pierwszej grupy badaczy opieraty sie na pracy Roberta Lucasa i Thomasa sios wzrostu bezrobocia. Jednak Sargent, an a tiz u j^ c historyczne dane o k o n c u kitku
Sargenta, wowczas z uniwersytetu w Chicago25. W stwierdzeniu znanym obecr.ie jako przypadkow bardzo wysokiej inflacji, doszedt do wniosku ze wzrost bezrobocia bywa
krytyka Lucasa autor ten zauwazyl, ze kiedy probujemy przewidziec skutki istotnej niewietki. Wspotczynnik p o sw i^ ce n ia - wielkosc nadmiernego bezrobocia potrzebna
zmiany w polityce ekonomicznej - takiej jak zmiana rozwazana przez Fed w tamtvm do osi^gni^cia dezinflacji - m oze byc znacznie nizszy, niz to utrzymywano w tradycyj-
czasie - duzym bt^dem byioby kierowanie si§ zaleznosciami szacowanymi na podsla- nym podejsciu. Sargent stwierdzit, ze kluczowym sktadnikiem skutecznej dezinflacji
wie danych z przesziosci. jest wiarygodnosc polityki pieni^znej - przekonanie podmiotow ustalaj^cych p ta ce , ze
W przypadku krzywej Phillipsa przyj^cie rownania (9.5) za dane byioby rowno- bank centralny jest naprawd^ zdecydowany n a obnizenie inflacji. Tytko wiarygodnosc
znaczne z zatozeniem , ze w przysztosci podm ioty ustalaj 3 .ce piace w dalszym cit|gu moze sklonic podmioty ustaiaj^ce ptace do zmiany sposobu formutowania oczekiwan.
b^d^ oczekiwac takiej samej inflacji jak w przeszlosci i nie zmieni^ sposobu formuto- Ponadto Sargent uwazat, ze jasny i szybki program dezinflacji b^dzie miat znacznie
wania swoich oczekiwan w reakcji na zmian^ polityki. Lucas twierdzit, ze jest to za!o- wi^ksze prawdopodobienstwo wiarygodnosci niz program dtugotrwaty, oferuj^cy mno-
zenie nieuzasadnione: dlaczego podmioty ustalaj 4.ce place nie mialyby bezposrednio stwp'mozliwosci wycofania si^, i politycznego konfliktu w czasie je g o realizacjr7.
uwzgl^dnic zmiany polityki? Gdyby podm ioty te wierzyly, ze Fed byt rzeczywiscie
zdecydowany na obnizenie inflacji, mogtyby oczekiwac, ze inflacja w przysztosci becizie
nizsza niz dawniej. Gdyby obnizyty swoje oczekiwania inflacyjoe, wowczas rzeczywista
2" .fesli rc‘ = to krzywa Philiipsa dana jest przez xt - nt_, = - a(ut - u :t). Aby osiqgn^c 71t <
inflacja mogtaby spasc bez potrzeby dtugotrwatej recesji.
konieczne jest, by ut > un.
; ‘ WedLt; poglqdu o roli wiarygodnosci, szybka dezinflacja b^dzie prawdopodobnie bardziej wia-
2-‘ Robert Lucas otrzymai Nagrod^ Nobla w 1995 r. Wci^z pracuje na Uniwersytecie Chicagow- rygodn;. nii powolna. Wiarygodnosc obniza koszt dezinflacji w postaci bezrobocia. Bank centralny
skim. Thomas Sargent pracuje obecnie na Uniwersytecie Nowojorskim. powinien zatem zdecydowac si^ na szybk% dezinflacj^.
290 Czf=sc gfowna. Inflacja, aktyw nosc gospodarcza i w zrost nom inalnej podazy pieniqdza 291

Sztywnosci nominalne i umowy

Przeciwny sposob podejscia przyj^li Stanley Fischer, wowczas z MIT, oraz Jc

wowczas z Uniwersytetu Columbia28. Obaj podkreslali istnienie sztywnosci
nych, maj^c na mysli to, ze we wspoiczesnej gospodarce w iele piac i cei
jest w kategoriach nominalnych na pewien czas i z reguly nie dostosow i
kiedy zmienia sie poiityka ekonomiczna. Fischer twierdzil, ze nawet przy w:
polityce zbyt szybkie obnizenie tempa wzrostu nominalnej podazy pieni^c
wadzitoby do wzrostu bezrobocia. Nawet gdyby Fed w peini przekonal pra
i firmy, ze wzrost nominalnej podazy pieni^dza b^dzie nizszy, ptace ustal
zmiani| polityki wciaz odzwierciedlatyby oczekiwania inflacyjne sprzed t
W rezultacie inflacja prawdopodobnie bytaby juz wbudowana w istnieja.
ptacowe i nie mozna bytoby jej obnizyc natychmiast i bez kosztow. Na konic
Fischer stwierdzit, ze polityk^ dezinflacji nalezy przynajmniej ogtosic z wyst;
wyprzedzeniem przed jej faktycznym rozpocz^ciem, aby podm ioty tistala
" ' T i 'I'" l...... i ... i " T i I i' I ' i " I " i ' I ...... i" ' 'I........ I.......i'" I l' l' 'I
mogty j^ uwzglednic w swych decyzjach ptacowych.
-V - I V -II I -II -I I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XV XVI XVII XVIII
Taylor posun^l si^ w swojej argumentacji o krok dalej. Jak twierdzit, waz; Kwartafy
umow ptacowych jest to, ze nie ss| one podpisywane jednoczesnie. St| racz< jj 55=j rtpr;-,, >p,?cowp rozfozone w czasie, dezinfiacji trzeba dokonywac stopniowo i powoli, aby uniknqc wzrostu bezrobocia.
ne w czasie. Taytor wykazat, ze roztozenie decyzji piacowych w czasie nai
Ilustrac;<i !M . Dezinflacja bez bezrobocia w modelu Taylora
ograniczenia na szybkosc wprowadzania dezinflacji bez wywotywania wyz
robocia, nawet gdyby determinacja Fed w walce z inflacj^ byta w petni wiar
Skc^d te ograniczenia? Gdyby pracownicy porownywali swoje piace z placarr cie znriany polityki s^ rezultatem decyzji poj^tych, zanim polityka ulegta zmianie.
pracownikow, to w kazdej umowie ptacowej wybrana bytaby ptaca niewiet Z tcgo powodu sciezka inflacji w najblizszej przysztosci jest w duzej mierze ustalona
sie od ptac z innych obowi^zuj^cych w tym czasie umow. Zbyt gwattowne zma z goi'y. Gdyby wzrost nominalnej podazy pieni^dza miat si^ gwaltownie obnizyc, in-
tempa wzrostu nominalnej podazy pieni^dza nie doprowadzitoby zatem tto lliicja ;-ie mogtaby zaraz potem znacznie spadac, a w rezultacie zmniejszytaby realna
cjonalnego spadku inflacji. W rezultacie realna podaz pieni^dza zmniejs ■ podaz nieni^dza i wyst^pita recesja. Zatem najlepszym dta Fed wariantem jest powol-
wywotujc|C recesj^ i wzrost stopy bezrobocia. ne dziaianie na pocz^tku tego procesu przy jednoczesnym ogtoszeniu, ze w przysztosci
Bior^c pod uwage; wzorce roztozenia w czasie umow ptacowych w Stai bcdzie si§ dziatac szybciej. To oswiadczenie sktania do uwzgl^dnienia nowej polityki
noczonych, Taytor wykazal nast^pnie, ze w warunkach petnej wiarygodnof;ci w nowych umowach ptacowych. Kiedy wi^kszosc umow ptacowych w gospodarce wy-
pieni^znej istnieje sciezka dezinflacji spojna z brakiem wzrostu bezrobocia. nika z decyzji podj^tych juz po zmianie polityki, dezinflacj^ mozna prowadzic szybciej.
przedstawiamy na ilustracji 9.3. T(i wtasnie dzieje sie; w trzecim roku po zmianie polityki.
Na ilustracji 9.3 dezinflacja zaczyna si^ w pierwszym kwartale i trwa 16 kw Podobnie jak Lucas i Sargent, Taylor nie wierzyt, aby dezinflacj^ naprawd^ mozna
Gdy zostanie osit^gni^ta, stopa inflacji, ktora pocz^tkowo wynosita 10%, spad; byio przeprowadzic bez wzrostu bezrobocia. Zdawat sobie spraw^ chocby z tego, ze
Uderzaj^Cci cech^ tego procesu jest to, jak wolno przebiega dezinflacja ns p sciezka dezinflacji zaznaczona na ilustracji 9.3 m oze nie byc wiarygodna. Ogtosze-
Rok (cztery kwartaiy) po ogtoszeniu zmiany polityki inflacja wynosi wci^z nie w danym roku, ze Fed zamierza obnizyc wzrost nominalnej podazy pieni^dza za
niej jednak proces dezinflacji przyspiesza. Na koniec trzeciego roku inflacja: tiwa laia, moze wywotac powazny problem z wiarygodnosci^.. Podmioty ustalajijce
4%, a na koniec roku czwartego osiqgni^ta zostaje poz^dana dezinflacja. ptace rnog^ zapytac: jesti podj^to decyzj^ o dezinflacji, to dlaczego bank centralny
Powod wolnego spadku inflacji na poczatku - i, za kulisami, wolnego spa; clice czekac dwa lata? Bez wiarygodnosci oczekiwania inflacyjne mog^ si^ nie zmie-
pa wzrostu nominatnej podazy pieni^dza - jest prosty: ptace obowi^zuj^ce ■. nu:. co niweczy nadziej^ na obnizenie inflacji bez wzrostu stopy bezrobocia. Anati-
za taylora zawiera jednak dwie wazne informacje. Po pierwsze, podobnie jak Lucas
28W czasie p isa n ia tej k s iijz k i F is c h e r jest prezesem B a n k u Centralnego Iz ra e la . Tk ■ ! Sarge-it, Taylor podkreslat znaczenie oczekiwan. Po drugie, z jego analizy wynikato,
sekretarzem cis. mi^dzynarodowych w rz£|dzie G.W. Busha, a obecnie jest profesorem Un
Stanforda. Wiecej o nich obu powiemy w rozdziale 27.
 9- Inflacja, aktywnosc gospodarcza i w zrost nom inalnej podazy pieniqdza 29 3

ze powolna, iecz wiarygodna dezinflacja inoze niiec nizszy koszt niz ten suf
przez tradycyjne podejscie2M,
Kto, jak si^ okazaio, miai racj^? Czy zwolennicy podejscia tradycyjnego, <:>.%■L.uc^v,
i Sargent, czy Fischer i Tayior? O dpowiedz zam ieszczam y w ramce 9,2 i iai-.v; 5 ja
strescic: obnizenie inflacji o okolo 1 0 % wywoiaio gl^bok^ recesj^ i okoio 12 !ai T)unk-:
towych nadmiernego bezrobocia. Innymi stowy, nie byio zadnych widocznycii korzvsci
z wiarygodnosci, a wspoiczynnik poswi^cenia okazai si«g mniej wi^cej rowny ten'ij. jaki
przewidywalo podejscie tradycyjne.

Dezinftacja w Stanach Zjednoczonych w latach 1979-1385

W 1979 r. bezrobocie w Stanach Zjednoczonych wynosiio 5,8%, byio zatem ir.nioj wie-
cej rowne owczesnej stopie naturainej. Wzrost PKB wynosii 2,5%, mniej wiecej iyle.;
ile norm alna stopa wzrostu. Inflacja (m ierzona C PI) osi^gaia jednak wysoki poziom' 1980 1981 1982 1983 1984
13,3%. Pytaniem, ktore napotkaia Rezerwa Federaina, nie byio juz to, czy naiezv ob-=
, .. ; ,. ■.. : iscie stopy funduszy federalnych od wrzesnia 1979 r. do kwietnia 1980 r. nast^pit jej bardzo znaczny spadek w potowie
nizyc inflacjq, lecz jak szybko j^ obnizyc. W sierpniu 1979 r. prezydent C arter powoiai .3„ w „ ; ,„ ^ p n ie drugi i trw aty wzrost od stycznia 1981 r., trw aj^cy przez wi^kszosc lat 1981 i 1982.
Paula Volckera na przewodniczacego Rady Gubernatorow Fed. Volcker, ktorv pr-i-
Ilustracja 1. Stopa funduszy federalnych i stopa infiacji w latach 1979-1984
cowai wczesniej w rz^dzie Nixona, uwazany byi za przewodniczacego o wyjajkowveh
kwaiifikacjach, ch^tnego i zdolnego do poprowadzenia waiki z inflacjq.
W pazdzierniku 1979 r. Fed ogiosii szereg zmian w swych procedurach opcracsj- funduszy federainych i stope inflacji, mierzon^ jako stopa zmiany CPI w ci^gu po-
nych. W szczegoinosci zasygnaiizowano przejscie od ceiu w postaci poziomu krotko- przednich 12 miesicjcy, dla okresu od stycznia 1979 r. do grudnia 1984 r.
terminowej stopy procentowej do celu w postaci stopy wzrostu nominainej nortazv- Powodem obnizenia przez Fed stopy funduszy federalnych w poiowie 1980 r. byiy
pieni^dza. coraz mocniejsze sygnaiy, ze gospodarka wchodzi w ostr^ recesj^. W m arcu 1980 r.,
T§ zmian^ wiasciwie trudno uznac za zdarzenie nadaj^ce si^ do upamisinienia w przekonaniu, ze wysokie wydatki konsumpcyjne s^ jedn^. z przyczyn inflacji, rzj|d
w podr^cznikach historii. Fed nie ogiosil ani wielkiej batalii przeciw inflacji, ani doce- Cartera wprowadzil kontrole; kredytu konsum enckiego - ograniczono kwot^, jak^.
lowej sciezki dezinflacji, ani zadnego innego ambitnie wygl3 .daj3 .cego planu. Niemniej konsumenci mogli pozyczyc na zakup pewnych dobr trwaiego uzytku. Skutek tych
jednak rynki finansowe powszechnie zinterpretowaly t^ techniczn^ zmian^ jako znak ograniczen okazai si^ znacznie silniejszy, niz przewidywai rz^d. Pol^czenie strachu
istotnego przesuni^cia w poiityce pieni^znej. W szczegolnosci zmian^ tq odebrano przed gi^bok^ recesjq i presji poiitycznej, zwiqzanej ze zblizaj^cymi si^ wyborami
jako wskazowk^, ze Fed staje si^ coraz bardziej skionny do obnizenia wzrostu podazy prezydenekimi, wystarczyio, by skionic Fed do mocnej obnizki stop procentowych.
pieni^dza oraz inflacji i ze w razie potrzeby pozwoli na wzrost stop procentowych, byc Pod koniec 1980 r., kiedy gospodarka zdala siq wykazywac oznaki ozywienia, Fed
moze do bardzo wysokiego poziomu. ponownie ostro podniosi stop^ funduszy federainych. L^czne zwi^kszenie stopy fun-
W ci^gu nast^pnych siedmiu miesi^cy Fed pozwolii na wzrost stopy funduszv fe- uuszy federalnych o 3 punkty procentowe tuz przed wyborami w 1980 r. z pewnosci^
derainych o ponad 6 punktow procentowych, z 11,4% we wrzesniu 1979 r. do 17,6% nie zwi^kszyio szans Cartera na reeiekcj^. Do stycznia 1981 r. stopa procentowa wzro-
w kwietniu 1980 r. Pozniej jednak wzrost powstrzymano, a nast^pnie doszlo do gwai- sia znowu do 19%..
townego spadku. Do lipca 1980 r. stopa procentowa z powrotem spadla do 9%, a b y i Pod koniec 1981 r. nagromadzily si^ sygnaly, ze bardzo wysokie stopy procentowe
to spadek o 8,6 punktu procentowego w cijjgu czterech miesi^cy. Te gwaitowne wa- wywoliijq. drug^. recesj^. Fed zdecydowal si^ nie powtorzyc bi^du z 1980 r., jakim
hania stopy funduszy federalnych zaznaczono na iiustracji l, ktora pokazuje stope b-iG.zaniecfaanie celu dezinflacyjrtego w obliczu recesji. W przeciwienstwie do dziaiah
z r., tym razem utrzymano wysokie stopy procentowe. Stop^ funduszy federal-
29 Istot\poglqdu o sztywnosciach nominalnych je s t to, ze wiele piac je s t u sta la n y c h w kH^wortaeh
ii' ch obnizono do 12,3% w grudniu 1981 r., lecz nast^pnie podniesiono znowti do
czasami na w ie le iat. S p o so b na o b n iz e n ie kosztu dezinflacji, jakim jest bezrobocie. to
n o m in aln ych ,
danie podmiotom ustalaj^cym piace czasu na uwzgl^dnienie zmiany poiityki. Bank centralny po«'i- 14,9%. w kwietniu 1982 r.
nien zatem wybrac powoln<j dezinflacj^.
29 4 Czqsc gtowna. Okrss sredni p.OZdZ--- lacja, aktywnosc gospodarcza i w zrost nom inalnej podazy pieniqdza 295

Czy zobowiazanie Fed do dezinflacji byto wiarygodne w znaczeniu zdefii ;h nadm iem ego bezrobocia, co stanowi wynik zblizony do przewidywanego
przez Lucasa i Sargenta? Paul Volcker byl wiarygodny, kiedy zostawai prezc nym podejsciu.
Jednak wiarygodnosc stanowiska wobec dezinflacji niew^tpliwie zostaia pt,i v-ii/.ona ,c krotko: dezinflacja w Stanach Zjednoczonych na pocz^tku lat 80. wi^-
przez dziaiania Fed w 1980 r. W ci^gu kolejnych dwoch lat stopniowo odfci. :. owann /ahi :'■■■- znacznym wzrostem bezrobocia. Zaleznosc opisuj^ca krzyw^ Phillipsa,
wiarygodnosc, zwiaszcza kiedy wiosnq. 1982 r., mimo wyraznych oznak, ze gc:;r.od:;i.rk;t -/a!ezn;:- .' mi^dzy zm ian^ inflacji i odchyleniem stopy bezrobocia od stopy naturainej,
jest w stanie recesji, Fed podnios! stop^ funduszy federalnych. nkazui'i' znacznie silniejsza, niz oczekiwaio wielu ekonomistow.
Czy ta wiarygodnosc Fed - w zakresie, w jakim w ogole istniaia - doprow K'j-.Ch. do
bardziej korzystnej wymiennosci mi^dzy bezrobociem a dezinflacj^ niz wynik-iobv to
z tradycyjnego podejscia? Istotne dane zawiera tabela 1 .
; , ■• rnik ten nalezy przypisywac brakowi wiarygodnosci polityki pieni^znej, czy
Tabeia 1. inflacia i bezrobocie w latach 1979-1985 moze r-r-- J, ze wiatygodnosc nie wystarcza do znacznego obnizenia kosztu dezinflacji?
’Vyszczetjolnienie W S 1980 1981 1983 1984 i H85 I Jedn'-’P: v sposobow zdobycia daiszych informacji jest przyjrzenie si§ innym przypad-
1 Wzrost PK6 |w %l -2 ,2 3,9 6,2 I 1 ? Mi fconi dc’.: flacji. Zrobil to Laurence Ball z Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa, ktory osza-
2 9,6
cowa! "dlczynniki poswi^cenia dia 65 przypadkow dezinflacji w 19 krajach OECD
Stopa bezrobocia (vv %) 5,8 7,1 7,6 97 • 7,2
'.v ciagu tatnich 30 lat. Doszedi on do trzech glownych wnioskow.
3 Inflacja CPI (w %) 13,3 12,5 8,9 3,8 3,8 3,9

4 Bezrobocie skumulowane 1,0 2,6 6,3 9,9 11,4 • Dczi ‘ iacja z reguly prowadzi do okresu wyzszego bezrobocia. Inaczej mowi^c,
I ’
5 Oezlnflacja skumulowana 4,4 9,5 9,5 ( riiivVi;- jesii spadek tem pa wzrostu nom inalnej podazy pienif|dza jest neutralny
0,8 9,4
\ ,J'3 :
| ! w si'euiim okresie, to bezrobocie na pewien czas wzrasta, zanim powroci do stopy
6 Wspotczynnik poswiecenia 1,25 0,59 0,66 1,04 1,21
I .•
natu;-:'lnej.
Uwaga: Bezrobocie skumulowane jest sumq lat punktowych nadmiernego bezrobocia od 1980 r. przy zatozeniu, ze natuniria stopa be*
robocia wynosi 6%. Skumulowana dezinflacja jest roznicq mi^dzy inflacjq w danym roku a inflacjq w 1979 r. Wspotczynnik pc-sw scania s Szyb;;za dezinflacja zwi^zana jest z nizszymi wspoiczynnikami poswi^cenia. Wnio-
jest stosunkiem skumulowanego bezrobocia do skumulowanej dezinflacji. sek iC't dostarcza pewnych dowodow na poparcie oddzialywania oczekiwan i wia-
rygotlnosci, podkreslanego przez Lucasa i Sargenta.
W gornej cz^sci tabeli (wiersze 1—3) widac jasno, ze zaden cud wiarygodnosci nic • WsptVfczynniki poswi^cenia sq. mniejsze w tych krajach, w ktorych umowy ptacowe
nast^pit: wiersz 2 pokazuje, ze dezinflacji towarzyszyio wysokie bezrobocie. Srednia zaw icrane st| na krotszy czas. Dostarcza to pewnych dowodow wspieraj^cych pod-
stopa bezrobocia przekroczyia 9% w latach 1982 i 1983, osi^gaj^c najwyzszy poziom kresli'iiiie przez Fischera i Taylora struktury umow piacowych.
10,8% w grudniu 1982 r.
Odpowiedz na pytanie, czy koszt w postaci bezrobocia byi nizszy, niz wynika to Podsumujmy: tworcy polityki napotykaj^ wym iennosc miedzy bezrobociem a in-
z tradycyjnego podejscia, zamieszczona jest w dolnej cz^sci tabeli (wiersze 4-6). Zgod- liacj;p W szczegoinosci trwaia obnizka inflacji wymaga wyzszego bezrobocia przez
nie z tradycyjnym podejsciem kazdy punkt dezinflacji powinien wymagac okoio ( 1 / a) pewien czas. Mozna byio miec nadziej^, ze przy wiarygodnej polityce wymiennosc ta
= 1 / 0,73 = 1,36 lat punktowych nadm iem ego bezrobocia. W wierszu 4 obiiezylisrny bcdzie znacznie korzystniejsza. Dost^pne dowody mozna odczytac w ten sposob, ze
skumulowan^ liczb^ lat punktowych nadm iernego bezrobocia od 1980 r., zaktadajuc korzysci ■/.wiarygodnosci mog^ istniec, ale sq. niewielkie30.
naturaln^ stop^ bezrobocia rown^, 6 %. W wierszu 5 podana jest skumulowana dez-
inflacja - spadek inflacji w stosunku do poziomu z 1979 r. Wiersz 6 pokazuje wspot-
czynnik poswi^cenia, stosunek skumulowanych lat punktowych bezrobocia po w yA -j
stopy naturalnej do skumulowanej dezinflacji. Podsu" )wanie
Z tabeli wynika, ze nie bylo zadnych widocznych „korzysci z wiarygodnosci .
W 1982 r. wspotczynnik poswi^cenia wygl^dai caikiem dobrze: skumulowany spactek inflacj^, produkcj^ i bezrobocie i^cz^ trzy zaleznosci.
inflacji od 1979 r. wyniosi niemal 9,5 punktow procentowych przy koszcie w posta-
i ■ Prawo Okuna, ktore wi^ze zmian^ stopy bezrobocia z odchyleniem tempa wzro-
ci 6,3 lat punktowych bezrobocia - co daio wspoiczynnik poswi^cenia 0,66 zamiast
siu. produkcji od normalnej stopy wzrostu. Obecnie w Stanach Zjednoczonych
wartosci 1,36 wynikaj^cej z tradycyjnego podejscia. Jednak w 1985 r. wspdiczyn‘
nik poswi^cenia osi^gn£|i 1,32. Spadek inflacji o 10% osi^gni^to kosztem 13-i 'Xili wiarygodnosci w polityce pienisjznej wrocimy w rozdziale 25.
 9 Q 7i
ziaf 9 Inflacja, aktywnosc gospodarcza i wzrost nominainej poriazy pieniqdza

wzrosl produkcji w tempie wyzszyrn o 1% od normainego przez jeden rr.._ Mgjwazniejsze term iny
wadzi do spadku stopy bezrobocia o okoto 0 ,4 %.
2. Funkcja t^cznej podazy - krzywa Phillipsa - ktora wi^ze zmian^ stoov ' prawo Okuna 274
cji z odciiylenieni rzeczywistej stopy bezrobocia od stopy natu raln ej.1 |siorm alna stopa wzrostu 276
w Stanach Zjednoczonych stopa bezrobocia nizsza o 1% od naturalnc; rrze'- - „Chom ikow anie” pracow nikow 276
jeden rok prowadzi do wzrostu inflacji o okoio 1 %. Skorygowany wzrost nom inalnej poda% pienic|dza 282
3. Funkcja t^cznego popytu, ktora wi^ze stop? wzrostu produkcji ze stopq wzro^iu Dezinflacja 286
nominalnej podazy pieni^dza. Stopa wzrostu produkcji rowna jest stopie v.-zro- . Roczny punkt nadm iernego bezrobocia 286
stu nominalnej podazy pieniqdza pomniejszonej o stop^ inflacji. Przy danvrn Wspoiczynnik poswiecenia 237
wzroscie nominalnej podazy pieni^dza wyzsza inflacja prowadzi do woiiiiei'-ze- - Kiytyka Lucasa 288
go wzrostu produkcji. . W iarygodnosc 289
. Sztywnosci nom inalne 290
W srednim okresie stopa bezrobocia rowna jest stopie naturainej, a produK.c;a ro- i
Roziozenie decyzji placowych w' czasie 290
snie wediug naturalnej stopy wzrostu. Wzrost nominalnej podazy piem%d:.;a okre-
sla stop^ inflacji: zwi^kszenie tem pa wzrostu nominalnej podazy pieniqd
prowadzi do wzrostu stopy inflacji o 1%. Jak wyrazii to Milton Friedman, inflacja
jest zawsze i wszsjdzie zjawiskiem pienieznym.
W krotkim okresie zmniejszenie tempa wzrostu nominalnej podazy pieni^ciza pro- ■
rvtania i problemy
wadzi do spowolnienia wzrostu gospodarczego i zwi^kszenia stopy bezrobocia na -
pewien czas. Szybki sprawdzian

Dezinflacj^ (zmniejszenie stopy inflacji) mozna osicjgn^c jedynie kosztem wyzszego

1. Korzystajqc z informacji przedstawionych w tym rozdziaie, oznaczcie kazde z po-
bezrobocia. Jakie bezrobocie jest konieczne, to kwestia kontrowersyjna. W tni-
■mzszych twierdzen jako prawdziwe, fatszywe lub niepewne. Krotko wyjasnijcie.
dycyjnym podejsciu zakiada si^, ze ludzie nie zmieniaj^ sposobu formuit) =>.ni-r
oczekiwan inflacyjnych, kiedy polityka pieniqzna ulega zmianie, zmiana poiitvki - - a. Stopa bezrobocia w Stanach Zjednoczonych pozostanie stala, jesli tylko wzrost
nie ma zatem wptywu na zaleznosc mi^dzy inflacj^ a bezrobociem . Z podejscia ; / ■' orodukcji b^dzie dodatni.
tego wynika, ze dezinflacj^ m ozna osicjgn^c przez krotkotrwaiy, ale duzy vvzrost 1 ' . b. Wiele firm woli zatrzymac pracownikow, kiedy popyt jest niski (zamiast ich
bezrobocia albo przez trwaj^cy dtuzej i mniejszy wzrost bezrobocia. Jednak poli- : zwolnic), nawet jesli zasob pracy nie jest w pelni wykorzystany.
tyka nie moze wptyn^c na !acznc| liczb^ lat punktowych nadm iernego bezrobocia. ■-c. Ksztaltowanie siq prawa O kuna w roznych krajach i dziesi^cioleciach spojne
Wediug alternatywnego podejscia, jesli zmiana polityki pienieznej jest wiarygodna. ; ; ■ jest z tym, co wiemy o zachowaniach firm i regulacjach rynku pracy.
to sposob formulowania oczekiwan m oze si^ zmienic, prowadz^c do mnicjszego d. Istnieje stabiina ujemna zaleznosc miedzy stop^ inflacji a stop^ wzrostu pro-
przyrostu bezrobocia, niz przewidywaioby tradycyjne podejscie. W swej skrajnej dukcji.
formie ow aiternatywny pogl^d sugeruje, ze jesli polityka jest w peini wiitrygod- e. W srednim okresie stopa inflacji rowna jest stopie wzrostu nominalnej podazy
na, mozliwe jest osi^gni^cie dezinflacji bez kosztu w postaci bezrobocia. W .mniej pieni^dza.
radykalnym uj^ciu przyznaje si^, ze choc sposob formulowania oczekiwa:A moze f. Zgodnie z zaleznosci^ opisujqc^ krzyw^ Phillipsa, wspotczynnik poswi^cenia
siq zmienic, to istnienie sztywnosci nominainych prawdopodobnie doprowadzi do nie zalezy od szybkosci dezinflacji.
pewnego wzrostu bezrobocia, jednak nizszego, niz wynikaloby z podejscia trady- ■ g. Gdyby Lucas i Sargent mieli racj^ i gdyby poiityka pieni^zna byia w peini wia-
cyjnego. rygodna, nie byioby zadnej zaieznosci mi^dzy inflacj^ a bezrobociem - krzywa
Dezinflacja w Stanach Zjednoczonych na poczqtku lat 80., kiedy to inflacja spadia Phillipsa by nie istniaia.
o okoio 10%, wiqzata si^ z gt^bokq recesj^. Koszt w postaci bezrobocia b l’ski byi fa. W przeciwienstwie do tradycyjnej analizy bazuj^cej na krzywej Phillipsa, doko-
przewidywanemu przez tradycyjne podejscie. nana przez Taylora analiza roziozonych w czasie umow ptacowych przemawia
za powoinym podejsciem do dezinflacji.
i. Dokonana przez Baiia analiza licznych przypadkow dezinflacji dostarcza pew-
nych dowodow na poparcie zarowno skutkow wiarygodnosci (Lucas i Sargent),
lak i skutkow umow ptacowych (Fischer i Taylor).
29 8 Cz^sc gtowna. 3. Inflacja, aktywnosc gospodarcza i wzrost nominalnej podazy pieniqdza 299

2. Jak wynika z rownania (9.2), szacowane rownanie prawa Okuna dla Stai ■ K. — K t_ x — — (U, — 5 % ) + 0,1/A,
noczonych dane jest przez:
zie /i oznacza marz^.
u, - « = —0 ,4 (g )Y - 3 % ). Zaiozmy, ze bezrobocie jest pocz^tkowo rowne stopie naturainej. Przyjmijmy
•az, ze fi rosnie w wyniku wzrostu ceny ropy naftowej, lecz wtadze monetarne
a. Jaka stopa wzrostu produkcji prowadzi do wzrostu stopy bezrobe-";;/; o y
i^z utrzymuj^ stop^ bezrobocia na poprzednim poziomie.
roczme? Jak to mozliwe, ze stopa bezrobocia rosnie, choc stopa wzr.ov-j r>rr,.
dukcji jest dodatnia? f ',o sitj stanie z inflacj^?
b. Zaiozmy, ze stopa wzrostu produkcji pozostaje staia przez nastep ”-.; czten, Co powinny zrobic wiadze m onetarne, zamiast probowac utrzymac stoptj bez-
lata. Jaka stopa wzrostu pozwolilaby obnizyc bezrobocie o 2 punkty procemo'- robocia na poprzednim poziomie?
we w cii|gu tych czterech lat?
c. Jakiej zmiany w prawie Okuna spodziewaiibyscie sie, gdyby tempo Du na-iysiu
zasobu siiy roboczej byio wyzsze o 2 punkty procentowe?
6 . Wiarygodnosc i dezinflacja.
3. Zaiozmy, ze gospodark^ opisac mozna nast^puj^cymi trzema rownania
Z alozm y, ze krzywa Phiiiipsa dana jest przez:
11, ~ = -0,4(gvr - 3%) prawo Okuna,
Kt = Kt‘ - (U: - 5%),
x — = —(« — 5%) krzywa Phillipsa,
Sy, = Sml - x, i^czny popyt. /i:s inflacja oczekiwana dana jest przez:

a. Jaka jest naturalna stopa bezrobocia w tej gospodarce? K, = K t_ v

b. Zaiozmy, ze stopa bezrobocia rowna jest naturainej i ze stopa inflacj! wynosi

: Ile wynosi w tej gospodarce wspoiczynnik poswi^cenia?
8 %, Jaka jest stopa wzrostu produkcji? Jaka jest stopa wzrostu nominalnej
podazy pieni^dza? Zaiozmy, ze bezrobocie jest pocz^tkowo rowne stopie naturainej, a k = 12%'.
c. Zaiozmy, ze warunki takie same jak w punkcie b, kiedy w roku t wladze uzy- aiik centrainy uznaje, ze inflacja na poziomie 1 2 % jest zbyt wysoka i ze pocz^w-
waj^ polityki pieni^znej, aby obnizyc stope; inflacji do 4% w roku t i utrzvmac s/.y od roku t b^dzie utrzymywac stop? bezrobocia o 1 punkt procentowy powyzej
h na tym poziomie. Przy tej stopie inflacji i przy wykorzystaniu krzywej Phil- stopy naturainej, dopoki inflacja nie spadnie do 2%.
lipsa, co musi si^ stac ze stopq. bezrobocia w latach t, t + 1 , t + 2 i koleinvch?
b. Obliczcie stop<j inflacji dla lat t, t + 1, t + 2 i koiejnych.
Przy danej stopie bezrobocia i przy wykorzystaniu prawa Okuna, co musi sic
c. Przez iie lat bank centrainy musi utrzymywac stop^ bezrobocia powyzej na-
stac ze stop<| wzrostu produkcji w latach t, t + 1, f + 2 i koiejnych? Przy danej
turalnej? Czy wynikaj^cy st£|d wspoiczynnik poswitjcenia jest zgodny z wasz^
stopie wzrostu produkcji i przy wykorzystaniu rownania i^cznego pop}-tu, jaka
odpowiedzii| z punktu a?
musi byc stopa wzrostu nominalnej podazy pieni^dza w iatach t , t + l ,t + 2
i kolejnych? Teraz zaiozmy, ze ludzie wiedz^. o zamiarze banku centralnego obnizenia infla-
cji do 2 %, jednak nie S£t pewni, czy bank centrainy b^dzie skfonny zaakceptowac
4. Wyobrazcie sobie, ze doradzacie rz^dowi, ktory chce obnizyc stop^ inflacji. Roz-
stope bezrobocia wyzszq. od naturalnej. W rezultacie ich oczekiwania inflacyjne
wazane sq. dwie mozliwosci wyboru: stopniowa redukcja inflacji w ci^gu kiSku lai
sa sredfiiq. wazon^ celu inflacyjnego na poziom ie 2 % i inflacji z poprzedniego
lub natychmiastowa obnizka inflacji.
rokr, czyli:
a. Przedstawcie argumenty za kazd^ z tych mozliwosci i przeciw niej.
< = A2% + (1 - X ) k _ v
b. Jesii wzi^c pod uwag^ jedynie wspoiczynnik poswi^cenia, ktora mozliwosc jcst
korzystniejsza? Dlaczego moglibyscie zechciec uwzgl^dnic inne kryteria poza . dzie X to waga przypisana celowi banku centralnego 2%.
wspoiczynnikiem poswi^cenia?
d. Niech X = 0,25. Iie czasu trzeba, zanim inflacja ositypiie 2%? Ile wynosi wspoi-
c. Jakie szczegolne cechy tej gospodarki chcieiibyscie rozwazyc, zanim uclziehcic
czynnik poswi^cenia? Dlaczego jest on inny niz w punkcie c?
rady?
Zaiozmy, ze po stosowaniu nowej poiityki pieni^znej juz przez jeden rok ludzie
5. Marze, bezrobocie i inflacja.
zaczynajat wierzyc, ze bank centrainy naprawd^ jest zdecydowany na obnizenie
Zaiozmy, ze krzywa Philiipsa dana jest przez:
inflacji do 2%, W rezultacie teraz ustaiaj^ oczekiwan^ inflacj^ wediug formuty:
300 Cztjsc g to w n a ..
, infiacja, aktywnosc gospodarcza i wzrost nominalnej podazy pieniqdza 301

n i; = 2 %. ie n a s tr o n e in t e r n e t o w a B iu r a S t a t y s t y k i R y n k u P ra c y (www.bls.gov)
e. Od ktorego kolejnego roku bank centralny rnoze pozwolic stopie b« znajdzcie m iesi^czne dane dotyczqce w ielkosci zatrudnienia i bezrobocia
wrocic do stopy naturalnej? Jaki jest teraz wspotczynnik poswisjceni '■ Zauwazycie, ze w kazdym miesi£[cu 2001 r. poziom bezrobocia wzrastai.
f. Jakiej rady udzielilibyscie bankowi centralnem u, ktory chce obnizyc r,-.. , Czy w k to iy m s m ie s ic je u (m ie s ia c a c h ) 2001 r. wzrosl poziom zatrudnienia?
flacji, zwiekszaj^c stopsj bezrobocia w tak maiym stopniu i na tak kr :o mozliwe, ze w tym samym miesi^cu wzrasta z a r o w n o zatrudnienie, jak
jak to tylko mozliwe? i bezrobocie?
7. Skutki trwaiego obnizenia stopy wzrostu nominalnej podazy pienii|dza.
Zaiozmy, ze gospodark^ opisac mozna nastQpuj^cymi trzema rownania

ut - ut_, = ~ 0 ,4 (g vf — 3%) prawo Okuna, Litsratura uzupetniajqca

Kt — = ~ {ur - 5%) krzywaPhillipsa,
Sy, = g,n, ~ K, t£iczny p°pyL ■ ■ pis polityki pieni^znej w Stanach Zjednoczonych w latach 80. przedstawia Mi-
ael Mussa, rozdzial 2 w: M. Feldstein (red.), American Economic Policy in the
a. Zmniejszcie liczbe rownan do dwoch, podstawiaj^c gyt z rownania
80$, University o f Chicago Press and N BER , Chicago 1994, s. 81-164. J e d e n
popytu do prawa Okuna.
/ komentarzy do tego rozdziaiu zamiescii Paul Volcker, ktory w iatach 1979-1987
Zaiozmy na pocz^tek, ze ut = ut_t = 5% ,grm = 13% i rct = 10%. Teraz om-'jmii- orzewodniczyi Radzie Gubernatorow F e d .
m.y, ze wzrost podazy pieniadza zostaje trwale obnizony z 13% do 3%, pccz'/uaiac
od roku t.

b. Obliczcie (korzystajac z kalkuiatora lub arkusza kalkulacyjnego) be ••.

i inflacjq w latach t, t + 1 , t+ 10.
c. Czy inflacja spada gladko z 10% do 3%'? Dlaczego tak lub dlaczego
d. Obliczcie wysokosc stopy bezrobocia i stopy inflacji w srednim okres

Do dalszych przemyslen

8 . Wejdzcie na stron^ internetow^ Biura Analiz Ekonomicznych (Bureau c f Econo-

mic Analysis, www.bea.gov) i znajdzcie kwartalne dane dotycz^ce realneg-) PKR
mierzonego lancuchowo dla lat 2002 i 2003. Wejdzcie na stron^ Biura S:-;.tystyki
Rynku Pracy (Bureau of Labor Statistics, www.bls.gov) i znajdzcie dane «L:;lyczqC'j
miesiecznycli stop bezrobocia i miesi^cznych wieikosci zatrudnienia dlr. iat 2 0 0 2
i 2003.

a. Czy wzrost produkcji mi^dzy 2002 r. a 2003 r. by! dodatni?

b. Co staio si^ ze stop^ bezrobocia w okresie od stycznia 2002 r, do czerwcu
2003 r.?
c. Jak mozna pogodzic odpowiedzi z punktow a i b?
d. Przyjrzyjcie si(j teraz poziomowi zatrudnienia. Porownajcie miesi^c. ■
kosci zatrudnienia z wrzesnia i grudnia 2002 r. Co staio si^ z zatruc,:'.ieniem
w ostatnim kwartale 2 0 0 2 r.?
e. Czy w ostatnim kwartale 2002 r. wzrost produkcji byi dodatni?
f. Jak mozna pogodzic odpowiedzi z punktow d i e?
\V Ri. ' ^ p n y c h c z te re c h r o z d z ia ta c h k o n c e n tr u je m y u w a g e n a d lu g im
orTcr-ie. Tym, co d o ra in u je w d iu g im o k re s ie , n ie sq. w a h a n ia k o n iu n k -
rijrv ale w z ro st g o sp o d a rc z y , M u sim y w iec te r a z z a p y ta c , co d e c y d u je
o scie.
IgiS ;.v

zdziaf 10
Rozdzial 10 zawiera najwazniejsze fakty dotyczf|ce wzrostu gospodarczego, Po
pierwsze, opisano tu szczegotowo wzrost PKB w krajach rozwini^tych w ostatnim
poiwieczu. Nast^pnie, patrzs|C z szerszej perspektywy, ukazano, w skali czasowej
historii ludzkosci, ze taki wzrost jest zjawiskiem nowym. Nie jest jednak zjawiskiem
powszechnym - niektore kraje doganiaj^. kraje rozwini^te, ale wiele biednych kra-
jow cierpi z powodu braku wzrostu lub niskiego jego poziomu.

W tym rozdziale rozwazania koncentruj^ si^ na wyjasnieniu znaczenia akumulacji

kapitalu dla wzrostu. Wynika z nich, ze akumulacja kapitaiu nie zapewnia trwa-
tego wzrostu, ale faktycznie wpiywa na poziom PKB. Wyzsza stopa oszcz^dnosei
z;tzwyczaj prowadzi pocz^tkowo do mniejszej konsumpcji, ale w dlugim okresie
n;ist^puje jej wzrost.

- .
304 Czesc gtowna. Okrss

1C

Przedmiotem rozwazan w rozdziale 12 jest postqp techniczny. Wyj it gospodarozy - po

w jaki sposob diugookresowa stopa wzrostu jest uzalezniona od temp;
pu. Analizowane jest znaczenie, jakie wydatki na badania i rozwoj ni£
dzania post^pu technicznego. Wraca si^ tez tu do podstawowych faktow ;
wzrostu ukazanej w rozdziale 10 , interpretuj^c ja w swietle teorii przeds!- wlonci
w rozdziaiach 10-12.

iozdziaf 13 postrzeganiu stanu gospodarki zazwyczaj doininujit krotkookresowe waha-

losci gospodarczej z roku na rok. Recesja wywoluje przygn^bienie, a ozy-
W rozdziale 13 (fakultatywnym) analizowane s<| kwestie wi^z^ce si^ z posiopcm vvicme .ipcymizm. A le jesli przyjrzymy si^ aktywnosci gospodarczej w diugim okresie,
technicznym w krotkim, srednim i dlugim okresie. Rozpatruje sie zaleznosci mic- ps;--<ieri.:!0.y przez wiele dziesiecioleci, sytuacja si^ zmienia. Rola wahan traci na sile.
dzy post^pem technicznym, bezrobociem i nierownosciami piacowymi w W )brazie dominuje wzrost - staie zwi^kszanie si^ i^cznej produkcji w czasie.
i srednim okresie. O m ow ionajest tez rola instytucji w podtrzymywaniu p:;st^pu Sla il.istracji 10.1 przedstawiono zmiany PKB Stanow Zjednoczonych (w cenach
technicznego i wzrostu w dlugim okresie. z 2000 i / od 1890 r. Lata 1929-1933 na ilustracji to gi^boki spadek PKB w czasie
Wielkiegi.- Kryzysu, a lata 1980-1982 to okres najgl^bszej powojennej recesji. Zauwaz-
, jai: malo istotne te dwa wydarzenia w porownaniu ze staiym wzrostem PKB
w (>kresi; ponad 1 0 0 lat.
Teraz nasze zainteresow ania przenosz^ si^ z analizy wahan gospodarcz'/ch na
wzros!: gospodarczy. Inaczej mowiac, odchodzim y od badania determinant wzr jstu
produkcii w krotkim i srednim okresie, zdominowanych przez wahania, w s tr;c e o.w-
lizv dtugookresowej, w ktorej dominuje wzrost gospodarczy. Naszym celeirt jest zro-
zumiuiie, co decyduje o wzroscie, dlaczego niektore kraje rozwijajj| sie, a inne nie,
i diaczeg j niektore kraje s^ bogate, podczas gdy wiele innych wciaz tkwi w ubostwie.

• W poarozdziale 10.1 omawiamy podstawowa. kwestifj pomiaru, czyli to, jak zmie-
rzvc poziom zycia.
‘ W podrozdziaie 10.2 przedstawiamy wzrost w Stanach Zjednoczonych i w innych
oogarych krajach w ci^gu minionych ponad 50 iat.
• W podrozdziaie 10.3 ujmujemy wzrost z szerszego punktu widzenia w odniesieniu
zarcwno do wiekszej liczby krajow, jak i do diuzszych okresow.
8 Podiozdzia! 10.4 to elem entarz analizy wzrostu gospodarczego; wprowadzamy
tu jej podstawow^ konstrukcj^ teoretyczncj., ktora b^dzie rozwijana w nast^pnych
rozdziaiach.
 30 6

ist gospodarczy - podstawowe fakty 307

dochodem pet capita w Stanach Zjednoczonych, mozemy wyliczyc indyjski

9600 — be w rupiach, posluzyc si^ kursem walutowyin do wyrazenia indyjskiego
iolarach i porownac go z PKB na osobe (w dolarach) w Stanach
i ... ych. Tb proste rozwi^zanie jest niewystarczaj^ce z dwoch powodow.
4800 —

alutowe mog£i siq bardzo zm ieniac w czasie (wiecej na ten tem at zob.
, 1 8 -2 1 ). Na przyklad w latach 80. XX w. kurs dolara do walut partnerow
2400 . 1 ych Stanow Zjednoczonych najpierw wzrastai, a nast^pnie spadi w przy-
o 50%.. Na pewno przeciez poziom zycia w Stanach Zjednoczonych ani
sl najpierw o 50%, ani pozniej nie spadi o 50% w porownaniu z poziomem
1200 crajach bcjdacych w tamtym dziesi^cioieciu ich partneram i handlowymi,
!;;!■: ?go wniosku doszlibysmy jednak, gdybysmy m ieli porownywac PK B per
roznych krajach wykorzystuj^ckursy walutowe.
600
. |)niea nrzyczyna wykracza poza skutki fluktuacji kursow walutowych. Przy uzyciu
bic7 ;ic-;'.;o kursu walutowego PKB na osob^ w Indiach wynosii w 2006 r. 790 dol.
w poruvnaniu z 44 tys. dol. w Stanach Zjednoczonych. Jest oczywiste, ze w Sta-

idnoczotiych nikt nie mogiby przezyc za 790 dol. rocznie. Z a tak^ sum^
300 rrrrrmTmiiniiiiiHunirmnTTimnT/TiTmfrfjnfirnrinTmiTiiHirrrmTTTr"--------
1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 jc d n a k : udzie zyj£[ - choc, rzecz jasna, nie najlepiej - w Indiach, gdzie ceny dobr
Qd 1890 r. iqczna produkcja Stanow Zjednoczonych wzrosia czterdziestodwukrotnie. podMrv. owych, czyli dobr niezb^dnych do egzystencji, Sc| znacznie nizsze niz w Sta-
Zrodfo: Dla 1st 1890-1947, Histonca! Statistics o fth e United States; dla lat 1948-2006, National Income ano n u u u u Mnjnnmr nacii Ziednoczonych3. Poziom konsumpcji przeci^tnego mieszkahca Indii, ktory
llu stra cja 10.1, PKB Stanow Zjednoczonych od 1890 r,! vj--.!•/■. • . przewaznie dobra podstawowe, nie jest 56 razy mniejszy (44,7 tys. dol.
pod/.idone przez 790 dol.) niz przecicjtnego Amerykanina. Odnosi si^ to rowniez
ilo poif- .¥nan wszystkich krajow, a nie tylko Stanow Zjednoczonych i Indii. Na ogoi
im muiojsza jest w danym kraju produkcja na osob^, tym nizsze s^ w tym kraju
10,1. Mierzenie poziomu zycia ixiiy Awnosci i podstawowych usiug.

Kicciy /■•tem Voncentrujemy sie na porownywaniu poziom u zycia, otrzymujemy

Giownym powodem poswitjcania uwagi wzrostowi gospodarczemu |«,si u>. zc s/.uc- d o k la d iiic r- uiiki, jesli uwzgl^dnimy te dwa wyzej wymienione efekty - zmiennosc
golnie obchodzi nas poziom zycia. Chcemy wiedziec, jak zmieniai sie noziom zvcia kursow wa'.ino;'ych i roznice w cenach mi^dzy krajami. Szczegoiy m etod obliczania
z uplywem czasu. Chcemy si§ dowiedziec, o ile wyzszy jest ten. pozio.ti w jednvm skornpi. >0 / ^ i.e, ale zasada jest prosta. Wartosc PKB - i tym samym wartosc f Kl!
Itraju w porownaniu z innymi. Zmienn^, ktorej chcemy si^ przyjrzec i norownvwac ;ia osobe - je-> Dhliczana za pom oc^ zestawu cen wspoinego dia wszystkich krajow.
jej zmiany
jako taka2. w czasie i mi^dzy krajami, jest zatem produkcja n a osobf, a nit pj'oclukfj;i Warlosc iiczb •’ azaj^cych reainy PKB, ktore mozem y traktowac jako miary sily na-
hywc/.ej w czas'- i w roznych krajach, nazywamy parytetem sily nabywczej (PSN).
Hartl/icj szczegoiowo omawiamy t§ kwesti^ w ramce 1 0 .1 .
Pojawia sitj wi^c praktyczny problem: jak m ozem y porownywac orodukcj(? n;i oso
Kicdy porownujemy kraje biedne z bogatymi, roznice mi^dzy liczbami uzyskanymi
b§ w ioznych krajach? Kraje uzywaja roznych walut, to te z w artosc produkcji v\ k;i-y-
dym kraju jest wyrazana w ich wiasnej walucie. Rozwi^zaniem nasuwf”f|cvm su; samo /;i poinocH PSN a tymi opartymi na biez^cych kursach walutowych mogq byc bardzo
p rz e z s i^ je s t uzywanie kursow walutowych. N a p r z y k ia d p o r o w n u ja c PKB per "Uzc. \\racaj£|c do porownania mi^dzy Stanam i Zjednoczonymi i Indiami, mozemy
'e stosunek PKB na osob<j przy biezqcych kursach walutowych wynosii
Do pomiaru PKB na osi pionowej zastosowalisrny skal^ Iogarytmiczn%. Jci cccha charaK’l'■ ' f>- ^r v ' >korzystaniu m etody PSN wynosi zas „zaledwie” 12. Mimo ze wcit|z jest to
iystyczn' 4 jest to, ze taki sam proporcjonalny wzrost zmiennej przedstawia na osi ^ucncK icj "aii'1-- dzo duza, jest znacznie mniejsza niz przy wykorzystaniu kursow waluto-
dfugosci. Wiecej wj'jasnien o wiasnosciach skaii logarytmicznej zawiera Aneks 2 n;; koncu k->;i/Ki.
- Produkcj^ na osobtj nazywa sie rowmezprodukcjq per capita (iac. „na glc . ■ ; lo/.nice mi^dzy wynikami uzyskanymi za pomoct| tych dwoch metod zazwyczaj
uwagtj, ze produkcja jest zawsze rowna dochodowi, mozna postugiwac sitj terni :■■!':' kiedy dokonujemy porownah w grupie krajow bogatych. Wykorzystuj^c
osob^” lub „doch6dper capita”.
mijmy podobn;; dyskusje w rozdziale 1, kiedy opisywalismy PKB na osobe w Chinach.
 30 8 Czqsc gtowna. vVzrost gospodarczy ~ podstawowe fakty 30 9

dane a n a liz o w a n e w ro z d z ia le 1, o p a rte n a w y k o r z v s ta n iu n ie to d v b ie z ; oach Zjednoczonych roczna konsurnpcja na osob^ wynosi 20 tys. dol. Wszy-
walutowych, stwierdzilismy, ze P K B n a o s o b e w S ta n a c h Zjednoczon i/kanie kupujcj tylko dwa dobra - co roku kupujt| nowy samochod za 1 0 tys,
wynosii 1 2 5 % P K B na osob^ w Niemczech. J e s li natomiast s to s u je si^ m< .: >ztsj wydajcj. na jedzenie. C ena koszyka artykuiow zywnosciowych wynosi
P K B n a osobsj w S ta n a c h Zjednoczonych s ta n o w i 1 3 8 % P K B n a o s o b ^ Stanach Zjednoczonych 10 tys. dot.
M o w ia c ogolniej, m e to d a P S N k a z e p rz y p u s z c z a c , ze w S ta n a c h Z je d n o c z c • .. • -.■s! roczna konsumpcja na osob^ kosztuje 60 tys. rubli. Ludzie wymieniajci
ziom PKB na m ie s z k a n c a w cic jz je s t najwyzszy wsrod n a jw a z n ie js z y c h krajo^ ,.. : <v po 15 latach. Cena samochodu wynosi 300 tys. rubli, tak wi^c kazda oso-
Zanim zajmiemy si^ wzrostem gospodarczym, z a k o n c z m y tcj cze sc te k s t .. ,.■■■,■, , pa v-.’ ' na samochod srednio 20 tys. rubli (300 tys. rubli podzietone przez 15 lat).
uwagami. Roju"- cupujq taki sam koszyk artykulow zywnosciowych jak Amerykanie za 40 tys.

• D la d o b r o b y tu ludzi k o n s u rn p c ja jest wazniejsza niz ich dochod. Niek ■ . ■

. ■■.■,■, i i amerykanska zywnosc oraz sam ochody sq tej samej jakosci. (M ozna
cic|gaia. s ta d w n io s e k , ze konsumpcja na osobe je s t le p s z y m miernikiem poziomii ; kwestionowac realizm tych zaiozeh. To, czy sam ochod z kraju X jest tej
z y c ia niz p r o d u k c ja n a osobq. (Tak wiasnie p o s te p u je m y w ra m c e 10.1). , ., : 3sci co samochod z kraju Y, jest jednak przede wszystkim problemem eko-
s to s u n e k k o n s u m p c ji d o produkcji w roznych k ra ja c h ksztaltuje si§ d o s c ];ouobnii;. :ionu; v': obliczajcj.cych PSN). Kurs walutowy wynosi 1 dol. = 30 rubti. Jaki jest po-
u s z e re g o w a n ie krajow je s t m n ie j wi^cej ta k ie s a m o , b e z wzgl^du n a to , cz iumpcji na osobe w Rosji w porownaniu z poziom em konsumpcji na osobcj
wskaznika konsumpcji na osob^, czy PKB na osobey w Star>r- . Zjednoczonych?
• Jesli s i^ a n a liz u je s tro n e podazow^, wazniejsze mog^ s i^ wydawac rozr • je ';■■ m ze sposobow udzietenia odpow iedzi na to pytanie jest wykorzystanie
dajnosci n iz roznice w p o z io m ie zycia. W t y m przypadku w la s c iw q . rr.iara iest . ntowego do przeliczenia poziom u konsumpcji na osob^ w Rosji na dolary.
produkcja na zatrudnionego lu b - n a w e t lepiej - produkcja na godzinq p , ■; ■ 14 metod%, konsumpcja na osob^ w Rosji wynosi 2000 dol. (60 tys. rubli
dysponujemy informacjami o catkowitej liczbie przepracowanych g o d z n i). W za- p-Hi/i-. - e przez 30 rubli za dotara). Wedtug tych wyliczen konsumpcja na osob^
leznosci o d k r a ju p r o d u k c ja n a osob§ i p r o d u k c ja n a z a tr u d n io n e g o (lu o godzini; w Rosji -..anowi zaledwie 10% ameiykahskiej.
p r a c y ) b^dzie roznic si§ t a k s a m o , j a k relacja lic z b y p r a c o w n ik o w ( lu n godzin) odpowiedz ma sens? To prawda, rosyjscy konsumenci s^ biedniejsi niz Ame-
do liczby ludnosci. Gtown^ przyczyn^ roznicy w poziom ie zycia m i^ d z y Munami nkanic. ; le przeciez zywnosc jest w Rosji znacznie tahsza. Amerykanski konsument
Zjednoczonymi i Niemcami, n a k to rtj. wczesniej zwrocilismy uwag^, jesi roznicn wydajiic- cale 20 tys. dol. na zywnosc kupuje 2 koszyki artykufow zywnosciowych
w liczbie przepracowanych g o d z in , a n ie roznica w wydajnosci p ra c y w i.ych kra- (2i) ty'.. c:ol. podzietone przez 10 tys. dol.). Rosjanin, wydaj^c na iywnosc cate swoje
jach. Innymi stowy, niemieccy pracownicy s<| n ie m a l t a k s a rn o wydajni jnk amery- ni) ivs. i’l li, kupitby 1,5 koszyka (60 tys. rubli podzielone przez 40 tys. rubli). Postu-
k a h s c y . Pracuj^ jednak mniejszq lic z b c j g o d z in niz ich amerykanscy odpowiedniq. aujiic sie koszykami artykutow zywnosciowych, zauwazamy, ze roznica w konsumpcji
totez ich poziom zycia jest nizszy. iiii osoh-c fi obu krajach wygl^da na znacznie mniejsz^. Jesli przy tym wiadomo, ze
• Ostatecznym powodem , dla ktorego zajmujemy si^ poziom em z y c ia , jcst pnnv- * Sianacn Zjednoczonych przeznacza si<j na zywnosc po > / f , a w Rosji dwie trzecie
dopodobnie to, ze dbamy o szcz^scie. M ozna zatem zadac oczywiste py..; ne' ( .; ttyaatKo'.v, wyiiczenie to wydaje si^ odpowiedniejsze.
w yz s z y p o z io m zycia z w i^ k s z a poczucie szcz^scia? Odpowiedz z n a jd u je sie w ramcc C.zy i.iozemy jeszcze udoskonalic nasz^ pocz^tkov t odpowiedz? Tak. Jednym ze
10.2. Odpowiedz ta brzmi: tak, przynajmniej dla k r a jo w o produkcji na osooe poni- sposohov jest uzycie takich samych cen dla obu krajow, a potem obliczenie ilosci
zej 20 tys. dot., czyti w przyblizeniu o potow^ nizszej niz w Stanach ZjednoczonvLh. ka/.dcgo L-obra konsum owanego w obu krajach. Zaiozmy, ze wykorzystujemy ceny
Ta zaleznosc okazuje si^ jednak stabsza w bogatszych krajach. 'imeryk:;--;skie. Roczna konsumpcja w Stanach Zjednoczonych, wyrazona w cenach
iinicrykanskich, wci^z wynosi 20 tys. dol. A jak jest w Rosji? Co roku Rosjanin kupuje
okoto u.o ! samochodu (jeden samochod na 15 lat) i jeden koszyk artykulow zywno-
-cio"ycn, Uzyr'ajcic cen amerykahskich - konkretnie, 10 tys. dol. za samochod i 10 tys.
Obiiczanie wartosci sity nabywczej pieniqdza
Bamka 10.1

d°I-za Ko-»zyk ..rtykutow zywnosciowych - mozemy obliczyc wydatek na konsumpcj?

^osohe . Ro.ji [(0,07 x 10 tys. dol.) + (1 x lOtys. dot.)] = (700 dol. + 10 tys. dol.)
Wezmy pod uwag^ dwa kraje - nazwijmy je Stanami Zjednoczonymi i Rctsja, chocW- " 1 J » . / doi. (Vykorzystuj^c ceny amerykanskie do obliczenia poziomu konsumpcji
nie usiluj^ tu sprawiac wrazenia, ze cechy tych krajow odpowiadaj^ rzeczywisio-ici. ohu k; ;jach. zauwazamy, ze poziom konsum pcji na osobe w Rosji wynosi 53,5%
'*Gl- podzielone przez 20 tys. dol.) konsumpcji w Stanach Zjednoczonych.
10 zr czn-~ iepsze oszacowanie relatywnego poziomu zycia niz za pomoc^ pierw-
4 Uwaga! Jezeli jesli zamierzacie porownywac poziom zycia w roznych krajach, st(«Ujcit. •>■• VvJ ' v> ■torej szacowano dochod rosyjski na 1 0 % amerykahskiego.
metodij PSN.
 Czesc gfown /zrost gospodarczy - podstawowe fakty
311

Tego typu sposob obliczenia - wykorzystanie tych sarnych cen w rozn;

- lezy u podstaw metody PSN. Zamiast uzywac cen amerykanskich, tak ja. Iriandia^ ^ H o ia n d ia
^ n on io ^ a n a d a .S z w a jc a ria
N o w a Z e la n d ia ^ S z w e c ja , - , L)ania<|p>
przykiadzie (dlaczego uzywac cen amerykanskich, a me rosyjskich czy cho :: W o n e z ja Kolurnbm # M e k s > ,k
^ .’sinaamir H F
♦
<$><$>Austria %
;tany
^ V A ustra lia # B e l 9 ia N o ™ eora
skich?), w metodzie PSN wykorzystuje siq przeci^tne ceny w roznych kra : ’s la d t 1 ™ ^ ” “ c 2echy ™
atnam . .. . » .♦ ♦ P o r tu g a lia . <S>Niemcy
przecietne ceny nazywane mi§dzynarodowymi cenami dolarowymi'". Wie :
»„. . ♦ r ' ,a 1 9wa|♦
ktorymi posiugujemy si§ w tym rozdziale, powstaio na podstawie realizacji * I ' R lip in Y * . ’4 *A Izraei

projektu, znanego jako Penn Worid Tables (Penn oznacza Uniwersytet w f : 1 . . ^chinf00™ ^ /Wy Grecja%K0 reaP0 ludni0Wa
^ A fg ie ria ^ R e p u b lik a P olud niow sj A fryki

ktory realizuje ten projekt). Badacze pod kierownictwem trzech ekonomist ; : a Peru ♦ P o is k a
in d ie A ^ ^ ir a n A r . ^ S io w a c ja
Kravisa, Roberta Summersa i Alana H estona, w ci^gu 40 lat obliczyli irs : ♦ J o r d S a * * u tw f E s t 0n,a
xM ze rb e jd z a n ^ T u re /a
nie tvlko konsumpcj^, ale takze PKB i jego skiadniki dla wi^kszosci kra 3 M a cedonia
^Pakistan " ' |_0t w a .................. B angiadesz
pocz£j.wszy od 1950 r. | 51- - ’ <§><§>A ib a r|ia # ^ B ia t o r u s
Wi^cej informacji o tych obiiczeniach znajdziecie na stronie pwt.econ. i£ ' ' ' B uigaria
n um unia
(Jaki jest w Penn World Tables stosunek rosyjskiego do amerykanskiego P " . ^ Z im b a b w e
r ^ f <#■ R osja
wyliczonego metod^ PSN?). MFW i Bank Swiatowy obliczaj^wtasne wa '.;.-e: PSN. ■<7i ' •' ^ia Ukraina

ktor^ «a latwn dostepne, na stronie MFW - www.imf.org.

f 1 i '■ '■■ I .......... ■-■ ..........!-■■■ - .............. ) - ................. ■■-]
5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000
Dochod m osobg {w dol. rocznie)
ses Survey, 1999-2000 Wave".

liusifu^u ■.. .,,.cz^scie i dochod na osob^ w wybranych krajach

Bamka 10.2

W zrost gospodarczy a szczqscie

Pn nic: ../sze, wi^kszosc krajow z bardzo niskim i w skaznikam i szcz^scia to kraje
Ekonomisci czqsto przyjmuj^ z gory, ze wyzszy poziom produkcji na osooe ozuacza Huropy v'.schodniej, w ktorych w latach 90. X X w. upadl komunizm i ktore przezyiy
wi^ksz^ satysfakcj^ konsum enta i wi^ksze poczucie szcz^scia. Proby bezposrcdniego trudny ok.*"cs przechodzenia do kapitalizmu.
mierzenia szcz^scia dowodzj| jednak, ze obraz jest bardziej zfozony. Po dnyyie, kiedy pom inie si§ te kraje, uw idacznia si^ dodatnia zaieznosc mi^dzy
poziomern \zcz§scia a poziomem dochodu na osob^. Szcz^scie odczuwane jest stabiej
%krajach ‘veclnyeh niz w bogatych.
Wzrost gospodarczy a poziom szcz^scia w roznych krajach Po irzec:e, przypatruj^c si^ bogatym krajom - z wyliczen^ metod^. PSN produkcjq
n;i osobc nowyzej 20 tys. dol. (w d o larach z 1999 r.) - zauw azam y siab^. zaleznosc
N a ilustracji 1 pokazano wyniki proby okreslenia poziom u zadowolenia w kilku- miQdzy poziom em dochodu na osob^ a odczuwanym szcz^sciem . (Aby to dostrzec,
dziesi^ciu krajach pod koniec iat 90. X X w. W kazdym kraju grupie lucizi zadawano /akrvicic Iowei stron^ ilustracji i popatrzcie na praw a). Jak si^ wydaje, w tej grupie
dwa pytania. Pierwsze brzmialo: „Czy wziqwszy pod uwag§ cai<| swoj^ S'-'iuacie. po- krajow wyzszy poziom dochodu n a osob$ nie jest powi^zany z poziomem szcz^scia.
wiedziaibys, ze jestes osob^ bardzo szcz^siiw^, dosc szcz^sliw^, nie bard:"> ra» li'1».
nieszcz^sliw^?”. Drugie pytanie brzmiaio: „Uwzgl§dniaj^c wszystkie okohc/nos
jest twoj stopien zadowoienia z caiego twojego zycia?”. Odpowiedzi miaiy sic n Wzrost gospodarczy a poziom szczqscia - zmiany w czasie
na skaii od 1 (niezadow oiony) do 1 0 (zadowolony). Na skali osi pionowej ilu
odfozono sredni^, odsetka ludzi deklaruj^cych si^ jako szcz^sliwi lub bardzo s?czesli\M Na newno sens moze miec twierdzenie, ze porownywanie poziom u szcz^scia w roz-
w odpowiedzi na pierwsze pytanie i odsetka ludzi, ktorzy w drugim pytaniu zaznnc/.}fi sivch kraiach jest trudne. W roznych kulturach szcz^scie pojmowane jestw rozn y spo-
odpowiedz 6 lub wisjcej. N a skali osi poziomej ukazano poziom produkcji na osolx- ■'•ttb. N ie k to re kraje mog£i byc stale bardziej szcz^sliwe lub mniej szcz^sliwe niz inne.
w 1999 r., obliczonej m etod^ PSN. Przy obliczeniach dochodu na o s o b ^ - p o s iu z o u y Dlaiego pouczajqce b^dzie przyjrzenie si§ zmianom poczucia szcz^scia w jednym kra-
danymi Banku Swiatowego. ju z uDlvwctn czasu. Z iatwosci^ mozna tego dokonac w Stanach Zjednoczonych, gdyz
" 'diuacn Us|6 Inego Przegl^du Spoleeznego (G eneral Social Survey —GSS) od 1970 r,
* Ustalanymi na podstawie porownan cen danego dobra w roznych krajach (prz>P. ilum.). rowadza sitg badania ankietowe zadaj^c pytanie: „Czy uwzgl^dniaj^c cai% swoj^
312 Cz^sc giown; 0. W zrost gospodarczy - podstawowe fakty 313

s y tu a c jtj uznasz s itj za o s o b e : bardzo szczQ sliw cj, dosc s z c z ^s lrw a , niezbyt szc io in u z a d o w o le n ia . Powyzej tego p o z io m u zaleznosc ta s ta je s i§ s la b s z a . J a k
T a b e la t p rz e d s ta w ia odsetek o d p o w ie d z i w k a z d e j kategorii w latach 1975 aje, s z c z e s c ie zaiezy b a r d z ie j o d w zgiednego poziom u dochodow . Jesli ta k
'is c ie jest, ma to w a z n e konsekwencje dla polityki gospodarczej, przynajmniej
1
ch bogatych. Wzrost gospodarczy i p o lit y k a , k t o r a ma go s ty m u lo w a c , m o g a
k iu c z e m do szcz^scia .
------------------------------------
--------------------------------------------------' -

32
Richard Layard, Happiness. Lessons from a New Science, P e n g u in Books, New York
Dosc szczesliwy 55 !
-n 11
Niezbyi szczesiiwy

L ic z b y z ta b e ii 1 z a s k a k u j? t, W ci^gu u w z g ltjd n io n y c h w niej 21 la t docfad

w z ro s i o p o n a d 60%, a le zasadniczo n ie zmienii sie r o z k ia d p o z io m u szcz^sc,-- :n]
s lo w y , w z r o s t poziom u z y c ia nie w ia z a l s i§ z e w z r o s te m p o z io m u szcz^s ■ HVirost gospodarczy w krajach rozwiniQtych po 1 9 5 0 r.
w a n e g o p rz e z badanych. W y n ik i badan Instytutu Gallupa potwierdzaj^ t^ ■■■-■..
w okresie p o n a d 6 0 la t - o d s e te k iu d z i okreslaj^cych si? ja k o „bardzo szcz.
ta k i, jak n a pocz^tku lat 50. X X w. , ■ podrozdziale na poczqtku przyjrzymy si^ wzrostowi w krajach rozwini^tych
' r. W nast^pnym podrozdziale poszerzymy naszq a n a liz e zarowno o elem ent
i o przypadki innych krajow.
llzrost gospodarczy a poziom szczqscia wsrod pojedynczych ludzi
Taiifi!'-: .1. Zmiany produkcji na osob§ w czterech bogatych krajach od 1950 r.
Czy wnioski sformuiowane w p o p r z e d n im fragmencie r a m k i oznaczaj<|, ze ,, Roczna stopa w zrostu Realna produkcja na osob^
(a wiasciwiej „dochod”) „s z c z § s c ia n ie daj^”? O dpow iedz b r z m i: „ je d n a k r--...” Gdyb- t e c ; ; - " -'Kraj produkcji na osobg (w %) (w dol. z 2 0 0 0 r.)
20 04/195 0
ktos zapytai ludzi, c z y t o d a w n ie j, c z y to teraz, o poczucie s z c z ^ s c ia , b o --z c : iisdzic 1 § 5 0 -2 0 1 4 19 50 2004
prawdopodobnie o k r e s k | s i^ jako b a rd z ie j s z c z e s iiw i niz biedni. Wynika tc 3,3 5920 26168 4,4
w k to r e j, ja k w p o p rz e d n ie j, w y k o rz y s tu je si^ wyniki Ogoinego Przegl^du S> ecz:icgo . 4,6 2187 24661 11,2
i pokazuje s itj rozkiad stanu szcz^scia mi^dzy roznymi grupami dochodov.-- s ■■-,v Sta-> ■ :ania 2,7 8091 26762 3,3
n a c h Zjednoczonych w 1998 r. ■ loczone 2,6 11233 36098 3,2

,1 s .a n a r ii 3,5 6875 28422 3,9

_ R rjZfia.i p o c -ir 'r i szcre '-c is Z |'jf!n cc zo n y c!, <'«ad ‘,tg Q’ dr-ci i 0 *' 0 .vi/c h (uv °

tZWafW kW. 1 ^ o rld Tables (pwt.econ.upenn.edu). Srednia w ostatnim wierszu jest prostg srednig arytmetycznq.
. P ierw s zy k w a rty l

16
| Bardzo szczqsliwy
. :. beii 10.1 pokazano zmiany produkcji na osob^ (PKB m ierzony za p o m o c j|
b/ 53
| Dosc szcz^siiwy
........... metodv PSN, p o d z ie io n y przez liczb^ iudnosci) d la Francji, Japonii, Wielkiej Brytanii
(i 31
j NicZiJ.l SZCZBSt' 1 Stanow Z j ednoczonych p o 1950 r. Wybor tych czterech panstw wynika nie t y ik o
.
z tesio. i t sa to c z te r y najwazniejsze gospodarczo k r a je swiata, a le takze z te g o , ze
Wy iiiivi uivaZaiie vv' t a b c ii 2 d u w o d z a dobitnie, ze o d s e te k „ o a r d z o zmiariy w tych krajach s£| typowe takze dla innych k r a jo w r o z w in ie ty c h po 1950 r.
je s t znacznie w ijjk s z y wsrod b o g a ty c h (mieszcz^cych si§ w g o r n y m k w a rty ;v . HiZKiauu Z tabeli 1 0 . 1 w y n ik a ja d w a glowne w n io s k i:
dochodow) niz wsrod biednych ( iu d z i z dolnego k w a r ty la r o z k ia d u dochou<Vv). C)d-
wrotnie jest jednakw kategorii odpowiedzi „niezbyt s z c z ^ s iiw y ” , O d s e te k 'y '■■' znacznie ?szystkich w y m ie n io n y c h k ra ja c h nashjpil z n a c z n y w z r o s t produkcji;
mmejszy w grupie bogatych niz biednych. } te u p o d o b n iiy si<? p o d wzgl^dem p o z io m u p r o d u k c ji n a m ie s z k a h c a .
D o jakich wnioskow mozemy d o js c n a p o d s ta w ie ty c h badah? P rz y nisz.-m nn/.ic- ;
m ie produkcji n a osob^, powiedzmy d o 2 0 tys. d o l,, czyli d o p o lo w y obecncii;) pozio- Pi"r-canaiiziijmy kolejno te spostrzezenia.
n iu w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h , w z r o s t p r o d u k c ji n a o s o b e p o w o d u je pr.rirues.
 Czqsc giow na. i. W zrost gospodarczy - podstaw ow e fakty 315
31 4

Znaczny wzrost poziomu zycia po 1950 r.

Zwrdcmy uwag^ na ostatniq. kolumnq w tabeli 10.1. Pocz^wszy od 1950 r.

na mieszkanca wzrosla 3,2 razy w Stanach Zjednoczonych, 4,4 razy we Fra
razy w Japonii. ;,v Portugalia
Liczby te pokazuj^ to, co czasami nazywa si^ efekiem procentu skladar-*-- ■
roznych okazjach prawdopodobnie sfyszeliscie, jak to nawet niewielkie osz
czynione w mlodosci przeksztaicaj^ si§ w duza sum$ na czas emerytury. Na :>rz-k-nd
jesli oprocentowanie depozytu wynosi 4,6% rokrocznie, inwestycja w wysokc
;<r ,rVi Niemcy
z odsetkami reinwestowanymi co roku, po 54 latach przyniesie okoio 11 <
0,046)54 = 11,3 dol.]. Ta sama zasada ma zastosowanie do stop wzrostu. F Turcja

roczna stopa wzrostu w Japonii w iatach 1950-2004 wynosita 4,6%. Ta wys-:;,<a s.iona n ^ W ie lk a Brytania

5 r- ~ □ 1..: ifT: S Stany Zjednoczone

wzrostu doprowadziia, po 40 iatach, do jedenastokrotnego zwi^kszenia sic- rcalnej
produkcji na osob^ w tym kraju5.
Oczywiscie lepsze zrozumienie mechanizmow wzrostu, jesli bgdzie pro’-vadzic do. iMOwaZeiandia
opracowywania poiityki gospodarczej stymuluj^cej wzrost gospodarczy, mo/.c wywie- .......... |................................ -i .......................................i
5000 15000
rac silny wplyw na poziom zycia. Przypuscmy, ze moglibysmy znalezc takie riii.rzedzia
PKB na osobq w 1950 r. (w dol. z 2000 r.)
polityki gospodarczej, ktore wywolaj^ staie przyspieszenie stopy wzrostu o :.r v rocz-:
;h poziomach produkcji na osob? w 1950 r. z reguty rozwijaly si? szybciej.
nie. Po 40 iatach doprowadziioby to do poziom u zycia o 48% wyzszego6 ni;- noziom, Vorid Tables. Czechy, W ^gry i Polska nie sq uwzglgdnione z powodu braku danych.
ktory osi^gn^iibysmy bez tej polityki7.
Iliisira;;ii. . 0.2. Stopa wzrostu PKB na osob^ poczqwszy od 1950 r. a PKB na osob^ w 1950 r. w krajach 0ECD

Ta k’.:nwergencja poziom ow produkcji na osob^ w roznych krajach nie ogranicza

Konwergencja poziomu produkcji na osobQ w rdznych krajach po 1950 r. sie iysk-n do tych czterech panstw8. Obejmuje takze pozostale kraje OECD. Pokaza-
no to iiustracji 10.2. Punkty na ilustracji pokazuj£| zaieznosc mi^dzy przeci^tnym
W drugiej i trzeciej kolumnie tabeli 10.1 ukazan o zblizanie si^ wielkosci produkcji r<K-/: wzrostem produkcji na osob^ po 1950 r. a pocz^tkowym poziom em pro-
na osob^ (zjaw isko konw ergencji) z upiyw em czasu: liczby dotycz^ce piudukcji na ilukcji nn osob^ w 1950 r. w dzisiejszych krajach czlonkowskich O ECD . W idoczna
osob^ w roznych krajach sobie blizsze w 2004 r., niz byiy w 1950 r. Inaczej •■nciv/i;|c, jest wyraznie ujem na zaleznosc mi^dzy pocz^tkowym poziom em pro d u k q i na osobe
biedniejsze kraje rozwijaly si^ szybciej, zmniejszaj^c luk^ dochodow^ dzieiaci\ je oci w 1950 r. a. przeci^tnym rocznym wzrostem produkcji na osob^ od 1950 r. Kraje, ktore
Stanow Zjednoczonych. byly bie-.-niejsze w 1950 r., zazwyczaj rozwijaly si^ szybciej. Od tej reguly jest wyj^tek:
W 1950 r. produkcja na osob^ w Stanach Zjednoczonych byia w przyblizeniu dwu- rurcja, i-:tora w 1950 r. m iala m niej wi^cej ten sam poziom produkcji na osob^ co
krotnie wyzsza niz produkcja na osob^ we Francji i ponadczterokrotnie wyisza niz Japonia. rozwijaia si§ w tem pie o polow^ od niej wolniejszym. Mimo tego wyj^tku
w Japonii. Z perspektywy Europy iub Japonii Stany Zjednoczone uwazano za ..kraine icguta jednak pozostaje w mocy.
obfitosci”, gdzie wszystko bylo wiqksze i lepsze. Dzisiaj ten obraz jest juz nieakluainy. Niekiorzy ekonom isci zwracaj^ uwag^ na pewien problem zwi^zany z wykresami
a dane wyjasniaj^, dlaczego. Kiedy posiugujemy si^ obliczeniami metod^ PSN, pro- iakimi i;=k na ilustracji 10.2. Przygi^daj^c si^ takiej grupie panstw jak O EC D dzisiaj,
dukcja na osob^ w Stanach Zjednoczonych wci^z jest najwyzsza, aie w 20(i4 r. byia widzimy w istocie klub gospodarczych zwyci^zcow. Przynaieznosc do O EC D nie za-
zaledwie o 40% wyzsza niz srednia produkcja na osob^ w pozostaiych trzech krajach. iczy oncjalnie od sukcesu gospodarczego danego kraju, ale taki sukces na pewno
W porownaniu z 1950 r. roznica jest wi^c znacznie mniejsza. wazi.t^ determinant^ czionkostwa. Jezeii jednak uwaza si§, ze aby dostac si^ do
i- jk ic g o klubu, trzeba byio najpierw odniesc sukces ekonomiczny, biedniejsi musieli
w.w;jac sitj szybciej, gdyz bez tego nie osicjgn^liby sukcesu i nie znaiezli siq w klubie.
5 Wi^ksza czqsc wzrostu Japonii pizypadia na okres przed 1990 r. Od tego czasu J a p o n iu tkwi
w przediuzaiacei sie recesii. Wiecei na ten temat w rozdziale 22.
» l,014° - 1 = 1,48 - 1 = 48%.
7 Niestety instrumenty poiityki gospodarczej, ktore zapewniaiyby takie magiczne rezulraty. trutJin- ‘ 1-1 wiemy, ze OECD, czyii Organizacja W s p o lp ra c y G o s p o d a rc z e j i Rozwoju, jest
'-'rwUzv n .. roclowq o rg a n iza c j^ , k to ra
skupia w i^ k szo sc najbardziej ro zw in i^ ty ch gospodarek sw iata.
znalezc!
 Czesc gfowna. Okres dtugj Rozdziat 10. W zrost gospodarczy - podstaw ow e fakty
316 317

Stwierdzenie istnienia konw ergencji inoze przecie wszystkim wynikac ze sp' >s '■.rost produkcji prowadzit do spadku umieralnosei, co przyczynialo si^ do takiego
b ieran ia krajow. ™stu liczby ludnosci, ze przyrost produkcji n a osob^ wracal do poczijtkowego
Byc moze lepszym sposobem podejscia do konwergencji jest dobieranie 1 r liomu. Europa tkwiia w pulapce M altuzjanskiej, niezdoina do zwi^kszania pro-
na podstawie ich obecnego miejsca, jak na ilustracji 1 0 .2 , czyli na podstawie a lccji na osobe.
listy czionkow OECD, ale na podstawie pozycji, ktore zajmowaly one, pc /» W kohcu jednak Europie udaio si^ wydostac z tej puiapki. Od 1500 r. do 1700 r.
w 1950 r. M oglibysmy na przyldad wybrac kraje, ktore w 1950 r. miaty j r rost produkcji na osobe stai si§ dodatni, ale wcic|z byl niewieiki - mniej wi^cej
na osohq nie mniejsza niz jedna czwarta owczesnej produkcji na osobe \ % rocznie, a w iatach 1700-1820 zwi^kszai sie do 0,2% rocznie. Wraz z rewolucj^
Zjednoczonych, i doszukiwac si^ zbieznosci wewn^trz tak utworzonego z b i) 'emystowa tempo wzrostu zwi^kszylo siq, ale w latach 1820-1950 wzrost produkcji
zaioby sisj, ze wi^kszosc krajow w takiej grupie istotnie zblizalaby si^ do siei i osobe w Stanach Zjednoczonych wcia/ wynosit tylko 1,5% rocznie. W skali historii
konwergencja nie jest zjawiskiem wyj^tkowym dla OEC D . Konwergencja i Izkosci trwaly wzrost produkcji na osobe - a zwlaszcza tak wysokie tem po wzrostu,
jednak kilku krajow, np. Urugwaju, Argentyny i Wenezueli. W 1950 r. te . po 1950 r. - jest zjawiskiem wyj^tkowym.
miaty produkcje na osob^ w przyblizeniu tak^ jak Franeja. W 2004 r. znala
leko za nia - poziom produkcji na osob^ w tych krajach wynosil od jednej c;
poiowy produkcji na osob^ we Francji.
Uvvagi o wzroscie gospodarczym w roznych krajach

Wiemyjuz, ze w krajach OECD nast^puje konwergencja wzrostu produkcji na osob^.

10,3. Szersze spojrzenie na zmiany w zrostu gospodarcz) i dotyczy to takze innych krajow? Czy kraje biedniejsze takze rozwijaj^ sic; szyb-
w czasie i przestrzeni ciej? Czy ich poziom zycia zbliza si^ do amerykahskiego, czy stale utrzymuje si$ taki
■naiii dystans? Odpowiedz znajdujemy w danych z ilustracji 10.3, ktore ukaziij% dla 70
krajow, zaleznosc mi^dzy stop^ wzrostu PKB na osob§ po 1960 r. a PKB na osob^
w ive-Or.9.
Poprzedni podrozdzial poswieciiismy wzrostowi gospodarczem u tyiko v
krajach w minionych 60 latach. Teraz obejmiemy rozwazaniami wi^kszq lic ki'ajcv. derzaj^c^ cech^ ilustracji 10.3 jest brak wyrazniej reguly - nie wszystkie kraje,
ktore byiy biedne w 1960 r., rozwijaiy si^ szybciej.
i uwzgl^dnimy dluzszy okres.
Zagfjszczenie punktow na ilustracji 10.3 skrywa jednak kilka interesuji|cych regul,
ktore sifi ujawniq., kiedy podzielimy kraje na pewne grupy. Zauwazmy, ze uzylismy roz-
nych symboli graficznych - romby reprezentujc| kraje OECD, kwadraty kraje Afryki,
Uwagi o wzroscie gospodarczym w dwoch tysiqcleciach a irojkcity kraje azjatyckie. Szukajqc zaleznosci wewnqtrz grup, mozna dostrzec trzy
najwazniejsze.
Czy produkcja na osob^ w obecnie bogatych krajach zawsze wzrastala w
tempie, jak to pokazano w tabeli 10.1? Oczywiscie nie. Im bardziej cofanr/ S;C W C /.Li' !. Zaleznosc dla krajow O EC D (czyli krajow bogatych) jest taka sam a jak na ilu-
sie, tym trudniej jest oszacowac wzrost. M imo to historycy gospodarki sq, zg:odiii co do stracji 1 0 .2 , na ktorej uwzgl^dniono nieco diuzszy okres (od 1950 r., a nie od
dwoch glownych kierunkow rozwoju w cic|gu minionych 2000 lat. 1960 r.). Prawie wszystkie te kraje startuj^ z wysokich poziom ow produkcji na
W okresie od upadku Cesarstwa Rzymskiego do okolo 1500 r. produke
\i\ na o.sobc osob^ (powiedzmy, co najmniej 1/3 poziomu w Stanach Zjednoczonych w 1960 r.)
;"))(:I vvcm. i widoczna jest wyrazna konwergencja.
w Europie w zasadzie nie wzrastala. Wiejkszosc ludnosci zajmowala si^
"i'-. c/.asac!i 2. Konwergencja jest row niez widoczna w przypadku wi^kszosci krajow azjatyckich
w ktorym nast^powai bardzo powolny post^p techniczny. Rolnictwo w t>
aiv zasHiso-
tak bardzo dominowaio nad ca!osciat gospodarki, ze te wynalazki, ktore m : wszystkie kraje, w ktorych stopy wzrostu wynosily w tym okresie ponad 4%,
nasienowai
wanie poza roinictwem, nie wywieraiy na nie wi^kszego wplywu. Chociaz lezn w Azji. Jako pierwsza z tych krajow rozwineda si^ Japonia i teraz m a najwyz-
• U- - / 0 'tic
niewielki wzrost produkcji, rownowazyl go przyrost liczby ludnosci, totez < szy poziom produkcji na osob^ w Azji. Pewna liczba innych krajow azjatyckich
sicj tej produkcji na osobq prawie nie nast^powalo. {oznaczonych trojk^tami) szybko jednak pod^za w jej slady. Pocz^wszy od lat 60.
jfikiv/ Tho-
Okres tej stagnacji produkcji na osobe czesto nazywa sitg erq rnoltuz], :,.XXw. cztery kraje, nazywane czasami czterem a tygrysami (Singapur, Tajwan,
w. ze ta za-
rnas Robert Malthus, angielski ekonomista, dowodzii pod koniec XVIII
zvpadkov>a. _ Spoiz;jdzenie ilu stra c ji takiej jak J 0.2 okazaio si^ niemozliwe ze wzgl^du na brak danych
leznosc, czyii proporcjonalny wzrost produkcji i iiczby ludnosci, nie byt pi ' 1;iV50. XX w. dia zbyt w ielu krajow .
 xiziai 10. W zrost gospodarczy..podstawowe fakty 319
Czgsc gtowna. Okres i
318

I ♦ OECD
Kiedy jeszcze dalej cofam y si^ w czasie, w yiania sicj pew ien obraz. Przez wieksz^
jsc p ierw szeg o tysigclecia az do X V w. Chiny praw dopodobnie miaiy najw yzszy na
iecie poziom produkcji na osob^, Potem na kilka stuleci centrum rozwoju gospodar-
;go przeniosio si^ do m iast poinocnych W ioch. Jednak az do X IX w. roznice mi^dzy
ajami byiy zazwyczaj m niejsze niz obecnie. O d pocz^tku X IX w. w pew nej grupie
ajow, najpierw w E u ro p ie Z achodniej, a n astep n ie w obu A m erykach, rozpocz^l
: szybszy niz w innych krajach rozwoj gospodarczy. W drugiej poiow ie X X w. takze
innych krajach, przede wszystkim w Azji, w zrost gospodarczy znacznie przyspieszyi
e kraje zacz^Jy doganiac bogatsze. W iele innych krajow , glownie w Afryce, proces
r omin^i.
W tym i w nast^pnym rozdziaie koncentrujem y si^ przede wszystkim n a wzroscie
;■ bogatych i w schodz^cych gospodarkach. N ie podejm ujem y si^ w yjasnienia wszyst-
kich probiem ow zwi^zanych ze w zrostem gospodarczym , takich ja k przyczyny szyb-
: ;go w zrostu pro d u k cji n a osob^ w n iektorych k rajach od p o cz^tku X IX w. albo
niswysttjpowanie w zrostu w k rajach afrykanskich10. Te problem y wymagaiyby zbyt-
niego zagi^bienia si§ w histori^ gospodarcz^ i ekonom i^ rozw oju". Poprzestanm y na
■i vierdzeniu, ze ani w zrost, ani konw ergencja nie s<| historyczn^ koniecznosci^, co
0 5000 10000 15000 ..:(00 ::
wvnika row niez z.wczesniejszej dyskusji dotyczqcej O E C D .
PKB na osobq m 1960r. (w (iol. 22000r.)
Nie ma wyraznej zaleznosci miedzy stopq wzrostu produkcji na osob^ po 1960 r. a poziomem proclukcji na osob^ w 1960 i. : -

iro d /o : Zob. ilustracj? 10.2. .

liustracfa 10.3. Stopa wzrostu PKB na osobq po 1960 r. w zaieznosci od poziomu PKB na osob§w 1? . coiv'-c Hl4„ ":;¥zrost gospodarczy - uw agi w st^pne
z 2000 r.) w 70 krajach

H o n g k o n g i Korea Poludniowa), zaczcjiy szybko d o g a n ia c k raje bogate. Yv i 961.)j ¥ : W r.-vs.-.niu o wzroscie ekonom isci zazwyczaj w ykorzystuj^ konstrukcj^ teoretyczn^
ic h przeci^tna p ro d u k c ja n a o s o b ^ wynosiia 16% amerykanskiej, a le d o 2004 r--; zapror.nowan^. przez R o b erta Solowa z M IT w potowie lat 50. X X w. Ta konstrukcja
zw i^kszyia si^ do 65% poziomu o si^ g a n e g o w S ta n a c h Zjednoczonycb 'N'i* okazoid si^ przydatna i jest stosow ana takze obecnie. W tym podrozdziale wyjasniamy
dawno glow nym bohaterem staiy sie Chiny - zarowno ze w zg l^d u na b a rc zagadnienia w st^pne dotycz^ce w zrostu gospodarczego. W rozdziaiach 11 i 12 przed-
kie stopy wzrostu, jak i na ogromne ro zm iary kraju. W omawianym okres-.;; vvzrnst stawiamy bardziej szczegoiow e ich rozw ini^cie - w pierwszym z nich zajm iem y si^
p ro d u k cji na osob^ w C h in a c h w ynosil przeci^tnie 5,6% rocznie. Poniewar ied n ajl znaczeniem akum uiacji kapitaiu, a w drugim kw esti^ post^pu technicznego12.
Chiny zaczynaiy od bardzo niskiego poziomu, ich produkcja na osob^ nsLii:: s.a;ga
zaledwie 20% p o z io m u am ery k an sk ieg o . (Kraje o wysokich stopach wzrostu. aie
niskim poziomie produkcji na o so b ^ s<| nazywane gospodarkam l wschftcis:si< ..ai
10 W ostatnich latach, co pokrotce przedstawiono w rozdziale i, wiele krajow afrykanskich roz-
1 tak b^d^ nazywane do kohca ksi^zki). wijalo si^ szybciej niz w przesziosci, jest jednak zbyt wczesnie, aby stwierdzic, ze znajduj^ si^ juz one
3. O braz jest jed n ak zupelnie odm ienny w krajach afrykanskich. W p r _/v n a d k u
'■ sciezce szybkiego wzrostu.
Afryki konwergencja na p e w n o nie jest regula. W i^ k sz o sc krajow afrykanskich 11 Roznica mi^dzy teoriq wzrostu i ekonomiq rozwoju jest nieostra. Wst^pne rozroznienie jest
(oznaczonych k w a d ra ta m i) byia w 1960 r. bardzo b ie d n a , a od tego czasu w wielu takie: teoria wzrostu zbudowana jest na zaiozeniu, ze podstawowe rozwi^zania instytucjonalne kraju
z nich stopa wzrostu produkcji na osob^ byia ujemna, co oznaczaio spadek po/m- (na przyHad jego system prawny, jego forma rz^dow) s^ staie. Natomiast ekonomia rozwoju stawia
mu zycia w tych k ra ja c h . Nawet mimo braku p o w az n iejszy c h dziaian wojcnnych ■■tanie o to, jakie rozwiqzania systemowe sq konieczne do podtrzymywania trwaiego wzrostu i jak
mozna je wprowadzic.
p r o d u k c ja n.a m ie sz k a n c a M adagaskaru zmniejszaia sie w tem pie 1,1% rocznie .
12 Artykut Roberta Solowa, A Contribution to the Theory ofEconomic Growih, ukazal sie w 1956 r.
(najnizej poiozony kwadrat na wykresie). Poziom produkcji na osobe w >agrzo Zaprace z teorii wzrostu przyznano R. Solowowi Nagrod^ Nobla w 1987 r.
wynosi obecnie 60% poziomu z 1960 r.
 C zq sc g to w n a . Okre izdziai 10. Wzrost g o s p o d a rc z y -.podstawowe fakty
320 321

Funkcja Iqcznej produkcji Jak p o w in n ism y d efin io w a c stan technologii? Czy mamy tra k to w a c go jako zbior
ek to w te chnicznycfa op isuj^cych zakres d o b r, ja k ie moga byc w y tw arzan e w danej
P u n k te m w yjscia kazdej teorii w zro stu m usi byc f u n k c ja t^ c z n e j p ro d u k c ji, o'jist >spodaree o ra z dostepnych metod icb w y tw arzan ia? Czy p ow innism y mvslec szerzej,
relacje rni^dzy Iqcznj}, p ro d u k c j^ a nakiadami ponoszonymi na produkcjtj. vzgl?dniajt|c nie tylko wykaz projektow technicznych, aie takze sposob funkcjono-
Funkcja I^czn ej p ro d u k c ji, k to r ^ w p ro w a d zilism y w rozdziale 6 po to , ab y ania gospodarki - od wewn^trznej organizacji firm, po system prawny oraz skutecz-
an a liz o w ac czyn n ik i wzrostu produkcji w k r o tk im i s r e d n im okresie, m iaia bc isc egzekwowania prawa, a takze po system polityczny itd. ? W rozdzialach 11 i 12
uproszczon^ postac, Produkcja byla wprost proporcjonalna do ilosci czynnik : p •zyjmiemy w^zsza. definicjq stanu technologii - jako zbioru dost^pnych projektow.
uzywanego w przedsi^biorstwach, czyli - konkretnie - do liczby pracownikow zal □zdziale 13 natom iast rozpatrzymy szersz^ definicje i w rocim y do tego, co wiemy
nionych przez przedsiqbiorstwa ((rownanie (6.2)], To zaiozenie mozna byio z ,ai roli innych czynnikow - od instytucji prawnych po jakosc rzqdzenia.
towac, dopoki koncentrowalismy sie na wyjasnieniu wahan produkcji i zatnr ni
Teraz jednak, kiedy naszym giownym przedm iotem zainteresowania jest wz as
iozenie to juz nie wystarczy. Wynika z niego, ze wydajnosc pracownika j e s t ; :a!
wyklucza wzrost gospodarczy (a w kaidym razie wzrost wydajnosci pracy). N td 3kty skali i stopa zwrotu z czynnikow produkcji
czas na u ch y len ie tego zaiozenia. Od tej p o iy b^dziemy zakiadac, ze dwa rod aj
kladow - k a p ita i i p ra c a - Scj. wykorzystywane w produkcji i ze zaleinosc miedz -1;|czn§ ■ . wprowadzeniu poj^cia funkcji l^cznej produkcji nast^pnym pytaniem jest to, jakie
(isran iczen ia m o z n a n aio zy c na t§ funkcj^.
produkcj^ a nakladami okresla wzor:
Rozwazmy najpierw eksperym ent myslowy, w ktorym zwi^kszamy dwukrotnie
k0,i) / : towno liczbe pracownikow, jak i wartosc kapitalu w gospodarce. Jakiego wzrostu
Y = F(K, N ), (
p ro d u k cji m o z em y si^ sp o d z iew a c? R o z s^ d n ^ o d p o w ie d z iq je s t to, ze p ro d u k c ja si^
gdzie, jak poprzednio: Y - i^czna produkcja; K - kapitai, czyii wartosc maszyn ft■bryk. podwoi, gdyz dwukrotnie zwi^kszyiismy rozmiary gospodarki i ta „sklonowana” go-
budynkow biurowych w calej gospodarce; N ~ praca, czyli liczba pracownikow z; ■vvud- spodarka b^dzie wytwarzac produkcj^ w taki sam sposob jak pierwotna. Tak^ cech^
nionych w gospodarce. Funkcja F , ktora informuje, ile produkcji powstaje w w■yniku nazywa si§ stalymi efektami skali. Jesli skala dziaiania jest podwojona, czyli podwo-
poi^czenia danych ilosci kapitalu i pracy, jest nazyw ana/anfe/^ tqcznej prodi :a?ii . jone sa zaso b y kapitalu i pracy, to produkcja takze zw i^kszy si§ dwukrotnie:
Ten sposob myslenia o iqcznej produkcji jest znacznym udoskonalenien | KKlej-
nadal 2Y = F(2K, 2N).
scia przedstawionego w rozdziale 6 . Powinno byc jednak oczywiste, ze jest i )
jdgry-
ogromne uproszczenie rzeezywistosci. Na pewno maszyny i budynki biurow* (
adow. L-ub. ilniej, dlakazdej liczbyx (co okaze si^ przydatne pozniej):
w'aj^ w produkcji odm ienne role i nalezy je traktowac jako odr^bne typy na d
entow
Pracownicy ze stopniem doktora na pewno rozniq si§ od niedoszlych absoi x
Ikzbc
szkoi srednich; przedstawiaj^c jednak i<|czny zasob sily roboczej jako po pros, u xY = F(xK ,xN ). (10.2)
•mych.
zatrudnionych w gospodarce, traktujemy wszystkich pracownikow jako takich ■r
;iartvy
Niektore z tycb uproszczeh odrzucimy pozniej. N a potrzeby biez^cej anaiizy w ■■; Wiasnie zastanawialismy siq nad tym, co si<j zdarzy z produkcj^, kiedy zwi^ksza si^
rownanie 1 0 .1 , ktore akcentuje role l^cznych zasobow kapitaiu i pracy. zamvrio kapital, ja k i prac^15. Czego powinnismy si^ spodziewac, gdyby wzrasta! tylko
postac H'den z dwoch typow nakladow w gospodarce, powiedzmy kapitai?
Nast^pnym krokiem w analizie nrusi byc pomyslenie o tym, sktjd si^ bierz^
a wiel- Na pewno produkcja takze wzrosnie. To jest jasne. A le ma sens takze zalozenie,
funkcji F, ktora okresla kombinacj^ obn typow naktadow. Inaczej mowi^c: ja :
swicdzi
kosc produkcji moze powstac z danych ilosci zasobow kapitaiu i pracy? Odpc /e ;Wmiar^ wzrostu zasobu kapitalu takie same przyrosty kapitalu b^d% prowadzily
takich
nalezy szukac w stanie technologii. Kraj z bardziej zaawansowan^ technologi^ : docoraz mniejszych kolejnych przyrostow produkcji. Innymi siowy, jezeii pocz^tkowo
odarlca
samych zasobow kapitaiu i pracy m oze wytworzyc wi^ksz^ produkcj^ niz gosi ' icst mato kapitalu, to kazdy, nawet niewielki jego przyrost doprowadzi do znacznego
o prymitywnej technologii14. ■''-wi^kszenia produkcji. Jesli pocz^tkowo kraj jest obficie wyposazony w kapitai, nie-
wielki przyrost kapitaiu nie b^dzie stanowii wi^kszej roznicy. D laczego? Wyobraz-
my sobie zasob sekretarek, skladaj^cy si^ z pewnej liczby sekretarek16. Pomyslmy, ze
i zasobii
13 Funkcja t^cznej produkcji: Y = F(K, N ) . L^czna produkcja, Y, jest funkcj^ iaczne,";
:,:J5'Staie efekty skali: F (xK, xN) = xY.
kapitafu, K, oraz iqcznego zatrudnienia, N. ./■(K- A)-
14Funkcja F zalezy od stanu technologii. 1m lepszy jest ten stan, tym wi^ksz^ produkcj Produkcj^ Sc| usiugi sekretarskie. Dwa czynniki produkcji to sekretarki i komputery. Funkcja
produkcji tizaleznia ilosc usiug sekretarskich od liczby sekretarek i komputerow.
mozna wytworzy'c z danych zasobow, K i N .
322 Cz^sc gfowna. B krs VVzrost gospodarczy - podstawowe fakty 323

k a p ita i to w yi^cznie k o m p u tery . Zakup pierw szego kom putera zn aczn ie zwi^kszy ;ja na pracownika i kapitat na pracownika
u siu g sekretarskich, poniewaz czesc najbardziej p ra c o c h lo n n y c h czynnosci b^dzi
tomatycznie w ykonyw ai k o m p u te r. W miare wzrostu liczby k o m p u te ro w , kiedyc •, .nkcja p ro d u k cji (10.3) z a p isa n a p o n izej, przy z a io z e n iu staiych e fe k to w skali, o zn a -
wiecej sekretarek jest w y p osazonych w swoj w iasn y kom puter, iio sc usiug bsjda i, ze istnieje prosta zaieznosc m i^ d z y produkcjq na pracownika a kapitalem na pra-
w dalszvm ciagu zw i^kszac, chociaz n a p ew n o o mniej przy k azd y m d o d atk o w y m j vnika. A b y to p o k az ac , w sta w c ie x = 1 / N w ro w n a n iu (10.2), a wiec;
puterze niz w przypadku zakupu pierwszego. Kiedy juz kazda sekretarka ma koi t
ter, dalsze zwiekszanie iiczby komputerow nie wywoia zwi^kszenia „produkcji” b.. ■
— = f f — ) = f f — ,l\ ( 1 0 .3 )
a jesli tak, to bardzo niewiele. Dodatkowych komputerow n ajp ra w d o p o d o b n iej r ,, N [N N j [,N j ;
si<j nie rozpakuje i dlatego nie doprowadz^ do wzrostu produkcji.
T<? ceche, k to ra polega na coraz mniejszych p rz y ro sta c h produkcji w m ia r^ v , ;. Zauwazcie, ze Y / N oznacza produkcjc^ na pracownika, a K / N jest kapitaiem
szania zasobu kapitaiu, bqdziemy nazywac m a lejq cy m i sto p a m i zwrotu z kapitai ■ ; ,, pracownika, rownanie 10.3 wskazuje zatem, ze wielkosc produkcji na pracownika
wiasnosc znana jest osobom, ktore inajq za sob;| wykiady z mikroekononiii). , ezy od ilosci kapitaiu przypadaj^cego na jednego pracownika. Ta relacja mi^dzy
Podobne ro zu m o w an ie m a zastosowanie do in n e g o zasobu - sily roboczej, Przyro- dkosctEj. produkcji na pracownika a kapitaiem na pracownika b^dzie odgrywaia
sty zasobu pracy, przy danej w ielkosci k a p ita iu , prow adz^. do coraz mniejszych . .• ,••. /asadniczct ro l^ w dalszych ro zw az an ia ch , to te z p rze an alizu jm y dokiadniej18.
ro sto w p ro d u k cji. (P ow rocm y do naszego p rz y k la d u i za stan o w m y si^, co by si$ siaio. Reiacj^ tQ przedstawiono na ilustracji 10.4. Produkcja na pracownika, Y / N, jest
gdyby zwisjkszaia sie liczba sekretarek przy niezniiennej liczbie k o m p u te ro w ). Istnieja aiierzan a na osi p io n o w ej, a kapitai na pracownika, K / N , na osi poziomej. Wyraza
tez m alej^ c e sto p y zw ro ln z p ra c y 1 . zaieznosc dodatnio nachylona krzywa. Poniewaz kapitai na pracownika wzrasta,
•,\zrasta takze produkcja na pracownika. Zwroccie uwag^ na ksztait krzywej: odda-
ona rowniez to, ze przyrosty kapitaiu prowadz^ do coraz mniejszych przyrostow
v odukcji. Jak juz wiemy, wynika to ze zjawiska malejqcych przychodow z kapitaiu
i punkciei4, gdzie ilosc kapitaiu na jednego pracownika jest maia, przyrost kapi-
taiu na pracownika, wyrazony przez odcinekyli?, prowadzi do przyrostu produkcji na
, icownika o odcinek/l'B '. W punkcie C, w ktorym iiosc kapitaiu na pracownika jest
Micznie wi^ksza, ten sam przyrost kapitalu na pracownika (odcinek CD o diugosci
iiiwnej odcinkowi A B ) wywoiuje znacznie mniejszy przyrost produkcji na pracownika
,-aledwie C'D'. To zupeinie tak jak w naszym przyldadzie z biurem, gdzie dodatkowe
kootputery maj^ coraz mniejszy wpiyw na ilosc wykonywanej pracy19.

Zrodta wzrostu gospodarczego

Kapitat na pracownika, K/ N Po tym wprowadzeniu jestesmy gotowi dyskutowac podstawow^ kwesti^: sk^d si§ bie-
rze wzrost gospodarczy? Dlaczego produkcja na pracownika - czy produkcja na osob^,
Przyrosty kapitatu na pracownika prowadzq do coraz mniejszych przyrostow produkcji na pracownika.
jesli przyjmiemy, ze stosunek zatrudnionych do iiczby ludnosci ogolem pozostaje staiy
Ikistracja 10.4. Produkcja i kapitai na pracownika ■-zwieksza si^ wraz z upiywem czasu? Pierwsza odpowiedz wynika z rownania (10.3)20.
‘
_ -----------------------
17 Nawet przy staiych efektach skaii wyst^puj^ malejc|ce przychody z czynnikow produkcji. je-m 18 Upewnijcie sitj, ze rozumiecie wzor 10.3. Przypuscmy, ze kapital i liczba pracownikow zwi^k-
drugi czynnik jest staiy: 1 ) malej^ce zwroty z kapitalu: przy danym zasobie pracy, co ozna^a, :i/,aj%si^ dwukrotnie. Co sie dzieje z produkcj^ na pracownika?
przyrosty kapitalu prowadz^. do coraz mniejszych przyrostow produkcji; 2 ) malej^ce zwroty z prncy: 15 Przyrosty kapitaiu na pracownika prowadzq. do coraz mniejszych przyrostow produkcji na pra-
przy danym zasobie kapitaiu, co znaczy, ze przyrosty pracy prowadzq do coraz mniejszych przjrostow : •nika w miare wzrostu ilosci kapitaiu na pracownika.
produkcji. J' Przyrosty kapitaiu na pracownika prowadztj do ruchow wzdiuz funkcji produkcji.
 Czesc gfowna. Okres tf Bozdziaf 10. W zrost gospodarczy - podstaw ow e fakty
324 325

• Wzrost produkcji na p ra c o w n ik a , Y / N , m o z e w y n ik ac ze w z ro stu ilo sci k ao il a malej^cych przychodow z kapitaiu podtrzymywanie stabilnego wzrostu produkcji
na p racow n ik a, K / N Tq za le zn o sc widzieiismy na w y k resie 10.4. W m ia r^ wzrc s na pracownika b^dzie wyinagaio coraz wi^kszych przyrostow kapitalu. W pewnym
K / N , czyli w miarq przesuwania sif na prawo na osi poziomej, Y / N w z ra sta 21 stadium w gospodarce nie btjdzie checi ani mozliwosci oszcz^dzania i inwestowania
* Przyrosty produkcji na. pracownika mogi| tez miec zrodio w usprawnieniach te c wystarczaj^co duzo, aby nadal zwi^kszac kapitai. W tym stadium produkcja na
nicznych, co powoduje p rz e su n i^ c ie fu n k c ji p ro d u k c ji, F, i w y w o tu je wzrost p j oracownika przestanie rosn^c.
dukcji na pracownika przy danym zasobie kapitaiu na pracownika. Pokazano Czy to oznacza, ze stopa oszcz^dnosci w gospodarce - oszczedzana czesc do-
na ilustracji 10.5. Dzi^ki poprawie stanu technologii funkcja produkcji przesi ’ chodu - jest bez znaczenia? Tak nie jest. To prawda, wyzsza stopa oszcz^dnosci nie
sie w gore z F (K / N, 1) do F (K / N, 1)'. Przy danym poziomie kapitaiu na p ra c : rnoze stale zapewniac zwiekszenia stopy wzrostu produkcji. Wyzsza stopa oszczed-
nika udoskonalenia techniczne prowadza do przyrostu produkcji na pracown ' nosci m oze podtrzymac wyzszypoziom produkcji. Wyrazmy to w nieco inny sposob.
Na przykiad dla poziom u kapitaiu na pracownika odpowiadajcjcemu p u n k t: Wyobrazmy sobie dwa kraje, ktore rozni^ si§ jedynie stopq, oszczsjdnosci. Stopa
A produkcja na pracownika zwi^ksza si$ z A ' do B '. (Wracaj^c do przykladu ; wzrostu b^dzie w tych gospodarkach taka sama, ale w kazdym momencie w kraju
szego biura, lepszy podziai zadah wsrod personelu m oze prowadzic zwieksze z wyzsztj stop^ oszcz^dnosci pozioin produkcji na osob^ bsjdzie wyzszy. Tym, jak to
wydajnosci pracy sekretarek). sitj dzieje, w jakim stopniu stopa oszcz^dnosci wpiywa na poziom produkcji oraz
czy taki kraj jak Stany Zjednoczone (ktore maj^ bardzo niskq stop§ oszcz^dnosci)
owinnv d^zyc do powi^kszenia stopy oszcz^dnosci, zajmiemy si§ w rozdziale 1 1 .
F\K! fl/,1)' • Trwaly wzrost wymaga stalego post^pu technicznego. Td naprawd^ wynika z po-
przedniego twierdzenia: przy zaiozeniu, ze tylko dwa czynniki powoduj^ wzrost
produkeji, tj. akumuiacja kapitaiu i post^p techniczny, jesli akumuiacja kapitalu
nie m oze podtrzymywac wzrostu w nieskonczonosc, to kiuczem do wzrostu musi
byc post^p techniczny. I tak jest. W rozdziale 12 wykazemy, ze w danej gospodarce
. stopa wzrostu produkcji na osob^ jest w diugim okresie wynikiem tempa post^pu
technicznego. To bardzo wazne stwierdzenie. Oznacza ono, ze gospodarka, ktora
utrzymuje wyzsz^ stope postepu technicznego, w kohcu przescignie wszystkie inne
■ gospodarki. Z tego oczywiscie wynika kolejne pytanie: co decyduje o stopie poste-
pu technicznego? Przypomnijmy: sq dwie definicje postepu technicznego - w^zsza,
: sprowadzaj^ca si^ do zasobow wiedzy' technicznej, i szersza, obejmujaca ponadto
rozwiqzania systemowe w gospodarce - od charakteru instytucji do roli rz^du. To,
A
Kapitai na p ra co w n ika ; K i N
-. co juz wiemy o determinantach post^pu technicznego w w^zszym ujqciu, ktorymi
■ Scj rola badan podstawowych i rozwojowych, znaczenie ochrony patentowej czy
Dzi^ki udoskonateniom technologii funkcja produkcp przesuwa si§ w g6r$, powoduj^c wzrost produkcji na pracownika przy
danym
■ system edukacji i szkolenia, b^dzie przedmiotem rozwazan w rozdziale 12. Zna-
poziomie kapitatu na pracownika.
czenie pozostaiych czynnikow, uj^tych szerszq definicj^ post^pu technologicznego,
Ilnstraeja 10.5, Skutki poprawy stanu technologii b^dziemy omawiac w rozdziale 1322.

Ivlozemy wobec tego za podstawowe zrodia wzrostu gospodarczego uznac u k u -

m u la cj^ k a p ita lu i p o st^ p te ch n ic zn y , czyii popraw^ stanu technologii w g o sp o t;
pro- /Podsumowanie
Zobaczymy jednak, ze te dwa czynniki odgrywaj^ zdecydowanie odmienn^ rol^ '
cesie wzrostu gospodarczego.
* W diuzszych okresach znaczenie wahah produkcji siabnie dzi^ki procesowi wzro-
mal-
• Akumulacja kapitalu sama przez siq nie moze podtrzymywac wzrostu. Z f o : : stu gospodarczego, tj. stabiinego wzrostu l^cznej produkcji w czasie.
:eraz
nym (liczbowym ) dow odem musimy poczek ac do rozdziatu 11. A le juz I
ohec
mozem y intuicyjnie wyczuwac, ze zaieznosc ta wynika z ilustracji 10.5. W
‘2 Rozwijajcic wczesniej wprowadzone rozroznienie mi^dzy teori^ wzrostu i ekonomi^ rozwoju,
wrozdziaie 12 btjdziemy sie zajmowali postsjpein technicznym z punktu widzenia teorii wzrostu,
21 Przvrosty kapitalu na pracownika przesuwajcj. funkeje produkcji ku gorze. aw rozdziale 13 z punktu widzenia ekonomii rozwoju.
 M 10. w zroSt 9oSpodaf CZy - podstaw ow e fakty
327

ztery tygrysy 317

• N a jw a z n ie jsz e fakty, k to r e rnozna zaohserwowac na podstawie wzrosti.
darczego c z te re c h k rajo w ro zw in i^ty ch (Francji, J a p o n ii, Stanow Zjedno; iospodarki wschodz^ce 317
unkcja ii|cznej produkcji 320
i Wieikiej Brytanii) od 1950 r., s^, nast^puj^ce.
tan technologii 320
1. Wzrost gospodarczy we wszystkich czterech krajach 'oyi wysoki, czer a tc taie efekty skali 321
szylo podnoszenie si^ poziomu zycia. O d 1950 r. do 2004 r. realne arc falejcj.ee stopy zwrotu z kapitaiu 322
na osob<j. zwiekszyia si^ 3,2 razy, a w Japonii nawet 11,2 razy. lalejqce stopy zwrotu z pracy 322
2. Poziom produkcji na osob^ w tych czterech krajach upodobnii si§. im kumuiacja kapitaiu 324
wy, kraje ubozsze rozwijaiy sie szybciej i udalo si^ ira zmniejszyc 1 )step techniczny 324
dow^ dziel^c?; je od iidera - Stanow Zjednoczonych. opa oszczsjdnosci 325
• Na podstawie analizy wzrostu gospodarczego wi^kszej grupy krajow i ' d
okresie mozna zaobserwowac nastepuj^ce fakty.
1 . Z punktu widzenia historii ludzkosci trwaiy wzrost produkcji jest ja ia i problemy
nowym. i krajow./":;
2. Konwergencja poziom ow produkcji na osobcj nie dotyczy wszystk ;h K"- '■ prawdzian
;i krajow
Wieie krajow azjatyckich dogania kraje rozwini^te, aie w duzej cz sc
Afryki bardzo niskie s<| poziomy produkcji na osob^ i stopy wzrost .
i. r siugujqc si^ inform acjam i zawartymi w tym rozdziaie, okresicie kazde z po-
. f-nvcip ;
* Przyst^pujtjc do anaiizy wzrostu gospodarczego ekonom isci zaczynaj; 3 < szych stwierdzeii jako prawdziwe, falszywe lub niepewne. Wyjasnijcie krotko.
- k ap itaR |
i^cznej produkcji wifj.z<|cej produkcj^ z dwoma czynnikami produfe"''. -
iKcii Na skali logarytmicznej, zmienna, ktora wzrasta o 5% rocznie, b^dzie wykre-
iem i prac^. Przy zaiozeniu, ze icli naktady si^ nie zmieniaj^, pozior p slona jako linia o dodatnim nachyleniu 0,05.
zaiezy od zaawansowania technicznego gospodarki. •. przy- Ceny zywnosci s^ wyzsze w biednych krajach niz w krajach bogatych.
• Przv zaiozeniu staiych efektow skaii z funkcji i^cznej produkcji wyni .,
kaoiui’u ■. Badania potwierdzaj^, ze szcz^scie w bogatych krajach wzrasta ze wzrostem
czyn^ przyrostow produkcji na pracownika mogq byc zarowno przyro ? produkcji n a mieszkanca.
na pracownika, jak i doskonalenie techniki. rodukcji (i. Produkcja na mieszkanca niemai we wszystkich krajach zrownuje si^ z pozio-
® Akumulacja kapitaiu jako taka nie m oze zapewnic trwalego w zrost > mem tej produkcji w Stanach Zjednoczonych.
sci. gdyz
na osob^. Niernniej jednak bardzo wazna jest wysokosc stopy oszcz^c j
'OSlU. v;. Przez ponad 1000 lat od upadku Cesarstwa Rzymskiego w Europie niemal nie
determinuje onapozioni produkcji na osob^, jesii nawet nie jej stope ■ t
rou tcch- wyst^powa! wzrost produkcji na osob^, gdyz iiczba ludnosci wzrastaia w tym
8 Trwaiy wzrost produkcji na osob^ zalezy w diugim okresie od tempa p< j samym tem pie co produkcja.
nicznego. Byc moze najwazniejszym pytaniem teorii wzrostu jest pyta' :
Akumuiacja kapitaiu nie wpiywa w diugim okresie na poziom produkcji. Taki
minanty tego post^pu. wpiyw wywiera tyiko post^p techniczny.
c Funkcja i^cznej produkcji jest zaieznosci^ mi^dzy produkcj^, z jednej strony,
a prac^ i kapitalem , z drugiej strony.

Najwazniejsze term iny • Zalozmy, ze przeci^tny konsument w Meksyku i przecie:tny konsument w Stanach
Aiednoczonych kupuje dobra i usiugi w ilosciach i po cenach wskazanych w po-
mzszym zestawieniu.
8 Wzrost gospodarczy 305
• Skala logarytmiczna 306 Zywnosc ... .
Usfugi transportow e
» Poziom zycia 306
• Produkcja na osob^ 306
• Sila nabywcza, parytet siiy nabywczej (PSN ) 307
8 Konwergencja 315
• Puiapka Maituzjaiiska 317
 10. Wzrost gospodarczy - pocistawowe fakty 329
Czqsc giowna, Okre?
328
- aych przemyslen
a. O bliczcie konsumpcje na osobtj w Stanach Zjednoczonycfc ooia:
b. OMiczcie konsumpcje na osobe w Meksyku w peso.
ergencja misjdzy Japoni^ i Stanami Zjednoczonymi od 1950 r.
c. Przyjmijcie, ze 1 dol. = 10 peso. Obliczcie konsum pcjf na osotse •
;dzcie stron^ Penn World Table (pw t.econ.upenn.edu) i zbierzcie dane
w doiarach. 0 rocznej stopie wzrostu PKB na mieszkahca dla Stanow Zjednoczonych i Japo-
d. Posfugujac sifj rnetodci parytetu siiy nabyw czej i c e n a m i w Stanach '
nii od 1951 r. do lat o najswiezszych dost^pnych danych. Ponadto zbierzcie dane
nych, obliczcie k o n su m p cj^ na osobcj w Meksyku w d o la ra c h .
dotvczace realnego PKB na osob^ (wartosci indeksowe) Stanow Zjednoczonych
e. P o stu g u j^ c sie o b ie m a rnetodam i, o k re s lc ie , o ile nizsz}’ je s t p o
1 Japonii w 1973 r.
w Meksyku w porownaniu z poziom em w Stanach Zjednoczonvch,
m e to d y p o w o d u je rozn icq w o b lic ze n ia ch ? a. Obliczcie srednie roczne stopy wzrostu PKB na osob^ w Stanach Zjednoczo-
:h i Japonii dla trzech okresow: lat 1951-1973, od 1974 r. do ostatniego
3, Rozpatrzcie funkcje p ro d u k cji o postaci Y = -ijK-sfN.
roku, dla ktorego sej. dane, i od 1990 r. do ostatniego roku, dla ktorego sa
a. Gbiiczcie w ielkosc p ro d u k cji d la K = 49 i N = 81, le. Czy poziom realnej produkcji na osobq w Japonii dogania amerykanski
b. Z a ro w n o kapitaf, ja k i praca zostajq podwojone. O b liczcie n ow y p ...... .n .,. w kazdym z tych trzech okresow? Wyjasnijcie.
dukcji. ■■■■:■■ b. Przyjmijcie, ze w kazdym roku po 1973 r. w Japonii i w Stanach Zjednoczonych
c. Czy ta fu n k cja p ro d u k cji uwzgiednia stale korzysci skali? W yjasnijti dnie roczne stopy wzrostu byiy takie jak w okresie 1951-1973. Jaki bylby
d. Zapiszcie fu n k cjq jako zaleinosc miedzy produkcjq. na p raco w """> ■ poziom PKB na osob^ Japonii w porownaniu ze Stanami Zjednoczonymi dzi-
taiem na pracownika. (posiuzcie sitj danymi dla ostatniego roku uwzgl^dnionego w Penn World
e. Niech K / N = 4. ile w ynosi Y /N '? N ie c h K / N = 8 . Czy y /A T p o d w r a-'. ■-.;--■■ Table)?
f. Czy z a le z n o sc mi^dzy p ro d u k c jq na p ra c o w n ik a a kapitalem na praco-.vnlktt
7. Konwergencja w dwoch grupach krajow.
wskazuje na stale efekty skali? ■■■■:
Odwiedzcie stron§ Penn World Table (pw t.econ.upenn.edu) i zbierzcie dane
g. Czy wasze o d p o w ied zi w punkcie f i c sj| takie same? D la c z e g o ?
o rocznym realnym PKB na osob^ (wartosci indeksowe) od 1951 r. do ostatniego
h. Wykreslcie z a le z n o sc m i^ d z y p r o d u k c j^ na p ra c o w n ik a i kapitafern ■ia nra-
roku, dla ktorego s^ dane, dla nast^puj^cych krajow: Stany Zjednoczone, Francja,
cownika. Czy ma ona p o d o b n y ksztalt jak zaleznosc jak na ilustraci: i 0.4?
Belgia, Wlochy, Argentyna, W enezuela, Czad i Madagaskar.
Wyjasnijcie.
a. Okreslcie dla kazdego kraju i kazdego roku stosunek realnego PKB tego kraju
do PKB Stanow Zjednoczonych w tym samym roku (tak ze ta zaleznosc btjdzie
Do namysiu wynosila 1 dla Stanow Zjednoczonych we wszystkich latach).
b. Na jednym wykresie um iescie wskazniki obliczone w punkcie a dla Francji,
4 . Stopy wzrostu kapitaiu i produkcji,
Przyjmijcie funkcjtj produkcji z punktu 3. Zaiozcie, z e N jest staie i v, ynosi 1. Beigii i W ioch w okresie, dla ktorego zebraiiscie dane. Czy wykres potwierdza
Z au w azcie, ze je sli z —x“, to g. ~ a g , gdzie g . i gs o z n a c z a j^ stopy w z r o s itii x. istnienie konwergencji mi^dzy Francj^, Beigi^, Wiochami i Stanami Zjedno-
czonymi?
a. Biorqc pod uwag^ p rzyblizenie stopy wzrostu, wyprowadzcie zaleznosc n.uedzv c. Sporz^dzcie wykres ze wskaznikami dla Argentyny, Wenezueli, Czadu i Ma-
stop^ wzrostu produkcji i stopi| wzrostu kapitaiu. dagaskaru. Czy ten wykres potwierdza istnienie konwergencji mi^dzy tymi
b. Z a lo z c ie , ze ch cem y o si^ g n ^ c wzrost produkcji wynoszqcy 2% rocznse. Jaka krajami i Stanami Zjednoczonymi?
jest wymagana stopa wzrostu kapitaiu?
c. Jak przy z a lo z e n iu z punktu b b ^ d z ie skj z m ien iac w czasie sto su n ek fcumiaUi ■ Wzrost gospodarczy - sukcesy i porazki.
Odwiedzcie stronq Penn World Table (pwt.econ.upenn.edu) i zbierzcie dane o re-
do produkcji? alnym PKB na osobe (wartosci indeksowe) w 1970 r. dla wszystkich krajow, dia
d. Czy m ozliw e jest utrzym yw anie tem pa wzrostu w wysokosct 2 ''-; ? : w c ? W y - '
ktorych dane s^ dost^pne. Zrobcie to samo dla przedostatniego roku, dla ktorego
jasnijcie, dlaczego? Jostepne sq. dane (gdybyscie uwzgl^dnili ostatni rok, dla ktorego dane sej. osi£|gal-
5. Od 1950 r. do 1973 r. we Francji, N ie m c z e c h i J a p o n ii stopy wzr<^>" !-n oaj' ae, mogloby si§ zdarzyc, ze dla niektorych krajow danych nie ma).
rnniej o 2 punkty procentowe w yzsze niz w Stanach Z je d n o czo n y ck -■■-. 'vm okresie.
N ajw azn iejszy ch o d k ry c te c h n ic z n y c h dokonano jednak w S ta n a c ii /jta n o c z o -

nych, J a k to m o z n a wyjasnic?
33 0 Czgsc gtowna. Okres c!ug;

a. U szeregujcie kraje w porzcjdku m alejacym ze wzgl^du na PKB n a os ■..

w 1970 r. Wymiencie 10 krajow z najwyzszym wynikiem. Czy cos was za?
czyio? ■; Q siciq d m scl, aLjm uIacfa l y, odukcja
b. Przeniescie analizq z punktu a dla ostatniego roku, dla ktorego macie dfino.
Czy skiad czoiowki zmienii si^ od 1970 r.?
c. D la wszystkich krajow, ktore w ym ieniliscie w punkcie b, podzielcie obe ■■•
poziom PKB na osob^ przez wielkosc dla 1970 r. W ktorym z tych krajow c'.rj- =
notowano najwi^kszy proporcjonalny wzrost PKB na mieszkanca?
d. Powtorzcie cwiczenie z punktu c dla wszystkich krajow, dla ktorych uzyskrii-
scie dane. Ktory kraj miai najwiqkszy proporcjonalny przyrost PI<03 na osobe
po 1970 r., a w ktorym kraju wzrost byl proporcjonalnie najmniejszy? J ■>v-■ Od Sat 50. stopa oszcz^dnosci - czyli stosunek oszcz^dnosci do PKB - osi^gala prze-
czqsc krajow miala wzrost ujemny po 1970 r,? ci^tnie w Stanach Zjednoczonych poziom zaledwie 17%, podczas gdy w Niem czech
e. Przeprowadzcie krotkie badanie internetow e jednego z krajow z punktu c. wynosiia 24%, a w Japonii 30%. Czy m oze to wyjasnic, dlaczego w ci^gu m inionego
czyli z tych o najwi^kszym wzroscie PKB na osob^, lub jednego kraju z punkn pi^cdziesi^ciolecia stopa wzrostu gospodarczego w Stanach Zjednoczonych byla niz-
d, czyli sposrod tych, w ktorych wzrost byl najmniejszy. Czy m ozecie przypisac sza niz w wi^kszosci innych krajow O EC D? Czy zwi^kszenie si^ stopy oszcz^dno-
wybranemu krajowi jakies przyczyny sukcesu ekonomicznego lub iego braKuV sci w Stanach Zjednoczonych doprowadziioby do diugotrwalego wyzszego wzrostu
w przysziosci?
Podstawowej odpowiedzi na te pytania udzieliiem juz na koncu rozdziaiu 10. Od-
powiedz brzmi: nie. W dluzszych okresach - a jest to wazne zastrzezenie, do ktorego
Literatura uzupetniajqca ; wrocimy - w danej gospodarce stopa wzrostu nie jest uzalezniona od stopy oszcz^dno-
sci. Nie wydaje si§, aby przyczyn^ siabszego wzrostu w Stanach Zjednoczonych w ciqgu
• Brad D elong na swojej stronie internetowej (http://econ 161 .berkeley.edu/) uin:c-: minionych 50 lat byia przede wszystkim nizsza stopa oszcz^dnosci. N ie powinnismy tez
scii intersuji|cy zbior artykuiow na temat wzrostu gospodarczego. Przeczytajcie oczekiwac, ze podwyzszenie si^ stopy oszcz^dnosci doprowadzi do trwaiego wyzszego
zwiaszcza jego opracowanie ,,BerkeIey Faculty Lunch Talk: Them es o f 20th Cen- tempa wzrostu w Stanach Zjednoczonych.
tury Economic History”, poruszajEj.ee wiele tematow z tego rozdzialu. W niosek ten nie oznacza jednak, ze nie powinnismy si^ przejmowac nisk^ stop^
• Obszern^ prezentacj^ faktow dotycz^cych wzrostu zawiera ksi^zka Angusa Maddi- oszcz^dnosci. Nawet jesli stopa ta nie oddziaiuje stale na wzrost gospodarczy, to jed-
sona, The World Economy. A Millenium Perspective, OECD, Paris 2001. Powiqzana nak wywiera wpiyw na poziom produkcji i poziom zycia. Wzrost stopy oszcz^dnosci
z ni^ strona www.theworldeconomy.org zawiera wiele faktow i danych o wzroscie w Stanach Zjednoczonych b^dzie przez pew ien czas prowadzic do zwi^kszenia sitj
gospodarczym w ci^gu ostatnich 2 0 0 0 lat. stopy wzrostu, a w koncu do wyzszego poziomu zycia.
• W rozdziale 3 swojej ksi^zki, Productivity and American Leadership, W. Baumol, W tym rozdziale koncentrujemy si^ na wpiywie stopy oszcz^dnosci na stope; wzro-
S.A.B. Blackman i E. Wolff (M IT Press, Cambridge, MA 1989) w niezwykle zywv stu produkcji.
sposob opisuj^ zmiany zycia w Stanach Zjednoczonych wywoiane przez wzrost
gospodarczy od polowy lat 80. X IX w. • W podrozdziaiach 11.1 i 11.2 badamy interakcje mi^dzy produkcj^. i akumuiacj^.
kapitaiu oraz skutki oddziaiywania stopy oszcz^dnosci.
• Podrozdziai 11.3 zawiera przykiad liczbowy, pozwalaj^cy lepiej zrozumiec wcho-
dzace w grq wielkosci.
• W podrozdziale 11.4 poszerza si^ dyskusj^, aby uwzglqdnic nie tylko kapital fizycz-
ny, ale takze kapitai ludzki.
332 Cz q s c g to w n a , Okres d
Bozdziat 11. Oszczgdnosci, akumutecja kapitalu i produkcja 333

terakcje miqdzy p rodikcjq a kapitafem kapitatu na pracownika wywiera na produkcje na pracownika, zmniejsza sie wraz ze
jyzrostem kapita'iu na pracownika. Kiedy kapital na pracownika przyjmuje jtiz duze
wartosci, dalsze zw'iekszanie siq tego kapitaiu wywola niewieiki wpiyw na produkcje
Dla ksztaltowania sit; produkcji w diugim okresie najwazniejsze dwa zwi^zki mie oa pracownika.
produkcja a kapitaiem: Dla uproszczenia zapisu ukazemy zwi^zek mi^dzy produkcjq a kapitaiem na pra-
cownika po prostu jako:
• ilosc kapitaiu przes^dza o wielkosci wytworzonej produkcji;
• wielkosc wytworzonej produkcji przes<|dza o ilosci oszcz^dnosci i z kolei o ilc';-;-;
kapitaiu akumulowanego z upiywem czasu.
L =f(£)
N J { n J’

Obie te relacje potraktowane i^cznie, co pokazano na ilustracji 11.1, decyd ': gdzie funkcja/przedstaw ia ten sam zwi^zek miedzy produkcj^ a kapitaiem na pra-
o ksztaitowaniu si^ produkcji i kapitaiu w czasie. Strzaika mi^dzy dwoma g o rn ]. cownika co funkcja F':
prostok^tami ukazuje pierwszy zwiazek - od kapitaiu do produkcji. Strzaiki mi^ ■■
prawym gornym i prawym dolnym prostok^tem oraz miedzy dwoma doinymi p
stok^tami i mi^dzy lewym dolnym i iewym gornym prostok^tem przedstawiaj^ d-.v;e
czesci drugiego zwi^zku - od produkcji do oszczednosci i inwestycji oraz od inwest.-cji
'SHPl
do zmian w zasobie kapitaiu. Przyjrzyjmy si^ kolejno kazdemu z tych zwi^zkow. W tym rozdziaie przyjmiemy dwa nast^pne zaiozenia.

• Pierwsze zaiozenie to niezm iennosc iiczby iudnosci, stopy aktywnosci zawodowej

i siopy bezrobocia. Z zaiozenia tego wynika, ze zatrudnienie, N, jest rowniez sta-
W ptyw kapitaiu na produkcj^ Je. Aby stwierdzic diaczego, odwoiamy si^ do opisanych w rozdziale 2, a potem
w rozdziale 6 zwi^zkow mi^dzy liczbq, iudnosci, sii^ robocz^, bezrobociem i za-
Pierwszy z tych zwi^zkow - wpiyw kapitaiu na produkcj^ - zacz^iismy omawiac w poci- trudnieniem.
rozdziale 10.3. Wprowadzilismy tam funkcjQ iticznej produkcji. Jak widzieiiscie, pn Siia robocza rowna jest iiczbie iudnosci przemnozonej przez stop^ aktywnosci
muj^c zaiozenie o staiych przychodach skali mozna zapisac zwi^zek miedzy produkcia zawodowej. Jesli wi^c iiczba iudnosci jest staia i staia jest stopa aktywnosci za-
a kapitaiem na pracownika w nast^puj^cy sposob: wodowej, to siia robocza jest rowniez staia. Z kolei zatrudnienie jest rowne sile
roboczej przemnozonej przez wyrazenie (1 — stopa bezrobocia). Jesli na przykiad
wieikosc siiy roboczej jest rowna 100 mln, a stopa bezrobocia wynosi 5 %, to za-
N {.N J tradnienie jest rowne 95 mln [100 mln X (1 - 0,5)]. Jesli wiqc siia robocza jest
staia i stopa bezrobocia jest staia, to zatrudnienie jest rowniez stale.
Produkcja na pracownika, Y / N, jest rosn^cq, funkcj^ kapitaiu na pracownika,. Przy tych zaiozeniach produkcja na pracoweika, produkcja per capita i produk-
K / N . Na mocy zalozenia o maiej^cych przychodach z kapitaiu wpiyw, jaki dany wzrost cja ogoiem zmieniajc| si^ proporcjonainie2.

1Przyjmijmy na przyklad, ze funkcja F ma postac „podwojnego pierwiastka kwadratowego”,

/•:/■;, N) = 4 k 4 n , wobec czego Y = 4k-J~N . Dziel^c obie strony przez N uzyskujemy Y / N =
iiiis iii " f l & B B
~Jn / N. Zauwazmy, ze sfN / N = *J~N ! (J~N^fW) = 1 / ViV. Wprowadzaj^c te wtasnosci do

t p;;:>rzedniego rownania uzyskujemy Y / N = -J~K / -J~N = ~JK / N . W tym wi^c przypadku funkcja/
Jdstawiajcjca zwi^zek miedzy produkcj^ na pracownika a kapitaiem na pracownika jest po prostu
kcjq. pierwiastka kwadratowego f(K IN ) = -JK / N .

B mI 2 W Stanach Zjednoczonych w 2003 r. produkcja per capita (wediug parytetu siiy nabyw-
! z 2000 r.) rowna byia 34 875 d o l; produkcja na pracownika byia znacznie wyzsza i wyniosia
fv 365 dol. Czy posiuguj^c si^ tymi wieikosciami mozecie wyprowadzic stosunek zatrudnienia do
llu s tra c ja 1 1 .1 . Kapitai, produkcja i oszczqdnosci/inwestycje i:;c/:by ludnosci?
 C zqsc glow na. I j a M . Oszczednosci, akumulacja kapitalu i produkcja
334 335

Jakkolwiek z reguiy odwoluj^ sifg do ruchow produkcji lub kapiti w y p ro w ad zam y zwi^zek micjdzy produkcj.^ a inw estycjam i;
cownika, dla „odci^zenia” tekstu b^de czasami m owil o ruchach prc wyprowadzamy zwiqzek rniedzy inwestycjami a akumulacj^ kapitaiu.
kapitatu, opuszczaj^c okreslenia „na pracownika” lub per capita.
Powodem, dla ktorego przyjmuje si^ zaiozenie o stalosci N , jest up
ikcja i inw estycje
opisu wpiywu akumulacji kapitalu n a wzrost gospodarczy: jesli N je
jedynym czynnikiem produkcji zmieniaj£|cym si«j w czasie jest kapitai.
zalozenie bardzo realistyczne, dlatego w nastqpnych dwoch rozdziaia wyprowadzeniu zaleznosci mi^dzy produkcja a inwestycjami przyjmujemy trzy
'enia.
my je stopniowo modyfikowac. W rozdziale 1 2 wprowadzimy staly W2
ludnosci i zatrudnienia. W rozdziale 1.3 zobaczymy, jak m ozem y pola
analiztj dlugookresowc| - w ktorej pom ija si^ fluktuacje zatrudnieni; - >' \ fadal zaktadamy przypadek gospodarki zamkni^tej4. Jak widzielismy w rozdzia-
w czesniejszq. a n a liz ^ k ro tk o - i s re d n io o k re s o w ^ , kiedy to k o n ce n tro v -y sie ; : 3, [rownanie (3.10)] oznacza to, ze inwestycje, I, s^ rowne oszcz^dnosciom - su-
w lasnie na fluktuacjach zatrudnienia (oraz zwigzanych z nimi fluktiu lie oszcz^dnosci sektora pryw'atnego, S, oraz sektora publicznego, T — G:
dukcji i bezrobocia). Obie modyfikacje lepiej jednak b^dzie zostawic
I = S + (T - G).
nych rozdzialow.
® Drugie zalozenie to brak post^pu technicznego, wobec czego funkcja ns
/ (lu b , ro w n o z n a c z n ie , F ) nie zmienia sie w czasie. Powodem przyjeda tu k 'eg o " -• .■■oy przyjrzec si§ zachowaniu oszcz^dnosci sektora prywatnego, zakiadamy, ze
z a lo z e n ia - oczyw iscie sprzecznego z rzeczy w isto sci^ - je s t ponownie , zcz^dnosci sektora publieznego, T - G, rowne 0 (zmodyfikujemy to zalozenie
c e n tro w a n ia sie na roii a k u m u lac ji k a p ita lu . W rozdziaie 12 wprowadz;<-."v nr.sr'-'n; : dalszej ez^sci, kiedy przyjrzymy sie wptywowi polityki fiskalnej na wzrost)5. Po
te c h n ic z n y i zobaczymy, z e sform ulowane tutaj podstawowe w n io sk i uolvcz;tce zyj^ciu tego zatozenia poprzednie rownanie m a postac:
w piyw u kapitatu n a w z ro s t pozostaj^ w m o c y ta k z e p o uw zglq:dnien:;a noMi-n?i
technicznego. I znowu t$ modyfikacj^ lepiej jest zostawic na pozniej. ./ = 5.

Po przyjtjciu tych dwoch z a lo z e n nasz pierwszy zw i^ zek mi^dzy prodtikcia a kaoi- ■ /estycje sj% rowne o s z c z ^ d n o s c io m s e k to r a p ry w a tn e g o .
tatem na pracownika, od strony podazy, mozna zapisac jako: • 7 •>'dadamy, ze oszcz^dnosci sektora prywatnego s^ proporcjonalne do dochodu,
!•>.• wi^c:

H ./f M iii.i)
N \N J S = sY.

W ro w n a n iu w p ro w ad ziiem indeks czasu dla produkcji oraz k a p ita lu , ale n ie zrobilem Param etr s to stopa oszcz^dnosci przyjmuj^ca wartosci z przedzialu od 0 do 1 .
tego dla z a tru d n ie n ia , N , k to r e przyj^lism y jako s ta ie , tak wi^c indeks czasowy nse bvt w lym zatozeniu zawieraj^. si^ dwie podstawowe cechy oszcz^dnosei6.
Po pierwsze, nie wydaje si§, zeby stopa oszcz^dnosci systematycznie rosla czy
potrzebny.
In n y m i siowy: wyzszy poziom kapitaiu n a pracownika prowadzi do wy/v/i'go po- . spndala wraz ze wzrostem zam oznosci kraju. Po drugie, nie wydaje si§, zeby kra-
ziomu produkcji na pracownika3. je Uh;atsze systematycznie miaty wyzsze lub nizsze stopy oszcz^dnosci niz kraje
ubozsze.

~Jak zobaczymy w rozdziale 19, w gospodarce otwartej oszcz^dnosci i inwestycje nie musz^ byc
W ptyw produkcji na akumulacj^ kapitatu iiwriL'. Hnnstwo moze oszcz^dzac mniej niz inwestuje, a roznica moze byc pozyczana od innych kra-
iow. j'rzvidadem mog^ byc Stany Zjednoczone.
■'^ulozenie to jest sprzeczne z obserwowan^ sytuacj^ gospodarcz^. Przyktadem mog^ byc Stany
D rugi zw i^zek, miedzy p ro d u k c j^ a a k u m u la c j^ kapitalu, w y p ro w ad zam y w /u-fin.vv;0ne) g(jzje _ jak widzielismy w rozdziale 1 - wyst^puje deficyt budzetowy. Innymi siowy,
" Marr.\ch Zjednoczonych oszcz^dnosci sektora publicznego s%ujemne.
krokach:
vv,'Weiiscie teraz dwa opisy zachowania si^ oszcz^dnosci (rownowazne zachowaniu sie kon-
'umpcti): jeden w rozdziaie 3 dla krotkiego okresu i jeden dla okresu dtagiego w tym rozdziale.
od strony poclazy, poziom kapitdu na pracownika okresla po,.'- M(i7fv_.;e zastanawiac, jak te dwa opisy odnosz^ si^ do siebie i czy s^ ze sob% zgodne. Odpowiedz
•••nam: tak. Peiny opis bqdzie przedstawiony w rozdziale 16.
na pracownika.
 Czesc gtowna. Oki izdziai 11. OszczQdnosci, akumulacja kapitafu i produkcja
336 337

L^cz^c obie cechy i wprowadzaj^c indeksy czasu, otrzymujemy prost^ zali mozna wyrazic siowami: kapitai na pracownika na poczajtku okresu t + 1 jest rowny
misjdzy inwestycjami a produkcj^: _ >mie pomniejszonego o amortvzacje kapitatu na pracownika na pocz^tku roku t i in-
westycji na pracownika w okresie t rownyeh iloczynowi stopy oszczqdrtosci i produkcji
/ = sYr Jci _-acownika w okresie t.
lapisuj^ c (1 - 8)K. + 7V jako K, / N - 8Kt / N , przenosz^c K. j N na lew£|. strone
Inwestycje zmieniaji| si^ proporcjonalnie do produkcji: z wi^kszej produkc; nia i porzc|dkuj£|c praw^ stron^ mamy:
kajt| wi^ksze oszczednosci, a zatem i witjksze inwestycje.
* * L - i L = s y , - s XL. (1L2)
N N N N '
inwestycje a akumulacja kapitatu
co mozna wyrazic siowami: zmiana zasobu kapitaiu ea pracownika - reprezentowa-
W drugim kroku pokazujemy zwi^zek inwestycji, bcjd^cych strumieniem 7 (nc nego przez roznic^ mi^dzy czynnikami po iewej stronie - jest rowna roznicy miedzy
szyny wyprodukowane lub nowe obiekty produkcyjne zbudowane w trakcie ■ oszcz^dnosciami na pracownika, reprezentowanymi przez pierwszy czynnik po prawej
okresu), z kapitaiem, ktory jest zasobem (maszyny i obiekty produkcyjne is ■ ■■; stronie, a amortyzacjq reprezentowan£| przez drugi czynnik po prawej stronie. Rowna-
w danym moniencie). nie to daje nam drugi zwijpek mi^dzy produkcj£j a kapitaiem na pracownika8.
O czasie pomyslmy jako wyrazonym w latach, wobec czego t oznacza rok /. r -f L
oznacza rok t + 1 itd. Ujmijmy zasob kapitaiu jako zasob mierzony na poczq.1
dego roku, wobec czego K odnosi si^ do zasobu kapitaiu na pocz^tku roku t, <\ , ao
zasobu kapitaiu na poczqtku roku t + 1 itd. 11,2. Konsekw encje roznych w ielkosci stop oszczqdnosci
Zatozmy, ze kapital amortyzuje si§ w tempie rownym 8: oznacza to, ze z ;r:-;u
rok c zq sc zasobu kapitaiu rowna 8 niszczy si^ i staje sie bezuzyteczna. Jest
noznaczne z tym, ze cz^sc zasobu kapitaiu rowna ( 1 - 8) pozostaje z roku rc k Wyprowadzalismy dotychczas dwa zwi^zki:
nienaruszona.
Zasob kapitaiu zmienia sitj w czasie w nast^puj^cy sposob: • po stronie produkcji widzielismy w rownaniu ( 1 1 .1 ), jak kapitai okresla produkcj^;
• po stronie oszcz^dnosci widzielismy w rownaniu ( 1 1 .2 ), jak produkcja okresla z ko-
K +i = ( l - 5 ) K + I , ; . lei akumulacj^ kapitalu.

Zasob kapitaiu na pocz^tku roku t + 1 jest rowny zasobowi kapitalu na poczatkif ' ■ Mozemy teraz pol^czyc oba zwi^zki i zobaczyc, w jaki sposob okreslajq. one zacho-
roku t, ktory pozostaje wci^z nienaruszony do roku t + 1, (1 - S)Kt, plus now v iasuu-; ranie si<j produkcji i kapitaiu z uplywem czasu.
kapitaiu wprowadzony w roku t (co oznacza inwestycje w trakcie roku t, / (). .
Mozemy teraz poi^czyc zwiijzek mi^dzy produkcjq. a inwestycjami ze zwiazkienr
mi^dzy inwestycjami a akumulacj^ kapitaiu, aby uzyskac drugi zwiqzek potrzebiiy nam
do analizy wzrostu gospodarczego: wpiyw produkcji na akumulacj^ kapitalu. : Dynamika zmian kapitalu i produkcji
Wprowadzenie poprzednio okreslonej funkcji inwestycji i podzielenie obu stron
przez N (liczbe pracownikow zatrudnionych w gospodarce) daje: Zast^puj£|c w rownaniu (11.2) produkcj^ na pracownika, Yt / N, jej postaci^ rozwini^ta
wkategoriach kapitalu na pracownika z rownania ( 1 1 . 1 ) uzyskujemy:

K nl K, = _ § K^
N N UJ N (1L 3)
zmiana kapitalu _ inwestycje _ amortyzacja
7 Przypomnijmy: strumienie s<| zmiennymi, ktore maj^ wymiar czasowy (co znaczy, r< ■' "• " mi^dzy rokiem t a t + 1 w roku t w roku t
wane najednostke czasu); zasoby s^zmiennymi, ktore nie maj^ wymiaru czasowego (s^zdefiniowane
w danym momencie). Produkcja, oszczfjdnosci i inwestyeje ssj przepiywami. Zatrudnienie i kapirai ‘ Z punktu widzenia oszczednosci: poziom produkcji na pracownika okresia zmiansj w poziomie
s;| zasobami. Mpitalu na pracownika z upiywem czasu.
 Czqsc glowna. Okres dtugi Rozdziat 1 1. Oszczgdnosci, akumulacja kapitatu i produkcja
338 339

R o w n a n ie (11.3) o p isu je, co dzieje sie z k a p ita ie m na pracownika. Zm iana k a p i-

Amortyzacja na pracownika
taiu na p rac o w n ik a micjdzy b iez^cy m ro k ie m a ro k ie m n a s t^ p n y m zalezy od rozni™
rni^dzy dwoma czynnikainii
\5;
• inwestycjami na pracownika, pierwszym czynnikiem po stronie prawej - poziom
kapitalu w tym roku determinuje produkcj^ na pracownika w tym roku; przy danej
| P//¥
o
o
stopie oszczcjdnosci produkcja na pracownika determinuje wielkosc oszcz^dnosci s
na pracownika, a przez to inwestycje na pracownika w tym roku9;
• amortyzacjq. na pracownika, drugim czynnikiem po stronie prawej - zasob kapitaiu
na pracownika determinuje wielkosc amortyzacji na pracownika w tym roku10.

Jesli inwestycje na pracownika przewyzszaja poziom amortyzacji na pracownika,

to kapital na pracownika rosnie.
Jesli inwestycje na pracownika sa mniejsze od amortyzacji na pracownika, to ka- 1K0IN) r//v
pitai na pracownika maleje. Kapitat na pracownika, K/N
Przy danym kapitale na pracownika produkcja na pracownika jest w yrazo'^ ™
;iedy wielkosci kapiiaiu i produkcji sq male, inwestycje przewyzszajcj amortyzacj§, a kapital rosnie. Kiedy wieikosci kapitatu i produkcji
pomoc<i rownania ( 1 1 .1 ): wysokie, inwestycje s^ mniejsze niz amortyzacja, a kapitat maleje.

lustracja 11.2. Dynamika zmian kapitafu i produkcji

Kiedy kapitai na pracownika znajduje si^ juz na bardzo wysokim poziomie, wptyw
W ro w n an iach (11.3) i (11.1) zawarte wszystkie informacje p o trz e b n e do zrozu- ' dalszego wzrostu kapitalu na pracownika na produkcj^ na pracownika oraz, co si§
mienia dynamiki zmian kapitaiu i produkcji w czasie. Najprostszym sposobem 'cn in- z tym wic|ze, na inwestycje na pracownika, jest bardzo maly11.
terpretacji jest wykorzystanie wykresu, co widac na ilustracji 1 1 .2 , gdzie produkc;;-i na" • Zaleznosc wyrazaj^ca amortyzacj^ na pracownika, 8Kt j N, jest liniq. prost^. Amor-
pracownika jest odlozona na osi pionowej, a kapital na pracownika na osi pozKvrnei. . tyzacja na pracownika zwi^ksza si^ w stalej proporcji do kapitalu na pracownika,
Na ilustracji 11.2 spojrzmy najpierw na krzyw^ przedstawiaj£|Ci| produkcj^ na nra- . ■ dlatego jest przedstawiona jako linia prosta o nachyleniu rownym S. Amortyzacja
cownika,f(K t l N ), jako funkcj^ kapitalu na pracownika. Przedstawiony zwi^zok iest . na pracownika przy poziom ie kapitaiu na pracownika rownym K0/ N jest rowna
taki sa m ja k na ilustracji 1 0 .5 : produkcja na pracownika wzrasta wraz z k a p ita te m na, odleglosci AD.
pracownika, lecz ze wzgl^du na malejc|ce przychody z kapitalu wzrost ten jost tvnv
mniejszy, im wyzszy jest poziom kapitalu na pracownika. Zm iana kapitaiu na pracownika jest rowna roznicy mi^dzy inwestycjami na pra-
Przyjrzyjmy si^ teraz dwom krzywym przedstawiaj^cym dwa czynniki znajdujaee; cownika i amortyzacj' 4 na pracownika. Na poziomie K0 / N roznica ta jest wi^ksza od 0;
sitj po prawej stronie rownania (11.3). : inwestycje na pracownika przekraczaj^ poziom amortyzacji na pracownika o wielkosc
rown' 4 odlegiosci CD = A C - A D , wobec czego kapitai na pracownika zwi^ksza si^.
• Z aieznose przedstawiaj^ca inwestycje na pracownika, sf(K t / N ), m a ta.ki sam- W.miartj jak poruszam y si^ po osi poziom ej w prawo i patrzymy na coraz wi^ksze
ksztait jak krzywa produkcji, z tq, roznic^., ze jest polozona nizej o wielkosc ,v (sto- poziomy kapitalu na pracownika, inwestycje zwi^kszaj^ si^ coraz mniej, podczas gdy
p§ oszczednosci). Zaiozmy, ze kapital na pracownika na ilustracji 11.2 jest rownyj anortyzacja zwi^ksza si§ proporcjonalnie do kapitalu. Dla pewnej wielkosci kapitalu
K n/ N . Produkcja na pracownika jest w ow czas rowna o d leg lo sci^4 5 , a inwesiycje na; na pracownika, na ilustracji 11.2 rownej K* / N, inwestycje s%wystarczaj^ce do po-
pracownika s^ rowne odlegtosci^lC, rownej iloczynowi s oraz odleglosciAB. rotei: feiycia amortyzacji, a kapital na pracownika pozostaje na niezmienionym poziomie.
inwestycje na pracownika, tak jak produkcja na pracownika, rosn^ wraz z kapita- lewo od K* / N poziom inwestycji przekracza wielkosc amortyzacji, a kapital na
le m na praco w n ik a, lecz o coraz mniej, kiedy zw i^ksza si§ k a p ita l na pracow m ka. pracownika rosnie. Pokazuja to skierowane w prawo strzalki n a krzywej produkcji.

9 K / N = >.f(K : i N) => sf(Kt / N ). y uiatwic interpretacj^ wykresu, zaiozylem nierealistycznie wysoka stop^ oszcz^dnosci. Czy
m°zc'ci'- » przybiizeniu okreslic, jafcj wartosc przyj^tem dla s? Jafca bytaby reaiistyczna wartosc s?
 Czqsc gtowna. Okres d' lozdziai 11. Oszczednosci, akumuiacja kapitaiu i produkcja 341
34 0

Na prawo od K* / N wielkosc amortyzacji przekracza poziom inwestycji, a kapita: jiniana kapitaiu na pracownika jest rowna 0 ), otrzymujemy poziorn kapitalu na pra-
;ownika w stanie stacjonarnym, K* / N, rowny:
pracownika maleje. Pokazuja to skierowane w lewo strzatki na krzywej produkcji
Scharakteryzowanie zachodzatcych w czasie zmian kapitaiu na pracownika i zir
produkcji na pracownika jest teraz fatwe. Zaiozmy, ze poziom kapifalu na pracowr SK*
sf\ —rr- I = 3 —r r - (11,4)’
w gospodarce jest poczijtkowo niski i powiedzmy, ze oa ilustracji 11.2 wynosi K* \ N j N v
Poniewaz inwestycje przewyzszaj^ w tym miejscu amortyzacj^, kapital na pracov
ka zwi^kszy sie, a skoro produkcja przesuwa sitj tak samo jak kapital, produkcjc Wartosc kapitaiu na pracownika w stanie stacjonarnym jest taka, ze w ielkosc
pracov/nika rowniez sicj zwiekszy. Kapitai na pracownika ostatecznie ositignie , iszczednosci na pracownika (lewa strona rownania) jest akurat wystarczajc|ca do po-
N - poziom, na ktorym inwestycje s^ rowne amortyzacji. Skoro juz gospodarka o 'crycia amortyzacji zasobu kapitaiu na pracownika (prawa strona rownania)14.
ga poziom kapitaiu na pracownika rowny K* / N , produkcja na pracownika i kap Przy danym poziom ie kapitaiu na pracow nika w stanie stacjonarnym rownym
na pracownika pozostaj£| stale na poziomie diugookresowej rownowagi odpowiec / N, wartosc produkcji na pracownika w stanie stacjonarnym, Y* / N , dana jest
aastepujc|Ci| funkcj^ produkcji:
rownej Y* / N oraz K* / N.
Na przyktad wyobrazmy sobie kraj, ktory stracii cz^sc swego zasobu kapitaiu w
niku bombardowan w czasie wojny. Mechanizmy, ktore wiasnie ukazaiismy, nasuv
przypuszczenie, ze jesli kraj poniosl wi^ksze starty w kapitale niz w liczbie ludnosc s - m
wyjdzie z wojny z niskim poziomem kapitaiu n a pracownika, czyli na lewo od pur
K* / N . Przez pewien czas w kraju tym bgdzie nast^powaio duze zwi^kszanie si^ zarow- Mamy teraz wszystkie elementy potrzebne do omowienia wpiywu stopy oszcz^dno-
no kapitaiu na pracownika, jak i produkcji na pracownika. Jest to trafny opis tego sci na produkcje na pracownika, zarowno wtedy, kiedy wielkosci zmieniajq si^ w cza-
sie, jak i w stanie stacjonarnym.
si^ wydarzyio w krajach, ktore w czasie II wojny swiatowej odnios'ty proporcjona
wifjksze straty w kapitaie niz w iiczbie ludnosci (zob. rarnke 1 1 .1 ) 13.
Jesli natorniast poziom kapitaiu na pracownika w gospodarce jest pocz^tkowo
wysoki, czyli na prawo od punktu K* / N , to wielkosc amortyzacji b^dzie przewyz-
Akumuiacja kapitalu i wzrost gospodarczy w e Francji

Ramka 11.1
szac poziom inwestycji, a kapital na pracownika i produkcja na pracownika b^dc ■ ' -
lec: pocz^tkowy poziom kapitalu na pracownika jest zbyt wysoki, aby mozna by .■.n do zakonczeniu I! w ojny swiatowej
u trzy m y w ac p rz y d a n e j s to p ie o sz cz ^ d n o sc i. W zrost kapitalu na p ra c o w n ik a becizic
si^ utrzymywai d o p o ty , d o p o k i gospodarka ponownie nie o si^ g n ie punktu, w k td ry m W zakonczonej w 1945 r. II wojnie swiatowej Francja poniosla jedne z najci^zszych
inwestycje sq ro w n e amortyzacji, a kapitai na pracownika jest rowny K* / N . Od togo strat sposrod panstw europejskich. Straty w iudziach byiy duze - sposrod 42 mln lud-
m om entu kapitai na pracownika i produkcja na pracownika pozostan<| state. nosci zginqio ponad 550 tys. osob. Choc trudno jest to bezposrednio porownywac,
;traty kapitaJu byiy jednak jeszcze wi^ksze: oblicza si^, ze zasob kapitaiu Francji w po-
''ownaniu z okresem przedwojennym zmniejszyl si^ o 30%. Dobitny obraz zniszczenia
zasobow kapitalu ukazuje tabela 1 .
... Model wzrostu gospodarczego, ktory wiasnie przedstawiaiismy, dostarcza jasnej
Kapitat i produkcja w stanie stacjonarnym :
prognozy sytuacji kraju trac^cego znaczn^ cz^sc kapitaiu: kraj ten przez pewien czas
Przyjrzyjmy si^ biizej poziom om produkcji na pracownika i kapitaiu na pracowniKa. o^dzie doznawal wysokiej akumulacji kapitaiu i wzrostu produkcji. W zwi^zku z tym,
do ktorych gospodarka dqzy w diugim okresie. Stan, w ktorym produkcja na pracow- co ukazano na ilustracji 11 .2 , widzimy, ze gospodarka kraju o pocz^tkowym poziom ie
nika i kapitai na pracownika nie zmieniajfi si§, nazywany jest stanem stacjonanryTn. kapitaiu na pracownika znacznie ponizej K* / N b^dzie szybko rosla, kiedy kapitat
Przyrownuj^c lewi| stron^ rownania (11.3) do zera (w stanie stacjonarnym z deinieji b^dzie si^ zblizat do poziomu K* / N, a produkcja na pracownika do poziomu Y* / N.
■■ Prognoza ta sprawdzita sitj dobrze w przypadku powojennej Francji. Liczne, cza-
sem wr^cz anegdotyczne opowiesci z tam tych czasow potwierdzaj^, ze niewielkie
12 Kiedy kapitat na pracownika jest maty, kapital na pracownika i produkcja na pracownika pzyrosty kapitatu prowadzity do duzego wzrostu produkcji. Niewielkie naprawy wiel-
sna z upiywem czasu. Kiedy kapitai na pracownika jest duzy, kapitai na pracownika i produkga na fctego mostu pozwolity na jego ponowne otwarcie. Otwarcie mostu znacznie skrocilo
pracownika malej^. z uplywem czasu.
13 Jaki poziom powojennego wzrostu przewiduje model, jesli jakis kraj odniosl proporcjonainie ezas trwania podrozy mi^dzy dwoma miastami, obnizaj^c znacznie koszty transportu.
wi^ksze starty w ludziach niz w kapitale? Czy odpowiedz ta jest przekonywaj^ca? Jakich elemcntow
;■:;■ liR*l Wjest diugookresowym poziomem kapitatu na pracownika.
byc moze nie uwzgiedniono w modeiu?
 Cz^sc giowna. Okres dtugi Rozdziat 11. OszczQdnosci, akum uiacja kapifatu i produkcja
342 343

Nizsze koszty transportu umozliwlly fabryce pozyskanie tak bardzo potrzebnych dobr aby w diugim okresie podtrzymac staiq dodatni^ stop^ wzrostu produkcii na pracow-
inw estycyjnych, dzi^ki czemu z kolei mogia zwiekszac produkeje i tak dalej. nika. Kapita! na praeownika m u sia lb y sie zw i^kszyc. Co w ifc e j, z powodu m a le j^ -
Bardziej przekonywajitey dowod pochodzi jednak z danych o l^cznej produkcji. eych p rzy ch o d o w z kapitahi, kapital m u sialb y si^ zwi^kszac szybeiej niz produkcja na
W lataeh 1946-1950 roezna stopa wzrostu realnego PKB we Franeji osij|gneta bardzo pracownika. Z tego zas wynika, ze w gospodarce trzeba by oszcz^dzac coraz wi^kszq.
wysoki poziom 9,6%. Doprowadziio to w tych pi^ciu latach do wzrostu realnego PKB czqsc produkcji i przeznaczac j^ na akumuiacj^ kapitaiu. W pewnym momencie cz^sc
o 60%. produkcji, ktora musiaiaby byc oszcz^dzana, byiaby wi^ksza od jednosci, co jest oczy-
Czy eaiy wzrost francuskiego PKB dokonywai sie dzi^ki akumulaeji kapitaiu? Otoz wiscie niemozliwe. Dlatego wiasnie nie jest moziiwe utrzymanie staiej, dodatniej stopy
nie. Wchodziiy tu tez w gre inne czynniki wspomagaj^ce meehanizm opisany w naszym wzrostu w nieskonczonosc. W dlugim okresie kapitai na pracownika musi byc staiy,
modelu, Znaczna czqsc istniejt|cego w 1945 r. kapitaiu byta przestarzaia. Poziom inwe- a z tego wynika, ze staia musi tez byc produkcja na pracownika15.
styeji w latach 30. XX w. byi niski (w iatach tych dominowat Wieiki Kryzy's) i prawie
ich nie dokonywano w czasie wojny. Duza cz^sc powojennej akumuiacji kapitaiu w% 2. Mimo to stopa oszcz^dnosci okresla poziom produkcji na pracownika w dtugim okre-
zaia si^ z wprowadzeniem bardziej nowoczesnego kapitaiu i nowoczesniejszych metod sie, Przy innych warunkach niezmienionych w diugim okresie kraje o wyzszej stopie
produkcji. Byla to koiejna przyczyna wysokich stop wzrostu w okresie powojennym. oszez^dnosci b^d^ osi^galy wi^ksz^ produkcjsj na pracownika.

Zrodlo: Gilles Saint-Paul, Econom ic Reconstruction in France, 1945-1958, w: R udiger Dorn- To stwierdzenie obrazuje ilustracja 11.3. Rozpatrzmy dwa kraje o takiej samej
busch, Willem Nolling, Richard Layard (red.), Postwar Economic Reconstmction and Lessons funkcji produkcji, poziom ie zatrudnienia i stopie amortyzacji, ale o roznych stopach
for the East Today, MIT Press, Cambridge, M A 1993. oszcz^dnosci, powiedzmy s0 orazs, > 5 (). Na ilustracji 11.3 przedstawiono wsp 61.04 dla
obu krajow. funkcj^ produkcji, f(K t / N), oraz funkcje pokazuj£|ce reiacje oszcz^dnosci
Tabela 1. Kapitai zniszczony we Francji w czasie li w o jn y sw iato w e j do inwestycji na pracownika jako funkcj^ kapitalu na pracownika dla kazdego z tych
drogi wodne 85%
tory
Transport %
stacje kolejowe sluzy 11
rzeczny
Koleje 80%.
lokomotywy barki Amortyzacja rra pracownika

osprzqt 60% (iiczby)

31% Budynki mieszkaine 1229000

osobowe
Sam ochody 246000
ciqzarowki 40% przemystowe

Stopa oszczQdnosci a produkcja

Powrocmy do pytania zadanego na pocz^tku tego rozdziaiu: w jaki sposob siopa
o sz cz^d n o sci oddziaiuje na sto p ^ wzrostu produkcji na p ra c o w n ik a ? Nasza analiza;
prowadzi do odpowiedzi ziozonej z trzech cz^sci.

1. Stopa oszczgdnosci nie ma wpiywu na dtugookresowq stopq wzmstu produkcji na

Kapitaf na praco w nika, K / N
pracownika, ktdra jest rowna 0 . raj, w ktorym stopa oszcz^dnosci jest wyzsza, osiqga wyzszy poziom produkcji na pracownika w stanie stacjonarnym.

liustracja 11.3. Skutki roznych stop oszcz^dnosci

Jest to wniosek raczej oczywisty: widzielismy, ze gospodarka d^zy w kohcu do sta-
iego poziomu produkcji na pracownika. Innymi siowy, w diugim okresie stopawzrostu
15 Niektorzy ekonomisci dowodz^, ze wvsoki poziom wzrostu produkcji osi^gni^ty w Zwitizku
produkcji bez wzgl^du na to, jak ksztaituje si^ stopa oszczednosei, jest rowna 0 . Kadzieckim w iatach 1950-1990 byi wynikietn takiego wiasnie stalego wzrostu stopy oszcz^dnosci w
Jest jednak inny sposob interpretacji tego wniosku, ktory b^dzie pomocny, kiedv raasie, ktory nie mogi byc podtrzymywany w nieskonczonosc. Paul Krugman wykorzystywat wyrazenie
w rozdziaie 12 wprowadzimy post^p techniczny. Zastanowmy si^, co byioby konieczne. zrost stalinowski na okreslenie tego typu wzrostu - wzrostu wynikajqeego z coraz to wyzszej stopy
szczfjdnosci w czasie.
344 Cz^sc gtowna. Okres dtugi
Hozdziaf 11 . OszczQdnosci, akumulacja kapitalu i produkcja 345

krajow : s{jf(K_ j N) oraz sJ(K_ j N), K raj, w k td ry m stopa oszcztjdnosci jest ro w n a s 0, |Bez postepu technicznego)
o si^ g n ie w dlu g im okresie poziom kapitaki na pracownika rowny Kn j N o ra z poziom
p ro d u k c ji n a p rac o w n ik a row ny y / N. K raj, w k to ry m stopa oszczednosci ro w n a jest Przy stopie oszczgdnosci
s,, osiifgnie w d lu g im o k re sie poziom kapitaiu na pracownika ro w n y K xj N, oraz po-
J Y ./N -
ziom produkcji na pracownika rowny Y j N lb.
©

I
3. Zwiqkszenie $i%. stopy oszcz§dnosci bgdzie przez jakis' czas prowadzic do wyzszego e«s
wzrostu produkcji na pracovmika, lecz wzrost ten nie bedzie trwal w nieskonczonosc. f
■g y j n ~
1 “
Jest to wniosek wynikaj^cy z dwoch wiasnie omowionych stw'ierdzen. Na podstawie <£
Przy stopie oszczgdnosci s
pierwszego wiemy, ze wzrost stopy oszcz^dnosci nie oddziaiuje na diugookresowfi
stope wzrostu produkcji na pracownika, ktora pozostaje ro w n a 0. Na podstawie dru-
giego stwierdzenia wiemy, ze wzrost stopy oszcz^dnosci prowadzi do podniesienia
Czas
sisj dtugookresowego poziomu produkcji na pracownika. Wynika z tego, ze kiedy pro-
Zwi^kszenie
stanu si§ stopy oszcz^dnosci prowadzi do okresu wyzszego wzrostu, dopoki produkcja nie osic^gnie swego noweQo, wyzszego
stacjonarnego.
dukcja na pracownika wzrasta do nowego, wyzszego poziom u wskutek zwi^kszenia
si^ stopy oszcz^dnosci, gospodarka przechodzic b^dzie okres dodatniego wzrostu lliis tra s ja 11J» W p iy w zwi^kszenia s«?
si stopy oszcz^dnosci na produkcjtj na pracownika
gospodarczego. Okres wzrostu zakonczy sie, kiedy gospodarka osi^gnie swoj nowy
stan stacjonarny.
Ponownie mozemy wykorzystac ilustracjq 11.3 do zobrazowania tego w: {Z postQpem technicznym)
Przyjmijmy, ze stopa oszcz^d n o sci wynosi p o cz ^ tk o w o s(J. Zaiozmy, ze k a p ita l ■■■*. nra-
Przy stopie
co w n ik a jest poczatkowo ro w n y K0 / N , a zw i^zan y z nim poziom p ro d u k c ji w y;:csi oszcz^dnosci
Ygj N. Rozpatrzmy teraz skutki zwi^kszenia sitg stopy oszczejdnosci z s{) do s . I 5, > sn

okresiajcjca oszczednosci/inwestycje na pracownika jako funkcja kapitaiu na f

nika przesunie si^ w gor^ z s0f( Kt / N) do s J (K t / N).
Przy p o cz^ tk o w y m poziomie k a p ita iu na p ra c o w n ik a , K0 / N, poziom inw-vsiyej;
p rze k ra cza wielkosc amortyzacji, tak wi^c k a p ita i na pracownika zw i^ksza si^. W:o-.z ze
wzrostem k a p ita lu na p rac o w n ik a ro sn ie te z p ro d u k c ja na pracownika, a gosp-:.;ciarka f i
11
3 -- \
przechodzi okres dodatniego wzrostu gospodarczego. Kiedy jednak kapitai :-.a . %•:- ss
© \
cownika osi^ga w k o n c u K x/ N, poziom inwestycji na p o w ro t staje si^ row ny wie:k.:>sci £ Przy stopie oszcz^dnosci 5
amortyzacji, a wzrost gospodarczy k o n czy sie. Od tego m om entu g o sp o d a rk i: o-ozo-
staje na poziomie K { / N z o d p o w iad a j^ cy m niu poziomem produkcji na p raco.vnika
rownym Yt / N. Zmiany produkcji na praeownika s^ przedstawione na ilustrao: ! :.4.
Produkcja na pracownika jest poczjjtkowo staia i w y n o si Y0 / N. Po zwi^kszeniu sic Czas

w okresie t stopy o szcz^d n o sci produkcja na p ra c u j^ c e g o zw i^k sza sie; przez r-owien ■ ■■kszenie
me si^ stopy oszcz^dnosci prowadzi do okresu wyzszego wzrostu, az produkcja osi^gnie nowg, wyzszq sciezk^.
czas, dopoki nie osicignie wyzszego poziom u produkcji na pracownika, Y{ / N, a stopa
liustracja 11,5, O ddziaiywania zwiekszenia s iq stopy oszczQdnosci na produkcj^ na pracownika w gospodarce
wzrostu nie powroci do zera. t pust^pem technicznym
W yprow adzilism y powyzsze trzy wyniki przy za io z en iu braku postepu technicznego
oraz, co jest tego k o n se k w e n cj^ , braku wzrostu produkcji na pracownika w -jiugim
okresie. Jak jednak zobaczymy w ro zd z iale 12, w yniki te odnoszti si^ te z do gosnodar- Gospodarka, w ktorej wyst^puje postsjp techniczny, nawet w diugim okresie wyka-
ki, w ktorej wystfjpuje post^p techniczny. Wykaze: teraz krotko, diaczego. ''CiC dodatnia sto p ^ wzrostu p ro d u k c ji na p ra c o w n ik a . D iu g o o k re so w a stopa wzrostu
■ 1 oiezalezna od stopy o szcz^d n o sci - jest to rozwini^cie pierwszego z wlasnie o m o -
', :onyeh wynikow. Stopa oszcz^dnosci wpiywa na poziom produkcji na praeownika -
16 Zauwazmy, ze pierwsza cz^sc odpowiedzi odnosi sie do stopy wzrostu produkcji na prwan'
Druga cztjsc odpowiedzi dotyczy poziomu produkcji na pracownika. i'-st to rozwiniecie drugiego z wynikow, Zwi^kszenie si^ stopy oszczednosci prowadzi
 z d zia tH . Oszcztjdnosci, akumulacja kapitaiu i produkcja
347

przez pewien czas do w z ro stu g o s p o d a rc z e g o wi^kszego od stopv wzrostu na produkcje i dochod w tym roku. Totez wzrost oszczqdnosd poczatkowo przynosi
stacjoiiarnyrn, dopoki gospodarka nie przejdzie na wvzsza Sciezkfj wzrostu - rftwny mu spadek konsumpcjiw.

wini^cie trzeciego wyniku. Czy wzrost oszcztjdnosci prowadzi do wzrostu konsumpcji w diugim okresie? Nie-
Wszystkie trzy wyniki przedstawiono na ilustracji 11.5, beditcej rozwini< koniecznie. Konsumpcja m oze si^ zmniejszac nie tylko poczatkowo, lecz takze w dlu-
ieznosci z ilu s tra c ji 11.4 o skutki zwkjkszenia si^ stopy o sz c z ^ d n o sc i p rz y ?i okxesie. M ozecie uznac to za zaskakujfice. Przeciez z iiustracji 11.3 wiemy, ze
postQpu technicznego. Na ilu stracji w y k o rzy stan o skaie logarytmicznt} 17 do 2 iekszenie sie oszcz^dnosci zawsze prowadzi do zwi^kszenia si^ poziomu pmdukcji
towania wielkosci produkcji na pracownika: v/ynikiem tego jest przedstawif pracownika. Aie produkcja to nie to samo co konsumpcja. Aby zobaczyc dlaczego,
acji, w ktorej produkcja na pracownika rosnie wediug pewnej staiej stopy, z; . :awdzmy co stanie sitj, kiedy przyjmiemy dwie ukazane nizej skrajne wartosci stopy
r.czednosci.
linii o nachyieniu rownym tej stopie wzrostu. Przy pocz^tkowej stopie oszc
rownej s, gospodarka przesuwa sitj wzdiuz ItniiAA, Jesli w czasie t stopa osz< _ .....
ro s n ie do p o z io m u s,, g o s p o d a rk a doznaje wyzszego wzrostu, d o p o k i nie o::;uv.'ne Gospodarka, w ktorej stopa oszczednosci rowna jest (i zawsze rowna byia) 0, to
nowej sciezki wzrostu BB. Na sciezce BB stopa wzrostu jest ponownie taka gospodarka o kapitaie rownym 0. W tym przypadku produkcja jest rowna 0 i tyle
przed zw i^kszeniem sie stopy oszcztjdnosci (co oznacza, ze n ac h y le n ie sciez) = ■ sanio wynosi konsumpcja. Stopa oszcz^dnosci rowna 0 oznacza zerow ' 4 konsuinp-
cjsj w diugim okresie.
takie samo jak nachyienie sciezkiA4).
Przyjmijmy teraz, ze stopa oszcz^dnosci w gospodarce jest rowna 1 : ludzie oszcze-
dzajc|cafy swoj dochod. W takiej gospodarce poziom kapitaiu, a przez to i produk-
cji, bedzie bardzo wysoki. Poniewaz jednak ludzie oszcz^dzajq caiy swoj dochod,
Stopa oszczQdnosci i konsumpcja konsumpcja jest rowna 0. Poziom kapitaiu w tej gospodarce b^dzie zbvt wysoki:
atrzymanie tego poziom u produkcji wymaga po prostu przeznaczania caiej pro-
Rzcjdy mogi| oddziaiywac na sto p ^ o szcz^d n o sci n a r o z n e sposoby. P o p i e i r - i u g H dnkcji na zapobieganie skutkom amortyzacji kapitaiu! Ze stopy oszczednosci row-
zmieniac p o z io m o szcz^d n o sci sektora publicznego18. Przy danych oszczcdnoscitich nej 1 takze wynika zerowa konsumpcja w diugim okresie.
sektora prywatnego dodatnie oszcz^d n o sci sektora p u b lic z n e g o - in n y m i siowy mid-
w yzka b u d z e to w a - prow adz% do w yzszych Iq czn y ch oszczednosci. Odwrotnie /.as. Te dwa skrajne przypadki oznaczaj^, ze musi istniec jakas wartosc stopy oszcz^d-
ujemne o szcz^d n o sci sektora p u b lic zn e g o , czyli deficyt budzetowy, prowaciza cio niz- nosci micjdzy zerem a jednoscia, przy ktorej maksymaiizowany b^dzie poziom kon-
szego poziomu Iqcznych oszcz^dnosci. Po drugie, rz^ d y moga wptywac na oszcz<;dno- sunxpcji w stanie stacjonarnym. Wzrosty stopy oszcz^dnosci przed osij|gnieciem jej
sci sektora prywatnego wykorzystuj^c podatki. Na przykiad rz£|dy mogfj wprowadzac optymalnej wartosci prowadz^ do pocz^tkowego spadku konsumpcji, iecz w diugim
ulgi p o d a tk o w e dla o so b , k to r e oszcz^dzaj^, dzisjki czemu o s z c z ^ d z a n ie I'odzic bar- okresie konsumpcja jednak wzrosnie. Wzrosty stopy oszczednosci powyzej tej opty-
dziej atrakcyjne, a to zwiekszy oszcz^dnosci sektora prywatnego. malnej wartosci zmniejszaj^ konsumpcje nie tyiko w krotkim, ale tez w dlugim okre-
Do ja k ie j stopy o sz cz ^ d n o sc i powinien d ^ zy c rz ^ d ? Aby przemyslec odpow iedz sie. Jest tak diatego, ze zwi^kszenie siq kapitaiu zwiazane ze zwi^kszeniem sie; stopy
na to pytanie, m u sim y teraz p rz e n ie s c punkt ci^zk o sci naszej analizy z zac'howania oszcz^dnosci prowadzi tylko do maiego wzrostu produkcji - wzrostu, ktory jest zbyt
si^ produkcji na zachowanie sie konsumpcji. D ia iudzi bowiem nie jest wazne, i!e sie maiy, by pokryc rosnqc^ amortyzacje: innymi siowy w gospodarce jest zbyt duzo ka-
produkuje, lecz iie mog^ konsumowac. jjnalu. Poziom kapitalu przy wartosci stopy oszcz^dnosci, ktora wywoiuje najwyzszy
J e s t ja sn e , ze w zro st o szcz^d n o sci p o cz ^ tk o w o musi si^ d o k o n y w ac k o s/te m snad- I'u/iom konsumpcji w stanie stacjonarnym, nazywany jest poziomem kapitalu zgod-
ku konsumpcji (poza przypadkami, kiedy uznam to za pom ocne, b«jci^ opuszczac <n. ze ziot^ regul^. Zwi^kszenie si^ kapitaiu ponad poziom ziotej reguiy obniza
wyrazenie na pracownika i odwoiywal si^ do konsum pcji, a nie do konsumpcji na nnziom konsumpcji.
pracownika i do kapitaiu, a nie kapitatu na pracownika itd .) : ziniana stopy o s z c z e il- :
nosci w tym roku nie ma wpiywu na kapitai w tym roku, a wobec tego nie iria w p iy 'u i
1. ’oniewaz zakSadamy, ze zatrudnienie jest stale, to nie bierzemy pod uwagtj omdwionego w roz-
^ tic.rtookresowego wpiywu wzrostu stopy oszcz^dnosci na produkcjtj. W krotkim okresie
17 Skala logarytmiczna jest opisana w Aneksie 2. sie stopy oszcz^dnosci nie tylko zmniejsza konsumpcj^ przy danym dochodzie, aie tez
is prZypomnijmy, ze oszcz^dnosci S'4 sum^ oszcztjdnosci sektorow prywatnego i pubiirzncen. Vtiy ■■"■'^ jim’Ac.j'ic do recesji i pozniejszego spadku dochodu. Do omawiania krotkookresowych i dlu-
pomnijmy takze: oszcz^dnosci sektora pubiicznego o nadwyzka budzetowa; ujetnne u>-.zczean<i-.' r!,<j|'ii.sO"\yv.h skutkow zmian oszcz^dnosci bsjdziemy wracac w roznych miejscach tej ksicj.zki (np.
'' wzdziatach 17 i 26).
sektora publicznego 0 deficyt budzetowy.
 Rozdziat 1 i . Osze.z^dnoici, akumuiacja kapitatu i produkcja 349

powinny skj starac o zblizenie sie do ziotej reguiy? Z alezy to od tego, jaktj. wag^
IViaksymaina konsumpcja na pracownika
n’-rs'kiada si^ do dobrobytu obecnych pokolen, ktore zapewne straca na poiityce na-
siawionej na zwi^kszanie stopy oszcz^dnosci w porownaniu z wag^ przywi^zywanq do
iionrobytu przysziych pokolen, ktore zapewne zyskaj^. Postawcie sie w roli politykow:
przyszie pokolenia nie giosuia,. Oznacza to, ze rz^dy prawdopodobnie nie poprosz^
ooecnych pokoleri o duze poswiecenia. To z kolei oznacza, ze kapitai zapewne pozo-
stanie na poziomie znacznie nizszym od wymaganego przez ziotq regui^. Tego typu
miedzypokoleniowe probiem y sa glownym tem atem biez^cej debaty poswi^conej
ubezpieczeniom spoiecznym w Stanach Zjednoczonych. Problem ten bardziej szcze-
goiowo omawiamy w ramce 1 1 .2 .

Stopa oszczqdnaici, s \ Ubezpieczenia spoteczne, oszcz^dnosci i akumulacja kapitafu

Ramfca 11.2
Zwigkszenie sie stopy oszcz^dnosci prowadzi do zwigkszenia sie, a aastqpnie do zmniejszenia si§ konsumpcji na pracowi : , w Stanach Zjednoczonych
siacjonarnym.
ilustracja 11.6. Oddziatywania stopy oszczQdnosci na konsumpcjQ na pracownika w stanitj sxacjona:, Ubezpieczenia spoteczne wprowadzono w Stanach Zjednoczonych w 1935 r. Celem
programu byio zapewnienie starszemu pokoleniu srodkow niezb^dnych do przezvcia.
A rg u m e n ta c j^ te p rz e d sta w io n o na ilu s tra c ji 11.6, k to r a ukazuje konsunij;-..]L »;i Z czasem ubezpieczenia spoieczne staiy si^ najwiedtszym amerykariskim programem
p ra c o w n ik a w stanie stacjonarnym (o s pionowa) oraz sto p ^ oszczsjdnosci (o - pu/.tD- z^dowym. Swiadczenia wypiacane em erytom przekraczaj^ dzis 4% PKB. D la 2/3
ma). Ze stopy oszczednosci ro w n e j 0 wynika z a so b k a p ita iu n a p ra c o w n ik a i u v >.». merytow swiadczenia wypiacane z ubezpieczeri spoiecznych stanowi^ wi^cej niz 50%
p o zio m p ro d u k cji n a p rac o w n ik a row ny 0, a k o n se k w e n cj^ tego jest p r - ^ > ^ . dochodu. Niewieie jest w^tpiiwosci co do tego, ze system ubezpieczeri spoiecznych,
cji na pracownika rowny 0. Dla j- iez^cego mi^dzy 0 a sG (poziom ziott ■ ■ i tel ich warunkach, jakie ustaiono, byt wieikim sukcesem, zmniejszaj^c ubostwo
s to p a oszcz^dnosci p ro w ad zi d o wiqkszego kapitalu n a p ra c o w n ik a oi : > -.-.'■■'.Kszoi usrod osob starszych. Trudno tez w^tpic, ze program ten doprowadzii w Stanach Zjed-
dukcji na p raco w n ik a i k o n su m p cji n a p rac o w n ik a. D la 5 w i^k szeg o n : i . •i'.vicKszemu noczonych do nizszej stopy oszcz^dnosci, a przez to, w diugim okresie, do mniejszej
sie stopy o szcz^dnosci n a d a l p ro w a d zi d o w i^kszych w a rto sc i kapita!-: f,:; I'rvrowmku vumulacji kapitaiu i nizszej produkcji na osobe.
i produkcji na p ra c o w n ik a , te r a z je d n a k przynosi to n iz s z ^ w a r to s r .-urnncii n.-i Aby zrozumiec diaczego, musimy zastosowac pewien skrot myslowy. Wyobrazmy
p rac o w n ik a. Jest tak d la te g o , ze wzrost produkcji je s t w i^kszy, n iz w y,Si«a;; ic&i> zrow- ^obie gospodark^, w ktorej nie ma ubezpieczeri spolecznych i w ktorej pracownicy
n o w az en ie amortyzacji ro sn ^ cej w wyniku p o w i^ k szen ia si§ zasobu k a ;''> ":'- ; '»■' >•' = 1 itwsz^ oszcz^dzac, aby sam odzielnie zadbac o wiasn^ emerytur^. Wprowadzmy na-
konsumpcja n a p ra c o w n ik a je s t ro w n a 0. K a p ita l n a p ra c o w n ik a i pio;ii;;;;:i;; na nra- 'lp n ie system ubezpieczeri spoiecznych, ktory pobiera podatki od osob pracuj^cych
cownika s^ w ysokie, iecz cala p ro d u k c j^ przeznacza si§ na. z a st^ p ie n ie moriv/ow anei przekazuje swiadczenia emerytom. Mozna to zrobic na dwa sposoby.
czesci kapitaiu, nie pozostawiajc|c niczego na cele konsumpcji.
J e s li gospodarka ma juz tyie kapitaiu, ze d z ia ia p o w y zej ziotej reg u iy , 10 daisze ••'"Jednym sposobem jest opodatkowanie na cele ubezpieczenia osob pracujsicych,
zwiekszanie o sz cz ^ d n o sc i zm n iejszy k o n s u m p c j^ nie tylko teraz, lecz n::./.c '■*■' p .. zainwestowanie ich skiadek w aktywa finansowe i wypiacanie im kapitalu wraz
sziosci. Czy jest to obawa u z a s a d n io n a ? Czy n ie k to r e p a n s tw a m a j? ■ z odsetkami, kiedy przejdi| na em erytur^. Taki system jest nazywany sy ste m e m
duzo kapitaiu? Jak w sk az u j^ dowody empiryczne, wi^kszosc p a n s tw > " 5> ^n:juinic kapitaiow ym : w kazdym m om encie w systemie znajduj^ si^ fundusze rowne na-
si^ faktycznie znacznie ponizej swego poziomu kapitaiu wyznaczoneg ■ - ■ ■ ... gromadzonym wpiacanym skiadkom, a z funduszy tych system bedzie wypiacac
gui^. P odw yzszenie sto p y o szcz^dnosci p ro w a d zic bedzie tam do wi^k:-./;;; konsumpi-i' , ,„pracownikom swiadczenia po przejsciu na emerytur^.
.Llflny sposob to naiozenie podatku ubezpieczeniowego na osoby pracujqce i wypia-
w przysziosci.
Oznacza to, ze w praktyce rz^dy staja wobec relacji wymiennej: - canie emerytom biez^cych swiadczeri pochodz^cych ze skiadek uzyskanych z tego
stopy oszczednosci bedzie przez pew ien czas prowadziio do mniejs ■ , podatku. Taki system nazywany jest s y ste m e m re p a rty c y jn y m : system wypiaca
lecz w koricu poziom konsumpcji wzrosnie. Co wi^c powinny robic rz""'"' wiadczenia „na biez^co”, w miare uzyskiwania srodkow ze skiadek.
 Czesc giow na. Okres dfugi jzd^iat 11. Oszczsonosci, aKiiniuiscja kspitsiu i produkcjs
35 0 351

Z pnnktu widzenia pracownikow te dwa systemy sa z grubsza podobne. W ob i j wzrostu. Powrot do koncepcji systemu kapitaiowego poiegalby na inwestowaniu
przypadkach pracownicy plact| skladki, kiedy pracuj^, i otrzymuj^, swiadczenia, Kiec j ' dadek w aktywa fin an so w e zamiast re d y stry b u o w an iu ich w formie sw iad czeh em e-
przechodzii na em eryture. W obu przypadkach jednak to, co otrzymujc)., nieco s i ; tainych. W trakcie d o k o n y w an ia tej z m ian y system ubezpieczen spoiecznych staie
roznii aimulowalby fundusze, az w koncu wrocono by do systemu w peini kapitaiowego.
[artin Feldstein, ekonom ista zwiqzany z Uniwersytetem H arvarda bedt|cy zwolen-
• to, co emeryci otrzym ujij w systemie kapitaiowym, zalezy od stopy zwrotu z akt} - kiem powrotu do systemu kapitaiowego, doszedi do wniosku, ze w dlugim okresie
wow finansowych utrzymywanych przez fundusz; 3prowadziioby to do wzrostu zasobu kapitaiu o 3 4 %.
• to, co emeryci otrzymuja w systemie repartycyjnym, zalezy od procesow demogr; - Co powinnismy myslec o takiej propozycji? Prawdopodobnie dobrym pomyslem
ficznych - od stosunku liczby emerytow do liczby pracownikow - oraz od wysokos« i /ioby wprowadzenie na samym pocz^tku w peini kapitaiowego systemu ubezpieczen
stawki ustalonej przez system. joiecznvch. Stopa oszcz^dnosci byiaby w Stanach Zjednoczonych wyzsza. Wi^kszy
■■■yiby zasob kapitaiu, a produkcja i konsumpcja byiyby rowniez byiyby wyzsze. Historii
Z punktu widzenia gospodarki te dwa systemy m a j^ je d n a k zupeinie imie konss - ie mozemy jednak zmienic. Funkcjonuj£|cy system obiecai swiadczenia emerytom,
kwencje. obietnic tych trzeba dotrzymywac. Oznacza to bowiem, ze przy wprowadzeniu w zy-
e opisanych wyzej propozycji przejscia do systemu kapitaiowego dzisiejsi pracownicy
• W systemie kapitalowym p raco w n icy oszcz^dzaja mniej, p o n ie w a z spodziew ajg. si ; usieiiby placic podwojnie - raz, aby zasiiic system i sfinansowac wiasn^ emerytur^,
otrzymywac swiadczenia, kiedy bed^ na emeryturze. System ubezpieczeh s p r' jrugi raz, aby sfinansowac swiadczenia naiezne dzisiejszym emerytom. Naiozyioby
nych oszczsjdza na ich rzecz przez inwestowanie ich sldadek w aktywa ftnan >nieproporcjonalnie wysokie obcicjzenia na osoby zatrudnione dzisiaj. Praktyczny
Istnienie systemu ubezpieczeh spoiecznych zmienia udziai procentowy w iac: ■ i wniosek jest taki - jesli w ogoie przejscie do systemu kapitalowego miaioby dojsc do
oszczednosciach: oszcz^dnoscisektorapryw atnego zm niejszaji|si^, a oszczec mtku, zmiany systemu trzeba by dokonywac powoii, aby ci^zaru dostosowan nie
sektora publicznego rosn£|. W pierwszym przyblizeniu nie ma to jednak wply1. ponosiio tyiko jedno pokoienie.
l'c|cznq wielkosc oszczednosci, a przez to na akumuiacj^ kapitaiu. Prawdopodobnie debata ta bfjdzie si^ toczyc jeszcze przezpew ien czas. Gceniajqc
• W systemie rep arty cy jn y m p racow nicy takze o szcz^d zaj^ mniej, p o n ie w a z ro'.v .i.’<. ropozycje rzqdu lub Kongresu trzeba zapytac, jak sobie radzq z omowionymi wiasnie
sp o d ziew aj^ siq o trzym yw ac sw ia d cz en ia po p rze jsciu na e m e ry tu r^ . W tym - ; probiemami. Wezmy na przykiad propozycj^ pozwoienia pracownikom na wpiacanie
padku jednak system u b e z p ie c z e h spoiecznych nie oszcz^dza na ich rzecz. sidadek na konta osobiste zamiast przekazywania ich do systemu i wypiacania ich po
ku oszcz^dnosci sektora prywatnego nie wyrownuje wzrost oszcz^dnosci se .■■ .- przejsciu na emerytur^. Jest jasne, ze propozycja ta zwi^kszyiaby oszcz^dnosci sekto-
pubiicznego. L^czna wieikosc oszcz^dnosci zmniejsza sie, a wraz z nic\ akumi" ra prywatnego: pracownicy oszcz^dzaiiby witjcej. Ostateczny wpiyw tego rozwi^zania
kapitaiu. na oszczqdnosci zaiezy jednak od tego, jak dzis finansowane bylyby zobowi^zania
v.obec pracownikow i emerytow. Gdyby, zgodnie z niektorymi propozycjami, swiad-
W i^kszosc w sp o lczesn y ch sy stem o w u b e z p ie c z e n sp o te c z n y c h m ie sc i siq m -ju /cv czenia byiy finansowane z dlugu, a nie przez dodatkowe skiadki, to zwicjkszenie si^
systemem repartycyjnym a systemem kapitalowym. Kiedy w 1935 r. tworzony b j. v,-..-. oszczqdnosci sektora prywatnego byioby zniweiowane przez wzrost deficytu, czyii spa-
tem am e ry k a n sk i, zamierzano u czy n ic z niego system w cz(jsci k a p ita io w y . Ta': • dek oszcz^dnosci sektora pubiicznego: przeniesienie skiadek na konta osobiste nie
jednak n ie staio: skiadki p raco w n ik o w byty przeznaczane na wypiate sw iadczen c-.nc-- ;zwiekszy stopy oszcz^dnosci. Jesli natomiast swiadczenia Sc| pokrywane z dodatkowych
rytalnych, a nie inwestowane, i tak jest. cio dzis. Z e wzgledu na wystepujj|ce o-u p-u-; skiadek, to stopa oszcz^dnosci wzrosnie. W tym przypadku jednak pracownicy b^dq.
czcjtku iat 80. niew ielkie nadwyzki sk ta d e k nad swiadczeniami Urzad ds. :j;v/plw czcj!| musieii zarowno wplacac skiadki na wlasne konto, jak i piacic wisjksze podatki. Fak-
Spoiecznych (Social Security A d m in is tra tio n ) stworzyl fundusz p o w i e r j c s v nn; ; tycznie zapiacq. wtedy podwojnie.
je d n a k o w iele m niejszy n iz w a rto s c sw ia d cz en o b ie c a n y c h dzis obecme wfosZiK/ynij WiQcej informacji na tem at ubezpieczeh spolecznych w Stanach Zjednoczonych
skiadki pracownikom po ich p rz e jsc iu na em erytur^. System amerykar::-.x: ,;esi --vza-j mozna znaiezc na stronie prowadzonej przez (niezalezn^) organizacje Concord Co-
sadzie systemem rep arty cy jn y m i to w ci^g u m in io n y c h 70 ia t najprav.'cciocicio-nnicj; aiition (www.concordcoaIlition.org/issties/socsec/). D o tych kwestii wrocimy w roz-
dziale 26.
wpiyn^io na niewielka stope oszcz^dnosci w Stanach Zjednoczonych.
W zwicjzku z tym w ielu e k o n o m is to w i p o lity k o w proponuje, aby S ^m y /.jcdno-:
czone powrociiy do systemu kapitaiowego. J e d n y m z ich a rg u m e n to w j c *.o /X- sto-
pa o szcz^d n o sci je s t rzeczywiscie zbyt niska i ze system k a p ita lo w y przyc-'yiM do
352 Cz§sc gtowna. <re izdziai j 1. O szczfdnosci, akumulacja kapitafu i produkcja
353

11.3. Uchwycenie znaczenia r z q iu wielkosci ddziatywania stopy oszcz^dnosci na produkcjQ w stanie stacjonarnym

.k duzy jest w ptyw wzrostu stopy oszczfdnosei na produkcje n a p ra c o w n ik a w sta n ie

J a k duzy wplyw w yw iera zmiana stopy oszczednosci na produkcje w dlugim ki acjo n arn y m ?
J a k dtugo i z jak dtiza sit^ wzrost stopy o sz cz^d n o sci wplywa na wzrost gosp la Zacznijmy od rownania (11.7). W stanie stacjonarnym wielkosc kapitaiu na pra-
Jak daleko od poziomu kapitalu zgodnego ze ziot£| reguiit znajduje sitg go 0 1 iw nika je s t stafa, wobec czego lewa strona ro w n a n ia je s t ro w n a 0. Z tego w ynika, ze:
amerykanska? Aby lepiej uchwycic sens odpowiedzi na te pytania, przyjmijr c
kowe, bardziej skonkrety zo w an e zalo zen ia, p o d staw m y do rd w n a n liczby i sp: w IK * „K *
co otrzymamy. Si N~ ~ d N '
Zaiozmy, ze fankcja produkcji ma nast^puj^Ccj. postac:
zygnowaiem tutaj z postugiwania si§ indeksami czasu, ktore nie bed^ dalej p o -
Y = 4 k -Jn . jn e , gdyz w stanie sta c jo n a rn y m K / N jest stale. Symbol * m a p rz y p o m in a c , ze
ujemy si^ wartosciq. kapitatu w stanie stacjonarnym). Podnosz^c obie strony do
Produkcja rowna jest pierwiastkowi kwadratowemu kapitaiu i pierwiastl * 'adratu o trzy m u jem y :
dratowem u pracy20. (O golniejsze przedstawienie tej funkcji produkcji, zn t<
funkcja produkcji Cobba-Douglasa, oraz jej konsekwencji dla wzrostu gospc i:
zawiera Dodatek do tego rozdziaiu). N { N J
Dzielc|C obie strony przez N (gdyz interesuje nas produkcja na pracowniJ i,
mujemy: Dzieljjc obie strony przez K* / N oraz zmieniajcjc kolejnosc zmiennych w rownaniu
rzymujemy:
y _4k 4n ^ 4k [Y
N " N -Jn VN '
—
N
= {f S- lj ■ ( 11.8;)
Produkcja na pracownika rowna jest pierwiastkowi kwadratowemu Ka •' . . ; na
; COW-
pracownika21. Innymi siowy, funkcja produkcji,/, uzalezniaj^ca produkcj^ n; : Kapitai n a pracownika w stanie stacjonarnym jest rowny kwadratowi stosunku
nika od kapitaiu na pracownika, jest dana przez wyrazenie: stopy oszcz^dnosci do stopy amortyzacji.
Z rownan (11.6) i (11.8) wynika, ze produkcj^ na pracownika w stanie stacjonar-
riytn. m o z n a wyrazic jako:

'If H f
Zast^pujtic f(K t IN ) przez ^ [ K J N w rownamu (11.3) mamy.

kj ±
- ! L = s J * L - S -k ‘ (11.7) 'rodukcja na pracownika w stanie stacjonarnym rowna si^ stosunkow i stopy
N N ! N ' N oszcz^dnosci do stopy amortyzacji.
^arowno wyzsza stopa oszcz^dnosci, jak i nizsza stopa am ortyzacji prowadz^
J. Przyi- w sianie stacjonarnym do wyzszego poziom u kapitatu n a pracownika w stanie sta-
Rownanie (11.7) opisuje zmiany k a p ita iu na pracownika z uptywem czaM
rzyjmy si§ temu, co z niego wynika. eionarnym [zgodnie z rownaniem ( 1 1 . 8 )] oraz do w>rzszego poziom u produkcji na
pracownika [zgodnie z rownaniem (11.9)]. Aby zobaczyc, co to oznacza, postuzmy si§
przyktadem liczbow ym . Zaiozmy, ze s to p a am o rty zac ji je s t rowna 10% ro cz n ie, a sto-
20Sprawdzcie, czy wtasnosciami tej funkcji produkcji zarowno stale przychody skaii, jak i i^ 1' pa uszcz^dnosci jest takze rowna 10% . Nast^pnie na podstawie rownan (11.8) i (11.9)
Sejfj.ce przychody z kapitaiu Jub pracy. uoeiiodzimy do wniosku, ze w stanie sta c jo n a rn y m kapitai na pracownika i produkcja
21Druga rownosc bierze sie z wtasnosci *J~N/ N = 4~N / (4~NVW) = 1 / JW.
354 C zq sc g to w n a . Okres d lu g i Rozdzial 11 . Oszezgdnosci, akumulacja kapitalu i produkcja 355

na pracownika sa; sobie rowne i wynosza 1. Przyjmijmy teraz, ze stopa oszcz^dnosci (aj W plyw na poziom produkcji na pracownika
2,00 r -~
podwaja si^ z 10% do 20%. Z rownania (11.8) wynika, ze w nowym stanie stacjonar-
nym kapitai na pracownika rosnie z 1 do 4. A z rownania (11.9) wynika, ze produkcja
na pracownika podwaja si$, z 1 do 2. Totez podwojenie stopy oszcz^dnosci prowadzi
w dlugini okresie do podwojenia si^ produkcji na pracownika: jest to wptyw bardzo
duzy.

Dynamiczne oddziatywania wzrostu stopy oszczQdnosci

Wlasnie widzielismy, ze wzrost stopy oszcz^dnosci prowadzi do wzrostu poziomu pro-

dukcji w stanie stacjonarnym. Jak dlugo jednak bedzie trwaio dochodzenie produkcji
do jej nowego stanu stacjonarnego? Inaczej m 6 wit|c, jak silnie i jak dlugo zwiqkszenie
si^ stopy oszcz^dnosci oddzialuje na wzrost gospodarczy?
Aby odpowiedziec na te pytania, musimy wykorzystac rownanie (11.7) i rozwi^zac
je dla kapitaiu na pracownika w roku 0 , w roku 1 itd.
Przyjmijmy, ze stopa oszcz^dnosci, ktora dotychczas zawsze byia rowna 10%,
zwiqksza sie; w roku 0 z 1 0 % do 2 0 % i potem juz na zawsze pozostaje na tym
ziomie. W roku 0 z zasobem kapitaiu nic si^ nie dzieje. (Przypomnijmy, ze p o trz. ■
roku, by wyzsze oszczqdnosci i wi^ksze inwestycje znalazly odzwierciedienie w w
szym zasobie kapitalu). Kapital na pracownika pozostaje niezmieniony, rowny \ '
tosci w stanie stacjonamym, okreslonej przez wielkosc stopy oszcz^dnosci rownej
Z rownania (11.8) wynika, ze:

^ = (0 ,1 / 0 ,1 ) 2 = 1 2 =1.
N ' ! o 10 20 30 40 50
Lata

W roku 1 z rownania (11.7) otrzymujemy: )ostosowanie produkcji do nowego, wyzszego poziomu rownowagi dtugookresowej wywolane wzrostem stopy oszcz^dnosci zajmuje
;poro czasu. Innymi sfowy, po wzroscie stopy oszczgdnosci nast^puje dfugi okres wyzszego wzrostu.

lu stra cja 11.7. Dynamika w p tyw u wzrostu stopy oszczQdnosci z 10% do 20% na poziom i stopQ wzrostu pro-
lu kcji na pracownika

Przy stopie amortyzacji rownej 0,1 i stopie oszcz^dnosci rownej 0,2 z rownania W ten sain sposob mozemy rozwiqzac to rownanie dla K 2/ N itd. Kiedy okresli-
tego wynika: jsmy wartosc kapitalu na pracownika w roku 0 , roku 1 itd., m ozem y nastsjpnie wy-
'forzystac rownanie ( 1 1 .6 ) do obliczenia produkcji na pracownika w roku 0 , w roku 1
itd. Wyniki tych obliczen przedstawia ilustracja 11.7. W cz<jsci (a) ilustracji 11.7 uka-
4 f - l = [ 0 ,2 ( V l ) ] - [ ( 0 , l ) x l ] ,
N zano poziom produkcji na pracownika w czasie. W zrost Y / N zaczyna si^ w roku 0
■>d poziomu wyjsciowego rownego 1. W diugim okresie Y / N osisjga nowy poziom
wobec czego: vvstanie stacjonarnym, ktory rowny jest 2. W cz^sci (b) ilustracji 11.7 przedstawiono
■
e satne informacje w zmieniony sposob, ukazuj^c stop§ wzrostu produkcji na pracow-
'iika z uplywem czasu. Jak widzimy w czesci (b) ilustracji 11.7, wzrost produkcji na
 Czessc gtowna. Okres dfugi Bozdaa) 11. Oszcz^dnosci, akumulacja kapitaiu i produkcja
35 6 357

pracownika jest najwyzszy na poczatku, a z czasern zmniejsza sie22, K ied y g o sp o d Wykorzysiiijjic to ro w n a n ie wraz z ro w n a n ia m i (11.8) i (11.9) w tabeli 11.1 p rz e d -
osiaja nowy stan stacjonarny, wzrost produkcji na pracownika powraca do zera, awiono w a rto sc i w stanie sta c jo n a rn y m k a p ita iu na p ra c o w n ik a , p ro d u k c ji na pra-
Iliistracja 11.7 w yrazn ie p o k a z u je , ze dostosowanie do nowego, w yzszego pt >wnika i k o n su m p c ji na p ra c o w n ik a dla ro zn y c h w a rto sc i stopy o sz cz^d n o sci (t przv
mu row now agi d iu g o o k reso w e j z a jm u je sporo czasu. Zaledwie 40% nowego p< opie amortyzacji rownej 10 %). Konsumpcja na pracownika w stanie stacjonarnym
mu sta n u stacjonamego ositypiieto po 10 lafacli, a 6 3 % p o 20 latacfa, Innymi st st najw yzsza, k ied y 5 ro w n e je s t 1/2 . In n y m i slowy, poziom kapitaiu przv ziofej regnle
zw i^kszenie sie stopy oszczcjdnosci zwi^ksza stope wzrostu produkcji na pracow oze byc ositigniety wtedy, kiedy stopa oszczednosci jest rowna 50%. Ponizej tego po-
przez wiele lat. Sredni roczny wzrost rowny jest 3 ,1 % dla pierwszych 10 lat i 1 ornu wzrosty stopy oszcz^dnosci prowadzcj. do wzrostu diugookresowej konsumpcji
dla koiejnych 10 lat. Mimo ze ziniany stopy oszczednosci nie m a j^ w piyw u na w; i n rac o w n ik a. W id zielism y ju z w czesn iej, z e sre d n ia stopa o sz cz ^d n o sc i w S ta n a c h
dlugookresowv, to rzeczyw iscie prowadza do w yzszego wzrostu przez d lu g i czas. inoczonych po 1950 r. wynosiia zaledw ie 17% . M ozem y byc wi^c przekonani,
Powrocmy do pytania zadanego na poczqtku tego rozdzialu: czy stopa oszcze przynajmniej w przypadku Stanow Zjednoczonych - wzrost stopy oszczednosci
sci/inw estycje w Stanach Z je d n o czo n y c h tiu m aczy , d laczeg o stopa wzrostu po 19 /.ekszyiby w diugim okresie zarowno produkcjsj na pracownika, jak i poziom kon-
byia tak niska w porownaniu z innymi krajami OECD? Odpowiedz brzmiaiaby „i —pcji na pracownika13.
gdyby Stany Zjednoczone miaiy wyzsz^ stop^ oszcz^dnosci w przesziosci i gdyhy s
oszcz§dnosci spadla zdecydowanie i-v ciqgu minionych 50 iat. Gdyby tak byJo, to wol ■11.1 Stnoa oczr-zejnocc, , kaP;*?« r oc*ul c;, i k o n . u u ^ , r ,u
szy wzrost w Stanach Zjednoczonych mozna by wytlumaczyc tak jak na iiustracji .ta p ia f f|d Qrgr
topa oszcz§rinosci s Pradbkeja r.a pi?covjn:Ka j l'o « is< in jcab £ p’ssem A a
« /S « {Y/N)
(odwracajEic znaki, jak gdybysmy patrzyli na spadek, a nie wzrost, stopy oszcz^dnc 1 (C/N)
fl 0 0,0
- - - _
Tak jednak nie byio: stopa oszcz^dnosci w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h byia eiska p :/._;■• 0.0
dlugi czas, co nie moze tiumaczyc niskiego tempa wzrostu gospodarczego w tym 1 0 1 . ,u 1.0 0.9
-'■
■■
w ciqgu ostatnich 50 iat. 1 4,0
?.o
1.6

u -’ ! 9.0 3.0
/.. 1
u'" 1 16.0
aa.i
y.A

5.0
Stopa oszczQdnosci w Stanach Zjednoczonych a zfota zasade au i 36.0
y.!i

6.0
/. A

P rz y ja k im poziomie stopy k o n su m p c ji maksymalizowany jest poziom k o n su m p cjl na. .

IUU.U
pracowtiika w stanie stacjonarnym? Przypomnijmy, ze w stanie stacjonarnyrr ! U 'LI ! 0.0

sumpcja jest rowna. temu, co nie zostaio wykorzystane do utrzymania kapitaiu r»... si..-.
lym poziom ie. W bardziej sformalizowany sposob: w stan ie stacjonarnym konsujupcja-
na pracownika jest ro w n a p ro d u k c ji na p ra c o w n ik a p o m n ie jsz o n ej o am o rty zaejc nas
pracownika:
** 4 vja'stifa? T s iiim y a k s rtit'it

£ = Y K [
N N N' j sj<>'y<'>i‘;zas >'oceentrov/alismv sie r a kapitaie tizycznym - m aszvnacb, labrvnach, b u -
uo kacij L.urowvcii ito. 7/ t,ospodaikacL wvsc?pu|e |edtiak nm_i tvo k u p iu iu . nsze!-
Przy wykorzystaniu rownan (11. 8 ) i (11.9) dla wartosci produkcji na pracownika kiC"o m dz'pu L'rmeietnosci pracowm^ov. czyb to. co exoncm sci nazj^'api kapF aieir
I k a p ita lu na p rac o w n ik a w stanie stacjonarnym mamy k o n su m p c j^ na pracow nika Gospodarka, w ktorej wieiu pracownikow jest wvsoko w vK waiifikow anvcn.
rown£|: v.ydaje siq bardziej produktywna n iz gospodarka, w k to re j w i^k szo sc p ra c o w n ik o w
me potrafi czytac i p isac.
C _£ J S ' f _ j ( l - s) ci^gu ostatnich dwoch stuleci wzrost kapitaiu ludzkiego dorownywai wzrostowi
N ~S~ U J ” S~' kiipitaiu fizycznego, W p o c z ^ tk a c h rew o lu c ji przemysfowej z aledwie 30% caiej iu d -
inj.sci krajov/ dzis tworz^cych O ECD potrafiio czytac. Dzisiaj wskaznik pismiennosci

22Roznica miedzy inwestycjami a amortyzacj^ jes! wi<jksza na pocz^tku. Dlatego wiasnie aKumu- Sprawdzcie, czy zrozumieliscie te kwcstie. Wykorzystuj^c rownania z tego podrozdziaiu przed-
iacja kapitaiu i, co z tego wynika, wzrost produkcji najwyzsze na pocz^tku. ■cie argumenty za i przeciw polityce nastawionej na podnoszenie stopy oszcz^dnosci.
35 8
Czqsc gtovvna. Okres dtugi Rozdziat 11. OszczQdnosci, akumulacja kapitafu i produkcja
35 9

w krajach O ECD przekracza 95%', Przed rewolucj^ przemysiow^ edukacja nie bvla .. .a wyksztaicenie na takim poziomie. Znaczn^ roznic^ stwarza teraz wyksztaicenie
obowi^zkowa, Dzisiaj jest obowi^zkowa, z reguly do 16. roku zycia. Weiaz jednak ist- yzsze. Jestem pewien, ze odbierzecie ten w niosek jako dobr^ wiadom osc - bada-
niejq duze roznice mi^dzy poszczegolnymi krajami. Dzisiaj w krajach OECD niemal nia empiryczne wskazuj^, ze wyksztaicenie wyzsze zwleksza umiej^tnosci w stopniu
100%' dzieci ma wyksztalcenie podstawowe, 90% miodziezy zdobywa wyksztaicenie w)'starczajc|cym do podnoszenia wynagrodzenia osobom, ktore takie wyksztalcenie
srednie, a 38% wyzsze. W krajach siabiej rozwini^tych, w ktorych PKB na osob^ nie zdobedq26. Wziawszy jednak skrajny przypadek, nie wiemy, czy zmuszenie wszystkich
przekracza 400 dol., wielkosci te sa rowne odpowiednio 95%, 32%' i 4%r4. do zdobycia tytulu magistra bardzo zwi^kszyioby i^czn^ produkcj^. D la wielu ludzi
W jaki sposob powinnismy myslec o wplywie kapitaiu iudzkiego na produkcj^? sKonczyioby si(? to zdobyciem nadmiernych kwalifikacji i staliby si$ prawdopodobnie
W jaki sposob wprowadzenie kapitaiu ludzkiego zmienia poprzednio otrzymane wy- oardziej sfrustrowani niz wydajniejsi.
niki? O to pytania, ktoiymi zajmiemy siq w tym ostatnim podrozdziale. Jak powinnismy skonstruowac m iare kapitalu ludzkiego, H ? Odpowiedz brzmi:
bardzo podobnie do sposobu tworzenia miary kapitalu fizycznego, K. Aby stworzyc
miare K, dodalismy po prostu wartosci poszczegolnych elem entow skiadowych kapi-
talu. D o maszyny, ktora kosztuje 2000 dok, przywi^zuje siq wag§ dwukrotnie wyisz^
Rozszerzenie funkcji produkcji niz do maszyny kosztujcjcej 1000 dol. Podobnie skonstruujemy miarq H, przywi^zuj^c
dwukrotnie wi^ksz£| wag^ do pracownikow zarabiaj^cych dwa razy wi^cej od pozo-
Najbardziej naturalnym sposobem rozszerzenia naszej analizy tak, aby uwz£ j staiych27. Wezmy na przykiad gospodarke; zatrudniaj<|cq 100 osob. Polowa z nich jest
kapitai lucizki, jest nast^puj^ca modyfikacja funkcji produkcji ( 1 1 . 1 ): nisko, a polowa wysoko wykwalifikowana. Przyjmijmy, ze wzgledna placa pracownika
wykwalifikowanego jest dwukrotnie wyzsza niz placa pracownika niewykwalifikowa-
nego. Mozemy nast^pnie skonstruowac H jako rowne [(50 x 1 ) + (50 x 2)] = 150.
N \N NJ ) Kapitai ludzki na pracownika, H j N , jest w obec tego rowny 1 5 0 1 100 = 1,5.
( +. + )

Poziom produkcji zalezy zarowno od poziom u kapitalu fizycznego na prac

K / N, jak i od p o zio m u kapitaiu ludzkiego n a pracownika, H / N 2S, Podobnic j::k po- (apital ludzki, kapitat fizyczny i produkcja
przednio, zwiqkszenie siec kapitalu na pracownika, K / N, prowadzi do zw i^ks; *
produkcji n a pracownika. Wzrost p rz e c i^ tn e g o poziomu umiej^tnosci, H / N, r-Vvniex W jaki sposob wprowadzenie kapitaiu ludzkiego zmienia wyniki analizy z poprzednich
p ro w a d z i d o zw i^ k szen ia si^ p ro d u k c ji n a p ra c o w n ik a . L e p ie j wykw alifikow a.rii pra-' podrozdziaiow?
cow nicy mog^ w ykonyw ac b a rd z ie j skomplikowane zadania; mog% znacznic ■i=r-,viej Nasze wnioski dotycz^ce akumulacji kapitaiu fizycznego pozostaj^w mocy: wzrost
ra d z ic sobie z n ieo czek iw an y m i k o m p lik a c ja m i. Wszystko to p ro w a d z i do v.-'ckszej' stopy oszcz^dnosci zwi^ksza w stanie stacjonarnym kapitai fizyczny na pracownika,
produkcji na pracownika. ; aprzez to tez produkcj^ na pracownika. Nasze wnioski rozszerzaj^ siq teraz takze na
Z aiozylism y w czesniej, ze wzrosty k a p ita iu fizycznego na pracownika zwiei-.szaly akumulacje; kapitatu ludzkiego. Wzrost tego, co spoieczehstwo „oszcz§dza” w postaci
produkcje na pracownika, lecz reakcja produkcji s ta w a ia si^ coraz sia b sz a -.vraz ze, kapitalu iudzkiego - przez ksztaicenie i szkolenia zawodowe - prowadzi do zwiek-
wzrostem k a p ita iu na p raco w n ik a. W przypadku kapitaiu ludzkiego m o zem y przyiud: szenia w stanie stacjonarnym kapitalu ludzkiego na pracownika, to prowadzi zas do
to samo z a lo z e n ie : w yobrazm y sobie, ze wzrost H / W jest w y n ik ie m w y d iu z:.:,ia siu;- zwi^kszenia si^ produkcji na pracownika. Nasz rozszerzony model daje bogatszy obraz
okresu edukaeji. dowody na to, ze zwrot z inwestycji, jak^jest zwitjkszanie adsctka; sposobu ustalania produkcji na pracownika. M odel pokazuje nam, ze w diugim okre-
dzieci zdobyw aj^cych w yksztaicenie podstawowe, jest bardzo wysoki. Umiej^rnose co; ‘>ie produkcja na pracownika zaiezy zarowno od tego, ile spoieczenstwo oszcz^dza, jak
najniniej czytania i pisania pozwala ludziom na wykorzystywanie bardziej skompliko- i od tego, ile przeznacza na ksztalcenie.
wanego i wydajniejszego s p rz ^ tu . W przypadku k ra jo w ro z w in i^ ty c h wykszi;ii-''er.!e
podstawowe i sre d n ie nie jest czynnikiem stw arzaj^cy m ro zn ic ^ : wiekszosc dzieci iui 26 Pxzyjrzymy si^ tym dowodom w rozdziale 13.
27Wzgledne piace odzwierciedlaj^ wzgl^dny produkt krancowy, co jest przesiankit dla wykorzy-
-!atiia ich jako wagi. Zakiada sitj, ze pracownik zarabiaj^cy 3 razy wiecej niz inny wytwarza 3 razy
24 Nawet to porownanie moze byc myl^ce, gdyz jakosc nauczania w poszczegolnych kraj: r>j r” nyi' " igkszy produkt krancowy. Rzecz jednak w tym, czy wzgl<jdne place dokladnie odzwierciedlaj^. pro-
skj znacznie roznic. 'ttkt krancowy. Rozpatrzmy kontrowersyjny przykiad: na tych samych stanowiskach, przy tym samym
2J Zauwazmy, ze wykorzystujemy symbol H do okreslenia bazy monetariiej w rozdzi:.-. ■'«zu pracy, kobiety nadal zarabiaj^ mniej niz m<jzczyzni. Czy jest tak dlatego, ze wytwarzany przez
kapitalu ludzkiego w tym rozdziale. Oba zapisy sq. tradycyjnie vyykorzystywane w literatur/.e ekonu- ••ie produkt krancowy jest mniejszv? Czy konstruuj^c miar^ kapitaiu ludzkiego naiezy do kobiet
rtzywi^zywac nizsze wagi niz do mezczyzn?
micznej.
 Rozdziai 11. Oszczednosd, akum ulacja kapitafu i produkcja 361

osit|gnie wyzszy poziom produkcji na pracownika. Nie oznacza to jednak, ze przez

Jakic jest rdatywne znaczeroe kapitalu Itidzkiego i fizycznego w deterrainowaniu zwiijkszenie oszcz^dnosci na ksztaiceniu lub ponoszenie na ksztaicenie wiekszych wy-
produkxji na pracownika? Punktem wyjscia jest porownanie tego, co wydaje sie na datkow kraj rnoze staie podtrzymywac wigkszy wzrost produkcji na pracownika.
form aine wyksztalcenie, z tym, co przeznacza sie na inwestycje w kapital fizyczny. Wniosek ten zostai jednak zakwestionowany w ciagu ostatnich dwoch dziesieeio-
W Stanaeh Zjednoczonych wydatki na fonnalne wyksztalcenie si^gaj^, okoio 6,5% ieci-y. Podi|zajae siadem Roberta L u c a sa i Paula Rom era naukowcy b a d a li m ozliw osc
PKB. Suma ta obejmuje zarowno wydatki rzadowe na ksztaleenie, jak i wydatki pono- podtrzymania wzrostu przez iqczn^ akunaulacjsj kapitaiu fizycznego i iudzkiego. Przy
szone na ten cei przez osobv prywatne. Jest to od 1/3 do 1/2 wydatkow inwestycyjnych k a p ita ie lu d z k im zw i^ k sz an ie sie kapitaiu fizycznego wywoia maiej^ce przy-
brutto na kapitai fizyczny (stanowiacych okoto 16% PKB). Porownanie to nak kapitaiu. Przy danym kapitale fizycznym zwi^kszanie si«j kapitaiu ludzkiego
tylko charakter wstepny, Zwrocmy uwagtj na nastfjpujaee komplikacje. w yw oia maiejace przychody z k a p ita iu . Badacze ci jednak pytali, co siq stanie,
parze z kapitaiem fizyeznym wzrosnie tez kapitai iudzki. Czy gospodarka nie
• Wyksztaicenie, zwiaszcza wyksztaicenie wyzsze, to czesciowo konsumj ;ze- <rosnqc szvbciej, gdyby nasttjpowai staiy wzrost kapitaiu i staiy wzrost kwali-
seiowo inwestycja. D o naszych celow powinnismy przyj^c tylko czqsc in’ jnf| racownikow?
wspomniane 6 ,5 % zawiera jednak obie czfsci. ele generuj^ee staejonarny wzrost gospodarczy nawet bez post^pu techniez-
• Przynajmniej w przypadku wyksztaicenia wyzszego koszt alternatywny' ice nazywane modelami wzrostu endogenicznego. Nazwa ta odzwierciedla fakt,
nia danej osoby jest rowny utraconej piacy, ktor^ osoba ta mogiaby uzy? yb’ r rnodeiach - w odroznieniu od modeiu z poprzednich podrozdziaiow - stopa
w tyrn czasie nie studiowala. Wydatki na ksztaicenie powinny zawiera dki jest uzalezniona od takich zmiennyeh, jak stopa oszcz^dnosci czy stopa wydat-
rzeczywisty koszt ksztalcenia, ale takze koszt alternatywny. Wspornniar ni tsztaicenie nawet w dlugim okresie. Wciqz brakuje os^du funkcjonowania tej
zawiera kosztu aiternatywnego2S. tdeii, iecz zgromadzone dotyehczas dowody wskazuj'4 , ze wnioski, do jakich
• Form alna edukacja jest tyiko eztjsciij ksztaicenia. D uza cztjse zdob) dz ly poprzednio, powinny byc poddawane krytyce, iecz nie odrzucane. Biez^cy
pochodzi z tego, czego si^ uezyrny, form alnie iub nieform alnie, w m m us jest nast^pujqcy.
ey. Zarowno koszty alternatywne, jak i koszty szkoieti dodatkowych pi bj
wl^czone do miary kapitaiu iudzkiego. W spomniane 6,5% nie zawie: to ukcja na pracownika zaiezy zarowno od kapitaiu fizycznego na pracownika,
zwi^zanych ze szkolenienr na stanowisku pracy. od kapitaiu ludzkiego na pracownika. Oba rodzaje kapitaiu mog^ byc aku-
« Powinnismy porownywac stopy inwestycji netto po uwzgltjdnieniu ar icsza wane - jeden przez inwestycje fizyczne, drugi poprzez ksztaicenie i szkolenie.
Amortyzacja kapitaiu fizycznego, zwlaszeza maszyn, wydaje sicj znacz ie ! tO kszenie stopy oszcz^dnosci i/lub cz^sci produkcji wydawanej na ksztaicenie
niz amortyzacja kapitalu iudzkiego. Kwalifikacje pogarszaj^ sitg, iecz d e tienie moze prowadzic do znacznie wyzszego poziomu diugookresowej pro-
wolno. A w odroznieniu od kapitaiu fizyeznego kwalifiktreje pogarsz: q ji na pracownika. Przy danej stopie post^pu technicznego zastosowanie takich
wolniej, ini intensywniej i cz^sciej sq wykorzystywane. v6 w nie prowadzi jednak do stale wyzszej stopy wzrostu.
. scmy uwag^ na warunek pojawiaj^cy si«g w ostatnim wniosku: przy danej stopie
Z wszystkieh tycii powodow trudno jest dojsc do wiarygodnych w ieil '5 du technicznego. Czy postqp techniczny nie jest zwi^zany z poziomem kapitaiu
stycji w kapitai iudzki. Najnowsze badania wskazuj^, ze inwestycje w kapi' i jLikcji. nego w gospodarce? Czy iepiej wyksztaicona siia robocza nie moze doprowa-
i w ksztaicenie odgrywaja nrniej wi^cej podobne role w determinowaniu i :lo wyzszej stopy postsjpu technicznego? Pytania te prowadz^ nas do tem atu
Wvnika z tego, ze produkcja na pracownika zalezy mniej wie;cej po rowno o 1 .. ;pnego rozdziaiu: zrodei i skutkow postqpu technicznego.
kapitaiu fizycznego i wielkosci kapitaiu ludzkiego dost^pnego w gospod; <
oszezedzajiice wieeej i/lub wydaj^ce wi^cej na ksztaicenie mog^ osifjgn^c z t
nie wyzszy poziom produkcji na pracownika w stanie stacjonarnym.
Poo. lowanie

ugim okresie zmiany produkcji sa determ inow ane przez dwa zwi^zki. (Aby
W zrost endogeniczny /ic iekture tego podsumowania, opuszczam w dalszej jego czesci wyrazenie
nn w,-amwnika ). Pierwszy - poziom produkcji - zalezy od zasobu kapitaiu. Drugi
Zwrocmy uwag^ na to, co wynika, a co nie wymka z wnioskti, do ktorego -
sziismy. Wienry, ze kraj, ktory oszcztjdza wi^cej iub przeznacza wieeej na r.-/.«uv^n>v-
tsniy juz raz Roberta Lueasa, kiedy w rozdziale 9 omawialismy tzw. krytyk? Lucasa.
; stosunku do waszych wydatkow na
>jak duzy jest wasz koszt alternatywny w
 Cz^sc glow na, Okres diugi

362 363

• Kapitat ludzki 3 5 7
- ak u m u lac ja k a p ita lu - z a le z y od p o z io m u p ro d u k c ji, ktory p rz e s^ d z a o oszc zqd-
Modele wzrostu endogenicznego 361
aosdach i inw estycjach.
• Z interakcji m i^d zy k a p ita ie m a p r o d u k c j^ w y n ik a, z e po ro z p o c z ^ c iu o d d c wol-
n e g o p o z io m u kapitaiu (i z p o m in i^ c ie m p o s t^ p u te c h n ic z n e g o , co jest tem ; .tem
rozdzialu 1 2 ) gospodarka bijdzie w diugim okresie d^zyc do poziom u taiu Pvtania i probiemy
w sianie stacjonarnym (tzn, do poziom u staiego). Z poziom em kapitalu w s? °nie
stacjonarnym zwi^zany jest poziom produkcji w stanie stacjonarnym. Bzybki sprawdzian
9 Reiacja mi^dzy stopc| oszcz^dnosci a p o zio m tm kapitaiu w staoie stacjonai ym
i zwiazanym z nim poziomem produkcji w stanie stacjonarnym jest dodatnia. ’ yz-
sza stopa oszczednosci prowadzi do w y zsz eg o poziom u p ro d u k c ji w sta n ie ;ta- i. Wykorzystuj^c informacje z tego rozdziaiu okresicie, ktore sposrod ponizszvch
cjonarnym; podczas d o c h o d z e n ia do nowego stanu stacjonarnego wyzsza s )p a stwierdzen
sadnijcie. prawdziwe, nieprawdziwe lub niepewne. Odpowiedz krotko uza-
oszcz^dnosci prowadzi do dodatniego wzrostu produkcji. W dlugim okresie je< tak
(ponownie pomijaj^c post^p techniczny) stopa wzrostu produkcji jest rowna 0 d e . a. Stopa oszczednosci jest zawsze rowna stopie inwestycji.
zalezy od stopy oszcz^dnosci, b. Wyzsza stopa inwestycji m oze podtrzymywac wyzszy wzrost produkcji w nie-
• W zrost stopy o sz c z ^ d n o sc i w y m a g a p o c z ^ tk o w e g o spadku konsumpcji. W u- skonczonosc.
girn okresie wzrost stopy oszczednosci m oze p ro w a d z ic do wzrostu lu b spr":ku
konsumpcji. Zalezy to od odlegiosci dzielqcej poziom kapitaiu w gospodarc ■3 d c. Gdyby nie wystijpowala am ortyzacja kapitalu, wzrost gospodarczy mogiby
trwac w nieskohczonosc.
poziomu kapitatuprzy ziotej regule, czyli p o z io m u k a p ita lu , p rzy k to ry m k o n su ir ..:■•;a:
w stanie sta cjo n arn y m osi^jga najwyzszji wielkosc. .i d. Im'wyzsza jest stopa oszcz^dnosci, tym wi^ksza jest konsumpcja w stanie sta-
cjonarnym.
• W w i^k szo sci k ra jo w poziom k a p ita iu z reguiy jest nizszy od pozioinu o d o t
d aj^ c eg o z io te j reguie. Wobec tego zwiekszenie siq stopy o sz cz ^d n o sc i p ro v : .■:■£; e. Naiezy przeksztalcic system emerytalny z repartycyjnego w kapitalowy.
do poczi|tkowego spadku k o n s u m p c ji, po ktorym nastepnje wzrost konsumpcjfc f. Poziom kapitaiu w Stanach Zjednoczonych znajduje si^ znacznie ponizej po-
w diugim okresie. Rozwazaj^c mozliwosc w y b o ru polityki n a sta w io n e j na zw'nin^ ziomu wyznaczanego przez ziot^ regul^. D iatego rz^d powinien wprowadzic
stopy oszcz^dnosci poiitycy musz^ zadecydowac, jak^wag^ przypisac dobrobycowfc,, ulgi podatkowe dla oszcz^dzaj^cych.
obecnych pokoien, a jak^ dobrobytowi przysztych pokolen. g. Edukacja zwi^ksza kapitai ludzki, a przez to produkcj§. Wynika z tego, ze rzc|d
• Chociaz w wi^kszej cz^sci anaiizy w tym rozdziaie koncentrowalismy si^ na odtizia- powinien subwencjonowac edukacj^.
iywaniach akumuiacji kapitaiu fizycznego, to produkcja zalezy od zasobu z a m v -
2 . Rozpatrzmy ponizsze stwierdzenie: z m odeiu Solowa wynika, ze stopa oszczed-
no kapitaiu ftzyczne-gojak i k a p ita iu ludzkiego. A k u m u lo w a n y moze b y c kapitaJ
nosci nie wpiywa na dtugookresow^. stop^ wzrostu, wobec czego powinnism y
w obu postaciach - jeden przez inwestycje, a drugi przez ksztai'cenie i podnoszenie
przestac si^ martwic niskim poziom em oszcz^dnosci w Stanach Zjednoczonych.
kwalifikacji. Zwi^kszenie stopy o sz cz ^d n o sc i i/iub cz^sci produkcji wydawanej na
Zwiekszenie stopy oszcz^dnosci nie powinno miec jakiegokoiwiek wpiywu na go-
ksztaicenie i p o d w y zszan ie k w alifik acji m o z e p ro w a d z ic do duzego wzrostu pro- spodarktj. Zgadzacie si^ z tym stwierdzeniem?
dukcji w dlugim okresie.
3. W rozdziale 3 w idzielism y, ze w zrost stopy oszczednosci m oze doprowadzic
w krotkim okresie do recesji (jest to tzw, paradoks oszcz^dnosci). D ia srednie-
go okresu testowalismy ten problem w zadaniach do rozdziaiu 7 . Mozentiy teraz
sprawdzic diugookresowe skutki wzrostu oszczcjdnosci.
Najwazniejsze terminy Wykorzystuj£|c model przedstawiony w tym rozdziale okresicie prawdopodob-

• Stopa oszczsjdnosci 331 i 50 lat. wzrostu stopy oszcz^dnosci na produkcj^ na pracownika w trakcie 10
ny wpiyw

® Stan stacjonarny 340

» Poziom kapitaiu zgodny ze ziotq regulq 347 Anam ystu
• System kapitalowy 349
• System repartycyjny 349
• Fundusz powierniczy 350 & Przedstawcie prawdopodobny wpiyw nizej wymienionych czynnikow na ditigo-
,.: okresowy poziom produkcji na pracownika.
 C zq sc gfowna, Okre: Rozdzial 11. Oszcztjdnosci, akumulacja kapitaiu i produkcja
364 365

a. Prawo do odpisania oszczednosci od podatku dochodowego. h. Przyjmijmy, ze stopa amortyzacji jest niezm ienna i wynosi <5 = 0,08. Stopa
b. W ifk szy u d z ia l kobiet w zatnidnieniu (ale przy stalej liczbie lu d n o sci oszcz^dnosci zmniejsza sitj o pol'owe i wynosi s = 0,16. Jaki bedzie nowy po-
ziom produkcji na pracownika w stanie stacjonarnym?
5. Z aio zm y , ze system emerytalny w Stanach Z je d n o c z o n y c h zostai zmieni<
partycyjnego na kapitaiowy bez zaci^gania przez rz^d dodatkowych p< 8 . Wykorzystujcic zaiozenia z zadania 7 przyjmijmy, ze funkcja produkcji jest dana
W jaki sp o so b zmiana ta wplynie na diugookresowij stopg wzrostu p ro d r o w n a n ie m Y = K ViN 2li, a stopy oszcz^dnosci i am ortyzacji s^ s o b ie ro w n e :
s = 5= 0 ,1 .
pracownika?
6 . Przyjmijmy, ze funkcja produkcji jest dana rownaniem: a. Jaki bedzie poziom kapitalu na pracownika w stanie stacjonarnym?
b. Jaki b^dzie poziom produkcji na pracownika w stanie stacjonarnym?
y = o, 5-4k 4n ,

a. W yprowadzcie poziom y produkcji na pracownika i kapitaiu na pra..;-v, Przyjmijmy, ze gospodarka znajduje si§ w stanie stacjonarnym, a w okresie t
stopa amortyzacji zmienia si^ z 0,1 do 0 , 2 .
w stanie stacjonarnym w kategoriach stopy o szcz^d n o sci, s, oraz stop-.
tyzacji kapitaiu, 8. a. Jaki b^dzie nowy poziom kapitatu na pracownika i produkcji na pracownika
b. Wyprowadzcie poziomy produkcji na pracownika i konsumpcji na pra w stanie stacjonarnym?
w stanie stacjonarnym w kategoriach s oraz 8. b. Obliczcie sciezk^ zm ian kapitaiu na pracownika i produkcji na pracownika
c. Przyjmijmy, ze 8 = 0,05. Wykorzystujac arkusz kalkulacyjny obiiczcie ■ przez pierwsze 3 okresy po wyst^pieniu zmiany <5.
cj^ na pracownika i konsumpcj^ na pracownika w stanie stacjonarn ^' .
9. Deficyt a zasob kapitaiu.
zaiozeniu, ze s = 0, s = 0,1, s = 0,2, s = 1. Zinterpretujcie wyniki
D ia funkcji produkcji o postaci Y ~ ^f Kyf N rownanie (11.8) daje rozwiqzanie
d. Wykorzystuj£|c arkusz kalkulacyjny przedstawcie wykres poziomu proc
dia zasobu kapitaiu na pracownika w stanie stacjonarnym.
pracownika i konsumpcji na pracownika (w stanie sta c jo n a rn y m ) jako iankcii
stopy oszcz^dnosci (przedstawcie stop^ oszcz^dnosci na osi poziomej, a '- a. Przesledzcie kolejne kroki umoziiwiaj^ce wyprowadzenie rownania ( 1 1 .8 ).
w ia d a j^ c e je j w arto sc i p ro d u k c ji n a p ra c o w n ik a i k o n su m p c ji n a pra'.’nwr.iWn b. Przyjmijmy, ze stopa oszczednosci, s, wynosi pocz^tkowo 15% rocznie, a sto-
na osi pionowej) -.: p a amortyzacji, 5, 7,5%. Jaki bedzie zasob kapitaiu na pracownika w stanie
e. Czy w y k res pokazuje w a rto s c s m a k sy m a liz u jq c q p r o d u k c j^ n a pracswnlka? V;: stacjonarnym? Jaka bcjdzie produkcja na pracownika w stanie stacjonarnym?
Czy wykres p o k a z u je wartosc s m aksym alizuj^cq, k o n su m p c j^ na p raco w n ik a? c. Przyjmijmy, ze deficyt budzetowy wynosi 5%; PKB, a rz^d caikowicie redukuje
Jesli tak - jakie to wartosci? -5 deficyt. Zaiozmy, ze oszcz^dnosci sektora prywatnego nie zmieniaj^ si^, wobec
czego oszcz^dnosci rosn^. do 20%. Jak teraz uksztaituj^ si^ w stanie stacjo-
7. Funkcja produkcji Cobba-Douglasa a stan stacjonarny.
To z a d a n ie o p a r te jest na m ateriale przedstawionym w D odatku. P rzyjm ijm y. ze narnym zasob kapitaiu na pracownika i produkcja na pracownika? Wyniki
porownajcie z odpowiedzi^ na pytania z punktu b.
funkcja produkcji dana jest rownaniem: 1
Y = K aN ]~a, Do dalszych przemyslen
a wartosc parametru a = 1 /3 . --/
1 0 . Oszcz^dnosci w Stanach Zjednoczonych.
a. Czy fu n k cj^ iq c h a ra k te ry z u j^ s ta ie przychody w zg l^ d e m skali? Wyjasniicic.
Wykorzystuj^c zaiozenia z zadania 9 zbadamy wpiyw deficytu budzetowego w Sta-
b. Czy wyst^pujq tu malej^ce przychody z kapitaiu?
nach Zjednoczonych na diugookresowy zasob kapitaiu.
c. Czy wyst^puj^ tu malejqce przychody z pracy?
d. Przeksztaiccie fu n k cj^ produkcji w za le zn o sc mi^dzy produkcjg. na pracownika '/-'. a. Odszukajcie najnowszy Economic Report ofth e President (www.gpoaccess.gov/
a kapitaiem na pracownika. eop/). W tabeii B-32 wyszukajcie oszczqdnosci narodowe brutto. W tabeii B-1
e. P rzy danej stopie oszczqdnosci, s, oraz am o rty zac ji, 8, przedstawcie row aanic odszukajcie amerykanski PKB. Wykorzj'stujqc stop^ amortyzacji i zaiozenia
kapitaiu na pracownika w stanie stacjonarnym. z zadania 9, obliczcie wieikosci produkcji na pracownika oraz zasobu kapitaiu
f. Przedstawcie rownanie produkcji na pracownika w stanie stacjonarm i'n. na pracownika w stanie stacjonarnym.
g. O bliczcie poziom produkcji na pracow nika w stanie sta c jo n a rn ’'” 1 n r/>' -:S-" b. Z tabeii B-79 przedstawionej w Economic Report o fth e President wyszukajcie
5 = 0,32 oraz 8 = 0,08. dane dotycz^ce wielkosci deficytu budzetowego w stosunku do PKB. Ponownie
 Czi^sc giowna. 0 Rozdziaf 11. Oszez^dnosei, akumuiacja kapitaiu i produkcja
366 36 7

przyjmijmy zaiozenia z zadaoia 9 i zalozmy, ze rz^d eliminuje deficvt Y I N = K'JN ]~a j N.

towy przy niezmienionych oszcz^dnosciach sektora prywatnego. Jak k
przyniesie to dla diugookresowego zasobu kapitaiu na pracownika? Jak Wykorzystuj^c wtasnosci wykiadnikow uzyskujemy:
ki przyniesie to dla diugookresowej produkcji na pracownika?
N ]- a/ N = N ]- aN - ] = N~u,

co po podstawieniu do poprzedniego rownania daje:

Literatura uzupetniajqca
Y / N = K aN~u = (K / N f .
» Omowienie zaleznosci mitjdzy stopi| oszcztjdnosci a produkcjc| przedstawis :
Solow, Gnowth TheoiyiAn Exposition, Oxford University Press, New Yori dukcja na pracownika, Y / N, jest rowna kapitalowi na pracownika, K / N, pod-
• Charies Schultze, przewodnicz^cy Rady Doradcow Ekonomicznych za 1 : mcsionemu do pot^gi a.
Jimmy’ego Cartera, w prosty sposob przedstawia problem wzrostu oszcz Q szczednosci na pracownika rowne iloczynowi stopy oszcztjdnosci i pro-
i poprawy systemu edukacji w U SA w: Memos to the President: A Guide Thro vcji na pracownika, a po wykorzystaniu poprzedniego rownania se^ one rowne:
croeconomics for the Busy Policymaker, Brookings Institution, Washington, E
s(K* / N ) a.

lortyzacja na pracownika jest rowna iioczynowi stopy deprecjacji i kapitaiu na

Fi'ph ja jjiodukn* Cobba-Douglasa a stan stacjonarny cownika:

Charies Cobb (matematyk) oraz Paul D ougias (ekonom ista, ktory nast^p: ? 8(K*/N).
senatorem ) w 1928 r. doszli do wniosku, ze zwi^zek mi^dzy produkcj^ realn . k
lem fizycznym i podaz^ pracy w Stanach Zjednoczonych w latach 1899-192.?. t • Poziom kapitalu w stanie stacjonarnym, K*, jest okresiony przez warunek, wedtug
dobrze opisywaia nast^pnjjjca funkcja: K t o r e g o oszcz^dnosci na pracownika rowne akumulacji na. pracownika:

Y = K aN ]-'\ ;i s(K* / N ) a = 8(K*/N).

gdzie a jest pewna statcj. przyjmuj^cq wartosci z przedziaiu od 0 do 1. Ich wn:. J Aby rozwiazac to wyrazenie dla poziomu kapitaiu na pracownika w stanie stacjo-
zaiy siq zaskakuj^co poprawne. Funkcja ta, ktora dzis nazywanajest funkcj£|y 'O ■ narnym, K* / N, nalezy podzieiic obie strony przez (K* / N )a:
Cobba-Douglasa, staia si^ standardowym narz^dziem analizy ekonomiczn* i
w czasach nam wspoiczesnych poprawnie opisuje zwi^zek mi^dzy produkcj^, 1 ■3 s = S(K*/N)]- a.
a prac£| (jako zadanie pozostawiamy wam sprawdzenie dwoch omawianych • t
tej ksic|zki wiasciwosci speinianych przez tq funkcj^, mianowicie staiych prz 1 Dzielcjc obie strony przez 5 i zmieniaj^c koiejnosc zmiennych w rownaniu otrzy-
mujemy:
wzgl^dem skali oraz malej^cych przychodow wzgl^dem zmian kapitaiu i praey'
Celem tego Dodatku jest przedstawienie charakterystyki stanu stacjonan ■j
dy funkcja produkcji jest dana rownaniem ( l l D . l ) . (Aby przesledzic dalszy (K* / N ) ]- a = s / 8.
b^dziecie potrzebowaii tylko podstawowej wiedzy o wiasnoseiach wyktadnil .i
Przypomnijmy, ze w stanie stacjonarnym oszczednosci na pracownika n ■ Podnosztjc obie strony do pot^gi 1 / (1 - a) uzyskujemy ostatecznie:
rowne amortyzacji na praeownika. Spojrzmy na konsekwencje tego zaiozen
K * / N = (s / 8)]i{]~a},
* Aby wyprowadzic wartosc oszcztjdnosci przypadaj^c^. na pracownika, mu '
pierw z rownania (1 1D.1) wyprowadzic zaieznosc mi^dzy produkcjij na pr*'r-: co daje nam poziom kapitaiu na pracownika w stanie stacjonarnym.
a kapitaiem na. pracownika. Podzielmy obie strony rownania ( l l D . l ) pr:
 C zq sc giowna.
368

Kiedy wykorzystamy funkcje produkcji, otrzyraamy poziom kapitaiu na ra 2

ka w stanie stacjonarnyra rowny:
*mtqp teclmicznf I w zrost
Y* I N = (K * I N ) a = ( s/ iy}w ^ \

Zobaczmiy, co wynika z tego ostatniego rownania.

• W tek scie ro z d z ia iu w ykorzystyw alism y szczeg o in y p rz y p a d e k ro w n a n {'.

w ktorym a = 0,5, Przypomnijmy, z e podniesienie zm iennej do pot< i 1
tozsame z pierwiastkiem kwadratowym z tej zm iennej. Dla a = 0,,5 y pi
rownanie oznacza; isza sformuiowana w rozdziaie 1 1 konkluzja, ze akumuiacja kapitaiu nie m oze sa-
jdzielnie podtrzymywac wzrostu, ma prost^ konsekwencj^: trwaiy wzrost wyrriaga
Y* / N = s / S, jpu technicznego. W tym rozdziale koncentrujemy si^ na znaczeniu postfjpu tech-
:znego dla wzrostu.
Produkcja na pracownika jest rowna stosunkowi stopy oszcztjdnos( d
am ortyzacji. J a k widac, je s t to rownanie, k to re om aw ialism y w ro z d z ia k P< vV podrozdziaie 12.1 zajmujemy si^ roi^ - odpowiednio - post^pu technicznego
nie stopy oszcz^dnosci prowadzi do podwojenia produkcji na pracowni ^ s akumulacji kapitaiu we wzroscie gospodarczym. Wykazujemy, ze w gospodarce
stacjonarnym. w stanie stacjonarnym stopa wzrostu produkcji na osob^ jest po prostu rowna
9 Dowody empiryczne wskazuj^ jednak, ze jesli K okresiimy jako kapital ' y stopie post^pu technicznego. N ie oznacza to jednak, ze stopa oszcz^dnosci nie
ab lizszajest 1/3 niz 1/2. Zakiadaj^c, ze a = 1/3, uzyskujemy a / (1 - c = rna znaczenia. O ddziaiuje o na na poziom produkcji na osob^, aie nie na stop^
( 1 - 1/ 3 ) = ( 1 /3 ) / (2 /3 ) = 1/2 , a rownanie produkcji na pracownika daj wzrostu produkcji.
Podrozdziai 12.2 dotyczy czynnikow determinuj£|cych postep techniczny, a uwage
Y* IN = {s/S'frz =-Js7s. Koncentrujemy zwiaszcza na roli badan i rozwoju (B ■+ R).
*> W podrozdziale 12.3 wracamy do faktow zwiazanych ze wzrostem przedstawionych
Wynika z tego mniejszy wpiyw stopy oszcz^dnosci na produkcj? na prac a T'. . ;\ r . l i i / w rozdziale 10 i interpretujemy je w swietie tego, czego dowiedzielismy si^ w tym
ten, jaki wykazaly obliczenia w rozdziale. Na przyklad podwqjenie stopy o; ;::c(.H';Osc! i poprzednim rozdziale.
oznacza, ze produkcja na pracownika rosnie o 42 , czyli tylko o 1,4 (im n sinwv.
wywoiuje wzrost produkcji na pracownika o 40%).
8 Istnieje jednak sposob interpretowania naszego m odelu, zgodnie z k i:ym w i ||
sciwa wartosc a jest bliska 1 / 2 , co pozwaia wykorzystac obiiczenia prz< s ■awione 12/ L,u s tf|p techniczny i s to p a w zrostu
w rozdziale. Jesli zgodnie z tym, co powiedzielismy w podrozdziale ll.n , \vvkor/.v-
2 bcdzie
stamy kapitai ludzki wraz z kapitaiem fizycznym, to wartosc a bliska
c w pO'.i Jaka b^dzie stopa wzrostu produkcji w gospodarce, w ktorej wysttjpuje zarowno aku-
faktycznie poprawnym zaiozeniem. Tym sam ym w yniki sym ulacji p o k a z a n
i. iednak muiacja kapitaiu, jak i post^p techniczny? Aby odpowiedziec na to pytanie, musimy
rozdziale 11.3 mozna interpretowac jako wpiyw danej stopy oszcz^dnc.
uizkicgo n->-/win^c przedstawiony w rozdziale 11 mode! tak, aby wprowadzic post^p techniczny.
oszcz^dnosci musz^ sie odnosic do kapitaiu zarowno fizycznego, jak i ■
(innymi slowy: i wi^cej maszyn, i wiecej ksztaicenia). vV tym ceki mitsimy najpierw wrocic do funkcji i^cznej produkcji.

Najwazniejsze terminy

• Funkcja produkcji Cobba-Douglasa 366

 Czqsc glovyna, Okres dlugi Rozdziat 12, Post^p techniczny i wzrost
37 0 371

PostQp techniczny i funkcja produkcji Y - F (K ,A N ). (12.1)

Postep techniczny jest zjawiskiem oddzialujacym na wielu plaszczyznach: R o w n a n ie to mowi, ze p ro d u k c ja za lezy o d k a p ita iu oraz od p ra c y p rz e m n o z o n y c h
nrzez stan technologii. Ten sposob posfuzenia sie stanem technologii ulatwia dostrze-
• rnoze prow adzic do zwiekszema sisj p ro d u k cji przy d an y ch zasobach kapi snie wplywu post^pu technicznego na zwi^zek micjdzy produkcj^, kapitalem i prac£|.
cy; pom yslcie o now ym typie sm aru u m o zliw iaj^ceg o maszynie p ra c ^ m lo w n an ie ( 12 . 1 ) p o k a z u je , ze m o z em y m y slec o p o s t^ p ie teciinicznym w dwa ro w n o -
o b ro ta c h , a przez to p rzyczyniaj^cego siq do wzrostu produkcji; tiaczne sposoby.
• rnoze prowadzic do poprawy jakosci produkowanych dobri pomyslcit
polepszaniu sif bezp ieczen stw a i komfortu sa m o c h o d o w osobowych; • Postep techniczny pozwala zmniejszac liczbe pracownikow potrzebnych do wytwo-
• moze prowadzic do pojawienia si^ nowych produktow; pomyslcie o wf rzenia produkcji danej wielkosci. P odw ojenie/l daje taka sama wielkosc produkcji
niu odtwarzaczy p iy t kompaktowych, fak so w , te le fo n o w k o m o rk o w y ch przy zaledwie poiowie liczby poprzednio zatrudnionych pracownikow, N.
monitorow; • Post^p techniczny prowadzi do zwiekszenia produkcji, ktora moze byc wytworzona
• m o ze prow adzic do wiekszego zro zn ico w an ia p ro d u k to w ; pom yslcie o st£ przy danej liczbie pracownikow. Mozemy myslec oAN\ako wielkosci efektyw nego
scie liczby rodzajow ptatkow sniadaniov/ych dostepnych w supermarket nakiadu pracy w gospodarce. Jesli stan technologii,^ 4 , podwoi sie, to jest tak, jak-
by w gospodarce zatrudnionych byfo dwa razy wi^cej pracownikow. Innymi slowy,
Te plaszczyzny ss| bardziej do siebie podobne, niz si^ to wydaje. Jesli f mozemy myslec o produkcji jako wytwarzanej przez dwa czynniki: kapital, K, oraz
o konsum entach jako o osobach, ktore zwracaj^ uwage; nie na same dob efektywne nakfady pracy, A N 4.
na ustugi, jakich te dobra im d o s ta rc z a j^ , to wszystkie te wymiary m a j^
ch ^ w spoln^: w kazd y m p rz y p a d k u konsumenci u zy sk u j^ wieksz^ lic zb ? u . -. • • ‘-n- . Jakie ograniczenia powinnismy nafozyc na rozszerzoni| wersj^ rownania produkcji
szy samochod zapewnia wi^ksze bezpieczenstwo. Nowy produkt, na przy 12.1)? M ozemy sie tutaj bezposrednio odwofac do naszej dyskusji z rozdziafu 10.
lub nowa usluga, na przykfad internet, zapewnia wi^cej informacji i tak d Uzasadnione bcjdzie ponowne przyjtjcie stafych przychodow skali: dla danego stanu
myslimy o produkcji jako o zbiorze podstawowych usfug zapewnianym pr ■' • • ’chnologii, A, podwojenie zarowno poziomu kapitafu, K, jak i poziomu zatrudnienia,
p ro d u k o w a n e w gospodarce, to m o zem y m yslec o p o s t^ p ie te c h n ic z n y m ja;^.- ;< 7-a- -•; /, powinno doprowadzic do podwojenia si^ produkcji:
wisku prowadzacym do zwiekszenia produkcji przy danym zasobie kapita
M o zem y n a stq p n ie m yslec o stanie technologii jako o zmiennej, ktora m ow . fuv-'n. ;ie o 2 7 = F(2K, 2AN).
m o z em y w y p ro d u k o w a c przy danym zasobie kapitatu i pracy w dowolnym. o k r e s ie ..-;
J e sii zapiszemy s ta n technologii jako/1, mozemy p rz e fo rm u io w a c fu n k cj^ ;-.-r;vjukcji N ogolniejszej postaci, dla kazdej liczbyx,
w nastepuj^cy sposob: ■;
xY = F(xK,xAN).
Y = F(K, N , A ).
(+,+,+) Uzasadnione b^dzie tez zafozenie mafej^cych przychodow z obu czynnikow - ka-
oitafu i efektywnego nakfadu pracy. Przy danym efektywnym nakfadzie pracy przyrost
Jest to nasza rozszerzona fu n k c ja produkcji. Podaz zaiezy od z a ro w n o k a p ita 'u . jak kapitafu powinien doprowadzic do zwi^kszenia si^ produkcji, lecz przy pewnej male-
i pracy, K oraz N, oraz od stanu tedmologii,yT\ Przy danym p o z io m ie kapitai j i praq' i%cej stopie jej zmian. Zasada ta dziafa w obie strony - przy danym kapitale przyrost
poprawa stanu technologii, A, prowadzi do wzrostu produkcji. ifektywnego nakfadu pracy powinien doprowadzic do zwi^kszenia sitj produkcji, lecz
’Wygodniej je d n a k b ^d zie posfugiwac si? bardziej restrykcyjn^ w ersj^ poprzodniego fffzy pewnej malejjjcej stopie jej zmian.
rownania, a mianowicie: W rozdziale .11 dogodniejsze byfo posfugiwanie si§ kategorianai produkcji na pra-
'ownika i kapitalu na pracownika. Powodem byfo to, ze stan stacjonarny gospodarki
1 Srednia ilosc produktow dostsjpnych w supermarkecie wzrosia z 2200 w 1950 r. t..u; s
hyl stanem, w ktorym produkcja na pracownika i kapitaf na pracownika byfy stafe. Tu-
w 2005 r, Aby zrozumiec znaczenie tej zmiany, obejrzyjcie Robina Williamsa (grajt|ceg . 1
z ZSRR) w supermarkecie w jednej ze scen filmu Moscow on the Hudson.
taj dogodniejsze jest posfugiwanie si^ poj^ciami produkcji na efektywnie zatnidnionego
2 Jak. widzieiiscie w ramce 2.1, myslenie o produktach jako rzeczach dostarczajacycL ;.■.,-.■■.-■ ■ , pracownika i kapitafu na efektywnie zatrudnionego pracownika. Powod jest taki sam:
wych uslug jest metod^ wykorzystan^ do skonstruowania indeksu cen komputerow.
Dia uproszczenia pominiemy w tym miejscu kapital ludzki. Wrocitny do niego w dsi;->/:ei e/.v^.'
tego rozdziaiu. ’■■ AAN jest czasanii takze nazywana efektywnosci^ nakladu pracy (labor in efflciency uniis).
 C zq sc g to w n a . Okre Rozdziat 12. Post^p techniczny i w zrost
372

jak w k ro tce zobaczymy, w sta n ie stacjonarnvrn produkcja na efektywnie zatnidrd'-:

pracownika i k a p ita i na efektywnie zatnidnionego pracownika sa $ ta ie \ *m/AN)
Aby otrzymac relacj^ mi^dzy produkcj£| na ef'ektywme zatrudnione go praco 5
i k a p ita ie m n a efektywnie z a tru d n io n e g o p ra c o w n ik a , u sta lm y w p o p rz e d n im j ■■
niu x = 1 1AN. Daje to;

YI AN = F[(K/AN), 1],

Lub jesli defuiiujeoiy fun'kcje/ tak, z e f ( K / A N ) = F[(K / AN) , 1], to mamy{

Y / A N =f(K/AN).

Kapitai na efektvwraie zatrudnionego, K / A N

In te rp re ta c ja siowna tego ro w n a n ia jest n a s t^ p u j^ c a : pm dukcja na efektywnie
Ze wzglsjdu na maiejqce przychody z Kapitalu przyrosty kapitalu na efektywnie zatrudnionego prowadzq do coraz mniejszych przyrostow
nionego pracownika (iewa strona rownania) jest funkcj^ kapitalu na efektywnie, ■■ ■: produkcji na efektywnie zatrudnionego.

nionego pracownika (prawa strona rownania). Ilustracja 12.1. Produkcja na efektywnie zatrudnionego a kapitat na efektyw nie zatrudnionego
Zwic|zek mi^dzy produkcj^ na efektywnie zatrudnionego pracownika i kap
na efektywnie zatrudnionego pracownika przedstawiono graficznie na iiustrac ■
Jest to ilustracja bardzo podobna do ilustracji 11.2, ukazujacej zaleznosci misjdzv nro- ■pracownika. Teraz przyjrzyjmy si^ dynamiceprodukcji na efektywnie zatmdnionego oraz
d u k c j^ na pracownika a kapitaiem na pracownika przy braku posttjpu te ch n ic zn e so , kapitalu na efektywnie zatnidnionego1.
Tam p rzy ro sty A V /V p ro w ad zily do p rzy ro sto w Y / N , ale przy m a lej^ c ej sto p ie zrnian.. W rozdziale 1 1 scharakteryzowalismy dynamik^ produkcji i kapitaiu na pracowni-
W przypadku iiustracji 12.1 przyrosty K / A N prowadzq do przyrostow Y / A N -•>■■■■■ ka wykorzystuj^c ilustracj^ 1 1 .2 , na ktorej przedstawilismy trzy zwi^zki:
malej^cej stopie zmian.
• zwiqzek mi^dzy produkcj^ na pracownika i kapitaiem na pracownika;
• zwiazek mitjdzy inwestycjami na pracownika i kapitaiem na pracownika;
• zwi^zek mi^dzy amortyzacjq. na pracownika - tozsam^. z inwestycjami n a pracow-
Interakcje miQdzy produkcjq a kapitalem ■ ■: nika potrzebnymi do utrzymania staiego poziom u kapitalu na pracownika - oraz
kapitaiem na pracownika.
Mamy teraz wszystkie elementy potrzebne nam do ustalenia d e te r m in a n t w zrostuj
gospodarczego. Nasza analiza b^dzie analogiczna do tej w rozdziale 11. Zwracaii-; Dynamika kapitaiu na pracownika oraz, co z tego wynika, produkcji na pracowni-
smy tarn uwag^ na d y n am ik ^ produkcji na pracownika oraz na d y n am ik ^ kapilahi nul ka, byia determ inow ana przez zwiqzek mi^dzy inwestycjami na pracownika a amor-
tyzacjq na pracow nika. W zaleznosci od tego, czy inwestycje na pracow nika byly
5 Na pracownika: podzielone przez liczbe zatrudnionych pracownikow, N. ;
wi^ksze czy mniejsze od amortyzacji na pracownika, kapitai na pracownika wzrastai
Na efektywnie zatrudnionego: podzielone przez liczb? efektywnie zatrudnionych,A N .liczha,
zatrudnionych pracownikow, N, przemnozona przez stan technologii, A lub zmniejszai si^ z uptywem czasu. Tak samo byto z produkcjc| na pracownika.
6 przypuscmy, ze F ma postac ,,podwojnego pierwiastka kwadratowego”: ■■. Ten sam sposob podejscia stosujemv konstruuj^c ilustracjq 12.2. Roznica polega
na tym, ze teraz koncentrujemy sie: na produkcji, kapitale i inwestycjach na efektywnie
Y = F (K ,A N ) = -Jk J a N .
zatmdnionego, a nie na pracownika.
Stc[d
y 4k 4 a n 4k _
AN AN -fAN’ ' Wyniki wyprowadzone w rozdziaie 11 nadal majf^ zastosowanie w tym rozdziaie, co jest prostym
'iuczem do zrozumienia wynikow przedstawionych w tym fragmencie tekstu. Teraz jednak kategorict,
a funkcja/jest po prostu funkcj^ pierwiastka kwadratowego: Liia ktorej Sci prezentowane, jest produkcja na efektywnie zatrudnionego. Na przykfad w rozdziale 11
wtdzielismy, ze produkcja na pracownika byfa stafa w stanie stacjonarnym. W tym rozdziale zoba-
fm = in . '.zymy, ze produkcja na efektywnie zatrudnionego pracownika jest stafa w stanie stacjonarnym. I tak
\ anj Ia n italej.
 Czesc gtowna. Okres dtugi Rozdziat 12. Post^p techniczny i wzrost 375
374

a k a p ita ie m na efektywnie z a tru d n io n e g o - p rz e m n o z o n e j przez stope oszczedno-

sci, s. W w yniku tego dziaiania otrzymujemy nizej polozona krzywa.
• Musimy w k o n cu zapytac, jaki p o zio m inwestycji na efek ty w n ie z a tru d n io n e g o jest
potrzebny do zachowania danego poziomu kapitalu na efektywnie zatrudnionego.

W rozdziale 1 1 widzieiismy, ze aby kapital byi staly, inwestycje musialy byc rowne
nortyzacji istniejacego zasobu kapitaiu. Tutaj odpowiedz jest nieco bardziej skom-
plikowana: skoro teraz wprowadzamy postep techniczny (a wiec^4 rosnie z uplywem
czasu), to lic z b a efektywnie zatrudnionych, AN, ro s n ie w czasie. S t^ d zapewnienie
niezmiennego stosunku kapitalu do liczby efektywnie zatrudnionych, K /AN, wymaga
wzrostu zasobu kapitalu, K, proporcjonalnego do wzrostu liczby efektywnie zatrud-
nionvch, A N . Przyjrzyjmy si§ blizej temu warunkowi.
Niech 5 bedzie stop^ am ortyzacji kapitalu. Niech stopa postepu technicznego
b^dzie rownag^. Niech stopa wzrostu liczby ludnosci w ynosigv8. Jesli zalozymy, ze
stosunek zatrudnienia do iiczby ludnosci ogolem pozostaje niezm ieniony, to liczba
ICapitat na efektyw nie zatrudnionecjo, K/AN
zatrudnionych pracownikow, N, rowniez rosnie wedlug rocznej stopyg , Wszystkie te
zaiozenia okresiajq stop^ wzrostu efektywnie zatrudnionych, A N , rownc|g 4 + g j'. Na
Kapitat na efektyvvnie zatrudnionego i ptodukcja na efektywnie zatrudnionego w dlugim okresie zblizajq sie do staiych wartosci.
przyklad jesli liczba zatrudnionych pracownikow rosnie o 1 % rocznie, a stopa post^pu
Ilustracja 12.2. Dynamika zmian kapitaiu na efektyw nie zatrudnionegc i produkcja na efektyw nie zatrudn'f'oonr, . technicznego jest rowna 2 % rocznie, to stopa wzrostu efektywnie zatrudnionych jest
rowna 3% rocznie.
Zalozenia te oznaczaj^, ze poziom inwestycji potrzebny do zachowania danego
• Zwi^zek mi^dzy produkcjc|. na efektywnie zatrudnionego a kapitalem na efekn'" - ^
poziomu kapitalu na efektywnie zatrudnionego jest rowny:
nie zatrudnionego wyprowadzono na ilustracji 12.1. Zwiijzek ten powtornie d :■
stawiamy na ilustracji 12 .2 : produkcja na efektywnie zatrudnionego wzrasta ^
1 = 8K + (gA + gN)K.
z kapitaiem na efektywnie zatrudnionego, ale przy malej^cej stopie.
• Przyjmuj^c te same zalozenia co w rozdziale 11 - z e inwestycje rowne osz< .■ ■
Ekwiwaientnie zapisac mozna to rowniez jako:
nosciom sektora. prywatnego oraz ze stopa wzrostu tych oszcztjdnosci jest
- inwestycje s^. dane rownanieni:
I = ( 8 + gA + g„)K. (12.3)
/ = S = sY..
Wieikosc 8K jest potrzebna po prostu do zachowania kapitaiu na stalym poziomie.
Jesli stopa amortyzacji rowna jest 10%, to inwestycje rnnsz^ byc rowne 10% zasobu
Dziel£|c obie strony przez liczb^ efektywnie zatrudnionych, A N , uzyskujemy:
kapitatu, aby utrzymac staiy poziom kapitaiu. D odatkow a wielkosc (<5 + gA + g J K
jest potrzebna do zapewnienia przyrostu zasobu kapitalu o stop^ rownEj. stopie zmian
/ LA N = s Y /A N .
efektywnie zatrudnionych. Jesli liczba efektywnie zatrudnionych rosnie o 3% rocznie,
to kapitai musi rosnac o 3% rocznie, aby zostai zapewniony ten sam poziom kapitalu
Zam iana produkcji na efektywnie zatrudnionego, Y/AN, na wyrazenie przecisui-
na efektywnie zatrudnionego. Lqczqc w tym przykiadzie SK oraz (gA + gN)K: jesli sto-
wione w rownaniu ( 12 .2 ) daje: pa amortyzacji rowna sie 10 %, a stopa wzrostu efektywnie zatrudnionych rowna si^

I / A N = sf(K /A N ). s W rozdziale 11 zaiozyiismy g = 0 orazg = 0. W tym rozdziale koncentrujemy sitj na posttjpie

technicznym gA > 0. Lecz jesli wprowadzimy posttjp techniczny, to wprowadzenie przyrostu ludnosci,
. efektywn.se zatrudnionego i kapitalem n a ei'ek- gN > 0, nie nastrecza problemow. Totez dopuszczam sytuacjtj, ze obie stopy, g oraz g s^ wieksze
Z w icizek mitjdzy inwestycjami na odO.
juegu p i ^ u c 5ic**»'iono n a ilu s tra c ji 12.2. Jest on rowny wyzej po-
tywnie zatru l' Stopa wzrostu iloczynu dwu zmiennych jest sum^ stop wzrostu tych zmiennych. Zob. twierdze-
lozonej krzywej - zwi^zek pomitjdzy produkcj^ na efektywnie zatrudnioneso nie 2 w Aneksie 2 na koficu ksi^zki.
37 6 Czgsc giowna. Okre izdziaf 12. Post^p techniczny i wzrost 377

3%, to inwestycje musza byc ro w n e 13% zasobu kapitaiu w ce lu u trz y m a n ia st- Rezuitaty te w y razo n e w kategoriach k a p ita iu lub produkcji n a efek ty w n ie z a tru d -
poziomu k a p ita iu na efek ty w n ie z a tru d n io n e g o . io n eg o wydajti sie raczej abstrakeyjne. M o z n a to jednak przedstawic bardzo prosto
D ziel^c poprzednie w y razenie p rz e z liczbe efektywnie zatru d n io n y ch , aby uz; w intuicyjny sp o so b , co p ro w a d z i nas do pierwszej w az n ej konkluzji.
w ielk o sc inw estycji n a efe k ty w n ie z a tr u d n io n e g o w ym aganqi do utrzym ania sts
poziomu kapitatu na efektywnie zatrudnionego, otrzyniujemy: W stanie stacjonarnym stopa wzrostu produkcji rdwna jest sumie slopy wzrostu
liczby ludnosci (gN) i stopy wzmstu postqpu technicznego (gA). Wynika z tego nie-
I / / i / V = (S + g.t 4- g ,,) K ! A N , zaleznosc stopy wzrostu produkcji ocl stopy oszczednosci.

Poziom inwestycji na efektyw'nie zatrudnionego wymagany do utrzymania d; Aby wzmocnic wasz^ intuicj^, cofnijmy si^ do argumentacji wykorzystanej w roz-
poziomu kapitaiu na efek ty w n ie zatrudnionego jest przedstawiony przez lini^ op dziale 11 do wykazania, ze gospodarka nie m oze podtrzymywac w nieskonczonosc
jako „wymagane inwestycje”. Nachylenie tej krzywej jest rowne (5 + g4 + g,v). dodatniego wzrostu bez postepu technicznego i wzrostu liczby iudnosci.

Argumentacja przedstawiaia si^ nast§pujf|co: zaiozmy, ze gospodarka usiiowala

'dtrzymac dodatnie tem po wzrostu. Ze wzgl^du na malej^cy zwrot z kapitalu
Dynamika zmian kapitatu i produkcji kapitai musiai rosn^c szybciej niz produkcja. G ospodarka musialaby przeznaczac
raz wieksz£| czgsc produkcji na akumuiacj^ kapitaiu. W pewnym mom encie za-
Mozemy teraz sporz^dzic graficzny opis dynamiki zniian kapitaiu na efektywi biakioby produkcji, ktor% mozna by przeznaczyc na akumulacje kapitalu. Procesy
trudnionego i produkcji na efektywnie zatrudnionego. Zalozmy, ze na ilustrac wzrostu dobieglyby kohca.
dany poziom kapitaiu na efektywnie zatrudnionego bedzie rowny (KI AN)0. > u okiadnie takie samo rozumowanie mozna zastosowac w obecnie omawianym
poziomie produkcja na efektywnie zatrudnionego jest rowna pionowemu odci zypadktt. Efektywne zatrudnienie rosnie w tem pie rownym stopie (g>f + g y).
AB. Inwestycje na efektywnie zatrudnionego s^ rowne odcinkow i/lC . Wiel Zalozmy, ze gospodarka usiiowala podtrzymac wzrost produkcji przekraczajacy
stycji konieczna do utrzymania tego poziomu kapitalu na efektywnie zatrudni f e . j + S j - Z e wzgl^du na malej^cy zwrot z kapitalu, kapitai b^dzie musiai rosn^c
rowna sie odlegfosci AD, Poniewaz faktyczne inwestycje przekraczajq poziom szybciej od produkcji. Gospodarka btjdzie musiala przeznaczac coraz wi^ksz^ czesc
stycji konieczny do utrzymania istniej^cego poziomu kapitalu na efektywnie z produkcji na akumuiacj^ kapitalu. W pewnym m om encie stanie sie to nieinozii-
nionego. K ! AN rosnie. we. St^d wnioskujemy, ze gospodarka nie m oze perm anentnie rosni|c szybciej niz
Dlatego, zaczynajitc od poziomu (K / A N ) {], system przesuwa si^ na wykresie „ . wediug stopy (gA + gN).
wo wraz ze wzrostem poziomu k a p ita lu na efektywnie zatrudnionego z u p ty w e r' cza-
su. Trwa to dopoty, dopoki inwestycje na efektywnie zatrudnionego wystarcza.ja do (flSsM 12.1. Cechy zrownowazonego wzrostu
utrzymania istniejcfcego poziomu k a p ita lu na efektywnie zatrudnionego, kiedy W yszczegdlniem 'e S topa w zrostu - '
na efektywnie zatrudnionego rowny jest (K / AN)*. i na efektywnie zatiudnionego 0
W dtugim okresie kapitai na efektywnie z a tru d n io n e g o osi^ga sta ly pozion. 'lak :cja na efektywnie zatrudnionego 0
samo jest z p ro d u k c j^ na efek ty w n ie zatrudnionego. In aczej mowi^c, stan stacjo--c>mv
t na pracownika
tej gospodarka to taki stan, w ktorym kapital na efektywnie zatrudnionego i produkcja 9a
■ .cja rsa pracownika
na efekty-wnie zatnidnionego sq staie i rowne odpowiednio (K / AN) * oraz ( Y / A N 'f . 9a
nienie
Wynika z tego, ze w stanie s ta c jo n a rn y m p ro d u k c ja , Y, z m ie n ia sie; wedlug takicj 9n
samej stopy jak efektywne zatrudnienie, A N (tak , ze stosunek ich jest staiy). Poniewuz 9 a + 9,t
efektywne zatrudnienie rosnie w tem pie okreslonym stopj| rown^. (g4 + g ;V), vvzrosl dukcja
9A + 9 n
p ro d u k cji w stanie sta cjo n arn y m musi byc tak ze ro w n y (g4 + g,v) 10- Ta sama zasada od-
nosi siq do kapitaiu: poniewaz kapitai na efektywnie zatrudnionego jest staiy w stamc wracalismy dot^d uwag^ na ksztaltowanie si^ l^cznej produkcji. Aby zrozumiec,
stacjonarnym, to kapitai rowniez rosnie wedlug stopy (g 4 + gN). co ^-anie sicj z poziomem zycia, a nie z i^cznti produkcj^, musimy spojrzec na zacho-
'\nn.g si^ produkcji na pracownika (a nie na produkcje n a efektywnie zatrudnionego)11.

10 Jesli Y / AN jest staie, Y musi rosnac w tyni samym tempie coAN . Musi wi^c rosn^c ■oziotn zycia jest okreslony przez produkcj^ na pracownika (lub, doMadniej, produkcjq na
stopy g4 + gv a nie przez produkcje na efektywnie zatrudnionego.
378 C zqsc g to w n a . Okrc ■■ iozdziaf 12. Postep techniczny i wzrost
379

Poniewaz produkcja rosnie wediug stopy rownej (g4 + gN), a iiczba pracowniko
sn ie wedlug sto p y gN, produkcja na p ra c o w n ik a ro sn ie wedtug sto p y gA, Innymi s
kiedy gospodarka znajduje siq w stanie stacjonamym, produkcja na pracownika i
wediug stopypostqpu technicznego'2.
Poniewaz produkcja, kapitai i efektywrie zatrudnienie rosn^ w takim samym
pie, (g + gv), stan stacjonarny tej gospodarki jest takze nazywany stanem wz
zrownowazonego: produkcja i jej dwa czynniki, kapitai i efektywne zatrudnienie , 1
nie stacjonarnym rosnc| „w rownowadze” wediug takiej samej stopy. Cechy zrowi .
zonego wzrostu przydadz^ si^ w dalszej czesci rozdziatu i sq. zestawione w tabeli
Na sciezce zrownowazonego wzrostu (w stanie stacjonarnym, czyli w dtugim ■.' ' ■■
sie):

• kapitat na efektywnie zatmdnionego oraz produkcja na efektywnie zatrudnionego sa (K/AN), (K/AN),

state; rezultat ten wyprowadzilismy z ilustracji 12 .2 . Kapita! na efektywnie zatrudnionego, K/ AN

• tym samym kapital na pracownika oraz produkcja na pracownika rosncj. ws zrost stopy oszcz^dnosci provvadzi do zwi^kszenia si§ w stanie stacjonarnym poziomow produkcji na efektywnie zatrudnionego oraz
pitaiu na efektywnie zatrudnionego.
stopy post^pu technicznego, gA.
9 lub, w kategoriach pracy, kapitatu i produkcji: praca ro sn ie zgodnie ze sto p ^v /x ro - is ira c ja 12.3. Efekty wzrostu stopy oszez^dnosci: I
stu liczby tudnosci, gw\ kapital i pmdukcja rosnq. wedtug stopy rownej sumie
wzrostu liczby tudnosci i stopy post^pu technicznego (gA + gN).

Skutki zmian stopy oszczQdnosci

Stopa wzrostu produkcji w stanie stacjonarnym zalezy tylko od stopy wzrostu liczby
ludnosci i stopy post^pu technicznego. Zmiany stopy oszcz^dnosci nie wplywaja na
stop^ wzrostu w stanie stacjonarnym. Zmiany stopy oszcz^dnosci w stanie staqonar-
nym wptywajq. jednak na poziom produkcji na efektywnie zatrudnionego.
Wniosek ten jest najlepiej widoczny na ilustracji 12.3, ktora pokazuje efekt zwiek-
szenia si^ stopy oszcz^dnosci z s d o s . Z w i^ k sze n ie sicj stopy oszcz^d n o sci przesuw a
re la c je inw esty cji w gorq z s0f ( K / A N ) do sJ '(K / AN) . W y n ik a z tego, ze poziom Czas
k a p ita tu na efektywnie zatrudnionego w stanie stacjonarnym zwi^ksza si^ z (K :AN).,
■■ri?kszenie si^ stopy oszczednosci prowadzi do wyzszego wzrostu do momentu, az gospodarka dotrze do swojej nowej sciezki zrow-
do ( K/ A N ) {. "wazonego wzrostu.
K a p ita l n a efektywnie zatrudnionego wraz z p ro d u k c j^ na efektywnie zafrudnio-
iitis tra c ja 12.4. Efekty wzrostu stopy oszczgdnosci: ll
nego pod^zaj^, przez pewien czas za zw i^ k szan iem si^ stopy o szcz^d n o sci, d o p o k i nic
o si^ g n ^ nowego, wyzszego p o z io m u 13. Ilu s tra c ja 12.4 przedstawia k sz ta lto w a n ie sic
produkcji w czasie. Wielkosc produkcji jest m ierzona na skali lo g a ry tm icz n ej11. G ospodarka znajduje si^ poczatkowo n a sciezce zrownow azonego wzrostu AA:
12 Stopa wzrostu Y ! N jest rowna stopie wzrostu Y pomniejszonej o stoptj wzrostu N (zob. i w u t -
produkcja rosnie wedtug stopy (g4 + gN) - dlatego nachylenie sciezki rowne jest
dzenie 8 w Aneksie 2 na koncu ksi^zki). Tak wi^c stopa wzrostu Y / N jest dana przez («,. - g,) = + g v). Po wzroscie stopy oszcz^dnosci w okresie t produkcja rosnie szybciej przez
(gA + gN) - gN = gA- pewien czas. Ostatecznie produkcja osi^ga wyzszy poziomu niz wtedy, gdyby nie na-
13 iiustracja 12.4 jest taka sama jak iiustracja 11.5, ktora antycypowaia przedstawiciic tuiaj vv- ^ p o w a l wzrost oszcz^dnosci. Stopa wzrostu produkcji powraca jednak do poziomu
prowadzenie omawianych zaleznosci.
"'U + g',.v)- W nowym stanie stacjonarnym produkcja rosnie wedtug tej samej stopy, ale
14 Skala logarytmiczna jest opisana w Aneksie 2 na koncu ksi^zki.
3QQ Czqsc gtovvna, Okres 12. PostQp techniczny i wzrost 381

sciezka wzrostu polozona je s t wyzej (B B ). Sciezka BB, k to r a jesi ro w n c ’- e 1" Firmy dokonujq wydatkow na B + R z tego samego powodu, dla ktorego kupuj^
row niez ma n ac h y le n ie rowne (gt + gN) 15. nowe maszyny czy buduj^ nowe zaldady: aby pom nazac zyski. Zwi^kszajac wydatki
P odsum u jm y . W g o sp o d a rc e z p o st^ p e m tech n iczn y m i z ro sn ^ c^ li ; jja B + R przedsi^biorstwa zwi^kszajtj. prawdopodobienstwo odkrycia i opracowania
produkcja ro sn ie w czasie. W stanie stacjo n arn y m produkcja na efektywnw. a u i. j, nowego produktu (wykorzystuj«j stowo produkt jako ogolny termin oznaczaj£|cy nowe
nego o ra z kapital na efektywnie zatmdnionego s^ staie. In n y m i siowy, j- -- -; dobra lub nowe metody produkcji). Jesli wprowadzenie nowego produktu przyniesie
pmcownika i kapitai na pracownika rosn^ wedlug stopy postepu techniczi sukces, to zysk przedsi^biorstwa wzrosnie. Jest jednak wazna roznica mi^dzy kupnern
jeszcze ioaczej, produkcja i kapital rosnti wedlug tej samej stopy co efekt ",,ne z? ■. maszyny a zwiekszeniem wydatkow na B + R. Roznica sprowadza sie do tego, ze pod-
nienie oraz, co sitj z tym wiatze, w ed lu g stopy wzrostu liczby pracow nikov; c ’us • stawowym wynikiem prac badawczo-rozwojowych s^ pewne pomysfy. W odroznieniu
wzrostu postfjpu tech n iczn eg o . Kiedy g o sp o d a rk a znajduje sicj w stanie s s c jo n a t 0d maszyny, pomysl moze wykorzystywac wiele przedsi^biorstw w tym samym czasie.
mowi si^, ze jest ona na sciezce zrownowazonego wzrostu. Eirma kupujaca now£| maszynq nie musi siq przejmowac tym, ze inna firma bedzie
Stopa wzrostu produkcji w stanie stacjonarnym jest niezalezna od stopy os,z; takiej maszyny uzywac. Takiego zalozenia nie m oze przyj^c firma, ktora wynalazla
nosci. Stopa oszcz^dnosci oddzialuje jednak na poziom produkcji na etektvwni i opracowala nowy produkt.
trudoionego w stanie stacjonarnym. Zwitjkszanie sie stopy oszcz^dnosci prow Z tego ostatniego stwierdzenia wynika, ze poziom wydatkow na B + R zalezy nie
sia pewien czas, do z w i^ k sz en ia si^ stopv wzrostu pow yzej sto p y wzrostu w sl tylko od efektyw nosci b a d a n , od tego, jak wydatki na B + R przekiadajq si^ na nowe
stacjonarnym. pomysiy i nowe produkty, lecz takze od m o zliw o sci c z e r p a n ia p o zy tk o w z w ynikow
badafi, czyii od tego, do jakiego stopnia przedsiebiorstwa zyskuj^ na rezultatach wia-
snych badah. Przyjrzyjmv siq kazdemu aspektowi tego problem u po kolei.

12,2, D e te m in a n tf post^pu technicznego

Pfektywnosc badan
Widzielismy w lasnie, ze stopa wzrostu produkcji na pracownika jest ostatecznie cic:,.i-
minowana przez stoptj postepu tech n iczn eg o . Prowadzi to naturalnie do nastQ pnego, Jesli badania s£| bardzo efektywne, czyli jesli wydatki na B + R prowadz^ do po-
pytania: co determinuje stop^ p o st^ p u technicznego? Zajmiemy si^ teraz odpowwuzia : wstawania wielu nowych produktow, to przy pozostalych czynnikach niezmienionych
na to pytanie, ; przedsi^biorstwa b^dt| mialy silne bodzce do wydawania pieni^dzy na B + R. Wydatki
Termin „postep te c h n ic z n y ” nasuwa n a mysl n ajw azn iejsze odkrycia: w yna;i:zie-: na B + R, a co z tego wynika, post^p techniczny, przynios^ bardzo znaczne wyniki.
nie mikroprocesorow, odkrycie struktury DNA itp. Odkrycia te wskazujcg na proces. ; Determinanty efektywnosci badan lez^ w wi^kszosci poza dziedzin^ ekonomii. Wcho-
kierowany przewaznie przez badania naukowe i przypadki, nie zas przez sily ei itzi tutaj w grq wiele wspoidzialaj^cych czynnikow.
miczne. Prawda jednak jest taka, ze w i^kszosc p o st^ p u tech n iczn eg o dokonujr;ce 2o; Efektyw nosc bad an zatezy od skutecznego w spoldziatania mi^dzy badaniam i
si^ we w sp o lczesn y ch gospodarkach jest wynikiem prozaicznego procesu: wynikiern; riodstawowvmi (poszukiwaniem podstawowych zasad i wynikow) oraz badaniam i sto-
d ziala n ia wydzialow badawczo-rozwojowych (B + R) w p rzedsi^biorstw ach. Wyuatki- sowanymi i rozwojowymi (zastosowaniem wynikow badan podstawowych do konkret-
przemysiowych jednostek B + R w ynosz^ od 2% do 3% PKB w kazdym z czten-fh; nych celow i opracowywaniem nowych produktow). Badania podstawowe same przez
bogatych krajow, na k to re w skazyw alism y w ro zd ziale 10 (Stany Z jed n o czo n e, Fran- ■ nie prowadzq do post^pu technicznego. Jednak skutecznosc badan stosowanych
cja, Japonia i Wielka Brytania). Okolo 75% sposrod mniej wi^cej 1 mln nauko.- cow i rozwojowych zalezy ostatecznie od badan podstawowych. Rozwoj przemyslu kom-
i badaczy pracuj^cych w dziedzinie B + R jest zatrudnianych przez przedsiebioi puterowego mozna w wielkiej czesci sprowadzic do kitku przeiomowych wydarzen,
Wydatki firm ameiwkanskich na B + R stanowi^ odpowiednik ponad 20% ogoin icn pocz^wszy od wynalezienia tranzystora do wynalezienia m ikroprocesora. W istocie
w ydatkow na inwestycje brutto i ponad 60% wydatkow na inwestycje netto (inwesiycje "zeczy obecny wzrost wydajnosci w Stanach Zjednoczonych, ktory omawialismy w roz-
brutto pomniejszone o amortyzacj^). ■tziale 1 , powszechnie przypisuje si^ rozprzestrzenianiu si§ w gospodarce amerykan-
Mej przelomowych wynalazkow. (Problem ten szerzej opisujemy w ramce 12.1).
15 Kiedy uzywa sie skali iogarytmicznej, zmienna rosn^ca wedlug pewnej staiej stopy poruv.ii su:
po iinii prostej. Nachylenie tej linii jest rowne stopie wzrostu tej zmiennej.
 382 Czesc g!6vi/na. Okres dtugi Rozdziat 12. Post^p tecbniczny i wzrost
383

10 s

12,1
lechnolocjia informatyczna, Nowa Gospodarka i wzrost wydajnosci

Przeci^tny roczny wzrost wydajnosci w Stanach Zjednoczonych od 1996 r. do 2006

Ramka
osi<|gn£|l 2 ,8 % - j e s t to wysoki p o zio m w p o rd w n a n iu z anemiczna srednia rowna 1,89
osic|gni^t^ w la tach 1970-1995. Skioniio to niektore osoby do obwieszczenia rew oluc M 161VI .
informafycznej, narodzin Nowej G o sp o d a rk i i przepowiadania na przysztose diugieg 2 10> ®i.#ower PC 620
okresu wysokiej wydajnosci. ¥ 4M 'P e n tiu m Pro
Jak powinnismy traktowac te twierdzenia? Dotychczasowe badania daj^ powod g Power p r 804
g -'ower PC 60 i ^ p entium
zaro w n o do optymizmu, jak i do o stro zn o sci. W skazuj^ one, ze bardzo znaczny wzros g i°B :— m »-«so4o
g £3486
wydajnosci rzeczywiscie wi^ze si^ z rozwojem technologii informatycznych, Wynik % ...4256K
z nich rowniez, ze trzeba dokonywac wyraznego rozroznienia mi^dzy tym, co dziej * 60336 r _t,30i0
sie w sektorze technologii informatycznych (IT) ~ sektorze produkuj^cym g 10s — 6 4 ^ ''® , , ' ''’S8020
I, 68000 802Ef
ry, oprogramowanie komputerow, urzi|dzenia telekomunikacyjne oraz swi;
| 16KA ,•'"' ,,®'8086
usiugi w dziedzinie oprogramowania komputerow - i pozostalti czesciq. go
4Ka
ktora wykorzystuje technologie informatyczne. 10 *
1K .,-:'!’,.*'8086 • Mikroprocesory Intel
6800 * Mikroprocesory Motorola
• W sektorze IT postep techniczny rzeczywiscie dokonuje sitj w nadzwycza *■ Pojemnosc pami^ci (DRAM) w bitach
kim tempie. 10’ j | | | | | | | r j r | | | | j
W 1965 r. Gordon M oore, badacz, ktory pozniej zalozyi Intel Cor • 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000
przewidziai, ze liczba tranzystorow w procesorze bedzie si§ podwajac .. ■
Rok wprowadzenia
m iesi^ce, p o zw alaj^c na staie wprowadzanie k o m p u te ro w o c o ra z w i^ k :.z rv io c y
' Dale Jorgensen, post.economics.barvard,edu/faculty/jorgenson/papers/aea5.ppt
obliczeniowej. Jak widac na ilustracji 1, zaleznosc ta - znana jako p raw o I
utrzymuje si^ d o tt|d zgodnie z przewidywaniami. Pierwszy mikroprocesor .■■■ ; llustracja 1. Prawo M oore'a: liczba tranzystorow na mikroprocesor w latach 1970-2000

kowany w 1971 r. miai 2300 tran zy sto ro w ; we wprowadzonym w 2000 r. Po/Umm 4

byio ich 42 mln (Intel Core 2, wprowadzony w 2006 r. i dlatego nteuwz[;K.'dniony
Y / A N = f( K /A N ) .
na ilustracji, miai 291 mln tranzystorow),
Ja k k o lw iek pozostaia cz^sc sektora IT rozwijaia si^ w n ie tak w yj^tkow r, ;izyh-
Ujmijmy to rownanie jako funkcj^ okreslaj^cq zwi^zek produkcji na efektywnie
kim tempie, post^p techniczny byi tam rowniez bardzo wysoki. Udzial S' ■ ;
zatrudnionego z kapitalem na efektywnie zatrudnionego w „starej gospodarce”.
w PKB ci^gle ro sn ie. W 1980 r. w ynosit on 3%, a dzis o siq g n ^l 7%. To pHaczenie
nowody na to, ze spadek cen kapitalu IT doprowadzii przedsi^biorstwa do zwi^k-
wysokiego p o st^ p u te ch n ic zn e g o w sektorze IT z ro sn ^ cy m jego udzialerr, v, PKI3
' 'ania zasobu tego kapitalu oraz, co z tego wynika, zwiekszenia ogolnego zasobu
doprowadzilo do stalego wzrostu stopy p o s t^ p u te c h n ic z n e g o w catej go:;;jodarcc.
Kapjtaiu. Innymi slowy, K / A N zwi^kszyl sie w „starej gospodarce” prowadz^c do
Jest to jeden z czynnikow szybkiego wzrostu w ydajnosci o b serw o w an eg o v- Sianach zwi^kszenia si^ Y / AN.
Zjednoczonych od poiowy iat 90.
W pozostaiych sektorach, o b ejm u j^ cy c h w ci^z ponad 90%' gospodarici 5 -anov. • /- drugiej strony, nie wydaje si^, aby rew oiucja IT m iaia duzy wptyw na. stop^
Z jed n o czo n y ch , nazyw anych „ s ta r^ g o sp o d a rk ^ ” , niewiele jest dowodow na cioko- post^pu technicznego w „starej gospodarce”. Slyszeliscie zapewne stwierdzenia,
nujqcEj. si§ rownoiegle rewolucj^ technoiogicziicj,. jakoby rewoiucja IT zm uszaia firmy do drastycznej reorganizacji, ktora dopro-
• Z jednej strony, staly spadek cen s p rz ^ tu IT (o d zw ie rc ied laj^ cy p o s te p tcchniczny v'.adziia do duzych korzysci w dziedzinie wydajnosci. Firm y m og^ byc reorga-
w tym sektorze) sklania firm y spoza sektora IT do zw i^k szen ia ich kapitalu mzowane, dotychczas jednak niewiele dowodow swiadczy o takich korzysciach.
inwestowanego w technologie in fo rm aty czn ^ . To doprowadzilo do /v.-\;kszeriia sic ■vliary postepu technicznego wskazuj^ n a ty lk o n ie w ie lk ie p rz y r o s ty stopy post^pu
stosunku kapitaiu na p ra c o w n ik a i wzrostu w y d ajn o sci w „s ta re j g(.:.po'ia;’ce . tcchnicznego w „starej gospodarce” w porownaniu ze sredni^ z lat 70. W kate-
Postarajmy si^ nieco sfo rm a liz o w a c tq cz^ sc w y w o d u . W rocm y :io nanxi goriach zwi^zkow okreslaj^cych funkcj^ produkcji, ktorq. wiasnie omowiiismy,
( 12 .2 ), k to re pokazuje zw i^zek produkcji na efektywnie zatrudnioni;'*:- : kapitaiew me nia dowodow na wplyw rewolucji technologicznej na wyzsze tem po wzrostu
'i w sektorze poza IT.
na efektywnie zatrudnionego:
 Czy Sq. powody do oczekiwania w przysziosci witjkszego wzrostu wydaj: w arto sc io w e m in e ra iy wydobywano z p ly tk o p o io z o n y ch pokladow, a p o zn iej trzeba
w p o p rz e d n im cw iercw ieczu? O d p o w ie d z brzmi „ ta k ” . Czynniki, k to re wlas: byio ekspioatowac zasoby lez^ce coraz gi^biej, Jest to jednak tyiko pewna analogia
wilismy, nadal btjd^ oddzialywac. Jest caikiem prawdopodobne, ze postcjp te i jak dotad nie ma dowodow na to, ze jest prawidlowa.
w sektorze IT pozostanie wysoki, a udzial tego sektora w 'PKB bedzie nadal
Co wicjcej, „ sta ra gospodarka” prawdopodobnie nacial b ^ d z ie zw i^kszac za;
talu inwestowanego w IT, co doprowadzi do wzrostu w ydajnosci.
Jak duzego wzrostu w ydajnosci mozemy sifj sp o d z iew a c w p rzy szlo sci? i Rozprzestrzenianie si§ nowych technoiogii: kukurydza hybrydowa
nie tak duzego jakw latach 1996-2006, lecz v/ nawi^zaniu do wy'nikow oblicz<
my oczekiwac wzrostu wi^kszego o 0,5 punktu proceotowego od sredniej d) Mowe tech n o lo g ie nie s£t opracow yw ane i adaptow ane z dnia na dzien. Jednc
po latach 70. M o ze nie bedzie to zapowiadany p rz e z n ie k to ry c h cud, lecz .vcl z pierwszych opracowah poswi^conych rozprzestrzeniariiu siq nowych technologi"
ten si^ utrzyma, to wywola powazny wzrost poziomu zycia w przyszlosci. opublikowal w 1957 r. ekonom ista z Uniwersytetu H arvarda Zvi Griliches, badajc|(
rozpowszechnianie si^ w Stanach Zjednoczonych kukuiydzy hybrydowej.
Wiecej na ten femat znalezc mozna w artykule DaJe’a Jorgensona, Infonnation Techr. Kukurydza hybrydowa jest, wediug Grilichesa, „wynalezieniem m etody wynalaz-
ihe U.S. Economy, „American Economic Review”, t. 91, nr 1, marzec 2001, s. 1—32. czosci”. Produkcja kukurydzy hybrydowej polega na krzyzowaniu roznych odmian
kukurydzy, aby w ten sposob uzyskac roslin^ najlepiej dostosowanq do lokalnych wa-
runkow. Wprowadzenie upraw kukurydzy hybrydowej moze zwi^kszyc plony o 20%.
Jakkolwiek pomysi hybrydyzacji opracowano po raz pierwszy na pocz^tku X X w.,
Jak si<j w y d aje , w niektorych krajach oskfga siq w i^ k sz e sukcesy w b r to pierwsze komercyjne zastosowanie tej metody nast^pilo dopiero w latach 30. w Sta-
podstawowych niz w innych krajach; w jeszcze innych krajach bardziej s > nach Zjednoczonych. Na ilustracji 1 pokazano stop^ wzrostu zastosowania kukurydzy
wprowadza siq w zycie wyniki uzyskane w dziedzinie B + R. Jednym z powoc ' ' .: hybrydowej w poszczegolnych stanach U S A w latach 1932-1956.
zywanych przez badaczy m o ze byc zro z n ico w an ie systemow k sz taicen ia. N a '.r/:yi:'rad . Ilustracja pokazuje dzialanie dwocli dynamicznych procesow. Jednym jest proces,
czesto dowodzi sie, ze we francuskim systemie sz k o ln ic tw a w yzszego k ia d z ic si-e +Lv/v; w trakcie ktorego odkryto odpowiednic| dla danego stanu odmian^ kukurydzy hybry-
n acisk na m y slen ie abstrakcyjne, dzi^ki czemu fra n cu sc y u czen i st| lep si w badaniacix, dowej. W stanach poiudniowych (Teksas i Alabam a) kukurydz^ hybrydowcj zacz^to
podstawowych niz w badaniach stosowanych i rozwojowych16. Badania wskazA;; Lakzc’ uprawiac 10 lat po wprowadzeniu tej odmiany w stanach poinocnych (Iowa, Wiscon-
na w azn e znaczenie „kultury p rze d si^ b io rczo sci”, w przypadku ktorej p o st^ p :.ec;-.n.:cz- sin i Kentucky). Drugi proces to predkosc, z jaka kukurydz^ hybrydowq adaptowa-
ny w duzej niierze w ynika ze zd o ln o sci przedsi^biorcow do sk u te c z n e g o orp:;-o:zowa-i. no w danym stanie. W stanie Iowa praktycznie na catym areale uprawy kukurydzy
nia rozw oju i m a rk e tin g u now ych p ro d u k to w - p o d tyin w zg l^d em Stany ZjeOnoc/.nnce
wydaja si^ lepsze od wi^kszosci innych krajow. !: 100

Wieiu lat, a c z ^ sto wielu d z ie s i^ c io le c i potrzeba do w y k o rz y sta n ia p e iiic g o po-

te n c ja iu najw azniejszych odkryc. Zazwyczaj mamy takq, sekwencje zdarzefi: odkrycic
prowadzi do p o sz u k iw an p o te n c ja ln y c h z a sto so w a n , n a s t^ p n ie do rozwojo nowycl:
p ro d u k to w , a ostatecznie do zaadaptowania tych p ro d u k to w . W ramce 12.2 noKazano
wyniki jednego z pierwszych badah nad procesem r o z p rz e s trz e n ia n ia si^ pomvslow.
B lizszy naszym ro zw az an io m je s t przyklad z kom puteram i o so b isty m i. Nawe-i 20 lal
po wprowadzeniu k o m p u te ro w osobistych nadal mamy w ra z e n ie , jak b y sm y dopier»
zacz^li odktywac ich mozliwosci.
Odwiecznym zjawiskiem jest obaw a o zm niejszanie si^ e fe k ty w n o sc ! badan
wi^kszosci najwazniejszych odkryc juz dokonano, a post^p techniczny b^tizie te ta /
wolniejszy. Obawa ta m o z e si§ wi^zac z m y sle n ie m o g o rn ic tw ie , kiedy to bardzieii

16W rozdziale 11 interpretowalismy kapitat ludzki jako czynnik produkcji: lepiej w :. kszui.’ccii!,
ludzie mog<t obsiugiwac bardziej skomplikowane maszyny lub wykonywac bardziej skompiiko^nnc
zadania. Tutaj widzimy drug<t role kapitaiu ludzkiego: ze zwifjkszenia liczby lepszych br.iiuczv i na- itastracja 1, Procent caikowitego areatu obsiew anego kukurydzq hybrydowq w w ybranych stanach USA w la-
ukowcow wynika wyzsza stopa post^pu technicznego. tach 1932-1956
38 6 Czesc gtowna. Okre; f 12. Postep techniczny ; wzrost

wprowadzono kukurydz? hybrydowa po osmiu latach. Proces ten byl znacznie wo •■,A/‘-;;/.vi;tkim wyeiiminowano by zach^ty dia firm do inwestycji w badania. Prawo paten-
szy na Poiudniu. W Aiabamie po 1.0 latach od wprowadzenia kukurydzy hybryc ■ ■ towe musi 'fAqc zapewniac trudn^ do osia,gni^cia rownowage17. Zbyt staba ochrona
obsiewano ni£| zaledwie 60%' areatu. bedzie prowadzic do matych naktadow na B + 'R. Zbyt duza ochrona utrudni nowym
Dlaczego szybkosc adaptowania byla wyzsza w stanie lowa niz w stanach polu przedsi^wzi^ciom w dziedzinie B + R korzystanie z dotychczasowych osiqgni^c i takze
wych? Griliches wykazal w swoim artykuie, ze decydowaiy o tym wzgiedy ekono doprowadzi do matych nakiadow na B + R 1S.
ne: szybkosc adaptacji w kazdym stanie byia funkcja. dochodow osci wprowad 'aje siabiej rozwiniete pod wzgl^dem technoiogii czesto maja mniej restrykcyj-
kukurydzy hybrydowej. A dochodowosc byia wi^ksza w lowa niz w stanach potu ne prawo patentowe. Na przyldad Chiny s£| krajem, w ktorym kiepsko egzekwuje sie
wych. prawa patentowe. Nasz wywod pomaga wyjasnic, dlaczego tak jest. Te kraje zazwyczaj
wykorzystuja nowe technologie, ale ich nie wytwarzajq. W ydajnosc w tycli krajach
Zrodio: Zwi Griliches, Hybrid Corn: A n Exploration in the Economics o f lechnological Cir .•■ wzrasta w v/isjkszosci nie dzitjki samodzielnemu opracowywaniu technologii, ale w wy-
„Econometrica”, t. 25, nr 4, pazdziernik 1957. niku adaptowania technoiogii zagranicznych. W tym przypadku koszty stabej ochrony
oatentow st| niewielkie, gdyz i tak liczba krajowych wynalazkow byiaby niewielka. Za-
lety niskiego poziomu praweej ochrony patentow s£| jednak oczywiste: firmy krajowe
iiiog£i w'ykorzystywac i adaptowac zagraniczne technologie bez koniecznosci piacenia
Czerpanie pozytkow z w ynikow badan zagranicznym firmoin, ktore opracowaty dan^ technologi^, a to przynosi korzysci kra-
jowi siabiej rozwini^temu.
Drugc| determinantcj poziomu B + R oraz posttjpu technicznego jest stopieh n izli-
wosci czerpania pozytkdw z wynikow badan. Jesli firmy nie potrafi^ uzyskac doc ic iow ■
z opracowywania nowych produktow, to nie zaangazuj£| si^ w badania i rozwo £
stsjp techniczny bedzie powolny. Takze tutaj wchodzi w grc; wieie czynnikow. 12,3, Ponownie o faktach dotyczcjcych wzrostu
Wazny jest charakter samego procesu badawczego. Na przykiad jesli powsz ■:cftme .-
wierzy sie, ze odkrycie nowego produktu przez jednc| firme szybko doprow; i yo ;
odkrycia jeszcze lepszego produktu przez innc| firme, to nagroda za pierwsz n Mozeniy teraz wykorzystac teoriq przedstawion£j. w rozdziatach 10 i 11 do zinterpre-
b^dzie niewielka. Innymi stowy, bardzo efektywna dziedzina badan moze nie w '§;ene-:' ' towania niektorych faktow opisanych w rozdziale 10 .
rowac odpowiednio wysokiego poziomu B + R, poniewaz inwestycje zostan^ ■ z....... ■
za nieopiacalne. Jest to przyktad skrajny, lecz wiele mowi^cy.
Jeszcze wazniejsza jest ochrona prawna nowego produktu. Bez niej zysk: z
Akumulacja kapitatu a post^p techniczny
opracowania prawdopodobnie b(jd% niewielkie. Poza rzadkimi przypadkami. ]dedy '
produkt opiera si<j na tajemnicy handlowej (jak np. Coca Cola), z reguly uptyw i duzo
w krajach rozwiniQtych od 1350 r.
czasu, zanim inne firmy stworz^ taki sam produkt, eliminuj^c wszelka przewagc ! U)j-n
pocz^tkowo miaia firma wprowadzaj%ca innowacj^. Dlatego wtasnie panstwa i.;s Przypuscmy, ze obserwujemy pewn^. gospodarkq, w ktorej przez pewien czas nast^puje
¥/iajc| prawa patentowe. Patent daje firmie, ktora stworzyla nowy produkt - z :■.:siu1y : duzy wzrost produkcji na pracownika. Nasza teoria wskazuje na dwa mozliwe zrodta
now£| metod^ produkcji iub nowe urz^dzenia - prawa do wyt£|czenia na pewf r tego wzrostu:
kazdego innego przedsi^biorstwa z produkcji Iub wykorzystania nowego proa i-nu,
W jaki sposob rztidy powinny projektow ac praw a patentow e? Z jedn< ■st.ro- ■ rnoze to bvc wysoka stopa postepu technicznego w warunkach zrownowazonego
ny, ochrona jest potrzebna po to, aby zach^cac przedsi^biorstwa do inwesti i , am a wzrostu;
nrlu-
w B + R. Z drugiej strony, dla spoleczenstwa najlepszym rozwiazaniem bylob ' • moze to byc dostosow anie sie kapitaiu na efektywnie zatrudnionego, K / A N ,
by nowe produkty byiy dost^pne bez ograniczeh dia innych firm i ludzi. We; ■:nv na do wyzszego poziom u rownowagi; jak w idzielism y na iiustracji 1 2 .4 , po takim
przyktad badania genetyczne. Tyiko wizja duzych zyskow prowadzi firmy zaji iuj£|Ce.;:;
si^ bioinzynieriq do rozpocz^cia kosztownych projektow badawczych. Skor! - " Dylemat ten jest znany jako „niespojnosc pianow w czasie”. W rozdziale 25 przyjrzymy sie
icpiei innym przyktadom i omowimy je szerzej.
firma odkrywa nowy produkt, ktory m oze uratowac wiele istnieii ludzkich, n;
,s Problemy te wykraczaj^ poza prawo patentowe. Rozpatrzmy dwa kontrowersyjne przykiady:
byioby, gdyby udost^pniano go po cenie mozliwej do zapiacenia przez wszystk .:h no- czy Microsoft powinien pozostawac jedn^ firmcj, czy moze powinien si? podzielic, aby stymulowac
tencjalnych uzytkownikow. Gdybyjednak stale kierowano si<j tak^ polityka, to B + R? Czy rzr4_d powinien naiozyc ograniczenia na ceny lekow przeciwko AIDS?
 Czqsc gtowna. Okres dtugi Rozdziai 12. Post^p techniczny i wzrost
388 389

d o sto s o w a n iu n a s t^ p u je okres w y zszeg o wzrostu, nawet je s li nie zwiekszyia si§ Krajach slopa wzrostu p ro d u k c ji na pracownika (k o lu m n a 1) byla mniej wiecej ro w n a
stopa postepu tech n iczn eg o . jpie postepu technicznego (kolumna 2). Tego nalezaioby sicj spodziewac, Medy go-
spodarki z n a jd u jq si^ na sciezce z ro w n o w a z o n e g o wzrostu.
Czy mozemy powiedziec, jaka czqsc wzrostu w ynika z pierw szego, a jak Iwroccie tez uwage na to, co nie wynika z tego wniosku: nie stwierdza on, ze
zrodla? Owszern. Jesli wysoki w zro st o d z w ie rc ie d la w ysoki wzrost zro w n niulacja kapitaiu nie m iata znaczenia. A kum uiacja kapitalu pozw oliia krajom
produkcja na pracownika powinna rosn^c w tempie rownym stopie poste iocznionym w tabeli 12.2 utrzymywac mniej wi^cej staiy stosunek produkcji do
nego (zob. tabel^ 12.1, wiersz 4). Jesli zas wysoki wzrost odzwierciedla taiu, dzieki czemu osi^gn^ly one zrownowazony wzrost. W niosek ten wskazuje na
nie do wyzszego poziomu kapitalu na efektywnie zatrudnionego, to dost e w' tym okresie wzrost nie wynikai z niespotykanie szybkiej akumulacji kapitaiu,
powinno zn alezc odbicie w stopie wzrostu produkcji na pracownika wyh ikai natom iast ze zwiekszenia si^ relacji kapitaiu do produkcji20.
wzrostu post^pu technicznego. ’o drugie, konwergencj^ wielkosci produkcji na pracownika w badanych krajach
Zastosujmy to podejscie do zinterpretow ania zestawionych w tabeli oiuje wi^kszy post^p techniczny, a nie szybsza akumuiacja kapitaiu w tych kra-
dotyczcjcych wzrostu gospodarczego w krajach bogatych. Wykorzystani) , w ktorych rozwoj rozpoczcji sie pozniej. W niosek ten wynika z rankingu krajow
bel^ 12.2 zawieraji|Cc| dane dla czterech krajow - Francji, Japonii, Wieli iwyzszej stopie postepu technicznego, z Japoni^ na pierwszym i Stanami Zjedno-
i Stanow Zjednoczonych od 1950 r. W pierwszej kolum nie przedstawi ni na ostatnim miejscu21.
stop^ wzrostu produkcji na pracownika (gr —g v), a w kolumnie drugiej s’ /:■ sf.TiO est to wazny wniosek. Ogolnie rzecz biorac, mozna pomysiec o dwoch zrodiach
post<5pu technicznego, g4, dla czterech krajow wymienionych w tabeli 1 0 .' vvergencji. Po pierwsze, kraje biedniejsze st\ biedniejsze dlatego, ze maj£| mniej
uwzgl^dnic jedn^ roznictj mi^dzy danymi w tabelach 10.1 i 12 .2 : zgodnie : ■ taiu do zainwestowania. Z czasem akumuluj^ wi^cej kapitaiu niz inne, co wywola.
wynikaj^cymi z teorii, w tabeli 12.2 przedstawiono stop^ wzrostu prodi :■■■ tvergencj^. Po drugie, kraje biedniejsze sq. biedniejsze dlatego, ze wykorzystuj^
cownika, podczas gdy w tabeli 1 0 . 1 uwzgl^dniono poziom zycia i przedsta : ej zaawansowane technoiogie. Z czasem stosowane przez nie technologie staj^
wzrostu produkcji na osob^. Roznice sq. niewielkie)19. Stop^ post^pu techi hardziej wyrafinowane, czv to przez im port technologii, czy przez opracowywa-
ob liczo n o z wykorzystaniem metody wprowadzonej przez R oberta Solov/u: baaiziej nic -.viasnych. Wraz z konwergencjt| poziomu technoiogii nast^puje tez konwergencja
szczegolowy opis tej metody przedstawiono w Dodatku na koncu tego rc pro lu k cji na p ra c o w n ik a . W n io se k , ktory m o z e m y w y cii|g n ^c na podstawie danych
/ ti-.-.)eli 1 2 .2 , jest taki, ze w przypadku krajow rozwinietych wazniejszym zrodiem kon-
T a b e la 1 2 .2 . PrzeciQtne roczne sto p y w zro stu produkcji na p ra c o w n ik a i postgpu technicznegc w cztsrecn bo- wcr >encji jest to d ru g ie , czyli z b iez n o sc te c h n o lo g ii.
gatych krajach od 1 9 5 0 r.

S topa w zrostu produkcji S topa postqpu techniczi:

Kraj na p racow nika (w % ) 1 9 5 0 -2 0 0 4 1 9 5 0 -2 0 0 4

3,2 3,1
Francja Akumuiacja kapitalu a post§p teehniczny w Chinach po 1980 r.
4,2 3,8
Japonia
2,4 2,6
Wielka Brytania Kieciy zajmiemy sitj wzrostem w krajach nienalez^cych do O E C D , m ozem y dostrzec
2,0
Stany Zjednoczone 1,8 ncwien uderzajacy fakt, o k to ry m byia mowa w rozdziale 10 , a m ia n o w ic ie w ysokie
Srednia 2,9 2,9 siooy wzrostu gospodarczego osi^gni^te przez pewntj liczbtj krajow azjatyckich. Po-
Zrodlo'. dla lat 1950-1970: Angus Maddison, Dynamic Forces in Capitalist Development, Oxford University Press, nrnvnie pojawia si^ pytanie, na ktore w iasnie odpowiadaiismy: czy te wysokie stopy
iat 1971-2004: baza danych OECD, Economic Outlook. ..Srednia" jest prostq sredniq arytmetyczn^ stop wzrostu w k-iidej / kolumn. wzrostu gospodarczego w tych krajach odzwierciedlaja szybki postep techniczny, czy
n'iuzc raczej niezwykle wysok^ akumuiacj^ kapitaiu?
by odpow iedziec na te pytania, skoncentruj^ si^ na Chinach z powodu w iei-
Na p o d sta w ie danych z tabeli 12.2 dochodzim y do d w o c h w n io sk o w . Po p ie m - kich rozmiarow tego kraju i zdumiewaj^co wysokiej stopy wzrostu produkcji (niemai
sze, wzrost od 1950 r. byi wynikiem szybkiego p o s t^ p u te c h n ic z n e g o , a nie szybkiego ,s jaktj. Chiny osicigajii od poczt|tku lat 80. Tabela 12.3 przedstawia sredni^ stoptj
wzrostu aknmuiacji kapitaiu. W n io se k ten wynika z faktu, ze we w szystkicii cztcrecii
2o statoby sitj ze stop^ wzrostu produkcji na pracownika, gdyby w analizowanym okresie kraje
i;iuiiy tak^ sam^ stope post^pu technicznego, ale nie nast^powaiaby w nich akumulacja kapitaiu?
11Na przyklad w Stanach Zjednoczonych stosunek liczby zatrudnionych do liczb.’ iiuinosci ogo-, Tabela przedstawia dane tylko dla czterech krajow, jednak do podobnych wnioskow mozna
iem wzrosi z 38% w 1950 r. do 51% w 2006 r. Daje to sredni roczny wzrost o 0,18%. vvyr-ika Mail. i’c., )atrz£|c na zestawienie wszystkich krajow czionkowskich OECD. Konwergencja nastqpiia giow'-
rocznie produkcja na osobij wzrosia o 0,189b wiijcej niz produkcja na pracownika —io maUi ro/nic;: ■,!'-’ uiatego, ze w krajach, ktore w 1950 r. byiy siabiej rozwini^te, potem stopa post^pu technicznego
w porownaniu z iiczbami przedstawionymi w tabeli. yzsza.
 Czgsc giovvna. Okres dtugi Rozdzia) 12. Postqp techniczny i w zrost
39 0 391

wzrostu, gY, srediiiJi stope wzrostu produkcji na pracownika, g } - gx. oraz sredni^ bocza z terenow' wiejskich, gdzie wydajnosc jest bardzo niska, do przernysiu i uslug
stop^ postepu technicznego, g 4, dla okresu 1983..2G0322, Dwie ostatnie wielkosci s^. w miastach, gdzie wydajnosc jest znacznie wyzsza. Po drugie, Chiny importowaiy tech-
sobie prawie rowne. Z faktu tego wynika bardzo jasny wnioseki wzrost gospodarczy nologi^ z krajow bardziej rozwinietych technologicznie. Pobudzalo to rozwoj spoiek
w Chinacli od poczatku lat 80. byt niem al zrownowazony, a bardzo znaczny wzrost z udziaiem kapitaiu zagranicznego. Zagraniczne przedsiebiorstwa wnosiiy lepsze tech-
produkcji na pracownika odzwierciedla wysok^, srednio rocznie rown^ 8 ,2 %. stope nologie, a lirmy chinskie z czasem uczyiy si§, jak je wykorzystywac.
wzrostu postepu technicznego. Prowadzi to do pewnego ogolnego sformuiowania: charakter post^pu techniczne-
go w krajach bardziej i mniej rozwdnkjtych jest odmienny. Gospodarki bardziej rozwi-
Tabela 12.3, Srednia roczna stopa w zrostu produkcji na pracownika i postQpu technicznego w Chinach w latach nitjte, znajduj^ce si«j z definicji na granicy technologicznej, wymagaj^ rozwoju nowych
pomysiow, nowych procesow i nowych produktow. Kraje te musz^ wprowadzac in-
«op v n tr z '.'i I , r g ? »' _ c~ l pri f ' j f . j< | r Jia w z r e r.'"‘ -=|5« nowacje. Kraje siabiej rozwini^te mogq natom iast podnosic swoj poziom technoiogii
I irw iij /•! j . 1j p f k' , =.i lniczndtin 1 %
I _ _ | ^ ^ ^ przez kopiowanie i adaptow'anie nowych procesow i nowych produktow opracowa-
irych w krajach bardziej zaawansowanych technologicznie. Kraje te si%zm uszone do
Zrodio: OECD Economic Survey of China, 2005. nasladownictwa. Im bardziej kraj jest zapozniony, tyra wi^kszcj. rolQ odgrywa w nim
nasladownictwo w porownaniu z innowacyjnosci^.. Poniewaz nasladownictwo jest la-
Jest to wazny wniosek, ukazuj^cy zasadnicze znaczenie post^pu technicznego dla twiejsze od innowacyjnosci, wyjasnia to, dlaczego konwergencja, zarowno w obrebie
wyjasnienia wzrostu gospodarczego Chin. Tak samo jednak jak w przypadku naszej OECD, jak i w przypadku Chin oraz innych krajow, z reguly przybiera forme techno-
dyskusji o krajach O EC D , blsjdna byiaby konkluzja, ze akunm iacja kapitalu byla logicznego doganiania. Wynika z tego jednak kolejne pytanie: jesii nasladownictwo
nieistotna. Dla podtrzymania zrownowazonego wzrostu o tak wysokiej stopie zasob jest takie proste, to dlaczego wiele innych krajow, jak si^ wydaje, nie jest w stanie
kapitaiu w Chinach musiai si^ zwi^kszac w takim samym tem pie jak produkcja23. To robic tego samego i rozwijac sisj? Probiem ten w odniesieniu do szeroko rozumianej
z koiei wymagaio bardzo wysokiej stopy inwestycji. Aby obliczyc wymaganc| stop^ technoiogii omowilismy wczesniej w tym rozdziale. Technologia jest czyms wi^cej niz
inwestycji, wrocm.y do rownania ( 12 .3 ) i podzielmy obie jego strony przez produkcie, tylko zbiorem schem atow i rysunkow technicznych. Jak efektywnie mog<| byc wyko-
Y, by otrzymac: rzystane te schematy i rysunki techniczne i jak produktywna jest gospodarka, zalezy
od jej instytucji, jakosci rzqdow itd. D o kwestii tej wrocimy w nast^pnym rozdziaie.
I / Y = ( 8 + gA + g N) K/ Y .

Podstawmy do rownania dane liczbowe dia Chin z iat 1983-2003. Oszaco’

stopy amortyzacji k a p ita tu w C h in ach , ro w n e je s t 5% rocznie. J a k w ta s n ie w idz^dsm y, 3odsumowanie
srednia wartosc gA wynosiia w tym okresie 8,2%. S re d n ia w a r to s c g v, stopy wz.-osiLi
z a tru d n ie n ia , wynosila 1 ,7 % . S re d n i stosunek k a p ita fu do produkcji b y i rov-'.™v 2,6. • Kiedy zastanawiamy siq nad wpiywem post^pu technicznego na wzrost gospodar-
Wynika z tego, ze stosimek inwestycji do produkcji wynosii (5% + 9,2% + 1. ■ ■■ ■ ' czy, pozyteczne jest myslenie o post^pie jako o zjawisku zwi^kszaj^cym zasob efek-
2,6 = 41 %24. Aby podtrzymac zrownowazony wzrost, Chiny musialy inwestow ■■ ■ tywnego nakiadu pracy w gospodarce (czyli zatrudnienie przemnozone przez stan
sw ojej produkcji. Jest to bardzo wysoka stopa inwestycji w p o rd w n a n iu na p.y.yk?ad technologii). M ozemy wtedy myslec o podazy jako skutku zastosowania kapitaiu
ze Stanami Z je d n o czo n y m i. A k u m u la c ja kapitaiu odgrywa w i^ c w azn^, roi^ -.v wyja- i efektywnej pracy zatrudnionych.
sn ia n iu przyczyn ch in sk ieg o w z ro stu g o sp o d a rc z e g o . Nadal jednak jest to przyoaclek.; ® W stanie stacjonarnym produkcja na efektywnie zatmdnionego i kapitai na efek-
w ktorym trwaly wzrost wynikal z wysokiej stopy post^pu technicznego. tywnie zatrudnionego s<| stale. Innymi siowy, produkcja na pracownika i kapital
Jak Chiny byiy w stanie osi^gnac taki postep te c h n ic z n y ? P rz y g l^ d a j^ c s:e blizej- na pracownika rosnq zgodnie ze stopq wzrostu post^pu technicznego. Ujmuj^c to
danym, m o z n a o d n a le z c dwa giowne kanaly. Po pierwsze, C h in y przenosity silc ro-j jeszcze inaczej, produkcja i kapitai rosn^ wedlug tej samej stopy co efektywne na-
klady pracy. Stopa ta jest rowna sumie stopy wzrostu liczby zatrudnionych i stopy
22Ostrzezenie. Chinskie dane dotycz^ce produkcji, zatrudnienia i zasobu kapitaiu (ostainia wsl'I-: post^pu technicznego.
kosc jest konieczna do obliczeniag ) nie tak wiarygodne jak dane dla krajow OECD. D.'uK’go na ' Mowi siq, ze kiedy gospodarka znajduje si§ w stanie stacjonarnym, to jest na sciez-
liczby przedstawione w tabeli 12.3 trzeba patrzec z wi^kszq ostroznosci^ niz na dane z tabeii i
■■ ce zrownowazonego wzrostu. Produkcja, kapitai i efektywne nakiady pracy rosnat
23 Przypomnijmy tabel^ 12.1: w warunkach zrownowazonego wzrostu g = gy = gA + g,
24 Stosunek ten jest rzeczywiscie bardzo bliski temu, ktory mozna przeliczyc z wykorzvsianicm „w zrownowazony sposob”, czyli wedtug tej samej stopy.
danycli o inwestycjach i produkcji prezentowanych w chinskich rachunkach narodowych.
 Czesc gtowna. Okres dtugi Rozdziat 12, Postgp techniczny i w zrost
39 2 333

• Stopa w zro stu p ro d u k cji w stanie sta cjo n arn y m jest n ie z a le z n a od sto p y oszcz^d- a. Z okresienia produkcji jako fu n k cji k a p ita iu i efektywnego z a tru d n ie n ia wy-
nosci. Stopa oszcz^dnosci wplywa jednak n a poziom p ro d u k c ji n a efeKtywnie za- n ik a , z e je sli p o z io m te c h n o lo g ii w z ra sta o 10 %, to liczb a p ra c o w n ik o w p o -
tru d n io n e g o w stanie stacjo n arn y m , trzebna do osi%gniecia tego samego poziomn p ro d u k c ji zmniejsza sie o 10 %.
• Postejp tech n iczn y zalezy od za ro w n o : 1) efe k ty w n o sci b a d a n i ro zw > b. Jesli stopa postqpu te c h n ic z n e g o ro sn ie , to stopa inw estycji (s to s u n e k inw e-
w i?c, ja k w ydatki na B + R p rz e n o sz ^ sie n a nowe pomysiy i nowe p c stycji do produkcji) musi ro sn ^ c, aby u trzy m ac n a stalym p o z io m ie k a p ita l na
i 2) od m ozliw osci c z e rp a n ia pozytkow z B + R, czyli od stopnia odno s efektywnie z a tru d n io n e g o .
firmy korzysci z zastosowania B + R. c. W stanie stacjonamym produkcja na efektywnie zatrudnionego rosnie o stopsj
• Tworz^c prawo patentowe, rz^dy musza rownowazyc swoje d^zenie ? wzrostu liczby ludnosci.
przyszivch odkryc i do zapewniania firmoni zaefa^t do ponoszenia r j d. W stanie sta cjo n arn y m produkcja na p ra c o w n ik a ro sn ie w e d iu g stopy postepu
B + R z chtjci^ udostijpniania, bez ograniczen, juz istniejqcych odkrj technicznego.

nyrn uzytkownikom. e. W yzsza stopa oszczednosci oznacza wyzszy poziom k a p ita iu na efe k ty w n ie
• We Francji, Japonii, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych oc zatrudnionego w stanie stacjonarnym, a zatem wyzszc^ stope wzrostu produkcji
sttjpowal mniej wisjcej zrownowazony wzrost; wzrost produkcji na ■ ; na efektywnie zatrudnionego.
byl mniej wi^cej rowny stopie post^pu technicznego. To samo moznt ■ ; i. N a w e t jesli p o te n c ja ln y zwrot z w y d atk o w na B + R jest row ny p o te n q a ln e m u
o Chinach. Wzrost gospodarczy w Chinach jest mniej witjcej zrownowg zwrotowi z inwestycji w jak^s nowq. maszyn^, to wydatki na B + R se| dla ftrm
trzymuje go wysoka stopa post^pu technicznego i wysoka stopa inwe: znacznie bardziej ryzykowne niz inwestycje w nowe maszyny.
Z faktu, ze nie rnozna o p a te n to w a c tw ie rd z en ia natikowego wynika, ze pryw at-
ne firmy nie an g a z u j^ sie w b a d a n ia p o d staw o w e.
h. P o n ie w a z w blizej nieokreslonej przysziosci btjdzierny wiedziec wszystko, to
Najwazniejsze terminy wzrost gospodarczy b^dzie musiat si^ zakonczyc.
B + R i wzrost gospodarczy.
• Efektywite zatrudnienie lub efektywny naklad pracy 371
• Zrownowazony wzrost 378 a. D la c z e g o w ieik o sc w y d atk o w na B + R jest w a z n a dla w z ro stu g o sp o d a rc ze -
• Badania i rozwoj (B + R) 380 go? W jaki s p o so b m o zliw o sc c z e rp a n ia p o zy tk o w z b a d a n i ich efektywnosc
• Efektywnosc badan 381
oddzialuja na wydatki na B + R?
• Mozliwosc czerpania pozytkow z badan 381
W jaki sposob wyrnienione w punktach b -e propozycje dla polityki wplywaj^
• Rewolucja informatyczna 382 na ntozliwosc czerpania pozytkow z badah i efektywnosc badan, na wydatki na
• Nowa Gospodarka 382 B + R w diugim okresie oraz na produkcjtj w diugim okresie?
• Prawo M oore’a 382
• Patent 386 b. Traktat mi«jdzynarodowy zapewniajt|cy prawni| ochrone wszystkich patentow
na caiym swiecie.
• Granica technoiogiczna 391
• Proces technologicznego doganiania 391 c. IJlga podatkowa na wydatki na B + R.
d. Zmniejszenie funduszy rz^dowych przeznaczanych na organizowanie spotkah,
w Ktorych uczestnicza uniwersytety i korporacje.
. e. W yeliminowanie ochrony patentow ej przelomowych lekarstw, co umozliwi
irzedawanie ich po niskich cenach.
Pytania i probtemy
Zro.Jia posttjpu te ch n ic zn e g o : kraje rozwiniqte a k ra je rozwijajatce sitj.
Szybki sprawdzian
a. Skijd pochodzi post^p techniczny w przoduj%cych gospodarkach swiata?
I. Wykorzystujcic informacje z tego ro z d z ia iu o k re slc ie , k to r e sposrod ponizszjvhj b. Czy k raje ro zw ijaj^ce si^ m aj^ inne alte rn a ty w n e zrodia p o st^ p u te ch n iczn eg o
stwierdzeii s^ prawdziwe, n ie p ra w d z iw e lub n ie p e w n e . O d p o w ie d z kroiKo ir/.a-. e wymienione w waszej odpowiedzi na pytanie w punkcie a?
sadnijcie.
 PostQp techniczny i wzrost
394

c. Czy widzicie jakiekolwiek powody, dla ktorych kraje rozwijajcj s • w ynosi s to p a inflacji o b lic zo n a na p o d sta w ie deflatora PKB?
v/ybrac slabq, ochronQ prawn^ patentow? Czy taka polityka j ■ e ■ '...‘ w z ro st w y d ajn o sci pracy m i^dzy ro k ie m l i 2 d la caiej gospodarki?
zagrozenia (dla krajow rozwijaj^cych sie)? 3zpairzcie nastcjpujace stwierdzenie: „jesli dane d o ty c z ^ c e usiug banko-
■ " obarczone bl^dem pom iaru (na przykiad przez nieuwzglednienie
Do namystu ■f Izenia telebankingu) i przeszacowana zostanie inflacja, a niedoszaco-
>ny o^dzie wzrost w ydajnosci” . Zinterpretujcie to stwierdzenie w o d n ie sie n iu
4. Dla kazdej zmiany wymienionej w punktach a i b okreslcie jej pi >waszy'ch odpowiedzi na pytania a-g.
wpiyw na wzrost gospodarczy i poziom produkcji w cicgu nastep ;
imy, ze funkcja produkcji dana jest rownaniem:
i pi^ciu dziesiecioleci.
y =4k J a n
a. Ci^gie obnizanie si^ stopy post^pu technicznego.
b. Ci£|gie obnizanie sie stopy oszcz^dnosci. m avwpa oszczcjdnosci, s, ro w n a je s t 1 6% , a stopa arnortyzacji k a p ita iu , S,
ci 10%. Zaiozm y nast^pnie, ze liczba zatrudnionych rosnie o 2% rocznie,
5. Bi^dy pomiaru, inflacja i wzrost wydajnosci. - i-ina postepu technicznego jest rowna 4 %'.
Zaiozmy, ze w gospodarce oferuje si^ tyiko dwie usiugi: uslugi fry:
bankowe. Ceny (P), iiosci (Q) oraz liczb^ zatrudnionych praco-w ■ (il-'i clij jajdzcie wartosci poszczegolnych zmiennych wymienionych w punktach i-v
roku 1 i 2 przedstawiono w ponizszym zestawieniu: stanie stacjonarnym.
. Zasob kapitaiu na efektywnie zatrudnionego.
Rok 1 Rok 2
■. Produkcja na efektywnie zatrudnionego.
01 W1 P2 02
P1 . Stopa wzrostu produkcji na efektywnie zatrudnionego.
100 50 12 100 iv. Stopa wzrostu produkcji na pracownika.
fryzjerstwo 10

Bankowosc 10 200 50 12 230 . Stopa wzrostu produkcji.

aiozmy, ze stopa post^pu technicznego podwaja si^ do 8 % rocznie. Przelicz-
Ile wynosi nominalny PKB w kazdym z dwoch iat? cie wynik w odpowiedzi do punktu a po uwzgl^dnieniu tej zmiany. Odpowiedz
W y k o rzy stu j^c poziom cen z roku 1 o b liczcie realny P K B w roku 2. Jaka iesi uznsadnijcie.
stopa wzrostu realnego PKB? c. Z ’ozm y teraz, ze stopa p o s t^ p u te c h n ic z n e g o jest nadal ro w n a 4% rocznie,
Ue wynosi stopa inflacji obiiczona na podstawie deflatora liczba zatrudnionych rosnie o 6 % rocznie. Przedstawcie ponowne wyli-
Wykorzystuj%c poziom cen z roku 1 obliczcie reainy PK!3 na pn;cownik:i ie dla odpowiedzi do punktu a po uwzgl^dnieniu tej zmiany. Czy sytuacja
w roku 1 i 2. Jaki jest wzrost wydajnosci pracy mi^dzy rokiern i a 2 ciia caki pracownikow b a rd z ie j polepszyia si^ w przypadku a czy c? O d p o w ie d z u za -
gospodarki? satinijcie.
Zaiozmy teraz, ze mi^dzy rokiem 1 a 2 zmieniaj^ si^ u siu g i bankow c. W roku 1 -. /-ini.e!uretujcie potencjaln£| rol^ dla produkcji na pracownika w stanie stacjo-
do usiug bankowych zostaje wprowadzony telebanking. T ech n o lo g ia u m o z liw ia - aariix ■: lazdego sposrod czynnikow wymienionych w punktach a-g. W kazdytn
j^ c a wprowadzenie telebankingu w roku 1 byia ju z dost^pna. je d n a k cena uslnu prz\t;aJL>j okreslcie, czy wpiyw dokonuje sie przez A , przez K, przez H czy przez
bankowych po uwzgl^dnieniu go w roku 1 byiaby rowna 13 dol. Przy ta jakas k o ratm acj^A K oraz H.
nie znaleziono ch^tnych do nabycia pakietu usiug bankowych z wiiczonvm tck'-
a. Lo- -»lji icja geograficzna.
bankingiem. W roku 2 cena usiug bankowych z telebankingiem wyr.ioj.
b. vVvj szt„Jcenie.
co za a k c e p to w a li wszyscy n abyw cy usiug bankowych (tzn. nikt nic wvbrat o*<--vu
c. Ochrona praw autorskich.
z roku 1 bez telebankingu). Wskazowka. Zaiozmy, ze dost^pne sat tcru
dzaje usiug bankowych: z telebankingiem i bez telebankingu. Zaciszmv Monieh otwartosci gospodarki na hande! zagraniczny.
e- ^'rsivie stawki o p o d a tk o w a n ia .
dane w tabeli, tym razem dla trzech uslug: usiug fryzjerskich i chvoch
f. Dobry poziom infrastruktury publicznej.
usiug bankowych. '• jwielki wzrost liczby ludnosci.
a. Wykorzystujctc poziom cen z roku 1 obliczcie realny PKB w roki’ ?■ 1
stopa wzrostu realnego PKB?
 Cz§sc gtown 12. Postep techniczny i wzrost
396 39 7

Do dalszych przemyslen . Wzrost gospodarczy i globalne o c ie p le n ie - Stern Review on Economics o fd im a te

Change, 2006, d o st^ p n y n a stronie: w w w .h m -treasury.gov.nk/independent_review s/
8 . Rachunki wzrostu gospodarczego. .stern _ rev iew _ eco n o m ics_ cIim et_ ch an g e/stern _ rev iew _ rep o rt.cfm (caiy raport jest
W D o d a tk u do tego rozdziaiu p rzed staw ion o d an e o produkc , bardzo dtugi, diatego wystarczy p rze czy tac je g o streszczenie).
i z a tru d n ie n iu wykorzystane do obiiczenia stopy wzrostu p o s t^ p u u n "Wzrost gospodarczy i srodowisko - przegl^d The Global Environment; The Great
Modyfikujemy to podejscie w ponizszym zadaniu, aby przyjrzec si§ w o 'Race, „The Econom ist”, 4 lipca 2002.
pitatu na pracownika. Funkcja:
y = K m( A N f l?'

dobrze opisuje produkcje w krajach rozwini^tych. Wykorzystujcic tak a (datek. Konstruowanie miary post^pu technicznego
obliczania jak w Dodatku, m ozecie wykazac, ze:
Robert Solow zaprojektowai w 1957 r. sposob konstruowania metody szacowania po-
(2/ 3 )gA = gy - ( 2/3 )g;V- (1/3)gK = (gY - gN) - (1/3)(gK - g j
:pn technicznego. M etoda ta. wykorzystywana do dzis, opiera si^ na waznym zaio-
gdzie g oznacza stop^ wzrostu x. iiu: kazdy czynoik produkcji jest wynagradzany za jego produkt krancowy.
Zgodnie z tym zaiozeniem iatwe jest obiiezenie udziaiu wzrostu zastosowania kaz-
a. Co przedstawia wielkosc gr - gv? ^ g o czynnika we wzroscie produkcji, N a przj'kiad jesli pracownik zarabia 30 tys. dol.
b. Wykorzystajcie poprzednie rownanie do obliczenia stopy wzrosti lapita!u.iil§
n.eznie, z zaiozenia tego wynika, ze udzial tego pracownika w produkcji jest rowny
pracownika. ’r’'tys. dol. Przyjmijmy teraz, ze pracownik ten zwi^ksza liczbe przepracowanych go-
c. Przyjrzyjcie siq tabeli 12.2. Wykorzystuj^c swoj^ odpowiedz na py-'r n. ns.1l!- tizte- o 10%. Zwi^kszenie si§ produkcji wynikaj^ce ze wzrostu przepracowanej iiczby
stawcie srednie roczne stopy wzrostu produkcji na pracownika i sr l d : i'ocznc godzin b^dzie wobec tego rowne 30 tys. dol. X 10%, czyli 3000 dol. Zapiszm y to
stopy postepu technicznego dla Stanow Zjednoczonych z okresi ,9 S 0 - 2 i|J u bardziej sformalizowany sposob. Okreslmy produkcje jako Y, zatrudnienie jako N
aby uzyskac surow^ miar^ sredniego rocznego wzrostu kapitalu n; > a'.'.T'vnika ordz place realne jako W ! P. Wiasnie okresliiismy zmian^ produkcji jako rownq piacy
(miary te powinnismy konstruowac oddzielnie dla kazdego rok ■ecz rcalnei przemnozonej przez zmian^ zatrudnienia:
niczmy siej do przedstawionych wczesniej danych). Qbliczenia pC'.,' :-'’rzcie dia
pozostaiych krajow przedstawionych w tabeli 12.2. Porownajcie sr . :inie t« a g lf AF = W /P x AN.
wzrostu kapitaiu na pracownika w tych krajach. Czy te wyniki i : (iia w.i'.
sens? Odpowiedz uzasadnijcie. Podzielmy obie strony rownania przez Y, podzielmy i pomnozmy praw^ stron^ row-
nania przez N i uporz^dkujmy:

& Y / Y = W N / P Y x AN/ N.
Literatura uzupefniajqca
/■mwazmy, ze pierwszy elem ent po prawej stronie, W N / PY, jest rowny udziaiowi
■a’i. i biKlan
• Wi^cej o wzroscie gospodarczym, zarowno z punktu widzenia teor ..; acy wprodukcji - caikowitej wielkosci wyptaconych. piac nominainych podzielonej
; /■’(ym nnuc
empirycznych, mozna znaiezc w pracy Chariesa Jotiesa, Introductiof' c "'zez noininaln% wartosc produkcji. Oznaczmy t§ wielkosc jako a. Zauwazmy tez, ze
esa poswic
Growth, wyd. 2., Norton, New York 2002. Przydatny jest tez portai J< . t -'-K/ Yjest stopEj. wzrostu produkcji i zapiszmy j^ jak o g Y. Podobnie okresimy AN / N
cony badaniorn nad wzrostem: en ilab .b erk ley .ed B /u sers/ch act/. co stop^ zmian nakiadow pracy i zapiszmy jq jako g v. Poprzednie rownanie mozna
• Wi^cej o patentach mozna znaiezc w przegi^dzie Patents and Ted ur;i£zapisac jako:

Econom ist”, 20 pazdziernika 2005.

■ ;riia c!l. k ’' ''5" Sy = aSN•
W nizej wymienionych zrodlach m ozna znalezc informacje o zagad ■
.
rych nie poruszalem w tekscie. fakiego rozumowania wynika, ze cz§sc wzrostu produkcji przypisana wzrostowi
■:nMadu czynnika pracy jest rowna agN. Na przyklad jesli zatrudnienie rosnie o 2%
 C zq sc g to w n a . Okres diugi Rozdzial 12. PostQp techniczny i wzrost
398 399

a u d z ia i w y n ag ro d ze n ia zatrudnionych w w arto sc i dodanej* rowny jest 0,7. to w zrosi wynagrodzenia zatrudnionych w wartosci dodanej. Poniewaz N orazzi wprowadzone
produkcji w yw olany przez w zro st zatrudnienia je s t ro w n y 1,4% (0,7 x 2%] Sc| do funkcji produkcji w ten sam sposob, to jest jasne, ze aby uzyskac wplyw post^pu
W p o d o b n y sposob m ozem y obliczyc cztjsc wzrostu p ro d u k cji przypisan^. technicznego na wzrost produkcji, musimy go takze przemnozyc przez udziai wyna-
zasobu kapitalu. Poniewaz zakiadamy, ze s<| tu tyiko dwa czynniki produl grodzenia zatrudnionych w wartosci dodanej.
i kapital, i poniewaz udziai wynagrodzenia zatrudnionych w wartosci do Jesii reszta Solowa jest rowna 0, to zerowy jest tez post^p techniczny. Aby osza-
rowny a, udziai kapitaiu w czynnikach produkcji musi byc rowny 1 — a prz* cow acg4, niusimy obliczyc reszt^ Solowa, a nast^pnie podzieiic j^przez udziai wyna-
przez gK. Na przykiad je sli kapitai ro sn ie o 5%, a udziai kapitaiu w czynni grodzenia zatrudnionych w wartosci dodanej. Oto w jaki sposob oszacowano wartosci
g4 wyst^puj^ce w tekscie.
dukcji jest rowny 0 ,3 , to wzrost produkcji wywoiany wzrostem zasobu ka-
rowny 1,5% (0,3 x 5%). W przyktadzie liczbowym, ktoiy widzielismy wczesniej, reszta Soiowa rowna byia
Potaczray udzial pracy i kapitaiu w produkcji. W zrost produkcji przypis 1 , 1 %, a udziai wynagrodzenia zatrudnionych w wartosci dodanej wynosii 0,7. Stopa
stowi za ro w n o pracy, jak i k ap itaJu jest ro w n y ag^ + (1 — a)gK. M o z em y t< post^pu technicznego jest wi^c rowna 1 ,6 % ( 1 , 1 % / 0 ,7 ).
rzyc efekty post^pu technicznego, obliczajcic miartj nazwran^ przez Solowa / Trzymaj^c sitj scisie definicji wzrostu wydajnosci, widzieiismy w tym rozdziaie:
to n ad w y zk a o b se rw o w an e g o w z ro stu p ro d u k c ji, gr n a d w z ro ste m p ro d u k
sanym wzrostowi z a tru d n ie n ia i w zro sto w i kapitaiu, agN + (1 - a)gK: • wzrost wydajnosci pracy (tozsam y ze stop^ wzrostu produkcji na pracownika),
gy ~ ,

reszta =gy - [agN + (1 - a)gK]. • stop^ post^pu technicznego, g4.

M iara ta jest nazy w an a r e s z t^ Solowa. M ozna j<| iatwo obliczyc: w szystkt,. cr. W stanie stacjonarnym wzrost wyclajnosci pracy, gy - gN, rowny jest stopie post^pu
my wiedziec, aby jq. obiiczyc, to stopa wzrostu produkcji, g Y, stopa wzrostu '' technicznego,g4. Poza stanem stacjonarnym wielkosci te nie musz^ byc sobie rowne:
nia, g N, stopa wzrostu kapitaiu, gK, oraz udziai pracy a i kapitalu 1 — a. zwi^kszenie stosunku kapitaiu na efektywnie zatrudnionego wywoiane na przyklad
Rozwijaj^c nasz przykiad liczbowy zaiozmy, ze zatrudnienie rosnie o ; przez zwi^kszenie siq stopy oszczqdnosci wywoia sytuacj^, w ktorej roznica g y - gN
kapitaiu rosnie o 5 %, a udziai wynagrodzenia zatrudnionych w wartosci ac ■ ■■ -'■■'. bedzie przez pewien czas wi^ksza nizg^.
row ny 0,7 (wynika st^d, z e udziai kapitaiu jest ro w n y 0,3). Cz^sc wzrostu [
przypisana wzrostowi zatrudnienia i wzrostowi kapitafu jest rowna 2,9% (0, . ■;'
0,3 x 5%), Je sii wzrost produkcji jest na p rzy k ia d ro w n y 4%, to reszta Solo-. r , -vv:osi ■;;
Zasadniczy termin
1,1% (4% - 2,9%).
R e sz ta Solowa jest niekiedy nazywana s to p ^ w z ro stu calkowitej wydajiu;^.:;
nikow p ro d u k c ji (total factor productivity - TFP). U iyw a si^ jej do odrozr . ■. Reszta Solowa, czyii stopa wzrostu caikowitej wydajnosci czynnikow produkcji 398
kowitej wydajnosc czynnikow produkcji od wydajnosci czynnika pracy zdetir.-.'.-.va'.tego
jako gY - gN, sto p y w zro stu p ro d u k c ji p o m n ie js z o n e j o sto p ^ wzrostu zatru d riien ia. Zrodio: R obert Solow, Technical Change and theAggregate Production Function, „Review of
Reszta Soiowa powigzana jest ze stop^ post^pu technicznego w prosv; ficonomics and Statistics”, t. 61, 1957, s. 312-320.
Reszta jest ro w n a udziaiowi w y n ag ro d ze n ia z a tru d n io n y c h w wartosci dodreiC! orzc-
mnozonej przez stop^ postepu technicznego:

reszta = ag4.

N ie btjde tutaj wyprowadzai tego dowodu, intuicja jednak podpowiadn. /c v.v-

nika to z u z a le z n ie n ia p ro d u k c ji Y = F(K, A N ) [ro w n a n ie (12.1)] od s ta n u -;
iogii i zatrudnienia, A N . 'Widzieiismy, ze aby uzyskac wpiyw wzrostu zab'udnienia ;
na wzrost produkcji, musiniy p rz e m n o z y c s to p ^ wzrostu z a tr u d n ie n ia przez iiaz;aJ

* Termin labor share tlumaczony jest na jtjzyk polskt jako udziai wynagrodzenia prac> >'■, >k.'-*--
dodanej; warto zauwazyc, ze we wspoiczesnej literaturze ekonomicznej laborshare ni
z kosztem krancowym (przyp. tfum.).
13
PostQp technicziif: okres ni i dfugi

wi^ciiismy znaczn^ czqsc rozdzialu 12 na slawienie zalet post^pu technicznego.

v'odziiismy, ze w dtugim okresie post^p techniczny jest Muczern do poprawy pozio-
zycia. W potocznych dyskusjach o post^pie technicznym czsjsto obci^za si^ go win£|
'yzsze bezrobocie i wi^kszc| nierownosc dochodow. Czy te obawy Sc| bezpodstaw-
To pierwsza kwestia, ktor:| podejmiemy w tym rozdziale w trzech podrozdziaiach.

iN podrozdziale 13.1 zajmujemy si^ krotkookresowq. reakcj^ produkcji i bezrobo-

:ia na wzrost wydajnosci. Jesli nawet w diugim okresie dostosowywanie do post^pu
echnicznego nast^puje przez zwi^kszanie si^ produkcji, a nie bezrobocia, to nadal
jozostaje pytanie: jak diugo b^dzie trwato to dostosowanie? Odpowiedz zawarta
¥ tym podrozdziale jest niejednoznaczna: w krotkim okresie zwi^kszanie si^ wy-
lajnosci czasami zmniejsza bezrobocie, a czasami je zwi^ksza.
3odrozdziat 13.2 poswi^cono sredniookresowej reakcji produkcji i bezrobocia na
wi^kszanie si^ wydajnosci. Wniosek z tego podrozdzialu jest nast^puj^cy: ani teo-
ia, ani badania empiryczne nie potwierdzaj^ obaw, ze szybszy post^p techniczny
jrowadzi do wi^kszego bezrobocia. Jesli juz, to, jak si^ wydaje, oddziatywanie jest
>dwrotne: w srednim okresie zw'i^kszaniu si^ wydajnosci raczej towarzyszy spadek
jezrobocia.
3odrozdziat 13.3 zawiera analiz^ efektow dystiybucyjnych postepu technicznego.
Niaz z tym post^pem pojawia siq ziozony proces tworzenia i iikwidacji miejsc
>racy. Dla tych, ktorzy tracq_ miejsca pracy, lub dla tych, na ktorych umiej^tnosci
lie ma juz zapotrzebowania, post^p techniczny m oze rzeczywiscie byc przekteh-
Iwem, a nie btogostawienstwem. Jako konsum enci uzyskuj^ oni wi^kszy dost^p
io nowych i tanszych dobr. Jako pracownicy mogq. ucierpiec z powodu przedtuza-
cjcego si^ bezrobocia i musz^. si^ zadowatac nizszymi ptacami, jesli zdob^d<| nowq
)ractj. W podrozdziale 13.3 interpretujem y te efekty i przedstawiam y dowody
;mpiryczne.

nnym tem atem poruszanym w rozdziale 12 byta przewaga znaczenia nasladownic-

tVv't nad innowacyjnosci^ w przypadku krajow znajduj^cych sitj ponizej granicy techno-
logscznej. M oze to si§ wydawac proste, a wrazenie to pot^guj^ doswiadczenia krajow
ta-kich jak Chiny. Jesli jednak jest to proste, to dtaczego tak wiele innych krajow nie
 Czgsc giowna. Okre Rozciaat 13. Postgp techriiczny: okres krotki, sredni i diugi
402 403

jest w stanie osi^gac trwatego postepu technicznego i wzrostu gospodarczeg > uwag^ na krotkookresowa reakcjtj produkcji, zatrudnienia i bezrobocia. W nast^pnym
clruga kwestia, ktor^ podejmiemy w tym rozdziale. podrozdziale koncentrujemy siq na ich sredniookresowych reakcjach, zwiaszcza zas na
zwi^zku miijdzy naturalnq. stop%bezrobocia a stop^ postsjpu technicznego.
• W podrozdziale 13,4 wrocimy do diugiego okresu i dyskusji o tym, dlaczeg >
ktore kraje zdolne do osiqgania statego postepn technicznego, a inne nie. i ;
cimy uwage na rol^ instytucji w podtrzymywaniu wzrostu - od praw wiasno ;
efektyw nosci dziaian rz^du. PostQp techniczny, laczna podaz i tqczny popyt

M odelem odpowiednim do zastosowania, kiedy myslimy o krotko- i sredniookreso-

wych reakcjach produkcji na zmiany wydajnosci w krotkim okresie, jest m odel opra-
13.1, Wydajnoso, produkcja i bezrobocie w krotkim okres ie cowany w rozdziale 7. Przypomnijmy jego podstawow^ struktur^.

• Produkcj^ wyznacza punkt przeci^cia siq krzy'wej t^cznej podazy i krzywej i^cznego
W rozdziale 12 przedstawilismy post^p techniczny jako wzrost A , czyli stanv. tec popytu.

logii, zapisuj^c funkcj^ produkcji: ® Relacja Iqcznej pociazy wyznacza poziom cen przy danym poziom ie produkcji.
Krzywa iacznej podazy jest nachylona dodatnio: podniesienie si§ poziomu pro-
Y = F (K ,A N ). dukcji prowadzi do wzrostu poziom u cen. M echanizm dziaiania jest nast^puj%-
cy: wzrost produkcji prowadzi do zmniejszenia si§ bezrobocia. Zm niejszenie si^
Tym, co ma znaezenie dla kwestii omawianych w ty m rozdziale, jest posi :p bezrobocia prowadzi do wzrostu pfac nominalnych, a tym samym do wzrostu cen.
niczny, a nie akumulacja kapitaiu. Totez dla uproszczenia pom iniem y tera; k; « Reiacja iqcznego popytu wyznacza produkcj^ przy danym poziomie ceny. Krzywa
i zaiozymy, ze produkcja jest wytwarzana zgodnie z nast^puj^cq funkcj^ pro« ul iacznego popytu jest nachylona ujemnie: wzrost poziomu cen prowadzi do zmniej-
szenia si^ popytu na wyprodukowane towary. Mechanizm dziaiania jest nastqpuj%-
Y = AN. cv: wzrost poziomu cen prowadzi do zmniejszenia sif realnego zasobn pieni^dza.
.£.,rnniejszenie si§ realnego zasobu pieni^dza prowadzi z kolei do zwi<jkszenia si^
Przy takim zalozeniu produkcj^ wytwarza si§ uzywajqc wyi%cznie pracy, N. a siopy procentowej. Wzrost stopy procentowej wywoiuje nasttjpnie spadek popytu
pracownik wytwarza^i jednostek produkcji. Zwi^kszenie s i^ A oznacza post p na dobra, zmniejszaj^c produkcjq.

niczny.
A ma tutaj dwie interpretacje. W jednej interpretacji jest to rzeczywiscie s( ti Krzvwti i^cznej podazy przedstawia na ilustracji 13.1 krzywa^i^, a krzywq iqcznego
nologii. W drugiej interpretacji idzie o wydajnosc pracy (produkcj^ na praco /i ■ popytu krzyw a^D . Przeci^cie siq krzywej i^cznej podazy i krzywej t^cznego popytu
co wynika z faktu, ze Y / N = A . Mowi^c o zwiekszeniu si^.4 b^d^ wiec zam . wyznacza poziom produkcji, Y, zgodny z rownowagq na rymku pracy, rynku dobr i iyn-
uzywal pojec postep techniczny oraz wzrost wydajnosci. ku finansowym. Przy danym poziom ie rownowagi produkcji, Y, poziom zatrudnienia
Przeksztalcmy teraz rownanie (13.1): ■wyznaczony jest przez N = Y / A . 1m wyzszy jest poziom wydajnosci, tym mniejsza jest
iiczba pracownikow potrzebnych do wytworzenia danego poziomu produkcji.
N = Y/A. Zaiozmy, ze wydajnosc wrasta z poziom u ^4 do poziom uzf'2. Co dzieje si^ z pro-
dukcjip zatrudnieniem i bezrobociem w krotkim okresie? Odpowiedz zalezy od tego,
Zatrudnienie jest rowne produkcji podzielonej przez wydajnosc. Przy da; . jak wzrost wydajnosci przesunie krzyw^ ic|cznej podazy i krzyw<| t^cznego popytu.
dukcji im wyzszy jest poziom wydajnosci, tym mniejsze jest zatrudnienie. To oc-.; ■ ' Rozpatrzmy najpierw krzyw '4 t^cznej podazy. Skutkiem wzrostu wydajnosci b^-
prowadzi do pytania: czy kiedy zwi^ksza siq wydajnosc, produkcja wzrasta wy . dzie zmniejszenie siq wieikosci zatrudnienia potrzebnego do wytworzenia jednostki
jqco na to, aby unikn^c zmniejszania zatrudnienia? W tym podrozdziaie zwi produkcji, co obniza koszty firm. Prowadzi to firmy do obnizania ceny ustalanej przy
kazdym poziom ie produkcji. W rezultacie krzywa i^cznej podazy na ilustracji 13.2
:# rzesuwa sie w doi, z A S d o A S ’.
' „Produkcja na pracownika” ( Y/ N) i „stan technologii” (A) to na ogoi nie to samo. Pr/,j
cie sobie z rozdziaiu 12, ze zwi^kszenie produkcji na pracownika moze byc wywoiane zwi§)(
sie kapitaiu na pracownika, nawet jesli nie zmienii sitj stan technologii. Tutaj one tym sar. 2A om zA ' odnoszcj. sifj tutaj do poziomow wydajnosci, a nie do okresionych punktow na wykresie
zapisujsjc funkcj^ produkcji (13.1) pominfjlismy wpiyw kapitaiu na produkcjfj. • la umknitjcia nieporozumien punkty na wykresie oznaczono jako B orazB ').
 Rozdziat 13. Postgp techniczny; okres krotki, sredni i cltugi
405

AS
/ dla danego poziomu /I
taka reorganizacja jest zrodlem wzrostu wydajnosci, to nie m ozna przypuszczac.
by iiiczny popyt zwiekszyl si^. Reorganizacja produkcji m oze wymagac niewiel-
kich lub naw et zerowych inwestycji. Rosn^ca niepewnosc i obawy pracownikdw
o utrzymanie pracy mog^ skionic ich do zwi^kszania oszez^dnosci, a przez to do
zmniejszenia 'wydatkow na konsumpcj§ przy danym poziomie biezqcego dochodu.
W tym przypadku lcjczny popyt moze siq przesun^c w lewo, a nie w prawo.

Rozpatrzmy przypadek bardziej poz^dany (z punktu widzenia produkcji i zatrud-

nienia), mianowicie przypadek przesuniticia si^ krzywej i^cznego popytu w prawo.
Kiedy tak si^ zdarza, wzrost wydajnosci przesuwa krzyw^ ijjcznej podazy w doi, z A S
dla danego poziomu A doA V , a krzywc| iqcznego popytu w prawo, zA D d o A D ’. Przesuni^cia te przedstawio-
no na ilustracji 13.2. Oba przesuni^cia przyczyniajcj. si^ do wzrostu produkcji w stanie
rownowagi z punktu F d o Y'. W tym przypadku zwi^kszenie wydajnosci jednoznacznie
Y Produkcja, Y
prowadzi do wzrostu produkcji. Innymi siowy, nizsze koszty i wysoki popyt l^cznie
l w'ywoiuj^ ozywienie gospodarcze.
Zatrudnienie N - --Y
i f/ An Bez dodatkowych informacji nawet jednak w tym przypadku nie mozemy powie-
Krzywa iqcznej podazy jest nachylona dodatnio: zwi^kszenie si§ produkcji prowadzi do w^rostu poziomu cen. Krzywa jqcznego j. dziec, co stanie si^ z zatrudnieniem-5. Aby stwierdzic, dlaczego tak jest, zwrocmy uwa-
jest nachyiona ujemnie: wzrost poziomu cen prowadzi do zmniejszenia si^ produkcji.
ge, ze rownanie (13.2) okresla nastQpuj^cy zwi^zek:
Siustracja 13.1. i^czna podaz i t^czny popyt dla danego poziomu w ydajnosci
procentowa zmiana zatrudnienia = procentowa zmiana produkcji —
Teraz wezmy krzywq. i^cznego popytu. Czy wzrost wydajnosci zwi^kszy, czy zmnscj- . —procentowa zmiana wydajnosci.
szy popyt na dobra przy danym poziom ie cen? Nie m a ogolnej odpow iedzi n , .
pytanie, poniewaz przyrosty wydajnosci nie pojawiaj^ si^ w prozni; to, co dzieje sie
z i^cznym popytem, zalezy przede wszystkim od tego, co wywoialo wzrost wydajnosd.

• Rozpatrzmy przypadek, w ktorym wydajnosc wzrasta z powodu zastosowani;\ mt ■

duz£| skal^ jakiegos waznego wynalazku3. Latwo jest dostrzec, jaki zwiqzek mozc
rniec taka zmiana ze wzrostem popytu przy danej cenie. Perspektywa w y z s z m )..
tem pa wzrostu w przysziosci skiania konsum entow do spoglqdania w przysztosc ■.
z wi^kszym optymizmem, wobec czego zwiqkszaj^ oni konsumpcjQ przy danym 'nir-
z^cym dochodzie. Perspektywa wyzszych dochodow w przysziosci, a takze potrzeba ,
zastosowania nowej technologii, m oze tez byc przyczynq. boom u inwestycyjne"'>4..
W tym przypadku popyt na dobra zwieiksza si^ przy danym poziomie cen; krzywa. AD

i^cznej podazy przesuwa si^ w prawo.

• Teraz rozpatrzmy przypadek, w ktorym wzrost wydajnosci jest wywoiany nie p ■ ■./'
wprowadzenie nowej technologii, lecz przez efektywniejsze wykorzystanie tecti- '
Y
nologii juz dost^pnej. Jedn^ z konsekwencji zwiekszania si^ handlu miejdzynaro-
Produkcfa, Y
dowego byi wzrost konkurencji mi^dzynarodowej. Konkurencja ta zmusiia wiele
przedsi^biorstw do obnizania kosztow przez reorganizow anie produkcji i likwi- Wzrost wydajnosci przesuwa krzywa lcjcznej podazy w dol, co ma niejednoznaczny w plyw na krzywg {qcznego popytu, Moze ona prze-
sun^c s\§ albo w lewo, aibo w prawo. Na tej ilustracji zakladamy, ie przesuwa si§ w prawo.
dowanie miejsc pracy, co cz^sto nazywa sie „odchudzaniem ” (downsizing), Jesli
U ustracja 13.2. Oddziaiywania wzrostu w ydajnosci na produkcj^ w krotkim okresie
3 Przypomnijmy sobie dyskusjsj o takich waznych wynalazkach z rozdziatu 12.
4 Ta argumentacja zwraca uwag^ na rol§ oczekiwan w determinowaniu konsumpcji i inwesivc'ii- ' Rozpocznijmy od funkcji produkcji Y ~ AN. Z twierdzenia 7 w Aneksie 2 na koncu ksi^zki
Jak dot^d nie zajmowalismy si^ tym problemem, lecz zrobimy to w rozdziale 16. Wynika, ze gY = g4 + gv lub - rownowaznie - g K - gY - gA.
406 Czqsc gl
Rozdzia! 13. Post^p techniczny: okres krotki, sredni i diugi

407
Co zatem stanie sitj 2 zatrudnieniem, zalezy od tego, czy produkcja
dziej czy mniej niz wydajnosc. Jesii wydajnosc wzrosnie o 2 %, to potrzet
produkcji o co najmniej 2 %, aby unikn^c spadku zatrudnienia, czyli •*
bocia. Bez znacznie wicjkszego zasobu informacji o nachyleniach i wie
niec krzyw\'ch A S IA D nie potrafimy powiedziec, czy na ilustracji 13.2
jest speiniony. W krotkim okresie wzrost wydajnosci m oze prowadzi'
zwiekszenia sicj, jak i do zmniejszenia si^ bezrobocia. Sama teoria nie
zagadnienia6.

Dowody empiryczne

Czy dowody empiryczne p o m o g ^ nam stw ierd zic, czy w praktyce w zrc- •••, •j 'o C i
zwi^ksza czv obniza zatrudnienie? Na pierwszy rzut oka wydawaloby s
te b(^dE| pomocne. Spojrzmy na ilnstracj^ 13.3, ktora przedstawia kszl
wydajnosci pracy i produkcji w sektorze przedsiebiorstw w Stanach Z
’!
po 1960 r.
Ilustracja 13.3 przedstawia siln^ dodatnic| relacje mi^dzy zmianam:
dukcji i wzrostu w ydajnosci z roku na rok. Co wi^cej, zmiany p ro d u k c j.
wi^ksze niz wydajnosci. Jak sisj wydaje, wynika to z tego, ze kiedy wzrc
jest duzy, to p ro d u k c ja zwi^ksza si^ bardziej niz w y starczaj^ co n a to, ab> r-oy;-:;\ bvio
unikn^c ew e n tu a ln e g o n ie k o rz y s tn e g o w piyw u n a z a tr u d n ie n ie . T en v. "sosl I-' by iby 1980 1963 1966 T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T T ~ T T T T T T T " 1
jednak bl^dny. 1968 1372 1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002 2005
Powodem jest to, ze w krotkim okresie zw i^ zek przyczynowo-skutkc. • pr-/.;biega \e silny
kcji domdodatni z w i^ e k miQdzy
w s tu wydajnosci, a niewzrostem produkcji
w odwrotnym i wzrostern wydajnosci. Zwtqzek przyczynowy przebiega jednak od wzrostu
kierunku.
przewaznie w drugtj strone, oci wzrostu produkcji do wzrostu wydajm
r. U.3. Department o f Labor; Bureau of Labor Statistics.
to, ze w k ro tk im okresie wzrost produkcji prowadzi do wzrostu w y d " ;;'o>:;:. u nic
odwrotnie7. liustracja 13.3. W ydajno sc pracy i w zra st produkcji w Stanach Zjednoczonych po 1960 r.
P rzy czy n ^ tego w id z ie lism y w rozdziale 9, gdzie o m a w ia lism y p - i’ a;; O ktina.
W czasach ziej k o n iu n k tu ry p rze d si^ b io rstw a „chom ikuj% ” p raco w n ik o w - v’utrudniaj't
wiasnie na ilustracji 13.3: bardzo znaczny wzrost produkcji prowadzi do wi^kszego
w i^cej pracow nikow , niz p o trz e b u j^ do w y tw o rzen ia b iez^cej p ro d u k cji. !<:cdy z iakie-
wzrosto wydajnosci. N ie jest to ten zwi^zek, ktorego poszukujemy. Chcemy raczej
gokolwiek powodu p o p y t na d o b ra rosnie, p rz e d si^ b io rstw a re a g u j^ cz.t':.c;0 ’.vo przez
wicdziec, co dzieje si^ z produkcj^ i bezrobociem, kiedy zachodzi egzogeniczna zmia-
zw iqkszenie z a tru d n ie n ia , a cz^sciowo przez intensyfikacj? pracy osobj-u: /airuunio-
na wydajnosci, wywodz^ca si^ ze zmiany technologii, a nie z reakcji przedsiebiorstw
nych. Dlatego przyrosty p ro d u k c ji p ro w a d z ^ do zw i^ k szan ia w y dajnosci. '.Vidzimy t>)
nu zmiany produkcji. Ilustracja 13.3 niewiele nam tu pomaga. W niosek wynikaj^cy
6 W dyskusji zaiozylismy, ze dana jest polityka makroekonomiczna. Oczywisc z badah empirycznych sledz^cych wpiyw egzogenicznych przyrostow wydajnosci na
przesuwanie krzywej l^cznego popytu polityka fiskalna i monetarna moze oddzialyw;.c iui nrod.-.Kiiv. produkcj^ jest tak samo niejednoznaczny jak odpowiedz
Zafozmy, ze odpowiadaliscie za polityke pieni^znti w tej gospodarce: jaki poziom prc
scie sifj osiagnijc? Byio to jedno z najwazniejszych pytan, na ktore musiaty odpowied/ke huaeh %■ * czasami przyrosty wydajnosci prowadz;j w krotkim okresie do wzrostu produkeji
banki centralne, w tym Fed. wystarczaj^cego do utrzymania lub nawet zwi^kszenia zatrudnienia;
7Mamy tu do czynienia z przeciwstawieniem korelacji i przyczynowosci. Czy obse r--. li-ae JinJafnM * czasami przyrosty wydajnosci nie prowadz^ w krotkim okresie do wzrostu produk-
koreiacje miijdzy wzrostem produkcji a wzrostem wydajnosci powinnismy dojsc d o ’t ...•••••».' cji. a bezrobocie rosnie.
wzrost wydajnosci prowadzi do duzego wzrostu produkcji, czy ze duzy wzrost produ ■ - :'"•■••;
duzego wzrostu wydajnosci?
 Rozdzial 13. Post^p techniczny: okres krotki, sredni i dfugi
40 9

1 3 .2 , Wydajoosc i natoralna stopa bezrobooia b e z ro b o c ia (w dalszej czesci te k stu w sk ro cie: stopie naturalnej) ja k o d eterrn in o w a n ej
przez dw ie relacje: rela cj? o d zw ie rcie d lan a p rze z u sta la n ie cen o raz rela cj^ dotycz^c^
u staian ia piae. W pierw szym k ro k u m usim y okreslic, ja k zm iany w ydajnosci od d ziaiu jji
D o ty c h c z a s p rzy g l^ d a lism y sitj krdtkookresowym w p ly w o m zmiany w y d ajn o sci t ■■ na o b ie te relacje.
produkcje oraz, w konsekwencji, temu, co z tego wynika dla b e z ro b o c ia . W iem y :
w srednim okresie gospodarka m a tendencje do powrotu do naturalnego pozic i
b e z ro b o c ia . Musimy te ra z zap y tac: Czy zm ian y wydajnosci w p iy w aj^ na s a m ^ m ■
ralm\ stop§ bezrobocia?
Ponownie o ustalansu cen i ustalaniu ptac
Od poczqtku rewolucji przemystowej robotnicy martwili sicj, ze postep techn
ny doprowadzi do z m n iejsze n ia iiczby m ie jsc pracy i do zwiekszenia bezrobocia. i-nt R o z p atrz m y najpierw ustaianie cen.
pocz£|tku X IX w. w Anglii luddysci, zorganizowani w grupy robotnicy z przem] 'i
te k sty ln e g o , niszczyii nowe maszyny, k to r e u w a z a li za b e z p o s r e d n ie z a g ro z e n ie i • Z rownania ( 13.1) wynika, ze kazdy praeownik wy'twarza A jednostek produkcji. In-
ich miejsc pracy. Podobne ruchy m o z n a byio sp o tk a c w in n y ch krajach. S iow o safa nym i siowy, w ytw orzenie je d n e j jednostki p ro d u k cji wymaga zatrudnienia 1 /A pra-
cownikow.
zysta p o ch o d z i od jednego ze sposobow, w jaki fra n cu sc y robotnicy niszczyli m a s » :
wrzucaii swoje saboty (ci^zkie, drewniane butyj w mechanizmy maszyn. • Je sii p fac a nominaina je s t rowna W, to nominalny koszt wytworzenia je d n e j jed-
Temat bezrobocia technologicznego zazwyczaj pojawia si§ wtedy, kiedy bezro s - nostki produkcji je s t rowny (1 / A jW = W / A .
cie jest wysokie. W czasie Wielkiego Kryzysu zwolennicy ruchu nazwanego „m ct . i • Je sii przedsiebiorstwa u s ta l^ c e n ^ na p o z io m ie 1 + jj, przemnozon^ przez koszt
przeciwko te c h n o k ra c ji” (technocracy movement) twierdzili, z e p rzy czy n ^ w ysoki..;:.) (g d zie jx je s t narzutem n a k oszty), to p o z io m ce n je s t d an y rownaniem:
bezrobocia byio wprowadzenie maszyn i ze sytuacja b^dzie si^ tylko pogarszac, gd /
dopuszczo.no do dalszego postepu te c h n ic z n e g o . W k o n c u lat 90. XX w. we F ra -c ji W
ustalanie cen: P = (l + / / ) — . (13.3)
wprowadzono prawo zmniejszaj^ce liczb^ godzin pracy w tygodniu z 39 do 35. Jedr n .
z powodow, na ktoiy sie wowczas powoiywano, byio to, ze w wyniku post^pu techn -■■■
nego nie bylo juz wystarczaj^co duzo pracy, tak aby wszyscy zatrudnieni m ogli j . . - J e d y n a roznica mi^dzy tym rownaniem a rownaniem ( 6 .3 ) 8 p o le g a n a wprowadze-
cowac w peinym wymiarze czasu pracy. Stc|d wzieio si§ zaproponowane rozwigzan '■■•: mu czy n n ik a wy'dajnosci, A (ktory w rozdziale 6 domyslnie przyj^iismy jako rowny 1).
niech k azdy z a tru d n io n y pracuje m n iej g o d zin (za tak^ sam^. staw k^ godzinowego wv- Zwiqkszenie si§ wydajnosei obniza koszty, eo p ro w a d zi d o obnizenia p o zio m u cen przy
n a g ro d z e n ia ), zeb y m o z n a bylo z a p e w n ic z a tr u d n ie n ie wiekszej liczbie pracownikow.' danym poziom ie p ia c nominainych.
W najprymitywniejszej form ie argum entacja, wediug ktorej post^p technic’^ '' Przejdzmy do ustaiania piac. Dowody empiryczne wskazuj^, ze - przy zalozeniu
rnusi prowadzic do bezrobocia, jest oczywiscie b l^ d n a . Bardzo d u z a poprawa poxus-' pozostaiych czynnikow niezmienionych - piace sg. ustalane tak, aby odzwierciedlaiy
mu zycia, ktor^ rozwini^te gospodarki cieszii sie w X X i X X I w., pojawiia si^ w;-az. wzrost wydajnosci w czasie. Jesli w'ydajnosc wzrasta przez pewien czas srednio o 2%
ze zwiqkszeniem si% zatrudnienia, a nie z systematycznym wzrostern stopy b ezro b o eia, rocznie, to w kontraktach piacowych znajdzie si«j przyrost piac o 2%. Wynika z tego
Produkcja na osobt; w Stanach Zjednoczonych zwi^kszyla siq od 1900 r. siedmiofc ponizsze rozwini^cie poprzednio sformuiowanego rownania ustalania plac ( 6 . 1 )9:
nie, a z a tru d n ie n ie b y n ajm n iej n ie spadio, ale w z ro slo p i^ c io k ro tn ie (przy uwzg!
nieniu wyst^puj^cego rownolegle wzrostu iiczby iudnosci). Ani tez, kiedy patrzymy u s ta la n ie piac: W = A c'PeF(u, z). (13,4)
na inne kraje, nie ma jakiegokolwiek dowodu powtarzaj^cego si^ dodatniego zwi^zku
m i^ d zy stopacbezrobocia a poziomem w y d ajn o sci. J a p o n ia i Stany Zjednoczone, thva ■ Spojrzmy na trzy elementy znajdujc|ce si^ po prawej stronie rownania ( 1 3 .4 ).
kraje o najw yzszym p o z io m ie w y d ajn o sci, to je d n o c z e s n ie dwa kraje o najnizszw.-iy.
stopach bezrobocia wsrod czionkow OECD. • Dwa z nich, Peoraz F(u, z), powinny byc znane z rownania (6.1). Pracownicy trosz-
Bardziej wyrafinowanej wersji tej argumentacji nie mozna jednak tak latwo odrzu- czcj. si^ o piace realne, a nie o piace nominalne, dlatego piace zalezq od oczekiwa-
cic. Byc moze okresy szybkiego postqpu technicznego S£j. powi^zane z wyzszq naturainq nego poziomu een, P e. Piace uzaleznione st| (ujemnie) od stopy bezrobocia, u, oraz
stopq bezrobocia, a okresy wolniejszego post§pu p o w i^ z a n e z nizszq naturainq stopu: czynnikow instytucjonalnych zawartych w zmiennej z.

bezrobocia.
Aby ro z p a trz y c te k w e stie , m o z e m y w y k o rz y sta c m odei przedstaw iony w roz- lownanie (6.3): P = () +
dziale 6 . Przypomnijmy z tam tego rozdziaiu, ze m o z e m y myslec o naturalnej stopte ' Rownanie (6.1): W = P‘'F(u,z).
 Czqsc gtowna. Okres c Rczdziat 13. PostQp techniczny: okres krotki, sredni i dtugi
41 0 411

9 Nowym czynnikiem j e s tA 1': piace zalezt} teraz takze od oczekiw anego pozio s \ A'F{u, z)

w ydajnosci,^ . Jesli pracownicy i przedsi^biorstwa wspolnie oczekuj^ wzrostu •■■

AFfu, 7i
dajnosci, to wi^czq. te oczekiwania do negocjacji placowych10.

a.
fe
Naturalna stopa bezrobocia
M ozem y teraz scharakteryzowac stop^ naturaln^. Przypomnijmy, ze stopa na ■ ■
na jest determinowana przez relacje obrazuj£|ce ustalanie cen i ustalanie pla .■ ■ ■■, :
przez dodatkowy warunek mowi^cy, ze oczekiwania sq. poprawne. W tym przy’-,',':i"’
warunek ten wymaga, aby zardwno oczekiwane ceny, ja k i oczekiwana wydajnosc y
poprawne, czyli Pe = P oraz A e = A .
Rownanie ustalania cen okresla plac^ realn^ wypiacan^ przez przedsiebio '.
Przeksztaicajijc rownanie (13.3), mozemy zapisac je jako: Stapa beztobocia, u
/zrost wydajnosct przesuwa zarowno krzyw^ ustalania piac, jak i krzywa ustalania cen o takq sam^ odieglosc, a zatem nie ma wptywu
3 stop^ naturalnq.
,a s ,
P 1 + jLl ustracja 13.4. W p ty w w zrostu w yd ajn osci na naturalnq stop ^ bezrobocia

Piaca realna wypiacana przez firmy, W J P, ro sn ie dokiadnie tak samo jak v/ydai- :.
nosc,y4 : im wyzszy jest p o z io m w y dajnosci, tym n iz sz^ c e n § u s ta la j^ przedsi^bic-rsLwa Rownowaga na rynku pracy wyst^puje w punkcie B u , a stopa naturalna rowna jest
przy danych p ia c a c h n o m in a ln y c h , a zatem tym wyzsze s ^ p la c e realne w y p lac an e ? : nr Zapytajmy teraz, co stanie siq ze stop^. naturalnq, kiedy wzrosnie wydajnosc. Przy-
przez przedsi^biorstwa. : uscmy, ze A rosnie o 3%, tak ze nowy poziom wydajnosci,^', jest rowny 1,03 X A .
Rownanie to przedstawiono na ilustracji 13.4. Piaca realna jest odiozona na osi
pionowej, a stopa bezrobocia na osi poziomej. Rownanie (13.5) reprezentuje nizej • W rownaniu (13.5) widzimy, ze piaca reaina wynikajt|ca z ustaiania cen jest teraz
poiozona linia pozioma W J P = A / (1 + /n): placa realna wynikaj^ca z u stalenk ccny wyzsza o 3%: krzywa ustaiania cen przesuwa si§ w gor§.
jest niezalezna od stopy bezrobocia. • Z rownania (13.6) wynika, ze przy danym poziomie bezrobocia piaca realna wyni-
Przejdzmy do rownania ustalania piac. Pod warunkiem ze oczekiwania popravv- ■ kajqca z ustalania plac jest rowniez wyzsza o 3%: krzywa ustalania piac przesuwa
sitj w gorq.
ne - czyli Pe = P o razA e = A - rownanie ustalania piac (13.4) przyjmie postac:
• Zauwazmy, ze przy pocz^tkowym poziomie stopy bezrobocia obie krzyv/e przesu-
W waj^ si^ w gor^ o tak^ sam^ odiegiosc, a mianowicie o 3 % wyjsciowej piacy realnej.
~ = A F (u,z). (13.6).;
Oto dlaczego nowa rownowaga ustala si^ w punkcie B', lez^cym bezposrednio nad
B: piaca reaina jest wyzsza o 3%, a stopa naturalna pozostaje taka sama.
Piaca realna, W / P, okresiona przez negocjacje piacowe, zaiezy zarowno od pozio-
mu wydajnosci, jak i od stopy bezrobocia. Na ilustracji 13.4 nizsza, ujemnie nachyiona) Intuicyjna interpretacja tych wynikow jest prosta: wzrost wydajnosci o 3% pro-
krzywa przedstawia rownanie (13.6) dia danego poziom u wydajnosci: piaca reainaf wadzi przedsi^biorstwa do obnizki cen o 3%, co przy danych placach nominalnych
wynikaj^ca z ustalenia piac jest maiej^c^ funkcj^ stopy bezrobocia. ; prowadzi do wzrostu piac reainych o 3%. Wzrost ten odpowiada dokiadnie wzrostowi
piac realnych okresionem u przez negocjacje piacow e przy pocz^tkowym poziom ie
stopy bezrobocia. Piace reaine wzrastaj^. o 3%, a stopa naturalna nie zmienia si§.
10 Pomyslcie o pracownikach i przedsi^biorstwach ustalajqcych place tak, jakby dzielono ( ock-
kiwanq.) produkcj^ miqdzy pracownikow i przedsi§biorstwa w zaleznosci od ich wzglijdnej sily prze-.
targowej. Jesii obie strony oczekuj^ wysokiej wydajnosci oraz, co z tego wynika, wysokiej produkcji. 11 Powodem uzywania B, a nie^t, do okreslenia rownowagi jest to, ze zarezerwowalismy juz A na
oznaczenie poziomu wydajnosci.
to oczekiwania te bijd^ si^ odzwierciedlac w wynegocjowanej piacy.
 Czesc gtowna. Okre Rozdziat 13. Postgp techniczny: okres krotki, sredni i dfugi
41 2 413

3,25
P rzyjrzelism y sie je d n o ra z o w e m u przyrostowi w y d ajn o sci, iecz przedst& ',
■ 1940-1949
nasza argum entacjqs m o z n a za sto so w a c takze w p rz y p a d k u wzrostn w ydajr 3,00
lozrny, ze w ydajnosc stale ro sn ie, tak ze co r o k u ^ i zw i^ksza si^ o 3%. W y m k a m ;
kazdego roku realna piaca btjdzie si^ zwicjkszac o 3%, a stopa naturalna pozos » 2,75 — 1950-1959
■■
niezmieniona. 1960-1989
L 2,50

• 2,25
■ 1920-1929
■
1930-1939
Dowody empiryczne ■ 1910-1919 I I 1890-1899

Otrzymalisray wtasnie dwa silne wyniki: stopa naturalna nie zalezy ani od ■ j ' ': ■ 1990-2000
wydajnosci, ani od jej stopy wzrostu. Jak te dwa wyniki zgadzajcj. si<j z faktan 1,50
■ 1900-1909
Oczywistym problem em z udzieleniem odpow iedzi na to pytanie jest t ■ ;'
m ozem y bezposrednio obserwowac stopy naturalnej. Problem ten mozern ' t 1,25 ■ 1970-1979

rozwit|zac, podobnie jak to zrobilismy w rozdziale 8 , obserwuj^c ksztaito’v ■ '.■■»"■ ■ 1980-1989

1,00
srednich stop bezrobocia i wzrostu wydajnosci w trakcie kilku dziesiqcioieci. - i I I 1

wista stopa bezrobocia porusza sie w o k o i stopy n a tu ra ln e j, totez obsenvacja .;■ 4 8 12 16 20

stopy bezrobocia w ci^g u d ziesi^ c io le cia p o w in n a n a m dac dobre przyblize:,'; ,e siuny:'-:; Srednia stopa bezrobocia (w %)
naturainej w tyrri czasie. Obserwacja sredniej stopy wydajnosci w trakcie dt .. ■ ■,■--: '■':1na zaobserwowac staby zwiqzek miedzy dziesigcioletnim srednim wzrostem wvydajnosci a dziesi^cioietniq sredniq stopq bezrobocia.
j „ ii w ogole byf jakikoiwiek zwiqzek, to taki, ze wi^kszemu wzrostowi w ydajnosci towarzyszy nizsze bezrobocie.
iecia ta k ze pozwaia ro zw i^zac je d e n z o m a w ian y c h wczesniej p ro b le m o w : rodto: U.S. Bureau of the Census, ffe to rica/ Ststistics o f the United States.
wanie” p rac o w n ik o w m o z e miec duzy w plyw na zmiany w y d ajn o sci pracy z r'.>xu na*
Ilustracja 13.5. W zrost w yd ajn osci i bezrobocie - srednie dla poszczegolnych dziesi^cioleci okresu 1890-2000
rok, jednak zm iany liczby „ch o m ik o w an y ch ” p rac o w n ik o w n ie powinny miet. •£,
na zmianq sredniego wzrostu wydajnosci w dziesi^cioleciu. V'j
Ilu s tr a c ja 13.5 przedstawia s re d n i wzrost w y d a jn o sc i pracy i sredniq. st-:1-^ wistosci, w ktorej wzrost wydajnosci jest mniejszy, zabiera sporo czasu. Kiedy wzrost
robocia w Stanach Zjednoczonych w k a z d y m d z ie si^ c io le c iu okresu 1890-?.oUti. Na wydajnosci z jakiegokolw iek pow odu staje si^ wolniejszy, caiem u spoieczehstw u,
pierwszy rzut oka. wydaje si§, ze nie ma zw i^zk u m i^d zy tymi zmiennymi. M o z n a jed- a szczegolnie pracownikom, wiele czasu zabiera dostosowanie oczekiwan. W czasie,
nak dowodzic, ze dziesi^ciolecie W ielkiego Kryzysu (lata 30.) tak bardzo sie foz.ni t)d kiedy trwajcj. dostosowania oczekiwah, pracownicy nadal z^daj^. wzrostu piac, ktory
p o z o staiy ch okresow, ze n a le z y je p o m in ^ c w an a lizie. J e sli nie uw zgl^dniam y ut'. .m.. nie jest juz zgodny z nowym, wolniejszym tempem wzrostu wydajnosci.
to zwi^zek miedzy wzrosteni w y d ajn o sci a s to p ^ bezrobocia, c h o c niezbyt siiiiy. aie Aby ocenic, co z tego wynika, spojrzmy na ksztaltowanie siq stopy bezrobocia, kie-
w yst^puje. Jest to jednak zw i^ zek przeciwstawny tem u, ja k i p rz e p o w ia d a li ci. Kior/.y uy oczekiwania cenowe sjj. poprawne (czyli P 1’ = P), natomiast oczekiwania dotycz^ce
wierzEj w istnienie bezrobocia technologicznego. wydajnosci (Ae) poprawne nie se | (czyli A e m oze nie byc ro w n e^ ). W tym przypadku
Okresy duzego wzrostu wydajnosci, takie jak m i^ d z y latami 40. a 60., charaKtery- relacje wynikajij.ce z ustalania cen i ustalania piac majq. postac:
zowaiy si§ nizszq stopq bezrobocia. W okresach rnalego wzrostu wydajnosci, klorymi
w Stanach Zjednoczonych byiy lata 70. i 80., wysttjpowala takze wyzsza stopu bezro- t , • W A
ustalanie cen: — = -------
bocia. P l +p ’
Czy te o r % ja k ^ przed staw ilism y , m o z n a u d o sk o n a lic tak, ab y w y jasn iala ien sred- , . w
n io o k re so w y przeciwstawny zw i^ z ek rni^dzy wzrostem wydajnosci a bezrobociern'.'
ustalanie ptac: — = A eF(u,z).
O d p o w ied z brzmi: tak. Aby tego d o k o n a c , musimy blizej p rzy jrzec si§ - -.osnbow! iwo-
rzenia si^ oczekiwan dotyczi|cych wzrostu wydajnosci. Przypuscmy, ze wzrost wydajnosci staje si^ wolniejszy: A zwi^ksza si^ wolniej niz
D o tego miejsca zw racalism y u w ag ^ na stop^ b e z ro b o c ia panujqc,; w icdy. kicdy, nnprzednio. Jesli oczekiwania dotyczqce wzrostu wydajnosci dostosowuj^. si§ wolniej,
p o p ra w n e sq. zardwno o c z e k iw a n a c e n o w e , ja k i o c z e k iw a n ia dotyczLCJ 'vydajnosci. ^ 4 Cbedzie przez pewien czas rosn^c bardziej n iiA . Co si^ potem stanie z bezrobo-
W yniki b a d a n w sk azu j^ je d n a k , ze dostosowanie oczekiwanej wydajritr.ii.: do rzeczv- wem,pokazuje ilustracja 13.6. Jesliy4‘- rosnie bardziej n iz ^ , to krzyw'a ustaiania piac
 Czqsc gtowna, Okres dtug Rozdziat 13. Postep techniczny: okres krotki, sredni i dfugi
414 415

p rz e su n ie siq w g o r^ b a rd z ie j n iz k rzy w a u s ta la n ia c e n 12. R o w n o w ag a p rz e s u n ie si Te dwa wnioski dobrze iiu s tru je to, co sie wydarzyio w Stanach Zjednoczonych od
poiowy lat 90. (zob. rarnke 13.1).
z p u n k tu B do punktu B', a s to p a n a tu r a ln a zw i^kszy siq z un d o u \ S to p a n a tu ra ln
pozostanie na wyzszym poziomie, az oczekiwania dotyczace wydajnosci dostosuj^ si Bior£|c pod uwag^ omawiane dotychczas dowody, zapytajmy, skc|d wzi^iy sie obawy
do jej rzeczywistego poziomu, tj. az do m omentu, w ktorym A e ponownie zrowna si przed bezrobociem technologicznym. Prawdopodobnie wzieiy si£j one z pomijanego
z A . Innymi stowy, po spowolnieniu wzrostu wydajnosci pracownicy b^dti si^ domaga dotychczas tutaj wymiaru post^pu technicznego, zmian strukturalnych (zmian struk-
wzrostu plac wyzszego, niz s£j, to sktonne zaakceptowac firmy. Doprowadzi to do wzrc tury gospodarki wywolanych przez post^p techniczny). D la pracownikow, ktorych
stu bezrobocia. Kiedy pracownicy w koncu dostosujc| swoje oczekiwania, bezroboci kwalifikacje nie znajduja. zastosowania wskutek pojawienia si^ nowych technologii,
zntiany strukturalne mog^ rzeczywiscie oznaczac bezrobocie, nizsze ptace lub jedno
wroci do pocz^tkowego poziomu. i drugie.

13 stqp techniczny, destrukcja i tw orzenie

oraz efekty dystrybucyjne

Posttjp techniczny jest procesem zm ian strukturalnych. Byl to tem at o centralnym

znaczeniu dla prac Josepha Schumpetera*, ekonomisty zwi^zanego z Uniwersytetem
Harvarda, ktory w latach 30. podkreslai, ze proces wzrosta gospodarczego jest zasad-
niczo procesem tworczej destrukcji. Przez tworzenie nowych dobr stare dobra staja
si§ bezuzyteczne. W prowadzane s^ nowe m etody wytwarzania, co wymaga nowych
umiejqtnosci; stare umiej^tnosci staj^ si^ mniej uzyteczne. Istote procesu destrukcji
i tworzenia dobrze oddaje cytat ze wst^pu autorstwa prezesa Banku Rezerwy Fede-
u„ u»
Stopa bszrobocia, o
rainej w Dallas do raportu zatytuiowanego The Churn („Destrukcja i tworzenie”) !S.

Jesli pracownicy potrzebujq czasu na dostosowanie swoich oczekiwan dotycz^cych wzrostu w yd ajno& i, to spowolnienie jej w f;::',:
Moj dziadek byi kowaiem, tak jak jego ojciec. Jednak zycie m ojego ojca zbie-
be,dzie prowadzic przez pewien czas do wzrostu stopy naturalnej. gio si^ z ewolucyjnym procesem destrukcji i tworzenia. Kiedy rzucii szkotq
Ilustracja 13.6. W piyw spadku wzrostu w yd ajn osci na stop§ bezrobocia, kiedy oczekiwania dotyczqce wzrnstu w 7. klasie, aby zacz^c prac^ w tartaku, nabrat ochoty na rozwini^cie wiasnej
w ydajnosci dostosowujq siq powoli
dziaialnosci. Wynaj^l szop§ i otworzyi stacj^ benzynow^ do obsiugiwania sa-
m ochodow, ktore wyeliminowaiy jego ojca z rynku. M ojem u ojcu powodziio
Podsumujmy to, co stwierdzilismy w tym i poprzedniin podrozdziale. Ani w teorii, si^ dobrze, kupii wi^c troch^ ziem i na szczycie wzgorza i zbudowal zajazd.
a n i w d o st^ p n y ch danych n ie m a zb y t wielu d o w o d o w n a p o p a rc ie k o n c e p c ji, w e d iu g ' Nasz zajazd prosperowat bardzo dobrze do momentu, kiedy now^ drog^ miq-
ktorej wyzsze bezrobocie wynika z wi^kszego wzrostu wydajnosci. dzystanowci, poprowadzono o 20 mii na zachod. Destrukcja i tworzenie zamie-
niiy drog^ US 411 na d ro g f mi^dzystanowq nr 75, a moje wizje dostatniego
zycia wybiakiy.
• W krotkim okresie nie ma powodu do oczekiwania statej relacji mi^dzy zmianan'u-
wzrostu wydajnosci a zmianami bezrobocia; nie wydaje tez si^, aby relacja taka
wyst^powaia w rzeczywistosci.
• W srednim okresie, jesli istnieje jakas relacja mi^dzy wzrostem wydajnosci a bez-;
■loseph Schumpeter, wybitny przedstawiciel szkoiy austriackiej, practj, w ktorej zwracai uwag?
robociem, to jest to, jak sifj wydaje, relacja odwrotna. Nizszy poziom wydajnosci
'ia znaczenie post^pu technicznego dla rozwoju gospodarczego, Die Theorie der wirtschafdichen En-
prowadzi do wi^kszego bezrobocia. Wi^kszy wzrost wydajnosci prowadzi do iruuej-: wkklung, opublikowai w 1911 r. jako profesor Uniwersytetu w Grazu. Praca ta ukazaia si^ rowniez
szego bezrobocia. v polskim przekiadzie: Joseph Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960
przyp. tium.).
12Krzywa ustalania cen przesuwa si§ w gor^ oA . Krzywa ustaiania ptacprzesuwa si^ w gore " 13 Robert McTeer, The Churn: The Paradox. o f Progress, Federal Reserve Bank of Daiias, Dallas
Jesliyl' > A, to krzywa ustalania piac przesuwa si^ na wyzszy poziom niz krzywa cen.
 Cz^sc giow na. Okres d. ■. Bozdziat 13. PostQp te chniczny: okres krotki, sredni i diugi 415
41 4

p rz e s u n ie sie w g o r^ bardziej niz krzyw a u s ta la n ia c e n 12. R o w n o w a g a p rz e sim ie Te dwa wnioski dobrze ilustruje to, co sicj wydarzylo w Stanach Zjednoczonych od
z punkfu B do punktu B ’, a stopa naturalna zwi^kszy si? z un do u f Stopa natnra poiowy lat 90. (zob. ramk^ 13.1),
pozostanie na wyzszym poziomie, az oczekiwania dotycz£|ce wydajnosci dostosuj^ Bior^c pod uwagcj omawiane dotychczas dowody, zapytajmy, skqd wzi^ly si^ obawy
do jej rzeczywistego poziomu, tj. az do mom entu, w ktorvm A e ponownie zrowna przed bezrobociem technoiogicznym. Prawdopodobnie wzi^iy si^ one z pomijanego
z A . Innymi slowy, po spowolnieniu wzrostu wydajnosci pracownicy bqd^ sie doma : dotychczas tutaj wymiaru post^pu technicznego, zmian s tru k tu r a ln y c h (zmian struk-
wzrostu ptac wyzszego, niz to skionne zaakceptowac firniy, Doprowadzi to do wz ■ tury gospodarki wywoianych przez post^p techniczny). D ia pracownikow, ktorych
stu bezrobocia. Kiedy pracownicy w koncu dostosuj^ swoje oczekiwania, bezrobc kwalifikacje nie znajduj^ zastosowania wskutek pojawienia si^ nowych technologii,
wroci do poczatkowego poziomu. zmiany strukturalne mog^ rzeczywiscie oznaczac bezrobocie, nizsze piace lub jedno
i drugie.

13.3. Post^p techniczny, destrukcja i tw orzenie

oraz efekty dystrybucyjne

Ustalariie cen Post^p techniczny jest procesem zmian strukturainych. Byl to tem at o centralnym
znaczeniu dla prac Josepha Schumpetera*, ekonomisty zwi^zanego z Uniwersytetem
- Harvarda, ktory w iatach 30. podkreslal, ze proces wzrostu gospodarczego jest zasad-
niczo procesem tw orczej d e s tru k c ji. Przez tworzenie nowych dobr stare dobra staj^
Ustalanie piac
sie bezuzyteczne. W prowadzane s^ nowe m etody wytwarzania, co wymaga nowych
umiej^tnosci; stare umiej^tnosci staj^ si^ mniej uzyteczne. Istot^ p ro c e su d e s tru k c ji
i tw o rzen ia dobrze oddaje cytat ze wst^pu autorstw a prezesa Banku Rezerwy Fede-
ralnej w Dailas do raportu zatytulowanego The Chum („Destrukcja i tworzenie”) 13.
Stopa bezrobocia, u

Jesli pracownicy potrzebujq czasu na dostosowanie swoich oczekiwan dotyczqcych wzrostu wydajnosci, to spowolnienie jej •;-.'zrostu‘ ;
Moj dziadek byi kowalem, tak jak jego ojciec. Jednak zycie mojego ojca zbie-
bedzie prowadzic przez pewien czas do wzrostu stopy naturalnej, gio si§ z ewoiucyjnym procesem destrukcji i tworzenia. Kiedy rzucit szkoi^
llu stra cja 13.6, W p iy w spadku wzrostu w yd ajn osci na stop? bezrobocia, kiedy oczekiwania dotycz^ce wzrostu w 7. kiasie, aby zacz^c prac^ w tartaku, nabrai ochoty na rozwini^cie wiasnej
w ydajnosci dostosow ujq si^ powoli dziaiainosci. Wynaj^i szop^ i otworzyi stacj^ benzynow^ do obsiugiwania sa-
m ochodow, ktore wyeiiminowaiy jego ojca z rynku. Mojemu ojcu powodziio
Podsumujmy to, co stwierdzilismy w tym i poprzednim podrozdziaie. Ani w teorii. siq dobrze, kupit wiqc trocln? ziem i na szczycie wzgorza i zbudowat zajazd.
ani w dost^pnych danych nie ma zbyt wielu dowodow na poparcie koncepcji, wecl;uy.; Nasz zajazd prosperowal bardzo dobrze do momentu, kiedy nowq drog^ mi§-
ktorej wyzsze bezrobocie wynika z wi^kszego wzrostu wydajnosci. ; dzystanow^ poprowadzono o 20 mii na zachod. Destrukcja i tworzenie zamie-
niiy drogc; US 411 na drog^ mi^dzystanow^ nr 75, a moje wizje dostatniego
• W krotkim okresie nie ma powodu do oczekiwania staiej reiacji mitjdzy zmiasiruiiii zycia wybiakiy.
wzrostu wydajnosci a zmianami bezrobocia; nie wydaje tez siq, aby reJacja tak;i;
wyst^powaia w rzeczywistosci. ;
• W srednim okresie, jesli istnieje jakas reiacja mi^dzy wzrostem wydajnosci a bez-:
robociem, to jest to, jak si^ wydaje, relacja odwrotna. Nizszy poziom wydajnosci; * Joseph Schumpeter, wybitny przedstawiciel szkoiy austriackiej, prac^, w ktorej zwracai uwagtj
aa znaczenie post^pu technicznego dla rozwoju gospodarczego, Die Theorie der wirtsch.aftli.chen En-
prowadzi do wi^kszego bezrobocia. Wi^kszy wzrost wydajnosci prowadzi do ir:nicj- ^icklung, opublikowai w 1911 r. jako profesor Uniwersytetu w Grazu. Praca ta ukazaia si^ rowniez
szego bezrobocia. •vpolskim przekiadzie: Joseph Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960
(pizyp. tium.).
12 Krzywa ustalania cen przesuwa sie w gor^ o A . Krzywa ustalania piac przesuwa si^ w gor ■
■1 ‘J R.obert McTeer. The Churn: The Paradox ofProgress, Federal Reserve Bank of Dallas, Dallas
1993.
JesliA' > A, to krzywa ustalania plac przesuwa si§ na wyzszy poziom niz krzywa cen.
 Czqsc gtowna. Okres d! Rozdziaf 13. Post^p techniczny: okres krdtki, sredni i diugi
416 _______________________________________________________________________ 417

aby m ozna b y to d o p ro w a d z ic do spadku bezrobocia. Potem jednak wiele p rz e d -

Nowa Gospodarka, wzrost gospodarczy w Stanach Zjednoczonycl' siebiorstw p o d c h o d z ito sceptycznie do N o w e j G o s p o d a r k i i mimo o p ty m isty cz-

13-1
w latach 90, i ozywienie bez wzrostu zatrudnienia z poczqtku XXI v , n y c h w ia d o m o s c i o d n o s n ie do w z r o s tu w y d a jn o s c i firm y nie c h c ia ly p o p e ln ic
tego samego blcjdu co w latach 90. W rezuitacie nie odnotowano boomu w kon-

iawika
W p o d ro z d z ia ie 13.1 widzieiisniy, w ja k i sposob wzrost s to p y p o s t^ p u techn ;zneg su m p c ji i in w e s ty c ja c h , a p r z e z to wzrost popytu i produkcji nie wystarezyi do
m o ze p ro w a d zic w k ro tk im okresie zarowno do wzrostu, jak i do spadku bez: )bocj
obnizenia sie bezrobocia.
Z n a s z e g o p u n k tu w id z e n ia dobrze si^ staio, ze o s ta tn ie d z ie s i^ c io le c ie w : ;ana< Z p o c z ^ tk ie m 2004 r. wzrost p ro d u k c ji zacz^i p rze w y zszac wzrost w y d ajn o -
Zjednoczonych dostarcza nam przyktadow obu mozliwosci. sci, b e z ro b o c ie za cz ^ to sp a d a c , a dyskusje o ozywieniu bez wzrostu zatnidnienia
skonczyty sie. Okres 2002-2003 pozostaje jed n ak dobrym przyktadem okresu,
1. W okresie ozyw ienia g o sp o d arczeg o w S ta n a c h Z je d n o czo n y c h w d ru g iej otov w ktorym duzy wzrost wydajnosci doprowadzit do wzrostu, a nie do spadku bez-
robocia.
la t 90. zwiekszeniu sie wzrostu w y d ajn o sci to w arzy szy to z n a c z n e zwieksz nie :
wzrostu produkcji i staty spadek bezrobocia. 3. W podrozdziate 13.2 wskazuje sie, ze przez pewien czas zwi^kszenie si^ stopy
Najwazniejsze dane ukazano w tabeli 1. W latach 1996-2000 wzrost wy ajno post^pu technicznego mogto doprowadzic do obnizenia si^ naturalnej stopy bez-
byt niezw}'kle wysoki i osi^gn^t sredeio 2,5%. Przyczyny tego widzielism w r< robocia. M inione dziesieciolecie jest dobrym przyktadem rowniez w tej kwestii.
dziale 12: szybki postcjp tech n ic zn y w sektorze 1T i szybka a k u m u lac ja kap :alu Spojrzmy na wielkosci stopy bezrobocia i inflacji w tabeli 1 . W latach 1996-
w pozostaiych sektorach gospodarki. -2 0 0 0 srednia stopa bezrobocia bvta rowna 4 , 6 %, znacznie mniej niz jej sredni
Wzrost produkcji byt jeszcze wi^kszy i osi^gn^t w tym samym okresie ■red poziom z trzydziestu lat wynosz^cy 6 %. M imo to nie pojawita sie presja inflacyj-
4 , 1 %, co odzwierciedlaio d u zy optymizm z a ro w n o p rz e d si^ b io rstw , jak kon na: stopa inflacji (wyrazona przez deflator PKB) byta w tym okresie praktycznie
mentow. Jak sie; wydawato, przedsi^biorstwom Nowa Gospodarka obiecy\ ifa niezmienna. Dobitnie przemawia to za tym, ze-w anatizowanym okresie naturatna
sokie zyski, a to uzasadtiiaio wysokie stopy inwestycji. W przypadku konsu icn stopa bezrobocia byta mniej witjcej row na rzeczywistej stopie bezrobocia, czyli
■-op;-
zwyzki na gietdzie papierow wartosciowych byty uzasadnieniem wysok ■h s okoio 4,6%. [Przypomnijmy na podstawie rownania ( 8 . 1 0 ) z rozdziatu 8 , ze z nie-
konsumpcji. . byi zmiennej stopy inflacji wynika rownosc rzeczywistej stopy bezrobocia i naturalnej
Wynikiem wzrostu produkcji znacznie przekraczaj ^cego wzrost wydajr . bj stopy bezrobocia],
:\ ob-
staty spadek bezrobocia. Stopa b e z ro b o c ia , w 1996 r. ro w n a 5,4%, w 20(i‘.: r. ofc D taczego stopa naturalna byla w tym okresie nizsza? Przyjrzelismy si^ temu
.at,i
nizyia si^ do 4 %, osi^gaj^c najnizszy poziom z okresu minionych trzydzi z la probtemowi doktadniej w rozdziale 8 . Jednym z omawianych tam czynnikow jest
;wa-
Krotko mowi^c, w drugiej polowie lat 90. wzrost post^pu technicznego di m wazny dta naszej dyskusji w tym podrozdziale fakt, ze zwi^kszenie sie wydajnosci
dzit do duzego spadku bezrobocia. ,s byto nieoczekiw ane zarowno dla przedsi^biorstw, jak i dla pracownikow. Przy
2. W 2001 r. gospodarka amerykafiska weszfa w iazq recesji. W id zielism y ui/m-jS danej inflacji ptacowej wi^kszy wzrost wydajnosci prowadzit do nizszej inflacji
czyn§ w rozdziale 5: ostry spadek wielkosci inw estycji. P rz e d si^ b io rstw a d o sry uqi| cenowej. Jest to glowny powod tego, ze mimo niskiego bezrobocia obserwowano
wniosku, ze in w esto w aly zbyt wiele w drugiej p o lo w ie lat 90. i zdecydowaiy ;,ie n®| niewielk^ presj^ inflacyjn^ - inaczej m 6 wic|c, ze stopa naturalna byta nizsza.
ci^cie wydatkow inwestycyjnych.
Do k o n c a 2001 r., d z i^ k i silnej reakcji polityki fiskalnej i p ie n i^ z n e j, recesja
Tabefa 1. Wybrane zmienne m akroekonom iczne dla Stanow Zjednoczonych w latach 1996-2003
m ineta, a w iatach 2002-2003 w zrost produkcji byt dodatni. Ku zaskoczoniu
' |/.; StopyfaT% ) i 1996 I 1997 I 1998
““ 1 1999
’
e k o n o m is to w - i r o z c z a ro w a n iu p r e z y d e n ta B u s h a - b e z r o b o c ie n a d a i rosio. 2000 2001 I 2003 I
Wzrost PKB 2 0 0 2

R zeczy w iscie, stopa bezrobocia o s i^ g n ^ la m a k s im u m ro w n e 6,3% w czerw cu 4,2

0,5 2,2
Stopa bezrobocia 5,4
2003 r., pottora roku po oficjatnym zakohezeniu recesji (wielkosc podana. w ta- 4,5 4,2
Stopa mflacji Ideflator PKBj
beli dla 2003 r. przedstawia sredni^ dta roku). Ozywienie nazwano 2,2
Wydajnosc pracy 1,5
bez wzrostu z a tr u d n ie n ia . D la niektorych ekonom istow byto to zagad:<a. Inni 2,2 2,2 2,4 0,7 3,4
twierdzili, z e ju z nie m a p o w i^ z a n m i^ d z y Nowcj. G o s p o d a r k ^ , za tru d riien icm
i produkcj^. W rzeczywistosci w'yjasnienie tego zjawiska byto proste i zbiczne
z wnioskam i z teorii przedstawionej w podrozdziate 13.1. W zrost wycsjnosa Czy stopa naturalna w Stanach Zjednoczonych pozostanie na tak niskim poziom ie
w latach 2002-2003 byt niespotykanie wysoki, osiajajt|c srednio 3,7%. Przv tak, .jak pod koniec lat 90.? Nie. Jak dowodzilismy w rozdziale 8 , niektore czynniki wpty-
duzym wzroscie wydajnosci wzrost produkcji powinien byl byc znacznie wieksA- waj^ce na obnizenie si^ stopy naturalnej mogj| byc takie same. Skutek duzego wzrostu
 Rozdziat 13. Posfajp techniczny: okres krotki, sredni i diugi
419

’ Ukonczooe studia niagssterskie

w ydajnosci je d n a k zn ik n ie. Je sli vvzrost w y d ajn o sci pozostanie wyzszy niz w prze
i studia na wyzszych poziomach
sci, to praco w n icy dostosuja swoje oczekiwania i z a z ^ d a j^ w i^kszych p o d w y zek /x
/ y—
Kiedy to nastaji, zwicjkszanie siq wydajnosei nie b§dzie juz oddzialywac na oatui
stop^ bezrobocia. 1,2 r - / . .

y ' Ukonczony college

Wiele zawodow, takich jak kowale lub producenci nprz^zy, znikneio na ze

Na przykiad na pocz^tku ubieglego wieku w Stanach Zjednoczonych bylo 1 1 m ■. Wykszlafcenie niepefne wyzsze
jemnych pracownikow rolnych; dzis ze wzgl^du na bardzo wysoki wzrost wyda • ■
w rolnictwie jest ich mniej niz 1 min. Dla kontrastu: w Stanach Zjednoczonyc • ■
dzis ponad 3 mln kierowcow ciqzarowek, autobusow i taksowkarzy. a w 1900
' .... Ukonczona szkofa srednia
byio ich wcale. Podobnie rzecz ma si§ z programistami, k to ry ch jest teraz p o n a d >. ;T:;n, \
1973 = 1,0
podczas gdy w 1960 r. w zasadzie nie byio ani jednego. Nawet dla tych, ktorzy ma
powiednie kwalifikacje, postfjp techniczny oznacza wzrost niepewnosci i ryzyko ~■ 0,9 —
pracy: przedsiqbiorstwo, w ktoiym pracuj^, m oze byc wyparte z rynku przez efe Wyksztatcenie niepetne srednie
niejsz^ firm^, a produkt sprzedawany przez ich firm^ m oze byc zast^piony ii ' ■ .
N iez ap rze cz aln ie istnieje sp rzeczn o sc m i^ d zy k o rzy sciam i z p o s t^ p u technicznegc; dia
konsum entow (a co sie; z tym wic|ze takze dla przedsiebiorstw i ich akcjonan ; ° '8 “ 1 I i I I i i i I I i I I i I 5 i i i i i I i I i I i i i i I i i
a ryzykiem dla pracownikow. 1973 1976 1979 1982 1985 1988 1991 1994 1997 2000 2003 2005
W igiedne ptace pracownikow z nizszym poziomem wyksztalcenia spadaly od poczqtku lat 80.; wzgl^dne ptace pracownikow z wyzszym
poziomem wyksztatcenia rosty.
Zrodlo: Economic Poiicy Institute Datazone, w ww.epinet.org

Zwi^kszanie si^ nierownosci ptacowych liu s tra c ja 13.7. Ewolucja w zgi^dnych piac wedtug poziomu wyksztaicenia w okresie 1973-2005

Dla pracow n ik o w rozw ijaj^cych si? sek to ro w lu b d la tych, k to rzy d y sp o n u j^ odpowied- Od pocz^tku lat 80. wzgi^dne piace pracownikow o nizszym poziomie wyksztaice-
nimi kw alifikacjam i, p o st^ p tech n iczn y oznacza nowe m ozliw osci i w yzsze place. Lecz: nia staie spadaty, podczas gdy piace pracownikow o wysokim poziomie w^’ksztaicenia
dla zatrudnionych w p o d u p a d a j^ c y c h sektorach lub tych, na ktorych kwalifikacje nie:; ci^gie rosiy. Wzgl^dne piace pracownikow z najnizszych szczebli drabiny edukacyjnej,
ma ju z popytu, p o st^ p te ch n ic zn y moze o z n a c z a c u tr a t? pracy, pewien okres bezron ktorzy nie ukonczyli szkoly sredniej, spadly o 15%. Wynika z tego, ze w wielu przypad-
bocia, a prawdopodobnie zn a cz n ie nizsz^. piace;. W ciqgu m in io n y ch 25 lat w Sianach . kach pracownicy odczuwali spadek nie tylko swoich piac wzgl^dnych, ale rowniez pfac
Zjednoczonych obserwowalismy duzy wzrost nierownosci placowych. Wielu ekonomi-- realnych w uj^ciu bezwzgi^dnym. Piace osob znajduj^cych siq na najwyzszym szcze-
stow jest przekonanych, ze giown^ winfj za to ponosi post^p techniczny. ? blu drabiny edukacyjnej wzrosiy od pocz^tku lat 80. o 25%. Krotko mowit|c, w ci^gu
Na ilu stra cji 13.7 pokazano ew o lu c j^ w zg l^ d n y ch piac dla ro z n y c h grup pracow - ' minionych 25 lat nierownosci piacowe w Stanach Zjednoczonych znacznie wzrosiy.
nik o w w zalezn o sci od w y k sztaicen ia w la ta c h 1973-2005. Przy sp o rz ^ d z a n iu wykresu
wykorzystano informacje o p oszczegolnych p ra c o w n ik a c h uzyskane z amerykanskiego
Biez£|cego Przeglc|du Ludnosci (C urrent Population Survey - C P S )14. K a z d a krzvwa
na ilustracji pokazuje ewolucjtj piac p ra c o w n ik o w o danym w y k sztalcen iu - „niepeine Przyczyny rosnqcych nierownosci ptacowych
sre d n ie ” , „sre d n ie” , „ n ie p e in e w yzsze” , „w yzsze”, „magisterskie i wyzsze” - w.stosun-
ku do p rac o w n ik o w m aj^ cy ch tylko dyplomy u k o n c z e n ia sz k o l s re d n ic h . Wszystkic { Co jest powodem rosnacych nierownosci piacowych? Panuje powszechna zgoda co do
wzgi^dne place nastqpnie podzieione przez ich wartosc z 1973 r., tak wi^c przeii-: .tego, ze glownym czynnikiem kryjqcym siq za wzrostem piac wysoko wykwaiifikowa-
czone szeregi ptac s^ rowne piacom z 1973 r. Na podstawie wykresow dochodzimy do nych pracownikow w porownaniu z piacami pracownikow o niskich kwaiifikacjach jest
nadzwyczaj zaskakujaEcego wniosku. ■'S.tafe zwi^kszanie siq popytu na wysoko wykwalifikowanych pracownikow w stosunku
;do popytu na pracownikow nisko wykwalifikowanych.
14 O CPS i niektorych jego zastosowaniach pisalismy w rozdziale 6.
 RozdziaM ,j. Post^p techniczny: okres krotki, sredni i dtugi
421

Ta tendencja wzglednego p o p y tu nie jest czy m s nowyrn. W mniejs 'v*'*'' W odroznieniu od wyjasnien opieraj^cych siq na handlu zagranicznym koncep-
mozoa byto zauw azyc ju z w la ta c h 60, i 70, K o m p e n s o w a io j^ je d n a k stm cja postepii technicznego faworyzuji|cego wykwalifikowanych pracownikow tiuma-
szanie slq wzglednej p o d az y wysoko wykwalifikowanych p raco w n ik o w : v . ' "• czy powody zrnian wzglsjdnego popytu w niem al wszystkich sektorach gospodarki.
tek mlodycli lu d z i zdobywal dyplomy szkoi sre d n ic h , s z e d l na studia, k oiic/ ; W tej kwestii wi^kszosc ekonomistow jest przekonana, ze post^p ten jest giownym
itd. Od poczatku lat 80, w zg l^ d n a podaz nadal wzrastala, le cz nie az tak sz> ' y czynnikiem wyjasniaj^cym zroznicowanie ptac.
zaspokoic ci^giy w zro st wzgiednego popytu. W r e z u lta c ie stale ro siy v/zgled
pracownikow wysokd wykwalifikowanych w przeciwienstwie do zarobkow p Czy z tego wszystkiego wynika, ze Stany Zjednoczone sj| skazane na staie rosn^ce
kow o niskich kwalifikacjach. dysproporcje piacowe? N iekoniecznie. Mozna wymienic co najmniej trzy powody do
Z czego wynika ta stala zmiana wzgl^dnego popytu? myslenia o tym, ze przyszlosc m oze roznic si^ od przeszlosci.

• Jednego rodzaju argumentacja koncentruje sie wokol roli handlu mi^dzy:"- • Tendencja do wzrostu wzgiqdnego popytu m oze po prostu stac si^ powolniejsza16.
w ego. Te firmy amerykanskie, w ktorych struktura zatrudnienia opiera ■ Na przykiad mozna przypuszczac, ze w przysziosci obstuga komputerow bedzie co-
nisko wykwalifikowanych pracownikach, sj| w coraz wisjkszym stopniu wj raz prostsza nawet dla niewykwalifikowanych pracownikow. Komputery bsjd^ mo-
z rynku przez import dobr produkowanych przez podobne firmy z krajow icn '; giy nawet zast^pic pracownikow wysoko wykwalifikowanych, ktorych umiej^tnosei
piacach. Alternatyw ' 4 zwi^kszaj^c^ konkurencyjnosc tego typu ameryl ■■ ■ ■:■"■.; ooieraj^. sie przede wszystkim n a liczeniu i zapami^tywaniu. Kiedy Paul Krugman
przedsi^biorstw jest przenoszenie p ro d u k c ji do k ra jo w o n isk ich p ia c a c r . vy obu ■'■':.■: inowii o moziiwosci zastcjpienia ksi^gowych, prawnikow i iekarz} 7komputerami, to
przypadkach r e z u lta te m jest stale tn a lej^ c y w Stanach Z je d n o c z o n y c h v-' jego stowa tylko w czesci byiy zabarwione ironi^.
p o p y t na n isk o wykwalifikowanych pracownikow. P o d o b ie h s tw a mi^dzy Ka- ° Postep techniczny nie jest egzogeniczny: tem at ten rozwijalismy w rozdziale 12.
mi handiu i skutkami posttjpu technicznego sa iatwe do dostrzezenia: : ■ ■ ■■:■ .;■ .- To, ile firniy wydajq. na B + R i n a wybor kierunkow badan, zalezy od oczeki-
handel zag ran iczn y , jak i post^p te ch n ic zn y s^ dobre dla g o sp o d a rk i ja k o eyv-isci, :: wanych zyskow. Niska wzgl^dna ptaca pracownikow niewykwalifikowanych moze
p ro w a d z ^ je d n a k do zmian strukturainych, k to r e p o g a rsz a j^ sy tu acj^ nickiorvch ,>j prowadzic firmy do wynajdywania technoiogii wykorzystuj i|cych niskie kwalifikacje
p rac o w n ik o w 15. 3
mniej zarabiajjjcych pracownikow. Innymi stowy, sity rynkowe mogq. doprowadzic
Nie ma watpliwosci, ze handel jest cztjsciowo odpowiedzialny za rosmice nie- ■ ■ w przysziosci do rozwoju technoiogii, ktore w mniejszym stopniu bcjd^ faworyzo-
row nosci p iaco w e. D o k ia d n ie jsz e badania w sk az u j^ je d n a k , ze h a n d e l odDowiada ■/ ■ wac pracownikow wysoko wykwaiifikowanych.
tylko za czesc zm ian w zgl^dnego p o p y tu . Najbardziej p rzek o n u j^cy m fakteni. kfdry . :• Wzgi^dna podaz wysoko wykwaiifikowanych pracownikow rowniez nie jest egzoge-
mozna przeciwstawic wyjasnieniom odwoluj^cym si^ wyi^cznie do handiu zas'Va- mczna. Duzy wzrost wzgi^dnych ptac pracownikow o wyzszym poziomie wyksztat-
nicznego, jest wzrost w zg l^d n eg o popytu na wysoko w ykw alifikow anych pracou ni- ;■ cenia oznacza, ze zysk z zatrudnienia lepiej wyksztalconego i wykwalifikowanego
kow w sektorach, ktore nie s^ narazone na zagraniczn£| konkurencj^. ■ :■■ pracownika jest wi^kszy niz przed 10 lub 20 laty. Wiqksze przychody z podnosze-
• Innego rodzaju argumentacja koncentruje si§ wokoi p o st^ p u tecliniczneg« ■■; nia kwalifikacji i poziom u ’,vyksztalcenia mog^ zwi^kszac wzgl^dn^ podaz wysoko
ry zujqceg o w ykw aliflkow anych p rac o w n ik o w . Nowe maszyny i nowe metodv wv- ■.-. wykwalifikowanych pracownikow i w rezultacie prowadzic do ustabilizowania si^
twarzania wymagaj^ dzis wi^kszej liczby wysoko wykwalifikowanych pracownikcnv :'■'■■ wzgl^dnych ptac, Wielu ekonomistow jest przekonanych, ze polityka odgrywa tutaj
niz kiedys. Rozwoj te ch n ik i k o m p u te ro w e j wymaga o d p raco w n ik o w doskonalenia . . ; wazn£i rol^. Polityka powinna zapewnic, aby nie by! obnizany poziom szkolnictwa
umiejetnosci posiugiwania si§ k o m p u te ra m i. Nowe metody wytwarzania wym;igaja -i-.' podstawowego i sredniego dost^pnego dla dzieci pracownikow niewykwalifikowa-
od pracownikow w i^kszej elasty czn o sci i wi^kszych u m ie j^ tn o sc i d o s t o s o w v w a n ia ■■"."■ nych. Powinna tez zapewnic dost^pnosc pozyczek przeznaczanych na opiacanie
si^ do nowych z a d a h . W i^k sza elasty czn o sc wymaga z kolei w yzszych kwalifikacji dalszej edukacji dia wszystkich, ktorzy decydujq si§ kontynuowac nauke.
i lepszego wyksztaicenia.

15 Pod^zaj^c za skutkami handiu mitjdzynarodowego zaszlibysmy zbyt daleko. Bardzici szczo-

goiow^ dyskusj^ o tym, kto zyskuje, a kto traci na liandlu zagranicznym, przedstawiajt|f'au) Krui:- -
rnan i Maurice Obstfeld w podreczniku Infernationcil Economics. Theory & Poticy, wyd. 7. K’ar.'on ;
and Addison Wesley, Boston, San Francisco, New York 2006 [polsld przeklad: Paul R. ttJ'ugmaii. ;
Maurice Obstfeld, Ekonomia miqdzynarodowa. Teoria ipolityka, t.l i 2, wydanie trzecie zmienmnc. 1,1Zauwazcie, ze na ilustracji 13.7 zroznicowanie ptac po 2000 r. nie wzroslo, Jest jednak jeszcze
yt wczesnie, aby wiedziec, czy wynika to ze zmiany tendencji.
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007].
 Cz^sc gtowna. Okres dl ■ Rozdziat 13. Postep techniczny: okres krotki, sredni i diugi
422 423

13.4. lis tftu c je , post^p technicz zrost 14000 PKB p e r capita

12000 )rea Potudniowa

Na za k o n c z e n ie tego ro zd z ialu chctj w ro cic do kwestii poruszanej na kc/:cu Dopr>j;u-.: )rea Potnocna
niego rozdziaiu: dla krajow siabiej rozwini^tych postep teehniczny to raczej pr< •
10000
nasladow nictw a, a nie proces tw o rze n ia innow acji. D o b ry m tego p rzy k la d em s% C •,
i inne kraje azjatyckie, D lac ze g o w i^c tak wiele innych k ra jo w n ie je s t w stanie
te g o sa m e g o ? J a k w sk az y w ate m w r o z d z ia le 10. p y ta n ie to przenosi nas z m a ■ ■
ekonomii do ekonomii rozwoju i dia oddania wagi tego problem u potrzebny b ?
6000
caty podrecznik ekonomii rozwoju. Jest to jednak problem zbyt wazny, aby go w
miejscu zupeinie pomin^c.
W celu uchwycenia istoty tej kwestii porownajmy Kente i Stany Zjednoczope. 4000

W 2004 r. PKB na osobsj mierzony wediug parytetu siiy nabywczej (PSN ) byt w
oii rowny 1/30 PKB na osobQ, wediug PSN, w Stanach Zjednoczonych. Roznic ; ■,' 2000
wynikala po cz^sci ze z n a c z n ie n iz sze g o poziom u k a p ita tu na p ra c o w tiik a w Kenii.;
Inna cz§sc ro zn icy b y la wynikiem nizszego poziomu tech n o lo g ii stosowanych w Kcnii, ;
Szacuje sie, ze w Keniiyl, stan technologii, jest rownv okoio 1/15 poziomu te c h n o lo jtii,
IHSU 1960 1970 1980 1990 1998
w Stanach Z jed n o czo n y ch . D laczeg o poziom te ch n o lo g ii w K en ii jest tak niski? K e n la ..
llu s tra c ja 1. PKB na osobq w edtug PSN dla Korei Poinocnej i Korei PoSudniowej w latach 1950-1998
jak wi^kszosc innych u b o g ic h krajow, ma d o s t^ p do w i^k szo sci swiatowych. zdobycvv
technologiczn y ch . Co stoi na przeszkodzie zaadaptowaniu te c h n o lo g ii z krajo w o v\v-
sokim poziom ie technologicznym i szybkiemu skroceniu dystansu dziel^cego Ke:r'e Jak jed n ak pokazano na ilustracji 1, po 50 iatach PKB na osobe jest dziesi^cio-
od Stanow Zjednoczonych? krotnie wi^kszy w Korei Poiudniowej niz w Korei Polnocnej - wynosi odpowiednio
Mozna myslec o wielu potencjalnych odpowiedziach - od polozenia geografic/ni.-- 12 tys. dol. i 1100 dol. Zjednej strony, Korea Poiudniowa przyst^piia do OECD, klubu
go i kiimatu do uwarunkowan kulturowych. Wi^kszosc ekonom istow wierzy jednak. krajow bogatych. Z drugiej strony, w K orei Polnocnej PKB na osobe^ zmniejszyi s«j
ze glownym zrodtem probiem u dla krajow ubogich, a dla Kenii w szczegolnosci s,'! o prawie 2/3 od potowy lat 70., kiedy osi^gn^ia swoj najwyzszy poziom zam oznosci
siabo rozwini^te instytucje. ( 3 ( d o i . na osob^); ponadto doswiadczyia na szerok^ skalq klqski gtodu.
i do tego doszio? W Korei Poiudniowej i w Korei Poinocnej instytucje i organi-
gospodarki byiy w tym czasie zupetnie odm ienne. W Korei Potudniowej oparto
si^ na kapitaiistycznej organizacji gospodarki i mimo silnej tendencji do interwencjo-
Znaczenie instytucji: Korea Potnocna i Korea Pofudniowa nizmu panstwowego wspierano takze wtastiosc prywatn^ i zapewniano prawn^ ochro-
n^ prywatnym producentom . Korea Potnocna oparta si^ na centrainym pianowaniu.
Po kapitulacji J a p o n iiw 1945 r. Korea formalnie odzyskaia niepodlegiosc, leczzosia-;; Przemyst zostat szybko upanstwowiony . M ale przedsi^biorstwa i gospodarstwa rolne
la podzielona wzdiuz 38. rownoieznika na dwie strefy okupacyjne. Arm ia radziecka-. zmuszono do przytqczenia si^ do wielkich spotdzieini, aby paiistwo mogio je latwiej
okupowaia czesc poinocn^, a amerykanska cz^sc poiudniow^. Proby obu stron roz-..' kontrolowac. Jednostkom nie gwarantowano piaw do prywatnej wlasnosci. Skutkiem
szerzenia swqjej jurysdykcji na c a t^ K o re ^ w yw otaly w y b u ch w o jn y trw aj^ cej od i 95()| tego byi upadek sektora przemysiowego i zatamanie si^ roinictwa. Lekcja wyptywajqca
do 1.953 r. Po zawieszeniu broni w 1953 r. Korea zostaia formalnie podzielona na dw;u z tego przyktadu jest smutna, lecz przejrzysta: instytucje maj^ wielkie znaczenie dla
panstwa: „Koreanskc| Republik^ Ludowo-Demokratyczn^” na poinocy i „Republike: wzrostu gospodarczego.
Korei” na poludniu. .;
Waznq. cech^ Korei przed podziaiem byia jej jednoiitosc etniczna i j^zykowa. Pol- mclio-. D aron Acemoglu. UnderstundingInstitutions, Lionel Robbins Lectures, 2004.
noc i poiudnie zamieszkiwali w zasadzie tacy sanii ludzie, o takiej samej kulturze
i takiej samej reiigii. Pod wzgl^dem gospodarczym obie cz^sci rowniez byiy barcizo
podobne. PKB na osob§ wedtug PSN (w dol. z 1996 r.) byi mniej wi^cej taki sam i wy-
nosii 700 dol. zarowno w Korei Poinocnej, jak i w Korei Poiudniowej.
424 Czesc giow na. Okr

425
Ja k ie instytucje m a j^ na mysli e k o n o m isc i? Przy s z e ro k im p o d e js c iu do s
najwazniejsze ra o g ^ byc prawa wlasnosci. Jesii ludzse spodziewaja sie sisj, ze
z d z ia ia ln o sc i gospodarczej bcjdcj p rz y w ia sz c z a n e p r z e z panstwo, wyiudzane
skoruinpowanych ii.rztjdnik.6 w lub kradzione, to tylko n ie w iele o so b d ec y d u je
zaMadanie przedsi^biorstw, wprowadzanie nowych technologii czy dokon},wai
w estycji. Na ilustracji 13.8 zestaw io n o PKB n a o so b ^ w ed iu g PSN w 199.5 r. (wy.
stano skale logarytmiczna) dla 111 k rajo w o ra z w sk a z n ik m ie rz^ cy s to p ie n oc
p rz e d utratii praw wlasnosci, stw o rzo n y dla k a z d e g o z tych k rajo w p rz e z pewn;
dzynarodowa organizacje biznesowt}. D odatnia korelacja PKB i wskaznika c
ny p ra w w tasn o sci je s t u d e rz a j^ c a (na ilu s tra c ji z a z n a c z o n o tez linie trendu):
ochrona jest powigzana z niskim PKB na osobe (najdalej po lewej stronie zir
si^ Zair* i Haiti); silna ochrona powicizana jest z wysokim PKB na o so b ^ (na
po prawej stronie w idzim y S tan y Zjednoczone, Luksemburg, N o rw e g i^ , Szwe
i H olandie)17.
Co ochrona praw w lm nosd oznacza w p ra k ty c e ? Oznacza to dobry sy sten
tyczny, w ktoryin rz^dzqcy nie konfiskuj^ maj^tku ani nie ograniczajq praw oby^
Oznacza to dobre sqdownictwo, sprawnie i szybko rozstrzygajcjce spory. Przy bc
szczegolowym ro zp atry w an iu sprawy o z n a cz a to ustawy przeciw w ykorzystyw an r,o-
ufnych informacji do d o k o n y w an ia transakcji g ieid o w y ch (insider trading), tak eov ia-
dzie chcieli kupowac akcje i w ten sp o so b finansowac rozwoj przed si^ b io rstw ; ozr.-yjr-:,
to jasno sformuiowane i wprowadzone w zycie prawo patentowe, aby przedsi^bk
inialy zach^ty do badah i opracowywania nowych produktow. Oznacza to dobre r,rawo
antymonopolowe, aby konkurencyjne rynki nie zamieniaiy si^ w m onopoie ni' .
teresowane wprowadzaniem nowych m etod wytwarzania i nowych produktow
mozna by jeszcze wydiuzac. (Szczegolnie dobitny przykiad roli instytucji przecJ.sia-
wiono w ramce 0 .2 ).
Bez odpowiedzi pozostaje jednak zasadnicze pytanie: d la c z e g o u b o g ie kraj;: r.ic
wprow adzajtj. tych dobrych instytucji? Odpowiedz brzmi: bo jest to trudne! Dla h-:ed-
nych krajow w prow adzanie takich rozw i^zan jest procesem ziozonym i trudnym. Oc/y-
wiscte na. iiustracji 13.8 przyczynowosc d z ia ia w obie strony: slabe zabezpieczcnic
przed k o n fisk at^ w iasn o sci p ro w a d zi do n isk ieg o P K B na o so b § . Jest roweiez tak. ze
nisk i PKB na osobq prowadzi do siabszego zabezpieczania praw wlasnosci: n'nogie
pahstwa s£| cz^sto zbyt biedne, aby stac je byio na przykiad na dobre s^dow nictw o lub
na skutecznie d z i a i a j ^ po licj^. T o tez p o p ra w a ja k o sc i instytucji i zapocz^tkovvanie
za d o w ala j^ ce g o cykhi wzrostu PKB i p o le p sz a n ia instytucji to cz ^ sto sprawy barcizo
trudne. Udaje sie to szybko rozw ijaj^cym si? k ra jo m azjatyckim. (Wi^cej szczegdiow
m o z n a znalezc w ramce 13.3). W i^k szo sc k rajo w afrykahskich n ie potrafi, jak doLycli-
czas, zainicjowac cykiu wzrostu PKB i poiepszania instytucji.

* Od 1997 r. oficjalna nazwa to Demokratyczna Republika Konga (przyp. tium.).

17Wskaznik dla Kenii wynosi 6. Kenia lezy ponizej linii trendu, co oznacza, ze kraj ten m£ ■ •
PKB n.a osobf;, niz mozna by sie spodziewac patrz^c tylko na wskaznik ochrony praw wiasno:,.
 Czesc gtowna. Okres dlugi Rozdzia! 13. Post^p techm czny; okres kratki, sredni i dtugi
426 _______________________________________________ ____________________ 427

w y'jasnienia roznie m i^d zy krajami przechodzaxymi transformacje a Cliinami. W ci^z

Co kryje siq za wzrostem gospodarczym Chin? jednak n ie ma o d p o w ied zi na pytanie, ja k C h in y potrafiiy tak la g o d n ie p rzejsc proces

Ramica 13,3
transformacji..

Od 1949 r., w ktorym powstafa Chinska R epublika Ludowa, do konca lat 71). cfii - Niektorzy z obserwatorow wskazuja. na uw arunkow ania kulturowe. Zwracaja
ski system gospodarczy opierai sie na centralnym planowaniu. D w ie wieikie refon ■/ uwage na opierajqc^ sie na naukach Konfucjusza tradycj^, ktora nadal dom inuje
polityczno-ekonomiezne, „W ielk i skok” z 1958 r. i „R ew o lu c ja k u ltu r a ln a ” z 1966 . w cfaihskim systemie wartosci, podkresiajac z n a c z e n ie ciezkiej pracy, szacunku dia
w koncu okazaiy si§ katastrofami spoiecznymi i gospodarczymi. W latach 1959-19' l zaangazowania i zaufania do przyjacioL Wszystkie te cechy, jak twierdz^ zw'olennicy
produkcja spadia o 20 %, a liczb^ smiertelnych ofiar glodu w tym okresie szacuje si^ : i takiej interpretacji, sa podstawq. instvtucji pozwalaj^cych na dobre dziaianie gospo-
darki rynkowej.
25 mln. W latach 1966-1968 ponownie odnotowano spadek produkcji o ponad IfH .
Po smierci przewodnicz^cego M ao Zedonga nowi przywodcy zdecydowali si^' i N iektorzy z obserw atorow zwracaj^ uwag^ na uwarunkowania historyczne.
stopniowe wprowadzanie mechanizmow rynkowych. W 1978 r. zapocz^tkowano refc - Wskazuj^ na to, ze w przeciwienstwie do Rosji okres funkcjonow ania centralnego
rolnictwa. Roinicy zobowi^zani byli do przekazywania ustalonej wielkosci zbiorc ■/ pianowania trwal w Chinach tvlko kilka dziesi^cioleci. Totez kiedy nastapii powrot do
pahstwu, lecz pozostaiq czqsck{ mogli handlowac na rynku. Z biegiem czasu rolni ■r gospodarki rynkowej, ludzie wci^z wiedzieii, jak funkcjonuje taka gospodarka, i latwo
uzyskaii coraz wi^ksze prawa do posiadania ziemi; dzisiaj gospodarstwa . . przystosowali si§ do nowego otoczenia gospodarczego.
w ytw arzaj^ mniej n iz 1% cafej p ro d u k c ji ro ln ej. R o w n ie z p o z a ro ln ictw em od !:oncn - Wi^kszosc obserwatorow zwraca uwag^ na znaczny stopien kontroli partii komuni-
la t 70. zacz^to przyznawac przedsi^biorstwom coraz w iqcej autonom ii p rz j no-;.:c;r:o- ■ stycznej nad przebiegiem procesu transformacji. Wskazuj^ oni, ze, w odroznieniu od
v/aniu decyzji p ro d u k cy jn y ch , a zasady o b r o tu rynkowego obejmowaly cor;.„-. Etiropy Srodkowo-Wschodniej, system polityczny nie zmienil si^, a rz^d byi w stanie
liczb^ dobr. W s p ie ra n o p ry w a tn ^ p rz e d si^ b io rc z o s c , k to r a przyjmowaia i c v n e regulowac tem po transform acji. W trakcie tego procesu rzqd potrafit jednoczesnie
p rze d si^ b io rstw m iejsko-w iejskich, k o lek ty w n y ch p rzed si?w zi§ c kieruj^cycl: sse moiv--:: eksperymentowac, pozwalaj^c, z jednej strony, przedsi^biorstwom panstwowym na
wem zysku. Do przyci^gania zag ran iczn y ch in w esto ro w wykorzystywano ulg- vjaiKc-' \ . kontynuowanie dziaialnosci, z drugiej strony zas gwarantowac prawa wtasnosci za-
we i specjaln e umowy. S k u tk i gospodarcze tych sk u m u lo w an y ch refom i byiy . - granicznym inwestorom (na ilustracji 13.8 wartosc wskaznika dla Chin jest rowna 7,7
sre d n i wzrost p ro d u k c ji na p ra c o w n ik a zwi^kszyi si^ z 2,5% w latach 1952-;977 do*. i niewiele odbiega od wartosci obliczonych dla krajow bogatych). Zagraniczni inwe-
storzy sprowadzili do Chin technologie z bogatych krajow, a z czasem t§ now^ wiedzq:
ponad 8 % od tej pory.
C zy ta k d u zy w z ro s t jest z a sk a k u j^ c y ? M ozna 'by twierdzic, ze nie. K ie a y wspo-'.C' przejmowaiy miejscowe przedsi^biorstwa. Z przyczyn politycznych takiej strategii nie
m n im y o o p isa n e j w r a m c e 13.2 d z ie si^ c io k ro tn ie w yzszej w y d ajn o sci pracy w K oret J : mogiy wykorzystywac rzqdy w Europie Srodkowo-Wschodniej.
Poiudniowej w p o ro w n a n iu z K o re ^ P o in o c n ^ , je s t ja s n e , ze c e n tra ln e p lan o w an io to;S Ograniczenia chinskiej strategii transformowania gospodarki styasne: prawa wia-
nadzw yczaj k iep sk i system gospodarczy. T o tez w y d aw aio b y si§, ze k ra je przeehodzaay:; . snosci nadai nie sj| dobrze chronione, a system bankowy jest nieefektywny. Jak dotych-
od centralnego zarz^dzania do gospodarki rynkowej powinny bez problemow osiagac .;; czas jednak problemy te nie stoj^ na przeszkodzie kontynuowaniu wzrostu.
duzy wzrost wydajnosci. Odpowiedz nie jest jednak tak oczywista, co widac na prz\-
kiadzie wielu gospodarek, k to r e od k o n c a lat 80. p rzeszly tra n sfo rm a c j^ gospodarcz;i. 'i'Wi^cej o chinskiej gospodarce pisze Gregoiy Chow, China ’s Economic Transformation, Black-
W wi^kszosci krajow Europy Srodkowej transform acji z reguiy towarzyszyi spaduk . well Publishers, New York 2002. Porownanie transformacji europejskiej i chinskiej przedstawia
PKB o 10-20%, a zw i^kszenie p ro d u k c ji ponad poziom sprzed ro zp o c z^ cia transfor- ;; Jan Svejnar, China in Light o fth e Perforrnan.ee ofC entral and East. European Economies, „I.ZA
r'Discussion P aper”, 2791, maj 2007.
macji wymagaio pi^ciu lub nawet wi^cej iat. W Rosji i pahstwach wylonionych z bylego
ZSR R spadek b yl nawet w i^kszy i trwai dluzej (w w i^kszosci k ra jo w przeiywajacych
tra n sfo rm a c j^ teraz u trz y m u je si§ w ysoki w zro st, ch o c jego s to p a jest znacznie mniej-

sza niz w Chinach). Pock.onowanie

W Europie Srodkowo-Wschodniej poczqtkowym efektem transformacji byi upa-
dek sektora panstwowego tylko cz^sciowo rekompensowany przez powotnv rozwoj
now ego sektora prywatnego. W Chinach sektor pahstwowy zmniejsza! sie znacz- 9 L.uozie cz ^ sto o b a w ia j^ siq, z e post^p te c h n ic z n y niszczy miejsca p ra c y i prowa-
nie wolniej, a jego z m n ie jsz a n ie si§ bylo wi^cej n iz p r o p o rc jo n a ln ie kompensovvanc, o wiekszego bezrobocia. Teoria i badania empiryczne wskazuja na to, ze s^
przez silny rozrost sektora prywatnego. P o ro w n a n ie to dostarcza bezposredmeao )awy w znacznej m ierze nieuzasadnione. Nie ma zbyt wieki argumentow,
428 Cz^sc giown
R ozdziat 35. Rostqp te ch niczny: okres krotki, sredm i dtugi
42 9

teoretycznych lub empirycznych na to, ze szybszy post<^p techniczny pi

wi^kszego bezrobocia. Pytania i probiemy
• Nie ma powodu, aby w krotkim okresie oczekiwac systematycznego zw
dzy zmianami wydajnosci i tendencjami do ksztaitowania sie bezrobocj Szybki sprawdzian
• Jesli w srednim okresie istnieje relacja mi^dzy zmianami wydajnosci a i
niem sie bezrobocia, to jest to raczej relacja odwrotna: jak sie v/ydajc
1. W y k o rz y stu j^ c in fo rm a c je z tego rozdziaiu o k re slc ie , k to re s p o s ro d p o n iz szy c h
wzrost wydajnosci prowadzi do wi^kszego bezrobocia, a wi^kszy wzrost ’
stwierdzen s£| prawdziwe, nieprawdziwe lub niepewne. Odpowiedz krotko uza-
do m niejszego bezrobocia. Wyjasnienie tego procesu jest nastcjpuj^c sadnijcie.
bezrobocie pogodzi z£|.dania placowe z mniejszym wzrostem wydajnosc
• Postep techniczny nie jest giadko przebiegaj^cym procesem , na ktorj a. Zm iany w zatrudnieniu i produkcji na osob^ w Stanach Zjednoczonych od
wszyscy pracow nicy. Jest to raczej proces zmian strukturalnych. Nawet :esl: -.vek- 1900 r. potwierdzaj^ argumentacj^, wedlug ktorej post^p techniczny prowadzi
szosc iudzi korzysta ze sredniego w z ro stu p o z io m u zycia, to z n a jd ^ si§ >xi : r;~ze- do staiego wzrostu zatrudnienia.
grani. Wraz z wprowadzaniem nowych dobr i opracowywaniem now b. Wszyscy pracownicy zyskujq. na procesie tworczej destrukcji.
wytwarzania stare dobra i stare metody wytwarzania dezaktualizujjj. si^. c. W ci^gu dwoch minionych dziesi^cioleci w Stanach Zjednoczonych piace re-
cow nikow stwierdza, ze na ich kw alifikacje zglaszany jest wyzszy p o p y t, i ci aine pracownikow nisko wykwalifikowanych spadaiy w porownaniu z placami
korzysci z post^pu technicznego. Inni widz£|, ze popyt na ich kwatifikai realnymi pracownikow wysoko wykwalifikowanych.
i cierpii| z powodu bezrobocia i/lub obnizki wzgl^dnych plac. d. Post^p techniczny prowadzi do zm niejszenia sit; zatrudnienia wtedy i tylko
• W ci^gu minionych 25 iat n ie ro w n o sc i p laco w e w S ta n a c h Z je d n o c z o n zv.iek- wtedy, kiedy wzrost produkcji jest mniejszy niz wzrost wydajnosci.
szaly si^. P ia c a realna nisko w y k w alifik o w an y ch p ra c o w n ik o w spadlr. r.ic 'yiko e. „Ozywienie bez wzrostu zatrudnienia” po recesji z 2 0 0 1 r. m ozna wyjasnic
w p o ro w n a n iu z plac^ reatn^ p ra c o w n ik o w wysoko w y k w alifik o w an y eh . aie tez niezwykle duzym wzrostem wydajnosci, ktoremu towarzyszyt gwattowny wzrost
obnizy ia si§ w kategoriach bezw zgl^dnych. Dwie giowne przyczyny teg'j zjiiwisKii l^cznego popytu.
to handel m i^d zy n aro d o w y i p o st^ p te ch n ic zn y faw oryzuj^cy wysoko wyW /allflko- f. Pozorny spadek naturalnej stopy bezrobocia w Stanach Zjednoczonych w dru-
wanych pracownikow. giej potowie lat 90. moze wyjasnic to, ze w tym okresie nast^pil niespodziewa-
• Trwaiy post^p tech n iczn y wymaga o d p o w ie d n ic h in sty tu cji. S zczeg o ln ic '.vazp.e sa_ nie duzy wzrost wydajnosci.
ustabilizowane i dobrze strz e z o n e prawa w iasn o sci. Bez odpowiednich. praw « la- g. Gdybysmy byli w stanie powstrzymac postqp techniczny, to doprowadzitoby to
snosci kraj prawdopodobnie b ^ d z ie tkwil w u b o stw ie . Z kolei jednak w iadom o. do spadku naturalnej stopy bezrobocia.
ze dia u b o g ie g o kraju wprowadzanie o d p o w ie d n ic h praw w iasn o sci jesi ti'udr.e.
■ 2. Zalozmy, ze gospodark^ opisuj£| ponizsze rownania:

ustalanie cen: P = (1 + j i ) { Wj A) ,
ustalanie ptac: W = A°Pe( 1 — u).
Najwazniejsze terminy
a. Przedstawcie rozwic|zanie dia stopy bezrobocia w sytuacji, kiedy P e = P, lecz
/.; A e nie jest r o w n e A Wyjasnijcie, jaki jest wptyw (Ae/ A ) na stop<? bezrobocia.
• Bezrobocie technologiczne 408
• Zmiana strukturalna 415 ;■
. Przypuscmy teraz, ze oczekiwania dotycz^ce zarowno ceny, jak i wydajnosci
s£| trafne.
® Tworcza destrukcja 415
• Proces destrukcji i tworzenia 415
b. Obliczcie wartosc naturainej stopy bezrobocia przy zatozeniu, ze narzut na
• Ozywienie bez wzrostu zatrudnienia 416 koszty jest rowny 5 %.
• Post^p techniczny faworyzuj^cy wykwalifikowanych pracownikow 420
c. Czy naturalna stopa bezrobocia zalezy od wydajnosci? Wyjasnijcie.
• Prawa wlasnosci 424
3. „Wyzsza wydajnosc pracy pozwala przedsi^biorstwom produkowac wi^cej dobr
■ przy tej samej liczbie pracownikow, a tym samym sprzedawac te d o b ra po tej
 Czqsc giow na, Okr 1 3 - PostgP te c h n ic zny: okres krdtki, sredni i diugi
430 431

samej lub nawet nizszej cen ie. D la te g o p rz y ro sty w y d ajn o sci m o g ^ sta c. Zalozmy natomiast, ze faktyczna wydajnosc, A , zwieksza si^, iecz oczekiwana
n a tu ra ln ^ stoptj bezrobocia bez w w olyw ania in flacji” , Z in le rp re tu jc wydajnosc, A e, nie zmienia si§. Porownajcie wynik uzyskany dla tego zaiozenia
dzenie. z wynikiem uzyskanym w punkcie b. Wyjasnijcie roznice.
4. W jaki sp o so b zm iany polityki w y m ie n io n e w punktach a - d m o g ^ w 7. Technoiogia i rynek pracy.
iuke placowc| rniedzy nisko i w ysoko w ykw alifikow anym i p rac o w n ik am i W D odatku do rozdziaiu 6 poznalismy, jak mozna rownania ustalania piac i usta-
Zjednoczonych? lania cen wyrazic w kategoriach popytu na prac^ i podazy pracy. W tym miejscu
a. Wzrost wydatkow na komputery w szkoiacli publicznych. rozszerzymy analiz^ uwzgl^dniajqc post^p techniczny.
Przyjmijmy rownanie ustalania piac:
b. Ograniczenie liczby obcokrajowcow uprawnionych czasowo do pr? ■. '
rykanskim rolnictwie. W /P = F(u, z),
c. Wzrost liczby publicznych szkoi wyzszych. ' ■'■■:
d. Zwolnienia podatkowe dla przedsi<jbiorstw ze Stanow Zjednoczony ■■ ■■ ;■ jako rownanie odpowiadaj^ce podazy pracy. Przypomnijmy, ze dla danej siiy ro-
boczej, L , stope bezrobocia, u, mozna zapisac jako:
ryce Srodkowej. ■"■■"
u = 1 -N/L,
Do namysiu '■ gdzie N to zatrudnienie.

a. Podstawcie wyrazenie dia u do rownania ustalania piac.

5. Post^p techniczny, rolnictwo i zatrudnienie, \ ;4
„Ci, k to rz y tw ierd z^, ze postqp te c h n ic z n y nie zmniejsza zatru d n ien i;... V;1 b. Wykorzystuj^c reiacj^ przedstawion^ w odpow iedzi na pu n k t a, wykreslcie
zwrocic uwagq na rolnictwo. Na pocz^tku ubiegiego wiekn w Stanach 2 . r oz/v- /A krzywq podazy pracy na diagramie ziV n a osi poziomej, a W / P, placq realn%
nych zatrudnionych byto 11 mln najemnych p raco w n ik o w ro ln y ch . Dzis.u;j y.y.i u:n :'t-; na osi pionowej. Rownanie ustalania cen zapisujemy jako:
mniej n iz 1 mln. Jesli we w szystkich sektorach n a s t^ p i taki wzrost w yd'-' i" !■:':■;■■
w rolnictwie w XX w., to za sto iat nikt nie b ^ d z ie zatrudniony”. P = (1 + /jl) M C ,
to stwierdzenie. gdzie M C to krancowy koszt produkcji. Dla nadania nieco wi^kszej ogolnosci
6 , Wydajnosc i krzywa itjcznej podazy. naszej dyskusji w tekscie zapiszem y M C = W x M PL, gdzie W jest piac£|,
Przyjmijmy, ze w danej gospodarce produkcj^ opisuje rownanie: a M PL jest krahcowym produktem pracy.
c. Podstawmy wyrazenie okresiaj^ce M C do rownania decvzji cenowych i roz-
Y^AN.
wiqzmy je dia placy realnej, W / P. Wynikiem jest popyt na prac^ z W / P jako
Zaiozmy, ze ustalanie cen i u s ta la n ie piac o p isu j^ ro w n a n ia : funkcja M PL oraz narzutu na koszty /x.

ustalanie cen: / ’ = ( ! + / j.)(W/A), D ia uproszczenia zaiozyiismy w tekscie, ze M PL przy danym poziom ie tech-
ustalanie plac: W ~ A eP e( 1 — u). noiogii bvta stala. Przyjmijmy tutaj bardziej realisiyczne zaiozenie, ze MPL spada
wraz z zatrudnieniem (przy danym poziomie teehnologii).
Przypomnijmy, ze relacje mi^dzy zatrudnieniem , N, siiat robocz£|, «L, a stopa
bezrobocia, u, wyraza rownanie: ■ ■ d. Zakiadaj^c, ze M PL spada wraz z zatrudnieniem wykresleie krzyw^ popytu
: n a prac^, ktor^ wyprowadziiiscie punkcie c. Wykorzystajcie ten sam wykres
N = (l~u)L. co w punkcie b.
a. W y p ro w ad zcie krzywa icjcznej p o d a z y (czyli re la c j^ m i^ d z y pozionr-em ccn e. Co dzieje si^ z krzyw^ popytu na prac^, kiedy poprawia si^ poziom technoio-
a poziomem produkcji przy danym narzucie na koszty, rzeczywistyin i o c z c k i - gii? (Wskazowka. Co dzieje si^ z MPL gdy technologia poprawia si§?). Wyja-
wanym poziomie produkcji, sile roboczej i oczekiwanym poziom ie cenj. vV\- snijcie. W jaki sposo'b wzrost poziomu technoiogii oddziaiuje na piace realne?
jasnijcie znaczenie kazdej ze zmiennych. 8 . Post^p techniczny faworyzuj^cy wysoko wykwalifikowanych pracownikow w Sta-
b. Pokazcie, jaki wplyw b ^ d z ie m ia i p ro p o rc jo n a ln y wzrost^! orazzl 1 o ?n a -, '■ . nach Zjednoczonych i w Europie.
cza, ze stosunek/i‘' / A pozostaje n ie z m ie n io n y ) na p o lo z e n ie krzyw ei Sacznm .
podazy. Wyjasnijcie.
 Czesc gtowna. Okres Rozdziat 13. Postep techniczny: okres krotki, sredni i dtugi
432 433

W zadaniu tym wykorzystano z a p re z e n to w a n e w p u n k c ie 7 p o d e js c ie z p unJ Do dalszych przemysien

widzenia p o p y tu na p ra c ^ i p o d azy p racy do opisu w y d arze n n.a lynku p ra q
9. Proces destrukcji i tworzenia.
nach Zjednoczonych i w Europie.
S tan y Z jednoczone, Wyobrazmy sobie, ze w gospodarce funkcjonuj^ dwa ry Bureau o f L a b o r Statistics p rz e d sta w ia p ro g n o z y z a tru d n ie n ia w p o szczeg o ln y ch
pracy - jeden. dla pracownikow wysoko wykwalifikowanych, drugi dia pracow zawodach z uwzglednieniem najwyzszych spadkow i wzrostow. Zinterpretujcie
kow nisko wykwalifikowanych. tabeie dostepne na stronie www.bls.gov/emp/emptab 4 .htm (dla najwy^zszych spad-
kow) oraz www.bls.gov/emp/emptab3.htiii (dla najw yzszych wzrostow).
a. Zaiozmy, ze popyt na wysoko wykwalifikowanych pracownikow rosnie, a 1
pyt na nisko wykwalifikowanych pracownikow spada. Co stanie sic; z piacE a. W przypadku ktorych grup zawodowych zmiany technologiczne wywoluj^
realnymi przy danej wielkosci sity roboczej? spadki zatrudnienia? W przypadku ktorych zawodow spadki wywoiuje kon-
kurencja miedzynarodowa?
Europa. Wyobrazmy sobie, ze w E uropie tez stj dwa rynki pracy, lecz na r
b. W przypadku ktdiych grup zawodowych zmiany technologiczne wpiywaj^ na
ku nisko wykwalifikowanych pracownikow obowicj.zuje piaca m inim alna wyz 1 ,
prognozowane wzrosty zatrudnienia? W przypadku ktorych grup zawodowych
niz piaca rownowazEjca rynek pracy*. W rezultacie zatrudnienie jest wyznaczc
na prognozowane zmiany wpiywaj^ zmiany d em o g ra ficz n e (na przykiad sta-
przez przeciecie krzywej popytu na prac^ i krzywej piacy minimalnej. Rozn
rzenie si^ ludnosci w Stanach Zjednoczonych) ?
mi^dzy podazq. pracy a popytem na prac^ przy piacy m inim alnej reprezent
c. Porownajcie wymagane wyksztaicenie dla grup zawodowych z maiejj|cym i ro-
bezrobocie. snqcym zatrudnieniem (wymagania przedstawia ostatnia kolumna w obu ta-
b. Przyjmijmy, ze popyt na niewykwalifikowanych pracownikow w Europie spa . belach). Czy dostrzegacie wpiyw post^pu technicznego?
Jaki bedzie tego skutek dla ksztaltowania sie placy realnej dla niewykwalifi d. Inn% cechc| am erykanskiego rynku pracy jest rosn^ce zatrudnianie pracow-
wanych pracownikow? Jaki bedzie tego skutek dla bezrobocia? Porownaj-"'-’ nikow tymczasowych. W jaki sposob zjawisko to wic|ze si^ z wymaganym wy-
wyniki uzyskane dla Europy z wynikami uzyskanymi dla Stanow Zjednoc/.t.- ksztaiceniem dla grup zawodowych o rosn^cym i malej^cym zatrudnieniu?
nych w punkcie a. 10. Piace realne.

P o ro w n a n ie wynikow W tym rozdziale przedstawiono wzgledne piace pracownikow wysoko i nisko wy-
kwalifikowanych. Ponizsze pytania dotycz^ ewoiucji piac reainych.
c. Wykorzystuj^c wszystkie powyzej opisane elem enty, odpow iedzcie na d
pytania. W ktorej gospodarce wzrost nierownosci piacowych b^dzie wi?ks;zv. a. Opierajc|C siq na przedstawionym w tej ksit|zce rownaniu ustalania cen, okre-
kiedy wzrosnie popyt na pracownikow wysoko wykwalifikowanych, a zmniej , . slcie, w jaki sposob piace realne zmieniaj^. sie wraz z postQpem technicznym.
sitj popyt na pracownikow niewykwalifikowanych? Ktora gospodarka o d n o tu je Wyjasnijcie. Czy w okresie od 1973 r. do dzisiaj mial miejsce post^p technicz-
wyzszy w zro st b ez ro b o cia ? Odpowiadaj^c na te pytania zaiozcie, ze piaca m>ni- ny?
malna na rynku pracy pracownikow wysoko wykwalifikowanych nie przekracza b. Znajdzcie tabelsj B-47 na stronie Economic Report ofthe President (www.gpoae-
piacy zapewniaj^cej rownowag^. cess.gov/eop/). Przyjrzyjcie si^ srednim realnym zarobkom godzinowym w sek-
d. Choc poczynione wyzej rozroznienia mi^dzy Stanami Zjednoczonymi i Europa. torach niezwi^zanych z roinictwem (non-agriculture industries) w cenach z 1982
nie sj| do konca zgodne z rzeczywistosci^, to jednak mozna je wykorzystac :k> r. Porownajcie stawki godzinowe z 1973 r. i stawki godzinowe w ostatnim roku
uchwycenia prawidiowosci rz^dzq.cych funkcjonowaniem obu rynkow pracy uwzgl^dnionym w raporcie.
W jaki sposob wasze odpow iedzi odnosz^ si^ do wydarzen obserwowanych c. Wykorzystuj^c dane o wzglgdnych piacach przedstaw ione w tym rozdziale,
na rynku pracy w gospodarce europejskiej i amerykanskiej w ci'4 gu ostatnicn okreslcie, co wynika z waszej odpowiedzi w punkcie b w zwi^zku z ewolucjc|
20 lat? plac realnych dla niewykwalifikowanych pracownikow od 1973 r. Jak udzielone
wczesniej odpowiedzi tiumacz^ silc; wzgl^dnego spadku popytu na pracowni-
kow nisko wykwalifikowanych?
* Warto zauwazyc, ze w Stanach Zjednoczonych rowniez obowi^zuje federalne prawo okreslajiico
d. Co mogio zostac pom iniqte w anaiizie kosztow zwic|zanych z zatrudnianiem
place minimalnq,, cfaoc jest ono mniej restrykcyjne niz w wi^kszosci panstw europejskich, w k t o i >
wprowadzono piac^ minimalncj. Piaca roinimalna ustanowiona na poziomie wyzszym niz piaca zapcw- pracownikow? Czy pracownicy otrzymuj^ tez wynagrodzenie za prac§ w formie
niaj£|ca rownowage w literaturze angloj^zycznej jest nazywana binding minimum wage (przyp. timn.j. innej niz piace?
434 Czesc gSowna, Okres dtugi

Economic Policy Instltute (EPI) publikuje w serii wydawniczej The State o f

WorkingAmerica dokladne informacje na teinat plac realnych uzyskiwanych przez
rozne grupy pracownikow. Czasami dane z tych publikacji dost^pne sa na stronie
w w w .stateo fw o rk in g am erica.o rg ir

Literatura uzupetniajqca
• Wl^cej o procesie realokacji, ktory charakteryzuje wspoiczesne gospodarki, moz-
na znalezc w raporcie The Chiirn: The Paradox ofProgress, sporzqdzonym przez Nast^pne cztery rozdziaiy to pierwsze wazniejsze rozszerzenie czesci
Federal Reserve Bank of Dallas w 1993 r. gtownej podr^cznika. Koncentrujemy si§ w nich na roJi oczekiwan
• Fascynuj£|cy obraz przeobrazenia rvnku pracy przez kom putery ukazujq Frank we fluktuacjach produkcji.
Levy i Richard Murnane, The New Division ofLabor: How Computers are Creating
the NextJob Market, Princeton University Press, Princeton, NJ 2004.
® W sprawie znaczenia instytucji dla w zrostu gospodarczego zob. A bhijit Baner-
jee i E st’h er Dufio, Grcmih Theoty ihrough ihe Lens o f Development E conom ics ,
w: Handbook o f Econom ic Growth, North H olland, Amsterdam 2005 (zwlaszcza
Bozdziaf 14
podrozdziaiy 1-4 rozdziaiu 7).
» Wiecej o instytucjach i wzroscie zob. D aron Acem ogiu, Understanding Institutions , ' W rozdziale 14 przedstawione dwie wazne idee. Po pierwsze, rozroznia si^
2004 (cep.Sse.ac.uk/events/lionel_robins.asp). w nim realn^i i nom inalna stop^ procentow a. Po drugie, wprowadzone zostaje
poj^cie oczekiwanej biez^cej wartosci zdyskontowanej. Rozdziai konczy si^ omo-
wieniem hipotezy Fishera, wediug ktorej w srednim okresie nominalne stopy pro-
centowe w peini odzwierciedlaja wzrost inflacji i podazy pieni^dza.

Rozdziat 15

Przedmiotem rozdziaiu 15 jest rola oczekiwah na rynkacii finansowych. Najpierw

uwaga zostaje poswi^cona kwestii cen obligacji i rentownosci obligacji. Pokazana
zostaje przydatnosc krzywej rentownosci do szacowania oczekiwanych przyszlych
stop procentowych. Nast^pnie analizowane sa ceny akcji oraz ich zaleznosc od
oczekiwanych przysziych dywidend i stop procentowych. Rozdziat zamyka pytanie
o to, czy ceny akcji zawsze odzwierciedlaja rzeczywist^ wartosc przedsi^biorstw,
czy mogi| byc ksztaitowane przez mechanizmy zwiazane 2 mod£[ lub spekuiacjq.

ioziziaf 16

w rozdziaie 16 skupiam y si^ na roli oczekiwan w decyzjach dotyczt|cych kon-

sumpcji oraz inwestycji. Poziom wydatkow konsumpcyjnych zalezy od obecnego
dochodu, maj^tku oraz zasobow finansowych. Inwestycje zalez^ od biez^cych prze-
piywow gotowki oraz od oczekiwanej wartosci biez^cej przysziych zyskow.
 Rozszerzenia. Oczekiwania
436

CUons rozdziatu L7 jest przesledzenie wpiywu oczekiwan na fluktuacje poziom u

C iekm am r ;fin staw o w e nariQdzia
produkcji. Analiza zaczyna si^ od modelu IS -L M , w ktorym zmodyfikowany zosta-
je opis rownowagl na rynku produktow (relacja 15) tak, by pokazac rol^ oczekiwan
w ksztaitowaniu si^ wydatkow. Ponownie przeanalizowany zostaje wpiyw polityki
fiskalnej i monetarnej na poziom produkcji. W przeciwienstwie do wnioskow uzy-
skanych w cz^sci giownej podr^cznika okazuje si§, ze restrykcyjna polityka fiskalna
m oze czasami prowadzic do zwiekszenia produkcji nawet w krotkim okresie.
Konsum ent rozwazaj^cy zakup nowego sam ochodu musi zadac sobie kilka pytan:
„Czy mog^ bezpiecznie zacicjgn^c pozyczk^ na kupno samochodu? Jakiej podwyzki
placy mog§ oczekiwac w nadchodz^cym roku? Czy nadcic|ga recesja? Czy mog^ byc
pewny, ze nie strac^ pracy?”.
M enedzer obserwuj^cy wzrost sprzedazy musi zapytac: „Czy mam do czynienia
z przejsciowym ozywieniem , co oznacza, ze powinienem starac si^ o zaspokajanie
zwi^kszonego popytu za pomoc^ dost^pnych mocy produkcyjnych? Czy tez ozywienie
b^dzie dlugotrwale, a ja powinienem raczej zainwestowac w nowe maszyny?”.
Prezes funduszu emerytalnego, obserwuj^c boom na jynku akcji, musi zadac takie
oto pytania: „Czy ceny akcji b^djj dalej wzrastac, czy moze b^dzie wprost przeciwnie?
Czy rosn^ce ceny akcji odzwierciedlaj^ oczekiwania dotycz<|ce wzrostu przyszlych zy-
skow przedsitjbiorstw? Czy ja podzielam te oczekiwania? Czy powinienem zwitjkszyc,
czy zmniejszyc ilosc srodkow, ktore zainwestowaiem na gieidzie?”.
Przyklady te pokazuj^, jak wieie decyzji ekonomicznych zalezy nie tylko od tego, co
dzieje si^ dzisiaj, lecz rowniez od oczekiwan dotycz^cych przysziego biegu wydarzeii.
W istocie rzeczy niektore decyzje powinny byc w niewielkim stopniu uzaleznione od
biez^cej sytuacji. Wzrost sprzedazy, o ktorym s^dzimy, ze m a charakter przejsciowy,
nie powinien wpiywac na decyzje inwestycyjne przedsiebiorstwa. Sprzedaz mogiaby
powrocic do normainego, nizszego poziomu, zanim nowe maszyny zostaiyby urucho-
mione, a wtedy nie przydaiyby si^ do niczego poza zbieraniem kurzu.
W dotychczasowych rozwazaniach nie poswi^cilismy nalezytej uwagi roli ocze-
kiwah na rynku produktow oraz na rynkach finansowych. Pomin^lismy oczekiwania
przy wyprowadzeniu m odelu IS-LM , a takze w konstrukcji iqcznego popytu w mode-
hi/45-A D . Analizuj^c rynek dobr zakiadalismy, ze konsumpcja zaiezy od biez^cego
dochodu, a inwestycje od biez^cej wielkosci sprzedazy. Przy analizie rynkow finanso-
wych wrzucilismy aktywa do jednego worka, nazywaj<|c je „obligacjami”. Skupilismy
si^ nast^pnie na wyborze mi^dzy tak poj^tymi obligacjami a pieni^dzem, pomijaj^c
wj'bor mi^dzy obligacjami a akcjami, obligacjami krotko- i diugoterminowymi itp.
Wprowadzilismy te uproszczenia, aby zapewnic intuicyjne rozumienie podstawowych
zaleznosci. Teraz nadszedi czas na zastanowienie si^ nad rol^ oczekiwah we fluktu-
acjach gospodarczych. Poswi^cimy tem u ten i trzy nast^pne rozdziaiy.
W niniejszym rozdziale, traktuj^cym o kwestiach podstawowych, wprowadzamy
dwa podstawowe poj^cia.
 Rozszerzenia. Qczekiwan Rozdziai 14. Oczekiwania: podstawowe narzejdzia
438 439

• W podrozdziale 14.] badamy rozroznienie mi^dzy realnq a nominalnq stopi| pri z a r o k w y p la c ic 1,045 d o l. Mowi^c ogolniej, jesli nominalna s to p a procentowa
centowij. w ro k u t w y n o s i i to p o z y c z e n ie 1 d o l. dzisiaj wi^ze sisj z k o n ie c z n o s c ia z w ro c e n ia
» W podrozdzialach 14.2 i 14,3, opierajcj.c si^ na tym rozroznieniu, pow tornie ro 1 + i d o l. za rok (uzywam tu zamiennie okreslen: w tym roku zamiast dzisiaj o ra z
patrujem y wplyw w zrostu podazy pieni^dza na stopy procentow e. R o zw a za n ia' w nast§pnym roku zam iastza rok).
prowadzq. do zaskakuj^cego, ale wazeego wniosku; wi^kszy wzrost podazy pieni • Realnymi stopam i procentowymi2 nazywamy stopy procentow e w yrazone w kate-
dza prowadzi do nizszych nom inalnych stop procentow ych w krotkim okresie, 1& goriach koszyka ddbr. Jesli oznaczymy re a ln t| stop§ procentow ^ w roku t ja k o r, to,
do wyzszych stop nom inalnych w okresie dtugim, z d e fin ic ji, pozyczenie rownowaznosci koszyka dobr w tym roku wymaga zw rocenia
® W podrozdziale 14.4 wprowadzamy drugie podstaw ow e poj^cie: oczekiwanq bi rownowaznosci 1 + r koszyka do b r w roku p rz y s z ly m .
zqcq wartosc zdyskontowanq.
Jak wygl^da zaleznosc miqdzy nom inalnym i i realnym i stopam i procentow ym i?
W jaki sposob m ozem y przejsc od nom inalnych stop procentow ych, k to re faktycznie
obserwujemy, do realnych stop procentowy'ch, zazwyczaj niedostrzeganych? Intuicyjna
14.1. ioiiinalne I reaSne stopy procentow e odpow iedz jest nast^puj^ca: m usim y skorygow ac nom in aln e stopy p ro cen to w e tak,
aby uwzgl^dnic oczekiw an^ inflacj^.
Przesledzm y w yprow adzenie kro k p o kroku.
W styczniu 1981 r. stopa oprocentow ania jednorocznych amerykanskich bonow si Zatozrny, ze gospodarka wytw arza tylko jed n o dobro - chleb (inne dobra, w tym
bowych (one-year T-bill rate) w ynosiia 12,6%. W styczniu 2006 r. sto p a ta osi^gr dzem, dodam y pozniej). Oznaczmy jednoroczn<| nominaln^ stop^ procentow ^, wyra-
poziom zaledw ie 4,5% . C hoc wi^kszosc z nas nie m oze zapozyczac si^ po tej sa zonq w dolarach, przez it. Jesli w tym roku pozyczacie 1 dol., to w nast^pnym roku mu-
stopie co rzqd, stopy procentow e, z ktorym i spotykam y siq jako konsum enci, rowi sicie zaplacic 1 + it dol. N ie interesujq. was jed n a k dolary. Tym, co naprawd^ chcecie
znacznie si^ obnizyly w porow naniu z 1981 r. Z apozyczanie si^ byto zatem o w wiedziec, jest odpow iedz na pytanie: „Jesli w tym roku pozyczam wystarczaj^co duzo,
tansze w 2006 r. aby m iec jeszcze je d e n bo ch en ek chleba, to ile, w przeliczeniu na bochenki chleba,
Czy aby na pewno? Stopa inflacji w 1981 r. wynosiia okoio 12%, a w 2006 r. os:-> b^d^ m usiai oddac za ro k ? ”.
lo 2% . W ydaje si$, ze ta kwestia jest istotna: stopa procentow a mowi nam , ile dola W uzyskaniu odpow iedzi pom oze nam ilustracja 14.1. W gornej cz^sci ilustracji
b^dziemy m usieli w przysziosci zapiacic w zam ian za posiadanie dodatkow ego do pow torzona je st definicja jednorocznej realnej stopy procentow ej. Cz^sc doina poka-
dzisiaj. zuje, w jaki sposob m ozem y uzyskac jednoroczn^ realn^ stopfj procentowti, opieraj^c
K onsum ujem y jed n ak nie dolary, lecz dobra. si^ n a inform acjach dotycz£j.cych jed n o ro czn ej n o m in aln ej stopy procentow ej o raz
K iedy sie zapozyczam y, wazntj. dla nas in fo rm a cj^ je s t to, z ilu d o b r b^d zie:r;y ceny chleba.
m usieli w przysziosci zrezygnow ac w zam ian za dobra, k to re dostajem y dzisiaj. Po~
dobnie, kiedy pozyczamy, chcem y w iedziec, ile do b r (a nie ile dolarow ) dostanit • Zacznijm y o d strzalki skierow anej w dot, um ieszczonej w lewej dolnej cz^sci ilu-
w przyszlosci w zam ian za dobra, z ktorych dzis rezygnujemy. Inflacja sprawia, ze ■■ ■ stracji 14.1. Przypuscmy, ze chcem y zjesc w tym roku dodatkow y b o ch en ek chle-
to ro zro zn ien ie w azne. Otrzym ywanie wysokich o d se tek traci sens w sytuacji, ki ■: ba. Jesli cena b o chenka wynosi obecnie Pt d o l, aby go zakupic, musimy pozyczyc
inflacja w d a n y m okresie jest tak wysoka, ze u n ie m o z liw ia zakup w i^ k sz e j n iz uzis F doi.
ilosci d o b r w przyszlosci. • Jesli przez it oznaczymy jednorocznt| nom inalnq stop^ procentow q (czyli stope wy-
W tym miejscu w arto wprowadzic poj^cia nom inalnej i realnej stopy procento1. ■ razo n ^ w dolarach), to pozyczaj^c P dol. b^dziem y m usieli zwrocic (1 + it) Pt dol.
w przysztym roku. Pokazuje to skierow ana w praw o strzatka w dolnej cz^sci ilu-
• N o m in a ln y m i s to p a m i p ro c e n to w y m i1 nazyw am y stopy p ro c e n to w e w yrazone stracji.
w d o larach (lub, ogolniej, w jed n o stk ach w aluty n arodow ej). Stopy procentowe • P raw dopodobnie je d n a k interesuj^ nas nie dolary, lecz bochenki chleba. D latego
w y m ie n ian e n a stro n a c h fin an so w y ch gazet s^ w la s n ie stopami n o m in a ln y m i. Na w tasnie ostatni krok polega n a przeliczeniu dolarow z pow rotem na ilosc chleba.
przyklad kiedy mowimy, ze sto p a oprocentow ania jednorocznych bonow skaroo- N iech Pte+l oznacza oczekiw an^ przez nas cen^ chleba w przysztym roku (indeks
wych wynosi 4,5 %, znaczy to tyie, ze za kazdego pozyczonego do lara rz^d obiecute gorny e inform uje o tym, ze m am y do czynienia z oczekiwanq. cen^.; przyszta cena

i Nominalne stopy procentowe to stopy procentowe wyrazone w dolarach. - Realne stopy procentowe to stopy procentowe wyrazone za pomoc^ koszyka dobr.
 Rozdziai 14. Oczekiwania: podstawowe narzedzia 441
R o z sze rze n ia . Qczekwvania

440
K orzystaj^c z ro w n an ia (14.2), podstawiam y w yrazenie P / Pti x z rownania
(14,1) jako 1 / (1 + frt+i). Podstaw iaji|c do row nania (14,1) otrzymujeiiiy4:

., , 1+ r
Defmicia realnej (1 + 0 = 7— ( 143)
stopy procentowej ‘■+ TCt+1

Jeden plus recilna stopa procentowa rdwna siq stosunkowi powi§kszonej o jeden nomi-
nalnej stopy procentowej do powiqkszonej o jeden oczekiwanej stopy infiacji.
Rownanie (14.3) pokazuje dokiadny stosunek realnej stopy procentowej do no-
minalnej stopy procentowej i oczekiwanej stopy inflacji. Kiedy jednak nominalna
stopa procentowa i inflacja nie zbyt wysokie (osi^gaj^c wysokosc ponizej 20%
Wyprowadzenie realnej
rocznie), dobre przyblizenie tego row nania daje prostsza relacja5:
stopv pTQcentowei

rt * it - . (14.4)

R ow nanie (14.4) jest proste. Warto je zapam i^tac. M owi ono, ze realna stopa
lln stra cja 14.1, Definicja i wyprowadzenie reainej stopy p procentowa rdwna jest (w przyblizeniu) nominalnej stopieprocentowejpomniejszonej
• '“ ' f
o oczekiwany poziom infiacji. W pozostaiej cz^sci ksi^zki cz^sto b^d^ uzywai tej re-
ch leb a n ie je s t n a m jeszcze znaiia), M ozna te ra z wyrazic oczekiw an^ prze,/., aas lacji tak, jakby byia row naniem . Nalezy pam i^tac, ze jest ona tylko przyblizeniem .
wysokosc przysziorocznej splaty pozyczki (w przeliczen iu n a b o c h e n k i ch 1 »a),
dzieli|c iiczbe dolarow , k to r ^ b ^d ziem y m u sie li o d d a c , (1 + i) P t, p rze z wy • ■ : Zw rocm y uwag^ na kiika konsekw encji row nania (14.4).
z o n ^ w d o lara ch oczekiw an^ cen^ c h le b a w przysziym ro k u 3, P ‘+v W ynik, c z v i
(1 + i t)Pt I Ptl j, przedstaw ia skierow ana w gorq strzaik a znajduj^ca sie; w p ra v c j 8 Kiedy oczekiw ana inflacja wyeosi 0, realna stopa procentowa jest row na nom inal-
nej stopie procentow ej.
czqsci ilustracji. ® Poniew az oczekiwana stopa inflacji przyjmuje z reguly w artosei witjksze od 0, real-
P otqczenie gornej i dolnej cz^sci ilustracji 14.1 w skazuje, ze je d n o ro czn a rea.ii.ia n a stopa procentow a jest przew aznie nizsza od stopy nom inalnej.
• Przy danej nominalnej stopie procentowej, im wyzsza jest oczekiwana stopa infla-
stopa p rocentow a r jest dana przez:
cji, tym nizsza jest realn a stopa procentow a.
l + r( - ( 1 + i'() ~ —. (14 J;
-^t+i W arto blizej przyjrzec si^ przypadkow i, w ktorym oczekiw ana sto p a inflacji row-
na jest nominalnej stopie procentowej. Przyjmijmy, ze zarow no oczekiwana inflacja,
Aby ta zaieznosc zanadto nie przerazaia, dokonam y dw och prostych przeksztalcen. jak i n o m in aln a stopa procentow a ksztaituj^. si^ na poziom ie 10%, a my jestesm y
pozyczkobiorcami, Z a kazdego 1 d o l, ktorego pozyczylismy dzis, b^dziem y musieli
® Oznaczmy oczekiw an^ inflacjcj w okresie pom ifdzy t a t + 1 przez Pt+r Przy za ; •
zeniu, ze mamy do czynienia z tylko jednym dobrem - chlebem , oczekiwana stopa
■Dodajmy 1 do obu stron rownania (14.2): 1 + 7t‘+] =1 + - P , ) i: przeksztaicmy je tak, by
inflacji rowna si^ oczekiwanej zm ianie wyrazonej w dolarach ceny chleba, mi§ 0 /.y’
pr F> 1 P, . ,
obecnym a przysziym rokiem , podzielonej przez cene obecn^: = —— . Odwrocmv obie strony rownama uzyskuj^c--------- - i poustawmy to
P, 1+ ^,‘j,
do (14.1).
W y tiu m a cze n ie zawarte jest w A n e k sie 2 na koiicu ksi^zki. P rzyjm ijm y, ze i = 10%' oraz n 1' = 5%.
Korzystaj^c z doktadnej zaleznosei (14.3), uzyskujemy r. = 4,8%, natomiast zaleznosc przybiizona
(14.4) daje iiain wynik 5%, co jest dobrym przyblizeniem. Jakosc tego przyblizenia pogarsza si^ jednak
J Jezeli ttiamy zaptacic vv przyszlym roku .10 dol., a oczekiwana przyszloroczna cena bocfi-.+< ze wzrostem i oraz jf'. Przy / = 100% oraz n ’ - 80% podstaw iaj% c do d o k ia d n e j z a le zn o sc i uzyskamy
chieba wynosi 2 dol,, to wartosc spiaty wyno.si 10/2, czyli pi^c bochenkow chieba, To dlatego po;V/u- p o d sta w ia jq c do z a le zn o sc i u p ro szczo n e j r = 20%, co jest zn a czn ^ roznic^.
liiisiny wartosc wyrazonq w dolarach, (.1 + it]Pt, przez oczekiwan% cene chleba w przyszfym roka, i" M
 Rozszerzenia. Oc Rozdzia) 14. Oczekiwania: podstawowe narz^dzia 443
442

oddac ] ,1 dol. za rok, jednak, w kategoriach mozliwych do nabycia dobr, dol;

miat za rok o 10% m niejsz^ w a rto sc niz obecnie. Jesli wiejc pozyczym y dzi;
waznosc 1 b o c h e n k a cfaleba, za rok b ^ d z ie m y m u s ie li zwrocic ro w n o w a z n . .'
niez 1 bochenka, Oznacza to, ze realny koszt zadiuzenia wynosi 0. Przyjmijr ■
ze jestesm y pozyczkodawcam i: za kazdego pozyczonego 1 dol. otrzym am y
1,1 dol. M ozliw o sc ta moze wygladac a tra k c y jn ie , jednak warto p a m i^ ta c c
w przeliczeniu na ilosc bochenkow chleba dolar w przysztym roku b^dzie m ia .: ■ ■ '
mniejszfj. o 10%. Pozyczaj^c rownowaznosc 1 bochenka, otrzymamy z p o w ro i... "
nowaznosc 1 bochenka: m im o nominalnej stopy procentowej wynoszqcej 10‘
stopa procentowa row na jest 0.
Przyjmowalismy dotychczas zatozenie o wystepowaniu w gospodarce tyll ■■
go d o b ra - chleba. N asze rozw azania m ozna je d n a k stosunkow o iatw o uo^ :.
przypadek z wisjksz?t liczb% dobr. Wystarczy podstaw ic poziom cen (czyli cen^ ' ■■. ".
dobr) za cen^ chleba w row naniu (14.3). Jesli ja k o m iern ik a poziom u cen
indeksn cen konsumenta (consumer price iridex - CPI), reaina stopa procen .
kaze, z jakiej w ielkosci k o n su m p c ji bedziemy m u sieli zre zy g n o w ac w przysziyn- ro'<u,
aby konsum ow ac wiecej dzisiaj.

1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
Nom inalne i realne stopy procentowe Chociaz nominalna stopa procentowa obnizyta si^ znacznie od pocz^tku lat 80 „ realna stopa procentowa byta w 2006 r. wyzsza niz
w 1981 r.
w Stanach Zjednoczonych po 1978 r,
Ilustracja 14,2. Nominalna i realna stopa oprocentowania jednorocznych amerykanskich bonow skarbowych
po 1978 r.
Mozemy teraz w ro cic do pytania z p o c z ^ tk u p o d ro z d z ia tu . Teraz mozemy je s?orrou-
lowac inaczej: „Czy realna stopa pmcentowa w 2006 r. b y ia n izsza n iz w 1981 r .; , nvy
okazji poszukamy odpowiedzi n a ogolniejsze pytanie: „ J a k k s z ta ito w a la si? re a in a : procentowci ex ante (ex-ante real interest rate). Ex ante, znacz^ce „przed (danym) fak-
stopa procentowa w Stanach Zjednoczonych od pocz^tku lat 80.?”, ' tem ”, nalezy ro zum iec jak o stan, „zanim stopa inflacji byla znana”. Z realizo w an ^
Odpowiedz pokazana jest na ilu stra c ji 14.2, p rz e d sta w ia j^ c e j nominalne i rcalnc stop^ nazywa si^ z kolei realn^. stopq. procentow ^. expost (ex-post real interest rate).
stopy procentowe po 1978 r. N o m in a ln ^ stope p ro cen to w ^, w y zn aczo n o , opicnijac sie;: Expost, znaczace „po fakcie”, wskazuje na to, ze rzeczywista stopa inflacji zostala juz
na oprocen.towa.niu je d n o ro c zn y c h amerykahskich b o n o w skarbowych (one-year T-bill: poznana.
rate) z pocz^tku roku. Aby uzyskac realnq. stop^ procentow ^, potrzebujemy miernikav Ilustracja 14.2 pokazuje znaczenie uw zgl^dniania inflacji w naszych rozwazaniach.
oczekiwanej inflacji, a m o w i^ c d o k ia d n ie - oczekiwanej stopy inflacji na pcczsttkth Mimo ze nominalne odsetki byly w 2006 r. znacznie nizsze niz w 1.981 r., realna stopa
kazdego z badanych lat. procentowa byla wyzsza w 2006 r. (osi^gaj^c poziom 2% ) niz w 1981 r. (kiedy wynosila
Na ilustracji 1.4.2 uzyto do pokazania oczekiwanej inflacji na p o c z ^ tk u d ar.eao roku * 0,8%). Mimo znacznej obnizki nom inalnych stop procentow ych zapozyczanie si^ bylo
prognoz publikowanych przez O E C D na koncu roku poprzedniego. N a przykfud pro-: w 2006 r. drozsze niz cwierc wieku wczesniej. Przyczyna tej zmiany byl, zapocz^tkow a-
gnozq. inflacji uzytq. do konstrakcji realnej stopy procentowej na 2006 r. jest prognoza : ny na poczatku lat 80., spadek inflacji oraz oczekiw an inflacyjnych6.
OECD z grudnia 2005 r., czyli 2,2%.
Z au w azm y , z e r e a ln a stopa procentowa ( i - t t 1’) opiera si$ na o c z e k i w u n i a c h in-
6 Zwrocmy uwag<j na znaczny spadek nominalnej i realnej stopy procentowej w latach 2000-2004,
flacyjnych. Jesli rzeczywista inflacja b^dzie si^ roznic od inflacji oczekiwanei. zrealizo- Byt to skutek podjfjtych przez Fed po 2001 r. decyzji dotycz^cych obnizenia nominalnych stop pro-
wana realna stopa procentow a (realized real interest rate) bsjdzie si^ roznic od realnej centowych w celu ziagodzenia skutkow recesji. Por. ramk^ 5.2 poswi^con^ recesji w Stanach Zjed-
stopy procentowej. Dlatego realn^ stop^ procentow ^ nazywa si^ czasem realna stop:t noczonych.
444 Rozszerzenia, Oi zdziat 14. Oczekivi/ania: podstawowe narz^dzia 44 5

14.2, ie iiin a ln e i reaSne stopy procentow e a modei IS -l row nanie krzywej IS: Y = C (Y - T) + I(Y, r) + G,
row nanie krzywej LM: M / P = Y L(i),
realna stop^ procentowij: r = i — rce.
W r a o d e iu IS-LM, ro zw in i?ty m przez nas w rozdziale 5, stopa procentowav-r..u.!iy^.,:
w gr^ dwukrotnie. Po pierwsze, wywieraia wplyw na inwestycje w relacji IS; j >dstawowe konsekwencje tych trzech zaleznosci przedstawiajs| siq nast^puj^co.
od niej zalezai wybor miedzy pieni^dzem a obligacjam i w relacji LM. O kto . . .
procentowej - nominalnej czy realnej - byia m ow a w kazdym z tych przypa Polityka monetarna. bezposrednio wplywa na nom inalna stop^ proeentow ^ (wy-
stepuj^Ct| w row naniu L M f.
® Przyjrzyjmy sie najpierw reiacji IS. Z naszych rozw azan z p o d ro zd ziaii . . Poziom produkcji i wydatkow zaiezy od realnej stopy procentow ej (wyst^puj^cej
nika, ze przedsi^biorstw a opierajj| decyzje dotycz^ce inwestycji na reai : ■> w reiacji IS)m.
procentowej. Jako producenci dobr przedsi^biorstw a chcc| znac wysokos< W piyw polityki m onetarnej na poziom produkcji zalezy wiqc od tego, jak zmiany
j^cego do spiaty kredytu nie w dolarach, iecz w przeiiczeniu na ilosc d o b ' . nominalnej stopy procentow ej przeklaclaja si^ na zmiany realnej stopy procento-
naniu IS wyst^puje zatem realna stopa procentowa (r). Relacj? IS mozr.a Zh;->h'dc. wej. Aby dokiadniej zbadac t^ sprawe, w nast^pnym podrozdziale przyjrzymy si^
jako7: temu, jak wzrost podazy pieni^dza wpiywa na nom inaln^ i reainq. stope proeento-
zarow no w krotkim , jak i w srednim okresie.
Y = C ( Y - T) + I(Y , r ) + G. (

W y d a tk i na inw estycje, a zatem ro w n ie z p o p y t n a d o b ra , zalezq. o d rea-...

procentow ef. ■.3. W zrost podazy p ie iiq d za , inflacja
• Przyjrzyjmy si^ teraz relacji LM . Przy jej wyprowadzaniu zaiozylismy. /o p c p y t oraz nominafne i realne stopy procentowe
n a p ie n i^ d z za lezy o d s to p y p ro c e n to w e j. C zy w ty m p rz y p a d k u odnosliiM .iy .sia
do nominalnej stopy p ro c e n to w e j czy do realnej stopv procentowej? O d r/.rw icd f
b rzm i: do n o m i n a l n e j s to p y p r o c e n t o w e j . Wystarczy przypornniec, dlaczcsjo sro^ Decyzja Fed o zezwoleniu na szybszy wzrost podazy pieniqdza jest glownq przyczy-
pa procentowa wywiera wplyw n a p o p y t na pieniqdz. D o k o n u j^ c wyborv- nq spadku stop procentowych w ostatnim pdlroczu (okoio 1991 r.).
p ie n i^ d z e m a o b lig acjam i, ludzie opieraja si^ na koszcie altern aty w n y r.i trzym a-
nia zaso b o w w postaci p ie n i^ zn e j. Koszt. alternatywny (o p p o r t u n it y c o s t ) jesi Lyni, Nominacja do Zarzqdu Rezerwy Federalnej dwoch ekonomistow o lewicowym
z czego ludzie muszq. z re z y g n o w a c trz y m a j^ c zasoby w postaci gotowki xam iast . nastawieniu, postrzeganych jako zwolennicy latwego pieniqdza, wywotala zanie-
w postaci obligacji. Pieni^dz daje z e ro w ^ s to p ? p ro c e n to w ^ . O b lig a cje przynosza;. pokojenie rynkdw finansowych szybszym wzrostem podazy pieniqdza oraz wyzszq
nominalnci sto p ^ procentow q., i. Totez koszt alternatywny trzymania p ie ru ju z a je s t; inflacjq i wyzszymi stopamiprocentowymi wprzyszlosci (okolo maja 1994 /:)u .
row ny rozn icy mi^dzy o p ro c e n to w a n ie m o b lig acji (/) a o p ro ce n to w an ie ir, gounvki:
(0), ta k w i^c i - 0 = i, co wiasnie je s t n o m in a ln q stop^ procentow^. Reiacje I M X iie wypowiedzi, choc nie autentyczne, s^ oparte na opiniach formuiowanych w tam-
mozna zapisac jako: i' okresie. K tora z nich jest poprawna? Czy wyzsze tempo wzrostu podazy pieniqdza
wadzi do wzrostu stop proeentow ych czy do ich spadku? O dpow iedz brzm i: jest
M I P ~ YL(i). k, i tak.
St| dwa kiucze do tej odpowiedzi. Jeden to wiasnie wprowadzone przez nas rozroz-
Zestawiajqc rela cj^ 1S z pow yzszym ro w n a n ie m o ra z z re la c j^ miqidzy reaina sto- tiie nom inainej stopy procentow ej i realnej stopy procentow ej. Drugi to wskazanie
p ^ p rocentow ^ a nominaim| stop^ procentow^, m ozem y zapisac rozszerzona ■Aersje ztjsci giownej na roznic^ mi^dzy okresem krotkim i okresem srednim . Jak zobaczy-
m odelu IS-L M , dan^ przez: pelna odpow iedz n a postaw ione pytanie brzmi nast^puj^co:

7Indeksy oznaczajtj.ce przedzial czasowy zostan^ tu pominiete; w tyrn i nastgmym podr'ozJzM’iJi.' Stop^ procentowEi. w relacji 'LM jest nominalna stopa procentowa, i.
nie St| potrzebne. 11Stopc| procentow<| w reiacji IS jest realna stopa procentowa, r.
8W tym momencie skoncentrujemy sie wyl^cznie na tym, w jaki sposob stopa procent ■ 1 Ekonomistami tymi byli Alan Blinder z Princeton i Janet Yellen z Berkeley. O A. Blinderze
na poziom inwestycji. W rozdziale 16 i 17 zobaczymy, ze okresla ona rowniez poziom koi^umncii. Dzytac mozna w ramce 24.2.
 tozdziat 14. Oczekiwania: podstawowe narz^dzia 447
R o z sze rze n ia . OczekiwE

446
Te dwa row nania rozni^ si^ od wersji z rozdziaiu 5 tylko jednym szczegoiem: wy-
• szy b szy w z ro s t p o d azy p ie n ia d z a p ro w a d z i d o nizszych n o m in a ln y c h s to p p r o ki inwestycyjne w reiacji IS zaleza, od realnej stopy procentow ej, k tora jest row na
to w y c h w k ro tk im o k resie i d o w yzszych n o m in a in y c h s to p p ro ce n to w y ch w o k ninalnej stopie procentow ej pom niejszonej o oczekiw an^ stop^ inflacji.
Krzywe IS i LM, dla danych wartosci P, M, G, T oraz jf’ przedstaw ia ilustracja 14.3.
s r e d n im ;
® szybszy w z ro st p o d a z y pienicjdza p ro w a d z i d o nizszych re a ln y c h s to p procento\
¥/ o k r e s ie k ro tk im , lecz n ie m a w p ly w u n a r e a l n e s t o p y p r o c e n t o w e w o k i Krzywa IS m a nachyienie ujem ne. Przy danej oczekiw anej stopie inflacji i f obie
stopy p ro centow e, rea ln a i nom inalna, zm ieniaj^ si^ w te n sam sposob. Spadek
s re d n im . nom inalnej stopy procentow ej prow adzi do identycznego spadku realn ej stopy
C elem n in ie js z e g o podrozdziaiu j e s t dokiadniejsze przeanalizow anie tej odpc procentow ej, poci^gaj^c za sobcj. w zrost w ydatkow i produkcji.
Krzywa LM m a nachyienie dodatnie. Przy danej podazy pieniadza wzrost produk-
dzi o r a z je j konsekwencji. cji, pow oduj^c w zrost popytu na pieni^dz, prow adzi do w zrostu nom inalnej stopy
procentow ej.
Punkt rownowagi A znajduje si^ na przeci^ciu krzywej IS z krzyw^ LM, przy pro-
dukcji na poziom ie Y4 i nom inalnej stopie procentow ej iA. D la danej nom inalnej
Ponownie o modelu IS-LM stopy procentow ej realna stopa procentow a r 4 dana jest w zorem r 4 = i — j f .
P o p rz e d n io w yprow adzilism y trz y ro w n a n ia : k rz y w y c h IS i LM o ra z zaiezn o sci
n o m in aln ^ a r e a i n ^ sto p ^ procentow sp W y g o d n ie j b e d z ie zredukow ac je d o <
. ■.
W tym celu w row naniu IS zast^pujem y re a ln ^ sto p ^ p r o c e n to w c | nom inaln; ■. •■:
procentow ^ pom niejszon^ o o c z e k iw a n y poziom in fla cjii r = i - r f :. Uzyskujem.' ■
. :■■■.. Mominalne i realne stopy procentow e w krotkim okresie

sposob: iaio zm y , ze gospodarka pocz^tkow o funkcjonuje przy natu raln ej stopie produkcji,
IS: Y = C (Y ~ T ) + I(Y, i - j f ) + G, . wi^c Y4 = F . Przypuscmy teraz, ze ban k centrainy podnosi stopQ w zrostu podazy
LM: M / P = YL(i). oieni^dza. Jak na tak ^ zmiane; zareagujq w k ro tk im okresie nom inalna i realna stopa
jrocentow a oraz produkcja?
LM Jed n a z nauk wynikaj^cych z naszej anaiizy polityki m o netarnej w czqsci glownej
oodrecznika mowi, ze, w krotkim okresie, szybszem u w zrostow i nom inalnej podazy
oieni;|dza nie b^dzie odpow iadal rowny m u wzrost poziom u cen. Innymi stowy, wyzsza
;topa w zrostu nom inalnej podazy pieni^dza doprowadzi, w krotkim okresie, do wzrostu
realnej podazy pieni^dza M / P. To wszystko, co powinnismy wiedziec do naszych celow.
Reakcj^ produkcji i stop procentow ych w krotkim okresie przedstaw ia ilustracja 14.4.
W zrost realnej podazy p ieni^dza pow oduje p rzesu n i^cie krzywej LM w doi, do
poiozenia L M ’. Przy danym p o ziom ie p ro d u k cji w zrost rea ln ej podazy pieniqdza
orowadzi do spadku nom inalnej stopy procentow ej. Jesli zaiozymy - co wydaje si^
iensowne - ze iudzie i przedsi^biorstw a nie rew iduj^ swoich oczekiw an inflacyjnych
ratychm iast, krzywa IS nie przesunie si§. Przy danej oczekiwanej stopie inflacji dana
r, = U
aom inalna stopa p ro centow a odpow iada tej sam ej realnej stopie procentow ej oraz
■:emu sam em u poziom ow i wydatkow i produkcji12.
G ospodarka porusza si^ w doi wzdiuz krzywej 75, a punkt rownowagi przesuw a si^
i A do B. Produkcja osiqga wyzszy poziom . N om inaina stopa procentow a obniza si^;
Y = Y >
przy danych oczekiw aniach inflacyjnych to sam o dzieje sicj ze stop^ realncj.13.
Produkcja, Y i

Punkt przeciecia krzywych IS oraz LM wyznacza poziorti produkcji oraz nominaln^ stop§ procentow^ w stanie row now i
2 Co si«j stanie, jesli w dodatku iudzie zrewidujc| w gore swoje oczekiwania inflacyjne?
procentowa rowna jest nominalnej stopie procentowej pomniejszonej o oczekiwanq stop§ iniiacji. L! W krotkim okresie szybszemu wzrostowi podazy pieni^dza towarzyszy wzrost M / P . Rosnie Y,
latomiast i oraz r obnizajc| si^.
llustracja 14.3. Produkcja w stanie rownowagi a stopy procentowe
 Rozszerzenia. Oczekiwania flozdaaf 14. Qczekiwania: podstawowe narzedzia
448 449

* W srednim okresie p ro d u k cja pow raca do swojego n a tu ra ln e g o p o z io m u 14, Yn.

(W zrostow i poswifcone byty rozdziaty 10-13. Dia uproszczenia pom iniem y tutaj
wzrost produkcji i zatozymy, ze naturainy poziom produkcji, Y , jest staty w czasie).
M a to bezposredni^ konsekwencjsj dla ksztattow ania sie reatnej stopv procen-
towej. Aby zobaczyc dtaczego, pow rocm y do row nania IS:

Y = C (Y - T) + !{Y, r) + G.
S.
o
% Jednym ze sposobow rozumienia relacji 1S jest to, ze m owi nam ona, dla da-
§ nych w artosci G oraz T, jaka realna stopa procentow a r jest p o trz e b n a do pod-
trzymania danego poziom u wydatkow oraz, co za tym idzie, produkcji Y. Jesli na
przyldad produkcja jest row na naturalnem u poziomowi produkcji Y , to dla danych
wielkosci G oraz T realna stopa procentowa musi przyj^c takc| wartosc, ze:

y = C (Y - T) + l ( Y , r) + G.

Skoro do tej pory uzywalismy o k re sle n ia naturalny na oznaczenie poziom u

produkcji w sred n im okresie, p o d o b n ie sred n io o k reso w ^ w artosc realnej stopy
Produi>cia, r
procentowej m ozem y okreslic jako naturalnq realnq stopgprocentowq (natural real
W zrost podazy pieni^dza zwi^ksza w krdtkim okresie realrt^ padai pieniqdza. Ten w zrost realnej podazy pienigdza prow adzi, inierest rate)15 i oznaczyc jako rn. Wtedy nasze poprzednie twierdzenie, ze w sred-
produkcji oraz do obnizki nominainej i realnej stopy procentowej.
nim okresie produkcja d^zy do swojego naturalnego poziomu, Yn, ma konsekw en-
Ilustracja 14.4 Sku tki w zro stu podazy pieni^dza w k ro tk iin okresie cje row niez dla realnej stopy procentow ej.

Podsumujmy. W krotkim okresie wzrost nom inalnej podazy p ieni^dza pro-v" Wsrednim okresie realna stopa procentowa powraca do poziomu naturalnej real-
/\ UO nej stopy procentowej, rn, i nie zalezy od stopy zm ianpodazypieniqdza.
do wzrostu realnej podazy pieni^dza. W zrost realnej podazy pien i^d za prov. -'.u
spadku nom inalnych i realnych stop procentow ych oraz do wzrostu p r o d u k d .
w iec
rocm yy jeszcze
W rocm
W jeszcze do naszego pierwszego
ao naszcgo picxvvsitgu cytatu. C elem Fed okoio 1991 r
_______ • W srednim okresie stopa inflacji row na je st stopie wzrostu podazy pieni^dza po-
---- w rosii hvln nsiaeniecie wtasnie tego r e / taiu . m niejszonej o stop^ wzrostu p ro d u k cji16.
w okresie zagrozenia pogt^bieniem recesji, bylo osi^gni^cie w tasnie ..._ __
niosl
D ^z^c do obnizenia realnej stopy procentow ej i zwi^kszenia produkcji, Fed pc Intuicyjnie ro zum ow anie to jest proste. R osn^cy poziom produkcji poci^ga
cesj:;
stopcj wzrostu podazy pieni^dza. Dziatania te przyniosty oczekiw any skutek • re za sob^ ro sn ^c^ liczb^ transakcji oraz, tym samym, wzrost realnego p o p y tu na
okazaia si§ plytsza i krotsza, niz pierwotnie oczekiwano. pieni^dz. Jesli poziom produkcji ro sn ie w tem pie 3% rocznie, to re a ln a podaz
pieni^dza musi zwi^kszac siq w tym samym tem pie. O dchylenie stopy przyrostu no-
minalnej podazy pieni^dza od 3% musi doprow adzic do inflacji lub deflacji. Stopa
przyrostu nom inalnej podazy pieni^dza na poziomie 10% musi w tych warunkach
Nom inalne i realne stopy procentowe w srednim okresie doprow adzic do inflacji na poziomie 7% rocznie.
Jesli zaiozymy, jak to w tasnie uczynitismy, ze stopa wzrostu produkcji wynosi 0,
: pod-
Skoncentrujm y si^ teraz na srednirn okresie. Przypuscmy, ze bank centralny sutie to wniosek ten przybiera jeszcze prostszq form ^: w srednim okresie stopa infiacji
ealna
nosi stop^ wzrostu p o d aiy pieni^dza. Co si§ b^dzie dzialo z produkcjt| oraz z t row na jest stopie wzrostu nominalnej podazy p ien i^d za17.
i nom inalnq stoptj. procentow ^ w srednim okresie? :n ia c h
Aby odpowiedziec na to pytanie, oprzemy si^ na dwoch centratnych stwierc:zii 14 W celu p o w to rz en ia materialu m ozna przejsc do podro zd ziaiu 6.5.
15Tak stope t^ nazwat szwedzki ekonomista Knut Wicksell na poczatku XX w.
sformutowanych w gtownej cz^sci ksi^zki. 16 W celu p o w to rzen ia m a te ria lu m o zn a p rzejsc d o p o d ro z d ziatu 9.2.
17W srednim okresie (przygv = 0), ti = gm.
 Rozszerzenia. Oczekiwania Rozdzial 14. Oczekiwania: podstawowe narz^dzia
450 451

To stwierdzenie, i^cznie z wczesniej uzyskanymi wnioskami dotycz^cymi realnej 0d okresu krotkiego do okresu sredniego
stopy procentowej, ma bezposrednici k o n sek w en cj^ dla k sz ta lto w a n ia si§ n o m in ai-
nej stopy procentowej w srednim okresie. Aby zobaczyc dlaczego, warto przy Pokazalisrny zateni sposob na p o g o d z e n ie d w o c h cy tato w z p o c z ^ tk u podrozdziaiu:
meiec zaieznosc m iqdzy n o m in a ln ^ i r e a ln ^ stop^. p ro c e n to w ^ : podw yzszenie stopy w zrostu podazy pieniqdza (ekspansja m o n e ta rn a ) prow adzi do
spadku nom inalnych stop procentow ych w krotkim okresie, ale tez wywoiuje wzrost
i = r + }~e. n o m in a ln y c h stop p ro c e n to w y c h w okresie srednim.
C o s«j je d n a k dzieje m i^dzy kro tk im a srednim okresem ? Peine om ow ienie ru-
Widzielismy, ze w srednim okresie realna stopa procentowa row na jest natu chow realnej i nom inalnej stopy procentow ej w czasie wykracza poza ram y tego pod-
nej stopie procentow ej r . Co wi^cej, w srednim okresie oczekiwana stopa infl recznika. Podstaw ow e elem en ty p ro c esu dostosowywania nie s£| jed n ak tru d n e do
row na je st rzeczywistej stopie inflacji (co wynika z zalozenia, ze ludzie nie m uchwycenia.
wiecznie niepoprawnie przewidywac inflacji). Wynika st^ d , ze: W krotkim okresie zarow no realna, ja k i n o m in aln a sto p a pro cen to w a obnizaj^
sie. Dlaczego jednak nie pozostaja, n a niskim poziom ie n a zawsze? Udzielmy najpierw
i = r + k . krotkiej odpowiedzi: niskie stopy procentow'e prowadzq. do wzrostu popytu, co wywo-
iuje wzrost produkcji, a to %7koncu zwi^ksza presje; inflacyjnq.. Wyzsza inflacja obniza
P o n iew az w sre d n im okresie inflaeja ro w n a si^ s to p ie wzrostu p o d a z y pieni^c realnt| podaz pienic|dza i pow oduje wzrost stop procentow ych.
otrzymujemy: Przesledzm y teraz zaproponow ane rozum ow anie krok po kroku.

i= r +g . • D opoki realna stopa procentow a pozostaje ponizej poziom u naturalnej realnej sto-
py procentowej (czyli ponizej poziomu odpowiadaj£|cego naturalnem u poziomowi
W srednim okresie norninalna stopa procentowa rowna jest realnej stopie j . : produkcji), p ro d u k cja osi^ga w artosc powyzej n a tu raln eg o poziom u produkcji,
centowej powi^kszonej o stopq wzrostu podazy pieniadza. Wyzsza stopa wzrc ■ a bezrobocie utrzym uje si§ na poziom ie nizszym od naturalnej stopy bezrobocia.
podazy pieniqdza prowadzi do tak samo wyzszej nominalnej stopy procentowt ' ® O p ieraj^c sie: na analizie krzywej P hillipsa m ozem y pow iedziec, ze bezrobocie
ksztaitujijce si^ ponizej naturalnej stopy bezrobocia prow adzi do wzrostu inflacji.
Podsumujmy. W srednim okresie wzrost podazy pieni^dza nie wywiera wplywti ;i,i • Kiedy inflacja wzrasta, zaczyna w koncu przewyzszac stop^ wzrostu nom inalnej
realn ^ stop^ procentow ^, lecz wpiywa zarow no na inflacjcj, jak i na nom inalnq stopc podazy pieni^dza, co prowadzi do spadku realnej podazy pieni^dza20. Poci^ga to
procentow c| w stosunku jed en do jednego. za sob^ wzrost nom inainych stop procentow ych oraz, przy danym oczekiwanym
Trwate p o d n iesien ie stopy w zrostu po d azy p ien i^ d za , na p rzy k lad o 10%, ;■ poziomie inflacji, wzrost realnej stopy procentowej.
prowadzi w koncu do w zrostu inflacji i no m inalnej stopy procentow ej o 10%, p . • W srednim okresie realna stopa procentow a powraca do swojego pocz^tkow ego
niezm ienionej realnej stopie procentowej. Wynik ten, zgodnie z ktorym w sredt : poziom u. Produkcja osi^ga swoj naturalny poziom przy bezrobociu rownym natu-
okresie nom inalna stopa procentow a zm ienia si^ d o ktadnie w takim samym stop-'iii, ralnej stopie bezrobocia, a inflacja stabilizuje si^. Pow rot realnej stopy procentowej
jak inflacja, jest z n a n y ja k o efekt Fishera (lub bipoteza Fishera), od nazwiska Irvinga do pocz^tkow ej wysokosci wiqze si^ z osi^gni^ciem przez nominaIn£| stop^ pro-
Fishera18, e k o n o m isty z Yale, k to ry jako p ierw szy sformulowai ten wniosek i p rze p ro - centow ^ nowej, wyzszej wartosci, rownej sumie reainej stopy procentowej i nowej,
wadzil jego logiczny dowod na pocz^tku XX w. wyzszej stopy wzrostu podazy pieniqdza.
H ipoteza F ishera lezy u podstaw drugiego z cytatow zam ieszczonych na pocz^'.ku
tego podrozdzialu. Jesli rynki finansowe obawiaiy si§, ze wybranie nowych czlonlow Podsumowanie tych rozw azan ukazano na ilustracji 14.5. Przedstaw iono na niej
zarz^d u F e d zwi^ksza praw dopodobienstw o w i^kszego wzrostu podazy pieni^czu, proces dostosow yw ania si^, z upiywem czasu, realnej i nom inalnej stopy procentowej
m ogiy rowniez oczekiwac wyzszych nom inalnych stop procentow ych w przysziosciIJ. do podw yzszonego (pow iedzm y, z 0% do 10% ) tem pa przyrostu podazy pieniqdza,
poczc|wszy od okresu t. Przed okresem t obie stopy procentowe sj| staie i row ne sobie,
wynoszqp r ; (skoro zarow no inflacja, jak i oczekiwana stopa inflacji s^ row ne 0).
W okresie t sto p a wzrostu podazy p ieni^dza rosnie z 0% do 10%. W zrost nomi-
18 Por. Irving Fisher, The Rate oflnterest, M acm illan. New York 1906.
nalnej stopy przyrostu podazy pieni<|dza prow adzi do tymczasowego wzrostu realnej
19 W tyrn przypadku o baw y o k a za ty si$ bezpodstawne. Fed pozostal wierny c e lo w i w posiacs
niskiej inflacji. Ujemny wzrost realnej podazy pieni^dza jest nazywany zaostrzeniem polityki monetarnej.
 Rozszerzenia. Oczekiwama Rozdziai 14. Oczekiwania: podstawowe narz^dzia
452 453

Ekonom isci probowali odpow iedziec n a to pytanie, przygJj|daj^c sicj dworn rodza-
jom danych empirycznych, Pierw szym zrodlem danych wyniki po row nania relacji
mitjdzy inflacj^ a nom inalnym i stopami procentow ym i w roznych krajach.
Zaieznosc ta utrzym uje si^ tylko w srednim okresie, to tez nie pow innism y oczeki-
| r„ + 1Q% wac zrow nania siq nom inalnych stop procentow ych i stop inflacji w kazdym z krajow
S
£iU w kazdym okresie, lecz raczej pojaw ienia si^ takiej row nosci n a poziom ie w artosci
1SL przeci^tnych. Przykiad potwierdzenia hipotezy Fishera uzyskany za pomocq. tej meto-
I dy przedstawiono w ramce 14.1, dotycz'4cej okresu, w ktorym badane kraje doswiad-
es czaly wysokiej inflacji.

I r
ss n
3
se
■g Nom inalne sto p y procentow e i inflacja w A m e ryce Lacinskiej
w latach 1 9 9 2 -1 9 9 3

U ustracja 1 pokazuje nom inalne stopy procentowe i stopy inflacji w latach wysokiej
f inflacji (1992-1993) w osm iu krajach Ameryki Lacinskiej: Argentynie, Boliwii, Chile,
Czas E kw adorze, M eksyku, Peru, IJrugwaju i Wenezueli. W danych tych p om ini^to Bra-
Szybszy przyrost podazy pieniqdza prowadzi pocz^tkowo do ofanfzkt nominainej / realnej stopy procentowej. Z czasem realna
zyli^, gdyz zarow no stopa inflacji, jak i nom inalna stopa procentowa osi^gn^fy tam
procentowa powraca do pierwotnego poziomu, natomiast nominalna stopa procentowa pozostaje na nowym , wyzszym p o z i i - i .•.' tak wvsoki poziom , ze w p o ro w n an iu z nimi d ane dla innych krajow byiyby w r^cz
zaiezy od pocz^tkowego poziomu nominainej stopy procentowej oraz od w ieikosci przyrostu podazy pieni^dza,
kariowate. (W Brazylii w 1992 r. roczna stopa inflacji wynosila 1008%, a nom inalna
llustracja 1 4 .5 . D o s to s o w a n ie siq realnej i nominalnej s to p y p r o c e n to w e j do szy b s ze g o p rzyro sti; Dcdaz-./ stopa procentowa 1560%. W 1993 r. liczby te wynosiiy odpow iednio 2140% i 3240%!).
p ieniqdza D ane dotyczEtce inflacji o d n o sz^ si§ do stopy zm ian indeksu cen konsum pcyjnych

podazy pieniqdza i do obnizki nom inalnych stop procentow ych. Wraz ze wzrohii-n;
oczekiwanej inflacji spadek realnej stopy procentowej staje si§ wi^kszy od spadku
stopy nominalnej.
W koncu obydwie stopy procentowe zaczynaj^ rosn^c. W srednim okresie reaini!
stopa procentowa powraca do pocz^tkowego poziom u. Inflacja i oczekiwania intia-
cyjne osi<|gaj^ poziom rowny stopie wzrostu podazy pieni^dza (w naszym przyoadku
wynosi ona 10%). W rezultacie nominalna stopa procentowa przyjmuje wartosf; wv>-
sz^ od realnej stopy procentow ej o 10 punktow procentow ych.

Dowody na hipotezQ Fishera

Jest wiele dowodow na to, ze ekspansja m onetarna o b n iza w k ro tk im okresie no-
minalne stopy procentowe (zob. na przykiad podrozdzia! 5.5). Jak jednak w ieie jest
dowodow na potwierdzenie hipotezy Fishera, wediug ktorej w srednim okresie wzrost
inflacji prowadzi do identycznego wzrostu nom inalnych stop procentow ych?

,IUStraCia 1 N° minalne s ,°Py Procento w e i inflacja w Ameryce ta c in s k ie j w la ta c h 1992-1993

 Rozszerzenia. Oczekiwania fiQzdzici) 14. Oczekiwania: podstawowe n a rz q d m
454 455

20
(C P I). N o ra in a ln a sto p a procentow a od p o w iad a stopie o p ro c e n to w a n ia k re d y tu
(lendingrate). Doktacina definicja tej stopyjest rozna w poszczegolnych krajach, moz-
na jednak ja rozuuiiec jako odpowiednik am erykanskiej stopy procentow ej obciazaj£|-
cej najlepiej ocenianych kredytobiorcow - tzw. podstawowej stopy procentow ej (prime
interest rate).
Zw rocm y uwag(j na zroznicow anie stop inflacji - od 10% do m niej wi^cej 100%
rocznie. Przyczyn^, dla ktorej w ybrano d a n e dla krajow A m eryki L acinskiej z tego
wlasnie okreso, jest to, ze dostarczaj^ one w ielu cennych inform acji dotycz^cych rela-
cji m i^dzy inflacj^ a nominain^, stop^ procentow ^. U ustracja pokazuje w yraznq zalez-
nosc m iedzy stop^. inflacji a nom inaln^ stop^ procentow ii. Linia prosta przedstaw ia
nominalnij stop§ procentowa^ wediug hipotezy Fishera (dla realnej stopy procentowej
rownej 5%, tak ze 5 = 5% + /r. N achylenie krzywej w ynosi 1, poniew az wediug hi- 0 —-
potezy Fishera zmiany nom inalnej stopy procentow ej odpow iadaj^ zm ianom stopy
inflacji w stosunku 1: 1. £
I -5
Jak mozemy zobaczyc, iinia ta dosc dobrze pasuje do danych; liczba krajow znaj-
duj^cych si^ ponad ni<| jest w przyblizeniu ro w n a iiczbie krajow um ieszczonych na
wykresie pod lini<p Wydaje si<j, ze hipoteza F ishera jest zgodna z danymi dotyczacymi -10

A m eryki Lacinskiej w latach 1992-1993.

15 TTTTTTTTTTTTTTTTn I i ) 1 1I ITrTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTrrm
1925 1930 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2006
D rugim zro dtem uzytecznych informacji m oze byc anaiiza reiacji m i^dzy nonii-
n ain^ stop^ procentowci a stop^ inflacji w danyna kraju w cicjgu pewnego okresu. P<'- W zrostowi infiacji w okresie od poczqtku iat 60, do poczqtku lat 80. towarzvszyl wzrost nominalnej stopy procentowej. Spadek inflacji
w okresie pozniejszym nastepowai rownolegie ze spadkiem nominafnej stopy procentowej.
d o b n ie jak w p o p rzed n im przypadku, z h ip o tezy F ish e ra nie w ynikaj^ row noleg
Ilu siracja I4.S. Oprocenfowanie trzymiesi^cznych bonow skarbowych a stopa inflacji po 1327 r.
ruchy obu zmiennych z roku na rok. Istotnie sugeruje ona jednak, ze dlugookresow c
wahania stopy inflacji (long swings in inftation) powinny w kohcu znalezc odzwierci ■
dlenie w podobnych w ahaniach nominalnej stopy procentow ej. Aby zaobserwow ac . W kolejnym okresie wysokiej inflacji, obejmujqcym II wojne; swiatow^ i lata bez-
diugookresow e w ahania, trzeba przyjrzec sie m ozliw ie dlugiem u szeregow i danyc posrednio p o jej zakohczeniu, uw ydatnia si<j znaczenie sform ulow anego przy oma-
Ilu stracja 14.6 przedstaw ia nom inaInj| stope procentowEj. i stop^ inflacji w Stanacn wianiu hipotezy Fishera za strz ezen ia dotycz^cego sred n ieg o okresu. O w czesna
Zjednoczonych po 1927 r. Jako nom inain^ stope procentow ^ przyjejto oprocentow ar inflacja, choc poczqtkow o wysoka, relatywnie szybko przybraia nizsze w artosci:
trzymiesi^cznych amerykahskich bonow skarbowych, a jako stop^ inflacji stop? zm ian .. epizod ten zakonczyl, si^ zanim nominalna sto p a procentowa zdqzyia zareagowac,
indeksu CPI.
czego skutkiem byt bardzo niski jej poziom w iatach 40.2I.
Ilustracja 14.6 ma co najmniej trzy interesujcj.ee cechy.
D okiadniejsze badania potw ierdzaj^ nasz gtowny wniosek. H ipoteza F ishera, we-
8 S taiem u wzrostowi inflacji od po cz^tk u lat 60. do p o cz^tku iat 80. towarzyszyj diug ktorej w srednim okresie wzrostowi inflacji towarzyszy dostosow anie sic; nominal-
row nolegiy w przyblizeniu wzrost nominalnej stopy procentowej. Spadek inflaej; nej stopy procentowej, zupelnie dobrze pasuje do danych statystycznych. Proces ten
po polow ie la t 80. zbiegi si^ w czasie ze spadkiem nom inalnej stopy procentow ej. '■ wymaga jednak diuzszego czasu. D ane potw ierdzaj^ cytowany w rozdziale 8 wniosek
Dane te sej zgodne z hipotez^ Fishera. M iltona Friedm ana, ktorego zdaniem reakcja nominalnej stopy procentowej na zmia-
• R ow nie latw o jest zaobserw ow ac potwierdzenie omawianych przez nas efektdw ny stopy inflacji m oze zaj^c „kilka dziesi^cioleci”.
krotkoterm inow ych. Zmiany nom inalnej stopy procentow ej w iatach 70. nast^pu-
waiy z o poznieniem w stosunku do zmian inflacji, n a to m iast procesowi u j e m r i
inflacji z lat 80. towarzyszyl pocz^tkowy wzrosi, a nast^pnie spadek (choc nie tak 21 Bylo to skutkiem dzialan Fed zm ierzajqcych do utrzymania nisMch stop procentow ych w celu
o g ra n ic z e n ia w ysokosci odsetek piaconych przez rzqd am ery k an sk i za d iug zaci^gnisjty podczas
gwaitowny jak w przypadku zmian stopy inflacji) nom inalnej stopy procentow ej. II wojny swiatowej.
 Rozszerzenia. Oczekiw i Rozdzial 14, Oczekiwania: podstawowe narzgdzia
456 457

Ozisiaj
14,4. O czekiwana biezqca w artosc zdyskontowana Za rok 2a dw a lata
1 dol.
\1 + / j dol.

— !— doi.
1 + /, 1 dol.
Przejdzm y teraz clo drugiego waznego poj^cia w prow adzonego w tym rozdziale: i
1 dol.
kiwanej biez^cej w artosci zdyskontowanej (expectedpresent discounted rate). (1 + /j(1 + /;+.j doi,
Powrocmy do przyktadu m enedzera zastanawiaj^cego si^, czy kupic now ^ mas: -------------1------------- doi.
Z jednej strony, zarow no zakup, jak i m ontaz tego urz<|dzenia wi<|ze siq z kosz (1 + Oil + /_ ,) 1 doi.

p o niesionym i dzisiaj, Z drugiej strony, zak u p i m o n taz maszyny um ozliw ia w;..

llu stra cja 14.7. Obliczanie biezqcych wartosci zdyskontowanych
poziom produkcji, sp rze d az y i zyskow w p rzy szlo sci. P y ta n ie , przed k to rv m stoi .
n edzer, dotyczy tego, czy w artosc spodziewanych w przysziosci korzysci przew; .;.
koszt, ktory trzeba poniesc dzisiaj. Tu wiasnie przydaje si^ poj^cie oczekiwanej b Ze wzgiedu na zawsze dodatni^ nominalnq, stop^ procentow^, czynnik dyskontuj^cy
cej w arto se i zd y sk o n to w an ej: o cz ek iw a n a b ie z ^ c a wartosc z d y sk o n to w a n a kolejiiveh orzyjm uje w artosci mniejsze od 1. D olar otrzymany za rok m a m niejsz^ w artosc niz
przysztych piatnosci jest dzisiejsz£| w artosci^ tych oczekiwanych platnosci. Po obj . ■ dolar otrzym any dzisiaj. Im wyzsza jest nominalna stopa procentow a, tym nizsza jest
niu tej w arto sc i probiem m e n e d z e ra staje siq prostszy: sprowadza sie do p o r o w r - dzisiejsza w artosc 1 dol. otrzym anego za rok. D la i = 5% dzisiejsza w artosc 1 dol.
dwoch liczb, biez£|cej w artosci zdyskontowanej i dzisiejszego kosztu. Jesli oczekr. - otrzym anego za ro k wynosi 1 / 1,05 « 95 centow . Jesli i = 10%, dzisiejsza w artosc
biez^ca w artosc zdyskontow ana przewyzsza koszt, to m en ed zer pow inien kupic i dol. otrzym anego za rok wynosi 1 / 1,10 « 91 centow 22.
szyn^; w przeciwnym wypadku nie powinien. Posiuzymy si^ teraz podobnym rozum ow aniem w celu oszacowania dzisiejszej war-
Podobnie ja k w p rzy p ad k u realnej stopy procentowej, praktyczna tru d n o s c tosci dolara otrzymanego za dwa lata. Zaiozm y na pocz^tek, ze zarow no biez£),ca, jak
n a tym, ze oczekiwanych biez£|cych wartosci zdyskontowanych nie da sie bezposr« ■ s przyszia jednoroczna nom inalna sto p a procentow a sq, znane. Niech it oznacza dzi-
o bserw ow ac. Konstriiuje sie j e na podstawie in fo rm a c ji dotycz^cych sekwencji c;eze- siejsza nominaln<| stop^ procentow q, a it+I jednoroczn£| nom inaln^ stop^ procentowa
kiwanych piatnosci i oczekiwanych stop procentow ych. Zacznijm y od przyjrzen.. . - w przysziym roku.
giow nem u m echanizm ow i tej konstrukcji. Je sli pozyczym y dzisiaj 1 dol., to za dwa lata otrzym amy (1 + it) ( l + it+l) dol.
ivlozna uj^c to inaczej, mowi^c ze 1 dol. posiadany dzisiaj ma wartosc (1 + /()(1 + /;+1)
dol. posiadanych za dwa lata. Zaleznosc tq pokazuje trzecia strzaika na ilustracji 14.7.
Ile wynosi dzisiejsza w a rto sc 1 dol. posiadanego za dwa la ta ? Powyzsze rozu-
ObSiczanie oczekiw anych biezqcych w artosci zdyskontowanych mowanie dostarcza nam odpowiedzi: 1 / [(1 + /,)(! + /lM)] dol. Pozyczaj^c dzisiaj
! / [ ( ! + i,) ( l 4 - i()] dol. za dwa lata otrzymam dokiadnie 1 dol. M ozna zatem powie-
J e sli jednoroczna n o m in a ln a stopa procentow a wynosi it, z a p o z y c z e n ie si$ na sume dziec, ze biezqca wartosc zdyskontowana jednego dolara za dwa lata w ynosi! / [ ( ! + /)
1 dol. p o ci^ g a za so b ^ k o n ieczn o sc zw ro ce n ia 1 + / dol. w przysziym roku. W tym ;..en- (1 + /.+s)] doi. Z aleznosc t$ pokazuje dolna strzaika na ilustracji 14.7. Przypuscmy na
sie 1 dol. dzisiaj wart jest 1 + it dol. w przysziym roku. R e la c j? t^ p rz e d sta w ia pierv,'sza • przykiad, ze jednoroczna nom inalna stopa procentow a, zarowno dzisiaj, jak i w przy-
strzafka na iiustracji 14.7. szlym roku, wynosi 5%, a zatem it = /(+1 ~ 5%. Biez^ca w artosc zdyskontowana 1 dol.
O d w ro cm y teraz to ro z u m o w a n ie pytajqc: ile 1. dol. z przyszlego roku w a rt jt-s* (iz i-. za dwa iata wynosi wtedy 1 / (1,05)2, czyii okoio 91 centow.
siaj? Odpowiedz, zaznaczona przez d ru g ^ strzalk^ na iiustracji 14.7, brzmi: .1 ■■
i ) dol. M o z n a o tym p o m y slec w n a s t^ p u j^ c y sposob: jesli pozyczymy k o m u s dzisiai ■
1 / (1 + i't) dol., za rokotrzym am y 1 / (1 + zj dol. X (1 + i j d o l, czyli 1 dol. Podobnie ■ • Postac ogolna
kiedy to ray pozyczam y dzisiaj 1 / (1 + it) d o l., za rok musimy zw ro cic 1 / (1 +■/.) doi. •
x (1 + it) d o l, czyli ! dol. W przysziym roku 1 dol. wart jest 1 / (1 + i ) dol. dzisiaj. ,. > Wyprowadzenie biez^cej w artosci zdyskontowanej nie powinno stanow ic problem u
Bardziej formalnie m o z em y p o w ied ziec, z e 1 / (1 + i ) je s t biezqcq wartosciu .My,- \ takze w przypadku, gdy zmianie mogcj, ulegac zarow no stopy procentowe, jak i war-
kontowanq 1 dol. w przysziym roku. Slowo biezqca odzwierciedla to, z e o w a n o s e i . ; - tosci piatnosci.
tego, co mamy zapiacic w przyszlym roku, m y slim y w kategoriach d zisiejszych doia-i R o zw azam y ci^g p ia tn o s c i w doiarach, rozpoczynajfjcy siq dzisiaj i trwaj£|cy
row. Siowo zdyskontowana uzyte jest diatego, ze przyszloroczna w artosc jest dysson- w przysziosci. Przyjmijmy na chwii^, ze zarow no wysokosc przysziych piatnosci, jak
tow ana przez 1 / (1 + /.), czyii przez czynnik dyskontuj^cy Podobnie, jednort<czna
nominalna stopa procentowa, it, jest czasem nazywana stop^ dyskontow^. ~ / oznacza stop^ dyskontowti; 1 /' (1 + i) to czynnik dyskontujEjcy. Wzrost stopy dyskontowej
ocicjga za sobq spadek czynnika dyskontuj^cego.
458 Rozszerzenia. Ocze : .■ ^
jjggggM fJtaekiwania: podstawowPnarTaW,;,
459
i przysziych stop procentowych je s t znana. Oznaczm y d z is ie js z ^ p la tn o s c p rz e z ,
p ia tn o sc w p rz y s z ly m ro k u p rze z z d o l , p ta tn o s c za d w a lata p r z e z z ^ , dol. iti rdwnah typu (14.5). W ceiu oznaczenia biez^cej wartosci oczekiwanej sekwencji dia
z dol. b^de pisai V(zt dol.) iub, po prostu, V(z doi.).
Biez£|C£i w arto sc zdyskontowant}. ci^gu p ia tn o sc i (czyii wartosc tych p ia tn o s
razona. w dzisiejszych dolarach), oznaczon^ jako V dol., m ozna zapisac nast^pi ■

1 1
V, dol. = z.dol. + --------- z ,., dol.H---------------------- z dol. + ... . Uzycie w artosci biezqcych. Przyktady
(1 + 1.) (1 + lt )(1 + h+l )

Z rownania (14.5) wynikajj| dwa istotne wnioski.

Kazda przyszla platnosc jest przem nozona przez odpow iedni czynnik dysko
cy. Im b ard z iej odlegla w czasie jest dana piatnosc, tym mniejszy jest od p o w iad u jacy
jej czynnik dyskontuj^cy oraz, co za tym idzie, tym mniejsza jest dzisiejsza wart( ■ ■■ * W artosc biezi|ca jest dodatnic| funkcj^ dzisiaj zrealizow anych piatnosci oraz piat-
kiej p iatn o sci. Innymi slowy, przyszie p ia tn o sc i st| dyskontowane w wiekszym sti;pi-.iii, nosci oczekiv/anych w przysziosci. W zrost dzisiejszych z dol. iub jakichkolw iek
a ich biez^ca w artosc zdyskontow ana jest nizsza. przysziych z*' dol. prowadzi do wzxostu w artosci biez^cej24.
Zalozylismy, ze zarow no wysokosc przysziych piatnosci, ja k i przyszie stop'v pro ■ • W artosc biezcjca jest ujemn£| funkcj^ dzisiejszych i przysziych stop procentow ych.
centowe s<| znane. Rzeczywiste decyzje m u sz ^ byc jednak podejmowane na pod;-.i;;.%vic Wzrost dzisiejszych i lub przysziych ie prowadzi do spadku wartosci biez^cej35.
oczekiw anych w arto sci przysziycfa p ia tn o sc i. M e n e d z e r z podanego wczesniej pr.v:yk!;i-
du nie ma pewnosci odnosnie do przysziych dochodow generow anych przez now;; ma- n ania (14.5).przytoczymy kilka przykiadow , ktore powinny pom oc w zrozumieniu row-
Ponizej
szyn^, podobnie jak nie zna w ysokosci sto p p ro c e n to w y c h w p rzysziosci. Najlepszyrn
ro zw i^ za n iem w takiej sytuacji p o z o s ta je dotarcie do m o ziiw ie dokiadnych p ro g iio z
i obliczenie na ich podstaw ie oczekiwanej biezqcej wartosci zdyskontowanej zyskow. Staie stopy procentowe
W jaki sposob oblicza sie oczekiw an^ biez^c<| wartosc zdyskontow an^ bez wiedzy
dotyczi|cej wysokosci przysziych piatnosci oraz przysziych stop procentow ych? .■■■'.■:■■
na to zrobic w zasadzie w taki sam sposob jak poprzednio, p o d staw iajq .c w m lcjscc Chcem y zbadac wpiyw sekwencji p iatnosci na w artosc biez^c^.. Zalozm y w tym celu,
znanych wysokosci przysziych p ia tn o s c i i sto p procentowycli oczekiwane wysokosci ze oczekuje si^ staiego poziomu stopy procentowej, tak ze it = i ‘+l = ..., i oznaczmy
przysziych piatnosci i stop procentow ych23. W sposob form ainy m ozem y oznaczyc ten staiy poziom jako i. Podstawiajac do wzoru na w artosc biez^c^ (14.5) uzyskujemy:
oczekiwane p ia tn o sc i w przysziym roku przez z et+{ dol., oczekiwane p la tn o s c i za dw a
lata przez z et+2 dol. itd. Podobnie, oznaczmy oczekiwanE}. je d n o ro c z n ^ stop^ proccnto-
k 'd o l. = z ,d o l. + — -— z ^ jd o l.-i------ -— - z ] 7d o l.+ ... . (1 4 .6 )
wi| w przysziym roku przez i ‘+l itd. (jednoroczna n o m in a ln a stopa p ro c e n to w a z roku (1 + 0 ' ( l + /)~
b iez^ ceg o i je s t znana, nie trzeba jej w i^c o zn a cz ac indeksem g o rn y m e). O czekiw ar.a
b ie z ^ c a wartosc z d y sk o n to w a n a omawianego szeregu p la tn o s c i m o z e zatem zo stac W tym p rzy padku w arto sc biez^ca jest wazon^ sum ^ biez^cych i oczekiw anych
przedstaw iona przez: przysziych p iatn o sc i, przy czym wagi zm n iejszaj^ si^ w czasie w p o st^ p ie geom e-
trycznym 26. Waga p ia tn o sc i biez^cej ro w n a jest 1, waga p la tn o sc i za n lat w ynosi 27
1 1 1 / (1 + i)n. Przy dodatniej stopie procentow ej wagi zbiizaj^ si^ do zera wraz z wydiu-
Kdol. = z,dol.H---------- z l , dol. + -------------------- z ‘ 2d o l.+ ... . (i*.b)
(1 + 0 (1 + *’/)(! + ) zaniem naszego ci^gu. Przyjmijmy, ze stopa procentowa jest staia i wynosi 10%. Waga
piatnosci m aj^cej miejsce za 10 ia t wynosi w tym przykiadzie 1 / (1 + 0 , 10) 10 = 0,386,
W y razen ie „o cze k iw an a biez^ca w a rto sc zdyskontowana” nie brzmi dobrze. Za- a zatem piatnosc w wysokosci 1000 doi. za dziesi^c lat warta jest dzisiaj 386 dol. Waga
miast niego b § d § posiugiwai siq s k ro c o n ^ w ersj^: biez^ca wartosc zdyskontowana iub p la tn o sc i za 30 lat wynosi 1 / ( 1 + 0,10 )30 = 0,057, co oznacza, ze 1000 doi., k to re
wartosc biezqca. Podobnie, u zy teczn e b^dzie p o slu g iw a n ie si§ skrocon^. fo rm ^ zapisu otrzymamy za 30 iat, dzisiaj ma w artosc zaiedw ie 57 dol.

23 W rozwazaniach tych pomija si^ istotny czynnik - ryzyko. Jezeli podmioty cechuje awe rsja do
ryzyka, wartosc niepewnej (a zatem ryzykownej) platnosci w chwili obecnej lub w przysztosci bctiz’.o
nizsza od wartosci piatnosci pozbawionej niepewnosci, nawet wtedy, kiedy obie piatnosci cccnujc 24W zrostz doi. lub przysziych z ‘ doi. => wzrost K doi.
25 Wzrost i lub przysziych i' => spadek V dol.
taka sama wartosc oczekiwana. Do kwestii tej powrocimy w skrocie w rozdziale 15. Petne omowicnic
zagadnienia wymagaiobv osobnego kursu poswieconego finansom. 26 Wagi te o dpow iadajt| e lem en to m szeregu geometrycznego (zob. Aneks 2 na k oncu ksi^zki).
27Zauwazmy, ze 1 / (1 + i)" = [1 / (1 + /)]".
 Rozszerzenia, Oczekiwania Rozdziat 14. Oczekiwania: podstawowe narzedzia
460 — — --------------------------- — :----------------------------------------------- -------- 461

Staie stopy procentowe i stala wysokosc ptatnosci gdzie drugi wiersz uzyskano przez pom iniecie i / (1 +i). Przyczyna tego pom iniecia
staje sie jasna po przyjrzeniu siej wyrazeniti w nawiasie: jest ono sumq nieskonczonego
W niektdrych przypadkach ci^g platnosci, dla ktorych chcemy obliczyc w artosc bie- szeregu geometry'cznego, mozemy zatein wykorzystac wiasnosci szeregow geometrycz-
zaci|, jest prosty. N a przyklad typowy 30-letni kredyt hipoteczny ze staiym oprocen- nych, aby zapisac wartosc biezacq jako:
tow aniem wymaga stalych, w uj^ciu dolarow ym , platnosci w cicjgu 30 lat. Rozwazmy
cic|g piatnosci o rownej wysokosci - nazwijmy go dla uproszczenia z dol. - w okresie V doi. = — ---------- f -------- , z dol.
n lat, zaczynaj^c od roku obecnego. Wzor (14.6) mozna teraz zapisac w uproszczonej (1 + 0 1 - [ i / ( i + 0 ]
postaci:
albo, po uproszczeniu (szczegoiowe dziaiania przedstawione s^. przy okazji zastoso-
wania twierdzenia 2 w Aneksie 2 na kohcu ksiqzki):
V, dol. = z dol. 1 + -
(1 + i) (1 + i)n~
v t UOi. = -----------.
Wyrazenia w nawiasie tworza^ szereg geometryczny2s, ktorego sum§ m ozem y obliczyc: i

T/ , i j i 1 — j l / ( l + i)n] W artosc biez^ea ci^gu stalych piatnosci, z dol, jest rowna po prostu ilorazowiz dol.
V, dol. = z d o i.-----V—i-------4-.
i - [ i / ( i + 0] oraz stopy procentow ej i. Jesli, na przykiad, oczekuje si^ stopy procentowej n a sta-
iym poziomie 5% rocznie, w artosc biez^ca konsoli upowazniajc|cej bezterminowo do
Przypuscmy, ze wygraies na loterii 1 m ln dol. Po uroczystym wreczeniu czeku do- otrzymania wypiaty 10 dol. rocznie wynosi 10 dol. / 0,05 = 200 doi. Gdybysmy z koiei
wiadujemy si^, ze w celu uchronienia ciQ przed lekkomyslnym wydaniem tej sumy oraz oczekiwaii, ze stopa procentowa b^dzie siq w przysziosci utrzymywala na staiym po-
przed osobami chc^cymi nagle zostac twoimi „przyjacioim i”, kwota wygranej b^dzie ziomie 10% , ta sama konsola mialaby nizszq. biez^c^ w artose: 1.0 dol. / 0,10 = 100 doi.
w ypiacana w ratach w wysokosci 50 tys. doi. przez 20 lat. Ile wynosi w artosc biez^ca
twojej nagrody? Przyjmujc|C stop^ procentow ^ na poziom ie 6% rocznie i podstawiaj^c
j£| do naszego row nania otrzym ujem y V = 50 tys. dol. x (0,688) / (0,057) = 608 tys. Przypadek zerow ych stop procentowych

dol. N iezle, choc wygrana nie uczynila z ciebie m ilionera29.

Ze wzgl^du na koniecznosc dyskontowania obiiczanie w artosci biez^cej wymaga na
ogot uzycia kaikuiatora. Istnieje jednak jeden przypadek, w ktorym obiiczenia ulegaj^
Platnosci bezterm inow e ze stalym i stopam i p ro cen to w ym i i statq w ysokosciq znacznemu uproszczeniu: przypadek, w ktorym stopa procentow a w ynosi zero. Jesii
przyjmiemy i = 0, to 1 / (1 + i) rowna si^ 1, podobnie jak [1 / (1 + i)n] dla dowolnego
Przejdzm y teraz o jeden krok dalej i zafozmy, ze piatnosci nie tylko m aj^ stal^ wysc - wykiadnika n, Z tego powodu biez^ca w artosc oczekiwana ci^gu piatnosci jest po pro-
kosc, ale s% wyplacane przez nieskonczenie diugi czas. Z nalezienie przykladu w tyrs stu sumq tych piatnosci. Stopa procentowa przyjmuje zazwyczaj wieikosci dodatnie,
przypadku nie jest juz tak iatwe; jeden pochodzi z dziewi^tnastowiecznej Anglii, gdzie to tez zaiozenie dotycz^ce zerowej stopy procentowej jest tyiko przyblizeniem ; jako
rz^d wyemitowai konsole, obligacje bezterminowe, od ktorych wypiacano stalq. roc? • takie, zaiozenie to m oze byc jednak bardzo pomocne.
n ^ kw ot§30. Przyjmijmy, ze z dol. oznacza staltj. platnosc. Zaiozm y, dia uproszczeni i
zapisu, ze piatnosci rozpoczynaja si^ nie dzisiaj, lecz w przysziym roku. Z row nania
(14.6) otrzym ujem y wtedy:
Nominaine a realne stopy procentowe i w artosci biezqce

V, doi. = — -— zdol.h-------—- z d o i. + ... = — -— z dol.,

(1 + 0 (1 +iy ( 1+0 (1 + 0 D otychczas obliczaiism v wartosc biez^c^ ci^gu piatnosci, posiugujac si^ stop% pro-
centow q w yrazona w dolarach, czyii n o m inaln^ sto p ^ proeentow ^. W szczegoinosci
u Podstawowe za g a d n ie n ia zwiazane z sze re g a m i g e o m e tryczn ym i p o w to rzo n o w A n e k sie 2 na zapisalism y row nanie (14.5) jako:
koncu ksi^zki,
-9 He wyniesie wartosc biez^ca nagrody przy stopie procentowej na poziomie 4%? 8%? (Odpc
wiedzi: 706 tys. dol., 530 tys. dol.). F ,d o i. = z (d o l. + — -— z f ,,d o i. + --------------------------------------------------------z f t,d o l. + . . . ,
30 Wiekszosc konsoli zostata wykupiona przez rz£|.d brytyjski pod koniec X I X w. i na poczqtku
XX w. Pewna ilosc pozostaia wci^z niowykupiona.
(1+0 (l +oa +^i)
 Rozszerzenia. OczekiwaniE Rozdziai 14, Oczekiwania: podstawowe narzQdzia
462 463

gdzie i i\ ... oznacza ci^g biez£|cych oraz oczekiw anych przysziych nom inalnyc] za 20 lat; wartosc ta zalezy w znacznym stopnin od poziom ow inflacji w tym dlugim
w arto sci siopy p ro cen to w ej, a z, doL, dol., z ‘L2 dol., ... oznacza citig biez^cycl okresie. M ozem y je d n ak z dnzyni praw dopodobienstw em powiedziec, ze nasz nom i-
i oczekiwanych przvsziych piatnosci wyrazonych w doiarach. nalny dochod wzrosnie przynajmniej w stopniu rownym wzrostowi poziomu cen - in-
Przypuscmy jednak, ze chcemy obliczyc w artosc biezacq ci^gu realnych platnosci - nymi siowy, ze nasz realny dochod nie obnizy sie. W tym przypadku uzycie row nania
inaczej mowicjc, piatnosci w przeliczeniu na koszyk dobr, a nie na dolary. K ieruj^c si? (14.5), wymagaj^cego sform uiow ania oczekiwan odnosnie do przysziego nominalnego
podobnym rozumowaniem jak poprzednio, mitsimy skorzystac z odpowiedniej a o teg< dochodu, bedzie zadaniem trudnym . Latw iej b§dzie posiuzyc sie row naniem (14.7),
celu stopy procentow ej: stopy wyrazonej w kategoriach koszyka dobr, a wi^c z reaine wymagaj^cym sform uiow ania naszych oczekiwah w kategoriach realnych. D iatego
stopy procentowej. M ozem y teraz zapisac wartosc biezqc^ ciagu realnych platnosc kiedy b^dziem y w rozdziale 16 om aw iac decyzje dotycz^ce konsum pcji i inwestycji,
bqdziem y si^ opierac na row naniu (14.7).
jako:

1 1
V = 2 + ---------z ' , + ----------:---------- z L’n + ... , (14.7
' (1+r, ) ( ! + / ; ) ( ! + / '/ ; ,) ■
Podsum ow anie
gdzie r„ r+, ... oznacza cic|g biez^cych oraz oczekiwanych przysziych poziom ow rea
nej stopy procentowej, z„ z te,v z t+2, ... jest ci^giem biezc|cych i oczekiwanych przysziyc • Nominalna stopa procentowa pokazuje, ile dolarow trzeba bqdzie zwrocic w przy-
realnych platnosci, K natomiast oznacza realn ^ w artosc b i e z ^ przysziych piatnosc sziosci za jednego dolara pozyczonego dzisiaj.
O b a wskazane sposoby zapisywania wartosci biez^cej s£| rownowazne. R ealna war- 8 R ealn a stopa procentowa pokazuje, iie dobr trzeba bejdzie zwrocic w przysziosci
tosc biezi|ca, uzyskana przez obliczenie V doi. na podstawie row nania (14.5) i podzie za jedno dobro pozyczone dzisiaj.
lenie wyniku przez poziom cen Pt, row na jest31 reainej wartosci biezacej Vt uzyskant • Realna stopa procentowa row na jest w przyblizeniu nominalnej stopie procentowej
na podstaw ie row nania (14.7), a zatem : pomniejszonej o oczekiw an^ stop^ inflacji.
• Decyzje inwestycyjne zaleztj od realnej stopy procentowej. W ybor mi^dzy pienic|-
Vt doi. / Pt = V, dzem a obiigacjam i zaiezy od nom inalnej stopy procentowej. R ealn a stopa pro-
centow a jest zatem skiadnikiem relacji IS, natom iast sto p a n o m in ain a wchodzi
M ozem y wiqc obliczyc biezqc^ w artosc ci^gu piatnosci na dwa rozne sposoby. .1' w skiad reiacji LM.
pierwsze, m ozemy j^ obliczyc jako w artosc biez^c^ ciegu piatnosci wyrazonych w d : 9 W krotkim okresie szybszy wzrost podazy pieni^dza prowadzi do obnizenia zarow-
iarach, zdyskontowanq. przy uzyciu nom inainej stopy procentow ej i podzieloiifi przcz no nominainej, jak i reainej stopy procentowej. W srednim okresie szybszy wzrost
dzisiejszy poziorn cen. Po drugie, m ozem y obliczyc w artosc biez^ca ci^gu piatnos<-' podazy pienic|dza nie wpiywa na reain ^ stope procentow ^, podnosi za to poziom
wyrazonych w kategoriach realnych, zdyskontowana przy uzyciu realnej stopy proce '■ nominalnej stopy procentowej w stosunku jeden do jednego.
towej. Przy obu tych sposobach podejscia uzyskamy ten sam wynik. • Twierdzenie giosz£|ce, ze w srednim okresie zmianom inflacji odpowiadajc| w sto-
M ozna zatem zapytac, czy potrzebujemy obu sposobow. Tak. To, ktory z nich oka. sunku jeden do jednego zmiany nom inalnej stopy procentowej, znane jest jako
si^ bardziej przydatny, zalezy od kontekstu. efekt Fishera iub hipoteza Fishera. Dane empiryczne potwierdzaj£|, ze, choc pro-
W ezmy za przykiad obiigacje. Sej. one zazwyczaj zobow iijzaniem do wyplacania ces ten jest diugotrwaiy, zmianom inflacji odpowiadaj£| zmiany nom inainej stopy
cif|gu piatn o sci o okresionej n o m inainej wartosci przez dany okres. D ziesi^ciok procentowej.
nia obiigacja m oze na przykiad gw arantow ac piatnosc 50 doi. rocznie oraz 1000 d< • Oczekiwana biez^ca w artosc zdyskontowana ci£|gu piatnosci rowna jest dzisiejszej
w ostatnim (dziesic\tym) roku okresu um ow nego. Kiedy zatem btjdziemy siq: przygi wartosci oczekiwanego cicjgu piatnosci. Im wyzsze Sc| biezace i oczekiwane przyszle
dac wycenie obligacji w rozdziaie 15, powinnism y korzystac z rownania (14.5), ktore platnosci, tym wartosc biez^ca tego ci£|gu jest wyzsza; im wyzsza dzisiejsza i ocze-
jest w yrazone w k ateg o riach piatn o sci dolarow ych, a nie z ro w n an ia (14.7), kto ■ kiwana w przysziosci stopa procentowa, tym w artosc biez;|ca jest nizsza.
dotyczy kategorii reainych. • W ceiu zdyskontow ania ci^gu biez^cych i oczekiwanych przysziych nom inainych
Czasami jed n ak latwiej jest oszacow ac przyszie re a ln e w artosci danych p iatn •■ piatnosci nalezy posiuzyc sie biez^c^ nom inain^ stopa. procentow j| oraz jej oczeki-
sci niz ich wartosci nom inalne. N ie mamy pojecia, ile d o larow b^dziem y zarabiae wanymi poziomami w przysziosci. Aby zdyskontowac ci£|g obecnych i oczekiwanych
przysziych reainych piatnosci, naiezy uwzgi^dnic biez^c^ reain£| stopq procentow^.
31 Dowod podany zo sta ! w D o d a tk u do niniejszego rozdzialu. W a rto go p rz e sle d z ic w c e lu spra oraz jej oczekiwane przyszie wartosci.
dzenia, czy ro zu m ie cie dwa za sa d n icze narzedzia wprowadzone w tym rozdziale: realne ( i n o m in a li'
stopy procentowe oraz wartosc biezsjcq.
 Rozszerzenia. Oczekiwania Rozdziat 14. Oczekiwama: podstawowe narz^dzia
464 465

Najwazniejsze terminy a. Szacowanie w artosci biez^cej zyskow z inwestycji w now£| maszyn^.

b. Szacowanie w artosci biez^cej dw udziestoletnich obligacji skarbowych.
• N om inalna stopa procentow a 438 c. Dokonanie wyboru mi^dzy zakupem sam ochodu a ieasingiem.
• R ealna stopa procentow a 439 3. Qbliczcie reainft stop^ procentow ^, korzystajqc w kazdym z przypadkow od a do
• E fekt Fishera, hipoteza Fishera 450 c, zarow no z dokfadnego wzoru, ja k I z wzoru przyblizonego.
• Oczekiwana biez^ca wartosc zdyskontowana 456
a. / = 4% , jie = 2%.
• Czynnik dyskontuj^cy' 456
b. i = 15%, ttl' = 11%.
• Stopa dyskontowa 456
c. i = 54%', 7f . 46%.
• Biez^ca w artosc zdyskontow ana 458
a W artosc biez^ca 458 4. N om inalne i realne stopy procentow e na swiecie,

a. Czy nominalne stopy procentowe m og^ przybierac w artosci ujem ne? D lacze-
go?

Pytania i problemy b. Czy realne stopy procentow e mog{| byc uje m n e? Jakie w aru n k i m usz^ byc
speinione, by przybraly one w artosci ujem ne? Czy w takim wypadku powinni-
Szybki spraw dzian
smy lokowac oszcz^dnosci nie w obligacjach, lecz w gotowce?
c. W jaki sposob ujemne realne stopy procentowe wpiywaj^ na zapozyczanie siq?
1 . Korzystajj|c z informacji zawartych w tym rozdziale, zaznaczcie kazde z ponizsz.; d. Z dob^dzcie najnowszy num er „The E conom ist” i spojrzcie na zamieszczone
stw ierdzen jako prawdziwe, faiszywe lub niepew ne. Uzasadnijcie swoj wybor. na koncu tabele (zatytuiow ane E c o n o m ic Indicators a n d F inancial Indicators).
W ykorzystajcie trzymiesi^czn^ stop^ z rynku funduszy pozyczkowych jako no-
a. D o p o k i inflacja pozostaje w m iar^ staia, zmiany realnej stopy p ro c e n to ’ ■
minaliict stopQ procentow ^ i najnowszji trzymiesi^czn^ stop^ zm ian wskazni-
odpow iadaj^ w przyblizeniu zmianom nominalnej stopy procentowej.
ka cen konsum pcyjnych (CPI) jako wskaznik oczekiwanej inflacji (obie stopy
b. Jesli inflacja osi^ga wartosci wyzsze od oczekiwanych, to faktyczny realny kc
podaw ane s^ w uj^ciu rocznym ). K tore kraje m aj^ najnizsze nom inalne stopy
pozyczania okazuje si^ nizszy od realnej stopy procentow ej.
p ro centow e? W ktorych k rajach rea ln e stopy procentow e sq. najnizsze? Czy
c. W grupie roznych krajow poziom realnych stop procentow ych b^dzie mi stopy te se| bliskie zera?
zroznicowany niz poziom nom inalnych stop procentow ych.
d. R ealn a stopa procentow a row na jest nom inalnej stopie procentow ej pod> 5. Chcecie zaoszcz^dzic dzisiaj 2000 dol. n a przyszl^ em erytur^. D o w yboru m acie
je d e n z dwoch ponizszych pianow.
lonej przez poziom cen.
e. W srednim okresie poziom realn ej stopy p ro c en to w e j nie zalezy od
i. D zisiaj nie placicie p o d atk u , um ieszczacie kw ot^ na przynosz£j.cym odsetki
podazy pieniadza. koncie i piacicie p o d atek w wysokosci 25% kwoty wypiaconej jak o em erytura.
f. Z godnie z efektem F ish era w srednim ok resie zm iany podazy p ien i^d za nie
ii. Placicie dzisiaj p o d a tek w wysokosci 20% w piaconej sumy, a pozostalq. kwot^
wpiywaj^ na poziom nom inalnych stop procentow ych.
umieszczacie na przynosz^cym odsetki koncie. W m om encie wypiacania kwoty
g. D osw iadczenia krajow A m eryki tacin sk iej z p o cz^tku la t 90. potwierdzajn nie placicie juz podatku.
hipoteze Fishera.
h. D zisiejsza wartosc n o m inalnej platnosci m aj^cej m iejsce w przysziosci wc a. Jak a jest oczekiw ana biez^ca w artosc zdyskontow ana kazdego z tych pianow ,
moze byc wyzsza od samej tej nom inalnej platnosci. jesli stopa procentow a wynosi 1%? A jak a jest wtedy, kiedy stopa procentow a
i. Dzisiejsza realna w artosc przysziej realnej piatnosci nie m oze byc wyzsza nir> ■ wynosi 10% ?

sama ta realna platnosc. b. K tory z planow wybraiibyscie w kazdym z tych przypadkow ?

2. Chcecie obliczyc oczekiwanji biez^c^ w artosc zdyskontow an^ dla przedstawionych . Szacowanie ceny dlugoterm inow ych obiigacji.
ponizej przykiadow a, b oraz c. W ktorych przypadkach warto posluzyc si§ nomi-, W artosc biez^ca bezterm inow ego ci^gu dolarow ych piatnosci z dol. (zaczynajq-
nalnymi piatnosciam i i nom inaln^ stop^ procentow ^? Kiedy uzylibyscie wielkot.ci cych si^ w przysziym ro k u ) w ynosi z / i dol. w p rzy padku gdy n o m in aln a sto p a
realnych? Uzasadnijcie swoj wybor. p ro centow a, i, jest stala. Je st to wzor na w artosc konsoli - obiigacji wypiacaj<|-
cej sta!c| w uj^ciu nom inalnym roczntj. kwotQ w nieskonczonosc. W zor te n je st
 Rozszerzenia, Oczekiw Rffidaal 14. Oczekiwariia: podstawowe narz^dzia
466 467

zarazem dob ry m przyblizeniem biez^ cej w arto sc i zd y sk o n to w an ej ciagu pfou'.osci procentow a? (Wskazowka. Co stanie sisj z produkcj^ w porow naniu z sytuacj^
o stafej wysokosci dokonyw anych przez dlngi, c h o c nie n ie sk o n cz en ie dlugi s na ilustracji 14.4? Co mowi to o zachow aniu sie realnej stopy procentow ej?).
- pod w a ru n k ie m ze sto p a procentowa jest sta ta . Z b ad a jm y , jak doktadne >
Do dalszych przemyslen
przyblizenie.
a. Przyjmijmy, ze i = 10%. Niech 2 dol. = 100. Ile wynosi w artosc biez^c
9. Obligacje indeksow ane.
soli?
b. Przyjmijmy p o n o w n ie , ze i = 10%. Ile wynosi w a rto sc biezaca obliga N iektore obligacje skarbow e zapew niaj^ indeksow anie rocznvch platnosci, co ma
piacaj^cej z dol. przez okres 10 lat? 20 lat? 30 lat? 60 lat? (Wskazowk wynagrodzic inw estorom straty poniesione z pow odu inflacji. Biez^ca stopa pro-
rzystajcie z w zoru zam ieszczonego w tym rozdziale, nie z a p o m n ijc ie, t centow a jest zatem w przypadku tych obligacji realn^ stopa^ procentow ^ - stopj|
procentow ^ wyrazonq. w jed n o stk ach dobr. Te stopy procentow e, w zestaw ieniu
o uwzglednieniu pierwszej platnosci).
c. Powtorzcie obiiczenia z punktow a i b dla przypadku, kiedy i = 2% oraz i ze stopam i nom inalnym i, mozna wykorzystac jak o m iar^ oczekiwanej inflacji. Zo-
baczmy, w jak i sposob.
7. H ipoteza Fishera. W ejdzcie n a stronq: F ed u i poszukajcie najnow szego zestaw ien ia sto p pro-
centow ych (w w w .fe d e ra lre s e rv e .g o v /re le a s e s /h l5 /C u rre n t). Z n ajdzcie biez^ce
a. Przedstawcie hipotez^ Fishera.
oprocentow anie pi^cioletnich obtigacji skarbowych, nast^pnie poszukajcie opro-
b. Czy doswiadczenie krajow Am eryki Lacihskiej z lat 90. potw ierdza t§ 1
centow ania indeksowanych pi^cioletnich obligacji skarbowych. Jak s^dzicie, jakiej
ze? Wyjasnijcie. inflacji w cii|gu najblizszych pi^ciu lat oczekuj^ rynki finansowe?
c. Spojrzcie na wykres z rarnki 14.1. Zauwazcie, ze lin ia n a n ie s io n a na r .j / p ’-o-
szone punkty nie przechodzi przez poczc|tek uktadu wspotrz^dnych. Czy
Fishera sugeruje, ze linia ta powinna p rze ch o d zic przez p o cz ^ tek uktad'.i'/ V y-
jasnijcie. Dodatek. W yprow ad ze n ie oczekiwanej biezqcej w artosci
d. R ozw azcie nastepuji|ce stw ie rd z en ie: „Jesli hipoteza F is h e ra jest praM d/.iw;i,
zdyskontow anej przy uzyciu realnych i nom inalnych
zm iana tem pa wzrostu podazy pieniqdza powoduje, w stosunku jeden f'n ic-.;-
stop procentow ych
nego, zmian^ nom inalnej stopy procentow ej przy niezm ienionej stopie r '
Oznacza to, ze polityka m onetarna nie wywiera wptywu na w ielk o sci rei'Jne
Celem tego D odatku jest wykazanie, ze oba sposoby w yrazenia biezcjcej wartosci zdys-
w gospodarce”. Przedyskutujcie jego zasadnosc. kontow anej, rownania (14.5) oraz (14.7), s<j row nowazne.
Rownanie (14.5) przedstaw ia w artosc biez^cq. jako sum ^ biezc|cych i oczekiwanych
Do namystu przysztych nom inalnych platnosci, zdyskontowanych przy uzyciu biez^cej oraz oczeki-
wanej przysztej nom inalnej stopy procentow ej:
8. O m aw iajzjc k r o tk i okres w ro z d z ia le 14.2 p o k a z a lis m y , w jaki sp o s o b s/.yuszy
wzrost nominalnej podazy pieniqdza prow adzi do wyzszej produkcji, nizszej no- 1 1
Pjdol. = z (dol. + ----- r - z f +1dot. + ------- :---------:---- z, l,d o l. + ... . (14.5)
m inalnej stopy procentow ej i nizszej realnej stopy procentow ej. (1 + it ) (1 + it)(1 + i M l )
Przeprowadzona tam analiza (podsumowana na ilu stracji 14.5) zakladaia, ze
oczekiwana stopa inflacji, P 1', nie z m ie n ila sie; w k ro tk im okresie. Pominmv icraz. Rownanie (14.7) przedstawia wartosc biez^c^. jako sume biez^cych i oczekiwanych
to z a to z e n ie i zato zm y , ze w krotkim o k r e s ie z a ro w n o tem po w z ro s tu p u u a/.y przysztych realnych ptatnosci, zdyskontowanych biez^ca oraz oczekiwanq przyszt^ re-
pieni^dza, jak i oczekiwana stopa inflacji wzrosta. aln^ stopii procentow ^:

a. Pokazcie wptyw nowych zatozen na krzyw^ IS. W yttumaczcie.

1 ^ ______ l
b. Pokazcie wplyw zm ian na krzyw^ LM . W yttumaczcie.
c. Pokazcie wplyw zmian na p r o d u k c j? i n o m in a ln ^ stop^ p ro c e n to w ^ . Czy 110- : (1 + r,) (1 + rt )(X + rt+i)
minalna stopa procentow a m ogta osicgn^c poziom wyzszy niz przed w z r o ^ m
Podzielm y ob .e strony rownama (1 4 .5 ) przez obeeny poziora cen, P , Otrzymujeray:
podazy pienicjdza? D laczego?
d. N aw et jesli to, co stan ie si^ w takiej sytuacji z n o m in aln t| sto p ^ procentc.-
Wcj, je st dziw ne, czy p o tra fic ie po w ied ziec, ja k zachow a si^ re a ln a siopa
46 8 Rozszerzenia. Oczekiwai Rozdziat 14. Oczekiwania: podstawowe narzgdzia 469

V, doJ. z, dol. 1 zf. , dol. 1 z 'o dol. .. Pokazalism y zatem , ze prawe strony ro w n an (14.7) oraz (14.5) Scj. sobie row ne.
_ ! --------= _£---------- -------------- £ii--------+ ----------------------------------------- + ... . ( 14D
P, P, l + i, P,(l + i')(! + /-,) Pt Wynika z tego, ze w yrazenia p o lewej stro n ie powyzszych rownan row niez sa sobie
row ne, a zatem:
Przypatrzm y sitg teraz kazdem u z wyrazen po praw ej stro n ie ro w nania (14D.
i zobaczmy, ze one rowne koresponduj^cym w yrazeniom z row nania (14.7):
' P,
8 Wezmy pod uwag^ pierw'sze wyrazenie, z dol. / Pt. Zauwazm y, ze zt dol. / Pt row ■■
jest z., czyli realnej wartosci biez£j.cej platnosci. Tak wi^c omawiane w yrazenie j Oznacza to, ze w artosc biez^ca obecnych i oczekiwanych przyszlych realnych plat-
tozsam e z pierwszym wyrazeniem prawej strony row nania (14.7). nosci, zdyskontowana przy uzyciu biezacej reainej stopy procentowej oraz oczekiwanej
• Przyjrzyjmy si^ teraz drugiem u wyrazeniu: przyszlej realnej stopy procentowej [wyrazenie po lewej stronie row nania (14.7)], row-
na jest w artosci biez^cej obecnych i oczekiwanych przyszlych nom inalnych platnosci,
1 z(e+1 dol. zdyskontowanych biez^c^ nom inaln^ stop^ procentow ^ oraz oczekiwan^ przysz!c| no-
H p, ' m inaln^ stopj| procentowa„ podzieionej przez poziom cen [wyrazenie po lewej stronie
row nania (14D.1)].
Przemnozmy licznik i mianownik przez oczekiwany przyszioroczny poziom o
Kv

1 P,U Z'M dol. ^

1 + it Pt Pt+l

Z auw azm y, ze u la m e k po prawej stronie tego w y razen ia, z ‘+J dol. / Pte+1, row ny
jest z(+1, oczekiwanej realnej platnosci w czasie t + 1. Zauwazm y, ze srodkowy u';i-
mek, F;+1 / Pt, m ozna zapisac jako '1 + {{Pte+l - P ) / P J lub, korzystaj^c z definicj:
oczekiwanej inflacji, jako (1 + x ‘+x).
Korzystaj^c z tych przeksztaicen m ozem y zapisac drugie w yrazenie jako:

(1 + < i )
(1 + 0 (+‘-

Przypomnijmv teraz zaleznosc mi^dzy realn^ stop^ procentow ^, nom inaln^ sio-
p£| procentow ^ i oczekiwan^ stop^ inflacji w row naniu (14.3) [1 + r = (1 + i) I (;
+ tt^j)]. Stosuj<|c tq. zaleznosc do poprzedniego row nania otrzymujemy:

1 _ t,

(l + r; )

co jest w yrazeniem identycznym z drugim w yrazeniem z prawej strony row nania

(14.7).
• Ten sam sposob wykorzystac m ozna do przeksztaicenia innych wyrazen. Sprobujcie
dokonczyc konieczne dziaiania.
15
-r iw a n ^ v. -vi’ ’^ v i s o w y c h

Rozwazaj£|c w rozdziale 4 problematyk^ rynkow finansowych, zakladalism y wyst^po-

wanie na nich wyt<|cznie dwoch typow aktywow: pienic|dza i obligacji jednorocznych.
Teraz m ozem y spojrzec na gospodark^, dysponujc|C bardziej realistycznym i znacznie
bogatszym zestawem aktywow niepieniqznych: obligacji krotkoterm inow ych, obligacji
diugoterm inow ych i akcji.
W tym rozdziale skoncentrujemy sic; na roli oczekiwan w w yznaczaniu cen akcji
i obligacji. (M ozna spytac, dlaczego umieszczamy te kwestie w podreczniku do ma-
kroekonomii. Jak zobaczymy, ceny akcji i obligacji nie tylko Scj. uzaleznione od sytuacji
biez^cej i oczekiw ah dotycz^cych zdarzeh przysziych, lecz takze same d eterm inuj^
sytuacj^ biezc|ca, wplywajc|c na decyzje uczestnikow rynku. Zrozumienie mechanizmu
wyznaczania tych cen jest zatem pierwszym krokiem do zrozumienia w ahan koniunk-
tury).

8 W podrozdziale 15.1 analizujem y m echanizm wyznaczania cen obligacji oraz ich

dochodow osci. Przedstawiamy najpierw, w jaki sposob ceny obiigacji zalezq od
biezE^cego oraz od oczekiwanego poziom u krotkoterm inow ych stop procentowych.
N ast^pnie pokazujem y, czego m ozem y dow iedziec si^ o oczekiw aniach dotycza-
cych poziom u krotkoterm inow ych stop procentow ych w przyszlosci, posluguj^c si^
analizt| krzywej dochodowosci.
• Podrozdzial 15.2 poswitjcony jest w yznaczaniu cen akcji. Zobaczym y tam , w jaki
sposob ceny akcji sj| uzaleznione od biez^cego i oczekiwanego zysku oraz od biez^-
cych i oczekiwanych stop procentowych. N a zakonczenie omawiamy wplyw w ahan
aktywnosci gospodarczej na ceny akcji.
• W podrozdziale 15.3 poruszam y zagadnienia chwilowych m od i baniek spekula-
cyjnych na rynku akcji - okresow , w ktorych ceny akcji zm ieniaji| si^ z przyczyn
niezwi^zanych z zyskiem ani z poziom em stopy procentow ej.
 Rozszerzenia. Oczekiw Rozdziaf 15. Oczekiwania na rynkach finansowych
472 473

15.1. OM itjacje - ich ceny i dochodowosc • Obligacje btjdace zobowiazaniem d o wielokrotnych p ia tn o sc i przed u piyw em te r-
m in u w ykupu oraz d o d a tk o w o p o je d y n cz ej p ta tn o sc i na koniec okresu u m o w n eg o
oazywane s£| o b lig a c ja m i k u p o n o w y m i (coupon boncls). Piatnosci przed upiywem
O b lig acje ra o z n a rozrozniac ze wzgl^du na dwa podstawowe wym iary: term inu wym agalnosci to p ta tn o s c i k u p o n o w e (coupon payments). O statnia piat-
n o sc to w a rto sc n o m in a in a obligacji (face value). Stosunek piatnosci k u p o n o w y ch
• ryzyko niew yptacalnosci (default risk), czyli ryzyko, ze em iten t obligacji (ktc do wartosei nominalnej okreslany jest jako sto p a k u p o n o w a (coupon rate). B iez^ca
moze byc rz^d lub przedsiebiorstwo) nie spiaci calosci zobowij|zania; do chodow osc (currentyield) to stosunek piatnosci kuponowych do ceny obiigacji.
• term in w ym agalnosci (wykupu) (maturity), czyli okres, w ktorym posiadacz i ■ Rozwazmy przyklad: obiigacja z piatnosciam i kuponowym i 5 dol. rocznie, war-
gacji otrzym uje piatnosci odsetkowe; jezeli obligacja jest zobowic|zanieni do tosciet n o m in a ln ^ 100 doi. i cent| 80 dol. m a sto p ^ kup o n o w j| n a poziom ie 5%
norazowej piatnosci 1000 dol. za 6 miesi^cy, jej term in wykupu wynosi 6 mies i biez£|C^ dochodow osc 5 / 80 = 0,0625, czyli 6,25%. Z ekonomicznego punktu wi-
obiigacja, k to re j posiadacz m a otrzym yw ac 100 dol. rocznie przez okres 2 dzenia ani stopa kuponowa, ani biez<|ca w artosc nie s£| interesujc|cymi miernikam i.
oraz platn o sc na koniec okresu umownego w wysokosci 1000 dol., jest oblig Poprawnj| miartj oprocentow ania obligacji je st jej dochodow osc do daty wykupu
o term in ie wvkupti wynosz^cym 20 lat. Z punktu w idzenia naszych celow tei lub po prostu dochodowosc; m ozna o niej myslec jak o o przeci^tnvm oprocento-
w ym agalnosci (wykupu) jest najw azniejsz^ cech^ obligacji, dlatego na nim s' waniu obiigacji w trakcie trw ania o k re s u um ow y ( bond life), czyii w okresie, jak i
centrujemy teraz naszcj uwag^. pozostaje do term in u wykupu obiigacji. D ochodow osc do daty wykupu zostanie
zdefiniowana bardziej precyzyjnie w dalszej cz^sci rozdziaiu.
• Okres do wykupu amerykahskich obligacji skarbow ych waha si(j od kilku dni do
30 lat. Qbligacje o term inie wykupu ponizej jednego roku okresia sie jako bony
Rynki obligacji: stow nictw o skarbowe (Treasiuy bills, Tbills). Sa^ to obiigacje dyskontowe, a wi<jc ich nabyw-
ca upraw niony jest do jednej p latnosci na koniec okresu umownego. O biigacje
Zrozum ienie najwazniejszych term inow zwi^zanych z rynkami finansowymi pi ' o terminie wykupu odieglejszym niz jed en rok nazywa sie o b lig a cjam i skarbow ym i
uczynic je mniej tajemniczymi. Ponizej przedstaw'iamy podstawowe siownictwc (w j^zy k u angielskim wprowadza sie dalsze ro z ro z n ie n ie : o b lig acje o terminie wy-
kupu do 10 lat to Treasiiry’ notes, o terminie diuzszym - Treasuiy bonds). Obligacje
• O bligacje (bonds) m og^ byc emitowane przez rz^dy lub przedsi^biorstw a. te sa obligacjaini kuponowymi.
gacje wyemitowane przez rz^d lub agencj^ rz^dowti nazywamy o b lig a c ja m f . .' * Obiigacje s£| zazwyczaj zobowi^zaniem o charakterze nominainym: zobowi£|zaniem
bow ym i (govemment honds). W pozostaiych przypadkach mowimy o oblig; "■■ , do ci£|gu p iatn o sci o ustaionej n o m inalnej w artosci, w yrazonych w jednostkach
p rz e d si^ b io rstw (corporate bonds). w aiuty krajowej. Istniejq jednak inne rodzaje obligacji. P osiadanie o b lig a c ji in -
• W Stanach Z jednoczonych obligacje sq. oceniane ze w zgi^du na ryzyko i d ek so w an y ch (indexed bonds) upowaznia do otrzymania piatnosci skorygowanych
piacalnosci (ryzyko niespiacenia obiigacji przez e m ite n ta ) przez dwie p ry w a in e o inflacj^. Jed n o ro czn a obiigacja indeksow ana nie obiecuje wypiaty np. 100 dol.
agencje ratingowe: Standard & Poors (S&P) oraz M oody’s Investor Servic za rok, iecz (1 + n') x 100 doi., bez wzgiedu na to, jaki poziom osii|gnie w nadcho-
tingi obligacji (bond ratings, czyli oceny stopnia ryzyka niewypiacalnosci emuouia dzacym ro k u inflacja (yr). Z e wzglsjdu n a ochron^ przed ryzykiem inflacji, jak ^ dajcj
obiigacji) wykonywane przez agencj^ M oody’s mieszczcj si^ w przedziale oc . ■ , nabywcom obligacje indeksowane, S£| one popularne w wielu krajach. Szczegoinie
dia obiigacji o nien'iai zerowym ryzyku niewypiacalnosci, takich jak ameiyk:ui,-.kic- wazn£j. rolsj peini^ w W ielkiej Brytanii, gdzie w ciqgn ostatnich 20 lat rosn^ca iicz-
obligacje skarbowe, do C dia obligacji o najwyzszym ryzyku. Nizszy rating oznacza ■ ba osob korzystaia z nich jako z formy grom adzenia oszcz^dnosci na em erytur^.
z reguiy, ze w celu przycittgni^cia inwestorow obiigacja musi byc wyzej oprocenio- Nabywajc|c diugoterm inow e obiigacje indeksowane iudzie m aja pewnosc, ze piat-
wana. R o z n ic a m i^dzy oprocentowaniem danej obligacji a o p ro ce n to w an ie m , obh-- nosci, k to re otrzymajt^ w okresie em erytainym , nie strac^ n a w artosci w zwi^zku
gacji o najlepszy m ratingu o k re sla n a jest m ianem premii za ryzyko (riskprem ntm )' z inflacja. O biigacje indeksowane (zwane tez obiigacjami indeksowanymi o infla-
zw i^ zan e z d a n ^ o b lig acj^. O b lig a cje o wysokim ryzyku n ie w y p iac aln o sc i fc-.-waia cje) pojawiiy sicj w stanach Zjednoczonycfa w 1997 r. Ich w artosc stanowi obecnie
czasami nazywane o b lig a cjam i sm ieciow ym i (junk bonds). mniej niz 10%' w artosci obiigacji skarbowych, iecz ich roia w przysziosci zapewne
WTTOCni^
• O b iig acje b^dc|ce zobow i^zaniem do pojedynczej p ia tn o sc i na koniec O kfou
umownego nazywane s^ o b lig a cjam i d y sk o n to w y m i (discount bonds). Pojec . -
pfatnosc okreslana jest jako w a rto sc n o m in a ln a (face value) obligacji.
 Rozszerzenia. Oczekiwania Rozdziat 15. Oczekiwania na rynkach finansowych
474 475

O bligacje o roznych term in ach wykupu m aj^ wtasn ‘4 cen ^ i zwi^zan^. z nia stop^ trzydziestoletnie wynosiiy 5,7%'. D lugoterm inow e stopy procentow e byly zatem , w tym
procentowcfc, tzw. dochod do claty wykupu lub prosciej - dochodowosc. D ochodow osc przypadku, znacznie wyzsze od stop krotkoterm inow ych.
obligacji o blizszym term inie w ykupu, przew aznie ponizej jednego ro k u , okresiana Diaczego krzywa dochodowosci zm ieniia w tym m om encie nachylenie z ujem nego
jest jako krotkoterminowa stopa pwcentowa. D ochodow osc obligacji o odlegiejszym n a d o d atn ie? Dlaczego diugoterm inow e stopy procentow e byiy nieco nizsze od stop
term inie wykupu to dlugoterminowa stopa procentowa1. krotkoterm inow ych w listopadzie 2000 r., ale wyzsze od nich w czerwcu 2001 r.? Co
K azdego dnia obserwujemy dochodow osc obligacji o roznych term inach wykupu, mysleli uczestnicy rynku w kazdym z tych przypadkow ?
m ozem y zatem graficznie przedstaw ic zaleznosc dochodow osci obligacji o d jej ter- Aby odpowiedziec na kazde z tych pytan, a przy okazji zastanowic sie nad wyzna-
minu wykupu. Zaleznosc mi^dzy term inem wykupu a dochodow osci '4 nazywana jest czaniem krzywej dochodow osci oraz zaleznosci mi^dzy krotko- i diugoterininowymi
krzjw'H dochodowosci lub struktur% terminows| sto p procentow ych (poj^cie ,,termi- stopami procentowymi, zrobimy dwie rzeczy:
now a” odnosi sisj do term in u w ykupu)2. Ilu stracja 15.1 przedstawia stru k tu r^ term i-
now '4 oprocentow ania am erykanskich obligacji skarbowych z 1 listopada 2000 r. oraz 1) obliczymy ceny obligacji o roznych term inach v/ykupu;
1 czerwca 2001 r.3. W ybor tych d a t nie byi przypadkowy - zaraz okaze si§, dlaczego. 2) od cen obligacji przejdziem y do ich dochodowosci i przebadam y czynniki wplywa-
jcjce na krzywq dochodowosci oraz zaieznosc miedzy krotko- i dlugoterminowyrni
stopami procentowymi.

itopad 2000 r.

Cena obligacji jako w a rto sc biezqca

S pora czijsc naszych rozw azan w tym rozdziale poswi^cim y dwom typom obligacji:
obiigacjom gw arantuji|cym p la tn o sc 100 dol. w te rm in ie jednego ro k u od nabycia
(czyli obligacjom jednorocznym ) oraz obligacjom gw arantujacym platnosc 100 dol.
w term inie dwoch lat (obligacjom dwuletnim). Zrozttmienie procesu wyznaczania cen
i dochodow osci tych obligacji ulatwi nam pozniej uogolnienie wynikow na obligacje
o dowoinym term inie wy'kupu.
3 miesi^ce 6 m iesi^cy 1 rok 2 lata 3 lata 5 lat 1 0 la t 30 lat Zacznijmy od wyznaczania cen tych dwoch typow obligacji.
Terrnin wykupu

Krzywa dochodowosci w isstopatizie 2000 r. byia ujemnie nachylona. Siedem m iesi^cy pozniej miata wyraznie dodatnie nachylenie.
• Przy zalozeniu, ze obligacja jednoroczna ma przyniesc 100 doi. w okresie roku od
nabycia, m ozem y stwierdzic, korzystajqc z naszych ustaleh w podrozdziale 14.2, ze
Ilystraeia 15.1, Krzywe dochodowosci w Stanach Zjednoczonych; 1 iistopada ZQ0Q r. i 1 czerwca 2001 r,
cena obligacji, P u dol., musi row nac sitj w artosci biez^cej piatnosci 100 dol. za rok.
Przyjmijmy, ze dzisiejsza jednoroczna stopa procentowa wynosi ih. Zauwazm y, ze
Zauwazm y, ze 1 listopada 2000 r. krzywa dochodow osci miaia niewielkie ujemne jednorocznt| stop^ procentow ^ w roku t oznaczylismy jako ij;, a nie ij, jak czynilismy
nachylenie, z trzym iesi^cznym i stopam i procentowymi na poziomie 6,2% i stopam i to w poprzednich rozdzialach. Z m iana ta ma ulatwic nam zapamietanie, ze chodzi
trzydziestoletnim i na poziom ie 5,8%. Innymi slowy, dlugoterm inow e stopy procento- o stope jcdnorocznq. Tak wiec:
we byiy nieco nizsze od stop krotkoterm inowych. Zauw azm y teraz, ze siedem miesi^cy
p ozniej, tj. 1 czerw ca 2001 r., krzyw a dochodow osci byia ju z n ach ylona d o d atn io : „ , , 100 doi.
P,t dol. = ----------- . (15.1)
trzymiesi^czne stopy procentow e ksztaltowaly si^ na wysokosci 3,5% , natom iast stopy 1 + /lr

C ena obiigacji jednorocznej zm ienia si^ zatem w kierunku przeciwnym do

1Powyzsze terminy zostanf). objasnione pozniej. zmian biez^cej jednorocznej nom inainej stopy procentow ej4.
2 Struktura teVminowa stop procentowych = krzywa dochodowosci.
3 W celu uzyskania najswiezszych danych dotycz^cych struktury terminowej stop procentowych
w momencie czytania tego rozdziaiu warto zajrzec do dziaiu „Money & Investing” w „Wail Stteet
Journai”. W wersji elektronicznej dane te dost^pne w dziale „Markets Data Center”. Relacje t£ pokazano juz w podrozdziale 4.2.
 Rozszerzenia. Qczekiwania Rqzdaat 15, Oczekiwania na rynkach finansowych
476 477

Przy zatozeniu, ze obligacja dwuletnia obiecuje wyptatcj 100 dol. dwa lata od daty R okt R okr + 1
Obltgacjejsdnoroczne ■ .
nabycia, jej cena, P d o l, musi row nac si§ w artosci biez^cej ptatnosci 100 doiarow
za dwa lata:
Obligacie dwuletnie 1 dol ' . , , P~.L, ctol.
. ■■■■■—— i dof. ra z v — — --------
P,,dol. = ------(15,2)
(l + j ' , ) ( l + i j , +| )
liustracja 15.2. Przychody ztytuiu posiadania obligacji jednorocznycb i dwuietnich przez okres jednego roku

gdzie iu oznacza jednoroczna stop^ procentowq. w roku obecnym , natomiast

oznacza oczekiwany przez rynki finansowe poziom jednorocznej stopy procentowej znamy wysokosc platnosci, jak ^ otrzymamy w przysztym roku. Nabycie obligacji dwu-
w przysziym roku. C ena obligacji dwuletniej jest zatem ujemnie zalezna zarowno letniej wi^ze si§ z brakiem znajom osci ceny, po ktorej bedzie m ozna j£j odsprzedac
od biezc|cej jednorocznej stopy procentow ej, jak i od oczekiw an dotyczc|cych po- w przyszlym roku. Nabycie obligacji dw uletniej jest zatem ryzykowne. Kwestie te na
ziomu tej stopy w roku przysztym. razie pom iniem y; poswi^cimy jej nieco uwagi w Dodatku do niniejszego rozdzialu).
Z zalozenia, ze zarowno my, jak i pozostali inwestorzy na rynku finansowym, zwra-
camy uwagq jedynie na oczekiwany przychod, wynika, ze obie om awiane obligacje
muszc| przyniesc ten sam oczekiwany jednoroczny przychod. Przyjmijmy na chwil^, ze
ta zaleznosc nie zachodzi. Zaioziny np., ze roczny przychod z tytulu zakupu jednorocz-
Arbitraz a ceny obSigacji
nej obligacji jest nizszy niz oczekiwany roczny przychod z nabycia obligacji dwuletniej.
Z an im blizej przeanaiizujemy konsekw encje row nan (15.1) oraz (15.2), przyjrzyjmy W takiej sy-tuacji nikt nie zgtaszaiby popytu na obligacje je d n o ro cz n e i rynek tych
sie alternatyv/nemu wyprowadzeniu rownania (15.2). Wprowadzimy przy okazji wazne obligacji nie mogtby znalezc si^ w row nowadze. Tylko wtedy, gdy oczekiw ane roczne
przychody w przypadku obligacji jednorocznych i dwuletnich s^ takie same, inwestorzy
poj^cie arbitrazu (arbitrage).
Przyjmijmy, ze mamy dokonac wyboru micjdzy obligacjq jed no ro czn ^ i dwuletnic}, na rynkach finansowych bcjd^ zglaszali popyt na oba typy obligacji.
a podstawowyin kryterium jest dla nas w artosc naszej obligacji po roku od daty naby- Jesli obu obligacjom , jednorocznej i dwuletniej, towarzyszy ten sam oczekiwany
roczny przychod. to opierajf|c sie na ilustracji 15.2 m ozem y zapisac, ze:
cia. Ktorq z obligacji powinnismy nabyc?

• Przyjmijmy, ze nabyfismy obligacjsj jed noroczm p Za kazdego dolara wydanego

na jej zakup otrzymamy za rok (1 + i u) doi. Z alezno sc ta przedstawiona jest za 11 P2t dol. (15.3)
pomocEi pienvszej strzaiki na ilustracji 15.2.
» Przypuscm y teraz, ze nabylism y obligacj^ dw uletni^. C ena tej obligacji wynosi Lewa strona row nania (15.3) przedstawia przychod z dolara uzyskany przez naby-
P lt dol., zatem za jednego dolara mozem y dzisiaj nabyc 1 dol. / P?t dol. obligacji. cie na okres jednego roku obligacji jednorocznej; prawa strona pokazuje oczekiwany
Kiedy nadejdzie przyszty rok, okres wykupu naszej obligacji b^dzie wynosil juz przychod z dolara uzyskany przez nabycie na okres jednego roku obligacji dwuletniej.
tylko rok. Za rok nasza dwuletnia obligacja stanie si^ bow iem obligacj^ jednorocz- R ow nania takie jak (15.3) - pokazuj^ce, ze oczekiwane przychody z obu obligacji mu-
nt| - m ozemy zatem oczekiwac, ze sprzedamy j^ wtedy po cenie P,e/+l dol., rownej sz^ byc sobie row ne - b^dziem y nazywac zaleznosciam i arb itrazu5. R ow nanie (15.3)
m ozem y przeksztalcic nast^pujaco:
oczekiwanej przyszlorocznej cenie jednorocznych obligacji.
Innym i siowy: mozemy oczekiwac, ze za kazdego dolara wydanego na zakup
obligacji dwuletniej po uplywie roku otrzymamy 1 doi. I P2l dol. x P('/+l doL, czyk p it d o l .^ ^ 1^ 1- 01-. (15.4)
Pjj +1 dol. / P ?t dol. Wynik ten przedstaw iony jest za pomoc^ dolnej strzalki na ilu 1 + ilt
stracji 15.2.
Z a rb itra zu wynika, ze dzisiejsz^ cena, dwuletniej obiigacji jest w arto sc biez^ca
Ktor£j. obligacjtj powinnismy nabyc? Zaiozm y, ze inw estorow n a rynku finanso oczekiwanej ceny tej obligacji w przyszlym roku. W i^ze si§ z tym n ast^pne pytanie:
wym, w tym nas, interesuje tylko oczekiwany przychod. (Z alozenie to m ozna okresli od czego zalezy oczekiw ana przyszloroczna cena obligacji jednorocznej P lh+] dol.?
jako hipotez^ oczekiwan. Jest ona bardzo duzym uproszczeniem . Praw dopodobnie dl
inwestorow na rynku finansowym wazny jest nie tylko oczekiwany przychod, lecz row 5 Termin arbitraz ma oznaczac, ze oczekiwany przychod z dwoch roznych aktywow musi byc
niez ryzyko zwic|zane z zakupem kazdej z obligacji. Nabywaj^c obiigacj^ jednoroczn rowny. Niektorzy ekonomisci wykorzystuj^ ten termin na oznaczenie twierdzenia, zgodnie z ktorym
zyskipozbawione ryzyka nie pozostaj^ niewykorzystane.
 Rozszerzenia. Oczekiwania Rozdziai 15. Oczekiwania na rynkach finansowych
478 479

O dpow iedz nie jest tru d n a: tak. jak cena jednorocznej obligacji dzisiaj zalezy od procentowa. D ochodow osc do wykupu, zgodnie z definicja, row na je st staiej rocznej
dzisiejszej jednorocznej stopy procentow ej, przysztoroczna cen a jednorocznej obliga- stopie procentow ej zrow nuj^cej dzisiejsz^ cenq obligacji z bieic|ca wartoscia piatnosci
eji bgdzie zalezec od jednorocznej stopy procentow ej w przyszfyni roku. Przepisuj^c 100 dol. za dwa iata. Spelnia zatem nast^puj^ce wyrazenie:
row nanie {15.1) dla nastepnego roku (t + 1) i oznaczaj^c w artosci oczekiw ane w stan-
dardowy sposob, uzyskujemy: o . , 100 d o l
P2 ldoL = - — — r . (15.6)
(1 + p J -
pf , , 100 dol.
P u -, a o l
(1 + *i/*i) Przypuscmy, ze dzisiejsza cena obligacji wynosi 90 dol. Dwuletnicj stope procen-
towip iv mozemy obliczyc jako V100/90 -1 , czyli 5,4% rocznie7. Innymi siowy, trzy-
C e n a obligacji w przysziym roku row na jest zatem platnosci na koniec okresu m anie obligacji przez okres dwoch iat przynosi przychod w wysokosci 5 ,4 % rocznie.
umownego, 100 dolarom, zdyskontowanej przy uzyciu stopy procentowej oczekiwanej W jaki sposob dw uietnia stopa procentow a pow i^zana jest z obecn^ jednoroczn^
w przysztym roku. stopi| procentow£| i oczekiwan^ jednoroczn^ stop^ procentowq.? Aby odpow iedziec na
Podstawiaiac zamiast dol. w row naniu (15.4) wyrazenie 100 dol. (1 + ielt+l), to pytanie, spojrzm y raz jeszcze na row nania (15.6) oraz (15.5). O puszczaj^c P ,; dol.
wyst^pujqce w obu row naniach, otrzymujemy:
otrzymujemy:

n dol. 100 doJ.

j i = ---------------------- 100 dol. 100 dol.
P-,. . (15.5)
(l + «if)(l + 2L i) (1 + h t ) ( l + b ()(l + ^Vn)

W yrazenie to jest identyczne z row naniem (15.2). Pokazalism y w ten sposob, ze co, po dokonaniu przeksztalcen, rowne jest:
arbitraz miedzy obligacjami jednorocznym i i dw uletnim i spraw ia, ze cen^ dwuletniej
obligacji jest w artosc biez^ca piatnosci za dwa lata, w tym przykiadzie 100 d o l, zdys- (i + i2tf = ( i + iu ) ( i + i;;+1).
kontow anej przy uzyciu biezJjcej i oczekiwanej przysziorocznej stopy procentow ej6.
Uzyskaiismy w ten sposob dokiadn^ zaleznosc mi^dzy dwuletniq stop^ p ro c e n to '
wat, i2i, dzisiejsz£| jed n o ro czn ^ stop^ procentow ^, i jt, oraz przyszlorocznq. oczekiwanti
jednoroczn£| stop^ procentowcp i ‘ l+1. Uzytecznym przybiizeniem tej zaieznosci jest8:
0 d cen obiigacji do ich dochodow osci
1 ,.
l2t ~ 2~(zi; + *no)-
,, ,

(15,7)
Po przeanalizow aniu cen obligacji m ozemy skoncentrow ac si<? na ich dochodowosci.
Gtownc| mysi m ozna wyrazic nastepuj^co: dochodow osc obiigacji, podobnie jak cena
obligacji, jest zrodiem informacji o przysziych stopach procentow ych; odczytanie tej Zgodnie z row naniem ( 15.7), d w u le t n ia s fo p a p m c e n to w a rowna je s t (w p r z y b liz e n iu )
inform acji z dochodowosci obligacji jest jed n ak duzo prostsze. s r e d n ie j a r y tm e ty c z n e j b ie z q c e j je d n o r o c z n e j s t o p y p r o c e n t o w e j i o c z e k iw a n e j je d n o r o c z n e j
Aby rozpocz^c nasze rozwazania, potrzebujenry definicji dochodow osci do wyku- stopy procentowej w p r z y s z ly m r o k u .

pu: dochodowosc do wykupu ( y ie ld to maturity) n-ietniej obiigacji lub, row now aznie, Skoncentrow alism y sie n a zaieznosci ceny i dochodow osci w przypadku obiigacji
n-letnia stopa procentowa definiowana jest jak o staia roczna stopa procentow a zrow- jednorocznych i dwuletnich; wnioski z naszych rozwazan m ozna jednak iatwo uogolnic
nuj^ca dzisiejszri cen^ obligacji z bieicjc^ wartosciq, oczekiwanych przysziych piatnosci na obligacje o dowolnym term inie wykupu. Pomysimy np. o obiigacji o okresie wykupu
tej obiigacji. krotszym niz jeden rok. D ochodow osc obiigacji poirocznej row na jest (w przybiizeniu)
Definicja ta sprawia w razenie trudniejszej, niz jest w rzeczywistosci. Rozwazmy sredniej biezqcej trzymiesisjcznej stopy procentow ej i oczekiwanej trzymiesiecznej sto-
przykiad ornawianej przez nas wczesniej obligacji dwuletniej. O znaczmyjej clocho- py procentowej w przysziym kwartale. A naiogicznie m ozem y post£|pic w przypadku
dowosc przez iv gdzie 2 w indeksie dolnym wskazuje na to, ze mamy do czynienia
z dochodowoscia do wykupu obiigacji dwuietniej lub, rownowaznie, z dwuletniij stop^ 7 90 cloi. = 100 dol. / (1 + => (1 + i 2i)2 = 100 doi. / 90 dol. = > (1 + p ) = /l0 0 d o i/9 0 dol.
=> i = 5,4%.
6 A rb itra z mitjdzy obligacjami o roznych terminach wykupu sprawia, ze ceny tych obligacji ro w n e Podobne uproszczenie zosfalo wykorzystane przy omawianiu zaleznosci miijdzy reain^ a nomi-
wartosci biez'^eej przychodow zwi^zanych z ich posiadaniem. rozdziale 14. Poi. tw ie rd z e n ie 3 w Aneksie 2.
n a in ^ sto p q ,p ro cen to w E i w
 Rozszerzenia. Oczekiwania Rozdziai 15. Oczekiwania na rynkach finansowych
480 481

obiigacji o okresie wykupu dluzszym niz dwa lata, D ochodow osc 10-letniej obligacji Krzywa d o ch o d o w o sci a a k ty w n o sc gospodarcza
rowna jest (w przyblizeniu) sredniej biez^cej jednorocznej stopy procentowej i ocze-
kiwanych jednoroeznych stop procentow ych dla przysziych dziewi^ciu lat, M ozem y teraz w rocic do naszego wczesniejszego pytania: dlaczego krzywa docho-
O golna zasada jest jasna: dJugoterm inow e stopy procentow e zaleiq od poziom u dow osci nacliylosia ujemnie w iistopadzie 2000 r. zm ienita nachylenie na dodatnie
biez£|cych i oczekiwanych krotkoterm inow ych stop procentow ych. w czerw cu 2001 r.? U jm uj^c to p y tanie in a c z e j: dlaezego d tu g o term in o w e stopy
procentow e w listopadzie 2000 r. byty nizsze od stop krotkoterm inowy'ch, natomiast
w czerwcu 2001 r. byty od nich wyzsze?
Podajm y najpierw w skrocie kohcowi| odpow iedz: po pierwsze, ze wzgl^du na to,
Interpretowanie krzywej d och od ow osci ze nieoczekiw ane spow olnienie aktywnosci gospodarczej w pierwszej potowie 2001 r.
doprow adzito do ostrego spadku krotkoterm inow ych stop procentow ych. Po drugie,
Z godnie z zaieznosci^, ktori| wiasnie wyprowadzilismy, pow innism y skupic siq na in- minio spow olnienia gospodarczego, rynki finansowe oczekiwaty pow rotu stopy wzro-
terp retacji nachylenia krzywej docliodowosci. A naliza dochodow osci obligacji o roz- stu produkcji do p o p rzed n ich w artosci oraz - co za tym idzie - pow rotu k ro tk o ter-
nych term inach wykupu dostarcza inform acji o form ulow anych przez rynki finansowe m inowych stop procentow ych do wyzszych poziom ow z przesztosci; spowodowato to,
oczekiw aniach dotyczj|cych krotkoterm inow ych stop procentow ych w przyszlosci. ze spadek dkigoterminowych stop procentow ych byi znacznie stabszy od spadku stop
Przypuscmy, ze chcemy poznac oczekiwania rynkow finansowych dotycz^ce przy- krotkoterm inow ych.
sziorocznego poziom u jednorocznej stopy procentow ej. W ystarczy, ze spojrzymy na Aby przesledzic to k rozum ow ania prowadz^cy do tej odpowiedzi, skorzystajmy raz
dochodowosc dwuletniej obligacji, i?l, oraz obligacji jednorocznej, iu, Po przem nozeniu jeszcze z w yprow adzonego w rozdziale 5 modelu IS-LM 9. Stop^ procentow ^, m ierzo-
obu stron row nania (15.7) przez 2 i przestaw ieniu skfadnikow uzyskujemy: nre{ na pionow ej osi wykresu, m ozem y interpretow ac jak o krotkoterm inow ^ nominal-
nc| stop^ procentow ^. Aby uproscic nasze rozw azania, zatozmy, ze oczekiw ana stopa
= 2 i 2i - i lf. ( 1 5 .8 ) inflacji wynosi zero; nie b^dziem y dzi^ki tem u musieli uw zgl^dniac w prow adzonego
w rozdziale 14 rozroznienia n a nom in aln e i rea ln e stopy procentow e. R ozroznienie
O czekiw ana w przyszlym roku jed n o ro czn a stopa procentow a row na jest podw o- to nie jest w tym m iejscu isto tn e 10.
jonej dochodow osci obiigacji dwulctniej, pom niejszonej o biezE|C£| jednoroczn^. stop^ W listopadzie 2000 r. z oceny w skaznikow ekonom icznych wynikato, ze po wietu
procentow ^. Przyjrzyjmy sie np. krzywej dochodow osci z ilustracji 15.1. latach wysokiego w zrostu am erykanska gosp o d ark a zaczyna zw alniac". To spowol-
Pierwszego czerwca 2001 r. jednoroczna stopa procentow a, iu, wynosita 3,4%, na- nienie byto postrzegane jako zm iana n a lepsze. W i^kszosc ekonom istow wierzyta, ze
tom iast dw uletnia stopa procentow a, ilt, ksztaitow aia sitj na poziom ie 4,1%. Z row- gospodarka o p erow ata powyzej natu raln eg o poziom u produkcji (lub, rownowaznie,
n an ia (15.8) wynika, ze 1 czerwca 2001 r. rynki finansow e oczekiwaty, iz d o k tadnie ze sto p a bezro b o cia byta nizsza o d n a tu ra ln e j stopy bezrobocia); w takiej sytuacji
ro k p o zn iej, czyli 1 czerw ca 2002, je d n o ro c z n a stopa p ro c e n to w a b^dzie w ynosic niew ielkie spow olnienie w ydawato sicj czyms p 0 z 3.dan.ym. Prognozy wskazywaty na
2 x 4,1 % - 3,4% = 4,8%, a zatem b^dzie o 1,4 pu n k tu procentow ego wyzsza niz na tagodne spow olnienie w zrostu gospodarczego - pow szechnie mowito si^ o m i^kkim
pocz^tku czerwca 2001 r. innyini siowy: 1 czerw ca 2001 r. rynki finansowe oczekiwaty l^dow aniu produkcji na jej poprzednim naturalnym poziom ie.
znacznego w zrostu jednorocznej stopy procentow ej na przestrzeni jednego roku. Sytuacja gospodarcza panuj^ca w tym okresie przedstaw iona jest na iiustracji 15.3.
U ogolniaj^c, m ozna powiedziec, ze nachylona do d atn io krzywa dochodow osci - G o spodarka amerykanska znajdow ata si^ w p u n k c ie ^ , ze stop^. procentow c| row n^
sytuacja, w ktorej dtugoterm inow e stopy pro cen to w e wyzsze od stop k ro tk o ter- i oraz produkcjc| Y. Prognozy sugerowaty, ze krzywa IS bqdzie stopniow o przesuw ac
m inowych - oznacza, ze rynki finansow e oczekuj^ w zrostu krotkoterm inow ych stop si^ w lewo, do poiozenia IS', prow adz^c do pow rotu do naturalnego poziom u produk-
procentow ych w przyszlosci. Krzywa dochodow osci nachyiona ujem nie - kiedy dtu- cji, y , oraz do niewielkiej obnizki stopy procentow ej, z poziom u / do i'. Ta niewielka
goterm inow e stopy procentowe nizsze niz stopy k ro tkoterm inow e - oznacza zas, oczekiw ana obnizka stopy procentow ej byta przyczyn^ ujem nego nachylenia krzywej
ze rynki finansow e oczekuj^ spadku krotkoterminowych sto p procentow ych w przy- dochodow osci w listopadzie 2000 r.
sztosci.
*■'W rozdziaie 17 model IS-L M zostanie poszerzony tak, by u w z g lq d n ia l wptyw oczekiwaii na
podejmowane decyzje. W tym momencie wvstarczy podstawowa wersja modelu IS-LM .
1(1Bardziej reaiistyczne bytoby przyj^cie statej dodatniej oczekiwanej stopy inflacji; wnioski nie
ulegiyby wowczas zmianie.
11 Warto p o w to rn ie przeczytac ramksj 5.2, poswitjcon^ recesji w 2001 r.
 Rozszerzenia. Oczekiwania Rozdzial 15. Oczekiwania na rynkach finansowych 483
482

8 Zmniejszenie wydatkow okazato si<j wi^ksze, niz oczekiwano. Zam iast przesuni^-
cia, zgodnie z oczekiw aniam i, krzywej 1S do poio zen ia IS’ (por. ilustracje 15.3)
nasutpifo przesuniecie do polozenia IS" (por. ilustracje 15.4). Gdyby polityka mo-
n eta rn a nie zostata zm ieniona, g o spodarka przesun^taby siq z pu n k tu A wzdiuz
krzywej LM', osi^gaj^c rownowage w nowym punkcie, B. Zm ianom tym towarzy-
szyiby spadek produkcji i obnizenie krotkoterm inow ej stopy procentow ej.
• Na tym je d n ak bieg zdarzen si^ nie zakonczyi. Uswiadomiwszy sobie, ze spowol-
nienie gospodarcze jest silniejsze niz oczekiw ano, na pocz^tku 2001 r. Fed przy-
st£j.pil do ekspansji monetarnej, prowadz£|cej do przesunitjcia krzywej L M w dol.
W wyniku tego przesuni^cia w czerwcu 2001 r. gospodarka znalazta sicg w punkcie
A ' - przy wyzszej produkcji i nizszej stopie procentow ej niz w punkcie B, do kto-
I S '(prognoza) rego trafiiaby bez interwencji bcinku centrainego.

y y Opiszmy ten proces slownie: spadek krotkoterm inow ej stopy procentowej - a tym
Produkcia, Y samyrn spadek krotkoterm inow ej cz^sci krzywej dochodow osci w okresie od 1 listopa-
W listopadzie 2000 r. gospodarka amerykartska znajdowata sie powyzej naturalnego poziomu produkcji. Prognozy sugerowaty jn i^ k k ie da 2000 r. do 1 czerwca 2001 r. - byl skutkiem nieoczekiwanie silnego spadku wydat-
iqdowanie", czyii pow rot produkcji do naturalnego pnziomu produkcji oraz niewielk^ obnizk? stop procentowych.
kow, poiaczonego z reak cj^F ed , probuj^cego ograniczyc spadek produkcji. W ckp bez
ISustraqa 15,3. Gospodarka amerykanska w listopadzie 2000 r. odpowiedzi pozostaje jednak pytanie: dlaczego krzvwa dochodowosci miata w czerwcu
2001 r. nachylenie dodatnie? Innymi slowy: dlaczego dlugoterminowe stopy procen-
O czekiw ania dotycztjce lagodnego charakteru spow olnienia okazaly sie jed n ak towe byty wyzsze od stop krotkoterm inow ych?
zbyt optyrnistyczne. Pocz^w szy od k o n c a 2000 r. rzeczy w ista sy tu a c ja byta gorsza od Aby odpowiedziec n a tak postawione pytanie, musimy przeanalizow ac oczekiwania
rynkow finansow ych dotycz^ce stanu gospodarki am erykanskiej po czerw cu 2001 r.
progoozow anej. Sytuacja z tego okresu przedstaw iona jest na ilustracji 15.4.
Przedstawiono to na ilustracji 15.5. Rynki finansowe oczekiwaty zajscia dwoch zdarzen.
Zadziaiaty wowezas dwa wazne m echanizmy.

\
\
\ . Zmniejszeme LM ' (prognoza)
\ wydatkow

LM

IS' (prognoza)

IS" (zrealizowana)

Y Yn
Y' Y
Produkcja, Y
Produkcja, Y

W czerwcu 2001 r, rynki finansowe oczekiwaiy, ie wzrost wydatkow i bardziej restrykcyjna pofityka monetarna doprowadzq do wyzszych
W okresie od tistopada 2000 r. do cierw ca 2001 r. zmniejszenie wydatkdw w pot^czeniu z ekspansjq monetam? doprowadzifo do obniiki
krdtkoterm inowych stop procentowych w przyszlosci.
krotkookresowych stop procentowych.
Hustracja 15=5, Oczekiwana sciezka rozwoju gospodarki amerykahskiej w czerwcu 2001 r.
Slustracja 15.4. Gospodarka amerykanska w okresie od iistopada 2000 r. do czerwca 2001 r.
484 Rozszerzenia, Oczekiwania
-Rozdaal 15- Oczekiwania na rynkach finansowych
485

• Oczekiwaly wzrostu wydatkow - przesunitjcia krzywej IS w prawo, do pozycji IS ’.

Przyczyocj tych oczekiwah byia spodziewana popraw a kilku czynnikow uwazanych S&P (Sfandard&Poor’s 500 Composite Index) cea akcji w Stanach Zjednoczonych w la-
za przyczyny ujernnego szoku popytowego z pierwszej poiowy 2001 r. Przewidywa- tach 1980-2006. Zmiany indeksu S&P odzw ierciedlaj^ zm iany cen akcji 500 duzych
przedsivbiorstw12.
110 wzrost wydatkow inwestycyjnych; obnizka podatkow uchw alona w m aju 2001 r.
i w prow adzona w nast^pnych m iesi^cach m iala pobudzic popyt konsumpcyjny. Ilustracja 15.6 przedstaw ia indeks realnych cen akcji, skonstruow any p rzez po-
• Po drugie. rynki finansowe oczekiwaiy, ze w m iar^ jak krzyw7a IS zacznie przesuwac dzielenie indeksu S& P przez indeks cen konsum pcyjnych (C P I) dla kazdego kwarta-
si^ w praw o, a produkcja zacznie rosn^c, Fed zacznie stopniow o zaostrzac polityk^ iu oraz przez znorm alizow anie go w ten sposob, by w artosc indeksu dla pierw szego
m onetarnj|. Posiugujc|c si§ kategoriam i ilustracji 15.5, m ozna powiedziec, ze ocze- kwartaiu 1990 r. wynosila 1. U d e r z a j ^ cech^ wykresu, przedstaw ionego n a ilustracji
kiwano przesuni^cia krzywej LM w gor^. 15.6, je s t silny w zrost in d ek su w la tac h 90., od 1 w pierw szym k w artale 1990 r. do
3,24 w trzecim kw artale 2000 r., po ktorym nast;|pii gwattowny jeg o sp ad ek do 1,78
Rynki finansowe oczekiwaiy, ze w wyniku przesuni^cia obu krzywych gospodarka w pierwszym kw artale 2003 r. W czasie pisania tego tekstu (w pofowie 2007 r.) wartosc
am erykanska przesunie siq z punktu A doA '; oczekiwaly zatem ozywienia produkcji indeksu wzrosla, choc wci^z ksztaltuje si^ on ponizej w artosci z rekordow ego 2000 r.
i w zrostu krotkoterm inow ych stop procentowych. Przewidywany wzrost krotkoterm i- Co spowodowaio dtugi okres w zrostu w artosci indeksu w latach 90.? Dlaczego itideks
nowych stop procentowych byl powodem , dla ktorego diugoterm inow e stopy procen- po trzecim kwartale 2000 r. tak gw attow nie spadt? Uogolniajtic zas problem mozna
towe pozostaiy wysokie, a krzywa dochodow osci w czerwcu 2001 r. m iaia nachyienie zapytac: jakie czynniki wpiywaj^ na zmiany cen akcji? W jaki sposob ceny akcji reaguja
dodatnie. n a zmiany w gospodarce i polityce m akroekonom icznej ? O dpow iedziam i na tego typu
Zauwazmy, ze krzywa dochodowosci dla obligacji o term inie wykupu diuzszym niz pytania zajm iem y sitj w tym i nast^pnym podrozdziale.
jed en rok byla w czerwcu 2001 r. niem al poziom a. O znacza to, ze rynki finansow e nie 3,5
oczekiw aiy wzrostu stop procentow ych przed upiyw em roku, czyii p rz ed czerw cem
2002 r. Czy przewidywania te okazaiy si^ trafne? Niezupelnie. Fed podniosi krotko-
term inow e stopy procentow e dopiero dwa lata pozniej - dokladniej w czerwcu 2004 r.
Podsum ujm y. Zobaczylismy w tym podrozdziale, w jak i sposob cen a i dochodo-
wosc obligacji zalez^ od biezs|cych i oczekiwanych w przysziosci stop procentow ych.
Analizuj£|c krzyw^ dochodowosci, pokazaiism y, w jaki sposob m ozna poznac oczeki-
w ania rynkow finansowych dotycz^ce stop procentow ych w przysziosci.

15.2. Rynek akcji i zmiany cen akcji

Jak dot^d uwaga nasza koncentrow aia si^ na obiigacjach. Podczas gdy rz^dy finansuj^.
swoje dziaiania za pom oc^ emisji obligacji, firmy dziataj^ inaczej. Przedsi^biorstwa ko-
rzystaj^z dwoch zrodei zdobywania funduszy: fin a n so w a n ia d iu g ie m (debt finance), /a 0,0 |— -j | | j- | |-j , | r I -] j r -j p | p— j r ^ ^ ^------------ j-------- j
pom ocq emisji obligacji oraz pozyczek, oraz fin an so w a n ia emisjq ak cji (equity financc).
1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1998 1998 2000 2002 2004 2006
A kcje, w przeciwienstwie do obligacji, ktore wyptacajjj. ustalone z gory piatnosci, pr;
Rok
nosz;| dyw idendy (dividends) w wysokosci ustaionej przez przedsi^biorstwo. Dywiden
Zwrocm y uw ag^ na szybki wzrost cen akcji w latach 90. oraz na ich gwattow ny spadek po 2000 r.
wypiacane Sc| z zyskow przedsi^biorstwa. Przewaznie ich w artosc jest nizsza niz w arto sc
zysku, poniew az cz^sc zysku jest przeznaczana na finansow anie inwestycji. Wysokosc Ilustracja 15.6. Indeks Standard&Poor's w kategoriach reainych po 1980 r.
dywidend zm ienia si^ wraz z zyskiem: gdy zysk rosnie, rosn^ rowniez dywidendy.
W niniejszym podrozdziale chcemy si^ skoncentrow ac n a wyznaczaniu cen akcji. 12 L e p ie j znanym indeksem jest Dow Jones Industriai, skupiajacy s i? wytacznie 11a przedsiebior-
W ram ach w prow adzenia do tego zagadnienia spojrzmy na ksztaltowanie si^ indek ! stwach przemysiowych (i przez to mniej reprezentatywnym niz S&P). Podobne indeksy wyst^puj^ na
innych gieidach: Nikkei w Tokio, FTSE w Londynie czy CAC 40 w Paryzu,
 Rozszerzenia, Oczekiwarsia Rozdziat i5. Oczekiwania na rynkach finansowych
486 487

C eny akcji jako w artosci biez^ce Qt oraz D,, bez symbolu dol, oznaczaj^ realnq. cene i reaina dywidend? w okresie t.
Reaina cena akcji rowna jest wartosci hiezqcej przysziych realnych dywidend, zdyskonto-
Co okresla cene akcji, ktora rna w ypiacic s tr u m ie n d y w id en d w przyszlosci? J e s te m wanych za pornocq ciqgu jednorocznych stdp procentowych.
pew ien, ze po gruntownym zapoznaniu si§ z m ate ria ie m z rozdziaiu 14 odpow iedz Zaleznosc ta ina dwa wazne nast^pstw a:
jest oczywista: cena akcji m u si rownac sie w a rto sc i biezqcej oczek iw an y ch przyszlych
dywidend. 8 wyzsze oczekiwane przyszte realne dywidendy prow adz^ do wyzszych reainych cen
O znaczm y przez Q } dol. cen§ akcji. N iech D, dol. oznacza dywidende w roku akcji;
obecnym , D ‘+l doi. oczekiwancj dyw idende w roku przyszlym, D et+1 dol. oezekiwan£| • wyzsze biez^ce i oczekiwane przyszfe jednoroczne stopy procentow e prowadztj. do
dywidendtj za dwa lata itd. nizszych realnych cen akcji.
Przypuscmy, ze analizujem y cen^ akcji po wyplaceniu tegorocznej dywidendy (ex-
dividendprice), tak ze pierwsza w yplata dywidendy nast^pi p o roku od zakupu akcji. Z astandw m y sisj teraz, jakie w nioski m ozna wysnuc z tej zaleznosci odnosnie do
(Jest to zaiozenie czysto konw encjonalne; moglibysmy rownie dobrze analizowac ceny wahan na rynku akcji.
akcji przed wypiaceniem tegorocznej dywidendy. Jakiego term inu musielibysmy wtedy
uzyc?). C ena akcji jest wowczas dana przez:

o, dol. = JoL + J °!— + ... . (15.9)

Rynek akcji a a k ty w n o sc gospodarcza
i.+>„ ( i +<■„)(!
Ilustracja 15.6 przedstawia duze w ahania cen akcji w citigu 26 lat. Z m ia n a w artosci
Cena akcji row na jest wartosci biezacej przyszlorocznej dywidendy (zdyskonto- indeksu o 15% rocznie nie jest niczym nadzwyczajnym. W 1997 r. ceny akcji (w kate-
wanej za pomocq. biez^cej jednorocznej stopy procentowej), powi^kszonej o waitosc goriach realnych) wzrosiy o 24%; w 2001 r. spadly o 22%. Nikogo nie dziwi^ dzienne
biez£|CE| dywidendy otrzymanej za dwa lata (zdyskontowanej za pomoCcj biezqcej jed- zmiany cen rztjdu 2% lub wi^cej. Jaka jest przyczyna tych w ahah?
norocznej stopy procentowej i oczekiwanej jednorocznej stopy procentow ej w roku Po pierwsze, nalezy stwierdzic, ze zmiany te pow inny byc - i w sporej cz^sci sa£-
przysziym) itd, nieprzew idyw alne. Przyczyny tego najlatw iej jest ukazac, zastanaw iaj^c si§ nad tym.
Tak samo jak w przypadku obligacji, row nanie w artosei biezqcej (15.9) m ozna wy- jak ludzie dokonujc\ w yboru mi^dzy akcjami a obligacjami. Gdyby np. oczekiwano, ze
prow adzic z arbitrazu - czyli w tym przypadku z w arunku, zgodnie z ktorym oczeki- w okresie ro k u cena akcji w zrosnie o 20%, jej zakup stalby si§ bardzo atrakcyjny -
wany przychod z dolara uzyskany dzi^ki trzym anie akcji przez rok musi byc rowny zwiaszcza bardziej atrakcyjny niz zakup krotkoterm inow ych obligacji. Popyt na akcje
oczekiw anem u przychodowi z jednorocznej obligacji. Wyprowadzenie przedstaw ione wzrosiby, prow adz^c do wzrostu dzisiejszych cen az do poziom u, w ktorym docho-
jest w Dodatku do tego rozdziaiu. (Przeanalizow anie D odatku pow inno wplyn^c na dowosc akcji z powrotem zrownaiaby siq z dochodowosci£| innych typow aktywow.
lepsze zrozum ienie zaleznosci mi^dzy arbitrazem a wartosci^ bieii|C c|; nie jest to jed- Innym i siowy, oczekiwania wyzszych cen akcji w przysztym roku pow oduj^ w zrost cen
nak konieczne do dalszego czytania podr^cznika). akcji dzisiaj.
Row nanie (15.9) ukazuje centj akcji jako w artosc biez^c^ nominalnych dywidend W ekonom ii panuje przek o n an ie, ze oznakc| dobrze funkcjonnjqcego rynku akcji
zdyskontowanych rtominalnymi stopami procentowymi. O pieraj^c si(j na wiadomo- jest nieprzew idyw alnosc zmian ich c e n 14. W powiedzeniu tym jest troch^ przesady:
sciach z rozdzialu 14, wiemy, ze m ozna zapisac to row nanie tak, by w yrazalo realne w danym m omencie kilku inw estorow m oze dysponow ac lepszymi informacjami lub
ceny akcji jako wartosc biezj|Cc|. realnych dywidend, zdyskontowanych za pomoci| real- - po prostu - lepiej interp reto w ac inform acje dost^pne wszystkim. Jesli liczba tvcli
nych stop procentow ych13. M ozemy zatem zapisac realnq. cene akcji jako: inw estorow nie jest duza, dokonane przez nich transakcje nie wpiynt|na zmiane cenv
akcji w wystarczajc|cym stopniu, co moze stac si^ dla nich zrodlem wyzszego oczekiwa-
QI=B ^ + ----+ (15.10) nego przychodu. Podstawowa mysl jest jednak poprawna. Guru rynkow finansowych,
1 + ru ( l + ^ i , ) ( l + 'n + i) regularnie przew iduj^cy znaczne w ahania cen akcji, przypisuje sobie wlasnosci, kto-
rych posiadac nie m oze. Znacznych w ahah cen akcji nie m ozna bowiem przewidziec.
R o w n o w azn e sposoby za p isy w a n ia cen akcji:
• nominalna cena akcji rowna jest wartosci biezqcej przysziych dywidend w ujeciu nominalnym, 14 Cz^sto zachowanie cen akcji opisywane jest jako blqdzenie losowe. Interpretacja tego tech-
zdyskontowanej za pomocti nominalnej stopy procentowej. nicznego pojqcia jest p ro sta : zmienna b i^ d z i lo so w o , je z e li na kazdym kroku prawdopodobienstwo
• realna cena akcji ro w n a je st w a rto sci b ie z^ ce j p rzy sziy ch d yw id e n d w ujtjciu realnym, zdyskonto- wzrostu jej wartosci jest rowne prawdopodobienstwu jej spadku. Sprawia to, ze wartosci zmiennej
wanej za pomoc<| rcainej stopy procentowej. sq nieprzewidywa (ne.
488 Rozszerzenia, Oczekiwania Rozdziat 15. Oczekiwania na rynkach fmansowych 489

banku centralnego. W rownaniu (1.5.9) nie zaszty zadne zmiany; ceny akcji pozostan^
na swoim wczesniejszyrn poziom ie.
Przypuscmy dla odmiany, ze ruch Fed, przynajm niej w cz^sci, nie byt oczekiwany.
W tej sytuacji ceny akcji w zrosm | z dw och pow odow : ekspansyw na polityka m one-
tarn a oznacza bowiem , po pierwsze, czasow^ obnizk^ stop procentow ych; po drugie
zas - czasowy wzrost produkcji (do m o m en tu jej powrotu do naturalnego poziomu)
oraz, co za tym idzie, wyzsze dywidendy. W iemy zas, ze zgodnie z row naniem (15.9)
zarow no nizsze stopy procentow e, jak i wyzsze - oczekswane tub biezijce - dywidendy,
prowadzcj. do w zrostu cen akcji15.

W zro st w ydatkow konsumpcyjnych a rynek akcji

r
Rozwazmy teraz przypadek nieoczekiwanego przesuni^cia krzywej IS w praw o, bsjda-
Produkcja, Y cego wj'nikiem np. wyzszych od oczekiwanych wydatkow na konsumpcj(j. W rezultacie
Ekspansja monetarna prowadzi do spadku stop proceniowyeh i wzrostu produkcji. Reakcia rynku akcji zaiezy od tego, czy rynki finanso- tego zdarzenia produkcja na ilustracji 15.8 przesuw a sitj z punktu A d o A '.
we oczekiwaly ekspansji monetarnej.
Czy ceny akcji wzrosiici? W pierwszej chwili narzuca nam sie odpow iedz tw ier-
Ilustracja 15.7. Ekspansywna polityka monetarna a rynek akcji dz,c)ca: silniejsza gospodarka oznacza bow iem tymczasowo wyzsze przychody i wyzsze
dywidendy. O dpow iedz ta, przynajmniej z dwoch powodow, jest jednak niekompletna.
Jesli ceny akcji nie mog£| zostac przew idziane, jesli uzaleznione sq. od napiywajc|- Po pierwsze, pom in^lism y wptyw wi^kszej aktyw nosci gospodarczej n a poziom
cych informacji, to co nam pozostaje? Nadai mamy do wyboru dwie mozliwosci. stop procentow'ych: ruch wzdluz krzyv/ej LM oznacza w zrost zarow no produkcji, jak
i stopy procentow ej. Wyzszy poziom produkcji prow adzi do w zrostu zyskow i, co za
• Mozemy dokonac przeglc|du poniedziatkowej prasy, szukajc|C inform acji, na ktore tym idzie, wyzszych cen akcji. Wyzsza stopa procen'tow a powoduje jednak spadek cen
zareagowat rynek. akcji. Ktory z tych dwoch efektow - wyzsze zyski czy wyzsza stopa procentow a - oka-
• Mozemy stawiac pytania typu „co by byto, g d y b y ...” . N a przyktad: ja k zareago- ze sie dominujciey? O dpow iedz zatezy od nachylenia krzywej LM, co przedstaw iono
watyby rynki finansowe na wiesc o planowanej przez Fed ekspansji m onetam ej w cztjsci (b) ilustracji 15.8. W przypadku m ocno sptaszczonej krzywej LM mamy do
lub gdyby w wyniku rostic|cego optymizmu konsum enci mieli zwi^kszyc wydatki? czynienia z przem ieszczeniem sie p u n k tu row now agi z A. do A ’, co prow adzi do nie-
w ietkiej zm iany stopy procentow ej, znacznego w zrostu produkcji oraz - w wyniku
Przyjrzyjmy si§ tym pytaniom, korzystaj^c z m odelu IS -L M . Aby u proscic nasze tych zm ian - do wzrostu cen akcji. Przy strom ej krzywej LM gospodarka przesuw a sisj
rozw azania, przyjmijmy (tak jak czynilismy to w czesniej), ze oczekiw ana inflacja wy- z punktu A do A ", co prowadzc|c do w zrostu stopy procentow ej przy niem al niezmie-
nosi zero, a zatem nom inatna i realna sto p a procentow a sej sobie rowne. nionym poziom ie produkcji, wpiywa na spadek cen akcji.
Po drugie, odpow iedz ta pom ija wptyw p rzesuni^cia krzywej IS n a decyzje Fed.
Z p u n k tu w idzenia rynkow ftnansowych jest to kw estia o podstaw ow ym znaczeniu.
Ekspansja m onetarna a rynek akcji Pierwszym pytaniem , jakie pojawia sie na Wall Street po otrzymaniu inform acji o nad-
zwyczajnym wzroscie popytu, jest: jak zareaguje w tej sytuacji Fed?
Zatozmy, ze gospodarka znajduje si^ w stanie recesji, a Fed zdecydowat si^ zastosowac
ekspansywncj polityk^ m onetarn^. Wzrost podazy pienicjdza prowadzi do przesuni^cia • Czy F ed postanow i zneutralizow ac p rzesu n i^cie krzywej IS p rzez dostosow anie
krzywej L M w dot na ilustracji 15.7, co przesunie punkt rownowagi z A d o ^ '. W jaki polityki m o n etarn ej? Innym i slowy, czy Fed zwiekszy podaz pienicjdza w stopniu
sposob zareaguje rynek akcji?
*■'30 wrzesnia 1998 r. Fed obnizyi stope proeentovv^ o 0,5 punktu procentowego. Obnizka ta byia
Reakcja zalezy od tego, jakiej polityki banku cen traln eg o rynek akcji oczekiwai. oczekiwana przez rynki finansowe - indeks Dow Jones pozostal na niemal niezmienionym poziomie
Jezeli ekspansja zostaia w petni antycypowana, rynek ten nie zareaguje: zarow no ocze- (obnizyt sie w cit^gu dnia o 28 punktow).
kiwania odnosnie do poziom ow przysztych dyw idend, jak i oczekiwania dotyczcjce Pol miesi^ca pozniej, 15 pazdziernika, Fed obnizyi stop^ procentowq. o 0,25 punktu procento-
stop procentow ych w przysztosci nie zmienity si^ pod wptywem antycypowanej decyzji wego. Obnizka ta okazala sitj dla rynkow zaskoczeniem - indeks Dow Jones zyskai tego dnia 330
punktow (ponad 3 % ).
 Rozszerzenia, Oczekiwania Rozdziai 15. Oczekiwania na rynkach fmansowych 491
490

Stroma
krzywa LM ‘
zareaguj^ ceny akcji: zyski bedci wprawdzie wyzsze, ale wyzsze btjd<| rowniez stopy
procentowe,
LM S Sptaszczona
• Byc m oze Fed najbardziej obawia si§ je d n a k tego, ze wzrost produkcji powyzej
©
krzywa LIVl
\ » poziom u Y a doprowadzi do wyzszej inflacji? Sytuacja taka m oze miec miejsce,
8
/ . J s e f' jezeli gospodarka znajduje si$ blisko natu raln eg o poziom u produkcji - jezeli, na
(a)
ilustracji 15.8, Y4 znajduje si^ biisko F v. W tych warunkach dalszy wzrost produk-
cji doprow adziiby do wvzszej inflacji, czego Fed stara si^ uniknqc. Decyzja Fed
o zn eu tralizow aniu przesuniecia krzywej IS w prawo przez zaostrzenie polityki
pieni^znej powoduje przesuni^cie krzywej L M w gore, do pozycji LM"; gospodar-
ka przesuwa sisj z punktu A do A" przy niezmienionym poziomie produkcji. W tej
sytuacji ceny akcji na pew no spadnq.: zyski nie ulegiy zm ianie, natom iast stopy
Produkcja, Y procentowe bed^ prawdopodobnie przez pewien czas wyzsze16.

Fed zaostrza LM"

politykQ monetarn^
Podsumujmy: ceny akcji zalez£|. w duzym stopniu zarow no od biez^cego, jak i ocze-
kiwanego poziom u aktywnosci gospodarczej. Nie oznacza to jednak, ze istnieje prosta
LM zaleznosc miedzy produkcja a cenami akcji, To, w jaki sposob ceny akcji zareagujq
na zm ian^ produkcji, zalezv: 1) od oczekiwan rynkow finansowych, 2) od przyczyny
SSL LM ’ szoku odpowiadaj^cego za zmiane; produkcji oraz 3) od oczekiwanej reakcji banku
Fed stosuie
(c) | x s -A^s polityk^ amortyzujqc^ centralnego na zm ian^ produkcji.
'

15.3. Banki spekulacyjne, przejsciowa moda i ceny akcji

rA
Produkcja, Y
Czy wszystkie ruchy cen akcji s^ pochodna inform acji dotycz^cych przyszlych dywi-
(a) W zrost w ydatkow konsumpcyjnych prowadzi do wyzszej stopy procentowej i wyzszego poziomu produkcji. Beakcja rynku akcji zaiezy
dend lub stop procentow ych? Wielu ekonom istow w^tpi w to. Jako przykiad wskazuja
od nachyienia krzywej L M oraz od reakcji banku centralnego.
(b) Jesii krzywa L M jest stroma, stopa procentowa wzrosnie znacznie, natomiast produkcja wzrosme w niewielkim stopniu. Ceny akcji czarny pazdziernik 1929 r., kiedy ceny akcji na rynku amerykahskim spadiy o 23%
sie obniz^. Przy bardziej spiaszczonej krzywej L M wzrost stopy procentowej nie bgdzie wieiki, za to w znacznym stopniu zwi^kszy si§ w cicjgu dwoch dni, oraz na pazdziernik 1987 r., kiedy indeks Dow Jones stracii 22,6%
produkcja. Ceny akcji wzrosn^.
w ci^gu jednego dnia. Podaj^ tez przykiad japonskiego indeksu cen akcji, Nikkei, kto-
(c) Jesii Fed zastosuje poiitykg amortyzujqcq, stopa procentowa pozostanie na niezmienionym poziomie, wzrosnie natomiast poziom
produkcji. Ceny akcji wzrosnq. Jezeii Fed postanowi utrzymac produkcj^ na niezmienionym poziomie, to wzrosnie stopa procentowa. ry z poziomu 13 tys. punktow w 1985 r. wzros! do 35 tys. w 1989 r, a trzy lata pozniej
Ceny akcji spadn^. m ocno sicj obnizyi - do poziomu 16 tys. punktow. W kazdym z tych przypadkow nie
Hustracja 15.8. W zrost wydatkow konsumpcyjnych a rynek akcji potrafim y - ich zdaniem - wskazac informacji, ktore mogiyby wywoiac tak niezwykie
zmiany,
Ekonom isci ci twierdz<|, ze ceny akcji nie zawsze s^ rowne ich w arto sci fu n d am e n -
rownym wzrostowi popytu na pienic|dz, tak by nie dopuscic do wzrostu stopy pro-
talnej, zdefiniowanej jako biezi|ca wartosc przysziych dywidend, podana w row naniu
centowej? (15.10), oraz ze akcje mog^ byc w pewnych okresach przew artosciow ane lub niedo-
D o s to so w a n iu p o lity k i p ie n i^ z n e j przez Fed odpow iada p rz esu n i^ cie w doi
w artosciow ane. Okres przew artosciow ania akcji zawsze musi si^ skonczyc - czasami
krzywej L M w cz^sci (c) ilustracji 15.8. W tym przypadku gospodarka przesunie
krachem , jak w pazdzierniku 1929 r.; czasami, jak w przypadku indeksu Nikkei, po-
sitj z pu n k tu A d o A ’. Ceny akcji wzrosn^, gdyz wzrosia produkcja, a oczekiw ane
wolnym „zjazdem po row ni pochyiej”.
stopy procentowe pozostaj^ niezmienione.
• Byc m oze Fed nie zm ieni prowadzonej przez siebie polityki, nie dopuszczaj^c do
16 Warto za sta n o w ic si^ nad r e la c j4 L M (p o r. Dodatek do rozdziaiu 5). W zaleznosci od tego,
p rzesu n i^cia krzywej L M l W tym przypadku gospodarka przesunie si§ w zdiuz
jak mocna jest reakcja polityki pieni^znej (podniesienie stop procentowych) na wzrost produkcji,
krzywej LM . Jak w idzielism y wczesniej, tru d n o o k re slic w takiej sytuacji, jak informacje doprowadz^ do wzrostow lub spadkow na rynkach akcji.
 Rozszerzenia. Oczekiwania Rozdziaf 15. Oczekiwania na rynkach finansowych
492 493

racjonalni i istnieje mozliwosc a rb itra z u 17. Aby przekonac sisj o tym, rozw azm y
Proba jakiegos sensu przypadkom (pozornie) bezsensow nym ,

Ramka 15.2
nadania przyklad calkowicie bezwartosciowych akcji (tj. akcji przedsiebiorstwa, o ktorym inwe-
czyli dlaczego akcje wczoraj potaniaty i inne o pow iesci storzy wiedza, ze nie w ypracuje zysku i nie wypiaci dyw idend)’8. Podstaw iaj^c w row-
naniu (15.10) zam iast D ‘+l, D'+1 itd. zero, otrzym ujem y oczywistcj odpowiedz: wartosc
P onizej przytaczamy kilka cytatow w vbranych z „W all S treet J o u rn a l” od kw ietnia fundamentalna tych akcji wjniosi zero.
1997 r. do sierpnia 2001 r. Korzystajcjc z tego, czego si^ wiasnie nauczyliscie, sprobuj-
cie cos z nich zrozumiec. ■

iamica 15 J
• Kwiecien 1997 r. D obre wiesci dotyczcjce kondycji gospodarki prowadza do wzro- Stynne banki spekulacyjne: od manii tulipanowej w XVIi-wiecznej
stu cen akcji: Holandii do Rosji w 1994 r.

„Byki” uczciiy publikacjcj przyjaznych rynkow i danych, m asow o wracaj£j.c na

rynki akcji i obligacji, podbijaj^c incieks D ow Jones Industrial Average na po- M ania tu tipanow a w Hoiandii
ziom drugiego najwyzszego przyrostu punktow w historii i umieszczaj^c indeks
najiepszych przedsi^biorstw w zasi^gu rekordow ego strzatu zaledw ie kilka ty- W siedemnastyrn stuleciu tulipany stawaly siq coraz populam iejsze w zachodnioeu-
godni po zaiamaniu. ropejskich ogrodach. W Holandii powstai rynek zarow no pospolitych, jak i rzadkich
odm ian cebulek tulipanow .
• G rudzieh 1999 r. D obre wiesci, dotyczjjce kondycji gospodarki prowadza do spad- W ydarzenie znane jako „banka tu lip an o w a” m iato miejsce w latach 1634-1637.
ku cen akcji: W 1634 r. ceny rzadkich odmian cebulek zaczeiy rosn^e. Rynek ogarnelo szalehstwo,
spekulanci nabyw ali drogie cebulki, oczekujc|C dalszego w zrostu cen. N a przyklad
D obre ekonom iczne wiesci okazaiy sitj zie dla akcji i jeszcze gorsze dia obliga- cena cebulki „A dm iraI Van de Eyck” w zrosia z 1500 gwinei w 1634 r. do 7500 gwinei
cji [...] O gioszenie lepszych, niz oczekiwano, danych o sprzedazy detalicznej trzy lata pozniej, co rownalo si^ cenie kam ienicy. Krjjzyiy opow iesci o zeglarzach
w listopadzie nie zostaio cieplo przyj^te. Siia gospodarki staia si§ zrodlem ro- zjadaj^cych przypadkow o cebulki i odkrywaj^cych pozniej cen^ swojego „posilku” .
snEjcych obaw o inflacjtj i zwi^ksza ryzyko mozliwej ponownej ingerencji Fed Na poczj|tku 1637 r. ceny rosiy jeszcze szybciej. Eksplodowaty naw et ceny niektorych
w wysokosc stop procento'Aych. p o sp olitych cebulek, ro sn ^ c w styczniu 1637 r. dw udziestokrotnie. W lutym ceny
zalam aly sie. Kilka lat pozniej sprzedawano cebulki ponizej 10% ich szczytowych
• Wrzesieh 1998 r. Z ie wiesci na tem at kondycji gospodarki powodujcj spadek cen w artosci.
akcji:

A kcje NASDAQ gwaitownie spadiy po tym, jak obawy o sik; gospodarki ame- P iram ida MMM w Rosji
rykahskiej i dochodowosc ameiykahskich przedsi^biorstw pobudzily rynek do
powszechnej sprzedazy. W 1994 r. rosyjski „fin an sista”, Siergiej M awrodi utw orzyi spoike MMM i zacz^I
sprzedaw ac akcje, obiecuj^c nabywcom stop^ zwrotu na poziomie co najmniej 3000%!
• Sierpieh 2001 r. Zle wiesci o kondycji gospodarki powodujcj w zrost cen akcji: Przedsi^wzkjeie okazaio si^ natychm iastow ym sukcesem. Cena akcji M M M wzro-
sla z 1600 rubli (wtedy wartych 1 dol.) w lutym do 105 tys. rubli (wartych 51 dol.)
Inwestorzy zlekcewazyii pos^pne inform acje z rynku, koncentrujcjc sie na na- w lipcu. Zdaniem przedstawicieli MMM, liczba udzialowcow osi^gn^ia w lipcu 10 mln.
dziei, ze gospodarka i rynki akcji najgorsze chwile maj<| juz za sob^. Optym izm Problemem polegai na tym, ze przedsiebiorstwo to niczego nie wytwarzaio, a jego
przeiozyi si§ na kolejny wzrost o 2% indeksu NASDAQ Composite. aktywa ograniczaly si^ do 140 biur na terenie Rosji. Akcje byiy zasadniczo bezwar-
tosciow e. Poczcjtkowy sukces opiera! si^ na standardow ym schem acie piramidy:
M M M wykorzystyw aio fundusze zebrane ze sprzedazy nowych akcji na splacenie
w czesniejszych zobowitjzah. Pomimo powtarzanych ostrzezen przedstaw icieli wladz
W jakich w arunkach m oze dojsc do tak bisjdnego oszacowania cen akcji? Z aska-
kuj^Ccj odpow iedzi^ jest to, ze rnoze si^ tak zdarzyc nawet wtedy, kiedy inwestorzy 17Arbitraz sprawia, ze przychody z roznych aktywow finansowych sq. sobie rowne.
16Przykiad jest oczywiscie skrajny; ma to na celu mozliwie najwiqksze uproszczenie rozumowania.
 Rozszerzenia. Oczekiwania Rozdziai 15. Oczekiwania na rynkach finansowych
494 495

panstw ow ych (w tyin samego B o ry sa Jelcy n a), z e MMM to „ p rz e k r$ t” i z e w zro st cen oczekiwania dotyczace przysziych zyskow na ek stra p o la cji d anych z przeszto sci, akcje
akcji lo b a n k a spekulacvjna, wieiu Rosjan w okresie gt^bokiej recesji nie niogio o p rze c m og^ s ta c sie „ g o r^ c e ” (czyli wysoko w y c e n ia n e ) z tej tyiko przyczyny, ze ic h cena
sif? obiecywanej stopie zwrotu. w p rz e s z to s c i wzrosia. Takie o d c h y le n ie certy akcji od jej w a rto s c i fu n d a m e n ta ln e j
Schemat piramidy m ogi clzialac tylko pod warunkiem, ze iiczba nowych akcjona- okreslane jest jak o chw ilow a m o d a (fa d ). N ie trzeb a nikogo przekonyw ac o istnieniu
riuszy - a tym samym liczba funduszy do podziaiu mi^dzy obecnych akcjonariuszy chwilowych m od poza rynkam i finansowymi; naiezy zatem s^dzic, ze rowniez n a ryn-
- wzrastafaby wystarczajaco szybko. Pod koniec 1994 r. M M M nie m ogiojuz spia- kach finansowy'ch odgrywajci o n e w azn^ rol^.
cic swoich zobowiqzan i piram ida zaiam aia siq. Przedsi^biorstw o zostalo zamkniete. Powrocmy teraz do danych przedstaw ionych na iiustracji 15.6 i spytajmy: czy znacz-
Mawrodi probowal szan ta ze m zm u sic rz^ d do spiacenia akcjonariuszy, twierdzac, ze ny wzrost cen akcji w latach 90. X X w. wynikal z przyczyn fundam entalnych, czy m oz-
niezrobienie tego wywola rewolucj^ Iub w ojne dom ow ^. O dm ow a sprawila, ze gniew na go okreslic jako banke spekulacyjn£|?
sporej czesci spoieczen stw a skupil sie na rz^dzie. W tym samym roku M a w ro d i, sam o- Nie m a w^tpliwosci co do tego, ze w latach 90. X X w. pojawito smj sporo dobrych
zwanczy obronca praw akcjonariuszy M M M , zostal wybrany do Dumy. No I wygral! inform acji. Po recesji z lat 1990-1991 gospodarka am erykahska weszla w faze dtugiej
ekspansji - okresu w zrostu trwaj^cego dtuzej, niz oczekiw ala witjkszosc ekonom istow
Zrodlo: opowiesc o manii tulipanowej pochodzi z: P. G arber, Tnlipmania, J o u r n a l of Political czy inwestorow. W wyniku tej ekspansji wzrosty zyski i dywidendy - row niez w wiqk-
Econorny", czerwiec 1989, s. 535-560. szym stopniu, niz oczekiw ano w 1990 r. W rozdziale 13 widzielismy, ze „now a gospo-
d a rk a ” nie byla przereklam ow ana: stopa postsjpu technicznego wzrosta, zwi^kszajqc
nadzieje przedsi^biorstw na szybszy rozwoj i wyzsze zyski w przyszlosci. N aturalna sto-
pa bezrobocia obnizyta sie (cz^sciowo, co pokazalism y w rozdziale 14, z tych samych
Czy mimo to bylibysmy skfonni zap lacic dodatniii cen ^ za te akcjt^? Byc m oze przyczyn), umozliwiajac F ed utrzym yw anie stop procentow ych n a niskim poziom ie
- gdybysmy np. oczekiwali, ze cena, za ktorq sprzedam y akcjtj w przyszlym roku, b(j- przez prawie cate dziesi^ciolecie. Nic dziwnego, ze tak clobre wiadomosci przyczynity
dzie wyzsza od ceny dzisiejszej. Tym samym tokiem rozum ow ania m oze sis^ posluzyc siq do wyzszego niz oczekiwano w zrostu cen akcji.
nabywca tej akcji w przyszlym roku: postanow i kupic akcj^, jezeli bedzie oczekiw al Czv jed n a k naw et tak dobre wiesci usprawiedliwiaty potrojenie indeksu cen akcji,
dalszego wzrostu jej ceny w przyszlosci. Rozum ow anie to sugeruje, ze cena akcji moze k tore m iato m iejsce w tym okresie? W ielu ekonom istow nie byto - i wci^z nie jest -
rosn£|c tylko dlatego, ze inwestorzy oczekuj^ tego w zrostu. Tego typu zmiany cen ak- o tym przek o n an y ch 20. Po pierw sze, w skazujq oni n a ewoiucje N A SD A Q , indeksu
cji okreslan e s^ ja k o r a c jo n a ln e b a n k i s p e k u la c y jn e (rational speculative bubbles): obejm ujacego prze d e w szystkim akcje przedsiebiorstw z branzy zaaw ansow anych
ban k a spekulacyjna rosnie w wyniku racjonalnych decyzji uczestnikow rynku. N aw et technologii. Z 400 punktow w 1990 r. w artosc tego indeksu wzrosla do 3900 punktow
inw estorzy posiadajqcy akcje w m om encie zalam an ia i ponoszEjcy duze straty m ogli w 2000 r., by spasc do 1350 punktow w 2003 r. Po drugie, podkreslaj^ oni roltj inter-
postepowac racjonalnie. Mogli, feedcjc sw iadom i ryzyka pekniecia banki, liczyc na jej netu, ktory um oztiwil rosn^cej iiczbie osob zakup akcji przedsi^biorstw nieznanych,
dalszy wzrost i mozliwosc znacznego w zbogacenia si^ dziqiki sprzedazy akcji po jeszcze wyt'^cznie w celach spekulacyjnych. W 1997 r. A lan G reenspan ostrzegal przed irra-
wyzszych cenach. cjonalnq zywiotowosciq (irrational exuberance), stwierdzajax, ze ceny akcji s^ praw do-
Aby uproscic nasze rozw azania, zalozylismy, ze fund am en taln a w artosc akcji wy- podobnie zbyt wysokie21.
nosi zero. P rzedstaw ion;| argum entacje m ozna je d n a k uogolnic na przypadki akcji Przyjrzyjmy sie jeszcze omawianej kwestii z drugiej strony, pytaj^c: czy gwaitowny
o dodatniej wartosci fundam entalnej: ludzie bt^d^ sklonni placic za akcj^ cenq wyzszjj spadek cen akcji po 2000 r. byt zwi^zany z pojaw ieniem sitj zlych wiesci dotyczj|cych
od jej w a rto sc i fu n d a m e n ta ln e j, jesli o c z e k u j^ wzrostu cen tej akcji w przyszlosci19, koniunktury, czy moze z pqknieciem banki? W i^kszosc danych wskazuje n a pierw otn^
To sam o rozum ow anie dotyczy innych rodzajow aktywow, takich jak nieruchom osci, rol^ p^kni^cia banki spekulacyjnej. Ja k widzietismy w rozdziale 14, inform acje doty-
zlo to czy dziela sztuki. Dwa przyktady tego rodzaju b a n ie k spekulacyjnych opisano czc|ce w zrostu w ydajnosci nie pogorszyty sie. W edtug tej in terp retacji cz^sc w zrostu
w ram ce 15.3. cen w latach 90. X X w. byla rzeczywiscie nieuzasadniona, co doprow adzito do mocnej
Czy jed n ak wszystkie przypadki odchylen od w artosci fundam entalnej na rynkach korekty po 2000 r. Poziom indeksu po tej korekcie wci^z byt jednak dw ukrotnie wyzszy
fmansowych spowodowane st| racjonalnymi bankam i spekulacyjnyrni? Praw dopodob- od poziom u z 1990 r., odzwierciedlajqc poprawQ podstaw gospodarki (fundamentals),
nie nie. W ielu inwestorow nie zachowuje si^ w sposob racjonalny. W zrost cen aktywow ja k a zaszla w tym okresie.
w przesztosci, bqd^cy - powiedzmy - nast^pstwem naplyw ania kolejnych dobrych wie-
sci, staje siq cz^sto zrodlem przesadnego optyrnizmu. Jesli inw estorzy buduj^ swoje 20 W trzeciej edycji niniejszego podrecznika, napisanej w 2001 r., zawarto ramke pt. Czy ceny akcji
se| przeszacowane? Zgodnie z wnioskami - rzeczywiscie byiy przeszacowane.
W przypadku banki spekulacyjnej cena akcji jest wyzsza niz jej wartosc fundamentalna. Inwe- :1 Wydaje sitj, ze Greenspan zmienit pozniej zdanie stwierdzajcjc, ze wzrost cen akcji byi uzasad-
storzy chtjtnie piac;| te wyzsz^ centj, licz^c na mozliwosc odsprzedania akcji po cenie jeszcze wyzszej. niony. W kazdym razie nie ponow il sw ojego ostrzezenia.
496 Rozszerzenia. Oczekivvania
go a ta a; 15. Qczekiwania na rynkach finansowych
497

S koncentrow alism y sitj w tym rozdziale na tym, w jaki sposob inform acje doty-
ez£|ce stan u koniunktury wplywajij na ceny obligacji i akcji. Rynki akcji i obligacji sat • Ceny akcji moga, odbiegac od w artosci fundam entalnej, zm ieniaj^c siq p o d wpiy-
jednak czyms wi^cej niz nieistotn^ ciekawostkci. Wplywaj^c na poziom wydatkow kon- wern baniek spekulacyjnych i chwilowych rnod. Baiika spekulacyjna to epizodyczne
sumpcyjnych i inwestycyjnych, oddziaiujc| bowiem na aktywnosc gospodarcza - spadki zdarzenie, w trakcie ktorego itiwestorzy n a rynkach finansowych kupuja akcje po
cen na rynkach akcji byiy np. jed n ^ z giownych przyczyn recesji w 2001 r. W i^kszosc cenie wyzszej od ich w artosci fundam entalnej, oczekujac mozliwosci ich odsprze-
ekonom istow s^dzi, ze krach. na rynkach akcji w .1929 r. stai sie jednym z pow odow dazy po cenie jeszcze wyzszej. Chwilowa m oda jest okresern, w ktorym - ze wzgl^-
W ieikiego Kryzysu oraz ze znaczny spadek w artosci indeksu Nikkei przyczynil si^ do du na mode czy przesadny optym izin - inwestorzv piac^ za akcje censj wyzsz£| od
jej w artosci fundam entalnej.
recesji w latach 90. X X w. w Jap o n iP . In te ra k cje mi^dzy rynkam i akcji i obligacji,
oczekiwaniami i aktywnosci^. gospodarczq si\ tem atem rozwazan podj^tych w nastcjp-
nych dwoch rozdziatach.
Majwazniejsze terminy

• Ryzvko niewypiacainosci 472

Podsum ow anie • Termin wytnagalnosci (w ykupu) 472
• O bligacje skarbow e 472
• A rb itraz m i^dzy obligacjami o roznych term inach w ykupu spraw ia, ze cena obli-
• Q bligacje przedsi^biorstw 472
gacji row na jest biez^cej wartosci strum ienia piatnosci, jakie ona generuje, zdys- • R atingi obligacji 472
kontowanej przy udziaie biez^cego oraz oczekiwanego poziomu krotkoterm inow ej • Prem ia za ryzyko 472
stopy procentowej w ci^gu okresu umownego. Wyzsza biez^ca oraz przyszia stopa • O bligacje sm ieciowe 472
procentowa oznacza nizsz^ cene obligacji. • O bligacje dyskontow e 472
• D ochodow osc do wykupu obligacji row na jest (w przyblizeniu) sredniej biez^ce- • W artosc nom inalna 472
go oraz przysziych oczekiwanych poziom ow krotkoterm inow ej stopy procentow ej • Obiigacje kuponow e 473
w ciqgu okresu umownego. • Platnosci kuponow e 473
• N ach y ien ie krzywej dochodowosci - lub, ro w n o w azn ie, stru k tu ra term inow a • Stopa kuponow a 473
stop procentow ych - informuje o oczekiw anych przez rynki finansowe zmianach • Biezc|ca dochodow osc 473
k rotk o term in o w ej stopy procentow ej w przysziosci. U jem n ie nachyiona krzywa • O kres umowy 473
dochodow osci (przy diugoterm inow ych stopach procentow ych nizszych od stop ® Bony skarbow e 473
krotkoterm inow ych) oznacza, ze rynki finansowe oczekuj^ obnizenia si^ krotko- • O bligacje indeksow ane 473
term inow ych stop procentowych. D odatnio nachylona krzywa dochodow osci (gdy
• Krzywa dochodow osci lub stru k tu ra term inow a stop procentow ych 474
diugoterm inow e stopy procentow e Scj. wyzsze od stopy krotkoterm inow ych) ozna- • H ip o teza oczekiw an 476
cza, ze rynki finansowe oczekujg. wzrostu krotkoterm inow ych stop procentowych. • A rbitraz 477
• Wartoscic| fundam entaln^ akcji jest w artosc biez^ca oczekiwanych przyszlych real-
“ D ochodow osc do dnia wykupu iub n-letnia stopa procentow a 478
nych dywidend, zdyskontowanych za pomoc^ biez^cych i przysziych jednorocznych ® M i^kkie l^dowanie 481
realnych stop procentowych. Gdy na rynku akcji nie wyst^puje banka spekuiacyjna • Finansow anie dtugiem 484
lub chwilowa m oda, cena akcji row na jest jej w artosci fundam entalnej. • Finansow anie emisjt}. akcji 484
• W zrost oczekiw anych dywidend prow adzi do w zrostu w artosci fu n d am entalnej • Akcje 484
akcji; w zrost biez^cej i oczekiwanej jednorocznej stopy procentow ej prow adzi dc • Dywidendy 484
spadku w artosci fundam entalnej. • Bic|dzenie losowe 487
• Z m iany produkcji mog^ nie byc pow i^zane ze zm ianam i cen akcji (w tym samyir • Polityka dostosow aw cza F ed 490
kieru n k u ). To, czy tak jest, zaiezy od: 1) oczekiwaii rynku, 2) zrodia szokow oraz ® W artosc fun d am en taln a 491
3) reakcji banku centralnego na zm ian^ produkcji. • R acjonalne banki spekulacyjne 494
• Chwiiowe m ody 495
22 Zob. rozdziai 22.
498 Rozszerzenia. Oczekiwania Rozdziat 15. Oczekiwania na rynkach finansowych 499

Pytania i problem y do dyskusji a. N ieoczekiw ana ekspansja m o n etarna, pol^czona z brakiem zmian w polityce
fiskalnej.
Szybki spraw dzian b. W peini oczekiw ana ekspansja monetarna, poi^czona z niezmienioiici politykij.
fiskalmp
1. K orzystaj^c z informacji zawartych w tym rozdziale, zaznaczcie k a z d e z ponizszych c. W petni oczekiwana ekspansja m onetarna, potaczona z nieoczekiw'ana eks-
stw ierdzen jako prawdziwe, fatszywe lub niepewne. Uzasadnijcie swoj wybor. pansja fiskaln'4 .

a. Obligacje smieciowe to obligacje, ktorych nikt nie chce kupowac.

Do namystu
b. Cena jednorocznej obligacji spada, gdy nom inalna jednoroczna stopa procen-
towa rosnie.
5. Wzrost podazy pienicjdza i krzywa dochodowosci: w rozclziate 14 badalismy wptyw
c. Przy zalozeniu prawdziwosci hipotezy Fishera, dodatnio nachylona krzywa do-
zmiany stopy wzrostu podazy pienitjdza na inflacje i stopy procentow e.
chodowosci moze sugerowac, ze rynki finansowe niepokojcj. siej o stop^ inflacji
w przyszlosci, a. Narysujcie wykres nom inalnej stopy procentow ej po podwyzszeniu stopy wzro-
d. D lugoterm inow e stopy procentow e sa przew aznie bardziej zm ienne od stop stu podazy pieniadza. Przyjmijniy, ze najnizszy p u nkt wykresu osiagni^ty jest
krotkoterminowych. po jednym roku, a dtugookresow a w artosc osi^gnisjta zostaje po trzech tatach.
e. Identyczny co do w artosci wzrost oczekiwanej inflacji oraz nom inalnych stop b. Pokazcie krzywcj dochodow osci bezposrednio po podwyzszeniu stopy wzrostu
procentow ych dla wszystkich term inow wykupu nie pow inien miec wplywu na podazy pieni^dza, rok pozniej i trzy tata pozniej.
rynek akcji. 6 . Interp retacja krzywej dochodowosci.
f. Skutkiem ekspansji m onetarnej jest dodatnio nachylona krzywa dochodow o-
sci. a. Ile wynosi cena akcji, jesti oczekuje si^, ze reatna stopa procentow a pozostanie
g. R acjonalnie postepujacy inw estor nie pow inien w zadnym w ypadku kupow ac stala na poziom ie 5, a nastqpnie 8 % ?
akcji, ktora nigdy nie przyniesie dywidendy. b. Co na podstaw ie strom ej krzywej dochodow osci m ozemy pow iedziec o przy-
h. Szybki w zrost cen na am erykanskim rynku akcji w latach 90. X X w. w ynikal sztej inflacji?
z dobrego stanu amerykanskiej gospodarki w tym okresie.
7. Ceny akcji i prem ia za ryzyko (zadanie to oparte jest na wiadomosciach zawar-
2. Obliczcie dochodowosc do dnia wykupu w kazdym z podanych przypadkow. tych w D o d atk u clo niniejszego rozdziatu). Przypuscmy, ze oczekuje sie, iz akcja
przyniesie w przysztym roku dyw idend^ mwnq 1000 dol. oraz ze realna w artosc
a. O bligacja dyskontowa o wartosci nom inalnej 1000 dol., term inie wykupu wy-
dywidendy bedzie rosta w tem pie 3% rocznie w nieskonczonosc.
noszcj.cym trzy lata i cenie 800 dol.
b. O bligacja dyskontowa o w artosci nom inalnej 1000 dok, term inie wykupu wy- a. lie wynosi cena akcji, przy zatozeniu, ze oczekuje sie stalej stopy procentowej
noszc|cym cztery iata i cenie 800 doi. na poziom ie 5, a nast^pnie 8 %?
c. O bligacja dyskontowa o wartosci nom inalnej 1000 d o l, term inie wykupu wy-
Przypuscm y teraz, ze tudzie domagajci siq prem ii za ryzyko (por. D o d ate k do
noszf|cym cztery lata i cenie 850 dol.
tego rozdziatu).
3. Przypuscm y, ze jed n o ro czn a stopa p ro cen to w a ksztattuje sie dzis n a poziom ie
b. Pow torzcie obticzenia z p u n k tu a przy zatozeniu, ze oczekiw ana p rem ia za
5% , a rynki finansowe oczekuj^ wzrostu tej stopy do 5,5% w przysztym roku, 6%
ryzyko wynosi 8 %.
za dwa lata i 6,5%' za trzy lata. O bliczcie dochodow osc do wykupu kazdej z po-
c. P ow torzcie katkutacje z p u n k tu a przy zatozeniu, ze oezekiw ana p rem ia za
nizszych obligacji. ryzyko wynosi 4%,.
a. Obligacji jednorocznej. d. Co statoby si«j z cenq. akcji, gdyby prem ia za ryzyko obnizyla siej nieoczekiwa-
b. Obligacji dwutetniej. nie? Dlaczego?
c. Obiigacji trzyietniej.
4. Postugujc|c si^ m odelem IS-LM , pokazcie, w jaki sposob wptynie na ceny akcji
kazdy z rodzajow polityki, opisanych w ponizszych punktach. W razie potrzeby
okreslcie, jakie dodatkowe dane konieczne sej. do udzielenia odpow iedzi.
 Rozszerzenia. Oczeklwania Rozdziat 15. Oczekiwania 11a rynkach finansowych
500 501

Do dalszych przemyslen 9. Na stro n ie in tern eto w ej, p o d a n e j w z a d a n iu 8 rnoztia znalezc dane dotycz^ce
stniktury term inow ej stop procentow ych (od trzymiesi^cznych do trzydziestoiet-
8. Pod koniec lat 70. XX w. inflacja w Stanacli Z jedno czo n y ch osiagm?la dwucy- nicli).
frowe wartosci. Paul Volcker zostat mianowany szefem Fed w 1979 r. jako osoba Czy stru k tu ra term inow a jest nachylona dodatnio, ujem nie czy m oze jest pia-
odpowiednia do przewodzenia walce z inflacj<|. Za pomoca krzywej dochodowosci ska? D laczego?
postarajcie sitj ocenic, czy rynki finansowe byty przekonane, ze misja Volckera sitj
10. W internecie dostepne st| informacje dotycza£ce ostatniego posiedzenia Federal-
powiedzie. nego Kom itetu O tw artego Rynku (Federai Open M arket Committee, FOMC).
Przejdzm y do sekcii posw i^conej danym n a stro n ie internetow ej B anku Fed
w' St. Louis (www.research.stlouisfed.org/fred2). Z czqsci posw i^conej wskazni- a. Jak a byta podj^ta ostatnio decyzja w' sprawie wysokosci stopy procentow ej?
kowi cen konsumpcyjnych (C onsum er Price Index, CPl) m ozna pobrac dane mie- b. Co staio sie z cenami akcji w dniu ogloszenia decyzji?
siticzne, dotycz^ce skorygowanego sezonowo C P I dla konsum entow miejskich po c. Czy rynki ftnatisowe bvty zaskoczone decyzj^, FOM C? Dlaczego?
1970 r. Pod naglowkami .Jnterest R ates” oraz „Treasury C onstant M aturity” moz-
na znalezc dane m iesi^czne, dotyczqce staiego opro cen to w an ia jednorocznych
obligacji skarbowych (1-Year Treasury C o n stan t M aturity R a te ) oraz oprocen-
tow ania obligacji trzydziestoJetnich (30-Y ear T reasury C onstant M aturity R ate). Literatura uzupetniajaca
a. Czy Fed m oze obnizyc inflacjq? Ja k tak a polityka wpiyn^faby n a stopy pro-
® Wiele ksiqzek poswieconych jest tematyce rynku akcji. Dobra i ciekawie napisana
centow e? praca to: Burton Malkiel.^4 Random Walk Down Wall Street, wyd. 9, Norton, New
b. Dla kazdego m iesi^ca obliczcie roczn^ stop^ inflacji jako procentow ^ zmiane
York 2006 [wyd. polskie: B u rto n Malldel, Blqdzqc po Wall Street. Dlaczego nie
CPI w cicjgu 12 miesiqcy poprzedzaj<|cych dany okres. Przedstaw cie na wspol-
mozna wygrac z tynkiem, Wig-Press, Warszawa 2003],
nym wykresie stopq inflacji oraz jednoroczn<| stop^ procentow ^ od 1970 r. do
8 Opis historycznych bairiek spekulacyjnych przedstawiony jest w artykule: Peter
dzisiaj. Kiedy stopa inflacji byia najwyzsza?
G a rb e r, Famous First Bubbles, „JournaI o f E conom ic P ersp ectiv es”, lato 1990,
c. Dla kazdego miesic|ca obliczcie roznic^ (spread ) mitjdzy dochodowoscij| 30-let- s. 35-54.
nich obligacji skarbowych i jednorocznych bonow skarbowych. Przedstawcie
n a jednym wykresie z jednorocznq stop^ procentowa.
d. Czy zm niejszenie tej roznicy m owi nam cos o oczekiw aniach rynkow finan-
sowych? Co stalo sie z oprocentow aniem jednorocznych bonow skarbowych Dodatek. Arbitraz a ceny akcji
p o d k oniec la t 70. X X w., w ok resie rosn£|cej inflacji? Czy rynki finansow e
oczekiwaly, ze ten trend si^ utrzym a?
Dodatek ten skiada sie z dwoch cztjsci. Pierwsza z nich ma na celu pokazanie, ze przy
W pazdzierniku 1979 r. Fed ogtosii zmiany, k to re zostaly pow szechnie zinter- braku racjonalnych baniek spekulacyjnych arbitraz mitjdzy akcjami i obligacjami pro-
pretow ane jako skoncentrow anie si^ n a zwalczaniu inflacji. w adzi do zrow nania ceny akcji z oczekiwanf| wartoscic| biezac^ dywidend.
C elem czesci drugiej jest ukazanie, w jaki sposob m ozna tak zmodyfikowac zalez-
e. Czy dane dotyczsjce roznicy stop procentow ych, obliczone w punkcie c, dla
nosc arbitrazow£|, by uwzgt^dniata dodatkowy, wazny dia inwestorow' czynnik: tyzyko.
p azd ziernika 1979 r. p o tw ierdzaj^ ta k '4 interpretacj^ d o k o n a n ^ przez rynki
Nastepnie zostanie pokazane, w jaki sposob uw zgl^dnienie ryzyka m odyfikuje zalez-
finansowe? Wyjasnijcie. nosc cen akcji i dywidend.
Na pocz^tku 1980 r. stato sitj oczywiste, ze gospodarka am erykahska zmierza
w kierunku recesji. W okresie od kwietnia do lipca 1980 r. Fed stosowat ekspan-
syjna polityk^ m onetarnq w celu pobudzenia koniunktury. Arbitraz a ceny akcji

f. W jaki sposob zm iana polityki wplyn^ta na jednoroczn£| stop^ procentow q?

Przypuscmy, ze m am y mozliwosc kupienia obiigacji jednorocznych albo akcji na okres
g. Czy w okresie od kw ietnia do lipca 1980 r. rynki finansow e oczekiw aly, ze
jednego roku. C o powinnism y wybrac?
zmiana polityki b^dzie trwaia? W yjasnijcie. Czy oczekiwania rynkow finanso-
wych okazaly si^ popraw ne?
502 fiozszerzenia, Oczekiwania Hozdziai 15. Oczekiwania na rynkach finansowych 503

• Przypuscm y, z e w ybieram y o b llg a c je je d n o ro c zn ^ . Z a k azd eg o d o la ra w y d a n e g o na , Dl..i dol. Q e , dol.

QIa d o l.-
jej z a k u p otrzy m am y w p rzy szty m r o k u (1 + / ]() d o la r o w . W y p ta ttj t e p rz e d sta w ia o + 'L ] ) ( i +?;;,,)
g o rn a s tr z a lk a n a ilu s tra c ji 1.
• P rzypuscm y, ze zdecydow alism y sie n a z a k u p a k c ji. O z n a c z a to , ze k u p u je m y dzi- Oczekiwana przyszloroczna cena jest row na przysztorocznej wartosci biez^cej
siaj akcjcj p o to , b y z a r o k o trz y m a c d y w id e n d sj i s p rz e d a c a k c je . J e z e li c e n a ak cji sumy oczekiw anych dywidend i ceny akcji za dwa lata. Podstawiajac za oczekiw an^
w y n o si Qt d o l., z a k a z d e g o d o la r a m ozemy zakupic 1 d o l. / 0 dot. a k cji. O czeku- cene Qt+j dol. w row naniu (15D.1), uzyskujemy:
je m y , ze z a k a z d ^ kupionq, a k c je o tr z y m a m y z a r o k (D/+1 d o l. + Q c
t+l d o l.) , s u m e
o c z e k iw a n e j d y w id e n d y i o c z e k iw a n e j przysztorocznej c e n y a k c ji. W y n ik a z te g o , 0 dol _ DU dot. t e;;2 doi. d ; ; , doi.
z e z a kazdego wydanego d o ia r a chcemy uzyskac { D le+l d o l. + Q et+X d o l.) / Q t dol. la ( i +i lt) ( i + ht ) ( i + i et+l) ( i + hl ) ( i + i i +iy
mozliwosc p rz e d s ta w io n a je s t z a pom oc^ dotnej s tr z a tk i n a ilustracji 1.
Cena akcji row na jest sumie wartosci biezt|cej oczekiwanej przysztorocznej dywi-
io k t ' R o kt + 1
dendy, wartosci biez^cej oczekiwanej dywidendy za dwa lata i oczekiwanej ceny akcji
Obligacje jednoroczne 1 dsl. vm _ 1 dol. x (1 + iu) za dwa lata.
Jesii za oczekiw an^ cencj akcji za dwa lata podstawimy w'artosc biez^ca oczekiwa-
............................
Akcje 1 d o l.; j jj0i x
D‘ dot. + Q? dol.
_________ _____
nej ceny i dywidendy za trzy lata (i tak dalej dla n lat), otrzymamy:
i i t doi.
„ , , D U dol. D l’n dot. Qj dol.
Qt dol. = ——------------------------------------------------------------------------------ +... + ----------^ ----
Ilu s tr a c ja 1. P rzych ody z zakupu jednorocznych obligacji oraz akcji na okres je d n e g o roku ( l + ht ) (l + h , U l + i L , , , ) (i + i u U l + i ^ - i ) ' '

Spojrzm y na ostatnie wyrazenie w row naniu (15D.2) - wartosc biezaca oczeki-

Postuzymy sitj rozum ow aniem uzytym juz wczesniej przy om aw ianiu obligacji. Za- wanej ceny akcji za n lat. O ile ludzie nie oczekuj^ eksplozji cen akcji w przysztosci,
tozmy, ze inwestorzy interesuj^ si§ wyt^cznie oczekiwana stop^ przychodu. Warunek w m iar§ zwi^kszania n w artosc tego wyrazenia spada do zera. Aby zobaczyc, dtaczego
rownowagi wymaga wowczas, by oczekiwana stopa przychodu z tytutu nabycia akcji tak si^ dzieje, przyjmijmy na chwiltj, ze stopa procentowa jest stata i wynosi i. Ostatnie
na okres roku byta rowna przychodowi z jednorocznej obligacji: wyrazenie row nania (15D.2) przyjmie wtedy postac:

( D et+1 Ao\. + Q te+l dot.) = l + i Qln doL Q L dot.

Q, dot. ( l + i 1() . . . ( ! + ) (1 + i) ”

Przepiszmy nastepnie to row nanie jako: Przyjmijmy nast^pm e, ze tudzie oczekuj^, ze cena akcji zm ierzac btjdzie w dalekiej
przysztosci do pewnej wartosci, Q dol. Ostatnie w yrazenie przybiera wowczas postac:
Qt dol. = + Q;+1 dol: . (15D.1)
(1 + ij ,) (1 + « l , ) Q L dol. Q dol.
(1 + /)” ( i + /') " ’
A rbitraz powoduje, ze dzisiejsza cena akcji musi si^ rownac wartosci biez^cej ocze-
kiwanej dywidendy, powitjkszonej o wartosc biez^c^ oczekiw anej ceny akcji w przy- Jesli stopa procentowa jest dodatnia, w yrazenie to zmierza do zera wraz ze wzro-
sztym roku. stem n. Rownanie (15D.1) redukuje si^ do row nania (15.9) przytoczonego w rozdzia-
Nastqpnym krokiem jest zastanowienie si^ nad czynnikami determ inuj^cym i cene le: dzisiejsza cena row na jest w artosci biez^cej oczekiwanych przysztych dywidend.
akcji w przysziym roku, Qt+l dol. R ow niez w tym przypadku a rb itra z m usi zacho- (Warto zwrocic uwag^ na to, ze warunek, na podstawie ktorego ludzie oczekuj^
dzic, poniew az w przysztym roku inwestorzy stan^ ponow nie przed w yborem mi^dzy zbieznosci ceny akcji do jakiejs wartosci, wydaje si^ uzasadniony —w rzeczywisto-
akcjami a obtigacjam i jednorocznym i. M ozem y zatem, uwzgledniaj^c oczekiwania, sci jest bowiem cztjsto spetniony. Niemniej jednak, gdy ceny s^ ksztattow ane przez
przepisac powyzsze row nanie dla okresu t + 1: mechanizm racjonatnej banki spekutacyjnej (por. podrozdziat 15.3), ludzie oczekuj^
504 Rozszerzenia. Oczekiwania Rozdziai 15. Oczekiwania na rynkacti finansowych 505

znacznego w z ro s tu c e n w przyszlosci, a z a te m w a r u o e k , ze c e n y nie e k s p lo d u jc |, n ie la t 50. wynosiia o k o io 19c, o d te g o c z a su o b n iz a ia sie, o siag ajc|c d z is poziom p o n iz e j
je s t sp e in io riy . T o d la te g o , k ie d y p o ja w ia siq banka s p e k u la c y jn a , p rz e d s ta w io o e powy- 39c, Z m iennosc p r e m io w a n ia za utrzym yw anie akcji jest je d n ji z przyczyn flu k tu a c ji
zej ro z u m o w a n ie zawodzi, a cena a k c ji n ie je s t row na w artosci b ie z a c e j o c z e k iw a n y c h c e n akcji.
d y w id e n d ).

Rozszerzenie wzoru na wartosc biezqcq o ryzyko Najwazniejsze term iny

W n iniejszym rozdziaie oraz w ro zd z iale 14 zaldadaiismy, ze ludzie nie uwzgledniapi • N eutralnosc wobec ryzyka 504
w' swoich decyzjach ryzyka - ze in te re su je ich tyiko o czek iw an y p rzy ch o d . Innymi sio- • A w ersja d o ry zy k a 504
wv przyjmowaiismy, ze st| oni n e u tra ln i wobec ryzy k a (risk neutral). W rzeczywistosci • Teoria fin a n so w 504
jednak w i^kszosc ludzi c e c h u je a w e rs ja do ry zy k a (risk aversion), B io r^ p o d u w ag ^ • P r e m io w a n ie za utrzymywanie ak c ji 504
zarow no iubiany przez nich przychod, jak i nielubiane ryzyko.
Znaczna cz^sc te o rii finansow (finance theory) dotyczy sp o so b d w p o d e jm o w a n ia
decyzji w sytuacji awersji do ryzyka oraz okresienia wpiywu ryzyka na ceny aktywow.
Dokladne zbadanie tych kwestii wykracza poza raxny tego p o d r^ c zn ik a. Mozerny je d -
nak p rzeanalizow ac proste rozszerzenie naszego m odelu o awersjs; podm iotow do
ryzyka i pokazac, w jaki sposob modyfikuje to zaieznosci arbitrazu i w artosci biez^cej.
Jesli iudzie postrzegaji| akcje jako niniej bezpieczne od obligacji i jesli cechuje ich
awersja do ryzvka, praw dopodobnie zazc|dajc| premii za ryzyko (riskpremium) wi^zi|ce
sie z zakupem akcji. W przypadku akcji prem ia za ryzyko okreslana jest jak o premio-
wanie za utrzymywanie akcji (equitypremium). Oznaczm y je przez 6. Jesli 0 wynosi
np. 3%, to ludzie kupic| akcje tylko pod w arunkiem , ze oczekiw any przychod z akcji
jest o 5% rocznie wyzszy od oczekiwanego przychodu z krotkoterm inow ych obligacji.
W tym przypadku row nanie arbitrazu miedzy akcjam i i obligacjam i przyjm uje po-
stac:

D'+i d o i.+ e ;:, doi. = 1 , . +e

Q, dol.

Jedynct zm iane stanowi obecnosc 6 po praw ej stro n ie row nania. Przeksztaicajt|c

row nanie tak ja k poprzednio (zasttjpuj^c Q L
t+l przez jego wyrazenie w okresie t + 1
itd.), dochodzim y do row nania ceny akcji:

„ , , D ‘+l dol. D ‘: dol.

Q t doi. ------ -----------J -■ ,+"
(1 + iu +9) (1 + iu + 0),..(1 + iu+n_x + 6)

C e n a ak c ji wcic|z ro w n a je s t wartosci biezqcej oczekiwanych dywidend. Stopa dys-

kontow a ro w n a je s t jed n a k sum ie stopy procentow ej i p rem iow ania z a utrzym ywa-
n ie akcji. Zauwazmy, ze wzrost prem iow ania obniza cen^ akcji. W cic|gu ostatniego
stulecia p rz e c isjtn e prem iow anie za utrzymywanie akcji wynosiio w przyblizeniu 5%.
W przeciwienstwie do poczynionych przez nas zalozen 6 nie jest stata - na pocz^tku
16
Oczek:,';..r,7 J.onr1n jcfa i inwestyoje

Po przeanalizow aniu roli oczekiwan na rynkach finansowych przyjrzymy sie, jakt| roie
odgrywaji| one w okreslaniu dwoch najwazniejszych skiadnikow popytu: konsumpcji
oraz inwestycji. Przedstawiony tu opis konsumpcji i inwestycji b^dzie giownym ele-
mentem rozszerzonego modelu IS-L M , omawianego w rozdziale 17.

• W poswieconym konsumpcji podrozdziale 16.1 pokazujemy, ze decyzje konsum p-

cyjne zalez^ nie tyiko od dochodu biez^cego, iecz takze od dochodu oczekiwanego
w przyszlosci oraz od m aj^tku finansowego.
• W poswi^conym inwestycjom podrozdziale 16.2 pokazujem y, ze decyzje inwesty-
cyjne uzaleznione sq. od biez£|cych i oczekiw anych przychodow oraz o d biezcjcej
i oczekiwanej reainej stopy procentow ej.
• W podrozdziale 16.3 analizujem y zmiany konsum pcji i inwestycji w czasie oraz
pokazujemy, w jaki sposob mozna wykorzystac zawarte w tym rozdziale informacje
do analizy tych zmian.

1 )nsumpcja

Na jakiej podstaw ie ludzie p o d e jm u j^ decyzje dotycz£|ce w ielkosci konsum pcji

i oszcztjdnosci? D otychczas zakladalism y, ze konsum pcja i oszcz^dnosci s£| uzalez-
nione w yl^cznie od biezcj.cego dochodu. Wiemy juz jednak, ze w rzeczywistosci za-
lezq. one row niez od innych czynnikow - zwlaszcza zas od oczekiwan dotycz^cych
przysziosci. Sprobujm y teraz zbadac, w jaki sposob oczekiwania wplywajcj na decyzje
konsum pcyjne.
Teori^ konsumpcji, na k torej oparty jest ten podrozdzial, rozwintjli w latach 50.
XX w. (niezaleznie od siebie) Milton Friedm an z Uniwersytetu w Chicago, ktory na-
zwal ja te o ri^ k o n su m p c ji o p a r t^ na hipotezie d o c h o d u permanentnego, oraz Franco
Modigliani z MIT, ktory nazwa! j^ te o riq k o n su m p c ji o p a r t^ na h ip o tezie cyklu zy c ia’.
Nazwy te zostaly starannie dobrane: friedmanowski „dochod perm anentny” wskazuje

Friedman otrzymal Nagrodsj Nobla w dziedzinie ekonomii w 1976 r., natomiast Modigliani
 oa to, ze konsum enci me ograniczaj^ sie do dochodu biezqt _ - A nkiety tego typu nie byiy dostepne w czasach, kiedy Friedinan i M odigtiain for-
rii M odiglianiego m a natom iast podkreslac, ze konsum enc m uiow aii swoje koncepcje; ich pojaw ienie sie wpiyntjio n a wzrost wiedzy o zachowa-
uwzgl^dniajc|c horyzont calego zycia. niach konsum entow . C elem tego rozdzialu jest podsum ow anie obecnego stanu tej
L ^czna kon su m pcja sta la sie od teg o czasu w aznym o b szarem b ad an p rz e d e
wiedzy.
wszystkim z dwoch powodow. Po pierwsze, wydatki konsum pcyjne stanow ia znacznti
czesc PKB; nie m ozem y wi^c zrozum iec w ahan p rcd u k cji bez zbadariia w ah ad kon-
su m p cjr. Po drugie, rosnie dostepnosc danych - ankiet. takich jak ankieta PSID opi-
sana w ram ce 16.1, kierowanych do szerokiego kregu indywidualnych konsum entow . Bardzo daiekowzroczny konsument

Zacznijmy od zalozenia, ktore - choc zapew ne (i stusznie) wyda sie skrajne, to jednak
moze siuzyc za p u n k t odniesienia dia daiszych rozw azan. Nazwiemy je teoriq bardzo
W poszukiwaniu danych szczegotowych: nauka na podstawie zbiorow dalekowzrocznego konsnm enta. W jaki sposob bardzo dalekowzroczny konsum ent po-
danych panelowych dejmowaiby decyzje konsum pcyjne? Jego dziaianie m ozna opisac w dwoch punktach.

Zbiory clanych panelowych zawieraj^ wartosci jednej batdz kilkti zmiennych dla wiek- • R ozpocz^iby od d o d ania w artosci posiadanych przez siebie akcji i obligacji, sta-
szej liczby ludzi lub przedsiqbiorstw n a p rze strz en i czasu. Je d e n z takicli sondazy, now kont biezc|cych i oszcz^dnosciowych, w artosci dom u (pom niejszonej o wartosc
C u rren t Population Survey, CPS, zostal opisany w rozdziaie 6. Innym przykiadem jest nie spiaconego kredytu hipotecznego) itd. Dzi^ki tem u poznaiby w artosc swojego
Panelow e Studiurn Dynam iki D ochodu (Panel Study of ln co m e D ynam ics - PSID ). majqtku finansow ego i maj^tku trwalego3. M ogiby n astep n ie oszacow ac swoje
S ondaz P S ID pow stai w 1963 r. i obejm ow al w przyblizeniu 4800 g o spodarstw przychody z pracy po opodatkow aniu (na przestrzeni calego zycia zawodowego)
dom owych, Wywiady przeprow adzane s£| corocznie (do dzisiaj) zawsze z tymi samy- oraz obliczyc w artosc biez£|C^ tego strum ienia przysziych przychodow. Dzi^ki tem u
mi rodzinam i. B aza danych ew oluuje n a sk u tek do!c|czania do rodzin nowych osob poznaiby szacunkow t| w artosc swojego maj^tku ludzkiego, b^dc|cego dopeinie-
(w wyniku urodzin aibo maizenstw ). Co roku b ad an e osoby pytane o dochod, po- niem aktywow finansowych i mieszkaniowych, definiow anego jako sum a m aj^tku
ziom piac, liczbij przepracowanych godzin, zdrow ie i wydatki na produkty spozywcze. finansowego i tiw aiego.
(S koncentrow anie si^ na w ydatkach na zywnosc wynika st^-d, ze pierw otnym celem • Sumujc|c m aj^tek iudzki oraz aktywa finansow e i m ieszkaniow e, bardzo daleko-
ankiety byio zbadanie warunkow zyciowvch biedniejszych rodzin. A nkieta byfaby bar- w zroczny ko n su m en t oszacowaiby swoj l£|czny maj^tek4. M ogfby nast^pnie zde-
dziej przydatna, gdyby dotyczyla caiosci wydatkow konsum pcyjnych. N iestety ta k nie cydowac, jak i| cz^sc tego m ajt|tku chce przeznaczyc n a konsum pcj^. Z akiada si<j,
jest).
ze konsum ent zdecydowaiby sie wydac takq. cz^sc i^cznego majqtku, k tora pozwo-
Jako zrodlo zbieranych przez 40 lat inform acji o jed n o stk ach i ich rodzinach, an- liiaby m u n a utrzym anie staiych rocznych w ydatkow na przestrzeni caiego zycia.
k ieta pozw oiiia ekonom istom na udzielenie odpow iedzi na pytania w przypadkach, Jezeii tak obiiczony roczny poziom konsum pcji okazatby si^ wyzszy od biez^cego
w ktorych w czesniej nie istniaiy w iarygodne dane. PSID zostaio wykorzystane m.in. dochodu, to konsum ent zdecydowaiby sitj na pozyczenie roznicy. Gdyby zas biez^-
do znalezienia odpowiedzi na przedstaw ione nizej pytania. cy dochod okazai si^ wyzszy, wowczas nadw}fzka zostaiaby zaoszcz^dzona.

• W jakim stopnin wydatki na zywnosc zmieniajcj si^ po d wpiywem przejsciowych Zapiszm y teraz nasze ustaienia w sposob form ainy. Opisalism y decyzj^ konsum p-
zm ian dochodu - np. w wyniku utraty pracy?
cyjn^ typu:
• W jak im stopniu ryzyko dzielone jest m iedzy czionkow rodzin? N a przykiad na
jak a pom oc ze strony pozostaiych czionkow rodziny m oze liczyc osoba chora? C ~ C(i^czny m aj^tek,), (16,1)
' Jak waznym czynnikiem jest zycie w niewielkiej odlegiosci od rodziny? Czy decyzja
b ezro b o tn eg o , dotyczc|ca wyjazdu do innego m iasta, uzalezniona je st od liczby gdzie C oznacza w ielkosc konsum pcji w okresie f, nato m iast (Lj|czny m aj^tek() jest
czionkow jego rodziny w miescie, w ktorym obecnie m ieszka? sum ^ m ajc|tku finansow ego i trw aiego oraz m aj^tk u iudzkiego w okresie t (oczeki-
w anej w o k re sie t w artosci biez^cej obecnych i przysziych przychodow z pracy po
opodatkow aniu).

'' M aj^tek trwaly obejm uje m ieszkania oraz inne d o b ra, takie ja k sam ochody, obrazy itp.
2 W rozdziale 3 pokazalismy, ze konsum pcja stanowi okoio 70% PK B Stanow Z jednoczonych. 4 M ajcjtek ludzki + aktyw a finansow e i m ieszkaniow e = i^czny m aj^tek.
 510 Rozdziat 16. Oczekiwania, konsumpcja i inwestycje 511
Rozszerzenia. Oczekiwania

Przedstawiony przez nas opis zawiera sporo prawdy: podobnie jak bardzo dalek.0 - Trzecie w yrazenie [1 + (1,03) + (1,03)" + ... + (1,03)J6 ] odzw ierciedla oczekiw ania
wzroczny konsument, rowniez my, decyduj^c o wielkosci dzisiejszych wydatkow kon- dotvczcice rocznego 3% w zrostu realnych dochodow w ci^gu 39 lat (student zaczyna
sumpcyjnych, tiwzgl^dniamy majqtek i oczekiwany przyszfy poziom dochodow. Trudno pracowac w wieku 22 lat, konczy w vvieku 60 lat).
jed n a k oprzec sie wrazem u, ze przedstawiony m odel obarcza typowego konsuraenta Korzystajcjc z wfasnosci szeregow geometrycznych, mozemy obliczyc w artosc sumy
zbvt skom plikowanymi obliczeniami i zaldada wiekszci. niz spotykana zazwyczaj prze- w nawiasie i zapisac:
zornosc.
W ceiu ukazatiia w jasniejszym swietle konsekwencji dokonanego przez nas opisu V (Y [, - Tte) = (40 000 dol.)(0,75)(72,2) = 2166 000 dol.
(a takze w skazania na podstawowe ograniczenia tego opisu) sprobujerny teraz zasto-
sowac powyzszy proces decyzyjny do rozwiazania dylem atu stojacego przed typowym Dzisiejsza w artosc m aj^tku, row na oczekiwanej w artosci dochodu z pracy po opo-
am erykanskim studentem . datkow aniu, wynosi wisjc okoto 2 mln dol.
Ile powinny wynosic wydatki konsumpcyj ne studenta? Statystyczny czfowiek zyje
16 lat od momentu przejscia na emerytur^, a zatem student moze oczekiwac, ze bedzie
zyi jeszcze 58 lat. Jesli zechce utrzym ac wydatki konsum pcyjne na stalym poziom ie,
Przyktad poziom ten mozna obliczyc, dziel^c f^czny majtjtek przez oczekiwan^ dfugosc zycia
(2 166 000 dol. / 58 = 37 344 dol. rocznie)6. Przy zalozeniu, ze dochody stu d en ta do
Wyobrazmy sobie ameiykanskiego studenta, ktory m a przed soba perspektyw^ trzech m om entu podjecia przez niego pierwszej pracy b^da wynosic zero, m usi on pozyczyc
lat studiow, po ktorym to okresie pojdzie do pierwszej pracy. Byc moze jest zadiuzony, 37 344 dol. rocznie w ci£|,gu nastepnych trzech lat, a od m om entu podjcjcia pierwszej
gdyz wzii|! kredyt na optacenie studiow; byc m oze ma sam ochod lub inne rzeczy. D la pracy rozpocz^c oszczedzanie.
utatw ienia przyjmijmy, ze jego zadluzenie i m ajatek rownowaz^ si^, a wiec jego maj%-
tek finansowy wynosi zero. Jego jedynym m ajatkiem jest zatem m aji|tek ludzki, czyli
w artosc biezaca oczekiwanych przysziych dochodow po opodatkow aniu.
Student oczekuje, ze w pietwszej pracy za trzy lata zarobi okoio 40 tys. dol. (z 2000 r.) W kierunku bardziej realistycznego opisu
rocznie oraz ze pfaca btjdzie rosfa realnie o 3% rocznie, az do m om entu przejscia na
em erytur^ w wieku 60 iat. O kofo 25% dochodow zostanie przeznaczonych na opfa- Powyzej p rzedstaw iony opis p o d ejm o w an ia decyzji m oze siq wydac niepopraw ny,
cenie podatkow 5. a przynajm niej przejaskraw iony. Co wi^cej, naw et jezeli stu d en t zgadza sit; z ogol-
O pieraj^c si<j na inform acjach z rozdziafu 14, postaram y sisj obliczyc w artosc bie- nym tokiem rozum ow ania w przedstawionyni uprzednio przvldadzie, praw dopodobnie
zt|Cci dochodow tego studenta jako w artosc realnych oczekiwanych dochodow po opo- rnoze nie przypasc m u do gustu perspektyw a brania kredytu o wysokosci 37 344 dol.
d atkow aniu, zdyskontow am \ za pomoccj. realnej stopy p rocentow ej [por. row nanie rocznie przez trzy lata, czyli w sum ie 112 032 dol. Rozwazmy jeszcze przedstaw ione
(14.7)]. N iech Yu oznacza realny dochod z pracy w roku t, natom iast 7 realne obcicp nizej przyklady.
zenia podatkow e w roku t. Przez V (Y [t - T f ) oznaczmy majc|tek fudzki studenta, czyli
oczekiwanq w artosc biezt|Cc| dochodow po opodatkow aniu (w roku t). 1. S tudent m oze nie planowac utrzym ania stafego poziom u konsumpcji. O dkfadanie
Aby uproscic obficzenia, zafozmy, ze realna stopa procentow a wynosi zero - wow- konsum pcji na pozniej nie musi byc pow odem sm utku dla studenta, ktorego tryb
czas oczekiw ana w artosc biezcjca b^dzie rowna sum ie oczekiwanego dochodu na prze- zycia i tak nie pozwala na oddaw anie si^ kosztownym przyjem nosciom . Byc moze
strzeni cafego zycia, co mozna zapisac jako: chce on odiozyc wycieczk^ na G alapagos na pozniej. N ie nalezy takze zapom inac
o dodatkow ych wydatkach, ktore pojawi^ sitj w jego zyciu, gdy b^dzie miaf dzieci,
V l J l - 7 7 ) = (40 000 dol.)(0,75)[l + (1,03) + (1.03)2 + ... + (1,03)3S]. takich jak opfacenie przedszkola, wysfanie ich na zielon^ szkoifj itp.
2. S topieii ro z tro p n o sc i o raz ko m p lik acja o b liczen doko n an y ch w naszym przy-
Pierwsze wyrazenie (40 tys. dol.) oznacza poczc|tkowy poziom rocznych dochodow kfadzie p rzekraczaji| byc m oze znacznie zaangazow anie, z jakim podejm ujem y
studenta, wyrazony w dolarach z 2000 r.
” D o k o n a n e przez nas obliczenia p o z^d an eg o p o z io m u konsum pcji zostaiy uproszczone p izez
D rugie wyrazenie (0,75) oznacza, ze po opfaceniu podatkow studentow i pozostaje przyjecie zaJozenia o zerow ej realnej stopie procentow ej. W takim przypadku ograniczenie biezejcej
do dyspozycji 75% dochodow. konsum pcji o jednostke do b ra upow aznia do skonsum ow ania dodatkow ej jednostki dobra w przyszto-
sci; konsum pcja w ci<tgu caiego zycia m usi row nac sitj tacznem u m ajt|tkow i. O bliczenie poz<|danego
rocznego poziom u konsum pcji wym aga zatem podzielenia t^cznego m ajqtku przez oczekiwanfj liczbsj
W aito, w celach cwiczenxowych, przeprowadzic obliczenia dia innych wartosci zmiennych. lat zycia.
 tpraz. nie myslelismy o tym, ile iat be- W jakini stopniu konsumpcja zalezy od ictcznego niajatku (i tym samym od oczeki-
decyzje w rzeczywistosci. Byc m oze, az M ozem y s£|dzic, ze mdekszosc wanego przysziego dochodu), a w jakirn stopniu zalezy od dochodu biezacego? Dane
dziemv pracow ac oraz ile w ciitgu tycli l a t zaro oodfim ow anych jest w prostszy, sugeruj^, ze wiekszosc konsumentow bierze pod uwage przvsztosc, podobnie jak wska-
decyzji dotycz^cych wydatkow konsum pcyjnyu j zywaiy teorie M odiglianiego i Friedmana (zob. rainke 16.2). Niektorzy konsumenci,
m niej wybiegaj^cy w przysziosc sposob. ^ iw aniaCh dotycz^cych przyszlo- zwlaszcza ci. ktorych dochody tym czasow o s^ niskie i ktorzy nie majc| do step u do
3. O bliczenie ftjcznego majEjtku o p iera sie na ~ ladaligmy- Co stafoby sie, gdyby kredytu, prawdopodobnie bedt| konsumowac bieztjce dochody bez wzgltjdu na to, jak
sci, k to ra jednak nioze sie okazac gorsza, niz z<- ^ sp 0 s 6 b splacitby swoje ksztaftujci si^ ich oczekiwania odnosnie do przyszfosci. Pracownik, ktory utracif prace
stu d e n t stracif p ra c f lub pow aznie z a c h m o w a , zcjeCyduje si<? pozyczyc i nie posiada majjitku finansowego, m oze miec powazne problemy z uzyskaniem kre-
zobow i^zania? Byc moze stu d e n t nie r dytu na podtrzymanie dotychczasowego poziom n konsum pcji, nawet jesli oczekuje,
znacznie mniej niz 112 032 dol.V _ ? ^ c|0j _powazne trudnosci moze ze w niedtugim czasie znajdzie inna practj. Konsumenci bogatsi i o lepszym dosiepie
4. Nawet jezeli student zdecyduje ske pozyczyc kw ot? pozyczyc. D iaczego? do kredytu prawdopodobnie bsjdtj przyktadac wicjksz£| wag^ do oczekiwanej przysztej
spraw ic m u znalezienie banku, ktory zec c e ^ zobOWitjzanie, ktorego rue sytuacji oraz w wiekszym stopniu dbac o utrzym anie stafego poziom u konsum pcji.
B ank moze obawiac sie, ze student przyjmujv r i y mysli-
bedzie w stanie spfacic, gdy jego zycie p o to c z y .
.......... v 7 nosci) argum enty zdaj^ sie sugeio-
Przedstaw ione powyzej (nie pozbaw ione s ^ ,j ow anja decyzji. Z w iaszcza trzy Czy oszcz^dnosci na em erytury sq wystarczajqce?
wac koniecznosc modyfikacji opisu procesu p o ' ^ zalezy nie tylko od fcjcznego
o statn ie punkty zwracajij uw ags n a to, ze konsurn N a ife rozw aznie ludzie uwzgftjdniajcj. swojcj, przyszfosc, podejm uj^c decvzje dotycztjce
m aj^tku, afe rowmez od biez^cego poziom u doc io ^ tQtq takiej zaSady, mogli- oszczedzania i wydatkow? Jednym ze sposobow na znatezienie odpowiedzi na to py-
Przyjrzyjmy sitj zarzutowi drugiem u. Z e wzg < ; w konsumpcyjnych do pozio- ta n ie je st przeanalizow anie oszcz^dnosci przeznaczanych na em erytur^.
bysmy zdecydowac si^ na dostosowanie naszyci v za]ezec btjdzie nie od Tabela 1, zaczerpni^ta z analizy Stevena Ventiego z D artm outh oraz D avida W ise’a
m u dochodow . W tvm przypadku wysokosc naszej * z H arvardu, opartej na zbiorze danych panefowych nazywanym badaniem dochodow
rnajj|tku, fecz od biez^cego dochodu. _ ^_ ad a mogfaby zakazywac kon- i uczestnictw a w program ach transferow (Survey o f Incom e and Program Participa-
Z trzeciego argum entu wynika, ze bezpieczna ^ ^ ^ sp0sob uniknelibysmy tion), jest zrodfem podstawowych danvch. Z aw iera ona przeci^tny poziom oraz skfa-
sumpcji na poziom ie przekraczaj^cym biezticy oc • ^ Dkazac trudne do spfa- dowe fc|cznego m aj^tku osob w wieku misjdzy 65 a 69 rokiem zycia (a zatern wi^kszosc
akum ulacji zobowiqzan, ktore w pewnych s y t u a c j a c n .t- . tych osob stanowiij emexyci) w 1991 r.
cenia. , 7Vwisty wybor nie jest tak duzy, jak
Tabeia 1. Przecigtny majqtek osob vv w ieku 8 5 -69 lat w 1991 r. (w tys. dol. z 1991 r.)
A rgum ent czwarty zdaje sitj sugerowac, ze rzec y 1 ^ wieCej, niz pozwalaj^
moze nam sie to wydawac. Nawet gdybysmy chcie i ^ iw0^ci) gdyz bank odmowi Em erytura z tytu tu ubezpieczenia spotecznego 100

na to nasze biezace dochody, mozemy nie niiec ta E m erytura zapew niona przez p ra co d a w c? 62

udzielenia nam kredytu. _ ■ ,anie biez^cego dochodu na kon- O sobisty plan em erytaln y 11
Gdybysmy mieli dopuscic bezposrednie oddzia y * skorzystac? Uzyteczn^ m iara Pozosiate a kty w a fin a nsow e 42
sum pcj?, z jakiej miary biezijcego dochodu Powm " 1SI" ; przez nas przy definiow aniu M a jijte k n ieruchom y 65
jest d o ch o d z pracy po opodatkow am u, w pr°w a \ onsum pcji jako: M a jg te k pozostaty 34
m ajatku ludzkiego. Mozerny zatem zapisac tunKCj^
W sum ie 314

Ct - CXf^ezny maj^tek,, Yu (16.2) ZrdiHo: Venti i W ise, Tabeia A 1 ( zamieszczona za pozw oleniem autorow .

( + , + >
Pierwsze trzy skfadniki iqcznego majcjtku ujmujcj rozne zrodfa dochodu osoby na
• i ■,) icniego rnajqtku i biezqcego docho-
O znacza to, ze konsumpcja jest romqcq funkcjq ^ maj q(ku finansowego em eryturze. Pierwszym jest w artosc biez^ca wypfat z tytufu ubezpieczenia spofecz-
au nego. Drugim je st wartosc em erytury zapewnionej przez pracodawc^. Trzecim jest
clu z pracy po opodatkowaniu. Lqczny m ajatek iv w n y jc .^ oczekiwanych docho-
i trwalego, natom iast m ajqtek ludzki rownyjest waitosc w artosc indyw idualnego program u em erytafnego. O statn ie trzy sktadniki obejmujcj
dow z pracy p o opodatkowaniu.
514 Rozszerzenia, Oczekiwania Rozdziat 16. Oczekiwama, konsumpcja i inwestycje 515

pozostate typy aktywow bsjd^ce w posiadaniu konsum entow , takie jak akcje, obligacje wyzszy, gdyby nie istmai system ubezpieczeh spolecznych. Jednym z celow, dla ktorych
czy nieruchom osci. systeni ubezpieczeh spolecznych zostal utworzony, byio zapewnienie ludziom srodkow
Przeci^tna wartosc maj^tku, wynosz^ca 314 tys. d o i, wydaje si^ znaczna (dla po- na emerytur^. W ydaje sie, ze pod tym wzgledem system ten osicign£|i sukces.
rownania, przecietny roczny poziom konsumpcji w badanym okresie wynosii w Sta-
nach Zjednoczonych 1.6 tys. cloL). Zdaje sisj to sugerow ac, ze badam y osoby myslgce ZroiUa: S. Venti, D . W ise, The Wealth o f Cohorts: Retirernent and Saving and the Changing
o przysziosci, podejm ujace w przesziosci odpow iednie decyzje, pozwalaj^ce im cie- Assets o f Older Americans, w: S. S c iiie b er, J.B. S h o v e n (red.), Puhlic Policy Towards Pensions,
szyc sie zadowalajcica em erytunp M iT P ress, C a m b rid g e , M A 1997: J. Scholz, A . S e sh a d ri, S. Khitatrakun,^4re A m erican Savings
M usimy jed n ak zachowac ostroznosc: wysokie w artosci przeci^tne m og^ ukrywac 'Optimally'for Retirement?, „Journal o f Political Economy”, 2006, t. 114, n r 4.
znaczne roznice miedzy jednostkam i. N iektore osoby mogiy oszcz^dzic duzo, inne nic.
N astepny tekst, ktorego autoram i sq. Sholz, Seshadri oraz K hitatrakun z U niw ersytetu
w W isconsin, rozjasnia nieco t§ kwestie. Ich analiza o p a rta jest na koiejnym zbiorze
danych panelow ych, tzw. studium poswicjconym zdrow iu i em eryturom . B adaniom Pot^czenie wynikow dotychczasowych rozwazan: biezqcy dochod,
prow adzonym co dwa lata podiegaio 7000 gospodarstw domowych, w ktorych giowa oczekiwania i konsumpcja
rodziny pierwszym roku badafi (1992) znajdow ala si§ w grupie wiekowej 51-61 iat.
IJzyskano w ten sposob informacje dotycz£j.ce poziom u i skfadnikow m aj^tku kazdego Powrocmy do giow nego te m a tu niniejszego rozdzialu: roii oczekiw an w okreslaniu
z gospodarstw dom owych oraz poziom u dochodow (w przypadkach, gdy jed n o stk i poziom u wydatkow. Zauw azm y na poczijtek, ze zgodnie z row naniem (16.2) oczeki-
nie przesziy jeszcze na em eryture). O p ieraj^c si§ n a tych danych autorzy obiiczyii wania wptywaj^ na konsumpcj^ na dwa sposoby.
doceiow y poziom m ajatku dla kazdego gospodarstw o dom ow ego - tj. taki poziom
m aj^tku, ktory umozliwi danem u gospodarstw u utrzym anie niezm ienionego poziom u • Oczekiw ania wplywaj^ na konsumpcj^ w sposob posredni poprzez majqtek ludzki:
konsumpcji po przejsciu na em eryture. Autorzy porow nali nast^pnie tak obliczony po- aby obliczyc swoj maj^tek iudzki, konsum ent musi bowiem sformutowac oczekiwa-
ziom majc|tku z rzeczywistym poziom em majcjtku w kazdym z gospodarstw domowych. nia dotyczc|.ce przysziego dochodu z pracy, realnych stop procentowych i podatkow.
Pierw sze wnioski wynikajcjce z ich analiz przypom inaj^ konkluzje z b a d an Ven- • Oczekiw ania wplywajcj. na konsumpcjfj w sposob bezposredni, przez m ajqtekfinan -
tiego i W ise'a: przecietnie oszczednosci na em erytur^ osi^gaj^ wystarczaj^co wysoki sowy i trwaly - akcje, obligacje i nieruchom osci. K onsum enci nie muszc| wykony-
poziom . Autorzy ci uszczegolowili ten wniosek, podajac, ze odsetek gospodarstw do- wac zadnych obliczeh, mogc| traktow ac w artosc aktywow jako danc|. W rozdziale
rnowych, ktorych majc|tek przekracza doceiowy poziom , wynosi p o n ad 80% . Innym i 15 pokazalismy, ze obliczenia s£| dokonyw ane za nich przez uczestnikow rynkow
slowy, w zaiedwie niecaiych 20% przypadkow poziom oszcz^dnosci by! zbyt niski. Pod finansowych: cena ich akcji zalezy np. od oczekiw anych dywidend i stop procen-
liczbami tymi ukryte S c y e d n a k pewne istotne roznice w poziom ach dochodow. towych7.
W srod gospodarstw domowych sytuujcjcych sie? w gornej poiow ie rozkiadu docho-
dow w ponad 90% przypadkow rzeczywisty maj^tek byt wi^kszy od wartosci doce- Przedstawiona zaleznosc konsumpcji od oczekiwah ma z koiei dwa nastepstw a dia
lowej. O znacza to, ze bogatsza cz^sc badanych rodzin, przyktadaj^c znaczn£| w age relacji miqdzy konsum pcjij a dochodem .
do pozostaw ionego dzieciom spadku, oszez^dzaia wifjcej, niz wymagaly tego wydatki
zwic|zane z em erytur^. 1. K onsum pcja praw dopodobnie beclzie reagowac na wahania biezqcego clochodu
Sposrod gospodarstw domowych mieszcz^cych sie w dolnych 20% rozkiadu docho- w stosunku mrdejszym niz jeden do jednego. Podejmujfjc decyzje dotyczc|ce wielko-
dow niecaie 70% posiadaio maj^tek przekraczaj^cy wartosc docelow^. W przypadku sci konsum pcji konsum ent bierze pod uwag^ przede wszystkim poziom swojego
30% rodzin, ktorych maj^tek nie by! wystarczaj^cy do podtrzym ania konsum pcji na biezacego dochodu. Jesli dochodzi do wniosku, ze spadek dochodu m a charakter
niezm ienionym poziom ie, roznica miedzy rzeczywist^ a graniczn^ w artosci^ m aj^tku trwaly, praw dopodobnie zmniejszy konsumpcje: w takim samym stopniu, w jakim
nie byia na ogoi znaczna. Reiatywnie duzy odsetek osob o niewystarczajacym pozio-
rnie majc|tku oznacza jednak, ze sporo jest ludzi, ktorzy ze wzgl^du na brak przezor-
nosci iub szczsjscia nie majj| wystarczaj^cych oszcz^dnosci n a em erytur^. W wi^kszosci 7 O czekiwany wyzszy poziom przvsziej produkcji wpiywa n a dzisiejsz^ konsumpcj^ na dwa sposo-
bv. Po pierw sze, w zrost oczekiw anego poziom u produkcji podnosi oczekiwany poziom ptac, co przez
z tych przypadkow giownych zrodlem dochodow p o zo staje w artosc biez^ca w yplat
zwitjkszenie majqtku iudzkiego prowadzi do w zrostn konsumpcji. Po drugie, w zrost oczekiw anego
z tytuiu ubezpieczenia spoiecznego (pienvszy skiadnik w tabeli 1 ) i m ozna przypusz- poziomu p ro d u k c ji p ro w ad zi do w zrostu oczekiwanych dvw idend, co powoduje w zrost cen akcji
czac, ze o d se te k gospodarstw dom ow ych ze zbyt niskim poziom em m aj^tku byiby i zwitjkszenie maj^tku finansowego i trwalego, skutkujcj.ee wyzszym poziom em konsum pcji.
 516 51?
Rozszerzenia. Oczekiwania Rozdziaf 16. Oczekiwania, konsumpcja i inw estycje

zrnniejszy! si^ dochod'". Jesii jednak dojdzie do w niosku, ze spadek dochodu m a W rozdziale 14 dopracowalismy naszi| odpow iedz wskazuj^c, ze najw azniejsza role
charakter przejsciowy, dostosuje swojfj konsurnpcjsj w mniejszym stopniu, Podcze adgrywa nie nominalna, lecz reaina stopa procentowa. Po przebadaniu wydatkow kon-
recesji konsumpcja dostosowuje sie do spadajqcego dochodu w stosunku ninie sumpcyjnych powinno byc oczywiste, ze inwestycje rowniez zalezq od czegos wiecej niz
szym niz je d e n do jednego, W ynika to z wiedzy konsum entciw o tym, ze recesj i:.ylko od biezt|cej reainej stopy procentow ej i biez^cego poziom u sprzedazy. Waznt|
przewaznie nie trwaj^ dluzej niz kilka kwartatow oraz ze gospodarka powraca p roit; odgrywajti row m ez w tym przypadku oczekiwania i to ich wpiywowi na poziom
nich do natu ralnego poziom u produkcji. To sam o dotyczy ekspansji: nadzwycza ,v y d a tk o w inwestycyjnych poswi^cony bedzie niniejszy podrozdziat.
ny w zrost docliodu nie sprawia. ze konsum enci zwiekszajat konsumpcj^ w row Podobnie jak podstawowa teoria konsumpcji, podstaw ow a teoria inwestycji row-
nie wielkim stopniu; prawdopodobnie oczekuja oni, ze ekspansja jest zjawiskiera niez jest prosta. Przedsi^biorca zastanaw iajacy sitj nad m ozliw osck| zainw estow ania
przejsciowym, po ktoryrn nastcipi powrot koniunktury do poprzedniego stanu. - np. przez zakup now ego u rzadzenia ~ m usi dokonac p ro steg o porownania. Musi
2. Wahania komumpcji mogq miec miejsce nawet wfedy, kiedy biezqcy dochdd pozostc, - najpierw obliczyc w artosc biez^c^, oczekiwanych zyskow, jakie spociziewa si^ osiar
je niezmieniony, W ybor eharyzmatycznego prezydenta, ukazuj^cego wizj^ ekscytu- gnqc dzi^ki nowem u urzadzeniu. Nast^pnie musi porownac w artosc biezacsi zyskow
ja:cej przyszlosci, moze doprowadzic do wzrostu optyrnizmu odnosnie do poziom u z kosztami zakupu tego urz^dzenia. Jezeii wartosc biez^ca zyskow przewyzsza koszty,
przysztych dochodow, skutkuj^cego zv/iekszeniem wydatkow konsumpcyjnych nz to przedsiebiorca powinien zainwestowac - kupic maszynsj; w przeciwnym wypadku
w et mimo braku zwiekszenia sie biez^cych dochodow. Pokazalismy w rozdziale i powinien zrezygnowac z zakupu. Tak, w wielkim skrocie, wygltjda teoria inwestycji.
ze amerykanska recesja z lat 1990-1991 zostala w znacznej m ierze spow odow ana Przyjrzyjmy smj jej teraz dokladniej.
spadkiem konsumpcji, ktory byl nast^pstwem wzrostu niepew nosci w srod kor
sumentow. N aw et dzisiaj ekonomisci nie s£| zgodni co do tego, co spowodowaf
ten gwattowny wzrost pesymizmu. A le w istocie tak byto, a wraz z tvm pogarszak
si§ oczekiw ania ludzi dotycz^ce przysztosci. Pesym izm konsum entow byt jedn^ Inwestycje a oczekiwane zyski
z gtownych przyczyn recesji z lat 1990-1991.
Jedna z giownych obaw ekonomistow po wydarzeniach z 11 w rzesnia 2001 r. Przyjrzyjmy sie kolejnym krokom, ktore przedsiebiorstw o inusi wykonac w ceiu podje-
dotyczyia mozliwosci powtorzenia sie scenariusza z lat 1990-1991: konsumentow cia decyzji dotyczacej zakupu nowego urz^dzenia. (B^dziemy sisj posiugiwac przykla-
mogi ogarn^c pesymizm, w wyniku ktorego w ydatki konsumpcyjne spadiyby, pro- dem urz^dzenia; ten sam typ rozum ow ania odnosi si$ oczywiscie do innycli wydatkow
wadzi|C do p oglebienia recesji9. Jak widzielismy w rozdziale 5, tak si^ nie stalo. inwestycyjnych - wybudowania nowej fabryki, renow acji kom pieksu biurow ego itp.).
W zrost poziom u niepewnosci wsrod konsum entow w m iesitjcach nast^pujacych
po 11 w rzesnia 2001 r. byl duzo mniejszy niz po 1990 r. i nie opoznit ozywienia.

Amortyzacja

16.2. Inwestycje Aby oszacowac w aitosc biez^c^ oczekiwanych zyskow, przedsiebiorstwo musi najpierw
okreslic, przez jak dtugi okres urzi|dzenie b^dzie wykorzystywane. Wiekszosc urzadzeii
przypomina sam ochody: m ogt| dzialac niemal w nieskonczonosc, jed n ak z uptywem
W jaki sposob przedsi^biorstwa podejm uj^ decyzje dotycz^ce inwestycji? Przy naszym lat ich zawocinosc oraz koszty zwi^zane z ich utrzym aniem rosmi.
pierwszym podejsciu do tego zagadnienia w rozdziale 5 przyjmowalismy, ze inwesty- Przyjmijmy, ze urz^dzenie traci swojct uzytecznosc w tem pie <5rocznie. N owa ma-
cje zalezq od biezqeych stop procentow ych oraz od biez^cego poziom u sprzedazy. szyna w aita jest (1 — <5) w przyszlvm roku, (1 - S 'f po dwoch latach itd. Stopa amor-
iyzacji (5) mierzy roczny ubytek uzytecznosci maszyny10. Jakie wartosci przyjmuje 5?
Jest to pytanie, na ktore m usieii odpowiedziec statystycv zajmuji|cy sitj szacow aniem
5 Powrocmy do podstaw ow ej wersji funkcji konsumpcji. Analizuj^c krotki o k re s (rozdziai' 3)
przyjeiismy, ze c = cB + c (Y (pom ijam y podatki). O znaczaio to, ze w zrost dochodu pociijga za sob^ zmian am erykahskiego rynku kapitatu akcyjnego. Gpierajcjc sitj na przeprow adzo-
niniej niz p roporcjonalny wzrost konsum pcji (stosunek C / Y ulegal zm niejszeniu). Podejscie to byio nych badaniach dotyczacych am ortyzacji maszyn i budynkow mozna powiedziec, ze <S
popraw ne, anaiizowalismy wtedy bowiem przejsciowe zm iany dochodu zwi^zane z fluktuacjam i pro-
dukcji. Analizujatc diugi okres (rozdziai 10) przyjsjiismy, ze S = sT oraz, rownowaznie, C = (i — s')Y.
K onsum pcja zwiekszaia sie wowczas w stopniu proporcjonainym do wzrostu dochodu (C / Y pozosta- 10 Jczeii przedsiebiorstw o dysponuje sp o ra liczb^ maszyn, to 8 mozemy interpretowacjako cz?sc
w aio staie), co wynikaio w iasnie z tego, ze przedmiotem analizy byly diugookresow e, trw aie zm iany maszyn psuj^cych sie w danym roku (jak zarowki, ktore dziaiajn ideainie do momentu zepsucia sie).
konsum pcji. Jezeii przedsiebiorstw o dysponuje na poczatku roku K m aszynam i i nie dokupuje nowych, to w przy-
Co staiobv sie wowczas ze stopa oszcz^dnosci? bciyin roku pozostanie nnt ( 1 — S)K m aszyn itd.
518 Rozszerzenia. Oczekiwaoia Rozdziaf 16. Oczekiwania, konsumpcja i inwestycje 519

Wartosc biezaca w roku t O czekiw any zysk w

ksztaituje sitj w granicach 4-15% w przypadku maszyn i urz^dzen oraz 2-4%' w przy-
ro k u f + 1 ro k u t + 2
padku budynkow i fabryk.

Wartosc biezqca oczekiwanych zyskow

llustracja 18.1. Obliczanie w artosci biezqcej przysziych zyskow
Przedsiebiorstw o musi nastepnie obliczvc wartosc biezt]ca oczekiwanych zyskow.
Aby zobrazow ac to, ze przygotowanie nowej maszyny do pracy jest czasochionne Oczekiwana w artosc biezaca row na jest zdyskontow anej wartosci oczekiwanych
(tym bardziej wybudowanie nowej fabryki czy przeprow adzenie rem ontu pomieszczen zyskow w nast^pnym roku, powi^kszonej o zdyskontow ana w artosc oczekiwanych zy-
biurowych), przyjmijmy, ze maszyna zakupiona w roku t zaczyna byc uzywana i pod- skow po dwoch latach (przy uwzgl«jdnieniu am ortyzacji) itd.
legac am ortyzacji dopiero od roku t + 1. Oznaczm y realn e zyski generow ane przez
maszyntj jako FI11.
Jezeli przedsiebiorstw o nabywa maszyne w roku t, m aszyna ta zaczyna generowac
zyski od roku t + 1; mozemy zatem oznaczyc te oczekiw ane zyski jako n j'+1. W artosc Decyzja inwestycyjna
biezt|ca w roku t tycfa oczekiwanych zyskow, zrealizow anych w roku t + 1 , dana jest
wzorem: Przedsiqbiorstwo musi podjc|c decyzjtj o zakupie urzc|dzenia. Decyzja uzalezniona jest
od relacji mi^dzy waitoscic| biezi|Cf| oczekiwanych zyskow a cen^ urz£|dzenia. W celu
uproszczenia zapisu przyjmijmy, ze realn a cena urz^dzenia - cena w yrazona za po-
1- m oct| koszyka dobr - wynosi 1. Przedsi^biorca m usi zatem porow nac w artosc biez^ci|
zyskow do 1 .
W yrazenie to przedstaw ione jest na ilustracji 16.1 za pom oct| gornej, skierow anej Jezeli w artosc biezqca oczekiwanych zyskow wynosi mniej niz 1, to przedsiebior-
w lewo strzalki. W zwiazku z tym, ze mierzymy zyski w uj^ciu realnym , przyszte przy- ca nie pow inien kupow ac urz^dzenia; gdyby to uczynii, zaplacilby za nie wiecej, niz
chody zdyskontow ane stj. za pom oc^ realnej stopy procentow ej. Jest to je d n a z lekcji oczekuje uzyskac w przysztosci. Jezeli w artosc biezi|ca wynosi wi^cej niz 1, to przed-
wyptywaj^cych z rozdzialu 14. si^biorca m a pow ody do nabycia urz<|dzenia.
O znaczm y oczekiwany zysk generow any przez m aszyn^ w roku t + 2 przez Tlet+2, Przejdzm y teraz od przykladu z jednym urz^dzeniem i jednym przedsiebiorc£| do
Z pow odu amortyzacji, w roku t + 2 pozostalo jedynie (1 — <3) maszyny, zatem ocze- inwestycji w calej gospodarce.
kiwany zysk wygenerowany przez to urzjjdzenie wynosi (1 — 5)11‘'_2. W artosc biezj|ca N iech / oznacza l^czne inwestycje. O znaczm y zysk generow any przez m aszyn^
tych oczekiwanych zyskow w roku t rowna jest zatem : lub - bardziej ogolnie - zysk z je d n o stk i k a p ita iu (gdzie przez k ap ital rozum iem y
urz^dzenia, fabryki, biurow ce itd.) dla g o sp odarki ja k o calosci ja k o f lf. Oznaczm y
1 (i - s ) n el+2. oczekiw an^ w artosc biez^cq. zyskow z jed n o stk i k a p italu ja k o V ( n e,), zdefiniow anq
(i + r,)(i + /•/;,.) jak w row naniu (16.3).
Z naszych rozw azan wynika, ze funkcja inwestycji przyjm uje postac:
W yrazenie to przedstaw ione jest na ilustracji 16.1 za pom oc^ dolnej strzalki skie-
rowanej w lewo.
(16.4)
Takie sam o rozum owanie moze nam posluzyc do obliczenia oczekiwanych zyskow ( + )
dla nastepnych lat. Sumujac wyniki naszych rozwazah, otrzymujemy wzor na zwi^zan^
z zakupem maszyny wartosc biezqcq oczekiwanych zyskow - oznaczmy j^ przez O znacza to, ze inwestycje sq dodatniq fn n kcjq oczekiwanej wartosei biezqcejprzy-
szlych zyskdw (z jed n o stki kapitalu). Im wyzsze sq biezqce lub oczekiwane zyski, tym
K( n ? ) +-— - l _ _ ( i +. . . . wyzsza oczekiwana wartosc biezqca i poziom inwestycji. Im wyzsza jest obecna lub ocze-
(1 + rt ) ( l + r,)(l + r,+i) kiwana realna stopa procentowa, tym nizsza jest oczekiwana wartosc biezqca i tym nizszy
jest poziom inwestycji.

11 Posiugujem y sifj tu duz;j greck^ literq fl; litera m aia pozostaje zarezerw ow ana dla inflacji.
520 Rozszerzenia. Oczekiwania jziat 16. Oczekiwania, konsumpcja i inwestycje 521

O b iiczem a. ktore p rze d sie b io rca m usi przeprow adzic, p rz v p o m in aja liczenie (czyli cenie, jaka przedsiqbiorstwa musiaiyby zapiacic za wymiane swoich maszyn,
wartosci biezacej, ktorego dokonywalismy w rozdziale 15 w eelu uzyskania wartosci zakiadow itd.).
iundaraentalnej akcji. Jako pierwszy zaleznosc badai Jaines Tobin z U niw ersytetu
Yale. Uwazai on, ze z powodu owego podobieiistw a musi istniec bliska zaleznosc mie- W spoiczynnik q T obina inform uje nas o wartosci je d n o stk i w ykorzystyw anego
dzy inwestycjami a w artoscia rynku akcji12. Jego argum entacja przedstawiona zostaia jrzedsi^biorstwie k ap itaiu w stosunku do jej biez^cej ceny. Intuicvjnie: im wyzsz^
w ram ce 16.3. rtosc m a wspoiczynnik q, tym wyzsza jest wartosc kap itaiu w porownaniu z jego
i£j. biez£|ca i tym wyzsze powinny bye inwestycje. (W przykiadzie z pocz^tku ramki
/ynosi 2, zatem przedsi^biorstw o powin.no inwestowac).
Jak siina jest zaleznosc mi^dzy wspoiczynnikiem q Tobina a poziom em inwestycji?
Inwestycje a rynek akcji O dpow iedz poclana jest. na iiustracji 1, przedstaw iajacej i^cznie w artosci obu zm ien-
;h w iatach 1960-1999 dia Stanow Zjednoczonych.
Przypuscnw , i e przedsitjbiorstw o posiadajijce 100 raaszyn w yem itow alo 100 akcji -
jecirni akcje na maszyntj. Przyjmijmy, ze cena akcji wynosi 2 d o l, natom iast koszt za-
kupu maszyny wynosi zaledwie 1 dol. Oczywiste jest, ze przedsiebiorstw o to powinno
inwestowac: kupic maszvne i sfinansowac jej zakup em isja akcji. Koszt kazdej maszyny Zm iana stop y in w e s tycji
Iskaia po le w ej)
wiaze sie z poniesieniem przez przedsiebiorstw o kosztu w wysokosci 1 d o l, jed n a k
uczestnicy rynku finansow ego skionni s<| zaplacic 2 dol. za akcjtj, k to ra odpow iada
zakupionej przez przedsi^biorstw o maszynie.
Jest to przykiad bardziej ogolnego rozum ow ania, przeprow adzonego przez Tobi- i
■a
na, w ediug ktorego pow inna istniec bliska zaleznosc miedzy inwestycjami a rynkiem
akcji. Jego zdaniem przedsiebiorstw a, podejm uj^c decyzje inwestycyjne, nie musz£| ■J
dokonywae skom plikowanych obliczen przedstaw ianyeh w tekscie. To cena akcji jest
dia przedsi^biorstwa zrodiem inform acji dotyczj|cej tego, na iie rynek wycenia kazd^ - 0, 1

jed n o stk e kapitaiu juz przez nie posiadanego. Z ad a n ie przedsisjbiorstwa sprow adza
sitj zatein do porownania kosztn zakupu dodatkowej jednostki kapitalu z cen^, jak a
rynek akcji jest gotow za niq zapiacic. Jezeli cena na rynku akcji jest wyzsza od ko ■ - 0,2

tow zwicjzanych z zakupem, przedsi^biorstwo powinno nabyc maszyn^. W przeciwnym

razie - pow inno zrezygnowac z zakupu. Zm iana
w sp otczyn m ka q SbDma
Tobin skonstruow al nastepnie zm ienn^ odpowiadajciCcj. relacji w artosci jed n o stk i (skala po praw ej)
kapitatu p osiadanego przez przedsitjbiorstw o do ceny jej zakupu i badai, czy w aha-
nia tej zm iennej odpowiadajcj. fluktuacjom inwestycji. Z m ien n a oznaczyt sym boiem
q - dzis jest ona znana jako w spolczynnik q Tobina. K onstrukcj^ tego w spoiczynnika 1965 1970 1 975 1980 1985 1 990 1 995
przedstaw iam y ponizej. Rok

Ilustracja 1. W spotczynnik q Tobina a stopa inw estycji w kapitai: roczne stopy zmian w latach 1980-1399
1. N ajpierw naiezy obliczyc i^czntj. wartosc amerykanskich przedsiebiorstw' (wediug
wyceny rynkow finansowych) sum ujac w artosc ryiikowtj. ich akcji, rown£| eenie
akcji przem nozonej przez liczb^ akcji. N ast^pnie naiezy obliczyc iaczn^ w artosc Na prawej osi pionowej podane S£| zmiany wspoiczynnika q Tobina. Z m ienna ta zo-
wyemitowanych przez nie obiigacji (jak wiemy, jest to jeden ze sposobow finanso- staia opozniona o jeden rok. N a przykiad dia 1987 r. na ilustracji pokazana jest zmia-
w ania) oraz dodac do siebie obie i^ezne w artosci - akcji i obligaeji. na stopy inwestycji w kapitai z 1987 r. oraz zm iana w spoiczynnika q Tobina z 1986 r.
2. U zyskam j w ten sposob iijcznq w artosc akcji i obligacji dzieii si^ przez w artosc (a /artosc dla roku wczesniejszego). Pow odem takiego uj^cia obu zmiennych
zasobu kapitaiu am erykahskich przedsi^biorstw , liezonc| po koszcie zast^pienia je: n ajm ocniejsza zaleznosc w idoczna je st m iedzy biez^cfj. sto p ^ inwestycji
a zesziui uczn.ci w artoscia wspoiczynnika q Tobina. Innym i siowy, tegoroczne zmiany
- Tobin w 1981 r. zostal uhonorowany N ag ro d a N obla w dziedzinie ekonom ii. inwestycji sa blizej pow k|zane ze zm ianam i cen akcji w ro k u ubiegiym niz w roku
522 Rozszerzenia. Oczekiwania Rozcizial 16. Oczekiwania, konsumpcja i inwestycje 523

biezacym. Praw dopodobnie wyjasnieniem tego przesuni^cia jest to, ze przedsi^bior- Suma realiiej stopy procentow ej i stopy amortyzacji okreslana jest jako koszt po-
stwa potrzebuj^ czasu na zbudow anie nowych lial produkcyjnych, zakup maszyn itd. noszony przez uzytkownika lub koszt w ynajm ii kapitaiu. Aby zobaczyc, dlaczego,
Z ilustracji 1 wynika, ze istnieje jasna zaleznosc mi^dzy wspoiczynnikiem q Tobina przyjmijmy, ze przedsiebiorstw o, zam iast zakupic urzadzenie, decyduje sie na jego
a inwestycjami. Praw dopodobnie nie oznaeza to, ze przedsi^biorstw a slepo podqzaja wypozyczenie1’. lle wynosiiyby opiaty roczne za wypozyczenie tego urzc|dzenia? Na-
za sygnalami wysylanymi przez rynek akcji; decyzje inwestycyjne oraz ceny akcji zaleza wet jezeli pom iniem y am ortyzacj^, firm a wypozyczaj^ca urzi|dzenie bsjdzie dom agac
raczej od tych samych czynnikow - oczekiwanych przysziych zyskow i oczekiwanych siij odsetek w wysokosci iioczynu r_ i ceny urz^dzenia (poniewaz zaiozylismy, ze cena
stop procentow ych. urzadzenia wynosi w kategoriach realnych 1, to ?; x 1 = r ). Firm a, ktora kupiia urz 4 -
dzeiiie, aby je nastepnie wypozyczac, musi zarobic co najm niej tyie, ile uzyskaiaby np.
kupujac obligacje. IJwzgledniaj^c amortyzacje, firma ta musiaiaby dodatkowo zazqdac
<5 x 1 = 8. D latego:
Uzyteczny przypadek szczegolny
koszt wynajmu = (r + S).
Zanim przejdziem v do zbadania dalszych konsekwencji i rozszerzen row nania (16.4),
skoncentrujemy sie na pewnym przypadku szczegoinym, w ktorym zaleznosc miedzy Nawet jesli przedsiebiorstw a z reguly nie wypozyczajac uzywanych przez siebie ma-
inwestycjami, zyskiem a stopam i procentow ym i jest bardzo prosta. szyn, (r + <5) stanowi posredni koszt - czasem zwany kosztem dualnym - dla przedsi^-
Przyjmijmy, ze przedsi^biorstwo oczekuje, iz zarow no przyszte zyski (na jednostke biorstwa za uzywanie maszyny przez okres jednego roku.
kapitalu), ja k i przyszte stopy procentow e, pozostan^ staie na dzisiejszym poziom ie, Funkcja inwestycji, dana row naniem (16.6), m a prostcj. interpretacj^. Inwesiycje za-
zatem : lezq od stosimku.zysku do kosztu wynajmu. Im wyzszy zysk, tym wyzszypoziom inwestycji.
Im wyzszy koszt wynajmu, tym nizszy poziom inwestycji.
n;' =n:' =... = n, Ta zaleznosc miedzy zyskiem, reain a stopcj. procentowq. i inwestycjam i o p iera siq
na mocnym zalozeniu: oczekuje sie, ze przysziosc bedzie taka sam a jak terazniejszosc.
oraz Zaleznosc te w arto zapam i^tac - w rzeczywistosci wielu ekonom istow traktuje j^ jako
narzcjdzie pom ocnicze. N adszedi teraz czas, by osiabic to zaiozenie i powrocic do roli
oczekiwan w okreslaniu decyzji inwestycyjnych.

Ekonom isci nazywaj^ ten rodzaj oczekiwan - czyli przewidywania, ze w przysziosci

nie zajdci zadne zmiany w porow naniu z okresem obecnym - oczekiwaniami statycz-
nyrni, Przyjmujacc oba zaiozenia, mozemy zapisac row nanie (16.3) jako: Zysk biezqcy a zysk oczekiwany

i/(n ;) = r l l - - . (16.5) Rozwijana przez nas koncepcja sugeruje, ze przedsiebiorcy podejm ujacy decyzje inwe-
(r, + d ) stycyjne pow inni brac pod uwag^ przysziosc i ze wysokosc inwestycji pow inna zaiezec
przede wszystkim od oczekiwanych przyszlych zyskow. [Zgodnie z naszym zaiozeniem ,
W artosc biezjjca oczekiwanych zyskow jest wowczas row na stosunkowi stopy zysku wediug ktorego inwestycje generujjj zysk po upiywie roku, biez^ce zyski nie pojawiaja
(czyli zysku z jednostki kapitaiu) do sumy realnej stopy procentow ej i stopy am orty- siq w rcswnaniu (16.3)]. W przypadku inwestycji zaskakuj<|ce jest to, jak bardzo ich
zacji. (W yprow adzenie tego wzoru jest podane w D o d atk u do niniejszego rozdzialu). poziom zalezy od biezqcych zyskdw.
Podstawiajcjc wyrazenie (16.5) w row naniu (16.4), m ozem y wyliczyc inwestycje: Zaleznosc ta pokazana jest na ilustracji 16.2, przedstawiaj^cej roczne zmiany inwe-
stycji i zysku dia gospodarki am erykanskiej po 1960 r. Zysk obliczono jako stosunek
1=1 f u , '
sumy zyskdw p o opodatkow aniu oraz piatnosci odsetkowych wyplaconych przez am e-
(16-6)
\ rt + s . tykahskie instytucje niefinansowe, podzielonej przez zasob ich k a p ita iu 14. Inwestycje
obiiczone zostaiy jak o stosunek inwestycji w niemieszkaniowe srodki trwale do zasobu
Inw estycje S£| funkcj^ stosunku stopy zysku do sum y stopy p rocentow ej i stopy niem ieszkaniowego kapitalu trwalego. Z acien io n e obszary n a ilustracji w skazuj^ na
amortyzacji.
L‘ Wiele przedsiebiorstw wypozycza w tcn sposob sam ochody osobow e czy ciezarowe.
14 Uzyte tu pojecia w ytium aczone s^ w A neksie 1 na koiicu ksicjzki.
524 Rozszerzenia. Oczekiwania Rozdziai 16. Oczekiwania, konsumpcja i inwestycje 525

0,0 1 5 2,0

oS
010
Zm iana zysku 1.5 JS Rentownosc a przeptyw gotowki
S (skaia po praw ej) .=
1,0 |
005 -SsS W jakim stopniu poziom inwestycji zalezy od oczekiwanej wartosci biezqcej przysz
0 ,5 ■w zyskow, a w jakim od zyskow biez^cych? Innym i slowy, co je st w azniejsze z pui
000 J2

1
widzenia inwestycji - rentow nosc (oczekiw aea w artosc biez^ca przysztych zyskow'
0,0 o
005
przeplyw gotowki (biezacy zysk, przeptyw gotowki netto otrzymywany obecnie p
g
— 0,5 s pi:zedsi<jbiorstwo)?
010 1 T rudnosc zw iazana z udzieleniem odpow iedzi na te pytania wia.ze sie z tym, ze
Zm iana in w e s ty c ji -1 ,0
S
fS
(skala po lew ej) f zazwyczaj zmiany rentow nosci i przeplywow gotowki nast^pujq rownolegle. Przedsi^-
sre 015 te
— 1,5 e biorstwa, ktore dobrze sobie radz^, charakteryzujq. sitj zazwyczaj wysokcj rentow nosci^
1
020 -2 ,0 * i wysokimi przeplyw am i gotowki. Przedsitjbiorstw a ponoszc|ce straty zazwyczaj tnajq
1970 1975 1985 1990 1995 2000 2005 gorsze perspektywy na przysztosc.
Rok Najlepszym sposobem na oddzielenie wplywu przeptywow gotowki i rentow nosci
In w e sty cje i zyski zm ieniajq si§ bardzo podobnie. na inwestycje jest zidentyfikow anie okresow czy sytuacji, w trakcie ktorych przeplywy
llu s tra c ja 16.2. Zmiany inw estycji i zmiany zyskow w Stanach Zjednoczonycb po 1960 r.
gotowkowe i rentow nosc zmieniaj£| sie w przeciwnych kierunkach, i zaobserw ow anie
reakcji inwestycji. Takie podejscie przyj^t O w en L am ont, ek o n o m ista z Yale. Prze-
sledzmy przyktad utatwiajc|cy zrozum ienie tej strategii.
■recesji - spadku produkcji iitrzymiijc|cego sie w ciqgu co najm iiiej dwoch ko- Rozwazmy dw a przedsi^biorstw a, A i B. O ba zaangazow ane s^ w produkcj^ stali.
lejnych kwartaiow. Przedsi^biorstw o B zajm uje sie; takze wydobyciem ropy naftowej.
N a ilustracji 16.2 widoczna jest wyrazna dodatnia zaleznosc mitjdzy zm ianam i in- Przypuscmy, ze ceny ropy naftowej drastycznie spadly, prowadzcjc do strat ponie-
westycji a zm ianam i poziom u biez£j.cego zysku. Czy ta zaleznosc stoi w sprzecznosci sionych przez wydobywcow. Szok ten zm niejsza przeptywy gotowki przedsi^biorstw a
z rozwinicjt£| przez nas koncepcja, w edlug ktorej inwestycje powinny byc uzaleznione B. Jezeli straty poniesione przez to przedsi^biorstw o na wydobyciu ropy naftowej s^
raczej od wartosci biezacej oczekiwanych w przyszlosci zyskow niz od zysku biez£|ce- wyzsze od zyskow pochodz£|cycli z produkcji stali, przedsiqibiorstwo B m oze poniesc
go? N iekoniecznie. catkowit£| strat^.
Jezeli p rzedsiebiorstw a oczekujq, ze przyszle zyski btjdc| sitj zm ieniac po d o b n ie Pytanie, k to re chcem y zadac, brzmi: czy w wyniku spadkti cen ropy liaftowej in-
do biez£|cego zysku, to w artosc biezqca tych przysziych zyskow b^dzie sifj zm ieniac westycje przedsi<jbiorstw a B w produkcjtj stali b^dc| nizsze od inwestycji przedsie-
podobnie do biez^cego zysku - i to sam o btjdzie dotyczyc inwestycji. biorstw ayl? G dyby jedynym istotnym czynnikiem byla rentow nosc produkcji stali,
E konom isci badaj^cy te kwesti^ doszii do w niosku, ze biez^ce zyski odgryw aj^ przedsiebiorstw o B nie mialoby powodow do ograniczenia wydatkow inwestycyjnych.
wazniejszc| rokj w okreslaniu poziom u inwestycji, niz wynikaioby to z przedstaw ionej Jezeli jednak wazny jest rowniez biezqcy przeplyw gotowki, nizszy jego poziom w przy-
tu teorii. W ram ce 16.4 przedstaw iaja jed e n ze sposobow , w jaki uzyskali potw ierdze- padkn przedsiebiorstw a B m oze spowodowac, ze w porow naniu z przedsiebiorstw em
nie swojej tezy. Z jednej strony wydaje sitj, ze przedsiebiorstw a z bardzo rentow nym i A ograniczy ono inwestycje w produkcj^ stali. W yeika stijd, ze obserw acja wydatkow
p ro jek tam i inwestycyjnymi, lecz w ypracow uj^ce niskie zyski biezcj.ee, inwestujc| zbyt inwestycyjnych n a pro d u k cj^ stali m oze byc zro d lem inform acji dotycz^cych tego,
rnalo. Z drugiej strony, n iektore przedsicjbiorstw a z w ysokim poziom em biezc|cych w jakim stopniu inwestycje zalez£| od rentow nosci, a w jakim od przeptywu gotowki.
zyskow angazujci sie w projekty o wcitpliwej rentow nosci. Biez^ce zyski wplywajt| za- Tak w lasnie wygl^da strategia em piryczna przyj^ta przez L am onta. Skoncent.ro-
tem na iewestycje, naw et po uwzgl^dnieniu w artosci biez£|cej oczekiwanych zyskow. wat sicj on na 1986 r„ kiedy to ceny ropy naftow ej w S tanach Z jednoczonych spadty
D laczego biez£|cy zysk odgrywa tak w azn^ rol§ w podejm ow aniu decyzji inwesty- o 50%, prow adz^c do znacznych strat wydobywcow. A utor ten przeanatizow at nastga-
cyjnych? O dpow iedz kryje sie w pod ro zd ziaie 16.1, w ktorym zastanaw ialism y si$, nie, czy przedsitjbiorstw a, k to re poniosty straty w wyniku spadku cen ropy, zm niej-
dlaczego konsum pcja zalezy bezposrednio od biez^cego dochodu. Cz^sc z argum en- szyty inwestycje w innych obszarach swojej aktywnosci. O kazato si^, ze te n spadek
tow uzytych przez nas do wyttum aczenia zachow an konsum entow m ozna zastosow ac inwestycji byl wi^kszy niz w przypadku przedsi^biorstw , ktore nie byty zaangazow ane
takze do przedsi^biorstw. w produkcjcj ropy. L am ont oszacowat, ze wynikaj£|ce ze spadku cen ropy zm niejszenie
przeptyw u gotow ki o 1 dol. prow adzito do redukcji inwestycji w przedsi^w zi^ciach
526 Rozszerzenla, Oczekiwania Rozdziai 16, Oczekiwania, konsumpcja i inw estycje 527

niezwi^zanych z ropa naftow a o 10 do 20 centow , Innymi slowy, przeplyw gotowki Zapiszm y to w sposob bardziej sform alizow any. Pom inm y rozroznienie miedzy
okazai si^ istotny. jrzedazt] a produkcja i przez Y; oznaczmy poziom produkcji (iub sprzedazy). Przez
Kt oznaczmy zasob kapitatu w okresie t. Z naszych rozwazan wylania si^ nastepujcjca
ZrddJo : O. Lam ont,
Cash Flow a n d Investment: E vidence fro in Internal C apital M a rk ets , .Journal zaleznosc:
of Finance”, marzec 1997.
n ,= n
K (16.8)
( +' )
• Jezeli przedsi^biorstwo, mirno niskiego biezc|cego zysku, clice kupic now e urz^-
dzenie, inusi potrzebne srodki pozyczyc. Przedsisjbiorstwo to moze jed o ak bardzo Zysk z jednostki kapitaiu jest rosiu|ca funkcj^ stosunku poziom u sprzedazy do za-
niech^tnie podchodzic do mozliwosci zaci^gania pozyczki: chociaz oczekuje wy- sobu kapitaiu. D la danego zasobu kapitaiu, im wyzszy poziom sprzedazy, tym wyzszy
sokich zyskow, nieoczekiwane pogorszenie sytuacji m oze uniemozliwic m u spiat^ zysk z jednostki kapitaiu. D la danego poziom u sprzedazy, im wyzszy zasob kapitaiu,
zobowiazania. Jezeli jednak biezacy zysk jest wysoki, przedsiebiorstw o jest w stanie tym nizszy zysk z jednostki kapitaiu.
sfinansowac swoje inwestycje wykorzystuj^c czesc zysku, bez koniecznosci zacia- Czy zaleznosc ta zachodzi w praktyce? Ilustracja 16.3 przedstaw ia roczne zmiany
gania pozyczki. W efekcie wyzszy biez^cy zysk m oze prowadzic do wyzszyct zysku z jednostki kapitaiu (m ierzone na praw ej pionow ej osi) oraz zm iany stosunku
datkow inwestycyjnych. produkcji do kapitalu (m ierzonego na lewej pionowej osi) dla Stanow Zjednoczonych
• N aw et jezeli przedsi^biorstwo chce inwestowac, wzi^cie kredytu moze okazac sk po 1960 r. Podobnie jak na ilustracji 16.2, zysk z jednostki kapitalu zdefiniowany jest
tru d n e. Potencjalni kredytodawcy mogtj. nie podzielac przekonania przedsiefoior- jako sum a zyskow po opodatkow aniu oraz piatnosci odsetkowych wypiaconych przez
stwa o wartosci projektu i nie miec pewnosci co do zw'rotu pozyczki. Jezeli biez^ce am erykanskie przedsitjbiorstw a operujace poza rynkam i finansowymi, podzielonych
zyski przedsiebiorstwa sq wysokie, nie musi ono brac kredytu i tym samym nie mus przez zasob ich kapitaiu (obliczonego po koszcie zast^pienia). Stosunek produkcji do
przekonyw ac potencjainych kredytodawcow . Praw dopodobnie b^dzie inwestowac kapitaiu zostai oszacowany jako stosunek PK B do i^cznego zasobu kapitaiu.
zgodnie z wlasnym uznaniem .

Podsumowujiic, rownanie inwestycji, ujm uj^ce om ow ione zachow anie inwestorov

w praktyce, pow inno przyjac postac: J.
3

/ = /[K (n ;),n ,] (167

( + , +)

Oznacza to, ze inwestycje zalezq zarowno od wartosci biezqcej oczekiwanych zyskdn

ja k i oel biezqcego poziom u zysku.

Zysk i sprzedaz

A rgum entow alism y dotychczas, ze inw estycje zalez^ od bieztj.cego i oczekiwanegc

Rok
zysku lub, precyzyjniej, od biezJ|cego i oczekiw anego zysku z jednostki kapitaiu. Mu
simy te ra z zrobic ostatn i krok, pytajqc: od czego zaiezy zysk z jed n o stk i kapitalu Zyskz jedriostki kapita lu oraz stosu n ek produkcji do kapitalu zm ieniajq sie w t y m sa m ym kierunku.

Odpow iedz brzmi: przede wszystkim od dwoch czynnikow: 1) poziom u sprzedazy ora:
Hustracja 16.3. Zmiany zysku z jednostki kapitalu a zmiany stosunku produkcji do kapitaiu w Stanach Zjedno-
2) aktuainego zasobu kapitaiu. Jezeii sprzedaz jest na niskim poziomie w porow nanh czonyeh po 1960 r.
z zasobem kapitaiu, praw dopodobnie zysk z jednostki kapitaiu rowniez bedzie niski
52 8 Rozszerzenia, Qczekiw Roztlziai 16. Oczekiwania, konsurnpcja i inwestycje 529

N a ilustracji pokazana zostaia silna zaleznosc mieclzy zm ianam i zyskn z jed n o Poza tyini podobienstw am i m ozna w skazac row niez w azne rozniee mitjdzy decy-
k ap itaiu a zm ianam i stosunku produkcji do kap italu . Przy zaiozeniu, ze wi^ksz ami konsum pcyjnym i a decyzjami inwestycyjnymi.
zm iaii zysku z jed n o stk i kapitaiu jest pocfaodnq. w ahan zysku (k a p ita l zm ienia
wolniej, czego przyezyn^ jest wieikosc zasobu kapitaiu wr porow naniu z rocznym pozio- Z przedstaw ionej przez nas teorii konsum pcji wynika, ze wzrost dochodu postrze-
m em wydatkow inwestycyjnych: naw et duza zm iennosc inwestycji prow adzi co najwy- gany przez konsum entow jako trwaly prow adzi do niem al row nego co do wartosci
zej do niewielkich zmian zasobu kapitafu), mozemy okresiic te zaleznosc nastepuji vzrostu konsum pcji. Trwaly charak ter w zrostu dochodow oznacza, ze konsum en-
zysk zm niejsza sie w okresie recesji i zwisjksza sicj w okresie rozkwitu gospodarki. mogti pozwolic sobie na zwitjkszenie biezacej i przyszlej konsum pcji w takini
D laczego jednak zaleznosc rniedzy produkcjt} a zyskiem jest istotna? W ynika z niej nym sto p n iu , w jak im w zrosl d o ch o d . Z w iqkszenie k o n sum pcji w wiekszym
bowiem zaieznosc mitjdzy hiezqcq prociukcjq i oczekiwanq przyszlq produkcjq z jec ipniu oznaczaiobv koniecznosc ograniczenia konsum pcji w przyszlosci - nie ma
strony, oraz irmestycjami, z drugiej: bieztjcy poziom produkcji wptywa na biez^cy zysk, lowodow, dla ktorych konsum enci mieliby planow ac wydatki w ten sposob.
oczekiwany przysziy poziom produkcji wpiywa na oczekiwany przyszly zysk, natom iast Z,astan6wmy sitg te ra z n a d sytuacj^ przed si^b io rstw , k to re postrzegajat w zrost
zarow no biezc|cy, jak i oczekiwany przyszly zysk wpiywaj£| na inwestycje. N a przyktad sprzedazy jako zmiantj o charakterze trwaiym. W artosc bieiiica przysztyeh zyskow
oezekiw anie diugotrw aiego okresu zrow now azonego rozw oju gospodarki prow adzi rosnie, prowadz£|c do zwitjkszenia inwestycji. N ie oznacza to jednak, w przeeiwien-
do w zrostu oczekiwanego zysku, zarow no biez^cego, ja k i przysziego. Te oczekiwa ;twie do konsum pcji, ze wzrost inwestycji bedzie co najwyzej rowny co do wartosci
prow adzfj z koiei do wyzszych inwestycji15. W piyw biez^cej i przyszlej produkcji na ■w/rostowi sprzedazy. Przedsiebiorstw o, k to re zdecyduje, ze wzrost sprzedazy uza-
inwestycje o raz wpiyw inwestycji na popyt i produkcje b ed a rniaiy kluezowe znacze- ,adnia zakup nowej maszyny czy w ybudow anie nowej hali produkcyjnej, bedzie
nie dia naszych rozwazaii w rozdziale 17, posw i^conych czynnikom determ inuj^cym praw dopodobnie cheialo podj^c szybkie dzialania, co doprow adzi do krotkookre-
produkcj^. iowego gw aftow nego w zrostu iowestycji. Ten w zrost w ydatkow inwestyeyjnych
rnoze m iec wiqksza. w artosc od wzrostu sprzedazy.
Rozwazmy przyklad przedsiqbiorstw a, w ktorym stosunek kapitalu do rocznej
sprzedazy wynosi, powiedzm y, trzy. Trwaiy w zrost sprzedazy o 10 mln doi. ozna-
16.3. Zmiennosc konsumpoji i inwestycji cza, ze przedsitjbiorstw o m usi wydac 30 m ln dol. n a zakup kap itaiu , jezeli chce
utrzym ac niezm ieniony stosunek kap itaiu do produkcji. Jezeii przedsitjbiorstw o
natychm iast zakupi dodatkow y kapitat, w zrost w ydatkow inwestycyjnych bt^dzie
Z a c h o w a n ia konsum pcyjne oraz inw estycyjne, om ow ione w p o d ro z d z ia la ch 16.1 w biezacym roku trzykrotnie wyzszy niz wzrost sprzedazy. Po tym, jak zasob kapita-
i 16.2, wykazaly znaczne podobieiistw o. fu dostosuje sie, przedsiebiorstw o powroci do poprzedniej sciezki inw estowania.
Przyklad ten je st przejaskraw iony z tego wzgitjdu, ze przedsi^biorstw a na ogot
• Decyzje konsum pcyjne zaleztj od tego, czy zm iana dochodu jest postrzegana jako nie dostosow uj^ zasobu kapitaiu natychm iastow o. N iem niej jednak, naw et jezeli
trw aia czy przejsciow a. Im bardziej ko n su m en ci p rzek o n an i o przejsciow ym dostosow anie w ieikosci k ap itaiu zostanie rozci^gni^te n a okres kilku lat, wzrost
charakterze wzrostu dochodu, tym mniej wzrosnt], ich wydatki konsum pcyjne. inwestycji m oze tymczasowo byc witjkszy od w zrostu sprzedazy.
• P o d o b n ie decyzje inwestycyjne zaleza od tego, czy zm iana wysokosci sprzedazy Ttj sam£| tresc m ozem y przedstaw ic w kategoriach row nania (16.8). W zwi£|z-
postrzegana jest jako trw ala czy przejsciow a. Im bardziej przedsi^biorstw a prze- ku z tym, ze utozsam iam y produkcj^ ze sprzedazcj., pocz^tkowy w zrost sprzedazy
k onane sq o przejsciowym charakterze w zrostu sprzedazy, w tyxn mniejszym stop- prow adzi do row nego co do w artosci w zrostu p rodukcji (Y), tak z e Y / K (czyli
niu zrew idujq swoje szacunki dotyczqce w artosci biezc|cej oczekiw anych zyskow stosunek pro d u k cji przedsitjbiorstw a do jeg o ak tualnego zasobu k ap italu ) row-
i tym m niej skionne btjd^ do zakupu nowych m aszyn czy w ybudow ania nowych niez w zrosnie. R ezultatem jest wyzszy zysk, prow adz^cy do wit^kszych inwestycji.
hal produkcyjnych. To diatego ozyw ienie sprzedazy w okresie misjdzy Sw i^tem Z ezasem wi^ksze inwestycje powodujcj, wzrost zasobu kapitafu (K ), rownoznaczny
D ziekczynienia a Bozym N arodzeniem nie prow adzi do corocznego grudniow ego ze spadkiem Y / K do norm ainego poziom u. Zysk z jednostki kapitaiu pow raca do
w zrostu inwestyeji16. Przedsiqbiorstwa wiedz£| bowiem, ze to ozywienie m a charak- norm alnego poziom u, podobnie jak inwestycje. W ten sposob, w reakcji na trwaly
ter przejsciowy. wzrost sprzedazy, inwestycje mog£| pocztjtkowo bardzo wzrosn^c, by z czasem po-
wrocic do norrnalnego poziom u.
W yzsza oczekiwana p rodukcja => wyzsze oczekiw ane zyski => wyzszy poziom dzisiejszych iti-
westycji.
16 W U S A sprzedaz detaliczna w g rudniu jest wyzsza przecitjtnie o 24%, niz w pozostatych mie-
siacach. We Francji czv W foszech roznica ta siega 60%.
 530 531
Rozszerzenia. Oczekiwania Rozdziat 16, Oczekiwania, konsumpcja i inw estycje

Z opisanych dwoch roznie wynika, ze inwestycje pow inny byc bardziej zm ienne • Inweslycje charakten/zuja si^ znacznie wleksza zm iennoscii| niz konsumpcja. Od-
niz konsum pcja. Jak bardzo jednak? G dpow iedz udzielona zostaia na ilustracji 16.4, chylenia poziomu. inwestycji od wartosci sredniej sisjgaja od - 1 6 do 12%, podczas
przedstawiaj^cej roczne stopy zmian konsumpcji i inwestycji w Stanach Zjednoczo- gdy oddiylenia konsumpcji od wartosci sredniej mieszcza sie w przedziale od - 4
nych po 1960 r. Zacienione obszary wskazujcj lata, w ktorych gospodarka amerykanska cio 3%.
znajdow aia sitj w recesji. W celu ulatw ienia in te rp re ta cji wykresu obie stopy zm ian • Z e wzgiedu na to, ze inwestycje st| znacznie mniejsze od konsumpcji (przypomnij-
pizedstaw ione zostaiy jako odchylenia od srednich stop zm ian (w ten sposob, ze ich my, ze inwestycje stanow ia okoio 16%, natom iast konsum pcja 70% PKB), roczne
przecitjtne w artosci wynoszcj zero). zm iany inwestycji m aja w przyblizeniu te samfi w artosc co zm iany konsumpcji1'.
Innymi slowy, oba sktadniki PKB przyczyniaja sitj w podobnym stopniu do wahan
15
produkcji.

Stopa zmian
in w s s tv c ii
Podsumowanie

• K onsum pcja zaiezy zarow no od majcitku jak i od biezijcego dochodu. Majc|tek jest
sunici aktyw'ow finansowych i m ieszkaniowych oraz m aj^tku ludzkiego (row nego
^ V ' ' V; w artosci biezcjcej oczekiwanych dochodow po opodatkow aniu).
Stopa zmian
» Reakcja konsum pcji na zm iane dochodu zalezy od tego, czy konsum enci postrze-
konsum pcji gajcj. ttj zm iane jak o trwatc|, czy przejsciow^.
• Przew aznie reakcja konsum pcji je st m niejsza od wywoiujc|.cej jc| zm iany docho-
dow. K onsum pcja m oze zm ienic sicj naw et wtedy, gdy biezcjcy dochod nie ulegnie
zmianie.
-10
• Inwestycje zalez£| od biez^cego zysku oraz od w artosci biezi|cej zyskow oczekiwa-
nych w przysztosci.
• KorzystajciC z upraszczajqpego zalozenia, zg odnie z ktorym p rzed sieb io rstw o
-1 5
oczekuje, ze zyski i stopy procentow e p o zo stan t| na statym , obecnym poziom ie,
niozem y myslec o inwestycjach jako o zaleznych od stosunku zyskit do kosztu po-
noszonego przez uzytkow nika kap itatu , przy czym koszt ponoszony przez uzyt-
20 T -r-T -r-^ T -r-T -T i | i i ... r | i i . i ( ,- r - r - r T T - T - r n - i - r - T - r - ^ ^ ....^ , , t
kownika kapitatu rowny jest sum ie realnej stopy procentow ej i stopy amortyzacji.
19 6 0 1965 1 970 1 975 1 980 1985 1990 1995 2000 2005
• Z m iany zysku sa scisle zwic|zane ze zm ianam i produkcji. Z tego pow odu m ozemy
Rok myslec o inwestycjach jako o zatezcicych po sred n io od biezcjcych i oczekiwanych
W zglgdne zm iany m w e stycji sq znacznie wieksze ocl w zglqdnych zm ian konsum pcji. w przysztosci zmian produkcji. Przedsitjbiorstwa oczekuj^ce dtugotrwatego wzrostu
iiustracja 16.4. Stopy zmian konsumpcji i inw estycji po 1960 gospodarczego, oznaczaj^cego dtugi strum ien wyzszych zyskow, zwitj.ksz£| inwesty-
cje. Zm iany produkcji postrzegane jako tymczasowe nie wywieraja duzego wptywu
na poziom inwestycji.
Z ilustracji 16.4 m ozna wycicignt|c trzy wnioski. 9 Inwestycje charakteryzujcj. sie wi^kszq. zm iennosci^ niz konsum pcja. Z tego jednak
pow odu, ze inwestycje stanow i^ .16% PKB, nato m iast konsum pcja 70% , zm iany
Zazwyczaj konsumpcja i inwestycje zm ieniaj^ sitj w tym samym kierunku: np. rece- inwestycji i konsum pcji m aja zbiizona wartosc.
sjom towarzyszy zazwyczaj spadek zarowno inwestycji, jak i konsumpcji. W naszych
rozw azaniach podkreslalism y, ze konsum pcja oraz inwestycje zalezq w znacznej
m ierze od tych samych czynnikow, w niosek ten nie powdnien wiec dziwic. r WzglQdnc ziniany / su wnjksze niz C. Poniewaz jed n ak I stanowi 16% PKB, a C 70%, absolutne
zm iany I oraz C st%p odobnej wielkosci.
532 Rozdzia) 16, Oczekiwania, konsumpcja i inw estycje 533
Rozszerzenia. Oczekiwania

Najwazniejsze terminy K onsurnent p o siad a aktywa finansow e i m ieszkaniow e o w artosci 100 tys. dol,
w tyrn roku jego dochody wyniosly 40 tys. dol,: oczekuje on, ze bedt| rosiy realnie
• feoria konsum pcji o p a ita na hipotezie dochodu perm an en tn eg o 507 tem pie 5% rocznie przez najblizsze dwa lata, kiedy to konsum ent przejcizie na
• Teoria konsum pcji op arta na hipotezie cyklu zycia 507 em eryture. R ealna stopa procentow a row na jest 0% i oczekuje si<?, ze pozostanie
® Z biory danych panelowych 508 na tym poziom ie. O podatkow aoie dochodow z pracy wynosi 25%.
9 M ajatek finansowy 509
i Ile wynosi m ajatek ludzki konsum enta?
• M aj^tek trvvaly 509
Ile wynosi t£|czny majadek?
• M ajatek ludzki 509
«• O czekuje sisj, ze konsum ent b^dzie zyi siedem lat po przejsciu na em erytur^.
• Aktywa finansowe i mieszkaniowe 509
Ile inoze on skonsum ow ac w tym roku, jezeli od dzisiaj chce utrzymywac staiy
• Laczny m aj^tek 509
(w uj^ciu realnym ) poziom wydatkow?
• W spolczynnik q Tobina 520
d. Zaiozm y, ze k o n su m e n t otrzym uje dzisiaj jednorazow y d o d ate k w wysoko-
• O czekiw ania statyczne 522
sci 20 tys. dol. O ile m oze zwiekszyc poziom konsum pcji w biezacym roku
' Koszt ponoszony przez uzytkownika kapitatu lub koszt wynajmu kapitaiu 523
i w przysziosci?
• R entow nosc 525
<■■ Przyjm ijm y, ze n a e m ery tu rze k o n su m en t b^d zie rocznie dostaw ai z tytuiu
• Przepiyw gotowki 525
ubezpieczenia spoiecznego piatnosci w wysokosci 60% dochodow z ostatniego
roku pracy. Przyjmijmy, ze te piatnosci nie s^ opodatkow ane. lie konsum ent
moze wydac w biezacym roku, zachow ujac staiy poziom konsum pcji w ciqgu
pozostaiych iat zycia?
Pytania i problemy do dyskusji
3. P ro ducent precli rozw aza zakup kolejnej rnaszyny do w ytw arzania precli, kosz-
Szybki sprawdzian tujEicej 100 tys. dol. M aszyna b^dzie p o d ieg ac am ortyzacji w tem pie 8% rocz-
nie. B ^dzie generow ac realny zysk w wysokosci 18 tys. dol. w przyszlym roku,
1. Korzystajqc z informacji zawartych w tym rozdziale, zaznaczcie kazde z ponizszych 18 000(1 - 8 % ) po dwoch latach (czyli t^ samti realn£| w artosc z uwzgl^dnieniem
stw ierdzeh jako prawdziwe, faiszywe lub niepew ne. U zasadnijcie swoj wybor. am ortyzacji), 18 000(1 - 8 % )2 po trzech latach itd. O kreslcie, czy producent po-
w inien zakupic u m id z e n ie , jezeii re aln a sto p a p ro cen to w a pozostanie staia na
a. W p rzy p ad k u typow ego stu d e n ta m ajc|tek lu d zk i o raz aktyw a fin an so w e
poziomie:
i m ieszkaniowe m aj^ podobn^ w artosc.
b. E ksperym enty naturalne, np. przechodzenie na em erytur^, nie potwierdzaj% a. 5%-
ze oczekiwane przyszie dochody ss| najwazniejszym czynnikiem okreslaj£|cym b. 10%
wysokosc wydatkow konsumpcyjnych. c, 15%
c. B udynki i hale produkcyjne ulegaj^ am ortyzacji znacznie szybciej niz urztp
4. Przypuscmy, ze studentow i, ktory w wieku 22 lat konczy naukq, zaoferow ano pra-
dzenia.
c^ z w ynagrodzeniem , ktore pozostanie stale w ujqiciu realnym i wyniesie 40 tys.
d. Wysoka wartosc wspoiczynnika q Tobina oznacza, ze w opinii rynkow finanso-
dol. R ow noczesnie jed n ak stu d e n t zostai przyj^ty na stu d ia podyplom ow e, po
wych kapital jest przew artosciow any i z tego pow odu inwestycje pow inny siq
ktorych ukohczeniu (co zajm ie rau dwa lata) jego roczne w ynagrodzenie b^dzie
zmniejszyc.
wyzsze w ujeciu realnym o 10%. P odatek dochodow y wynosi 40%'.
e. E konom isci odkryli, ze wpiyw biez^cego zysku n a inwestycje m ozna w peini
wyjasnic wpiywem biezqcego zysku na oczekiw ane przyszie zyski. a. Przyjmijmy, ze realna stopa procentow a wynosi zero, a student planuje przejsc
1 D an e z gospodarki am eiykahskiej z ostatnich 30 lat wskazuj^, ze zyski przed- na em eryture w w ieku 60 lat (tzn. jezeli nie pojdzie n a studia podyplom ow e,
siebiorstw Sc| scisle powitizane z cyklem koni unkturalnym . bedzie pracow ac przez 38 lat). Jaka jest m aksym alna kwota, jak^ student be-
g. Z m iany inwestycji i konsum pcji zazwyczaj n ast^p u j^ w tym samym kierunku dzie skionny zaplacic za studia podyplom ow e?
i majc| podobn£| wielkosc. b. Ja k zm ieni si^ odpow iedz na pytanie z p u n k tu a, jezeli p o d a tek dochodow y
wynosiiby 30% ?
534 535
Rozszerzenia. Oczekiwania Bozdziai 16. Oczekiwania, konsumpcja i inw estycje

d. Przedyskutujcie nast^puj^ce stw ierdzenie: „liberalizacja finansow a m oze byc

Do namystu
d o bra dia indywidualnych konsum entow , ale jest zfa dla globalnej akum ulacji
kapitalu".
5. Przyjmijmy, ze konsurnent rodzi sitj bez m aj^tku finansow ego i zycie jego dzieli
si$ na frzy okresy: niiodosc, wiek sredni i starosc. K o n su m en t p racu je w cii|gu 7. Przyjmijmy, ze k o nsum ent rodzi s«j bez m aj^tku finansow ego i zycie jego dzieli
dwoch pierwszych okresow - jego d o chod wynosi, odpow iednio, 5 dol. w okresie sisj n a trzy okresy: m lodosc, wiek sredni i starosc. W m iodosci konsum ent zarabia
pierwszyin, 25 doL w drugirn oraz 0 doi. w trzecim . Infiacja. oczekiw ana inflacja 20 tys. dol. D ochody w wieku srednim nie s£| znane: praw dopodobienstw o, ze kon-
i reaina stopa procentow a wynoszE| zero, sum ent b^dzie zarabiaf 40 tys. dol., wynosi 1/2 i tyle sam o wynosi praw dopodobien-
stwo tego, ze b^dzie zarabial 100 tys. dol. O statni okres swojego zycia konsum ent
a. Ja k a jest bieztjca w artosc zdyskontow ana dochodow na poczcitku zycia? Ile
sptjdzi, wydajcjc oszcz^dnosci zgrom adzone w poprzednich okresach. Zaiozm y, ze
wynosi najwyzszy mozliwy do utrzym ania poziom konsum pcji, ktory bylby staly
inflacja biezqca i oczekiwana oraz realna stopa procentow a wynoszti zero.
w okresie caiego zycia?
b. Ile wynosi poziom oszezednosci konieczny do utrzym ania konsum pcji na sta- a. Ile wynosi oczekiw ana w artosc dochodow w drugim okresie zycia? Znaj£|c tej
iym poziom ie, obiiczonym w punkcie a dla kazdej z trzech grup wiekowych? w artosc, obliczcie w artosc biezac^ oczekiwanych dochodow w okresie calego
(W skazowka: oszczsjdnosci mogci przyj^c w artosci ujem ne, jezeli konsunrent, zycia. Jezeli k o nsum ent pragnie utrzym ac staiy poziom wydatkow konsum p-
w celu uti'zymania stafego poziom u konsum pcji, musi zacis|gnac kredyt). cyjnych w ciagu caiego zycia, ile m oze konsum ow ac w kazdym z okresow ? lle
c. Przyjmijmy, ze w kazdym okresie rodzi sie n ludzi. lie wynosza ii|czne oszcztjd- m usi oszez^dzac?
nosci w tej g o sp o d a rc e? (W skazow ka: n alezy d o d a c oszcz^dnosci kazdej b. Przyjmijcie teraz, ze konsum ent cface wydawac w kazdym z okresow niiniinum
z grup, pamk:tajc|c, ze w niektorych p rzy p adkach mogtj. o n e przyj^c w artosc 20 tys. dol. Aby zapianow ac swoje w ydatki, m usi rozwazyc najgorsza mozli-
ujemnEf). wosc. Ile k o nsum ent pow inien wydawac w m lodosci, jezeli w drugim okresie
d. Ile w ynosi caikowity maic|tek finansow'y w gospodarce? (W skazow ka: nalezy b^dzie zarabiac 40 tys. dol. i w kazdym z okresow chce wydawac przynajm niej
obliczyc m aj^tek finansowy osob na pocz^tku p ie w sz e g o okresu zycia, na po- 20 tys. dok? Ja k zm ienil si§ ten poziom konsum pcji w stosunku do poziom u
czatku okresu drugiego i n a pocz£|tku trzeciego, a nasttjpnie dodac te wartosci. obliczonego w punkcie a?
Nalezy zwrocic uwag^ na to, ze iudzie mog£| byc zadiuzeni, a wiec ich m aj^tek c. Z nacie juz odpow iedz do punktu b. Jak zmieni sie sytuacja konsum enta, jezeli
finansowy moze byc ujemny). w w ieku srednim bedzie zarabial 100 tys. dok? Ile wowczas bedzie w'ydawat
w kazdym z okresow ? (W skazowka: kiedy ko n su m en t znajdzie si^ w okresie
6. Kontynuujc|c rozwazania z punktu pi^tego, przyjmijmy, ze obowi^zuj^ restrykcje
drugim , b^dzie zm ierzal do w yrow nania konsum pcji w dwocli ostatnich okre-
uniemozliwiajiice mlodym ludziom b ranie kredytow . Nazwijmy sum§ m aj^tku fi-
sach p o d w arunkiem , ze w kazdym z nich b^dzie m ogl wydawac co najm niej
nansow ego i dochodu „gotowkc| na wyci£(,gniecie re k i”: restrykcje oznaczaj^, ze
k o n su m e n t nie m oze w ydaw ac wiecej niz p o sia d a n a przez niego „gotow ka na 20 tys. dol.).
wyciiignisjcie reki”. W kazdej z grup wiekowych konsum enci szacujt| swoj l£|czny d. W jak i sposob b ra k pew nosci o d n o sn ie do przysziosci wplyw a n a w ydatki
m aj^tek i okreslaj '4 pozadany poziorn konsum pcji, b^d^cy najwyzszym poziom em i oszcz^dnosci m iodych konsum entow ?
rcrwnym w trzech okresach zycia. Jezeli jed n ak w ktorym kolw iek z okresow poz£|-
dany poziom konsum pcji przewyzsza w artosc „gotowki n a wyci^gni^cie r^ki”, to Do daiszych przemyslen
konsum ent jest ograniczony jej wysokosci^.
8. Przejdzm y te ra z do najnow szego E k o n o m iczn eg o R a p o rtu P rezy d en ta (www.
a. Obliczcie wydatki konsum pcyjne dla kazdego z okresow . Porow najcie odpo-
gpoaccess.gov/eop) i znajdzm y tabel^ B -2 („R eal G D P ”), posw i^conq realnem u
w iedz z wynikami uzyskanymi w zadaniu pi^tym i jezeli wystepujci jakies roz-
PKB, znajduj^cq. siej w dodatku statystycznym. D la ulatwienia, dodatek ten m ozna
nice, wyjasnij je.
zapisac w form acie arkusza kalkulacyjnego. W yszukajmy dane (od 1959 r.) doty-
b. O bliczcie poziom calkow itych oszcz^dnosci w gospodarce. Porow najcie od-
cz^ce osobistych wydatkow konsumpcyjnych oraz prywatnych inwestycji krajowych
pow iedz z wynikam i uzyskanym i w z a d an iu pi£|tym i jezeli w yst^pujq jakies
brutto. Zw rocm y uwage n a to, ze m atny do czynienia z danym i w uj^clu realnym .
roznice, wyjasnij je.
c. Obliczcie Iqczny m aj^tek finansowy w tej gospodarce. Porownajcie odpow iedz a. O ile (przeci^tnie) konsum pcja byla wyzsza od inwestycji?
z w ynikam i uzyskanymi w zad an iu piqtym i jezeli wystepujcj jakies roznice, b. O bliczcie roczne zm iany poziom ow konsum pcji i inwestycji dia wszystkich
wyjasnij je. dostcjpnych iat od 1959 r., nast^pnie przedstaw cie je n a wykresie. Czy roczne
zmiany konsurnpcji i inwestycji m aj^ pod o b n ^ w artosc?
536 Rozszerzenia, Oczekiwania Rozdziaf 16. Oczekiwania, konsumpcja i inw estycje 537

c. Czy nzyskane odpowiedzi na pytania a oraz b mowii| cos o przecietnych rocz-

Jezeli przedsiqbiorstw o oczekuje, ze zarowno przyszle zyski (z jednostki kapitalu),
nycli procentowych zmianach inwestycji i konsumpcji? Jak m aja sie te wnioski
jak i przyszle stopy procentow e pozostan^ na takim samym poziornie ja k dzis, tak ze:
do iksstracji 16,4?

9. Przejdzmy na stron^ internetow^ Uniwersytetu M ichigan, poswieconit ankiecie n ,Ti —n t+:

konsum enckiej (www.sca.isr.umich.edu), i sciajnljm y dane kw artaine dotycz^ce
indeksu nastrojow konsum entow (Index o f C onsum er Sentim ent) od 1960 r. do wowczas rownanie to przyjm uje postac:
chwili obecnej. Uzyjemy tych danvch jako rniary zaufania konsumentow. Przejdz-
my n a ste p n ie n a stro n e U rzed u A naliz G o sp odarczych (B u reau of E conom ic i
v ( n e):. -n, -(i-<y)n,
Analysis, www.bea.gov) i znajdzmy kwartalne dane w tabeli 2.1. W ostatnim wier- (l + rt ) (1 + r,y
szn tabeli przedstawione sa procentow e zmiany reainego osobistego dochodu roz-
porzqclzalnego (przeliczone na zmiany w ujtjciu rocznym). Scit|gnijrny te daiie dla Po wyl^czeniu w yrazenia [1 /' (1 + r()]Of przed nawias, uzyskujemy:
okresu od 1960 r. do dzisiaj.
1 fx 1-8 ^
a. Czy, zanirn spojrzycie na dane, potraficie podac przyczyne, dla ktorej zaufa- F ( n :> ~n, + (16D.1)
(1 + r,_ 1 + r.
nie konsumentow mogtoby byc powi^zane z poziom em dochodu rozporz%-
dzalnego? Czy potraficie podac argumenty na rzecz tego, ze taki zwic|zek nie
W y raienie w okrcjglym naw iasie jest cic|giem geom etrycznym o postaci 1 + x +
zachodzi?
x 2 + x3 + ... Tak witjc z tw ierdzenia 2 w A neksie 2 na koncu niniejszej ksi^zki mamy:
b. Obliczcie przecietnq kw artaln^ procentow a zmiansj osobistego dochodu roz-
porz^dzalnego dla calego okresu. O dejm ijcie tak uzyskan^ wartosc srednia, 1
od kazdorazow o zaobserwowanych, kw artalnych procentow ych zm ian osobi- ( l + x + x 2 + ...) =
1 —X
stego dochodu rozporzcidzalnego. M ozecie wykorzystac ten nowy szereg jako
m iernik kwartalnych zm ian osobistego dochodu rozporz^dzalnego. Obliczcie
W naszym przykiadziex wynosi (1 - <5) / (1 + r), wiqc:
nasttjpnie kw artalne zmiany zaufania konsum entow (jako zm iany kw artalne
indeksu nastrojow konsum entciw). Przedstaw cie kw artalne zm iany zaufania 2
, \-S f 1 -5 ^ 1 1+r,
konsum entow oraz kw artalne zmiany osobistego dochodu rozporzadzcilnego 1 + ------- + -K..
na jednym wykresie. Czy da sicj zauwazyc jak^s zaleznosc m iedzy nim i? Czy 1 + r, U + rt 7 l - ( l ~ S ) / ( l + rt ) r, + S
jest ona wyrazna? Innymi stowy, czy spora liczba obserwacji odbiega znacznie
Podstaw iaj^c otrzym ane wyrazenie w row naniu (16D.1) otrzymujemy:
od przecicjtnej zaieznosci?
c. Spojrzcie na dane clotyczace trzeciego kw artalu 2001 r. i pierwszego kw artatu
2002 r. Co stalo sisj z osobistym d o c h o d e m rozporz£|dzalnym w clcigii tych v(n;) =- ^ ^ - u t,
1 + rt rt + b
kwartatow? Co staio sie z zaufaniem konsumentow? Czv zaufanie konsumen-
tow ksztaftowato sie odm iennie w tych dwu okresach?
co, po uproszczeniu, daje nam row nanie (16.5) z tekstu giownego, czyli:

n,
F (n n
Dodatek, Wyprowadzenie oczekiwanej wartosci biezqcej zyskow (,r, + 5 ) '
przy zatozeniu oczekiwan statycznych

Z godnie z rownaniem (16.3) wartosc biez^ca oczekiwanych zyskow wynosi:

1?

£c-zekiwan>* vrodukcj<.< « alityka ekonomiczna

W rozdziale 15 analizowalismy wptyw oczekiw an na ceoy akcji i obligacji. Przedm io-

tem. rozw azan w ro zd ziale 16 byt wptyw oczekiw an n a decyzje konsum pcyjne oraz
inwestycyjne. C elem teg o ro zdziatu jest zestaw ienie w yci^gni^tych w nioskow oraz
doktadniejsze zbadanie skutkow polityki m onetarnej i fiskalnej.

* W podrozdziale 17.1 wyci^gamy gtowny w niosek z tego, co zostato juz przedsta-

wione: oczekiwany poziom produkcji i stop procentow ych wpiywa na poziom bie-
z^cych wydatkow, a tym samym na biezqci| produkcj^.
. ® Podrozdziat 17.2 poswi^cony jest polityce m onetarnej. Pokazana zostaje zaieznosc
skutkow polityki m o n etarn ej od jej wptywu na oczekiw ania. Polityka m o n eta rn a
bezposrednio oddziatuje wyi^cznie na poziom krotkoterm inow ej stopy procento-
j; zm iany w ydatkow i produkcji zalez^ od tego, w jakim stopniu zm iana krot-
term inow ej stopy procentow ej m odyfikuje form utow ane przez konsum entow
' przedsi^biorstw a oczekiwania dotycz^ce przysztego poziom u stop procentow ych
oraz dochodu, prow adz^c do zm iany podejm ow anych decyzji.
• Podrozdziat 17.3 poswi^cony jest polityce fiskatnej. Pokazujem y w nim, ze wbrew
tem u, co pow iedzielism y w cz^sci gtownej p o d r^cznika, zao strzen ie potityki fi-
skalnej, w pew nych w arunkach, rnoze prow adzic do w zrostu produkcji row niez
w krotkim okresie. Ponow nie zasadniczij rol^ odegra tu reakcja oczekiwan na pro-
wadzoncj. politykei.

17.1. Oczekiwania a decyzje: podsumowanie

Powtorzm y wnioski z naszych rozw azan, a n ast^p n ie zastanow m y si§, w jaki sposob
mozemy je w ykorzystac do zm odyfikowania opisu rynku finansowego i rynku do b r -
czyli m odetu I S - L M - ktory rozwin^lismy w cz^sci giownej podr^cznika.
 540 541
Rozszerzenia, Oczekiwania R o z d z ia l 17 . Oczekiwania, produkcja i p o lity k a ekonomiczna

Oczekiwansa, konsumpcja i decyzje inwestycyjne .-■prJvsztv doch6d fcoiooodattewanta •

M ajqtek ludzki
W rozdziale 16 pokazalism y, ze zarowno decyzje konsum pcyjne, ja k i decyzj Przyszfe realne stopy procsntowe
westycvjne zalezjj w wielkim stopniu od oczekiwanych zyskow i stop procentov _
:Konssimpdja
Ilu stracja 17.1 przedstaw ia kanaty, przez k to re oczekiw ania o d dziatuj^ na poziom
konsum pcji i inwestycji. •. ' Przyszfe reaine dywidencfy
Aktywa fmansowe i mieszkaniowe

Zwrocmy uwage na wiele kanatow, przez k to re przedstawione nizej oczekiw ane

wartosci zm iennych wptywajtf na hiezace decyzje zarow no bezposrednio, jak i za po- ■ .. Przyszfe realne stopy proeentowe

sreclnictwem cen aktywow.

Przyszfe nom inahe stopy procentowe

• W zrost biezE^cych oraz oczekiwanych, przysztych realnych dochodow po opodatko-

waniu (iu b spadek biezacej oraz oczekiwanej przysziej realnej stopy procentow ej)
■ Przyszfe zyski pa opodatkowaniu
zwi^ksza majcitek ludzki (oczekiwan£| biez^cq. w artosc zdyskontow an^ dochodow ik . Wartosc biez^ca zyskow
• po opodatkowaniu
w uj^ciu realnym po opodatkow aniu), co prow adzi do wyzszej konsum pcji.
Przyszfe realne stopy proeentowe
• W zrost biezcjcych oraz oczekiwanych przysztych realnych dywidend (lu b spadek
biezi|cej o raz oczekiwanej, przysziej realnej stopy procentow ej) prow adzi do wzro-
Oczekiwania w p ty w a jq na poziom konsu m p cji i in w e s ty c ji w sposob bezposredni oraz poprzez ce ny a k ty w o w .
stu cen akcji, co z kolei podnosi w artosc m aj^tku fm ansowego i trwalego, w wyniku
czego rosnq wydatki konsum pcyjne. llustracja 17.1. Oczekiwania i w ydatki: kanaiy

® Spadek biez^cej oraz oczekiw anej przysztej nom inalnej stopy procentow ej pro-
w'adzi do wzrostu cen obligacji, co zwi^ksza majc|tek pozaludzki i podnosi poziom w jednosc2. D zi^ki tem u nie b^dziem y m usieli sledzic oczekiwan osobno dla kazdego
w ydatkow ko nsu mpcyj ny ch1. przysztego roku.
• W zrost biezacych oraz oczekiwanych przysztych dochodow po opodatkow aniu (lub Przyjcjwszy to zatozenie, postaw m y pytanie: ja k i| postac przyjm ie relacja IS w bie-
spadek biezEjcej oraz oczekiwanej przysztej realnej stopy procentow ej) prow adzi z^cym okresie? W czesniej zapisywalismy row nanie relacji IS w nast^puj^cy sposob3:
do w zrostu wartosci biez^cej realnych dochodow p o opodatkow aniu i - w konse-
kwencji - do zwiekszenia wydatkow inwestycyjnych. Y = C (Y - T ) + I(Y , r) + G.

Przyjmowalismy, ze poziom w ydatkow konsum pcyjnych zalezy wyl^cznie od wy-

sokosci biezcjcego dochodu, natom iast wydatki inwestycyjne zalez^ tvlko od poziom u
Oczekiwania a relacja IS biezacej produkcji oraz biez;|cej realnej stopy procentow ej. Chcemy teraz tak zmody-
fikowac to row nanie, by uwzgl^dniafo wptyw oczekiw an n a inwestycje i konsum pcj^.
M odei ujmujcicy konsumpcj^ i inwestycje zgodnie z pow i^zaniam i zasugerowanymi na Uczynimy to w dwoch krokach.
ilustracji 17.1 m usiatby byc bardzo skom plikowany. M ozna go jed n ak skonstruow ac Z aczniem y od p rzep isan ia ro w nania w bard ziej zw artej form ie bez zm ieniania
- w rzeczywistosci rol<j tak^ petni^ wielkie m odele em piryczne budow ane przez eko- jeg o tresci. W tym celu zdefiniujm y tcjczne w ydatki se k to ra pryw atnego ja k o suniQ
nomistow' chc^cych zrozum iec gospodarke i analizow ac polityk^ m akroekonom icznq. wydatkow konsum pcyjnych i inwestycyjnych:
D o naszych celow model. taki bytby zbyt ztozony. Naszym zadaniem jest ujecie istoty
zaleznosci konsum pcji i inwestycji od oczekiwah, bez gubienia s i q w szczegotach. A (Y , T, r) = C (Y - T) + I(Y , r),
M usim y w tym celu d o k o n a c kitku u p ro sz c z e n . Z re d u k u jm y czas do dw och
okresow : 1 ) okresu biezqcego, o ktorym m ozem y m yslec jako o biez£|cym roku, oraz
2 ) o k resu przyszlego, ktory m ozem y w yobrazac sobie jak o przyszle la ta p o t^czone
2 D zielenie czasu na „dzis” i „jutro” jest cz^sto stosow ane w zychi codziennym . Por. wyrazenia
typu „rzeczy do zro b ien ia n a dzis” czy ,,rzeczy, k to re mog^. poczekac do ju tra ”.
1 Zauw azm y, ze w przypadku obligacji glown^ roltj pelni nominalna stopa procentowa; obligacje 3 Por. row nanie relacji IS z rozdziatu 14, bedq.ce rozszerzeniem row nania z rozdziaiu 5, maj%cym
S4 zobowicjzaniami wyrazonym i w dolaracb, a nie w iiosci dobr. na celu d o k o n an ie ro zro zn ien ia m i^dzy realn ^ a n o m in aln ^ sto p ^ procentow ^.
 542 543
Rozszerzenia, Oczeki Rozd zial 17. Oczekiwania, produkcja i polityka ekonomiczna

gdzie A oznacza Ijjczne wydatki sektora pryw atnego lub (w skrocie) w ydatld sel liustracja 1.7.2 przedstaw ia now£| krzywa IS dia okresu biez^cego przy zaiozeniu
pryw atnego4. Korzystajj|c z tego oznaczenia m ozem y przepisac row nanie krzyw istnienia rownowagi na rynku dobr i uslug, danej row naniem (17.2). Jak zawsze, aby
jako: wyznaczye krzyw% wszystkie zm ienne, poza biez4.cy.rn poziom em produkcji (Y) oraz
biez^CEt realn^ stopa procentow^. ( r ) , traktujem y jako dane. Krzywa IS zostaia zatem
y =aix, t , i -) + o . w ykreslona dia danych w artosci biez^cych i oczekiw anych przysziych podatkow ( T
( + , ... _) (17-1) i T c), dla danej w artosci oczekiwanej przysziej produkcji (Y'E) oraz dla danej wartosci
oczekiwanej przysziej realnej stopy procentow ej (r'e).
Ponizej przedstaw iam y wiasnosci i^cznych w ydatkow sektora pryw atnego, wyni- Nowa krz)wa IS, oparta na rownaniu (17.2), jest nachylona ujemnie z tej samej przy-
kaj^cych z w iasnosci wydatkow konsum pcyjnych i inwestycyjnych, om ow ionych we czyny co krzywa z rozdziaiu 5: spadek biez^cej reainej stopy procentow ej prowadzi do
wczesniejszych rozdziaiach. zwi^kszenia wydatkow. Zw iekszenie wydatkow prowadzi, poprzez efekt mnoznikowy,
do zwi^kszenia produkeji. M ozem y jednak teraz pow iedziec cos wi^cej: nowa krzywa
• Lc|czne wydatki sek to ra pryw atnego s% ro sn^c '4 funkcj '4 dochodu (Y). Wyzszy do- IS jest bardziej strom a niz krzywa uzyskana w poprzednich rozdziaiach. Innym i siowy,
chod (lub - rownowaznie - wyzsza produkcja) zwieksza konsum pcj^ i inwestycje. przy pozostaiych czynnikach niezmienionych, znaczny spadek biez^cej stopy procentowej
® L ^czne w ydatki sek to ra pryw atnego s^ m alej^c^ funkcj^ podatkow (T), W yzsze bedzie miai jedynie niewielki wpiyw na produkcje w punkcie rownowagi.
p odatki zmniejszajcj. konsumpcj^. W celu pokazania, diaczego wpiyw ten b^dzie niewieiki, wyjdzmy od p u nktu^l na
• L^czne wydatki sektora prywatnego m alejf|c^ funkcj^ realnej stopy procentow ej krzywej IS (na iiustracji 17.2) i zastanow m y sitj nad skutkam i obnizenia reainej stopy
(/■). Wyzsza realna stopa procentow a zm niejsza inwestycje. procentow ej z po zio m u r4 do rB. W piyw sp adku reain ej stopy p rocentow ej n a po-
ziom produkcji zaiezy od sily dwoch czynnikow: wpiywu realnej stopy procentow ej
W pierwszym kroku uproscilismy zapis. W kroku drugim musimy tak przeksztaicic
row nanie (17.1), by zostaiy w nim uwzgl^dnione oczekiwania. Najprostszym sposobem
bedzie uzaieznienie wydatkow nie tylko od biez^cych w artosci zm iennych, lecz takze
od oczekiwanych wartosci tych zm iennych w okresie przyszlym:

Y = A (Y , T, r, Y'e, T ', r") + G.

+, -) ( }

Z n a k prim wskazuje na w artosc przyszi^, natom iast e w indeksie gornym oznacza,

ze m am y do czynienia z wartosci<| oczekiwan^. Symbole Y'e, T 1' oraz r'1’oznaczaj^ od-
pow iednio: przysziy oczekiwany dochod, przyszte oczekiw ane podatki oraz przyszi^
oczekiw ana reain^ stop§ procentow q5. Z apis byc m oze nie jest zgrabny, je d n ak tresc,
k to r^ przekazuje, jest jasna:

• w zrost biez^cego iub oczekiwanego przysziego dochodu zwi^ksza wydatki sektora

pryw atnego;
• wzrost biez^cych iub oczekiwanych przysziych podatkow zmniejsza wydatki sektora
pryw atnego;
• w zrost biezcjcej lub oczekiwanej przysziej realnej stopy procentow ej zm niejsza wy-
datki sek to ra pryw atnego6.
B iezqcy poziom produkcji, Y

4 Przyczyn<| polc|czenia C oraz / jest to, ze oba te skladniki popytu zaiezti od oczekiwari. W ydatki Przy danych oczekiwaniach spadek realnej stopy procentowej prowadzi do niewieikiego spadku produkcji: krzywa JS jest stroma i na-
chyiona ujemnie. Wzrost w ydatkow rz^dowych lub oczekiwanego przysziego poziomu produkcji przesuwa krzywq I S w prawo. Wzrost
rz^dowe (G ), traktujemy jako egzogeniczne - nie tium aczone vv ra m a ch naszego m odelu.
podatkow, oczekiwanych przyszlych podatkow iub oczekiwanej przyszfej realnej stopy procentowej prowadzi do przesuni^cia krzywej
3 Z n a k p rim oznacza wartosci zm iennych dla przysziych okresow , n atom iast e w indeksie gornym
IS w lewo.
- w artosci oczekiw ane.
6 W zrost Y lub Y'e => w zrostzl; wzrost T lub T'e => spadeky4; w zrost r iub r'~ => sp a d e k ^l. llustracja 17.2. Nowa krzywa IS
544 Rozszerzenia. Oczekiw; R o z d z ia i 17, Oczekiwania, produkcja i polityka ekonomiczna 545

n a wydatki (przy danym poziom ie dochodu) oraz od wielkosci m noznika. Zbadaj: W zrost oczekiw anej przysztej pro d u k cji ( Y ,e) przesuw a krzyw ^ IS w praw o.
oba te czyeniki, y oczekiwany przyszty dochod sprawia, ze konsum enci czuja sitg zamozniejsi
jc| wi^cej; wyzsza oczekiwana przyszta produkcja oznacza wyzsze oczekiwane
• Spadek biez^cej realnej stopy procentow ej,przy zalozeniu niezrnienionej oczekiv zyski, sktaniaj^c przedsi^biorstw a do zwi^kszenia inwestycji. Wyzsze wydatki kon-
nej przy'szlej stopy pmcentowej, nie wptywa znacznie na poziom wydatkow. Przyc sumentow i przedsi^biorstw prowadz% dzisjki efektowi m noznika, do wyzszego po-
ny tego przedstawilismy w poprzednim rozdziale - zm iana jedynie biez^cej reali ziomu produkcji. Podobnie w zrost oczekiwanych przysztych podatkow sprawia, ze
stopy procentowej nie prowadzi do duzych zm ian wartosci biezacych, a tym sam 1 koesum enci zm niejszaj^ biez^ce wydatki, a krzywa I S przesuw a sitj w lewo. W zrost
nie wywotuje znacznych zm ian wydatkow. N a przyktad przedsi^biorstw a nie zm oczekiw anej przysztej realn ej stopy procentow ej zm niejsza biezace w ydatki, co
nic| swoich planow inwestycyjnych pod wptywem spadku biez^cej realnej stopy p; obnizaj^c poziom produkcji, przesuw a krzywcj. IS w lewo. Przesuni^cia te rowniez
centowej, jezeli nie oczekuj<|, ze przyszta stopa procentow a rowniez btjdzie nizsz s£| przedstaw ione n a ilustracji 17.2.
• M noznik praw dopodobnie bsjdzie niewielki. Przyponm ijm y, ze w artosc mnozni
zalezy od rozm iaru wptywu zm ian biezqcego dochodu (lub ~ row nowaznie - pi ■
dukcji) na wydatki. Z m iana biez^cego dochodu,p/zy niezm ienionym oczekiwaw '
poziom ie dochodu w przysztosci, praw dopodobnie nie wpiynie w znacznym stopi Ponowne spojrzenie na relacj^ LM
na w ydatki. Z m iany dochodu, k to re nie s£| p o strz eg a n e ja k o trw ale, wywier;
niewielki wptyw na konsum pcj^ i inwestycje. K onsum ent oczekuj^cy, ze jego c ■ ■
■
■ R elacja L M , w yprow adzona w rozdziate 4 i w ykorzystyw ana przez nas do tej pory,
chod b^dzie wyzszy tylko przez rok, zwi^kszy swoj^ konsum pcj^ o niew ielk^ czt ■ dana jest wzorem :
przyrostu dochodow. Przedsi^biorstw o, ktore oczekuje, ze sprzedaz b^dzie wyzf ■■
jedynie w biezacym roku, praw dopodobnie nie zm ieni swoich planow inwestyc
Y = YL(i), (173)
nych8.

Podsumowiijt|c, m ozna powiedziec, ze znaczny spadek realnej stopy procentow e gdzie M / P oznacza podaz pieni^dza, natom iast Y L (i) - popyt na pieni^dz. Rownowa-
z poziom u rA do rR na ilustracji 17.2 - doprow adzi jedynie do niewielkiego zw iekszeria ga na rynku finansowym wymaga zrow nania podazy pienic|dza z popytem na pieni^dz.
produkcji z Y { do YB. Innymi stowy: krzywa 1S, przechodz^ca przez p u n k ty ^ i B,]t ■ Popyt na pieni^dz uzalezniony jest od realnego dochodu oraz krotkoterm inow ej real-
strom a i ujem nie nachylona. nej stopy procentow ej - kosztu alternatyw nego trzym ania pieni^dza. Poj^cie popytu
Z m iany jakiejkolw iek zm iennej w row naniu (17.2), poza Y oraz r, prow adz^ ■ . na pieni^dz zostato w yprow adzone, zanim skoncentrow alism y uwag? na zagadnieniu
przesunisjcia krzywej IS. ■oczekiwan. Teraz je d n a k w arto zastanow ic si§, czy row nanie (17.3) pow inno zostac
zmodyfikowane. D o b rt| w iadom osci^ zapew ne je st, ze odpow iedz na to pytanie jest
8 Zm iany biez^cych podatkow (T) lub biez£|cych wydatkow rz^dowych (G ) prowac • przecz^ca.
do przesuni^cia krzywej IS. Zastanow m y si^ nad zgtaszanym przez nas popytem na pieni^dz. Ilosc pienicjdzy,
W zrost biez^cych wydatkow rzi|dowych zwitjksza wydatki przy danej stopie p r j - ktor^ chcemy dzisiaj trzymac, nie zalezy od oczekiw anego za rok lub dwa w olum enu
centow ej, przesuw aj^c krzywcj IS w praw o; w zrost podatkow przesuw a krzyw^ transakcji, lecz od biezqcego w otum enu transakcji; gdyby w olum en transakcji w przy-
w lewo. Przesuni^cia te pokazane Sc| na. ilustracji 17.2. sztosci utegt zm ianie, b^dziem y m iec w ystarczaj^c^ ilosc czasu na dostosow anie trzy-
• Z m iany oczekiwanych przysztych zm iennych row niez prow adz^ do przesuni^cia manego przez nas zasobu pieni^dza. Podobnie dzisiejszy koszt alternatywny trzym ania
krzywej IS. pienicj.dza zatezy od biezqcej nom inalnej stopy procentow ej, nie zas od poziom u tej
stopy za rok lub dwa. Gdyby krotkoterm inow e stopy procentow e wzrosty w przyszto-
7 Przyjmijmy, ze zaci<|gamy 30-letni^ pozyczk^, a jed n o ro c zn a sto p a p rocentow a sp ad a z 5% sci, podnosz^c przyszty koszt alternatyw ny trzym ania pieni^dza, decyzj^ dotycz^c^
2%. W szystkie przyszie jednoroczne stopy pro cen to w e pozostajc\ n a niezm ienionym poziom ie. O zm niejszenia trzym anego przez nas zasobu pieni^dza trzeba b^dzie podj^c wowczas,
obnizy si^ 30-letnia stopa procentow a? (O dpow iedz: z 5% do 4,9%. W razie problem ow z uzyskaniem a nie dzisiaj.
popraw nej odpow iedzi por. om ow ienie zaleznosci m iedzy krotko- i dlugookresowcj. sto p ^ pro cen to ' ;
Tak wi^c, w przeciwiehstwie do decyzji konsumpcyjnych, decyzja dotycz^ca wielko-
w rozdziale 15).
8 Przyjmijmy, ze przedsi^biorca decyduje sie wypiacic swoim pracow nikom jednorazow^ p re r sci trzym anego zasobu pieniqdza jest krotkowzroczna, zatezy przede wszystkim od bie-
w wysokosci 10 tys. dol. Pracow nicy w iedz^, ze je st to p re m ia jed n o razo w a. O ile w zrosn^ wydatki z^cego dochodu i biez^cej krotkoterm inow ej stopy procentowej. M ozemy zatem nadat
konsum pcyjne pracow nikow w biezc|cym ro k u ? (W razie p otrzeby zob. om ow ienie zachow an k<'.n- przyjmowac, ze popyt na pieni^dz uzatezniony je st od biez^cego poziom u produkcji
sum pcyjnych w rozdziale 16).
 546 547
Rozszerzenia. Oczekiwania Rozdziai 17, Oczekiwania, produkcja i polityka ekonomiczna

i biez£|cej nominalnej stopy procentowej, i korzystac z row nania (17,3) w celu -:-or:y- r = i — Ke.
wania czynnikow wyznaczaj^cych nominaln^ stop^ procentow^ w biez^cym okre?l?
Podsumujmy. Pokazalismy, ze oczekiw ania dotycz^ce przyszlosci p elniq giown,} P o d o b n ie, o czek iw an a przyszia re a in a sto p a procentow a jest w p rzyblizeniu rowna
rokj w podejm ow aniu decyzji dotycz^cych poziom u wydatkow, W ynika st£jd, ze ocze- oczekiw anej przysziej nom inalnej stopie procentow ej, pom niejszonej o o cz ek iw a n ^
kiw ania m usz^ zostac uwzgl^dnione w relacji IS: w ydatki sek to ra pryw atnego zalezq orzysziii inflacjQ10:
nie tylko o d biez^cej produkcji i biez^cej realn e j stopy p rocentow ej, lecz takze od
oczekiw anej przysziej produkcji i oczekiw anej przyszlej realnej stopy procentow ej. r'e = i'e - 7z'e.
Z koiei decyzja dotycz^ca wielkosci trzym anego zasobu pieniqdza m a ch arakter krot-
kowzroczny: obiem a zmiennymi uwzgi^dnianym i w relacji L M s% ja k w poprzednich Gdy Fed zwieksza podaz pienicjdza - obnizajqc tym samym biez^cq nominalncj. sto-
rozdziaiach, biezacy dochod oraz biez^ca nom inalna stopa procentow a. procentow£| (i) - reakcja biez£|cej i oczekiwanej przysziej reainej stopy procentow ej
uzaiezniona jest od dw och czynnikow.

• Po pierw sze, od tego, czy w reakcji n a w zrost podazy p ieni^dza rynki finansowe
. Politfka monetarna, oczekiwania i produkc)a przeprow adzajc| rewizj^ oczekiw anej przez nie, przysziej nom inalnej stopy pro-
centowej (i'e).
• Po drugie, od tego, czy w reakcji na w zrost podazy pieni^dza rynki finansowe zre-
W podstawowym m odelu IS -L M , rozwini^tym przez nas w rozdziale 5, bralistny pod ,vidujc|. .oczekiwania dotyczE|.ce biez^cego i przysziego poziom u inflacji (yte i n 'e).
uwag§ tylko jedn<| stop^ procentow q (i), w chodzqcq w skiad obu relacji, IS oraz L M . ezeii np. zm iana podazy pienic|dza sprawia, ze rynki finansowe oczekuj^ wyzszej
Gdy F ed zwi^kszai podaz pieni^dza, owa stopa procentow a spadala, a wydatki rosiy. mflacji w przyszlosci - n 'e rosnie - oczekiw ana przyszia reain a stopa procentow a
W poprzednich trzech rozdziaiach pokazalismy, ze w rzeczywistosci istnieje wiele stop (/•"') spadnie w wi^kszym stopniu niz oczekiw ana przyszta nom in aln a stopa pro-
procentow ych. Pam i^tac zatem musimy o dwoch kwestiach: centow a (i'e).

1) rozroznieniu mi^dzy nom inaln^ stop<| procentow q a realn ^ stop^ procentoWc|; W ceiu uproszczenia naszych rozw'azan pom iniem y drugi czynnik - wpiyw zmiany
2) rozroznieniu mi^dzy biezace| a oczekiw an^ przyszitj stop^ procentow ^. oczekiwan inflacyjnych - i skoncentrujem y si§ n a pierwszym, ktorym je st wpiyw zmia-
ny oczekiw anej, przysziej nom inalnej stopy procentow ej. Przyjmiemy, ze oczekiw ana
S top^ procentowcj, w chodz^c^ w sklad relacji L M , czyli stopq., n a ktori|, F ed m a inflacja (biezcjea i przyszia) w ynosi 0. N o m in ain a i re a ln a sto p a p ro ce n to w a b^djj
bezp o sred n i wpiyw', je st hiezqca nom inalna stopa procentowa. Z kolei w ydatki (rela- wowczas takie sam e, m ozem y zatem uzyc jednej litery do oznaczenia ich obu. Niech
cja IS ) zalez^ od biezqcej oraz oczekiwanejprzyszlej realnej stopy procentow ej. E kono- r oznacza biez^cq. realn ^ (i nom inain^) stop^ procentow ^, natom iast r" - oczekiwanq
misci w yrazaj^ czasam i to rozroznienie w sposob bardziej jaskraw y, mowi^c, ze F ed przyszi^. realn ^ (i nominainq.) stop^ procentow ^11.
k ontroluje poziom krotkoterminowej nom inalnej stopy pm centow ej, natom iast istotnEj. Po dokonaniu tych uproszczen m ozemy przepisac reiacje IS i LM z row nan (17.2)
rol«j w wyznaczaniu poziom u wydatkow i produkcji peini dlugotetminowa realna stopa oraz (17.3) ja k o 12:
procentowa. Skoncentrujm y siq teraz n a tym rozroznieniu.
1S: Y ~ A (Y , T, r, Y'e, T'e, r'e) + G (17.4)
LM : M / P = YL(r). (17.5)
Od krotkoterminowej stopy procentowej
do biezqcej i oczekiwanej stopy realnej ,u O c ze k iw a n a przy szia inflacja: oczekiw any dzisiaj p o z io m inflacji w ok re sie przysziym (lub
vv przysztych okresach),
11 W piyw zm ian oczekiw an inflacyjnych n a zaleznosc m i^dzy n om inalnq a realnri stopq, p rocen-

W rozdziale 14 stwierdzilismy, ze re ain a sto p a procentow a row na jest w przyblizeniu towcj zostai om ow iony w rozdziale 14. Pom ini^cie zm ian oczekiw an inflacyjnych m a w tym m iejscu
siuiyc uproszczeniu analizy. Przedstaw ilism y jed n a k narzejdzia pozw alajiice zastanow ic si^ n a d skut-
nom inalnej stopie procentow ej, pom niejszonej o oczekiwany biez'^cy poziom inflacji9:
kam i d o puszczenia zm ian oczekiw anego p oziom u inflacji biezqcej i przysziej. Ja k zm ienialyby sie te
oczekiw ania? Czy reak cja produkcji w okresie biez^cym n a zmiansj oczekiw an bylaby w tedy w i^ksza
czy tez m niejsza?
z^cym^roku)Wana blCZIlCa mflac->a: oczekiw any dzisiaj poziom inflacji w okresie biezijcym (np. w b ie ­ 12 R eiacja IS je st tak a sam a jak row nanie (17.2). R eiacja L M przedstaw iona jest teraz w katego-

riach realnej stopy procentow ej, row nej tutaj stopie nom inalnej.
 548 Rozszerzenia, Oczekiwania 549
Rozdzsat 17. Oczekiwania, produkcja i polityka ekonomiczna

IS IS "
Odpowiadajcjce im krzywe IS i L M zostaiy przedstaw ione na ilustracji 17.3. N a osi
pionow ej m ierzona jest biez^ca stopa procentow a (r), na osi pozioraej - biezaca pro-
dukcja ( F ) 1-1. Kizywa IS jest strom a i nachylona ujem nie. Przyczyny ksztaitu k rzy
IS podalism y juz wczesniej: dla danych oczekiwan zm iana biez^cej stopy procentow ej
wywiera niewielki wpiyw na poziom wydatkow, a m noznik jest maiy. Krzywa L M jest
nachylona dodatnio: wzrost dochodu prow adzi do w zrostu popytu na pienicjdz; przy
danej podazy pieni^dza skutkiem tego jest wzrost stopy procentow ej. Rynek dobr oraz
rynki finansowe utrzym uj^ siq w rownowadze, gdy gospodarka znajduje si^ w punkcie
A , n a przeci^ciu obu krzywych.

LM
Biezqcy poziom produkcji, Y

W ptyw polityki monetarnej na produkcjq zaiezy w znacznym stopniu od tego, czy i w jakim stopniu poiityka ta wptywa na oczekiwania,

llustracja 17.4. Skutki ekspansywnej polityki monetarnej

ts
1 zm iennych, dlatego tez przesuni^cia krzywych - ja k w przypadku L M " - oznaczac
2 b^dziemy w tym rozdziale podwojnym znakiem prim ). P unkt rownowagi przesuw a si^
z A do B , gdzie produkcja jest wyzsza, a stopa procentow a nizsza. Z pow odu strom ej
krzywej IS w zrost podazy pieni^dza wywiera jedynie niew ielki wpiyw na produkcj^:
zmiany biez^cej stopy procentow ej, ktorym nie towarzysztj. zm iany oczekiwan, m aj^
tylko niewielki wplyw n a poziom wydatkow i produkcji14.
Czy je d n a k u zasad n io n e jest zaiozenie, ze ekspansyw na poiityka m o n e ta rn a nie
Biezqcy poziom produkcji, Y
wpiywa na oczekiwania? Czyz nie jest praw dopodobne, ze gdy Fed obniza biez^cq sto-
Krzy^A/a IS jest stroma i ujemnie nachylona. Przy pozostafych czynnikach niezmienionych zmiana biezgcej stopy procentowej wywiera
pe procentow ^, rynki finansowe oczekuj^. nizszych stop procentow ych rowniez w przy-
niewieiki w ptyw na produkcjq. Krzywa L M nachyiona jest dodatnio. Punkt rownowagi znajduje slq na przeci^ciu krzywej IS z krzywq LM .
sztosci (oraz b^d^cego skutkiem nizszych stop procentow ych, wyzszego w przysziosci
Hustracja 17.3. Nowy model IS -L M
poziomu produkcji)? Przy danej biez£|cej stopie procentow ej perspektywy nizszej przy-
sziej stopy procentow ej oraz wyzszej przysziej p rodukcji prow adz^ do zw i^kszenia
wydatkow i produkcji: pow oduje to przesuni^cie krzywej IS w praw o, z polozenia IS
Ponowne spojrzenie na polityk^ monetarnq do IS". Nowy p u n k t row now agi przesuw a si^ do p u n k tu C. W ynika stqd, ze chociaz
bezposredni wpiyw ekspansji m o n etarn ej n a poziom produkcji jest ograniczony, to
Z aiozm y, ze gospodarka znajduje si^ w recesji, a F ed decyduje si^ n a zw i^kszenie caikowity wpiyw po uw zgl^dnieniu dostosow ania oczekiwan jest znacznie wi^kszy13.
podazy pieni^dza.
Przyjmijmy najpierw, ze ta zm iana nie modyfikuje oczekiwan dotycz^cych przysziej
stopy procentow ej lub przysziej produkcji. N a ilustracji 17.4 krzywa L M przesuw a si<g
w doi, z L M do L M " (pojedynczym sym bolem p rim oznaczylism y przyszie w artosci 14 Przy danych o czekiw aniach w zrost podazy p ien i^ d z a p ro w ad zi d o przesm iisjcia krzywej L M
i ru ch u w d o l p o krzywej IS. S to p a p ro c en to w a z n aczn ie siij o b n iza , n a to m ia s t p ro d u k c ja rosnie
w niew ielkim stopniu.
L’ N ie m a tu potrzeby odrozniania realnej i nom inalnej stopy p ro c en to w e j: przy zerow ych ocze- 15 Jezeli w zrost podazy pieni^dza doprow adzi do w zrostu Y" oraz spadku r ‘ , krzywa IS przesunie
kiw aniach inflacyjnych sq one rowne. sie w praw o prow adz^c d o wi^kszego w zrostu produkcji.
550 Rozszerzenia. Oczekiwania Rozdzial 17. Oczekiwania, produkcja i polityka ekonomiczna 551

Z powyzszych rozwazan wynika podstawowy wniosek. Wptyw' poiityki m onetarnej m ysienia ekonom istow o poiityce ekonom icznej. D ok iad n iejszem u om ow ieniu tej
- lub szerzej, jakiejkolwiek poiityki m akroekonom icznej - zaiezy w znacznym stopniu koncepcji posw i^cona jest ram ka 17.1.
od reakcji oczekiw an16.

» Jezeli, w reakcji na ekspansje m onetarna„ rynki finansowe, przedsiebiorcy i konsu-

m enci zrewidujtj. oczekiwania dotycz^ce przysziych poziom ow stopy procentow ej Racjonalne oczekiwania
i produkcji, wpiyw ekspansji m onetarnej na produkcje m oze byc znaczny.
• Jezeli oczekiw ania nie zmieni£| sie, oddzialyw ania ekspansji m o n etarn ej na pro- Wi^kszosc dzisiejszych ekonom istow rutynow o rozwi^zuje swoje m odele przy zaloz
dukcj^ b^dc| niewielkie. niu racjonalnych oczekiw an. N ie zawsze tak byio - okres ostatnich 35 lat je st w m
kroekonom ii cz^sto okreslany jak o „rewolucja racjonalnych oczekiw an”.
M ozem y powi£|zac te rozw azania z dyskusj^ z rozdziaiu 15, posw i^con^ wplywowi Znaczenie oczekiwan nie jest w m akroekonom ii zagadnieniem nowym. D o pocztj
zm ian polityki m onetarnej na rynek akcji. W iele kwestii pojaw ia si§ row niez w tym ku lat 70. X X w. ekonom isci mysleli o oczekiw aniach n a dwa sposoby.
m iejscu. Z m iana polityki m onetarnej, k to ra nie jest zaskoczeniem dla rynkow finan-
sowych, przedsiqbiorcow czy konsum entow , nie pow oduje zmiany oczekiwan. Rynek • Jednym z nich bylo rozum ienie oczekiwan jako zwierz^cych instynktow ~ wyraze-
akcji w tym przypadku zareaguje (o ile w ogole) w bardzo niewielkim stopniu. Podob- me to zaczerpni^to z Ogdinej t e o r i i . w ktorej Keynes uzyl go, mowi^c o zm ianach
nie nie zm ieni sie znacznie poziom wydatkow czy produkcji. Jezeli je d n ak zm iana po- inwestycji, k tore nie m ogly byc w ytlum aczone za pom.occ| biez^cych zm iennych.
lityki nie byla oczekiwana i jest postrzegana jak o trw ala, oczekiwany przyszfy poziom Innym i siowy, zmiany oczekiwan s^ uznaw ane za istotne, ale pozostaw ia si^ je bez
produkcji wzrosnie, oczekiwane przyszte stopy procentow e spadn^, rynek akcji ozyje, wyjasriienia.
a produkcja wzrosnie. • D rugim byio rozum ienie oczekiwari jako wynikajqcych z prostych, regui zaczerp-
W tym miejscu mozemy sceptycznie spytac: czy - skoro tak wiele zalezy od tego, ni^tych z przesztosci. C z^sto przyjm ow ano np., ze b a d a n e podm ioty form u!ujc|
co dzieje sis? z oczekiw aniam i - ekonom isci mog£| zywic jak^koiw iek u za sa d n io n ^ statyczne oczekiw ania - oczekuj^, ze przysziosc b^dzie identyczna z okresem bie-
nadziej^ na przew idzenie tego, jakie b^d^ skutki danej polityki m akroekonom icznej? Zcjcym (my przyjfjllsmy to zaiozenie, omawiajcic krzywt| P hillipsa w rozdziale 8
O dpow iedz brzmi: tak. oraz decyzje inwestycyjne w rozdziale 16). Innym rozwicjzaniem byio przypisanie
Pow iedzenie, ze oddziaiyw anie danej polityki zalezy od oczekiw an, nie je st row- badanym podm iotom oczekiwan adaptacyjnych. Jezeli np. okazywaio sifj, ze war-
noznaczne ze stw ierdzeniem , ze wszystko m oze si^ zdarzyc. O czekiw ania nie sq. for- tosc danej zm iennej byia wyzsza od w artosci oczekiw anej, to podm ioty pow inny
m uiow ane w sposob dowolny. Prezes funduszu pow ierniczego decyduj^cy o zakupie dostosowac si^ do sytuacji przez podniesienie oczekiwanego poziom u tej zm iennej
akcji lub obligacji, przedsi^biorca rozw azaj^cy w ybudow anie nowej hali produkcyj- w nast^pnym okresie. Wyzszy niz oczekiwany poziom inflacji prow adziiby u pod-
nej, konsum ent mysl^cy o oszcz^dzaniu na em eryture - wszyscy oni poswi^cajq. wiele m iotow formuiujc|cych oczekiwania adaptacyjne do wzrostu oczekiwari inflacyjnych
uwagi tem u, co m oze si^ zdarzyc w przyszlosci. M ozem y powiedziec, ze kazdy z nich w przysziosci.
form uiuje wiasne oczekiwania oceniajtjc praw dopodobny ksztalt oczekiwanej przyszlej
polityki i wyci^gajqe w nioski dotycz^ce swoich przysziych dzialan. N aw et jezeli nie N a p o c z^ tk u iat 70. X X w. g ru p a ek o n o m isto w p o d k ierow nictw em R o b e rta
robiq tego osobiscie (zapewne wi^kszosc z nas nie sp^dza czasu na budow aniu m odeli L ucasa (z U niw ersytetu w C hicago) oraz T h o m asa S argenta (wowczas z Uniwersy-
m akroekonom icznych przed podj^ciem decyzji), czyni^ to posrednio - ogl^daj^c te- tetu w Chicago, obecnie pracuj^cego n a U niw ersytecie N ow ojorskim ) tw ierdzila, ze
lewizjtj i czytaj^c gazety, ktore z kolei opieraj^. swoje oceny n a w ynikach pryw atnych oba te podejscia nie odzwierciediajc|. sposobu, w jaki ludzie form uluj^ swoje oczeki-
i publicznych prognostow . E konom isci o k reslaji| oczekiw ania form uiow ane w taki wania. (R obert Lucas otrzym ai za badania poswi^cone oczekiwaniom N agrod^ N obia
zorientow any na przyszlosc sposob jako racjonalne oczekiwania. W prow adzenie zalo- w 1995 r.). Utrzymywali oni, ze badaj^c skutki aiternatywnych rodzajow polityki, eko-
zenia o racjonalnym charakterze oczekiwan byio jednym z najwazniejszych osicigniec nomisci pow inni zakiadac, ze podm ioty form uiuj^ racjonalne oczekiwania, ze patrz^
m akroekonom ii w ci£|gu ostatnich 35 lat. W znacznym stopniu ksztaituje ono sposob w przyszlosc i sta ra j^ si? przew idziec j^ n ajlepiej, ja k potrafi^. N ie oznacza to, ze
ludzie znaj^ przysziosc, lecz raczej ze wykorzystuj^ posiadane inform acje w najiepszy
mozliwy sposob.
16 W iasn ie dlatego ekonom isci zajm uj^cy si^ po iity k ^ m o n e ta m ^ cz^sto uwazaj'4 , ze z ad a n ie m Korzystaj^c z popularnych w tam tym czasie m odeli m akroekonom icznych, Lucas
b a n k u c en traln e g o je st nie tylko zm ia n a p o z io m u k ro tk o o k reso w ej stopy p ro c en to w e j, lecz takze i Sargent pokazaii, ze zast£|pienie tradycyjnych zaiozeri oczekiwaniam i form uiowany-
„zarz^dzanie oczekiw aniam i” , m aj^ce n a celu wyw arcie dajc|cego si^ przew idziec wpiywu zm ian tej mi zgodnie z hipotez£| racjonainych oczekiwan, drastycznie zm ienia wnioski plyncjce
stopy na gospodark^. Szerzej na ten te m a t zob. rozdziat 25.
552 Rozszerzenia. Oczekiwania Roztlziai 17. Oczekiwania, produkcja i polityka ekonomiczna 553

z tych m odeli. W rozdziale 9 pokazalism y np,, w jaki sposdb Lucas podwazyl poglqd, . Redukeja deficytu, oczekiwania i produkcja
zgodnie z ktorym dezmflacja wym agata czasowego w zrostu poziom u bezrobocia. 1
gum entow at on, ze przy zatozeniu racjonalnych oczekiwan, w iarygodna polityka dez-
inflacyjna jest w stanie obnizyc inflacj^ bez d o p row adzania do w zrostu bezrobocia. Przypom nijm y w nioski, do ktorych doszlism y w cz^sci gtow nej p o d r^cznika, kiedy
M ozna powiedziec, ze badania Lucasa i Sargenta wskazaty na koniecznosc gruntowne- zastanawialismy si^ nad skutkam i redukcji deficytu budzetow ego.
go przem yslenia modeli m akroekonom icznych z uwzglednieniem zatozenia o istnieniu
racjonalnych oczekiwan; tvm zajm ow ano sie w nast^pnych dwoch dziesiQcioteciach. • W dlugim ok resie red u k c ja deficytu b u d zetow ego p ra w d o p o d o b n ie okaze si^
W i^kszosc m akroekonom istow korzysta dzis z racjonatnych oczekiw an jak o za- korzystna dla gospodarki. W srednim okresie nizszy deficyt budzetow y oznacza
tozenia obecnego w ich m odelach i analizach polityki ekonom icznej. Pow odem tego wyzszy poziom oszcz^dnosci i inwestycji. W dtugim okresie witjksze inwestycje
stan u rzeczy nie je st w iara w to, ze podm ioty zawsze form u tu j^ racjo n atn e oczeki- przektadaj^ si^ na wi^kszy zasob kapitatu i wi^ksz^ produkcj^.
w ania. W iemy, ze sa okresy, w ktorych konsum enci, przedsi^biorstw a lub uczestnicy * W krotkim okresie redukcja deficytu budzetow ego, jezeti nie towarzyszy jej eks-
rynkow finansowych trac^ poczucie rzeczywistosci i staj^ si^ przesadnie optymistyczni pansja m onetarna, prow adzi do nizszego poziom u wydatkow i spadku produkcji17.
lub pesym istyczni (wystarczy przypom niec dyskusj^ z rozdziatu 15, dotyczEj.C£[. banki
internetow ej). Se| to je d n ak raczej okresy wyjcjtkowe niz typowe; wydaje siej, ze eko- To wtasnie niepoz^dane skutki krotkookresow e - w potqczeniu z niepopularnoscia
nom isci nie mog% wieie o tych okresach pow iedziec. W cetu przew idzenia skutkow podnoszenia p o datkow i redukcji w ydatkow rzjjdowych - zniech^cajq. rz^dy do roz-
danej polityki ekonom icznej najtepszym podejsciem wydaje si^ zatozenie, ze rynki wi^zywania problem u deficytu budzetow ego. Dtaczego miatyby ryzykowac wywotanie
finansow e, konsum enci i przedsi^biorstw a uczynia co tylko mog£|, by przew idziec jej recesji dzisiaj w im ie korzysci, k to re stan^ si^ ich udziatem dopiero w przysztosci?
skutki. Projektow anie polityki opartej na zatozeniu, ze ludzie bedq. reagow ac n a nic|, W nieodtegtej przesztosci w ietu ekonom istow dow odzito, ze red u k cja deficytu
popetniaj£|c systematyczne bt^dy, nie jest rozsqdne. rowniez w krotkim okresie m oze prow adzic do w zrostu produkcji. Ich argum entacja
Diaczego jednak racjonalne oczekiwania staiy si§ standardowym zatozeniem w ma- przebiegata nast^puj^co; jezeti tudzie bior^ p o d uwag^ przyszte korzystne skutki re-
kroekonom ii dopiero w latach 70. X X w.? Przede wszystkim z przyczyn technicznych. dukcji deficytu, ich oczekiwania dotycz^ce przysztosci mog^. si^ popraw ic w wystarcza-
Przy zatozeniu racjonatnych oczekiwafi to, co dzieje si^ dzisiaj, zalezy od oczekiwa- j^cym stopniu, by raczej zwi^kszyc niz zmniejszyc biez^ce wydatki, przyczyniajac sie do
nych w ydarzeh w przysztosci. To, co wydarzy si^ w przysztosci, zalezy jed n ak row niez wzrostu biez.£|cej produkcji. W niniejszym podrozdziale pokazem y ich argum entacj^
od tego, co wydarzy sitj dzisiaj. Rozwi^zanie tego typu m odeli nie jest proste. Sukces w bardziej form atny sposob. W ram ce 17.2 przedstaw iono potw ierdzaj^ce swiadectwo
Lucasa i Sargenta w przekonyw aniu ekonom istow do stosow ania zaproponow anego empiryczne.
przez nich podejscia nie wynikat jedynie z sity ich argum entow , lecz rowniez z wyka- jyjmijmy, ze gospodarka jest opisana row naniem (17.4) dla relacji IS oraz (17.5)
zania, ze jest to zadanie wykonalne. Z naczna cz^sc post^pu, jaki dokonat siq od tego dla lelacji L M . Przypuscmy nast^pnie, ze rz^d ogtasza program redukcji deficytu bu-
czasu, wi£|zata si^ z rozwijaniem m etod znajdow ania rozwi<|zan coraz wi^kszych mo- dzetow ego przy w ykorzystaniu redukcji w ydatkow rz^dowych: biez^cych (G ), oraz
deli. Dzisiaj znaczna liczba wielkich m odeii m akroekonom icznych rozwi^zywana jest przysztych (G'c). Co stanie si^ z produkcji| w biezqcym okresiel
przy zatozeniu racjonalnych oczekiwan. (Sym utacja m odeiu Taylora, zaprezentow ana
w ram ce 7 . 1 , zostata przeprow adzona przy zatozeniu istnienia racjonalnych oczeki-
wan. Kotejny przyktad zostanie pokazany w rozdziate 24).
Roia oczekiwan dotyczqcych przysztosci

Przyjmijmy na pocz£jtek, ze oczekiwany przyszty poziom produkcji (Y'e) oraz oczeki-

Moglibysmy teraz powrocic do polityki m o n etarn ej i przestedzic skutki ekspansji wana przyszta sto p a procentow a (r'e) nie zmieniaj£| si§. O trzym ujem y wowczas stan-
m on etarn ej przy zatozeniu racjonalnych oczekiw an. Ciekawsze jed n ak b^dzie om o- dardow£| odpow iedz: spadek w ydatkow rz^dowych w biez^cym okresie prow adzi do
w ienie tego zagadnienia w kontekscie zm iany w polityce fiskatnej i to jej poswi^cimy przesuniecia krzywej IS w lewo i zm niejszenia si^ produkcji w stanie rownowagi.
teraz uwag^. Podstawowe pytanie dotyczy zatem ksztaltow ania si§ oczekiwan. W cetu udzietenia
odpowiedzi powrocm y do tego, czego dowiedzielismy si^ w cz^sci gtownej podr^czni-
ka o skutkach redukcji deficytu w srednim i dtugim okresie.

:' K rotko- i sredniookresow e skutki zm ian w polityce fiskalnej om ow ione zostaly w podrozdzia-
le 7.5. S kutki dtugookresow e byly p rzedm iotem naszych analiz w podrozdziale 11.2.
55 4 Rozszerzenia. Oczekiwania Bozdzial 17. Oczekiwania, produkcja i polityka ekonomiczna 555

• W srednim okresie redukcja deficytu nie wyw iera wplywu na poziom produkcji. Z powrotem do biezqcego okresu
Prow adzi jednak do nizszej stopy procentow ej i wyzszych inwestycji. To byly dwa
podstaw ow e wnioski z rozdziatu 7; przyjrzyjmy sie prowadz^cemu do nich roz M ozem y teraz pow rocic do p y tania o to, co stanie si<j w biezqcyrn okresie w reakcji
m owaniu. na ogioszenie i rozpoczsjcie program u redukcji deficytu budzetow ego. Ilustracja 17.5
Przypomnijmy sobie, ze analizujac sredni okres, pomijalismy wpiyw akumulacji przedstaw ia krzywe 1S i L M w biez^cym okresie. W reakcji n a ogioszenie program u
k ap itaiu na produkcj^. Tak witjc w srednim okresie naturalny poziom produkcji redukcji deficytu krzywa IS przesuw a si^ pod wptywem trzech przedstaw ionych nizej
zalezy od poziom u wydajnosci (traktow anej jak o dana) oraz od natu raln eg o po- czynnikow.
ziom u bezrobocia. N aturalny poziom zatrudnienia zalezy natom iast od naturalnej
stopy bezrobocia. Jezeli wydatki rzadu na dobra. i usiugi nie wptywaj^ na naturainci • Biezcjce w ydatki rzqdow e (G ) uiegaj^ obnizeniu, przesuw aj^c krzywcj IS w lewo.
stope bezrobocia - a nie m a oczywistych powodow, dla ktorych taki wpiyw miaiby Przy danej stopie procentow ej spadek wydatkow rz^dowych prow'adzi do obnize-
wyst^powac - to zmiany wydatkow rzadowych nie wpiywajc| na naturalny poziom nia sie poziom u tqcznych wydatkow i spadku produkcji. Ten standardow y skutek
produkcji, R edukcja deficytu budzetow ego nie pow inna w iec zm ienic poziom u redukcji wydatkow rz^dowych jest jedynym, ktory zostai uwzgl^dniony w podsta-
produkcji w srednim okresie. wowej wersji m odeiu IS -L M .
Przypomnijmy nastepnie, ze produkcja musi row nac si^ wydatkom oraz ze wy- • Oczekiwany przysziy poziom produkcji ( Y e) podnosi si§, prow adz^c do przesuni^-
datki definiowane s§ jako sum a wydatkow sek to ra publicznego i sektora prywat- cia krzywej I S w praw o. Przy danej stopie procentow ej w zrost oczekiw anej przy-
nego. Przy zaiozeniu, ze produkcja nie zm ienia sie, a wydatki sektora publicznego sziej pro d u k cji prow adzi do wyzszego p o ziom u w ydatkow sek to ra pryw atnego,
malejcj, wydatki sektora prywatnego musztj. wzrosn^c. Wyzsze wydatki sektora pry- czego wynikiem jest w zrost produkcji.
w atnego wym agaj^ nizszej stopy procentow ej w stanie row nowagi. N izsza stopa • O czekiwana przyszta stopa procentow a spada, prow adz^c do przesuni^cia krzywej
procentow a prowadzi do wyzszych inwestycji, a tym samym do wyzszych wydatkow I S w praw o. Przy danej biez^cej stopie procentow ej obnizenie oczekiwanej przy-
sektora pryw atnego, co rownowazy spadek w ydatkow sektora publicznego, spra- szlej stopy procentow ej stym uluje wydatki i zwi^ksza produkcj^.
wiajc|c, ze produkcja nie ulega zm ianie18.
* W diugim okresie - w ktorym m ozna wzi^c pod uwag^ wpiyw akum uiacji kapitaiu is
na produkcj^ - wyzsze inwestycje prow adza do wyzszego zasobu kapitatu, zarazem
do wyzszego poziom u produkcji19.
To byi giowny wniosek z rozdziaiu 11. Im wi^ksza cz^sc produkcji jest inwesto-
w ana (iub oszczejdzana; inwestycje i oszcz^dnosci m usz^ byc sobie rowne, by rynek
dobr w gospodarce zamknisjtej mogt zostac zrownowazony), tym wiekszy jest zasob
kapitaiu i tym wyzszy poziom produkcji w diugim okresie.

M ozemy traktowac naszprzyszly okres jako obejm uj^cy zarow no sredni, jak i diugi
okres. Jezeii konsum enci, przedsi^biorstw a i rynki finansow e fo rm u tu j\r a q o n a ln e
oczekiwania, to - siysz£j.c zapow iedz redukcji deficytu budzetow ego - bqdci oczeki-
wac, ze w przysziosci btgd£| mialy m iejsce te zdarzenia. Zwi^kszcj. swoje oczekiw ania
co do przysztego poziom u produkcji (Y 'e) oraz obniz^ oczekiw ania co do przysztego
poziom u stopy procentow ej (r")m.

18 W srednim okresie: produkcja (Y) nie zm ienia si^; inwestycje (/) s^ wyzsze. Biezqcy poziom produkcji, Y
19 W diugim okresie: / rosnie => K rosnie => Y rosnie.
20 Praw dopodobnie szacunki ekonom istow b e d i| wskazywac na to, ze nizszy poziom deflcytu do- Po uwzgl^dnieniu w ptyw u na oczekiwania spadek w ydatkow rzqdowych nie musi prowadzic do spadku produkcji.

prow adzi do wyzszej produkcji i nizszych stop procentow ych. W reakcji n a te przew idyw ania diugo-
Ilustracja 17.5. W pfyw redukcji deficytu budzetowego na biezqcy poziom produkcji
term inow e stopy procentow e spadna, a sytuacja n a rynku akcji popraw i si^. K onsum enci i przedsi?-
biorstw a, obserwuj^c rosn^ce ceny akcji i czytaj^c k o m e n ta rz e ekonom istow , zwiekszq. planow ane
wvdatki.
556 Rozszerzenia. Oczekiwanic Rozdzia! 17. Oczekiwania, produkcja i polityka ekonomiczna 557

wielu ludzi byia zbyt duza ingerencja panstw a w gospodarkc. Program drugi, obejm u-
Czy redukcja deficviu budzetowego rnoze prowadzic jacy zm niejszenie wydatkow i reform e systemu podatkow ego, wywari znacznie wifkszy
do -wzrostu produkcji? irlandia w iatach 80. XX w. pozytywny wpiyw na oczekiwania, a zarazem na poziom wydatkow i produkcji.
Izy ekonom isci ci m aja racje? N a podstaw ie jednej ze zm iennych, stopy oszcz^d-
W latach 80. X X w. w Irlandii przeprowadzono dwa w azne programy redukcji defiey nosci gospodarstw domowych - zdefiniow anej jak o rozporzcjdzalny dochod pom niej-
budzetow ego. szony o konsum pcje i podzielony przez rozporz^dzalny dochod - m ozna wnioskowac,
ze rola oczekiw ah jest istotna. W celu zinterpretow 'ania stopy oszcz^dnosci przypo-
!. Pierwszy program rozpocz^t sitj w 1982 r. W 1983 r. deficyt budzetow y osiagn mnijmy wniosek z rozdzialu 16, dotyczacy konsum pcji. Kiedy rozporzqdzalny dochod
bard zo wysoki poziom 13% PKB. D lug publiezny, skutek akumulacji biez^ce| rosnie nadzwyczaj w olno tub sp ada - ja k dzieje si^ to w czasie recesji - konsum pcja
i przesziych deficytow, wynosil 77% PKB, co rowniez oznaczaio bardzo wysoki p« przew aznie spow alnia lub spad a w mniejszym stopniu niz rozporzadzalny dochod,
ziom. Irlandzki rztjd m usiat odzyskac kontrolsj nad finansaini. W ci^gu kolejnyc poniewaz ludzie oczekuj^ polepszenia sytuacji w przysztosci. Innymi stowy, gdy wzrost
trzeeh lat w prow adzai p rogram redukcji deficytu budzetow ego, op arty przec rozporz^dzalnego d o ch o d u je st nadzwyczaj niski, sto p a oszczednosei zazwyczaj si^
wszystkim na podniesieniu podatkow. Gdyby produkcja w zrastaia w norraalny obniza. Spojrzmy teraz (w wierszu czwartym) na dane z lat 1981-1984: pom im o niskie-
tem pie, program ten doprowadzitby do redukcji deficytu o 5% PKB. go tem pa w zrostu w tym okresie i recesji w 1983 r., stopa oszczednosci gospodarstw
R ezultaty, niestety, okazai'y siq rozczarowujEjce. Ja k pokazano w drugini wie domowych w zrosta. W ydatki konsum pcyjne zostaty zatem ograniczone w wi^kszym
szu ta b eli 1, sto p a w zrostu p ro d u k cji byta n isk a w 1982 r. i u je m n a w 1983 stopniu niz rozporz^dzalny dochod. Przyczyntj byt zapew ne pesymizm dotycz^cy przy-
N iskiem u w zrostow i produkcji tow arzyszyi znaczny w zrost b ezrob ocia, z 9,5' szlosci.
w 1981 r. do 15% w 1984 r. (por. w iersz trzeci w tabeli 1). Z e wzgl^du n a nisl
stope w zrostu produkcji przychody z podatkow - ktorych wysokosc zaiezy od pi Tabela 1. Wskazniki fiskalne i inne czvnniki makroekonomiczne dla Irlandii w latach 1981-1984 ora? 10 8 6 -1 WQ
ziom ti aktywnosci gospodarczej - okazaty sitj nizsze, niz oczekiw ano. Pokazar W s k a z n ik i 1 98 1 T f 382 1983 j 1984 1986 1987 1888 | 1989

w wierszti pierwszym redukcja deficytu w yniosta zaledwie 3,5% PKB. W wynit ■■ Deficyt b u d ze to w y (% PKB) -1 3 ,0 r).1] 10 "1 -8 ,6 -4 ,5 ( ,0
k um ulacji wysokich deftcytow oraz nizszego w zrostu PKB, w 1984 r. stosune Stopa w zro stu produkcji (%) 3,3 2,3 -0 ,2 4 ,4 -0 ,4 4,7 5,2 5,8
dlugu pubiicznego do PKB wynosii juz 97%;.
Stopa bezrobocia (%) 9,5 11,0 13,5 15,0 17,1 16,9 16,3 15,1
2. D rugjj prob^ redukcji deficytu budzetow ego podjtjto w lutym 1987 r. W okres
tym sytuacja wciaz nie wyglc|data dobrze. W 1986 r. deficyt wynosit 10,7% P K J" ■Stopa oszcztjdnosci
. gospodarstw domowych (w % 17,9 19,6 13,1 18,4 15,7 12,9 11,0 12,6
poziom dkigu publicznego osi^gnqt 116% PK B , co byto najwyzszym wynikie.' rozporzgdzalnego doohodu)
w srod krajow europejskich. Nowy p rogram redukcji deficytu roznit siq od pierw-
tn k ilo : „0ECD Economic Outlook", czerwiec 1998.
szego. Jego celern byio p rz ed e wszystkim zm niejszenie ingerencji rz^du w g<
spodarkq oraz obnizka wydatkow rzj|dow ych. W zrost przychodow podatkowyc ■
osit|giiieto dzieki reform ie system u podatkow ego poszerzaj^cej bazq podatkov ■: Przyjrzyjm y si^ te ra z danym z lat 1986-1989. Byi to o k re s nadzw yczaj silne-
- zwi^kszajcj.cej iiczbe gospodarstw dom ow ych piac^cych p o d atk i - a nie, jak . go w zrostu gospodarczego. N a podstaw ie tych sam ych przesJanek co przedstaw io-
pierwszym razem, przez podniesienie kraficowej stopy podatkow ej. Podobnie jaK ne w p o p rz ed n im akapicie, pow innism y oczekiw ac stabszego w zrostu konsum pcji,
przy pierwszym podejsciu, byt to pro g ram b ard zo am bitny: przy niezm ienionej prow adz^cego do p o d n ie sie n ia stopy oszcz^dnosci. O k azaio si^ je d n a k , ze stopa
stopie w zrostu produkcji ubytek deficytu budzetow ego m ial wyniesc 6,4% PKE oszcz^dnosci znacznie spadia, z poziom u 15,7% w 1986 r. do poziom u 12,6% w 1989 r.
R ezuitaty drugiego program u redukcji deficytu nie mogty bardziej roznic s- Zwi^kszenie konsum pcji w stopniu wi^kszym, niz wyniosi w zrost rozporzadzainego
od rezultatow pierwszego. Lata 1987-1989 byty okresem wysokiego w zrostu P K . ■dochodu, swiadczy o tym, ze ocena przysztosci, dokonana w tym o-ueMt pizez kon,u-
przekraczaj<|cego 5%' rocznie. S topa bezrobocia zostaia obnizona o dwa punk-. ■mentow, stata si^ bardziej optymistyczna.
procentow e. Ze wzgiedu na szybki w zrost PKB przychody z podatkow okazaly si'.y N astqpne pytanie dotyczy tego, czy roznice w dostosow aniu oczekiwan konsum en-
wyzsze od oczekiwanych, a defieyt zm niejszyi sie o 9%' PKB. ; tow w badanych dwu sytuacjach mog% zostac w yjasnione w catosci przez w skazanie
; roznic wystepuj^cych w obu program ach redukcji deficytu. O dpow iedz, jakiej nalezy
Z d an iem vrielu ekonom istow uderzaj^ca roznica skutkow obu program ow wynil ; :■; udzielic n a tak postaw ione pytanie, jest z pewnosci£| przecz^ca. Irlandia byta krajem ,
z odm iennej reakcji oczekiwan w kazdym z przypadkow. Pierwszy program nastawioj vktory w trak cie trw an ia drugiego pro g ram u przech o d zil pow azn e zm iany n a w ielu
byl na podniesienie podatkow i nie wpiyn'4l na rozwi^zanie problem u, jakim w oceriiv y ptaszczyznach. W ydajnosc w zrastaia w tem pie znacznie szybszym niz piace realne,
 558 Rozszerzenia, Q czekiwania Rozdzial 17. Oczekiwania, p rod u kcja i poiityka ekonom iczna

prowadzEjc do obnizem a kosztow pracy w przedsiebiorstw ach. W iele przedsiebiorstw . Skuteczne przeprow adzenie program u wymaga od rzc|du um iejetnego baiansowa-
zagranicznych, zacheconych czasowymi zwolnieniam i podatkowymi (tax breaks), nisl nia: m usi on ograniczyc wydatki w okresie biez^cym w stopnin wystarezajacym. by
mi kosztam i pracy i wykwalifikowan^ sil^ robocza, przenosiio produkcje do Irlandii. zadernonstrow ac swoje zdecydow anie w kw estii redukcji defieytu: m usi zarazem
Bvty to czynniki peiniace glowni| roltj w ekspansji konca lat 80. W zrost produkcji w Ir- odpow iednic| czese redukcji w ydatkow przesun<|c n a okres przysziy, aby uniknac
landii byi od tego okresu bardzo wysoki, przekraczaj^c przeci^tnie 6% po 1990 r. Ten niekorzystnego wpiywu na gospodark^ w' krotkim okresie.
diugi okres ekspansji wynikai z dziatania wielu czynnikow. Z m iana poiityki fiskalnej
w 1987 r, byia praw dopodobnie zasadnicz£| przyczyn^ zmiany przekonania konsum en- U ogolniaj^c, m ozna pow iedziec, ze dziaiania, k tore wpiywaj^ n a popraw ^ oceny
tow, przedsi^biorstw (w tym zagranicznych) oraz rynkow finansowych co do tego, ze przysziego stanu gospodarki, praw dopodobnie zmniejsz^ krotkookresow e koszty zwi^-
rz^d je st w stanie odzyskac k o n tro ie n ad fm ansam i. P ozostaje faktem , ze znacznej zane z przeprow adzeniem program u redukcji deficytu. Rozwazmy dwa przedstaw ione
redukcji deficytu w latach 1987-1989 tow arzyszyia wysoka stopa w zrostu produkcji, nizej przykiady.
nie zas recesja - co przepow iadano w podstaw ow ym m odelu IS -L M .
• Dziaiania, ktore w opinii przedsiebiorstw i rynkow finansowych prow adz^ do zredu-
D o k la d n e o m o w ie n ie te g o z a g a d n ie n ia m o z n a z n a le z c w: F ra n c e s c o G ia v az zi, M a rc o P ag a- kowania zakloceh w gospodarce, m og^ wpiyn^c na popraw e oczekiwan, zwi^kszaj^c
no, Can Severe Fiscal Contractions Be Expansionary? Tales o f Two S m a ll E uropean Countries, tym samym praw dopodobiehstw o wzrostu produkcji w krotkim okresie. Wezmy np.
„ N B E R M a c ro e c o n o m ic s A n n u a l” 1990, s. 7 5 -1 1 0 . zasiiki dla bezrobotnych. W rozdziaie 6 pokazaiismy, ze nizsze zasiiki dla bezrobot-
P rzeg l^ d w nioskow ptyn^cych z p ro g ra m o w re d u k cji deficytu, stosow anych w roznych panstw 'ach nych prowadzci do spadku naturalnej stopy bezrobocia, czego wynikiem jest wyzszy
sw ia ta, z n a le z c m o z n a w: J o h n M c D e rm o tt, R o b e r t W e sc o tt, A n E m pirical A nalysis o f F iscal naturalny poziom produkcji. R eform a systemu ubezpieczen spoiecznych, obejm u-
A d ju s tm e n ts, J n t e r n a t i o n a l M o n e ta ry F u n d W o rk in g P a p e r ” , czerw iec 1996. j^ca redukcj^ wysokosci wypiacanych zasiikow, praw dopodobnie w krotkim okresie
wpiynie na wydatki i produkcje w dwojaki sposob.

1.Zm niejszy po zio m wydatkow konsum pcyjnych bezrobotnych - nizsze zasilki dla
bezrobotnych obnizq ich dochdd i zmniejszq konsumpcjq.
Jaki jest wypadkowy skutek tych trzech przesuniec krzywej 1S"! Czy reakcja kon-
2. Poprzez wplyw na oczekiwania zwiqkszy wydatki - oczekiwany wyzszy poziom pro-
sum pcji i inwestycji na zmiancj oczekiw an m oze byc w i^ksza od spadku w ydatkow
dukcji w przysziosci m oze spowodowac wzrost konsum pcji i inwestycji.
rz^dowych? Bez znajom osci doktadnego ksztaitu krzywych IS i L M oraz szczegoiow
p ro g ram u redukcji deficytu nie m ozem y przew idziec, k tore przesuni^cie okaze si§ Jezeli dom inow ac b^dzie efekt drugi, m oze si^ okazac, ze skutkiem podj^tych
dom inuj^ce, oraz - w' rezultacie - odpow iedziec na pytanie, co stanie si^ z poziom ein dziaian b^dzie w zrost ij}.cznych wydatkow, podnoszt]cy poziom produkcji nie tylko
p rodukcji. Z naszej analizy wynika, ze o b a scenariusze S£| m oziiw e - ze p ro d u k cja w srednim , iecz tak ze w krotkim okresie. (W azna uwaga. N aw et jezeii redukcja
moze wzrosnac w reakcji na program redukcji deficytu. Co wiqcej, przedstaw iona nizej zasiikow dla bezrobotnych prow adzi do wyzszej produkcji, nie oznacza to, ze za-
analiza ukazuje, kiedy mogioby dojsc do takiej reakcji. siiki te s£| zb^dne. N aw et jezeii i£|czny dochod rosnie, wci£|z musimy troszczyc sie
0 podziai dochodu: wydatki osob bezrobotnych malej^, co oznacza, ze uci^zliwosc
• Zauw azm y, ze im mniejszy jest spadek biez^cych wydatkow rz£|dowych ('G ), tym zwiazana z pozostaw aniem bezrobotnym rosnie).
siabszy jest obecny, negatywny szok popytowy. Zauw azm y rowniez, ze im wi^kszy • Rozwazmy teraz przykiad gospodarki, w ktorej rz£|d utracii kontroi^ nad budze-
jest spadek przysziych wydatkow rz^dowych (G 'e), tym wicjkszy je st ich wpiyw na tem : w ydatki rzfjdowe osicjgajq wysoki poziom , przychody z podatkow s^ niskie,
oczekiw any poziom produkcji oraz stopy procentow e w przysziosci. Z d aje si§ to deficyt budzetow y jest bardzo wysoki. W takich w arunkach jest bardziej praw dopo-
sugerow ac, ze p rogram redukcji deficytu pow inien zostac przesuni^ty w czasie dobne, ze w iarygodny program redukcji deficytu w krotkim okresie zwi^kszy pro-
tak, by niewielkim ci^ciom wydatkow rz^dowych w okresie biez^cym towarzyszyio dukcje. Przed ogioszeniem program u iudzie mogii oczekiwac powaznych trudnosci
znaczne ich ograniczenie w przysziosci, co praw dopodobnie wpiynie n a zwi^ksze- natury politycznej i gospodarczej21. O gloszenie program u redukcji deficytu m oze
nie produkcji. ich upewnic, ze rz£|d odzyskai kontroifj, a przysziosc b^dzie lepsza niz oczekiwaii.
* Z drugiej strony, odiozenie reform na przysziosc przynosi inne problem y. Ogio- Spadek pesym izm u w ocenie przyszlosci m oze doprow adzic do wzrostu wydatkow
szenie koniecznosci zastosow ania boiesnych ograniczeh wydatkow i odiozenie ich 1 produkcji naw et w sytuacji, gdy cz§sci£| program u byio podniesienie podatkow .
na przysziosc praw dopodobnie zmniejszy wiarygodnosc program u - postrzeganego
praw dopodobienstw a, ze rzt|d zdecyduje si^ n a w ykonanie zapow iedzianych dzia- 21 Ja k zobaczym y w rozdziale 23, znaczny deficyt prow adzi cztjsto do szybkiej kreacji pieniadza,
ian w obiecanym czasie. a w efekcie do w ysokiej inflacji. B ard zo w ysoka inflacja je s t zro d tem n ie tylko pro b lem o w n a tu ry
ekonom icznej, lecz prow adzi takze do braku stabilnosci politycznej.
560 Rozszerzenia, Oczekiwania Rozdziat 17. Oczekiwania, produkcja i polityka ekonomiczna 561

Podsum ujm y. Program redukcji deficytu m oze zwisjkszyc produkcj^ naw et w krot- • Chociaz w niektorych przypadkach konsum enci, przedsi^biorcy i uczestnicy ryn-
kim okresie. To, czy tak si^ stanie, zalezy od wielu czynnikow, zwlaszcza zas od przed- kow finansow ych nie fo rm u tu j^ racjo n aln y ch oczekiw an, zaio zen ie dotycz^ce
stawionych ponizej. racjonalnych oczekiw an w ydaje sie najtepszym p u n k te m o d n iesien ia do oceny
potencjalnych skutkow roznych rodzajow polityki m akroekonom icznej. Ksztatto-
• W iarygodnosci program u - czy wydatki zostan^ ograniczone (iub podatki podnie- wanie polityki przy zatozeniu, ze ludzie, reaguj^c na ni^, b^d^ popetniac systema-
sione) tak, jak zapow iedziano? tyczne bledy, nie je st m ^dre.
• R ozlozenia realizacji program u w czasie - jak duze zapow iadane ograniczenia • Z m iany podazy p ien i^ d za w ptyw aj^ na k r 6 tkookresow% nom inalnq. stop^ pro-
w ydatkow w przysztosci w porow naniu z o g raniczeniam i w ydatkow w biez^cym centowq.. Poziom wydatkow uzalezniony je st od bie.zq.cej i oczekiw anej, przysztej
okresie? realnej stopy procentow ej. Z tego pow odu wplyw polityki m onetarnej n a poziom
• Zaw artosci program u - czy program przyczyni sie do usuni^cia zaburzen obecnych aktywnosci gospodarczej zalezy od tego, czy i w jakim stopniu zm iany krotkoter-
w gospodarce? minowej nom inalnej stopy procentow ej prow adz^ do zm ian biez^cej i oczekiwanej,
• Pocz^tkow ego stanu budzetu - jakq, w artosc m a pocz^tkow o deficyt budzetow y? przyszlej realnej stopy procentow ej.
Czy jest to program „ostatniej szansy?” Co stanie si^ w razie niepow odzenia pro- • R edukcja deficytu budzetow ego m oze prow adzic do w zrostu poziom u produkcji.
gram u? W ynika to stt|d, ze oczekiw ania wyzszej produkcji i nizszych stop procentow ych
w przyszlosci mogq. prow adzic do w zrostu w ydatkow , k to ry przew yzsza spadek
Powyzsze w nioski wskazujcj. zarow no n a zn aczen ie oczekiw an w ksztatto w an iu wydatkow wywotany bezposrednim oddziatywaniem redukcji wydatkow rz^dowych
produkcji, jak row niez na ztozony c h arak ter problem ow , z ktoiym i polityka redukcji na poziom tqcznych wydatkow.
deficytu m usi si^ uporac22.

Najwazniejsze terminy
Podsumowanie
' L^czne wydatki sektora pryw atnego lub wydatki sektora pryw atnego 542
• Poziom wydatkow na rynku dobr zalezy od biezc|cego i oczekiw anego, przysztego • Zw ierz^ce instynkty 551
poziom u produkcji oraz od biez^cej i oczekiwanej, przysztej reatnej stopy procen- • O czekiw ania racjonalne 550
towej. • O czekiw ania adaptacyjne 551
• O czekiw ania wywieraj^ wptyw na popyt, a w konsekw encji na poziom produkcji. • Przesuni^cie polityki w czasie 558
Z m iany oczekiwanego w przysztosci poziom u produkcji lub oczekiwanej przysztej • W iarygodnosc 558
realn ej stopy procentow ej prow adzi| do zm ian dzisiejszego poziom u w ydatkow
i produkcji.
• W ynika st^d, ze wptyw polityki fiskalnej i m onetarnej na wydatki i produkcj^ zatezy
od tego, w jakim stopniu polityka oddziatuje n a oczekiwania dotycz^ce przysztego Pytania i probiemy do dyskusji
poziom u produkcji i realnych stop procentow ych.
• R acjonalne oczekiwania zatozeniem , zgodnie z ktorym konsum enci, przedsi^- Szybki spraw dzian
biorcy i uczestnicy rynkow finansowych ksztaltujc| oczekiw ania co do przysztosci
przez ocen^ oczekiwanej przysztej polityki i w nioskow anie z niej o przysztym po- 1. Korzystajqp z inform acji zawartych w tym rozdziale, zaznaczcie kazde z ponizszych
ziom ie produkcji, stop procentow ych itp. C hoc jest oczywiste, ze wi^kszosc tudzi stw ierdzen ja k o prawdziwe, fatszywe lub niepew ne. U zasadnijcie swoj wybor.
nie post^puje w taki sposob, m ozem y przyjmowac, ze czyni^ to posrednio, potega-
a. Z m iana biez^cej jednorocznej reatnej stopy procentow ej wywrze praw dopo-
jc|c na ocenach i prognozach form utow anych przez specjalistow.
dobnie wi^kszy wptyw n a poziom wydatkow niz zm iana oczekiwanej przysztej
jednorocznej realnej stopy procentow ej.
b. U w zgl^dnienie oczekiw an w m o d elu rynku d o b r spraw ia, ze krzywa IS jest
22 Z auw azm y, jak d aieko odeszlism y od w nioskow z rozdziatu 3, w ktorym to, p rzez zm ian^ po-
ptaska i nachytona ujem nie.
ziom u w ydatkow i stopy podatkow ej, rz^d m ogi osicjgn^c dow olny poziom produkcji. W niniejszym
rozdziaSe naw et k ierunek wpfywu dzialan rzadu n a g o sp o d a rk ? je st niejednoznaczny.
562 Rozszerzenia. Oczekiwania Rozdziat 17. Oczekiwania, produkcja i polityka ekonomiczna 563

c. Biez^cy popyt na pieni^dz zalezy od biez^cej i oczekiw anej, przyszlej nonii

Do namystu
nalnej stopy procentow ej.
d. Z zaiozenia dotycz^cego racjoiialnych oczekiw an w ynika, ze konsum enc
6 . Q intonow ski pakiet redukcji deficytu.
uw zgl^dniaja wpiyw przyszlej polityki fiskalnej na produkcje.
W 1992 r, deficyt budzetow y w S tan ach Z jed n o czo n y ch wynosit 290 m ld dol.
e. Oczekiwana przyszla polityka fiskalna wpiywa na oczekiwany przysziy pozioir
W czasie k am panii prezydenckiej deficyt budzetow y stal sie waznym przedm io-
aktywnosci gospodarczej, lecz nie na biez^c^ aktywnosc gospodarcz^.
tem debaty, a po zwyci^stwie prezydenta C lintona - glownym punktem na tiscie
f. W zaleznosci od reakcji oczekiwan restrykcyjna polityka fiskalna moze prowa-
zadan nowej adm inistracji.
dzic do wyzszego w zrostu produkcji.
g. D osw iadczenia Irlandii, zwi^zane z p ro g ram am i redukcji deficytu z lat 1982 a. Jakie sej. srednio- i dlugookresow e skutki redukcji deficytu? Czy ograniczenie
i 1987, dostarczaja silnych arg u m en to w przeciw h ip o tezie, zgodnie z ktorE| deficytu m a jakies zalety? Jakie?
redukcja deficytu moze prowadzic do w zrostu produkcji.
W ostateczn ej w ersji, przyj^tej przez K ongres w sierp n iu 1993 r., pro g ram
2. Pod koniec lat 90. wielu ekonom istow utrzym>rwaio, ze gospodarka Stanow Zjed- redukcji deficytu zakladal ograniczenie wydatkow o 20 m ld dol. w roku biezacym
noczonych przeksztalcila si^ w Now<| Gospodarkcj, co uzasadniaio bardzo wysokie i stopniowy w zrost ograniczen wydatkow, az do poziom u 131 m ld dol. cztery lata
ceny akcji w tym okresie. pozniej.

a. W jaki sposob w iara w Now^ G ospodark^, polaczona ze w zrostem cen akcji, b. D laczego program redukcji deficytu zostai roztozony w czasie? Jakie sq. zalety
wplyn^la na poziom wydatkow konsum pcyjnych? i wady takiej strategii redukcji deficytu?
b. Po tym okresie ceny akcji spadly. Jaki wplyw m oglo to wywrzec na konsum p'
W lutym 1993 r. prezydent C linton przedstaw il budzet w swoim or^dziu o sta-
cj<??
nie panstw a. A lan G reenspan, prezes Fed, zostal na czas wygtoszenia przemowie-
3. W przypadku kazdej ze zm ian oczekiwaii w punktach od (a) do (d) natezy okre- nia posadzony obok Pierwszej Damy, H illary C linton.
slic, czy w jej wyniku przesunie si^ krzywa IS, krzywa LM , obie krzywe czy tez zad-
c. Jaki byl cet tego symboticznego gestu? W jaki sposob decyzja Fed, dotyczaca
na z nich. Przyjqto, ze oczekiwana biez^ca i przyszla infiacja wynosi zero i zadna
zastosow ania w przysztosci ekspansywnej polityki m onetarnej, wplynie na go-
z pozostalych zmiennych egzogenicznych nie ulegla zm ianie.
spodarkcj w krotkim okresie?
a. Spadek oczekiwanej przyszlej realnej stopy procentow ej.
7. Nowy prezes Fed.
b. W zrost biez^cej podazy pieni^dza.
Przypuscm y, ze w pew nej hipotetycznej gospodarce prezes F ed nieoczekiw anie
c. W zrost oczekiwanych przyszlych podatkow .
oglasza, ze ustqpi za rok. W tym samym czasie p rezydent ogtasza kandydata na
d. S padek oczekiwanego przyszlego dochodu.
jego nast^pcfj. U czestnicy rynkow finansow ych oczekuj^., ze kandydat zapropo-
4. Rozwazmy i przedyskutujm y nast^puj^ce stw ierdzenie: ..zalozenie dotycz^ce ra- now any przez p rezy d en ta zostanie przyj^ty przez K ongres. W ierz^ row niez, ze
cjonalnych oczekiwan jest nierealistyczne, poniew az zasadniczo row na si^ ono nast^pca jest zwotennikiem prow adzenia w przyszlosci restrykcyjnej polityki mo-
zalozeniu, ze kazdy konsum ent m a p eln ^ w iedz^ dotyczqc^ gospodarki” . netarnej. Innym i stowy, oczekuje sie, ze podaz pieni^dza w przyszlosci spadnie.

5. Nowo wybrany prezydent w trakcie kam panii obiecal obnizenie podatkow . Ludzie a. Przyjmijmy, ze ro k biez<|cy jest ostatnim rokiem spraw ow ania funkcji przez
wierzcyego obietnicom przedwyborczym, lecz s^dz^, ze obnizka podatkow nast^pi obecnego prezesa Fed. Zalozm y rowniez, ze polityka m onetarna w przysztosci
w przyszlosci. Jaki b^dzie wplyw wyborow n a biez^cy poziom produkcji, biez^c^ utegnie zaostrzeniu. Jak b^dq si^ ksztaltow ac przyszle stopy procentow e oraz
stop^ procentow£| i biez^cy poziom wydatkow przy kazdym z zalozen a -c? W jaki przyszla p ro d u k cja (przynajm niej tym czasow o, zanim pow roci do poziom u
sposob, w kazdym z tych przypadkow , zareag u j^ Y"', r"’ oraz T"’l W jaki sposob produkcji potencjalnej)? Zakladajjic, ze te zm iany przyszlych stop procento-
zm iany te wplyn<| na dzisiejszy poziom produkcji? wych i przysztej produkcji zostaly przew idziane, jaka b^dzie reakcja biez^cego
poziom u produkcji i biez^cej stopy procentow ej? Jak zareaguje krzywa ren-
a. Fed nie zmieni swojej polityki.
tow nosci w dniu ogloszenia przez prezesa Fed ch^ci ust^pienia?
b. Fed zam ierza zapobiec zm ianom przyszlego poziom u produkcji.
c. Fed zam ierza zapobiec zm ianom przyszlej stopy procentow ej. Przyjmijmy teraz, ze prezes Fed nie ogtosil nieoczekiwanego przejscia na eme-
rytur^; jest on praw nie zobligowany do u st^ p ien ia za rok (kadencja prezesa jest
564 Rozszerzenia, Oczekiwania Rozdziai 17. Oczekiwania, produkcja i polityka ekonomiczna 565

prawnie ograniczona), a uczestnicy rynkow finansowych wiedzieli o tym wczesniej. Ponizsze zestaw ienie p rzedstaw ia prognozy deficytu budzetow ego, przygo-
Przyjmijmy, jak w punkcie a, ze oczekuje si^, iz nastepca zaproponow any przez tow yw ane p rzez B iuro B udzetow e K ongresu w okresie od sierp n ia 2002 r. do
prezy d en ta b^dzie zw olennikiem bardziej restrykcyjnej polityki m o n etarn ej ni: stycznia 2004 r. Prognozy dotycz^ calkow itego b u d ze tu fed erain eg o , obejm uj^
prow adzona przez obecoego prezesa Fed. zatem row niez ubezpieczenia spoteczne (ktore byty w badanym okresie zrodtem
nadwyzek). W dodatku kazda z prognoz zaktada, ze biez^ca polityka (polityka w
b. Przypuscmy, ze uczestnicy rynkow finansowych nie zostali zaskoczeni wyboren
czasie utw orzenia prognozy) nie zm ieni sie w przyszlosci.
prezydenta. Innymi slowy, przewidzieli oni popraw nie, kogo prezydent wskazs
ja k o nasttjpc(j na stanow isku p re ze sa F ed. Czy w takiej sytuacji ogioszenie Prognozow ana w y s o k o s c p i^ c io le tn ie g o deficytu
Data pro g n o zy
nast^pcy wywrze jakikoiwiek wpiyw na ksztait krzywej rentow nosci? (w % pi^cioletniego PKB)

c. Przypuscmy jednak, ze wybor dokonany przez prezydenta okazai si^ zaskocze- S ierpien 2002 -0 ,4

niem . Rynki finansowe oczekiwaly pow otania na to stanow isko osoby, k to ra Styczen 2003 -0 ,2
preferow ataby prow adzenie jeszcze bardziej restrykcyjnej poiityki m onetarnej. S ierpien 2003 -2 ,3
C o stan ie sitj z krzyw^ ren to w n o sci w clniu o g toszenia nom inacji przy tych
Styczen 2004 ..... 2,3
zaiozeniach? (Wskazowka: czy w porow naniu z oczekiwaniam i zaproponow a
ny kandydat jawi si§ jako zw otennik restrykcyjnej czy ekspansyw nej polityki
b. W ejdzcie na stron^ B anku SR F w St. L ouis (research.stlouisfed.org/fred2/).
m o netarnej?).
Pod nagtow kam i „Interest R ates” oraz „Treasury C onstant M aturity” m ozna
d. N ast^p c^ A tana G re en sp a n a na stanow isku prezesa F ed zostat m ianow any
znalezc dane dotyczq.ce rentow nosci trzymiesiqcznych bonow skarbowych oraz
24 w rzesnia 2005 r. Ben B ernanke. Poszukajm y w internecie danych dotyczq-
pi^cioletnich obligacji skarbow ych dla kazdego z m iesiecy przedstaw ionych
cych rynkow finansowych w dniu nominacji. Czy uczestnicy tych rynkow zostali
w tabeli. D la kazdego z miesi^cy odejm ijcie rentow nosc bonow trzymiesiecz-
zaskoczeni nominacj^.? Jezeti tak, czy B ernanke byt oceniany jak o zw olennik
nych od rentow nosci obligacji pi^cioletnich, aby uzyskac roznic^ (spread) stop
wyzszych czy nizszych (w po ro w n an iu z oczekiw anym przez rynki nast^pccj
procentowych. Co dziato si^ z t£j. roznic^ w tniar^ pogarszania si^ stanu budze-
G reen spana) stop procentow ych w okresie najblizszych trzech do pieciu lat?
tu w om aw ianym okresie? Czy wynik ten jest zgodny z wnioskam i uzyskanymi
(M ozem y row niez przeprow adzic analiz^ krzywej rentow nosci w okresie no-
w punkcie a?
m inacji B ernankego, podobii£| do tej opisanej w zadaniu 8 . W tym celu natezy
wykorzystac dane dotyczqce jednorocznej i pi^cioletniej stopy procentow ej). A naliza przeprow adzona w tym zadaniu jest rozszerzeniem pracy zaw artej w:
W illiam C. G ale i P ete r R. Orszag, The E conom ic Ejfects ofL ong-T etm Financial
Do dalszych przemyslen Discipline, „B rookings In stitu tio n ”, 17 g ru d n ia 2002. Ilu stracja p i^ta w tym ar-
tykule zestaw ia roznice stop procentow ych z pi^cioletmimi projekcjam i deficytu
8 . Deficyty i stopy procentow e. budzetow ego z lat 1982-2002.
D ram atyczna zm iana stanu am erykahskiego b u dzetu po 2000 r. (od nadwyzki do
wysokiego i trw alego deficytu) spow odow ata ozywienie debaty na te m at wptywu
polityki fiskalnej n a stopy procentow e. C elem tego zad an ia jest przegl^d teo rii
i danych zwi^zanych z tym zagadnieniem .

a. Ja k wygt^daji| przewidywania teorii w spraw ie polityki fiskalnej i stop procen-

towych? Przyjmijcie, ze wydatki rz^dow e rosnq., a podatki m alejt|. Z a pom oc^
m odelu IS -L M pokazcie, co stanie si^ z nominaln<| stopq. procentow ^ w krot-
kim i srednim okresie. Z alozcie, ze polityka m o n e ta rn a nie zm ienia si^. Jak
krzywa rentownosci, zgodnie z predykcjam i m odelu IS -L M , zareaguje bezpo-
srednio po zwi^kszeniu wydatkow i zm niejszeniu podatkow ?

W czasie pierwszej kadencji prezydenta G.W. B usha rzeczywiste i prognozowa-

ne deficyty budzetow e gwattownie wzrosty. Cz^sciowo wzrost ten m ozna powi^zac
z recesjt| z 2001 r.; deficyt budzetowy zwi^kszat si^ jednak rowniez po zakohczeniu
recesji.
 adarka otwarta

N ast^pne cztery rozdzialy stanowi^ kolejne istotne rozszerzenie te-

matow zawartych w czesci gtownej. Rozwazane sq. w nich konsekwen-
cje otwartosci gospodarki, czyli tego, ze wi^kszosc gospodarek handluje
z resztq. swiata zarowno dobrami, jak i aktywami finansowymi.

Bozdziat 1i

W rozdziale 18 przedstaw iono konsekw encje otw artosci n a rynkach dobr i usiug
oraz na rynkach finansowych, O tw artosc n a rynkach do b r um ozliw ia konsum en-
tom d o k o n a n ie w yboru m i^dzy dobram i w yprodukow anym i w k raju i za grani-
c£|. W aznym czynnikiem wpiywaj^cym n a decyzje konsum entow jest realny kurs
w alutow y (w zgl^dna cen a d o b r w yprodukow anych w k raju w yrazona w cenach
dobr z zagranicy). O tw artosc na rynkach finansowych umozliwia ludziom dokony-
w anie w yboru m i^dzy aktywam i krajow ym i i zagranicznym i. W efekcie pow staje
scisla relacja mi^dzy kursam i walutowymi (obecnymi i oczekiwanymi) a krajowymi
i zagranicznym i stopam i procentow ym i. Z aleznosc ta znana jest jako parytet stop
procentow ych.

Rozdziat 13

R ozdziai 19 posw i^cony je st row now adze na rynku dobr w gospodarce otw artej.
Pokazem y w nim, jak biez^cy popyt na dobra krajow e uzalezniony jest od realnego
kursu w alutow ego. Omowimy, ja k polityka fiskalna wpiywa zarow no na poziom
produkcji, ja k i n a bilans handlow y. W rozdziale tym przedstaw ione row niez
warunki, ktore musz^. byc speinione, aby realna deprecjacja popraw iaia bilans han-
dlowy i zwi^kszaia produkcj^.
568 Rozszerzenia. Gospodarka otwarta

^ zdziat 2C 18
W rozdziale 20 charakteryzujemy rownowagq na rynku dobr i rynku finansowym \ - ’/nkow dob r. ^ , j, jow ycti
w gospodarce otw artej. Innym i siowy, w o d ro zn ien iu od m odelu zaprezentow a-
nego w cztjsci giow nej, przestaw im y m o d e l I S - L M z perspektyw y g o sp o d ark i
otw artej. Zobaczym y, ja k polityka m o n e ta rn a w w aru n k ach zm iennych kursow
walutowych wpiywa na poziom produkcji nie tylko przez kanal stop procentowych,
lecz takze przez swoje oddzialyw anie n a kurs walutowy. Pokazem y, ze ustalenie
sztywnego kursu w alutow ego jest tozsam e ze zrzekaniem si^ m ozliwosci zm iany
stopy procentow ej.
D o tej pory przyjmowalismy zatozenie, ze gospodarka jest zam knigta i ze nie docho-
dzito do interakcji z reszt^ swiata. Tb uproszczenie m iato sfuzyc zaprezentowaniu
Rozdzsat 21 czyteinikowi wiedzy n a te m a t podstaw ow ych m echanizm ow makroekonomicznych.
leraz jestesmy gotowi do uchylenia tego zaiozema. Zrozum ieniem makroekonomicz-
W rozdziale 21 skupim y uwagQ na w lasciw osciach roznych m odeli kursow walu- nych konsekwencji otwartosci b^dziemy sie zajmowac w tym i w kolejnych trzech
towych. N ajpierw pokazem y, ze w sred n im ok resie realny kurs w alutow y m oze rozdzialach.
sicj zm ieniac naw et w przypadku system u staiego kursu w alutow ego. N asttjpnie „Otwartosc” ma trzy wyrazne wymiary.
omowimy kryzys walutowy w przypadku stalego kursu walutowego i kwesti^ zm ian
k ursu w alutow ego w przypadku piynnych kursow w alutow ych. R ozdziai konczy 1. Otwartosc rynkow dobr - konsumenci i firmy m aja mozliwosc dokonywania wy-
si^ dyskusj^ na te m at pozytywnych i negatyw nych aspektow roznych system ow boru micjdzy zakupem do b r krajowych i zagranicznych. N ie m a kraju, w ktorym
walutowych, uwzgl^dniajc|C^ row niez przyj^cie w spolnej waluty, takiej jak euro. podjtjcie tej decyzji odbywa sitj bez ograniczen: naw et panstw a, k tore s£| najbar-
dziej zaangazow ane w wolny handel, stosujq cta (im portow ane dobra s^ obcic|zone
podatkiem ) i kwoty im portow e (ograniczenie ilosci im portow anych dobr) w przy-
padku niektorych dobr importow anych z zagranicy. Jednoczesnie w w ielu krajach
sredni poziom cet obniza sicj.
!. O tw arto sc rynkow finansow ych - inw estorzy m aja m ozliw osc w yboru m i^dzy
krajowymi i zagranicznym i aktywami. Do niedaw na naw et niektore sposrod naj-
bogatszych krajow, jak np. Francja i W iochy, utrzymywaiy restrykcje kapitaiow e
(ograniczenia dotycz^ce ilosci zagranicznych aktywow posiadanych przez rezy-
dentow oraz ilosci krajowych aktywow bfjd^cych w posiadaniu zagranicznych in-
w estorow ). Stajc| siq one jed n a k coraz rzadsze. W zwi^zku z tym swiatowe rynki
finansowe s<| coraz bardziej zintegrow ane.
3. O tw a rto sc rynkow czynnikow p ro d u k c ji - firmy m aja m ozliw osc decydow ania
0 iokalizacji produkcji, a pracownicy dokonania wyboru miejsca pracy. Tutaj row-
niez trendy sq jasne. Firm y m iedzynarodow e utrzym uj^ fabryki w wielu krajach
1 zm ieniajq miejsce produkcji poszukuj^c niskich kosztow. Z naczna cz^sc dyskusji
ciotyczc|ca p o d p isan eg o przez Stany Z jed n o czo n e, K anadtj i M eksyk w 1993 r.
Poinocnoam erykanski U klad W oinego H andlu (N o rth A m erican F ree Trade
A greem ent - N A FT A ) skupial sie na przem ieszczaniu fixm ze Stanow Z jedno-
czonych do M eksyku. O becnie podobne obawy dotycza umiejscawiania produkcji
w Chinach. M igracja pracownikow z krajow o niskim poziom ie w ynagrodzeh jest
gor^cym tem atem poiitycznym w roznych krajach - od N iem iec po Stany Zjed-
noczone.
 Rozszerzenia, Gospodarka otw arta Hozdziai 18. Otwartosc rynkow dobr i rynkow finansowych 571
570

l/,5 0 -
W krotkim i srednim okresie (te m a t dyskusji w tym i nastqpnych trzech rozdzia-
lach) otw artosc rynkow czynnikow produkcji m a m niejsze znaczenie niz otwartosc
rynkow dobr lub rynkow finansowych. wiec pom ijat otwartosc rynkow czynnikow 15,00 -

produkcji i skupie; si^ na pierwszych dwoch w ym iarach otwartosci.

12.50 -

• W podrozdziaie 18.1 przedstaw iam y zagadnienie otw artosci na rynkach finanso-

1
wych i rynkach dobr, omawiajt|c czynniki, ktore wpiywajEj. na dokonywanie wyboru t 10,00 -

m i^dzy dobram i produkow anym i w kraju i za granicq, oraz role reainych kursow I
£
walutowych. 7.50 -
8 Podrozdziai 18.2 poswi^cony jest otwartosci rynkow finansowych, analizie czynni-
kow, ktore wpiywajtj. na dokonywanie wyboru mi^dzy aktywami krajowymi i zagra-
nicznymi, a takze roli stop procentow ych i kursow waiutowych.
* Podrozdziai 18.3 zawiera prezentacj^ planu kolejnych trzech rozdziaiow .
2.50 ....

0,00 t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t t i

18.1. Otwartosc rynku dobr 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005

Rok
0d 1960 r. w a rto s c eksportu i im p ortu w stosunku do PKB wzrosla ponaddw ukrotnie.

Rozpocznijm y od spojrzenia na w artosc wymiany handlow ej Stanow Zjednoczonych Ilustracja 18.1. Eksport i im port Stanow Zjednoczonych jako procent PKB
z resztt| swiata. B^dziemy dzi^ki ternu mogli fatwiej zrozum iec wybor mi^dzy dobram i
krajow ym i i zagranicznym i oraz rol^ wzgl^dnych cen do b r w yprodukow anych w kra-
1. Wysokie deficyty handiowe w poiowie lat 80. (relacja deficytu do PKB osiijgnej-
jii, w yrazonych w cenach dobr w yprodukow anych za granic^ (czyli rea ln eg o kursu
ia poziom 3% w 1986 r., a nast^pnie zm aiala do wysokosci 1 % w latach 90.)1.
walutow ego). 2. Duze i jednoczesnie rosn^ce deficyty handlowe od polowy lat 90. (relacja defi-
cytu do PK B osi£|gn(jla rekordow y poziom 5,9% w 2006 r.).

Z rozum ienie zro d ei i konsekw encji tych deficytow m a zasadnicze znaczenie dla
Eksport i import wspoiczesnej m akroekonom ii i do tego tem atu wrocimy pozniej.
Jesli sie w ezm ie p o d uwage pow szechnie gioszone op in ie n a te m a t globalizacji,
Ilustracja 18.1 przedstawia rozwoj eksportu i im portu Stanow Zjednoczonych w posta- moze sitj wydawac, ze w oium en h andiu (m ierzony w ediug srednich w artosci reiacji
ci ich udziatu w PKB od 1960 r. (przy czym „eksport USA” oznacza eksport ze Stanow eksportu i im p o rtu do PK B ) na poziom ie 14% je st niski. W olum en handlu nie jest
Z jednoczonych, a „im port USA” to im p o rt do Stanow Z jednoczonych). Z ilu stra- jednak najiepsz^ m iara skali otw artosci gospodarki. W iele firm je st narazonych na
cji 18.1 wynikajj| dwa przedstaw ione nizej wnioski. konkurencjsj zagraniczni|, aie dzi^ki swej konkurencyjnosci i niskim cenom mog£| one
utrzymywac obecny udziai w rynku krajow ym i w ten sposob ograniczyc im port. To
• Z czasem gospodarka Stanow Z jednoczonych staje siej coraz bardziej o tw arta. sugeruje, ze iepszym indeksem otw artosci, niz procentow y udziai eksportu i im portu
E k sp o rt i im port, ktore stanowily row now artosc 5% PKB w 1960 r., obecnie od- w PKB, jest udziai procentow y d o b r btjdt|cych przed m io tem h andlu m i^dzynarodo-
powiadajci okoio 14% PKB (11% dia eksportu i 17% dla im portu). Innym i slowy, wego w produkcji l^cznej (przy czym do dobr tych naiez^ takie, k to re m og^ konku-
w przypadku Stanow Z jednoczonych p rocentow y udzial h an d lu z resztq sw iata rowac z zagranicznym i pro d u k tam i n a rynku krajow ym i n a rynkach zagranicznych).
w PK B wzrosi w ci^gu 40 lat dw ukrotnie.
• C hociaz z reguly trend wzrostowy byi p o dobny w przypadku ek sp o rtu i im portu, 1Z rozdziaiu 3: bilans handlowy to roznica mifjdzy ek sp o rtem i im portem . N adw yzka handlow a
ma miejsce wtedy, gdy e ksport jest wiekszy niz im port (tzn. wystsjpuje d odatnie saldo bilansu handlo-
wystepowaly rowniez diugie okresy rozbieznosci ini^dzy nimi. Prow adziio to do wego). Defieyt handlow y m a zas m iejsce wowczas, gdy im p o rt je st witjkszy niz eksport (tzn. wystepuje
nadw yzek i deficytow handiowych. U w ag^ przyciqgaj^ zwlaszcza dwa okresy. ujem ne salcio biiansu handlow ego).
 572 Rozszerzema. Gospodarka otw arta Rozdziat 18. Otwartosc rynkow dobr i rynkdw finansowych 573

Szacuje sie, ze dobra bed^ce przedmiotem handlu mi^dzynarodowego (krocej dobr o wartosci 1 rnld dol. sa nastppnie eksportowane, a pozostaia czesc (200 m ln dol.) jest
handlowe) stanowi^ obecnie okolo 60% produkcji i^cznej Stanow Zjednoczonych2. konsum ow ana w kraju.
Prawclti jest, ze w Stanach Zjednoczoiiych relacja eksportu do PKB (11% PKB E ksport wynosi zaiem 1 mld dok, wartosc importu tez jest rowna 1 mld dol. Ile
nalezy do najnizszych wsrod bogatych krajow. Tabela 18.1 przedstawia dane takze dl wynosi PK B? Pam ietajm y, ze PKB to wartosc d o d a n a (zob. rozdziat 2), wiec w tym
kilku innych krajow O E C D 3. przy p ad k u PK B w ynosi 200 m ln dol. S to su n e k e k sp o rtu do PK B je s t w iec row ny
1000 dol. / 200 dok = 5.
Tabela 18.1. Stosunek eksportu do PKB dia poszczegolnych krajow OECD w 2006 r. (w %) W' zwicjzku z tym ek sp o it raoze przewyzszac PKB. Tak sicj w lasnie dzieje w przy-
Kraj U d zia f eksportu K ra j U d zia t e k s p o rtu p a d k u n ie k to ry c h m aty ch p an stw , gdzie aktyw nosc g o sp o d a rc z a p o w i^ z an a je st
Stany Zjednoczone 11 Szwajcara 54 z p o rtarni oraz dziatalnosci^. im p o rto w a i ek sportow t|. Je st to p rz y p ad ek charak-
Japonia 18 Austria 62 terystyczny naw et dla tak m aiego kraju, jak Singapur, gdzie niezwykle isto tn ^ role
30 holandia 80 odgryw a przemysi przetworczy. W 2005 r. sto su n ek eksportu do PKB w Singapurze
Wielka Brytania
wvniost 243%;!
Belgia
Niemcy
48 ?.f...............
Zrchllo: OECD Economic O u tio o k D ata base.

Stany Zjednoczone znajduj^ si^ w dolnej czesci skali wyznaczaj^cej stosunek ek Czy te liczby w skazujq na to, ze Stany Z je d n o c z o n e staw iajq w iecej b a rie r niz
portu do PKB. Wartosc tej reiacji dla Japonii jest w przyblizeniu wyzsza dwukrotni^ np. W ielka B rytania b ad z B elgia? N ie. G iow nym i czynnikam i lezacym i u podstaw
Wielkiej B rytanii trzykrotnie, a N iem iec pisjciokrotnie. M niejsze kraje europejsk tych roznic.Sc], u w arunkow ania geograficzne I w ielkosc rynku w ew netrznego. O dle-
m aja zdecydowanie wyzsze w artosci udziaiu ek sp o rtu w PKB. Skrajnie wysokie po- giosc od innych rvnkow w duzej m ierze w yjasnia niskcj. w artosc w spoiczynnika dla
ziomy odnotowtijtj. Szwajcaria (54%;) i Belgia (92% ). (Wysokosc tej relacji dla Belj ,,ioonii. W ielkosc rynku w ew n^trznego row niez m a znaczenie. Im kraj jest mniejszy,
nasuw a pytanie, czy w artosc eksportu danego kraju m oze byc wyzsza niz jego PKB. tym bardziej k o n iec zn a je st w i|ska sp ecjalizacja w p ro d u k c ji i e k sp o rcie. Im p o rt
Innymi stowy, czy wartosc wspolczynnika inoze byc wi^ksza niz 1? Odpowiedz brzmi: nnisi bow iem u zu p etn ic p o z o sta le potrzeby. B elgii nie stac n a produkcjtj takiego
tak. Powod jest podany w ram ce 18.1). saniego aso rty m en tu d o b r co 40 razy w i^ksze p o d w zgl^dem ekonom icznym Stany
Z jed n o czo n e4.
Ramka 18.1

Czy eksport moze przewyzszyc PKB?

Wybor mi^dzy dobrami krajowymi a zagranicznymi
Czy kraj m oze eksportowac produkty o wartosci wi^kszej niz poziom wiasnego PKB,
tzn. czy wspoiczynnik eksportu do PKB m oze przyjmowac wartosc wiekszjj niz 1? W jaki sposob otw arcie rynkow dobr zm usza nas do zmiany sposobu myslenia o row-
Wydaje sie, ze odpowiedz m usi byc przecz^ca. Kraj nie m oze eksportowac wi^- nowadze na rynkach dobr?
cej, niz produkuje, wobec czego stosunek eksportu do PKB nie m oze przekraczac 1. D o tej pory, kiedy rozw azalism y decyzje konsum entow na rynku dobr, skupiali-
Byiaby to jed nak btedna odpow iedz. Kluczem do wiasciwej odpow iedzi jest fakt, ze smy sie na ich decyzjach o konsum pcji b^dz oszcz^dzaniu. W przypadku otw artych
eksport i im port moze rowniez uwzglcjdniac d o bra posrednie. rynkow' konsum enci stajci w obec wyboru mi^dzy dobram i krajowymi a zagraniczny-
Wezmy np. kraj, ktory im portuje d o bra posrednie o w artosci 1 mld dol. Przyjmij- mi. Wszyscy nabywcy (gospodarstw a dom ow e, fiirmy i panstw o) podejm uj^ podobne
my, ze produkty te s^ nast^pnie p rzetw arzane przy wykorzystaniu jedynie siiy robo- decyzjek D eeyzje te majc| b ezp o sre d n i wplyw n a pro d u k cje krajow f|: jesli nabywcy
czej. Z alozm y, ze koszty sity roboczej (w ynagrodzenie) w ynosz^ 200 m ln dol. i nie decydujt| sitj na zakup wi^kszej ilosci dobr krajowych, popyt n a te dobra w zrasta, co
ina zyskow. W artosc dobr finalnych wynosi zatem 1200 m ln dol. Z zaiozenia dobra

4 Islandia jest m alym , odizolow anym krajem . Jak m vslicie - na jakim poziom ie je st udziai eks-
: D obra handlow e (podiegajijce wym ianie m iedzynarodow ej): sam ochody, kom putery itp. D o b ra portu w PK B ? (O dpow iedz: 43% ).
niehandlowe: nieruchoinosci, wi^ksza cztjsc usiug medycznych, uslugi fryzjerskie itp. W gospodarce zam knielej konsum enci podejmuj^ jedn^ decyzjsp oszcz^dzac czy konsum ow ac.
3 W celu p o g ieb ian ia wiedzy na te m a t O E C D i spraw dzenia iisty krajow czlonkow skich. zob. W gospodarce otw artej ko n su m en ci musz^ podj^c dw ie decyzje: oszcz<jdzac czy konsum owac oraz
rozdziai 1. nabywac do b ra krajow e czy zagraniczne.
574 Rozszerzenia. Gospodarka otw arta Rozdziai 18. Otwartosc rynkow dobr i rynkow finansowych 575

z kolei pow oduje wzrost produkcji krajowej. Jesli nabywcy podejmt| decyzje o zakupie • Aprecjacja waluty krajow ej to w zrost jej ceny, w yrazonej w w atucie obcej. Przyj-
wiekszej ilosci dobr wyprodukowanyeh za granica, wplywa to pozytywnie na produkcj? mujqc nasza definicjsj kursu waiutowego, aprecjacja oznacza wzrost kursu waiuto-
za granic% a nie w kraju. wego8.
Z p u n k tu w idzenia decyzji o zakupie dobr w yprodukow anych w kraju lub za gra- • Deprecjacja waiuty krajowej to spadek jej ceny, wyrazonej w walucie obcej. Przyj-
nica zasadnicze znaczenie ina cena dobr krajowych, w yrazona w cenach dobr zagra- mujc|c naszc| definicjcj kursu walutow ego, deprecjacja oznacza spadek kursu waiu-
nicznych. Jest to tzw. realny ku rs walutowy. Nie da sie go bezposrednio obserwowac tow ego9.
i nie publikuje sitj inform acji na jego te m a t w gazetach. Z am ieszczane sa tam tylko
kursy nom inalne, czyli relatywne ceny w alut. Najpiew skupiam y sie wi^c na kursach Byc moze spotkaliscie si^ z dwom a innymi poj^ciam i, ktore opisuj^ zmiany w kur-
nominalnych, aby nastepnie wykorzystac je przy obiiczeniu realnych kursow walu- sach w alutow ych, takim i jak: ,,rew atuacja” i „dew atuacja”. Poj^cia te stosow ane sa
towych. wtedy, gdy w krajach obowi^zuje system stalych kursow walutowych (w ram ach tych
systemow kraje - dwa, lub wi^cej - zachowuj^ staty kurs walutowy). W takim systemie
w zrosty kursow w alutow ych (k to re z definicji sq. rzadkim w ydarzeniem ) nazywane
sat rewaluacjami (a nie aprecjacjam i). Spadki kursow walutow ych w tym przypadku
Nominalne kursy walutowe nazywane S£j. dewaluacjami (a nie deprecjacjam i)10.
Ilustracja 18.2 przedstaw ia nom inalny kurs dolara (wyrazony w funtach) od 1970 r.
Nom inalne kursy walutowe m ozna definiowac na dwa sposoby.

• ia k o cen^ waluty krajowej wyrazonq. w w alucie obcej. Jesli w ezm iem y np. Stany
Z jed n o czo n e oraz WieikEi B rytani^ i p o tra k tu jem y d o iara jak o waluttj krajow ^,
a fu n t ja k o w alute obc^, to nom inalny k u rs m ozem y wyrazic ja k o cene d o la ra
w funtach. W lipcu 2007 r. wyrazony w ten sposob kurs waiutowy ksztaitow al siq
na poziom ie 0,5. Innymi siowy, 1 dolar m iai wartosc 0,5 funta.
• Jak o cencj waiuty obcej w yrazon^ w walucie krajow ej. W ykorzystujae pop rzed n i
przykiad, kurs nom inalny m ozemy wyrazic jako cene funta wyrazon^ w dolarach.
W lipcu 2007 r. zdefmiowany w ten sposob kurs walutowy wyniosi 2. Innymi siowy,
1 funt iniat w artosc 2 doiarow.

O bie definicje sa pow szechnie ak ceptow ane; isto tn e jest, aby zachowac konse-
kwencjtj. W tej ksi^zce przyjm uj^ pierwsz^. definicj^: o k reslam y nom inalny kurs \
walutowy jak o cene waluty krajowej wyrazonq w w aiucie obcej i stosuj^ sym boi E b.
N a przy k tad jesli porow nujem y kurs w alutow y Stanow Z jednoczonych i W ieikiej
B rytanii (z p u n ktu w idzenia Stanow Z jednoczonych, czyii d o iar jest w alu t^ krajo-
w£|), E oznacza cene d o lara w yrazon^ w fu n tach (czyli w iipcu 2007 r. ktirs wymost
i .i i t n i i i
0,5)7. 2000 2004 2007
Kurs dotara i wiekszosei waiut obcych zm ienia si<5 kazdego dnia i w kazdej minucie. Rok
Zm iany te sej. okresiane jako nom inalne aprecjacje lub nom inalne deprecjaqe - w s
Choc wartosc dolara wzgkjdem funta ulegata aprecjacji przez cztery ostatnie dekady, to dochodzilo do istotnych wahaii kursu walutowe-
cie aprecjacje lub deprecjacje. go (przede wszystkim w iatach 80. XX w.).

Ilustracja 18.2. IMominalny kurs doiara wzgi^dem funta po 1970 r

" Uwaga: ekonom isci i redaktorzy czasopism nie doszli do po ro zu m ien ia w spraw ie wykor:
w ania wyl^cznie jed n ej definicji. M ozecie spotkac je obie, d iate g o zawsze nalezy sprawdzic, ^ A p recjacja w aiuty krajow ej o w zrost w artosci w aluty krajow ej w yrazonej w w alucie obcej <e>
z nich jest wykorzystywana. w-zrost kursu w alutow ego.
7 E: N om inalny kurs walutowy to cena w aluty krajow ej wyrazona w walucie obcej. (W przyf 9 Deprecjacja w aluty krajow ej o spadek wartosci w aluty krajowej wyrazonej w walucie obcej o
kursu dolara i funta brytyjskiego nominalny kurs walutowy z punktu w idzenia Stanow Zjednocz( spadek kursu w alutow ego.
to cena dolara wyrazona w funtach). 10 Staie kursy w alutow e om ow im y w rozdziale 20.
 Rozszerzenia. Gospodarka otwartc Rozdziaf 18. Otwartosc rynkow dobr i rynkbw finansowych 577
576

Zauwazmy, ze dynamik^ kursu charakteryzowaly dwie eeehy: • D rugiin krokiem byloby wyliczenie stosunku ceny Cadillaca w fu n tach do ceny
Jaguara w funtach. C ena Jaguara w Wielkiej Brytanii wynosi 30 tys. funtow. Stad,
• trend wzrostowy - w 1970 r. w artosc 1 d o la ra w ynosiia 0,41 fu n ta, w 2006 r. za cena Cadiliaca wyrazona w Jaguarach (czyli reainy kurs walutowy miedzy Stanami
1 d o lar m iat w aitosc 0,54 funta; iiinymi stowy, w tyrn okresie wystapiia aprecjacja Zjednoczonymi a W ielka B rytania) wynosi 20 tys. funtowV 30 tys. funtow = 0,66.
d olara v/zgledem funta;
• powazne wahania kursu walutowego - w eiagu niecatych dziesisjciu iat (1980-1990) Przykiad jest. prosty, ale ja k m ozem y go uogolnic? Zarowno Stany Zjednoczone,
w artosc d olara wzrosia z poziom u 0,42 funta w 198.1 r. do 0,89 funta w 1985 r,, ale jak i W ielka Brytania wytwarzaj^ wi^cej dobr niz tylko samochody typu Cadillac i Ja-
juz w 1988 r. jego wartosc spadfa do poziom u 0,54 funta; doszio witjc do znacznej guar, a chcem y obliczyc realny kurs walutowy, ktory odzwierciedla w zgl^dnq cene
aprecjacji dolara w pierwszej potowie lat 80. X X w., a w drugiej polowie tego dzie- wszysfkich dobr wytwarzanych w S tanach Z jednoczonych w stosunku do wszystkich
si^ciolecia odnotow ano znaczna_ deprecjacjtj. dobr wytwarzanych w W ielkiej Brytanii.
Obliczenia, k to re w iasnie przeprowadzilismy, podpowiadaj^ nam , ja k marny da-
Jesli jednak jestesm y zainteresow ani wyborem m itjdzy produktami krajow ym i lej post^powac. Z am iast cen Jaguara i Cadillaca, nalezy zastosowac indeks cen dia
i zagranicznymi, kurs nominalny dostarcza nam tylko cz^sci informacji. N a przyktad w'szystkich dobr wyprodukowanych w Wieikiej Brytanii oraz indeks cen dia wszystkich
ilustracja 18.2 obrazuje jedynie zmiany wzglsjdnych cen dwoch w alut, d o lara i funta. dobr w yprodukow anych w Stanach Z jednoczonych. To w tasnie obrazuja om ow ione
Z perspektywy amerykahskiego turysty, zastanawiaj^cego sie nad zw iedzeniem Wiel- w rozdziaie 2 deflatory PKB. S^ one z definicji indeksam i cen dla koszyka dobr hnal-
kiej Biytanii, w azna jest nie tyiko kw estia sam ego kursu w alutow ego (czyJi to, ile do- nych i usiug wytw'orzonych w gospodarce.
stanie funtow w zam ian za dolary), ale rowniez ceny poszczegolnych dobr w Wielkiej Przyjmijmy, ze P oznacza deflator PKB dla Stanow Zjednoczonych, P* natomiast
Brytanii wzgl^dem cen dobr na rynku am erykahskim . Te rozw azania prowadzEj. nas do deflator PK B dla W ielkiej Brytanii (zm ienne zagraniczne zawsze b^dziem y oznaczae
kolejnego etapn, a m ianowicie obliczania realnych kursow walutowych. gwiazdkcj), a E oznaeza kurs nom inalny dolara wzgiedem funta. Iiustracja 18.3 przed-
stawia po kolei wszystkie kroki, jakie nalezy wykonac w celu obliczenia realnego kursu
walutowego.

0d nominalnych do reainych kursow waiutowych

W ja k i sposob m ozem y zbudow ac realny kurs w alutow y dla Stanow Z jednoczonyeh

i W ielkiej Brytanii - censj dobr am eiykahskich w yrazon^ w dobrach brytyjskich?
Przyjmijmy np., ze Stany Z jednoczone p ro d u k u j^ tylko jed n o dobro, m ianow icie
C adillaca 2007 STS, a W ielka B rytania tez p ro d u k u je tyiko jeclno dobro - luksuso-
wego sed an a Jag u ara S-Type (oto typowy dla ekonom istow przyklad rozpoczynajcp
cy si§ stowami „zatozmy, ze’"', maj^cy niewieie wspolnego z rzeczywistosci^; wkrotce
posiuzym y sif bardziej realistycznym przykJadem ). K onstruow anie realn eg o kursu
llusfracja 18.3. Budowa realnego kursu w alutow ego
w aiutow ego, czyli ceny dobr am erykahskich (sam ochody typu C adillac) w yrazonej
w kategoriach dobr brytyjskich (Jaguary) bylaby prosta. Ceny obu produktow ' wyrazi-
libysmy w jednej walucie, a nastqpnie obliczyJi ich cen§ wzgl^dnq. 1. C ena d o b r w ytw arzanych w S tanach Z jednoczonych wynosi P. Mnoz<|C t§ cen^
Przyjmijmy np., ze ceny obu dobr wyrazamy w fu n tach ". przez nom inainy kurs walutowy E (cena d o lara w vrazona w funtach) uzyskujemy
cenq am erykahskich do b r w funtach (EP).
• Pierwszym krokiem byloby przeliczenie ceny Cadillaca z dolarow na funty. W Sta- 2. C ena dobr brytyjskich wyrazona w funtach to P*. Realny kurs walutowy, czvli cena
nach Zjednoczonych cena C adillaca wynosi 40 tys. dol. W artosc do iara jest row na dobr am erykanskich w yrazona w dobrach brytyjskich, ktory oznaczymy s, wynosi
0,5 fu n ta , a wi^c cena Cadillaca w fu n ta c h w ynosi 40 tys. dol. x 0,50 = 20 tys. za tem 1-:
funtow.
- ^ e a in y kurs w alutow y (e ):, czyli eena dobr krajow vch wyrazona w dobrach zagranicznych (np.
1! Gdybysmy zam iast tego wyrazili obydwa d o b ra w dolarach, uzyskalibysmy taki sam realny kttrs i n w ik tu w id z en ia Stanow Zjednoczonych je s t to c e n a dobr am erykanskich wyrazona w dobrach
b r i,i ,kich).
waiutowy.
578 Rozszerzenia. Gospodarka otwarta Rozdzial 18. Otwartosc rynkow dobr I rynkow finansowych 579

l, U ..-

£•=— . ( 18 . 1 )
P* ‘5

Reainy kurs walutowy obiicza sie m nozac poziom cen krajowych przez nominalny
kurs walutowy, a nastepnie dzielac przez poziotn cen za granic^ (jest to proste rozsze-
rzenie obliczen przeprowadzonych w przykiadzie z samochodami Cadillac i Jaguar).
Zw rocm y jed n ak uwage na isto tn a roznice m iedzy przykiadem z sam ochodam i
a naszym bardziej ogolnym przypadkiem. W ogolnych obliczeniach reainy kurs wa-
lutowy jest indeksem , w przeciwienstwie do ceny sam ochodow Cadillac wyrazonych
w Jaguarach. O znacza to, ze jego wartosc je st bezwzglcjdna i w zw iazku z tym nie
dostarcza przydatnych informacji. W vnika to stad, ze deflatory PKB, stosow ane w ob-
liczeniach reainego kursu walutowego, sam e w sobie st| indeksami; ja k widzielismy
w rozdziaie 2, w wybranym roku bazowym przyjm ujt| one wartosc 1 lub 100.
N ie jest to jednak wielkim problernem . M im o ze poziom realnego kursu waiuto-
wego nie mowi riam zbyt wieie, to stopa zm ian tego kursu zawiera istotne inform acje. U' Q i I I i l l ~ T H ... 1 -]- i 1 i i I i r ~ 7...'l.. j l i l l i l l i i l i . i l ...I... i... f . j I I
Jezeli np. realny kurs walutowy niiedzy S tanam i Zjednoczonym i i Wieikc} Brytani^ 1 970 1375 1980 1985 1990 1 995 2000 2005

rosnie o 10%, to dzitjki tem u dowiadujemy sitj, ze amerykanskie dobra s^ teraz o 10% Rok

drozsze w stosunku do dobr brytyjskich. Pomijaj^c roznice w trendacli, wynikajqce z wyzszego poziomu brytyjskiej inflacji, od 1970 r. kursy zmieniaty si§ w bardzo podobny
sposob.
Realny kurs walutowy, podobnie jak nominalny kurs waiutowy, zm iem a sie z bie-
giem czasu. Zm iany te sa okreslane mianem realnej aprecjacji bi|dz realnej deprecjacji. Slustracja 18,4, Realne i nominaine kurs w alutow e dla Stanow Zjednoczonych i W ieikiej Brytanii od 1970 r.

9 W zrost realnego kursu walutowego, tzn. w zrost w zgiednej ceny dobr krajowych wzglijdem do b r brytyjskich)? Aby odpow iedziec na to pytanie, powrocm y do defi-
wyrazonej w dobrach zagranicznych, nazywamy realnq aprecjacjsj1’. nicji reainego kursu waiutowego:
• S padek realnego kursu w alutow ego, tzn. spadek wzgltjdnej ceny dobr krajowych
wyrazonej w dobrach zagranicznych, nazywamy realn^ deprecjacjj|14. _ EP
£ ~~P*’
Ilu stracja 18.4 obrazuje ewolucje realn eg o kursu w alutow ego, obliczonego przy
w ykorzystaniu row nania (18.1), mifjdzy S tanam i Z jednoczonym i a W ielk^ B rytanit| O d 1970 r. miaiy miejsce dwa wydarzenia.
od 1970 r. Dla uiatwienia wykres ilustruje rowniez zmiany nom inainego kursu waluto- Po pierwsze, w zrosia w artosc E , czyli w artosc dolara w yrazona w funtach - jest to
wego z ilustracji 18.2. Wartosci deflatorow PK B przyjeto jako rowne 1 dla pierwszego nom inalna aprecjacja, z ktora mielismy do czynienia wczesniej.
kw artalu 2000 r., w zwiazku z czym nom inalny i realny kurs walutowy w tym kw artale Po drugie, w artosc P / i 5* uiegia obnizeniu. W zrost poziom u cen w Stanach Zjed-
sa sobie rowne. noczonych byi reiatywnie mniejszy niz w W ielkiej Brytanii. Innymi stowy, przeci^tna
Wykresy przedstawione na ilustracji 18.4 wykazuj^ dwie zasadnicze cechy. inflacja w tym okresie byla nizsza w Stanach Zjednoczonych niz w W ielkiej Brytanii.
• Podczas gdy w badanym okresie nom inalny kurs waiutowy wzrosi, kurs reainy ulegi Wynikajtjcy stad spadek P / P* byi wiekszy niz wzrost E , co doprow adziio clo spad-
o b n izen iu . W 1970 r. realny kurs w alutow y byl row ny 1,66; w 2006 r. sp ad i do ku e, czyli do realnej deprecjacji - spadku wzgl^dnej ceny dobr krajowych, wyrazonej
poziornu 0,87. w dobrach zagranicznych.
• Ja k m ozem y pogodzic fakt, ze w tym okresie doszio do row noczesnej nom inal- Aby lepiej zrozum iec, co sitj wydarzyio, wrocmy do przyktadu amerykanskich tury-
nej aprecjacji (ciolara wzgi^dem funta) i reainej deprecjacji (dobr am erykanskich S tow odw iedzajt|cych Wielkci Biytani^. Z d aj^ oni sobie spraw e z tego, ze mog£| kupic
wiecej funtow za jednego dolara niz w 1970 r. (wzrost E ). Czy to oznacza, ze ich wizyta
b^dzie tansza? Nie. Kiecly znajda sie juz w Wielkiej Brytanii, zauwaz^ bowiem, ze ceny
13 R eaina apreejacja: W zrost cen dobr krajowych wyrazonych w dobrach zagranicznych <=> W zrost dobr brytyjskich wzrosiv bardziej niz ceny dobr am erykanskich (P* wzrosto bardziej
realnego kursu walutowego. niz P , wiec stosunek P / P* obnizyi sisj) i to bardziej niz neutraiizuje w zrost w artosci
14 R ealn a deprecjacja: spadek cen do b r krajow ych wyrazonych w d obrach zagranicznych o Spa-
dek realn eg o kursu walutowego.
d o iara w zgledem funta. Turysci przekonaj^ si§ zatem , ze pobyt w W ieikiej Brytanii
580 Rozszerzenia. Gospodarka otwarta Rozdziai 18. Otwartosc rynkow dobr i rynkow finansowych 581

bedzie bardziej kosztowny (w kategoriach amerykanskich towarow) niz w 1970 r. In- abeii 1.8.2 wynika, ze Stany Zjednoczone handluja przede wszystkim z trzema
nymi siowy, stwierciza, ze doszlo do reainej depreejaeji doiara, mi krajow. Pierwsza to sasiedm e kraje z poinocy i z p o iu d m a: K an ad a oraz
W tym momencie mozna sformulowac ogoiny wniosek, W dlugich okresac 'k. Wymiana handlowa z Kanadq i M eksykieni stanowi 22% eksportu i 20% im-
ce w stopach inflacji w roznych krajach moga doprowadzic do mejednakowych zmian Stanow Zjednoczoiiych. Druga uwzgipdnia kraje Europy Zachodniej i stanowi
nominalnvch i realnych kursow waiutowych. W rocimy do tej kwestii w rozdziaie 20°. ksportu i 25%- im portu Stanow Zjednoczonych. O statnia, trzecia grupa to kraje
:kie (iticznie z Jap o n ia i Chinami), z ktorym i wyrniana handlowa stanow i 23%:
• Przedstawione na ilustracji 18.2, znaczne wahania nominalnego kursii waiutowe- tu 33%' importu Standw Zjednoczonych.
go ocizwierciediaja sie tez w kursie realnym . Nie pow inno to byc zaskoczeniem . w jaki sposob niozemy przejsc od bilateralnych, ij. dwustronnych kursow waluto-
Z m iany stosunkn cen (P / P*) z jednego roku do nast^pnego st| zwykle niewielkie wycli, takichjak realny kurs walutowy mi^dzy Stanam i Zjednoczonym i i Wielk^ Bryta-
w porownaniu do zazwyczaj ostrych zmian nom inalnego kursu walutowego (E). p z ktorym mielismy do czynienia wczesniej, do multilateralnych, tj. wielostronnych
St^d, z roku na rok. a nawet w okresach kilkuietnich, zmiany realnego kursu wa- rsow walutowych, ktore odzwierciedlaj^ p rzedstaw iona wyzej stru k tu re wyniiany
iutow ego (e ) sa wywotywane przede wszystkim wahaniami nom inalnego kursu ndiow ej? Zasada, ja k q btjdzierny sie kierowac je st prosta, naw et jesli szczegofy
walutowego (£ ). Zwroccie nwage na to, ze oci wczesnych lat 90. X X w. nominalny ryczace konstrukcji wielostronnych kursow waiutowych okazuj^ sie skompiikowa-
i reainy kurs walutowy zm ieniaiy sie w podobny sp o so b 1'1, Jest to odzwie i kazdem u krajowi przypisujerny yvage w zaieznosei od wielkosci jego wymiany ze
niern faktu, ze od poiowy iat 80. stopy inflacji w obu krajach ksztaitow aiy sie na iinami Zjednoczonym i oraz od stopnia jego konkurencyjnosci w zgiedem Stanow
podobnym - niskim - poziomie. ednoczonych w innych krajach. Zm ienna skonstruowana w ten sposob nazywana
jest wielostronnym realnym kursem walutowym Stanow Zjednoczonych lub w skrocie
liiiyin kursem waiutow ym Stanow Z jednoczonych17.
Uustracja 18,5 obrazuje, w jaki sposob ksztaltowal sie od 1973 r. ten w ielostronny
Dwustronne i wielostronne kursy walutowe kurs walutowy, czyli cena dobr amerykanskich wyrazona w dobrach zagranicznych.
Jest on rowniez indeksem, podobnie jak dw ustronny ktirs walutowy omowiony na po-
Pozostal nam jeszcze jeden, ostatni krok. Do tej pory skupialismy sie na kursie walu- przednich stronach, Jest to wiec wartosc bezwzgl^dna, przyj^ta jako rowna 1 w pierw-
towyrn mitjdzy Stanami Zjednoczonymi i W ielkcj. Brytanicj.. W ieika Brytania jest jednak /m kw artaie 2000 r.
tylko jednym z wielu partnerow handiowych Stanow Zjednoczonych. N ajbardziej uderzajtica cecha ilustracji 18.5 jest zbiizona cio tej, ktora m ozna bylo
lirb e la 18.2 przedstaw ia stru k tu r^ geograficzn^ h andlu Stanow Zjednoczonych, abserwowac na iiustracji 18.4, przedstawiajqcej dwustronny kurs walutowy misjdzy
uwzglcjdniajt|ca eksport i import. Stanam i Z jednoczonym i i W ieikt| Brytaniti: powazne iu k tu a c je reainego kursu wy-
miany w iatach 80. X X w b r W poiow'ie iat 80. dobra amerykanskie byly o okoio 40%
;truktura geograficzna amerykanskiego eksportu i importu (w %) drozsze wzglqdem dobr zagranicznych. N ie byty ta k drogie ani na pocz<£tku, ani na
Kraj U d zia t e k s p o rtu U d zia t im p o rtu ncu tego dziesiecioiecia. innynii siowy, w pierw szej polow ie lat 80. odnotowano
14 12 istotmj realmt aprecjacje, po ktorej nast^pila prawie identyczna pod wzgi^dem wielko-
Meksyk 8 8 sci deprecjacja w drugiej poiowie lat 80. Jak widzieiismy wczesniej, ta potsjzna znriana
25
ma swe zrodia w' w ahaniach nom inalnego kursu waiutowego i jest na tyle uderzaj£|ca,
Unia Europejska 29
ze zostaia nazw ana „cyklem d o la ra” kib bardziej obrazow o „tancem doiara”.
Chiny 3 13
Zauwazmy, ze podobne, iecz mniejsze fluktuacje doiara nriaiy miejsce od poiowv
6 Cj
Japonia
90,, kiedy to w okresie od 1995 do 2001 r. odnotowano wzrost o 25%, a nasttjpnie
Pozostaie kraje azjatyckie-' 14 11

iniie 26 22
L' Ponizsze poj^cia mogif byc uzywane zam iennie z pojtjciem w zglednej eeny dobr ameiykanskich
' Azja bez Japonii i Chin. idniesieniu do een dofar zagranicznych:
Z irk llo : „S u rve y of Current Business" 2007, kw iecien, tabeia F3. * reainy wieiostronny kurs walutowy,
- sre d n i wazony (poziom em handlu) realny kurs waiutowy,
15 Czy realna aprecjacja m oze m iec nnejsce bez nominainej aprecjacji? Czy nominalna aprecjacja ■' realny efektywny k u rs walutowy.
m oze m iec m iejsce bez realnej aprecjacji? (O dpow iedz na obydwa pytania brzrni ,,tak ’). ■i' D a n e przedstaw ione na w ykresie ob ejm u ja o k res od 1973 r., gdyz w ielostroim y realny kurs
16 Gdyby stopy inflacji byiy rowne, stosunek P / P* bylby staiy, a e i E zmieniaiyby sie w ten sam walutowy, wyiiczany p rzez amerykanski bank centralny (F e d e ra l R eserve B oard) dostepny jest do-
sposob. piero od tego roku.
 Rozszerzenia. Gospodarka otwarta Rozdziat 18. Otwartosc rynkow dobr i rynkow finansowych 583
582

W vobrazenie o ich ro zm iarach daje p o row nanie z sum ^ w artosci eksportu i im-
t u Stanow Zjednoczonych, k to ra w 2005 r. wyniosta 3,3 bln dol., co daje 9 inld dol.
1,20 — ennie. Zalozrny, ze jedynymi transakcjam i na rynku waiutowyrn wyrazonymi w do-
ach byiy, z jed n e j strony, tran sak cje am erykanskich ek sp o rtero w sprzedajacych
uuct| w alut^ tizyskanac w form ie d o chodu, a z drugiej - tran sak cje am erykahskich
im porterow kupujticych obccj, w alute p o trzeb n q irn do nabycia zagranicznych dobr.
’\
H W takiej sytuacji w olum en transakcji dolarowych na rynkach walutowych wyniosiby
9 mld dol. dziennie, co stanowi okoio 0,5% faktycznych dziennych obrotow w dola-
15 1,0b
ts rach (1,7 bln) na tych ryn k ach 19. Te obliczenia w skazuja, ze zdecydow ana wiekszosc
i
transakcji zawartych na rynkach waiutowych dotyczy kupna i sprzedazy zagranicznych
1,00
v\ A aktywow finansowych, a nie handiu miedzy krajam i. P onadto w oium en transakcji na
i/v rynkach walutowych jest nie tylko wysoki, lecz takze rosnie w coraz szybszym tem pie.
0,95 I
\a .
O d 2001 r. w zrosi on ponaddw ukrotnie. Ta aktywnosc odzw ierciedla przede wszyst-
\ III kim wzrost liczby transakcji finansowych, a nie wzrost w olum enu wymiany handlowej.
Z punktu w idzenia caiego kraju otw arcie rynkow finansowych pocic|ga za sobci
/v
0,85
dodatkowq. wazn^ konsekwencjtj. Umozliwia pahstw u zarzcjdzanie nadwyzkc| bt|dz de-
ficytem handlowym . Przypom nijm y sobie, ze kraj, ktoiy utrzym uje deficyt handlowy,
^ ^ — ,— |— ^— | | |— p -T — |— |— | | t [ j I [— | [ | i TT I 1 I i i I kupuje za g.ranic;\ w i^cej, niz sprzedaje. W celu roziiczenia roznicy mi^dzy kupnem
1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 a sprzedazc| m usi z atem pozyczac srodki od innych krajow . Panstw o zapozycza sitj,
Rok p r6 b u jc |C zachqcic zagranicznych inw estorow do zwicjkszenia posiadanych przez nich

Po duzej realnej aprecjacji dobr amerykanskich w pierwszej pol

;owie lat 80, XX w , nastcjpiia duza realna depreejacja w drugiej p otow ie lat zasobow krajowych aktywow - w efekcie do udzielenia krajowi pozyczek.
80. Ta g w a fto w n a zmiana w latach 80. nazywana je st czasem „ta n ce m dolara Przyjrzyjmy si^ teraz biizej relacji mi^dzy strum ieniam i handlu a strum ieniam i fi-
ilu s tra c ja 18.5. W ielostronny reainy kurs dolara po 1973 r. nansowymi. W dalszej kolejnosci przeanalizujemy determ inanty strum ieni finansowych.

systematyczny spadek, W ielu ekonom istow zastan aw ia sie, czy nie znalezlism y sie
w trakcie drugiej pow aznej zmiany, drugiego cyklu dolara. W kolejnych rozdzialach
w rocim y to tych fluktuacji, p rzeanalizujem y ich z ro d ia i spraw dzim y ich wpiyw na Bilans ptatniczy
deficyt handlowy i aktywnosc gospodarcz£|.
Transakcje pahstw a z pozostaiym i krajam i, obejm uj^ce strum ienie handiu i strum ie-
nie finansowe, wykazywane Sc| w zestaw ieniu rachunkow nazywanym bilansem p la t-
niczym. Tabela 18.3 przedstaw ia bilans piatniczy Stanow Z jednoczonych za 2006 r.
Sklada sie; o n a z dwoch cz^sci oddzieionych lini^. D alej b^dziem y odwoiywac si^ do
18.2. Otwartosc rynkow finansowych
transakcji znajduj^cych siq powyzej linii lub ponizej linii.

O tw arcie rynkow finansowych umozliwia inw estorom grom adzenie aktywow zarow no
Rachunek obrotow biezqcych
krajowych, jak i zagranicznych. U m ozliw ia to dywersyfikacje portfeli inwestycyjnych,
spekulacje na zm ianach zagranicznych i krajow ych stop procentow ych czy kursow
Transakcje um ieszczone powyzej iinii dotycz^ platnosci przekazanych za granic^ lub
walutowych itp.
Inw estorzy dywersyfikuj^ i spekuluj^. Poniew az kupno i sprzedaz zagranicznych otrzymanych z zagranicy. Scj one nazywane operacjami na rachunku biezqcym.
aktywow oznacza kupno i sprzedaz obcych w a ta t (foreign exehange), w olum en trans-
akcji na rynkach walutowych wskazuje na wag«j mitjdzynarodowych transakcji finanso-
wych. N a przyklad w 2005 r. rekordow y dzienny swiatowy w olum en obrotu na rynkach 15 Dzienny wolum en transakcji na rynku vvalutowym dotycz^cym dolara wynosi 1,7 bln dol. Dzien-
ny w olum en h a n d lu zagranicznego Stanow Z jednoczonych je s t rowny 9 nild dol. (0,5% w olum enu
walutowych wyniosi 1,9 bln dol., a 90%' tych transakcji (1,7 bln dol.) dotyczyio dolara. transakcji zaw ieranych n a rynku w alutow ym ).
 Rozszerzenia. Gospodarka o iw a rta Rozdzia) 18, O twartosc rynkow dobr i rynkow finansowych
584 585

Tabela 18.3. Bilans handlowy Stanow Zjednoczonyci ' r. (w mld d

saldo dla Stanow Zjednoczonych w 2006 r. byto rownei —783 — 9 — 84 = —856 mld
R a ch u rie k b ie zq c y dob (okoio 6,4% PKB).
1437
Eksoort
2200
import
-0 6 3 achunek finansow y
Bilans hanoiowy (deticyt -- ■a ili

Otrzyi'nany dochod i invvestycji kapitolovvycn 620

629 akt, ze w 2006 r. Stany Zjednoczone wykazywaty deficyt na rachunku bieztjcym w wy-
Wypiacony dochod z inwestycji kapitaiovvych
-3 rkosci 856 mld dol. sugeruje, ze m usiaiy pozyczyc 856 rnid dol. od iniiyeh pahstw
Saldo dochodovv z mwestycji fzl
-8 4 ub ze saldo aktywow am erykanskich, znajdiiji|cych sie w rekach zagranicznych in-
Saldo vansfeiow biezacych (3)
-866
estorow, musiaio wzrosn^c o 856 mid dol.)21. D ane znajdujqce sie ponizej linii (ta-
Saldo rachunku biezgcega Ideficyt -- — ) ( l ) i (2) - O )
beia 18.3) pokazuja, w jaki sposob do tego doszio. O peracje wyszczegolnione ponizej
R ad itine kfii .. . ----------------------------------- linii nazywane sri Iraiisakcjaini na rachunku finansowjm.
Wzrost vvarto 1764 Wzrost wartosci aktywow amerykanskich, bedatcych w posiadaniu zagranicznych
w rekach obyvvaiov innyca pLiiu;.vv ■i;
obywateli, wyniosi 1764 mic! ciob: zagraniczni inwestorzy (osoby pryw atne, rzady lub
Wzrost wartosci akiywow zagranicznych znajdiijqcych sip 1049 banki centralne) zakupiiy akcje, obligacje i inne aktywa amerykanskie o wartosci
w rekach obywateli amerykahskich (5)
715 ! 764 mld dol. Rownoczesnie doszlo do wzrostu wartosci aktywow zagranicznych po-
Saldo rachunku fmansowegc (deficyt -- - ) (4) - |b)
141 siadanych przez Stanv Z jednoczone o 1049 m ki dol.: amerykanscy inwestorzy (prywat-
Rozbieznosc statystyczna
ni i publiczni) nabyli zagraniczne akcje, obligacje i inne aktywa o wartosci 1049 mld
Zrodio: „Survey of Current Business", kwiecieft 2007. dol. Wynikiem tych transakcji byi w zrost zagranicznego zaciiuzenia Stanow Zjedno-
czonych (w zrost wartosci amerykahskich aktywow, posiadanych przez zagranicznych
» Pierwsze dwa wiersze dotycza eksportu i importu dobr oraz uslug. Eksport ger obywateli, pomniejszony o wzrost wartosci aktywow zagranicznych, posiadanych przez
rtije piatnosci z zagranicy, a import piatnosci wysyfaae za gxanicsj. W 2006 r. im- obywateli Stanow Zjednoczonych) nazywany rowniez przeplywami kapitalow ym i net-
port przewyzszaf eksport, prowadzqc w ten sposob do deficytu bilansu handlow ego lo, ktore w tym przypadkn byiy rowne 1764 - 1049 = 715 rnki dol. Saldo przepiywow
w wvsokosci 763 mld dol. (okoio 5,8%' PKB Stanow Zjednoczonych). kapitaiowych nazwac m ozna rowniez saldem rachunku finansowego: dodatnie saldo
• E k sp o rt i im port nie sq jedynymi zrodiam i p iatnosci w relacjach zagranicznych. przepiywow kapitaiowych nazywane jest tez nadwyzk^ a a rachunku finaiisowym, na-
O bvw atele Stanow Z jednoczonych otrzym ujq dochod z inwestycji kapitaiowych tomiast ujernne saldo przepiywow kapitaiow ych deficytem na rachunku finansowym.
z tytuiu posiadanych zagranicznych aktywow, a obywatele innych panstw otrzymuj^ Innyrni stowy, Stany Z jednoczone w 2006 r. utrzymywaiy nadwyzktj na rachunku finan-
d och o d z kiwestycji kapitaiow ych z tytuiu posiadanych aktywow amerykanskich. sowym w wysokosci 715 m id doi% .
W 2006 r. amerykanski dochod z inw estycji kapitaiowych z tytuiu p o siadany Powstaje pytanie, czy saldo przepiyw ow kapitaiow ych (iub tez nadwyzka na ra-
aktywow zagranicznych wyniost 620 mld doJ., a piatnosci na rzecz obywateli innych chunku finansowym) pow inno byc row ne deficytowi na rachunku biez^cym (ktorego
pahstw wyniosiv 629 mld dol. O stateczne saido wyniosto wi^c m inus 9 m ld dol. wartosc wyniosia 856 m ld doi. w 2006 r.)? Teoretycznie, tak; praktycznie, nie.
• W reszcie, kraje wypiacaja srodki lub otrzym uja srodki z tytuiu pom ocy zagranicz- O bliczenia dotycz^ce transakcji na rachunku biezt|cym i n a rachunku kapitaio-
nej; saldo tych piatnosci ksitjguje si§ ja k o sald o tran sfero w blezqcych. W 2006 r. wym sti o p arte na roznych zrodiach. C hociaz pow inny prow adzic cio takich samych
wynioslo ono m inas 84 mld dol. Wartosc ta jest ujemna, gdyz Stany Z jednoczone wynikciw, to zazwyczaj tak sitj nie dzieje. W 2006 r. roznica mitjdzy nimi (rozbieznosc
(zgodnie z utartym zwyczajem) byiy piatnikam i n e tto poinocy zagranicznej. statystyczna) wyniosfa 141 m ld dok, czyli 20% w artosci rachunku biez£|cego. Jest to
kolejny dowod na to, ze nawet w przypadku tak bogatego kraju, ja k Stany Zjednoczone,
Suina platnosci netto wypiaconych zagranicy i otrzym anych z zagranicy, nazywa dane ekonom iczne dalekie sq. od doskonaiosci. (K w estia popraw nosci pom iaru prze-
jest saidein rachunku hiezqcego. Jezeli piatnosci netto z zagranicy sas dodatnie, m o\ jawia siej rowniez w inny sposob. Sunra deficytow na rachunkach biezc|cych wszystkich
rny, ze kraj utrzymuje nadwyzk^ n a rachunku biez*|cyni; jesii saldo je st ujem ne, ki panstw swiata powinna byc rowna 0: deficyt jednego kraju pow inien odzwierciedlac siq
utrzymuje deficyt n a rachunku biez^cynr". Sumuj^c wszystkie piatnosci zagraniczr...
io b n ie , jesli w ydajecie wisjcej n i i zarabiacie, m usicie sfinansow ac pow staiq w ten sposob

2:1 Czy kraj raoze utrzymywae delicyt handlowy bez deficytu na ra chunku biez^cymV A deficyt ij utrzyrnujaey deficyt na rachunku biez^cym m asi go sfinansow ac d o d a tn im i wpfywami
rach u n k u biez;|cym bcz deiicyUi handlowego? (O dpow iedz na oba pytania brzm i: tak). /ynii. A lternatyw nie, rausi utrzymywac nadwyzktj n a racbunku finansowym .
 Rozszerzenia, Gospodarka otwarts Rozdzial 18. Otwartosc rynkow dobr i rynkow finansowych 587
586

w nadwyzkach wszystkich pozostalych panstw. Jednak dane tego nie potwierdzaj^. rachunku biez^eym, grom adzac system atycznie coraz witjcej zagranicznych aktywow.
bysmy zsumowali opublikow ane dane, dotycz^ce deficytow na rachunkach biez; Dzieki tem u obecnie kraj ten m a pokazne zasoby aktywow zagranicznycli i otrzym uje
wszystkich krajow, to okazaloby sie, ze na swiecie utrzymuje si<? jed e n wielki defic laczne dochody kapitalow e od innych krajow. Tabela 1 przedstaw ia PKB, PNB iw y-
Skoro przyjrzelism y si^ rachunkow i biezacem u, m ozem y teraz wrocic do b ...... "■■igrocizenia n e tto czynnikow produkcji za la ta 1989-1994.
p o rn szo n ej w rozdziale 2, a m ianow icie do roznicy m iedzy PKB (m ia r^ p ro d u k c Zw roccie uwag§, o iie PN B przewyzsza PKB przez caiy okres oraz jak po 1989 r.
w ykorzystyw anej przez nas do tej pory) a PN B (k o lejn ^ m ia r^ p rodukcji i^cznej' nalaly w ynagrodzenia n etto czynnikow produkcji. W ynika to st^d, ze Kuwejt m usiai
O m ow ienie tego problem u znajduje sitj w ram ce 18.2, )kryc swoim sojusznikom czesc kosztow' wojny w Z atoce Perskiej, k to ra toczyta si^
w iatacli 1990-1991, oraz odbudow y kraju po jej zakonczeniu. W ydatki te sfinansowa-
) dzieiki deficytowi tia rachunku biezqcym (tzn. dzi^ki redukcji posiadanych aktywow
zagranicznych netto). To z kolei doprow adziio do spadku dochodow kapitaiowych, co
snow odow alo spadek v.'ynagrodzeh n e tto czynnikow produkcji.
PKB a PNB: Przykfad Kuwejtu
Po zakohczeniu wojny w Z atoce Kuwejt odbudow ai swoja pozycj^ w utrzymywa-
S Czy w artosc dodana w aospodarce otw artej pow inna byc zdefiniow ana jako: nych aktywach zagranicznych. O becnie dochody n etto z zagranicy przekraczaj^ 10%
PKB.
I
§2 • krajow a w artosc dodana (tj. w granicach danego kraju),
. PKB, PNB i wynagrodzenia netto czynnikow produkcji w Kuwejcie w latach 1989-1994
• w artosc d o dana w ypracowana przez czynniki produkcji btjdc|ce w posiadaniu k ■■
jowych podm iotow ?
r io k PKB PNB W y n a g ro d z e n ie e z y n n ik o w p ro d u k c ji n e tto
1989 '! 143 9616 2473
Powyzsze definicje nie oznaczajcj. tego samego: czqsc produkcji krajowej wytwar: ■■■ 1990 5328 7560 2232
na jest przez kapitai zagraniczny, a cz^sc produkcji zagranicznej z kolei w ytwarzt ■ 1991 3131 4669 1538
jest dzieki kapitaiow i rodzim em u. 1992 5826 7364 1538
K azda z powyzszych definicji jest prawidiowa, a ekonom isci korzystajq z obydi 1993 7231 8386 1151
P ro d u k t K rajm ry B ra iio (PK B ) je s t m iarfj w ykorzystyw an^ p rzez n a s do tej p( 1994 7380 8321 941
i odnosi si^ do krajow ej w artosci d odanej. P ro d u k t N arodow y B n itto (PNB) do
Uwaga: Wszystkie wartosci podane w dinarach kuwejckich. 1 ciinar = 3,87 dol. (2007).
czy w artosci dodanej wypracowanej przez krajow e czynniki wytworcze. A by prze ■.■
Zrodlo: IMF International Financia! Statistics,
od m iary PKB do PNB, nalezy dodac do PK B w ynagrodzenie czynnikow p ro d u l . .■
otrzym ane od obywateli innych krajow, a nast^pnie odjt|c piatnosci z tytuiu wynag:
dzenia czynnikow produkcji przekazyw ane za granice. Innym i siowy, PN B je st row ; ■ .
PK B pow iekszonem u o w ynagrodzenia n e tto srodkow produkcji. C hociaz w chvd'ii
obecnej PK B jest najcz^sciej nzywanq miar% to do poczaitku lat 90. X X w. najcz§sc:ej Wybor miQdzy aktywami krajowymi a zagranicznymi
wykorzystywano miarej PNB. O becnie z poj^ciem PNB wciqz m ozna sie sp o tk a c w j j
blikacjach prasowych i naukowych. O tw arte rynki finansow e oznaczaj<|, ze ludzie (lub instytucje finansow e dziaiaj^ce
D la wi^kszosci krajow roznica misjdzy PN B a PKB jest zwykle niewieika, gdyz \ . w ich im ieniu) muszq. podj^c decyzj^ finansowjj.: utrzymywac aktywa krajow e czy za-
graniczne?
nagrodzenia netto czynnikow produkcji w zajem nie si^ znosza. W przypadku S tanou
Zjednoczonych roznica micjdzy PKB a PN B w 2006 r. wyniosla 30 mld d o l, co stanowi O kazuje siq, ze m usim y zastanow ic si^ n a d podj^ciem przynajm niej dwdch kolej-
zaledw ie 0,2% PKB. (N a tle danych historycznych je st to wyj^tkowo m aia kwota, ale nych decyzji, a m ianow icie, czy utrzym ywac waluf§ krajow ^ czy waiut§ zagraniczn^,
w przypadku Stanow Zjednoczonych roznica ta nigdy nie przekroczyla 1% PKB). ■oraz czy utrzymywac oprocentowane aktywa krajow e czy zagraniczne.
Sc| jed n ak wyj^tki, do ktorych nalezy Kuwejt. Kiedy w Kuwejcie odkryto zloza rcpy Pamiqtajmy jed n a k o tym, ze ludzie utrzymujq. gotowke po to, by moc uczestniczyc
naftow ej, rz£|d postanowii zaoszcz^dzic czqsc dochodow pochodz^cych z jej sprzed; w transakcjach. D la osoby m ieszkajqcej w S tanach Zjednoczonych, ktorej transakcje
z przeznaczeniem na zagraniczne inw estycje. M ialo to zapew nic doch o d przysziyni zaw ierane przed e wszystkim lub tylko w dolarach, posiadanie obcej w aluty nie m a
p o k o len io m , gdy zioza ropy si^ w yczerpi^. K uw ejt utrzym yw ai duztj. nadw yzk^ :. wi^kszego sensu. Z agraniczne waluty nie m og^ bow iem byc wykorzystywane do lina-
lizowania transakcji w S tanach Z jednoczonych. Jesli celem je st posiadanie aktywow
23 Niektorzy ekonom isci spekuluj^, ze odpow iedz tkwi w n iezarejestrow anym h a n d lu z Mar-'.ja- zagranicznych, to utrzym yw anie obcej w aluty jest rnniej korzystne niz utrzymywanie
nam i. Wi^kszosc jest jed n ak zdania, ze wyjasnieniem bl?dy pomiaru.
 Rozszerzenia. G ospodarka o tw a rta
588 Rozdziat j 8. Otwartosc ry n k o w dobr i rynkow finansowych
589

zagranicznycJ] oprocentowanych obligacji. To zas oznacza, ze nasze decyzje sprowa- brytyjsk^ i am eiykahska stope procentow^; musicie tez ocenic, co vvaszym zdaniem
dzaja si^ do jeclnego tylko wyboru - mitjdzy krajowymi i zagranicznymi oprocentowa- stanie sie z kursem wymiany w ciagu najblizszego ro k irb
nymi aktywami24.
Przyjmijmy, ze si\ to obligacje krajowe lub zagraniczne z rocznym term inem wyma- Przyjmijmy te ra z takie sam o zalozenie co w rozdziale 14, kiedy analizow alism y
galnosci. Rozwazmy wybor misjdzy amerykanskimi i brytyjskimi rocznymi obligacjami ybor mi^dzy krotko- a diugoterm inowym i obligacjami oraz mi^dzy obligacjami a ak-
z punktu w idzeaia amerykaiiskiego inwestora. ami. Z aiozm y. ze wam i innym inw estorom zalezy jedynie na oczekiw anej stopie
vrotu i w zwifjzku z tym, chcecie inwestowac wyiqcznie w aktywa o najwyzszej ocze-
• Zaiozm y, ze podjeliscie decyzj^ o zakupie amerykanskich obligacji. N iech i. btjdzie ’^wanej stopie zw rotu. W tym przypadku, gdyby p o rtfel inwestycyjny m ial si$ skiadac
nominaliici stopt), procentow a w Stanach Z jednoczonych. Ilustracja 18.6 pokazuje, z amerykanskich oraz brytyjskich obligacji, oczekiwana stopa zw rotu dla obydwu in-
ze kazdy dolar zainwestowany w amerykariskie obligacje przynosi zysk w wysokosci strumentow m usiataby byc rowna. Innym i slowy, z pow odu arbitrazu musi zachodzic
1 + i. doiarow w nastepnym roku (przedstaw ia to strzaika skierow ana w praw o, tst^pitjcj.ca relacja:
w gorriej czesci rysunku).
9 Teraz zalozmy, ze zdecydowaliscie si^ zainwestowac w obligacje brytyjskie. W ceiu
( l + i,) = ( £ r ) ( l + i(* ) f - L ] .
nabycia brytyjskich obligacji m usicie najpierw zakupic funty. N iech £ oznacza
nom inalny kurs walutowy dla doiara w zgiedem funta. Z a kazdego dolara otrzymu-
jecie E funtow (przedstaw ia to strzaika skierow ana w dol na ilustracji). Po przeksztaiceniach otrzymujemy:

Bok t R a kf+ 1
( l + /f) = ( l + i f ) f A - l (18.2)
1 cj0f. «■*»-- ■ ■ (1 + it) dof. ■ K i+i)
Obligacje amerykahskie
i do'. £td + /£%,) do!.: R ow nanie (1.8.2) nosi nazw^ niezabezpieczonego parytetu stop procentowych lub
prosciej p ary tetu stop procentowych26.
Zaiozenie, ze inwestorzy b^dt| utrzymywac jedynie obiigacje z najwyzsz^ oczekiwa-
nq. stop^ zw rotu, jest oczywiscie zbyt restrykcyjne. D zieje si§ tak z dwoch powodow.
Obiigacje brytyjskie f. funtow

llustracja 18.6. Oczekiwana stopa zwrotu z inwestycji w amerykanskie i bryty'jsfde r oczne otsligacje skarbowe • Pom ija ono koszty transakcyjne. Z ak u p i sprzedaz obiigacji brytyjskich wymaga
zawarcia az trzech odrebnych transakcji, z ktorych kazda generuje pew ien koszt.
• Pomija ono ryzyko. N ie m a pewnosci co do poziom u kursu waiutowego po uptywie
Niech i* oznacza roczn^ nominalna. stop^ oprocentow ania dia brytyjskich ob- roku; posiadanie obligacji brytyjskich jest zatem bardziej ryzykowne w przeliczeniu
iigacji (w funtacli). Po roku otrzym acie E t( l + i*) funtow (p o kazuje to strzaika na dolary niz posiadanie obligacji am erykanskich27.
skierowana w prawo w dolnej czcjsci w ykresu).
N astepnie b^dziecie musieli wymienic otrzym ane fuiitv z powrotem na dolary. Decyzja dotycz^ca tego, czy inwestowac w kraju czy za granic% zalezy nie tylko od stop procen-
owych, lecz takze od przew idyw anych zm ian w kursach walutow ych.
Jesii oczekujecie, ze nom inalny kurs waluiowy w przysziym roku b^dzie ksztaitowa} 36 Siowo niezabezpieczony stosuje si«j w celu o droznienia tej relacji od innej zaleznosci, nazywanej
sie na poziomie £ jj„ tokazdy funt bedzie w art (1 / £ )),) dolarow. W zwiqzku z tyro 'abezpieczonym pcuytetem stdp procentow ych. Isto t^ z ab ezp ieczo n eg o p a rv te tu sto p procentow ych
m ozecie oczekiwac, ze po roku bcjdziecie w posiacianiu Et(\ + /,*)(! / E'‘+l) dolarow nozna zrozum iec w vkorzystuji|c ponizszy przykiad.
z tytuiu kazdego zainw estow anego obecnie d o la ra (pokazuje to strzaika skiero- Z ainw estujcie w roczne obligacje am erykanskie i zatrzym ajcie je d o daty zapadalnosci. B%dz tez
icupcie dzisiaj funty i zainwestujcie w roczne obligacje brytyjskie, umawiajqc sie jednoczesnie z ban-
w an a w gor^). Z a chwil^ do k tad n iej przyjrzyniy sitg tem u w yrazeniu. Ju z te ra z
'dem na sprzedaz funtow w zam ian za dolary za rok po ustalonej z gory cenie (nazywanej tenninowym
zwrocmy jednak uwagsj na jego skutek: oceniajc|c atrakcyjnosc obligacji brytyjskich •airsem w alutowym ).
w p o ro w n an iu z obligacjam i am erykahskim i, nie m ozecie p atrz ec w yl^cznie na Stopa zw rotu z o b u tych alternatyw nych invvestycji, k to ra m oze zostac zrealizow ana w dniu dzi-
'iejszym be.z ryzyka, m usi byc taka sama. Z abezpieczony p a ry te t stop procentowych je st to w aru n ek
■irbitrazu bez ryzyka.
:i Dwa zastrzezenia z rozdziaiu 4. Obywatele obcych panstw zaangazowani w nielegaln^ dziaial- Ryzyko zwi^zane z p o sia d an iem obligacji brytyjskich btplz am eiykanskich zalezy od p u n k tu
nosc czcsto utrzym uja dolary, gdyz iatw o je w vm ienic bez ryzyka w ysledzenia takiej operacji. ■vidzenia. U trzym yw anie brytyjskich obligacji je st bardziej ryzykow ne d la am erykanskiego inw estora,
W czasach bardzo wysokiej inflacji ludzie czasam i wymieniaj^ walutcj krajow^ na obc% (czcjsto na ■latomiast posiadanie am erykahskich obligacji jest bardziej ryzykowne z p u n k tu w idzenia inw estora
dolary), wykorzystuj^c ja nawet w transakcjach krajowych. ■Jrytyjskiego. (D laczego?).
 j i 18. Otwartosc rynkow dobr i r y n k o w finansowych 591
R o z s z e rz e rtia . G o s p o d a r k a o t w a r t a

590

.astosujmy to ro w nanie do przypadku obligacji am erykanskich i brytyjskich.

Jednak z punktu w idzenia cech przepiywow kapitaiowych rniqdzy najwazniejszym mijmy, ze nom inalna roczna stopa procentow a w Stanach Zjednoczonych wyno-
rynkam i finansowymi n a swiecie (N ow y Jo rk , Frankfurt, L ondyn i Tokio) zaioze i%, a w W ielkiej Brytanii 5,0%'. W ktore instrum enty powinniscie zainwestowac?
nie to je s t bliskie prawdy. N iew ielkie zm iany sto p procentow ych i piotki n a tem a Dwiedz jest przedstaw iona ponizej.
przew idyw anej aprecjacji b^dz deprecjacji m og^ w ciagu kilku in in u t doprow adzi
do w ielom iliardowych przeplywow. D la bogatych krajow w aru n ek arbitrazu , przed >ecyzja zalezy od tego, czy oczekujecie deprecjacji funta wzgl^dem dolara w citygu
staw iony w row naniu (18.2), jest dobrym przyblizeniem rzeczywistosci. ln n e kraje ajblizszego roku o wiecej lub m niej, niz wynosi roznica mi^dzy stopam i procen-
w ktorych rynki kapitaiow e sa m niejsze i siabiej rozw iniete, iub kraje, ktore stosuj; )wymi w Stanach Z jednoczonych i W ielkiei B rytanii. W tym przypadku roznica
roznego rodzaju kontrole przeptywu kapitalu, maj^ wieksza swobode w ustalaniu stoi i wynosi 3% (5% — 2% ).
procentowych niz to sugeruje rownanie (13.2). W rocimy d o tej kw estii p o d konie ;zeli oczekujecie, ze deprecjacja funta b^dzie wicjksza niz 3% , to — m im o wyz-
'ej stopy procentow ej w W ielkiej B rytanii - inw estycja w obligacje brytyjskie
rozdziaiu 2 0.
:st mniej opiacaina niz inwestycja w obiigacje amerykanskie. Posiadaj^c w swoim
tfelu obligacje brytyjskie otrzym acie wiekszy zw rot z inw estycji z tytuiu wy-
taconych o dsetek, aie ze wzgl^du na tnaiejj|ca wartosc fu n ta wzgl^dem dolara
Stopy procentowe i kursy walut iwestycja w te instrum enty jest mniej atrakcyjna w porow naniu z instrumentami
merykanskimi.
Przyjrzyjmy sitj uwazniej, co wynika z p a ry te tu sto p procentow ych. N ajpierw prz ezeli oczekujecie, ze deprecjacja fu nta btjdzie m niejsza niz 3% iub naw et m oze
ksztalcam y relacje E t / E '+l do postaci 1 / [1 + (E"H - £ ) / £ J i podstaw iam y do ro 5c do aprecjacji funta, to wtedy obligacje biytyjskie stan^ sitg bardziej atrakcyjne
d am erykanskich (jest to sytuacja odw rotna do om ow ionej wyzej).
n ania (18.2), otrzymuj^c:

(l + it) = --------- -------------------. (18. ; atrzijc na to w inny sposob: jesli obowiazuje w arunek niezabezpieczonego pary-
stop procentowych, a roczna amerykanska stopa procentow a jest o 3% nizsza od
jskiej, to inwestorzy w nadchodz£|cym roku m usz^ oczekiwac przecietnej aprecja-
W ten sposob otrzymujemy relacj^ mi^dzy krajow^. nom inainj| stop^ procentc :)lara wzgltjdem fu n ta o okoio 3%. D latego s£| skionni utrzymywac am erykanskie
(i.), zagraniczn^ nominaln^, stop^ procentow ;| (/*) oraz oczekiwanym tem pem apic- ■ ■;acje m im o ich nizszego oprocentow ania. (K oiejne zastosow anie niezabezpieczo-
cjacji w aiuty krajow ej, ( f ') , — £ ,) / £ . D op o k i stopy procentow e lub oczekiwc ■ *parytetu stop procentow ych przedstaw ione jest w ram ce 18.3).
tem po deprecjacji nie s% zbyt wysokie (powiedzm y, nizsze od 20% roczni.e), dobr ■:
przyblizeniem rownania (18.3) jest nast^puj^cy zapis28:

jp obligacji brazyiijskich

C ofnijmy sitj do w rzesnia J993 r., gdyz b ardzo wysoka sto p a procentow a w Brazylii
Jest to postacpmytetu stdp procentowych, kto r^ nalezy zapam ietac. A rbitraz w - . j u u ' v* !\m czasie pom oze nam ziJustrowac om owione wyzej kwestie. Obligacje brazylijskie
inwestorow przynosi taki wynik, ze krajowa stopa procentowa musi byc rdwna zami- nrzynosz^. zw rot w wysokosci 36,9%" m iesi^cznie. W ydaje siq to bardzo atrakcyjn^
nkzn ej stopieprocentowej, pomniejszonej o oczekiwane tempo aprecjacji waluty krajowei. ■- ■ t£j. w porow naniu z rocznym oprocentow aniem obiigacji am erykanskich n a pozio-
Zauwazmy, ze oczekiwane tem po aprecjacji w aluty krajowej jest tozsam e z oczeki-'. mi'.’ 3% (okoio 0,2%' m iesi^cznie). Czy nie nalezaioby w takim razie kupic obligacji
wanym tempem deprecjacji waluty obcej2<). W zwiazku z tym rownanie (18.4) m ozt „■).: hra/ylijskich?
row niez zinterpretow ane w nast^puj^cy sposob: krajowa stopa procentowa m usi b r lozw azania z niniejszego rozdziaiu podpow iadaja, ze aby podjc|c decyzj^, potrze-
rdwna zagranicznej stopieprocentowej, pomniejszonej o oczekiwane tem po deprecy.^y- huji; cie dodatkow ej istotnej informacji: oczekiwanego tem p a deprecjacji cmzei.ro (na-
■ ■waiuty brazylijskiej w 1993 r.; obecnie w aiuta nosi riazwtj real) w odniesieniu do
waluty obcej.
doiara.
’otrzebujecie tej inform acji, poniew az zgodnie z row naniem (18.3), zwrot w do-
2SWynika to z tw ierdzenia 3 w A neksie 2. zam ieszczonym n a koncu podrecznika.
29Jesli oczekiw ana aprecjacja d o iara w odniesieniu d o fu n ta wynosi 3%, to d ep rec ja c ja nirtw iaiuch z miesicjcznej inw estycjiw brazylijskie obligacje jest rowny: 1 plus brazylijska
wzgledem d o lara row niez wynosi 3%.
 Rozszerzenia. Gospodarka otw arta Rozdziat 18. Otwartosc ryrtkow dobr i rynkow firtansowych
59 2 593

sio p a p rocentow a, podziefcme przez I plus oczekiw ane tem p o deprecjacji cruzeiro zm ian. N ak iad a to isto tn e ograniczenia n a p o te n cjain e odchyienia krajow ej stopy
procentow ej od swiatowych stop procentowych.
w odniesieniu do dolara, czyli:
D o jak ie g o sto p n ia n o m in a in e stopy p ro ce n to w e w duzych k ra ja c h faktycznie
zrnieniaja sip w podobny sposdb? liu stracja 18.7 pokazuje, jak ksztaitow aiy sicj trzy-
-(E l, - E t)i L t\ miesi^czne am erykanskie i brytyjskie nom inaine stopy procentow e (wyrazone w uj^ciu
rocznym ) od 1970 r. N a ilustracji widac, ze zmiany obu stdp byiy ze sobq pow i^zane,
Jak ieg o tem pa deprecjacji cruzeiro pow inienes sie spodziew ac w nadchodzacym choc nie byiy identyczne. W obu krajach stopy procentow e byly bardzo wysokie na po-
m iesi^cu? R ozs^dnym zaiozeniem jest p ro gnoza te m p a deprecjacji w ciqgn najbiiz- czqtku lat 80. X X w. i ponow nie na koniec tego dziesieciolecia (choC tym razem byly
szego rniesicica row nego tem p u d ep recjacji w o sta tn im miesic^cu. Pod k o n ie c lipca znacznie wyzsze w7W ielkiej Brytanii niz w Stanach Zjednoczonych). O d poiowy lat 90.
1993 r. dolar byt w art .100 tys. cruzeiro, a na koniec sierpnia 1993 r. - 134,6 tys. cruze- X X w. stopy procentow e w o b u krajach byiy niskie. Jednoczesnie roznice mi^dzy nimi
iro. S topa aprecjacji doiara w odniesieniu do cruzeiro (hib stopa deprecjacji cruzeiro byty czasam i b ardzo duze: np. w 1990 r. brytyjska stopa p ro cen to w a byia wyzsza od
w odniesieniu do dolara) w sierpniu wyniosia zatem 34,6%. Jesli oczekuje sif, ze takie anierykanskiej o praw ie 7 punktow procentow ych. W koiejnych rozdziaiach wrocimy
sam o tem p o deprecjacji utrzyma si^ rowniez we wrzesniu, to przewidywana m iesi^cr do przyczyn tych roznic i ich potencjainych konsekw encji31.
na sto p a zw rotu z inwestycji w obligacje brazylijskie wyniesie:

2’^®. = 1.017.
1,346 ' 15,0 A
Oczekiwana. m iesi^czna stopa zw rotu z inwestycji w obligacje brazylijskie, wvra-
zona w dolarach, wynosi jedynie (1,017 — 1) = 1,7%, a nie 36,9% , jak sie wydawe
na pocz^tku. Zauwazmy, ze 1,7% niiesieeznie to wci^z znacznie wi^kszy m iesi^cz
zw rot o d oprocentow ania obiigacji araerykanskich (okoio 0,2% ). Pam ietajm y jed n
o ryzyku i kosztach transakcyjnych (wszystkie te eiem enty zostaiy pom iniete podcz. •.
om aw iania w arunku arb itrazu ). Jesli w ezm iem y p o d uw age te eiem enty , inozei
uznac, ze nie naleiy lokowac swoich srodkow w Brazylii.

Stosunek arbitrazu misjdzy stopam i procentow ym i i kursanii waiut, czy to w posaici

wyrazonej row naniem ( 18.2), czy (18.4), b^dzie odgrywai zasadnicz^ rol? w kolejr. ;ch
rozdziaiach. Sugeruje on, ze jezeli kraje nie sa skionne tolerow ac duzych zm ian I vr-
sow walutowych, to krajowe i zagraniezne stopy procentow e btedap zm ieniac si^ rac/.cf
w te n sam sposob, W ezmy krancow y p rz y p a d e k dw och krajow , k to re postanow i'y
utrzym ac dw ustronny kurs walutowy n a stalym poziom ie. Jesli rynki w ierz^ w rea'<-;: Rok
zacj^ tego p orozum ienia, to oczekiw any kurs w alutow y b ^dzie staly, a oczekiw aaa ^topy procentom e w obu p a n stvra ch zm ieniafy s i? w bardzo podobny sposob.

d eprecjacja b^dzie row na zero 30. W tym przypadku w arunek arbitrazu im plikuje ,i.-
J 18.7. Trzymiesi^czne stopy procentowe w Stanach Zjednoczonych i W ielkiej Brytanii po 1970 .
stopy procentow e w obu krajach btjdcj. sie zm ieniac w identyczny sposob. Jak z o b a e z v -
my, w wi^kszosci przypadkow rz^dy nie d eklaruj^ peinego zaangazow ania w utrzyMM-
nie sztywnego kursu walutowego, ale przew aznie staraja. sicj unikac jego gwaltownych
31 Sprawdzcie ostatnie strony najnow szego wydania „The E conom ist”, znajdzcie krotkookresow e
stopy p ro c en to w e w ro zn y ch k ra ja ch i poro w n ajcie je z am erykanskim i. Przyjm ijcie zafozenie, ze
ibowi^zuje w a ru n e k niezab ezp ieczo n eg o parytetu stop procentowych. K to re waluty pow inny uiec
iprecjacji wzgl^dem doiara?
3(1 Jesli E ‘), = E :, to w arunek p a ry te tu stop procentowych im piikuje, ze / = i*.
594 Rozszerzenia. Gospodarka otwarta iozdzia! 18. Otwartosc rynkdw dobr i rynkow finansowych 595

18.3. W n io s k i i w g lq d w ko le jn e rozdziaty • Bilans platniczv uwzglednia wszystkie transakcje danego kraju z reszta swiata. Sal-
do rachunku biezcicego jest row ne surnie bilansu handlow ego, salda dochodow
z tytulu inwestycji i salda transferow biez^cych. Saldo rachunku finansowego jest
Jestesmy teraz przygotowani do przeanalizowania gospodarki otwartej, rowne wpiywom kapitaiow ym z zagranicy, pomniejszonym o wypiaty kapitalowe
kierow ane za granice.
• O tw arte rynki dobr umoziiwiajci konsum entom i firm om dokonywanie w yboru • Rachunek biezacy i rachunek finansowy sej swoimi lustrzanym i odbiciami. Pomija-
miedzy dobram i krajowymi i zagranicznym i. W ybor ten zalezy przede wszystkim ■iqc kiopoty statystyczne, sum a rachunku biez^cego i rachunku finansowego musi
od realnego kursu walutowego (wzgl^dnej ceny d o b r krajow ych w yrazonej w do- byc row na zeru. D eficyt na rachunku biezacym je s t finansowany przez wpiywy
brach zagranicznych). fm ansow e z zagranicy, czyli przez nadwyzke na rachunku finansowym. Podobnie
• O tw arte rynki finansowe um ozliw iaja in w estorom dokonyw anie w yboru m i^dzy nadwyzka na rach u n k u biezacym rnusi byc rowna deficytowi na rachunku finan-
aktywami krajowy'mi i zagranicznymi. W ybor ten zalezy przede wszystkim od ich sowym.
relatywnych stop zwrotu, ktore z kolei stj. uzaleznione od krajowych i zagranicznych • N iezabezpieczony parytet stop procentow ych (iub w skrocie parytet stop procen-
stop procentow ych oraz od oczekiw anego tem pa aprecjacji w aluty krajowej. towych) jest w arunkiem arbitrazu, zgodnie z ktorym oczekiw ane stopy zwrotu dia
krajowych i zagranicznych obligacji, wyrazone w walucie krajowej, m uszi| byc sobie
W rozdziale 19 przyjrzymy sie tem u, co wynika z otw artych rynkow dobr. Rozdzial rowne. Z parytetu stop procentowych wynika, ze krajowa stopa procentow a musi
20 poswi^cony jest otw artym rynkorn finansowym. W rozdziale 21 rozwazymy argu- byc w przyblizeniu row na zagranicznej stopie, pom niejszonej o oczekiwan^ stope
rnenty za i przeciw roznym svstemom walutowym. aprecjacji waluty krajowej.

Podsumowanie Najwazniejsze terminy

• O tw a rte rynki do b r um ozliw iaj^ k o n su m e n to m i firm om dokonyw anie w yboru • G tw artosc rynkow dobr 569
miedzy dobram i krajowymi i zagranicznymi. O tw arte rynki finansowe umozliwiaj^ • Cia 569
inw estorom dokonyw anie wyboru m iedzy aktywam i krajowymi a zagranicznym i. • Kwoty im portow e 569
6 N om inalny kurs walutowy jest cenEj. w aluty krajow ej, w yrazon^ w w alucie obcej. • Q tw artosc rynkow finansowych 569
Z perspektywy Stanow Zjednoczonych nom inalny kurs wymiany mitjdzy Stanam i • Restrykcje kapitaiow e 569
Zjednoczonym i i WieJkcj Biytaniq to cena d o lara w yrazona w funtach. 8 O tw artosc rynkow czynnikow produkcji 569
• N om inalna aprecjacja (w skrocie aprecjacja) to wzrost ceny waluty krajowej, wyra- • Poinocnoam erykanski U k iad W olnego H andlu (N A FTA ) 569
zonej w walucie obcej. Innymi stowy, jest to w zrost kursu walutowego. N om inalna • D obra bedt|ce przedm iotem handlu m iqdzynarodow ego 572
d ep recjacja (w skrocie deprecjacja) to sp a d ek ceny w aluty krajow ej, w yrazonej • Realny kurs waiutowy 574
w walucie obcej. Innymi siowy, jest to spadek kursu walutowego. • N om inalny kurs walutowy 574
• R ealny kurs walutowy to wzglcjdna cena dobr krajowych, wyrazona w dobrach za- • A precjacja (nom inalna) 575
granicznych. Jest on rowny iloczynowi nom inalnego kursu walutowego i krajowego • D eprecjacja (nom inalna) 575
poziom u cen, podzieloneinu przez poziom cen zagranicznych. 8 System stafych kursow walutowych 575
• R ealn a aprecjacja to wzrost wzgl^dnej ceny dobr krajowych, wyrazonej w dobrach • R ew aiuacja 575
zagranicznych (czyii w zrost realnego kursu w alutow ego). R ealn a dep recjacja to 8 D ew aluacja 575
spadek wzgi^dnej ceny dobr krajowych, w yrazonej w dobrach zagranicznych (czyli • R eaina aprecjacja 578
spadek realnego kursu walutowego). 6 R ealna depreejacja 578
• W ielostronny realny kurs walutowy iub w skrocie realny kurs walutowy, je st sred- • D w ustronny kurs walutowy 581
ni^ wazoiic| dwustronnych reainych kursow , przy czym waga przypisana poszcze- • W ieiostronny kursy walutowy 581
golnym krajom jest row na ich udzialom w handlu. • W ielostronny realny kurs walutowy Stanow Z jednoczonych 581
596 Rozszerzenia. Gospodarka otwarta Rozdziai 18, Otwartosc rynkow dobr i rynkow finansowych 597

• Sredni wazony (handlem ) realny kurs w alutowy 581 g. R ealna aprecjacja oznacza, ze krajowe d o b ra stajfj. sie tansze w porownaniu
• Efektywny realny kurs walutowy 581 z dobrami zagranicznymi.
• O bce w aluty 582 2. Wyobrazcie sobie dwie fikcyjne gospodarki: gospodark^ krajow^ oraz zagraniczna.
• Bilans platm czy 583 M ajac dane transakcje w m ie n io n e w punktach a-g, skonstruujcie bilans piatniczy
• Powyzej linii, ponizej linii 583 dla kazdego kraju. Jezeli jest to konieczne, wezcie pod uwagtj blad statystyczny.
• R achunek biezc|cy 583
• D ochod z inwestycji kapitalowych 584 a. G o sp o d ark a krajow a zakupiia od gospodarki zagranicznej rop^ naftow£| za
• Saldo transferow biezc|cych 584 iOO dol.
• Saldo rachunku biezEjcego 584 b. Zagraniczni turysci wydali 25 dol. korzystajcic z krajowych stokow narciarskich.
• Nadwyzka na rachunku biezc|cym, deficyt na rachunku biezj|cym 584 c. Z agraniczni inw estorzy otrzym ali 15 dol. w form ie dywidendy z tytuiu posia-
• Transakcje na rachunku finansowym 585 danych akcji krajowych.
8 Przepiywy kapitaiow e netto 585 d. K rajow i obyw atele przek azali zagranicznvm o rg anizacjom charvtatyw nym
• Saldo rachunku finansowego 585 25 dol.
• N adwyzka na rachunku finansowym, deficyt n a rachunku finansowym 585 e. Krajow e firrny pozyczyiy 65 doi. od zagranicznych bankow.
• R ozbieznosc statystyczna 585 f. Z agraniczni inwestorzy kupiii krajow e obligacje o w artosci 15 dol.
• P ro d u k t Krajowy B rutto (PKB) 586 g. Krajowi inwestorzy sprzedali zagraniczne obligacje o w artosci 50 dol.
• P ro d u k t N arodowy B rutto (PN B) 586 3. Rozwazcie sytuacj^, w ktorej m acie dwa rodzaje obligacji - jed n e w yem itow ane
• N iezabezpieczony parytet stop procentow ych (parytet stop procentow ych) 589
w euro w N iem czech, a drugie w yem itow ane w dolarach w Stanach Z jednoczo-
nych. Przyjmijcie, ze oba instrum enty sa rocznymi obligacjam i rz£|dowymi, ktore
przynoszcj po roku zw rot w wysokosci ich w artosci nom inalnej. Kurs w alutowy
(E ) jest ustalony na poziom ie: 1 dolar = 0,75 euro. W artosci nom inalne zawiera
Pytania i problemy do dyskusji ponizsze zestaw ienie.

Szybki sprawdzian W yszczegolnienie W a rto s c n o m in a ln a Cena

S tany Zjednoczone 10000 dol. 9 6 1 5 ,3 8 doi.

1. W ykorzystuj?tc inform acje zaw arte w tym rozdziale, zaznaczcie ponizsze stwier-
N ie m cy 10000 euro 9 4 3 3 ,9 6 euro
dzenia jako prawdziwe, faiszywe lub niepew ne. D oi^czcie krotkie wyjasnienie.

a. Jezeli nie wyst^puje bic|d statystyczny, to kraje utrzym uj^ce deficyt na rachun- a. O bliczcie nominaliic| stoptj procentow ti dia kazdej obligacji.
ku biez£|cym muszq. wykazywac napiywy n etto kapitalu. b. O biiczcie oczekiw any ktirs walutow y w nadchodz^cym roku, w ykorzystuj^c
b. Chociaz stosunek eksportu do PKB moze byc wi^kszy niz jed en (jak np. w Sin- w arunek niezabezpieczonego parytetu stop procentowych.
gapurze), to taka sam a sytuacja nie m oze m iec m iejsca w przypadku stosunku c. K tor^ obligacje powinniscie kupic, jesli przewidujecie, ze doiar ulegnie depre-
im portu do PKB. cjacji w stosunku do euro?
c. Fakt, ze tak bogaty kraj, jak Jap o n ia, m a tak niewielki stosunek im p o rtu do d. Z aiozm y, ze jeste sc ie am erykanskim i inw estoram i. W ym ieniacie dolary na
PKB, jest dowodem na nieuczciwe praktyki w obec am erykanskich podm iotow euro i kupujecie niemieckci obligacj^, Po roku okazuje si$, ze kurs waiutowy
eksportujqcych dobra i uslugi do Japonii. (E) jest rowny 0,72 (1 dolar = 0,72 euro). Ile wynosi zrealizow ana przez was
d. Z niezabezpieczonego p arytetu stop procentow ych wynika, ze stopy procen- stopa zw rotu w dolarach w porow naniu ze sto p ^ zw rotu, jak^ zrealizowaiiby-
towe powinny byc takie sam e we wszystkich krajach. scie, gdybyscie posiadaii amerykanskc| obligacj^?
e. Z niezabezpieczonego parytetu stop procentow ych wynika, ze przy zaiozeniu e. Czy roznice miqdzy stopam i zw rotu w punkcie d s^ zgodne z w arunkiem nie-
oczekiw anej aprecjacji dolara w zgl^dem je n a nom inalna am erykanska stopa zabezpieczonego parytetu stop procentow ych? Wyjasnijcie dlaczego (tak b^dz
procentow a b^dzie wyzsza od japonskiej nom inalnej stopy procentow ej. nie).
f. B ion|c pod uwagtj definicj^ kursu w alutowego, jak^ przyj^lismy w tym rozdzia-
le, jezeli w alut^ krajow^ jest dolar, a obc<| euro, to nom inalny kurs walutowy
na poziom ie 0,75 oznacza, ze 0,75 do lara jest w arte 0,75 euro.
 R o z s z e rz e m a , Gospodarka otwarta iai 18, Otwartosc rynkow dobr i rynkow finansowych 599

598 __________________________________________________“

c. Jaki jest wpiyw nom inalnej deprecjacji na piace reaine, jesii nom inalne wyna-
Do namysiu grodzenia nie ulegaja zm ianom ?
± Skom entujcie nast^puj^ce zdanie: „W aluta ulegaj^ca deprecjacji wystawia kra-
W yobrazcie sobie swiat skiadaj^cy sitj z trzech rownych pod wzgleelem wielkosci
6. jowq siie roboczij na sprzedaz”.
gospodarek (A, B i C) oraz trzech produktow (odziez, saraochody i kom puterv),
Zatozmy, ze konsumenci w kazdej z trzech g o sp o d arek cfaca wydac tak^ sa alszych przemyslen
kw ot^ na wszystkie trzy dobra. W artosc produkcji poszczegolnych dobr jest po-
d an a w ponizszym zestawieniu. vVyszukajcie w in ternecie dane dotyczcj.ce nom inalnych kursow waiutowych dia
iaponii i Stanow Zjednoczonych. Przydatna i darm ow a kanadyjska strona Pacific
W y s z c ze g o ln ie n ie Exchange Rate Sennce (fx.sauder.ubc.ca) udost^pniona przez W erner A ntw eiler
10 0 b it the Sauder School of Business, University of B ritish Colum bia, umozliwia two-
Odziez

S am ochody
5 10 0 rzenie wykresow o n lin e.
s 10
Kom putery a. N arysujcie w ykres przedstaw iaj^cy zm iany ku rsu je n a do d o lara od 1979 r.
W ktorych okresach w artosc jen a ulegia aprecjacji? W ktorych okresach war-
a. Ile wynosi PKB w kazdym kraju? Jesli Iqczna w artosc PK B je st konsumow;
i zaden z krajow nie zapozycza si^ za granica, to ile konsum enci w poszczes tosc jen a uiegia deprecjacji?
b. Bior^c pod uwagq obecne zalam anie koniunktury w Japonii (choc w m om en-
nych krajach wydadz^ na poszczegolne dobra?
b. Jaki b^dzie bilans handlowy kazdego kraju, jesli zaden z nich nie pozyczt cie pow staw ania podr^cznika m ozna zaobserw ow ac pew ne oznaki poprawy),
granic£|? Jaka b^dzie struktura h andlu na swiecie (tzn. ktore dobro kraj b^c jednym ze sposobow p o b u d zan ia popytu byioby zw i^kszenie atrakcyjnosci
dobr japonskich. Czy w zwi^zku z tym jen pow inien ulec aprecjacji czy depre-
eksportow ai i do kogo)?
c. Bior£|c pod uwagQ odpow iedz w punkcie b , czy kraj A bc;dzie m iai zerowy cjacji?
lans handiowy z krajem B? A co stanie si^ w kraju C? Czy ktorykolw iek z .1 . Jak ksztaitow a! sie kurs je n a przez o statn ich kilka lat? Czy uiegi aprecjacji
jow b^dzie utrzymywai zerowy biians h andlu z jakim kolw iek innym krajen czy deprecjacji? Czy m ialo to pozytywny czy negatywny wpiyw na gospodark^
d. Stany Z jednoczone m aj;| ogrom ny deficyt handlow y. D otyczy to wszvstk japonskcj.?
w aznych p a rtn e ro w handlow ych, ale w p rzy pad kti n iekto ry ch krajow ( Wyszukajcie w internecie najnowsze wydanie „World Econom ic O utlook” (W EO ),
C hin) poziom teg o deficytu je s t znacznie wyzszy. Zalozm y, ze Stany Zj Dubiikowane na stronie M i^dzynarodowego Funduszu Walutowego (wwwimf.org).
noczone likwiduja caly swoj deficyt handiow y. Czy s^dzicie, ze w przypac ' ^ W Zai^czniku Statystycznym odszukajcie tabel^ zatytuiow an^ „Salda n a rachunku
kazdego partnera bilans handlowy wyniesie zero? Czy wyjatkowo duzy d ef • : 3iez£icym”, prezentujc|C£| salda rachunkow biez^cych roznych krajow n a swiecie.
handiowy w przypadku wymiany z C hinam i oznacza, ze Chiny nie dopuszcj : Odpow iadaj^c na pytania zadane w punktach a-c, wykorzystajcie dost^pne dane
do uczciwej konkurencji miedzy dobram i am erykahskim i i chihskimi? za ostatni rok.

i. K urs walutowy i rynek pracy. a. Zwroccie uwagtj na surn^ said rachunkow biez^cych z caiego swiata. Jak wspo-
Przyjmijmy, ze w aluta krajowa ulega deprecjacji (w artosc E inaleje). Zaiozm y ■: ■■ m inalism y w tym rozdziale, sum a w szystkich sald na rach u n k ach biez^cych
wartosci P i P* sq staie. pow inna wynosic zero. Czem u faktycznie je st row na ta sum a? D iaczego obli-
a. Jaki wpiyw wywiera nom inalna deprecjacja n a w zgledn^ cen^ krajowych dobr ■ czona sum a sugeruje, ze zostai popeiniony bi^d pom iaru (tzn. gdyby sum a byia
(tzn. na realny kurs)? Bior^c pod uwag^ wasz^ odpow iedz, zastanow cie :,.e- i popraw na, co by oznaczaia)?
jaki bytby wpiyw nom inalnej deprecjacji n a swiatowy popyt n a do bra krajo\ „" .■: b. K tore rejony swiata si%dluznikam i, a k to re wierzycielami?
c. Porow najcie saido rachunku biez^cego Stanow Z jednoczonych z saidam i ra-
A jak i na krajowcj stop^ bezrobocia?
b. Zakiadaj£|c, ze zagraniczny poziom cen jest rowny P*, iie wynosi cena zagni- 1- chunkow biezt|cych innych rozw ini^tych pahstw . Czy Stany Z jednoczone za-
nieznych dobr, wyrazona w waiucie krajow ej? Jaki jest wpiyw nom inalnej <it*- ci^gajci pozyczki tyiko w rozwini^tych krajach?
precjacji n a cen^ zagranicznych d ob r, wyrazont] w walucie krajow ej? W ja k i; d. Tabele statystyczne w W E O zawieraj<| zazwyczaj prognozy na najblizsze dwa
sposob nom in aina deprecjacja wpiywa n a krajow y indeks cen ko n su m pc'f!-; iata. Przyjrzyjcie si^ prognozom dotycz£|cym said rachunkow biez£|cych. Czy
nych? [Wskazowka. Pami^tajcie, ze krajow i konsum enci kupuj^ zarowno uvr wasze odpow iedzi na pytania zadane w p u n k tach b i c powinny ulec zm ianie
w najblizszej przyszlosci?
b ra zagraniczne (im port), jak i do b ra krajowe].
 Rozszerzenia. Gospodarka oiw arta
600

8 . Swiatowe oszcz^dnosci i inwestycje. 19

Wyszukajcie w internecie najnowsze wydanie „Worid Economic Outlook” (W E ....
publikowane na stronie Mi^dzynarodowego Funduszu W alutowego (www.Iinf.orgj, iynek dolr w gospo »j
W Zat^czniku Statystycznym odszukajcie tabele zatytuiowan^ „Podsumowanie zro-
del i sposobow wykorzystania swiatowych oszczqdnosci”, prezeiituj£j-«i oszcz^dnosci
i inwestycje (jako udziat procentowy w PKB) w roznych krajach na caiym swiecie.
Odpowiadaj^c na pytania zadane w punktach a i b, wykorzystajcie dostepne d"""
za ostatni rok,
a. Czy swiatowe oszcztjdnosci s^ rowne inwestycjom? (M ozecie pom inac niewiel-
kie biedy statystyczne). Odpowiadaj^c na to pytanie, sprobujcie wykorzystac
Podczas pisania tego podr^cznika kraje na cafym swiecie obawialy si«j wyst^pienia re-
wasza intuicje, cesji w Stanach Zjednoczonych. N ie martwila ich sytuacja Stanow Zjednoczonych, lecz
b. Jak amerykanskie oszeztjdnosci rnajt| sitj do amerykanskich inwestycji? Jak
martwity sie o siebie. Recesja w Stanach Zjednoczonych oznaczala dla nich mniejszy
to sitj dzieje, ze Stany Zjednoczone s<| w stanie finansowac swoje inwestycje?
eksport do tego kraju, pogorszenie sie ich pozycji handlowej oraz stabszy wzrost,
(W yjasnimy to dokladnie w nastepnym rozdziale, ale w iasna intuicja powi ■
Czy ich obawy byty uzasadnione'? Czy gospodarka am erykanska rzeczywiscie na-
wain potnoc rozwicizac ten problem ). ptjdza pozostaie gospodarki? Czy recesja w Stanach Zjednoczonych mogtaby rzeczy-
wiscie wywotac recesje w innych krajach? Aby odpow iedziec na te pytania musim y
rozszerzyc anaiize rynku dobr z rozdziatu 3, i uw zglednic otw arcie rynku dobr. Tym
....isnie b^dziemy si^ zajmowac w tym rozdziate.
Literatura uzupetniajqca
* W podrozdziaie 19.1 scharakteryzujem y rownowagsj na rynku dobr w gospodaixe
• Jesli chcielibyscie dowiedziec si^ wifjcej na tem at m i^dzynarodow ego faandlu i eko- otwartej.
nom ii m iedzynarodow ej, przeczytajcie bardzo dobry podr^cznik autorstw a Paula W podrozdzialach 19.2 i 19.3 omowimy wplyw szokow krajowych i zagranicznych
K rugm ana i M aurice’a Obstfeida [wydany te i w j^zyku polskim: Paul R. Krugman, na produkcjtj krajowc} i bilans handlowy.
M aurice O bstfeld, E konom ia miedzynarodowa. Teoria i polityka, w ydanie trzecie W podrozdzialach 19.4 i .19.5 przedstawimy wptyw deprecjacji reainej na produkcje
zm ienione, t. 1 i 2, Wydawnictwo N aukow e PW N, W arszawa 2007], i bilans handlowy.
• Jesli potrzebujecie inform acji na tem at biezqcych kursow praktycznie wszystkich • Podrozdzia! 19.6 zawiera aiternatywny opis rownowagi, ukazuj^c sciste powi^zania
swiatowych walut, zajrzyjcie n a stro n e w w w .oanda.com . mitjdzy oszczednosciam i, inwestycjami i bilansem handlowym.

19.1. Relacja IS w gospodarce otwartej

Gdy zakladalism y m o d el gospodarki zam kni^tej, w ktorej h an d el zagraniczny nie

wyst^powat, nie byio potrzeb y rozroznienia krajowego popytu na dobra i popytn na
dohra krajowe: oba rodzaje popytu odnosity sitj do tego sam ego zjawiska. Teraz takie
rozroznienie je st niezbpdne. Cz«jsc popytu krajow ego jest zgiaszana n a d o bra zagra-
niczne, a cz^sc popytu n a d o b ra krajowe zgtaszana jest przez podm ioty zagraniczne,
Przyjrzyjmy sitj blizej temis rozroznieniu1.

ferm iny „krajowy p opyt na d o b ra ’" i „popyt na do b ra krajowe” brzmiq. p odobnie, lecz nie ozna-
'Czapt te go sam ego. Czesc pop y tu krajow ego zgiaszana jest n a d o b ra zagraniczne. Czesc popytu za-
'• granicznego zgtaszana je s t na d o b ra krajowe.
 Rozszerzenia. G ospodarka o t jty n e jc dobt w g osp o d arce o tw a rte j
603
602

konsumpcji. To sam o rnozemy pow iedziec o inwestycjach: realny kurs walutowy rnoze
Popyt na dobra krajowe
zadecydowac o tym, czy przedsi^biorstw a kupi^ maszyny w yprodnkow ane w kraju czy
W gospodarce otw artej popyt n a d o bra krajow e dany je st tozsam osciai ■/a granica, nie pow inien jed n a k deeydowac o caikowitym poziom ie inwestycji.
To d o b ra w iadom osc. poniew az rriozemy w ykorzystac w yprow adzony w czesniej
Z = C + I + G ~ IM / e + X . (19.1) ' opis konsum pcji, inwestycji i wydatkow rz^dowych. W ynika strjd:

Trzv pierwsze czynniki - konsurapcja (C), inwestycje (/) oraz wydatki rzqdow e (G \ popyt krajowy: C + I + G = C ( Y — T ) + I ( Y , r ) + G.
- tw orz^ krajowy popyt n a dobra. W gospodarce zam kni^tej sum a C + I + G byiaby ( + ) (+ , - )
popytem na d obra krajowe. Z tego wzgledu analizow alism y jak do t^d wyi^cznie C +
Zakiadam y, ze misjdzy konsum pcjtj a rozporzadzalnym d o d io d em ( F - T) istnieje
I + G. M usim y teraz dokonac dwoch dostosowan.
zaleznosc d o d atn ia. Z akiadam y tez, ze zaleznosc mi^dzy inw estycjam i a produkcj^
* Pierwsze: musimy odj<|c im port - cz^sc popytu krajow ego zgiaszan^ na d o bra za- (Y) jest dodatnia, zas miqdzy inwestycjanri a realn^ stopa procentow si (r) jest ujem na.
N adai bedziem y przyjm ow ac w ydatki rz^dow e (G ) jak o w artosc dan^. N ie b^dzie-
graniczne.
W tvm m iejscu musimy byc ostrozni: d o b ra zagraniczne rozniii si^ od krajo- ly wykorzystywac w prow adzonych w rozdzialach 14-17 udoskonalen m odeiu, gdzie
wych, w obec tego nie inozeiny tak po p ro stu pom niejszyc popytu o w ielkosc im- anaiizowaiismy sposob, w jaki oczekiwania oddziatuj^ n a w ydatki. Naszym celem jest
p o rtu (IM )2, Gdybysmy to zrobili, to musielibysmy odj^c jablka (dobra krajowe) od w prow adzanie pewnych zaiozeh kro k po kroku, aby zrozum iec skutki otw artosci go-
bananow (dobra zagraniczne). N a poczatku m usim y przedstaw ic w artosc im portu spodarki; cze.sc poprzednich udoskonaleh m odelu wprowadzim y ponow nie pozniej.
w je d n o stk a c h d o b r krajow ych. In fo rm u je nas o tym l M / e w ro w n an iu (19.1):
przypom nijm y z rozdziatu 18, ze realny kurs w alutow y (e ) zdefiniowany je st jako
cena dobr krajowych, w yrazona w kategoriach do b r zagranicznych. A nalogicznie
m ozna pow iedziec, ze 1 / e oznacza cen^ do b r zagranicznych, w yrazon^ w kate-
Determinanty importu
g oriach d o b r krajow ych. W obec teg o IM ( l / e ) - lub analogicznie I M / e - je st
w artosci^ im portu, wyrazonc| w kategoriach d o b r krajowych. Im port jest cz^scia popytn krajow ego, k to ra zgiaszana jest n a dobra zagraniczne. O d
° D rugie: musimy dodac eksport - cz^sc popytu n a d o b ra krajow e zgiaszan^ przez czego zalezy im p o rt? Zalezy on, rzecz jasna, od krajow ego dochodu: wyzszy dochod
zagranic^. W ielkosc ta jest uj^ta przez z m ie n n ^ Z w row naniu (19.1)3. krajowy prow adzi do wyzszego po p y tu n a w szystkie d o b ra - zarow no krajow e, jak
i zagraniczne. Wyzszy dochod krajowy prow adzi wie:c do wyzszego im portu. Im port
zalezy rowniez od realnego kursu walutowego - ceny dobr krajowych, wyrazonej w ka-
tegoriach dobr zagranicznych. Im drozsze b^dt| dobra krajowe w porow naniu do dobr
zagranicznych - lub anaiogicznie, im tansze btjdq. do b ra zagraniczne w porow naniu
Determinanty C, l oraz G
do dobr krajowych - tym wyzszy b^dzie popyt krajowy na d o bra zagraniczne. Wyzszy
Po w ym ienieniu pierwszych pi^ciu kom ponentow popytu naszym kolejnym zadaniem realny kurs w alutow y prow adzi wi§c do wyzszego im portu. M ozem y zatem zapisac
im port jako:
je st p rzedstaw ienie ich d ete rm in a n t. Z acznijm y od pierw szych trzech: C, I o ra z G,
Jak powinnismy zmodyfikowac nasz wczesniejszy opis konsum pcji, inwestycji i wydat-
kow rz^dowych, gdy zakiadam y teraz, ze gospodarka jest otw arta? O dpow iedz brzmi: IM = IM (Y , e).
niew ieie, jesli w ogole. O tym, ile k o nsum enci decyduj^ sie wydac, n a d a l decyduje (+ , + ) ( i y ‘2)
ich dochod i m aj^tek. Bez w ^tpienia reainy kurs w alutow y wpiywa n a po d zia i wydat-
kow konsumpcyjnych mujdzy dobra krajowe i zagraniczne, jed n ak nie m a oczywistego * W zrost dochodu krajow ego (Y) lub analogicznie w zrost produkcji krajow ej (do-
pow odu, dla k to rego realny k u rs w alutow y pow inien wpiywac n a caikow ity poziom chod i p ro d u k c ja s% n a d a i so b ie row ne w g o sp o d a rc e o tw a rte j) p ro w a d zi do
wzrostu im portu. D o d atn i wpiyw dochodu n a im port przejaw ia si^ w znaku przy-
2 W ro z d z ia le 3 pom inqlem re a ln y k u rs w alu to w y i o d e jra o w a le m 1M, a n ie IM / e. To bylo pisanym Y pod row naniem (19.2).
uproszczenie; nie chciaiem mowic o realnym k ursie w alutow ym i komplikowac wywodu w pierwszych
• W zrost realnego kursu walutowego (e) prow adzi do w zrostu im portu (IM ). D odat-
rozdziaiacli podrecznika. ni wpiyw reainego kursu walutowego n a im port przejaw ia si^ w znaku plus ponizej
? K rajow y pop y t n a d o b ra (C + I + G ) p o m n ie jsz o n y o krajow y p o p y t n a d o b ra zagraniczne
(im port, I M ! e), zwi^kszony o zagraniczny p opyt n a d o b ra krajow e (eksport, X ) rowny jest popyteiwi e w row naniu (19.2). W raz ze w zrostem e rosnie tez IM , lecz m aleje 1 / e. Reakcja
n a d o b ra krajow e, czyii C + 1 + G - IM / s + X .
604 Rozszerzenia, Gospodarka otwa
Rozdziaf 19. flynek ddbr w g o s p o d a rc e otw artej 605

IM / s, czyli wartosci importu wyrazonej w kateg o riach do b r krajowych, nie jc

jednoznaczna, Wkrotce powrocimy do tego zagadnienia.

Determinanty eksportu

E k sp o rt je st czqsci^ popytu zagranicznego, zglaszantj n a do b ra krajow e. O d cze,

zalezy ek sp o rt? Zalezy on od zagranicznego docliodui wyzszy dochod zagranicz
oznacza wyzszy popyt zagraniczny na wszystkie dobra, zarow no zagraniczne, jak i ki
Produkcja, Y
jowe. Wyzszy dochod zagraniczny prow adzi wi^c do wyzszego eksportu. E k sp o rt 2
lezy takze od realnego kursu walutowego: im wyzsza cena dobr krajowych, wyrazo
w k ateg o riach dobr zagranicznych, tym nizszy popyt zagraniczny 11a d o b ra krajow
Innymi siowy: im wyzszy realny kurs walutowy, tym tnizszy eksport.
N iech Y* oznacza dochod zagraniczny (row noznaczny z produkcj^ zagraniczn;
Zapiszem y zatem eksport jako:

X = X (Y \e ).
( +,-) 1 '

Produkcja, Y
• W zrost zagranicznego dochodu (Y*) prowadzi do w zrostu eksportu.
. DD
* W zrost realnego kursu walutowego (s ) prow adzi do spadku eksportu.

Co wynika z pofqczenia tych komponentow?

Ilustracja 19.1 ii|czy przedstaw ione dotqd informacje. N a wykresie pokazany zostal
zwi^zek roznych kom ponentow popytu z produkcjq. Przyjeto zaiozenie, ze pozost; ■ .
zm ienne (stopa procentowa, opodatkow anie, wydatki rza^dowe, produkcja zagranicz ■
v y
oraz realny kurs walutowy) sq. stale. Produkcja, Y
Linia D D na ilustracji 19.1(a) przedstaw ia popyt krajowy (C + I + G ) jako funki i..
produkcji (F). Zwi^zek popytu z produkcjq. jest znany z rozdziatu 3. P aram etr oki ■ •
slaj^cy nachylenie krzywej popytu, zgodnie z naszym standardow ym zalozeniem , j( §
- Naduvyzka handlowa
d o d atn i, lecz m niejszy od 1. W zrost pro d u k cji - lub analogicznie: w zrost dochoou s
c
- zwieksza popyt, lecz mniej niz w prost p ro p orcjonalnie. W odroznieniu od dotych- t:
s. /
czasowych wykresow, zwiazek popytu z produkcj^ (a takze pozostafe zwi^zki w tym BC Yrs
rozdziale) przedstawiarn jako zaleznosc liniow^. Z abieg ten jest wyltjcznie uproszcze-
niem i nie wptywa na wyniki. ^ Deiicyt handlowy ^

Aby uzyskac popyt na dobra krajow e, musimy najpierw odjqc import, co obrazuje
Ptodukcja, Y
w ykres 19.1(b). L inia A A przedstaw ia krajow y p o pyt n a d o b ra krajow e. Odlegfos.c -IK rajow y popyt ria dobra jest rosngc^ funkcjq dochodu (produkcji).

miedzy D D a A A jest rowna w artosci im portu (IM / e). W zwi^zku z tym, ze wielkt •. iH ami (c) Popyt na dobra krajowe uzyskuje si^ po odj^ciu od popytu krajowego w artosci importu, a nast^pnie dodaniu eksportu.
■I Bilans handiowy je st malejQC^ funkcj^ produkcji.
im p o rtu w zrasta wraz z dochodem , odleglosc mi^dzy obiem a liniam i rosnie w raz ze
f e t r a c ja 13,1. Popyt na dobra krajow e a eksport netto
606 Rozszerzenia. Gospodarka ot

607
zwi^kszaniem sie dochodif. Mozemy przedstawic dwie wtasnosci U niiAA, ktore o
sie uiy teczne w dalszej cz^sci rozdziatu. Y = Z.

• A A jest bardziej plaska niz DD: wraz ze w zrostem doch o d u czesc do d atk o \ Uwzgl^dniaj^c om ow ione powyzej kom ponenty popytu na dobra krajowe (Z ),
uzyskujemy:
popvtu krajowego jest zgiaszana na dobra zagraniczne, a eie krajowe. Innym:
wy, gdy dochod rosnie, to popyt krajowy na dobra krajowe rosnie mniej niz tq
popvt krajowy.
• Naehylenie A A jest dodatoie dopoty, dopoki ezesc dodatkowego popytu zgt; Y = C (Y - T) + KY, r) + G - M (Y, e ) / o + X (Y * , e). (13,4)
na jest na dobra krajowe: wzrost dochodu prow adzi do wzrostu popytu 11a d
krajowe. W arunek row now agi okresla produkcje ja k o funkcje wszystkich zm iennych przy-
ji’ tych jak o dane, o d o p o datkow ania, p rzez reainy kurs walutowy, do p rodukcji za-
Musimy tez dodac eksport. Sytuaeje tq przedstawia iiustracja 19.1(c) za por granicznej.
w Z a lezn o sc
bardziej przyjazny ta n ie je s t p ro sta ; ilu stra cja 19.2 p rzed staw ia ja graficznie
sposob.
linii Z Z polozonej ponad linia A A . Linia Z Z obrazuje popyt na dobra krajowe. C
gtosc miedzy Z Z a AA jest rowna eksportow i. Poniewaz eksport nie zalezy od k
wego dochodu (zalezy od dochodu zagranicznego), to odleglosc mi^dzy Z Z a/1/.
stala, co ttumaczy, dlaczego linie te sa rownotegte. Poniewaz A A jest bardziej pt
niz D D , to rowniez Z Z bfjdzie bardziej plaska niz DD.
Na podstaw ie ilustracji 19.1(c) m ozem y scharakteiyzowac zachow anie sie eks
tu n e tto - czyli roznicy mi^dzy eksportem a im portern (X — IM ,/ s ) - jak o fui
d ochodu. Zaiozmy, ze poziom dochodu rowny je st Y. W ielkosc ek sp o rtu danr
odleglosci;|y4C, zas wielkosc im portu o d ie g to sc i^ B , wobec czego eksport netto
jest odleglosciti BC.
Z aleznosc mi^dzy eksportem netto a produkcjt| przedstaw ia na ilustracji 19. -;dj
linia N X (sk ro t od net export)5. E k sp o rt n e tto je st m aleji|c;| funkcjt| produkcji
produ k cja rosnie, wowczas irnport rowniez rosnie, a poniewaz w zrost produkcj (a) j

wplywa na eksport, to eksport netto mateje. O kreslm y symbolem Y n poziom pro

Y
cji, przy ktorym wartosc im portu rowna jest wartosci eksportu, w obec czego ekseovi
n e tto je st rowny zeru. Poziom produkcji przekraczaj£|cy YJB prow adzi do wyzs Produkcja, Y

im p o itu i deficytu handlowego. Poziom produkcji ponizej Y n prow adzi do nizs/ego

im portu i nadwyzki handlowej.

19.2. Produkcja w stanie rownowagi a bilans handSowy s«

Deficyt handlowy

Rynek dobr znajduje sitj w rownowadze, kiedy produkcja krajowa rownajest popj ;o\vi
(krajov/em u i zagranicznem u) na d o bra krajowe:
(b) NX

P rodukcja, Y

4 D!a danego, realnego kursu w aiutow ego (e), w arto se im p o rtu , wyrazona w k ateg o riach ,,/neK ciobr znajduje si^ w rownowadze, kiedy produkcja krajowa je st rowna popytowi na dobra krajowe. Gdy pmdukcja znajduje si^
rownowadze, bilans handtowv moze wykazywac deficyt lub nadwyzk^.
krajow ych ( IM / e), ztnienia sisj d o kiadnie tak, ja k w ielkose im p o rtu (IM).
■Przypomnijray, ze eksport netto jest synonim em bilansu handlowego. D o d atn i e ksport net' ■■■■•
pow iada nadwyzce handlowej, podczas gdy ujem ny eksport n e tto odpow iada deficytowi handlor1 ■. ■
608 Rozszerzenia. Gospodarka otw arta fiozdziat 19. Rynek dobr w gospodarce otwartej
609

Na ilustracji 19.2(a) popyt jest przedstaw iony na osi pionow ej, a produkcja (row-
now azna z dochodem ) na osi poziom ej. Linia Z Z p rezentuje popyt jako fiiiikcjcj p:
dukcji; linia ta jest pow torzeniem lin iiZ Z z ilustracji 19.1, a p aram etr okreslaj^cy jej
nachylenie jest dodatni, choc mniejszy niz 1 .
Poziom p rodukcji w stanie row now agi zn ajduje sie w m iejscu zrow nania popy-
tu z produkcj£|, gdzie linia Z Z przecina li.oie nachylon^ po d k ^tem 45°: rownowa
przedstaw ia p u n k t.4 przy poziom ie produkcji rownym Y.
Ilustracja 19.2(b) zawiera pow torzenie sytuacji przedstaw ionej n a ilustracji 19.1(d),
uwzgl^dniaj^c eksport n e tto jak o m alej^c^ funkcje produkcji. O golnie rzecz bior^c
nie m a pow odu, dla ktorego poziom produkcji w stanie rownowagi (F) pow ioien byc
taki sam, ja k poziom produkcji przy zrownow azonym bilansie handlowym (Yra)6. Po-
' 45°
kazaiem juz, ze produkcja w stanie rownowagi jest zwkizana z deficytem handlowym,
rownym odleglosci BC. W arto zauwazyc, ze wykres ten m ozna by byio przedstawic tak. r Y
by produkcja w stanie rownowagi bvta zwitjzana z nadwyzka handiowa. P rodukcja, Y

Dysponujem y teraz narz^dziami potrzebnym i do udzielenia odpowiedzi na pytania

zadane na poczatku tego rozclziaiu.

13,3. Wzrost popytu (krajowego Sub zegranicznego)

- Deficyt handlowy

W jaki sposob zmiany popytu oddzialujcf_ na produkcj^ w gospodarce otw artej? Z a-

cznijmy od naszego ulubionego przypadku - w zrostu wydatkow rzfj.dowych, a nast^p- NX
nie przejdzm y do nowego problem u - skutkow' zwi^kszenia siej popytu zagranicznego. (b)
Prodakcja, Y
W zrost w ydatkow rzqdowych prowadzi do wzrostu produkcji oraz deficytu handiowego

llustracja 19.3. Skutki wzrostu w ydatkow rzqdowych

Wzrost popytu krajowego
C o si^ dzieje, jesli rzt|d zw i^ksza w ydatki o AG? Przy dow olnym poziom ie pro-
Zalozm y, ze gospodarka przechodzi recesjcj, a rzt|d decyduje sitj zwitjkszyc wydatki,
dukcji popyt jest wyzszy o AG, co przesuw a krzyw^ popytu o AG z Z Z do Z Z '. Punkt
aby podniesc krajowy popyt i produkcj^. Jakie bedci tego skutki dla produkcji i bilansu
row'nowagi przenosi sitg z A d o A ', a produkcja rosnie z Y do Y ’. W zrost produkcji jest
handlow ego?7. wi^kszy od w zrostu w ydatkow rz^dowych: m am y tu efekt mnoznikow'y.
O dpow iedz przedstaw iona jest na ilustraeji 19.3. Linia Z Z na ilustracji 19.3 przed-
D o teg o m iejsca w szystko w ygl^da tak, ja k w przypadku gospodarki zam kni^tej
staw ia pop y t p rzed zw i^kszeniem sie w ydatkow rz:|dow ych. R ow now aga zn ajduje w rozdziale 3. Istniej^. jed n a k dwie wazne roznice.
sitj w p u n k c ie z l, gdzie produkcja row na jest Y. Zalozm y, ze handel jest poczt|tkow o
zrow now azony (nawet, jak juz widzielismy, jesli nie m a powodow, by utrzymywac to
• Wydatki rz£|dowe oddzialuj^ teraz na bilans handlowy. W zwi^zku z tym, ze wydat-
zalozenie). N a ilustracji 19.3(b) mamy wi^c Y = Y Jir
ki te nie w chodz^ bezposrednio ani do funkcji eksportu, ani do funkcji im portu,
krzywa przedstaw iajqca zwitjzek eksportu n e tto i p rodukcji n a w'ykresie 19.3(b)
<]Poziom produkcji w stanie rownowagi jest dany warunkiem rownowagi Y = Z. Poziom produk- nie przesuw a si§. W zrost produkcji z Y do V prow adzi do deficytu handlowego
cji, przy ktorym handel jest zrownowazony, dany jest warunkiem X = IM / e. to dwa rozne warunki. row nego odlegiosci BC: im port rosnie, a ek sport nie zm ienia siq8.
7 Z aczynam y tutaj, p odobnie jak w czesci giow nej podr^czn ik a, od analizy rynku dobr. W yniki,
do ktorych dochodzim y w tej czesci, bijdcj. w duzej m ierze po p raw n e po w prow adzeniu rynkow finan-
sowych i rynku pracy. do ***“ ™ *to-ycl> p . ™ , d a
610 Rozszerzenia. Gospodarka otw art
fiozdzidi 19, Rynek dobr w gospodarce otwartej
611

• W ydatki rzadow e nie tylko generuj^ deficyt handlow y, lecz takze ich wptyw n
Popyt
produkcj^ jest mniejszy niz w przypadku gospodarki zam knietej. Przypomnijm k ra jow y
z rozdziaiu 3, ze im lagodniejsze nachylenie iinii popytu, tym mniejsz^. wartos na aobra

przyjmuje m noznik (gdyby np. Z Z byia poziom a, to m noznik bylby rowny 1). Przy
pomnijiTiy tez z ilustracji 19.1, ze linia popytu Z Z je st bardziej piaska niz lini
popytu w gospodarce zam kni^tej (D D ), O znacza to, ze m noznik w g o sp o d arc
otw artej jest mniejszy9,

Deiicyt handlowy i rnniejszy mnoznik maj^ te sam^ przyczyn^: poniewaz gospodai

ka jest otw arta, zwiekszenie sitj iacznego popytu prow adzi nie tylko do wzrostu popyt,
na dobra
na d o b ra krajowe, leez takze do w zrostu popytu na d o b ra zagraniczne. Jesii wi§ kra jow e
dochod w zrasta, to popyt na dobra krajowe jest nizszy niz w gospodarce zamkni^te
prow adzac do mniejszych efektow mnoznikowych. Poniewaz cz^sc rosn^cego popyt,
zgtaszana jest na dobra im portow ane, to - przy niezm ienionym eksporcie - efekter Y Y'
jest deficyt handiow y10. Produkcja, K
Te dwie konsekwencje s^ wazne. W gospodarce otw artej wzrost popytu krajoweg<
m a nrniejszy wpiyw na produkcje niz w gospodarce zam knietej. O ddziaiuje tez w prze
ciwnym kierunku na bilans handlowy. Im wyzszy stopien otw artosci gospodarki, tyr
mniejszy wpiyw na produkcje i wicjkszy niekorzystny wpiyw na biians handlowy. W ei
my np. Belgie. Jak widzielismy w rozdziale 18, stosunek im portu do PKB jest tam bai
dzo wysoki. Gdy popyt krajowy w Beigii wzrasta, witjksza czqsc wzrostu popytu odno;
sitj do wzrostu popytu na dobra zagraniczne niz popytu, na do b ra krajow e. Skutkier
w zrostu wydatkow rz^dowych jest w tej sytuacji znaczny w zrost deficytu handlow eg
Belgii i niew ielki w zrost belgijskiej produkcji. D ia rzt|du Beigii zw i^kszanie popytn.
krajow ego jest malo atrakcyjnt| form^ prowadzenia polityki gospodarczej. N aw et dl
m
Stanow Zjednoczonych, ktore majq znacznie nizszy stosunek im portu do PKB, wzrost \v >

popytu bedzie zwitpany z pogorszeniern si<j biiansu handlow ego. Produkcja, Y

W a o s t p op ytu zagranic2nego p ro w a d zi rio w zro siu produkcji oraz do n ad w yzki handlow ej.

Ilustracja 19.4. Skutki wzrostu popytu zagranicznego

Wzrost popytu zagranicznego

dobra krajowe obrazuje iin ia Z Z n a ilustracji 19.4(a). Rownowaga nastppuje w punk-
Przyjmijmy teraz, ze produkcja zagraniczna ro sn ie, czyii zwitjksza si^ Y*. M oze t cieyl przy poziom ie produkcji rownym Y. Zaiozm y ponow nie, ze biians handiowy jest
zostac wywoiane przez wzrost w ydatkow rz^dow ych (G *) - tak a sarn^ zm iantj poli zrow nov/aiony, w obec czego na iiustracji 19.4(b) przy pro d u k cji row nej Y ek sp o rt
netto jest rowny zem ( Y - Y rs).
tyki gospodarczej, jaka wlasnie przeanaiizow alism y, tylko m aj^c^ m iejsce za granict
Pam i^tajm y tez, ze aby przeanaiizow ac skutki w zrostu popytu zagranicznego dla pro- Przydatne b^dzie odw oianie si^ do iinii przedstaw iaj^cej krajowy popyt nci dobm
dukcji krajowej, nie musimy wiedziec, co wywoiato w zrost Y*. (C + 1 + G ), b^dc|cej funkcjt| dochodu. Linia ta to D D . Przypomnijmy z ilustracji 19.1,
llu stra c ja 19.4 przedstaw ia skutki zw i^kszenia sie aktyw nosci g o spodarczej za ze nachylenie D D je st bardziej stro m e niz linii Z Z . R o znica m i^dzy Z Z a D D je st
granict} w piyw ajace na krajowt| pro d u k cje i bilans handlow y. Poczqtkowy popyt n rowna eksportowi n etto , w obec czego jesii w punkcieZl bilans handiowy jest zrowno-
wazony, to linie Z Z oraz D D przecinajt| si^ w tym punkcie'b
Rozpatrzm y teraz skutki w zrostu produkcji zagranicznej, AY* (pom ijam y n a razie
11 W zrost wydatkow rzcjdowych wywotuje w zrost produkcji. M noznik jest m niejszy niz w przypac
.linie DD; p o trz e b n a nam b^dzie pdzniej). W yzsza p ro d u k cja zagraniczna oznacza
ku gospodarki zarnknietej.
!“ M niejsza wartosc m noznika i deficyt handlow y ss| wywolane, p rzez to sam o zjaw isko: eztjsc
popvtu krajow ego z g ia s z a n a jest n a d o b ra zagraniczne. j! &D p rz ed sta w ia krajowy popyt na dobra. Z Z p rzed staw ia p opyt n a d o b ra krajow e. R oznica
miedzy nim i jest rov/na deficvtow i handlow em u.
 Rozszerzenia. Gospodarka otw arta Rozdziai 19, Rynek dobr w gospodarce otwartej
612 613

wiekszy popyt zagraniczny, l^cznie z witjkszym popytem zagranicznym na am eryka • W zrost po p y tu zagranicznego (ktory m ogtby byc wywoiany przez tego sam ego
skie dobra. Bezposrednim skutkiem zwiekszenia si$ produkcji zagranicznej jest zwie typu zrniany zachodz^ce za granica) prow adzi cio w zrostu produkcji krajowej oraz
popraw y biiansu handlow ego.
szenie si<j am erykanskiego eksportu o pewnij w ielkosc, ktorti oznaczymy przez /\A";

• d ia d an ej w ielkosci produkcji w zrost e k sp o rtu pro w ad zi do w zrostu popvtu Wyniki te z koiei m aj^ w iele waznych skutkow . Pierwszy i najbardziej oczywisty
am erykanskie dobra o AX, wobec czego iinia przedstaw iaj^ca popyt na do b ra ki to wpiyw szokow popytow ych pojawiaj^cych si^ w jednym kraju n a gospodarki pozo-
jow e jako funkcj^ produkcji przesuw a sie o A X 'z Z Z do Z Z '; staiych krajow. Iin silniejsze s^ pow iazania handlowe mitjdzy krajam i, tym silniejsze
® dla danej wielkosci produkcji eksport n e tto w zrasta o AX, a zatem linia przedsi bpd^ interakcje i w tym wi^kszej liczbie krajow dynamika gospoclarcza b edzie po-
w iaji|ca na ilustracji 19.4(b) eksport n etto jak o funkcj^ produkcji takze przesm dobna. W niosek ten wydaje si^ byc zgodny z faktam i. N a przykiad, witjkszosc pahstw
O E C D doswiadczyla silnego w zrostu gospodarczego w drugiej poiow ie lat 90. X X w.,
sie o AX, z N X do N X '.
p o ktorym w pocz^tkach X X I w. nastijpila recesja. Powi^zania handiow e nie byty
N a ilustracji 19.4(a) nov/a rowtiowaga wyznaczona jest w punkciezl' przy poziorr praw d o p o d o b n ie jedyna przyczyn^ w yst^pienia podobnych fluktuacji. Je st caikiem
produkcji rownym Y'. W zrost produkcji zagranicznej prow adzi do w zrostu produk praw dopodobne, ze sytuacja gospodarcza v/isjkszosci paiistw byla zblizona, gdvz kraje
krajow ej. D roga, kt.6 n | podazajtj impulsy powodujq.ce w zrost, je st oczywistai wyzs te doswiadczyly dziaiania tych samych szokow. W ieie z nich przeszto np. przez cykl „ir-
produkcja zagraniczna prowadzi do wyzszego eksportu d o b r krajowych, co za pom o racjonalnej zywioiowosci” oraz przez taki sam boom inwestycyjny i spadek inwestycji
m noznika zwi^ksza produkcje krajowcj. i krajowy popyt na dobra. co Stany Z jednoczone14. D ostppne dowody sugeruj^ jednak, ze pow i;|zania handiowe
row niez odegraiy w azn^ role.
Co dzieje sisj z biiansem handiowym? Wiemy, ze eksport rosnie. Czy m oze byc je
n ak tak, ze w zrost produkcji krajowej doprow adzi do tak wielkiego w zrostu im por Po drugie, interakcje te w znacznym stopniu kompiikuj<| zadaoia politykom gospo-
ze bilans handiow y pogorszy sitj? Nie: bilans handlow y m usi si<? poprawic. A by zob' darczym, zwiaszcza w przypadku poiityki fiskainej. Przyjrzyjmy sisg tem u problem ow i
blizej.
czyc dlaczego, naiezy przypom niec sobie, ze kiedy popyt zagraniczny rosnie, popyt
do b ra krajow e przesuw a si^ w gore; z Z Z do Z Z '. Je d n a k linia D D , k to ra przedstaw Zacznijm y od nastsjpujacej obserwacji: rz%dy nie lubitj polityki opartej na deficycie
krajowy popyt na dohra jak o funkcj^ produkcji, nie przesuw a si§ 12. Przy nowym po- handlowym i m ajq do tego uzasadnione pow'ody. G iow nym pow odem jest akum ulo-
ziom ie p rodukcji w stanie row now agi, Y ', popyt krajow y je s t row ny odlegtosci D wanie diugu w obec reszty swiata przez kraj, ktory ci^gle doswiadcza deficytu handlo-
a popyt na d o b ra krajowe jest rowny D A '. E k sp o rt n e tto je st wi^c row ny odlegio: wego, a zatem rnusi ponosic wyzsze koszty odsetkow e. Nic w i^c dziwnego, ze kraje
CA', ktora m usi byc dodatnia, gdyz D D musi lezec ponizej Z Z '. Z tego wzglfdu wzrc.st przedkiadajtj zwy'zki popytu zagranicznego (polepszaj^ce bilans handlowy) nad zwyzki
popytu krajow ego (pogarszaj^ce bilans handlowy).
irnportu nie niweluje w zrostu eksportu, a bilans handlow y popraw ia sitj13.
Preferencje te m ogt| m iec jed n a k katastrofalne skutki. Przyjmijmy, ze grupe kra-
jow lt|cz£| b ard zo silne wi^zi handlow e, w obec czego w zrost popytu w jednym kraju
wywoiuje w zrost popytu n a d o b ra produkow ane przez pozostale kraje. Zaiozm y, ze
■■ wszystkie kraje przechodzcj. recesje, a ich bilanse handlow e sa zrow now azone. W tym
Ponownie o polityce fiskalnej
^ przypadku kazdy kraj m ogtby byc b ard zo niech^tny podjeciu krokow zm ierzaj^cych
Jak dot£|d wyprowadzilismy dwa podstaw ow e wyniki. ; . do zwiekszenia popytu krajow ego. W zrost popytu krajow ego wywoiaiby bow iem nie-
. wielki wzrost produkcji i wielki deficyt handlowy. N atom iast kazdy kraj mogiby czekac
* W zrost krajow ego popytu prow adzi nie tylko do w zrostu krajow ej produkcji, iecz , na w zrost popytu za granict|, aby t^ droga uzyskac zarow no wyzsz^ produkcj^, jak
takze do pogorszenia si^ biiansu handlow ego. (Przyglc|dalismy si^ w zrostowi i nolepszenie biiansu handlow ego. Kiedy jed n ak wszystkie kraje czekaj^ na dziaianie
datkow rzc|dowych, ale wynik byiby taki sam , gdybysmy zaiozyli spadek stopy ono- ;'■;' pozostaiych, nic si^ nie wydarzy, a recesja trwac rnoze przez dtugi czas.
datkow ania, wzrost wydatkow konsum pcyjnych itp.). Czy istnieje wyjscie z tej sytuacji? Istnieje - przynajm niej w teorii. M ozna zwifjk-
;.';■ szyc popyt krajow y i produkcje nie wywotuj^c deficytu handiow ego p o d w arunkiem ,
*- Y* bezposrednio wpiywa na eksport. Dzi^ki tem u Y* wykorzystywane jest przy opisie zalezmHO' 5'' ze wszystkie kraje koordynuj^ swoj^ polityk^ m akroekonom icznct zwi$kszaj<£C w tyni
mitjdzy popytem na d o b ra krajow e a produkcj^. Zw isjkszenie si^ Y* przesuw a Z Z w gor§. i\ sainym czasie popyt krajowy (wprawdzie deficyt handlowy w obrebie tej grupy krajow
Y* nie wplywa jednak bezposrednio ani na konsum pcj^ krajow^, ani n a inwestycje krajowe
na krajow e w ydatki rz?tdowe. Dziijki tem u Y* nie je s t wykorzystywane przy opisie zaleznosci mieu/y
krajow ym popytem n a d o b ra a produkcj^. Z w iekszenie si<j Y* nie przesuw a D D . i W r ^ “ niU W)'datk6W iDWeStyCyjnyCh dla dynam iki Sospodarczej w Stanach Zjednoczonych
13 W zrost produkcii zagranicznej zwi^ksza produkcjfj krajow ^ i polepsza biians handlow y.
 Rozszerzenia. Gospodarka otwarta Rozdziai 19, Rynek dobr w gospodarce otvvartej
614 615

nie wystcipi, to pojawi sie deficyt obrotow handiowych z krajam i spoza grupy). Powod 19.4. Deprecjacja, biians handlowy i produkcja
jest oczywisty: skoordynow any wzrost popytu doprow adzi w kazdym kraju do wzrostu
zarow no eksportu, jak i im portu. To praw da, ze zwiekszenie siq krajowego popytu do-
prow adzi do w zrostu im portu, jedoak wzrost im portu zostanie zneutralizow any przez Przyjmijmy, ze rz^d przedsiewzi£|l srodki m aj^ce n a celu doprow adzenie do deprecja-
wzrost eksportu, ktory wywolany zostanie przez zwi^kszenie sie popytu zagranicznego, cji dolara, czyli obnizenia nom inalnego kursu w alutowego. (W rozdziale 20 zobaczy-
K o o rd y n acja jest stow em cz^sto przyw oiyw anym przez. rzatdy, P rzedstaw iciele my, jak rnozna do tego doprow adzic za pom oc;| poiityki pienieznej. Tutaj zaiozymy.
siedm iu najw iekszvch gospodarek sw iata - tzw. g ru p a G 7 (Stany Z jed n o czo n e, Ja- ze rzqd m oze po prostu wybrac odpow iedni kurs walutowy).
po n ia, F ran cja, N iem cy, W ieika B rytania, W iochy i K a n a d a ) - spotykaj£| s i q r e g u - Przypomnijmy, ze realny kurs walutowy dany jest row naniem :
iarnie, by oinow ic sytuacje ekonom iczn^. K o m u n ik aty og iaszan e p o d ko n iec tych
spotkari z rz a d k a tylko nie w spom inaja o k o o rd y n acji. F akty w skazuja je d n a k na EP
bardzo ograniczonrj koordynacje m akroekonom iczm p N iek to re z pow odow przed- E ~ P* '
staw iam ponizej.
R eainy kurs w alutow y, e (eena do b r krajow ych w yrazona w dobrach zagranicz-
• Niektore kraje miaiyby dziatae aktywniej niz Inne i mogq tego nie chciec. Przypusc- nych) jest rowny iloczynowi nom inainego kursu waiutow ego, E (cena waluty krajowej
my, ze tylko n iektore kraje przechodzt| recesj^. K raje, k to re jej nie przechodz^, w yrazona w walucie zagranicznej) i krajowego poziom u cen (P), podzieionem u przez
b^d£| n iech^tne zwi^kszeniu popytu krajow ego. Jesli zas tego nie zrohic|, to kraje zagraniczny poziom cen (P*). W krotkim okresie m ozemy przyj^c oba poziomy cen, P
zwieksza]£|ce popyt doswiadcz^ w wymianie z nim i w zrostu deficytu handlow ego. oraz P*, za staie. O znacza to, ze nom inalna deprecjacja wywoiuje realn^ deprecjacje
M ozem y tez zalozyc, ze n iektore kraje juz dosw iadczaj^ duzego deficytu han- o tej sam ej w ielkosci16. Jesii d o la r d ep recjo n u je w zgi^dem je n a o 10% (n o m in aln a
dlowego. K raje te nie hedcj chciaiy ani obnizac staw ek opodatkow ania, ani zwiek- deprecjacja 10%) i jesii poziom cen w Japonii i w S tanach Z jednoczonych nie zmie-
szac wydatkow budzetowych, gdyz wywoiaioby to pogicjbienie deficytu. m a sie, to am erykahskie p ro d u k ty b ^d ^ o 1 0 % tansze w porow naniu z p roduktam i
• Kraje m ajq silny bodziec do obiecania koordynacjipoczynati, a nastqpnie niedotrzy- wytworzonymi w Japonii (realna deprecjacja 1 0 % )17.
mywania obietnic. Gdy wszystkie kraje obiecaj^ zw i^kszenie wydatkow, poszcze- W jaki sposob reaina deprecjacja wpiynie na am erykansk^ produkcj^ i biians han-
goine k raje m ajit powody, by tego nie zrobic. W te n sposob b e d a korzystac ze diowy?
w zrostu popytu zagranicznego i dzi^ki te m u p o praw i^ swoj^ pozycjtj handiow q.
Jesii jed n ak wszystkie kraje bcjd^ oszukiwac lub nie speiniac skladanych obietnic,
wowczas w zrost popytu b^dzie niewystarczaj^cy, aby zakonczyc recesj^.
Deprecjacja i bilans handlowy: warunek Marshalla-Lernera
Powody te nie s£| bynajmniej abstrakcyjnym wymyslem. K raje U nii E uropejskiej,
k to re sj| scisle zintegrow ane ze sobfj, przez o statn ich 30 lat cz^sto dotykai problem Fowrocmy do definicji eksportu netto:
braku koordynacji, W kohcu lat 70. X X w. n ieudolna p ro b a skoordynow ania dziaian
spow odow aia obawy przed kolejnymi p ro b a m i15. Sam odzielne proby podj^te n a po- N X = X — I M / £.
cz^tku iat 80. X X w. przez Francje; doprow adziiy do w ielkiego deficytu handiow ego
i ostatecznie do zm iany polityid. W pozniejszym okresie witjkszosc panstw zadecy- Zastc|pmy X oraz IM w yrazeniam i uzytymi w row naniach (19.2) i (19.3):
dow aia, ze korzystniej bedzie czekac n a w zrost popytu zagranicznego niz zwiekszac
popyt krajowy. O d tego czasu polityka fiskalna w E u ro p ie byia w niew ielkim stopniu N X = X (Y *, e) - JM (Y , e ) / e.
koordynow ana.

1,1 W zro st n o m in a ln e g o kursu w alu to w eg o E, gdy P o ra z P* sq staie, wywoiuje w zrost kursu

realn eg o e = EP j P * .
15 K raje europejskie m zpoczeiy ekspansjfj fiskalnt} „zbyt pozno”. W czasie, gdy rozpoczeto zwitjk- n W rozdziale 21 przyjrzym y sie skutkom d eprecjacji nom inalnej przy m ozliwym w zroscie cen.
szanie wydatkow, gospodarki przezwyciqzyty juz krvzys. N ie bylo wi^c z ap o trzeb o w an ia n a w zrost Zobaczycie, ze deprecjacja nom inaina prow adzi d o deprecjacji realnej w krotkini, iecz n ie w srednim
okresie.
wydatkow rzitdowych.
 Rozszerzenia. Gospodarka otw; Rozdziat 19. Rynek dobr w gospodarce otwartej
616 617

W zwujzkti z tyrn, ze realny kurs w alutow y (e ) w ystepuje po praw ej stronie • >-ama. ktora wczesniej wykorzystaiismy clo pokazania skutkow wzrostu produkcji za-
n ania w trzech miejscach, to jest logiczne, ze re aln a deprecjacja oddziaiuje na b ■■ranicznej.
handlowy poprzez trzy oddzielne kanaiy. D eprecjacja, po d o b n ie do w zrostu produkcji zagranicznej, prow adzi do wzrostu
ksportu n e tto (przy zaiozeniu, ze warunek M arshalla-Lernera jest speiniony20) przy
• E ksport (X), wzrost - przez realn^ deprecjacj^ amerykanskie p ro dukty staj owolnvm poziom ie produkcji. Zarowno iioia przedstawiaj^ca popyt [Z Z na iiustra-
tansze za granic^. Prowadzi to do wzrostu popytu zagranicznego na am erykar cji 19.4(a)], jak i iinia przedstawiajcjca eksport netto f/V.Y na iiustracji 19.4(b)], prze-
dobra i w zrostu amerykanskiego eksportu. awajp sie w gcJrtj. Rownowaga przesuwa sie z A d o A ', zas produkcja zwitjksza sitj
8 Im port (IM ), spadek - przez realn^ deprecjcicje d o b ra zagraniczne s<.| reiaty :/ Y do Y'. Bilans handlowy poprawia sif na tej samej zasadzie co poprzednio: wzrost
drozsze w Stanach Zjednoczonych, Prow adzi to do w zrostu popytu na dobra nportu wywoiany wzrostem produkcji jest mniejszy niz poprawa bilansu handlowego
jowe i spadku im portu. bezposrednio wywolana przez deprecjacje,
• Wzgl§dna cena dobr zagranicznych, wyrazona w dobrach krajowych (.1 / e), w. Podsumujmy: deprecjacja p n m a d xi do zgiaszania wiekszego popytu -zarow no zagra-
- zwieksza to wielkosc im portu wyrazonq. jako IM / e. Ta sam a wielkosc impc nicznego, ja k i krajowego - n a dobra krajowe. Wzrost popytn na dobra krajowe prowadzi
wanych d obr kosztuje teraz wisjcej (w kategoriach dobr krajow ych)18, -. kolei do wzrostu produkcji krajowej i poprawy bilansu handlowego.
Choc deprecjacja i wzrost produkcji zagranicznej wpiywaj^ tak samo na produkcj^
Abv bilans handlowy poprawiai sie wskutek deprecjacji, ek sport m usi wystai ■rajowa. i biians handlowy, to je st je d n a k inipdzy nim i subtelna, ale istotna, roznica.
ji|co sie zwi^kszyc, a im port w ystarczajijco siej zm niejszyc w celn skom pensow ■Jeprecjacja dziaia poprzez wzgl^dne podrazanie dobr zagranicznych. O znacza to
w zro stu cen dobr importowanych. W arunek, k to ry m u si byc spetniony, aby i jednak, ze ludziom w iedzie si§ gorzej, gdyz musz^ teraz piacic wiecej za importowa-
n a d ep re c ja cja doprowadziia do wzrostu ek sp o rtu netto, znany je si ja k o w a n ne towary. M echanizm ten je st silnie odczuwany w krajach, ktore doznaj^ wysokiej
Marshalla-Lernera (jego wyprowadzenie znalezc mozna w D o d atk u n a koncu deprecjacji. Podczas prob przeprow adzenia wysokich deprecjacji cz^sto dochodzi do
ro z d z ia iu )19. O kazuje si^, ze w arunek te n w rzeczyw istosci jest speiniony, a pe strajkow i zam ieszek, ludzie p ro te stu j^ bow iem przeciw w zrostow i cen d o b r im por-
kom plikacje pojawiaj£| sie tylko po w prow adzeniu analizy dynamicznej. Z tego w: towanych, Tak stalo sitj chocbv w Meksyku, gdzie silna d e p re cjacja peso w latach
d u do k o hca podrpcznika zakiadac bedziem y, ze dep recjacja realna, czyii spad- 1 994-1995 (z 29 centow za peso w listopadzie 1994 r. do 17 centow za p eso w m aju
prow adzi do w zrostu eksportu netto, a zatem w zrostu N X . 1995 r.) wywoiaia duzy spadek poziotnu zycia robotnikow i niepokoje spoieczne21.

Skutki deprecjacji 3o!qczenie polityki kursu walutowego i poiityki fiskalnej

Jak dotcjd przygkpiaiismy sie bezposrednim wpiywom deprecjacji na bilans hand ^rzyjmijmy, ze pro d u k cja znajduje sie na swoim naturalnym poziom ie, iecz gospo-
czyli sk u tk o m przy stalejprodukcji krajowej i zagranicznej . Wpiywu deprecjac iarke dotyka duzy deficyt handlowy, Rzt^d chciaiby zredukowac deficyt handlowy bez
mozna jednak ograniczac do skutkow bezposrednich. Z m iana eksportu n etto W) .-.yv: :!- rnuany poziom u produkcji. Co pow inien zrobic?
na produkcj(j krajowa, ktora nastsjpnie oddziaiywa na eksport netto. Sama deprecjacja nie wystarczy: zredukuje deficyt biiansu handiow ego, aie zwipk-
W zwic|zku z tym, ze skutki d ep recjacji re a ln e j s£| b ard zo p o d o b n e do skn izy tez produkcjtj. N ie zadziaia tez zaostrzenie poiityki fiskalnej: zredukuje bowiem
zw i^kszenia siq; produkcji zag ran iczn ej, m ozem y si§ posiuzyc ilustracj^ 19/'- - *.<j ieficyt bilansu handiowego, ale jednoczesnie zmniejszy produkcje. Co powinien zrobic
-2£|d? Odpowiedz brzmi: wykorzystac odpowiedni^ kombinacj^ deprecjacji i zaostrze-
is Bardziej konkrelnie: gdy cioiar ulega deprecjacji w zgledem jena o .10%, wowczas:
■liapoiityki ftskainej. K om binacje te przedstaw ia iiustracja 19.5.
• amerykariskie towarv b ed :| tansze od tow arow w yprodukow anych w Japonii, co doprow;
w zrostu amerykanskiego eksportu do Japonii;
• tow arv w yprodukow ane w Japonii bedcj. drozsze w Stanach Zjednoczonych. c o doprow;,,.... <-v ■■ " w aru n ek M arshalla-Lernera: przy danej wieikosci p rodukeji deprecjacja realn a prow adzi do
zrostu eksp o rtu netto,
zm iiiejszenia sie amerykanskiego importu z Japonii;
• towary w vprodukow ane w Japonii bedi< drozsze, co doprow adzi d o wzro.stu ich isfczneeo ■■ ■ . Alternatywnym rozwittzaniem d ia zam ieszek jest z^danie w zrostu piac. Jesii je d n a k p iace
przy w olum enie im portu bez zm ian. zrosn^, to wskutek tego wzrosntj. tez ceny dobr krajowych, c o d oprow adzi do m niejszej deprccjacji
19 Warunek ten zostai po raz pierwszy wyprowadzony p rzez A lfred a Marshalla i A bbe L ialnej. Aby om owic ten mechanizm, m usim y przyjrzec sie biizej niz dotychczas stro n ie podazowej.
Stad w zieia sii; jeg o nazwa. •o dynaraiki deprecjacji, plac i cen wrdcim y w rozdziale 21.
 Rozszerzenia. Gospodarka otwarta Rozdzia! 19. Rynek clobr w gospodarce otw artej 619
618

D eprecjacja i zwiazany z nit| w zrost eksportu n e tto na ilustracji 19.5(a) prze-

su w ajajed n ak relacj^ popytu z Z Z do Z Z '. N a tym polega caly problem , gdyz bez
przedsiewzi^cia dodatkow ych srodkow rownowaga przesunie sitj z p u n k tu ^ do A ’,
zas produkcja w zrosnie z Y do Y ’.
• Aby uoikn£|c wzrostu produkcji, rz^d musi zredukow ac wydatki, aby przesun^c Z Z '
z pow rotem do Z Z . K om binacja deprecjacji i zaostrzenia polityki fiskalnej pozwala
polepszyc bilans handlowy przy zachow aniu tego sam ego poziom u produkcji.

Ogolny w niosek wyptywajc|cy z tego przyktadu je st nast^puj^cy: jesli rzad troszczy

sie zardw no o poziom p ro d u k cji, ja k i o bilans handlow y, to b^dzie m usiat wyko-
rzystac zardwno polityk^ fiskaln£|, jak i politykt; kursowjj.22. Przyjrzelismy si^ wiasnie
jed n ej z takich kom binacji. Tabela 19.1 przedstaw ia in n e rozw ijjzania, uzaleznione
11 45 'i'
(a) . od poczj|tkow ego poziom u produkcji i bilansu handlow ego. Spojrzm y np. na prawy
Y Y'
gorny ro g ta b e li: pocz<|tkow a p ro d u k c ja je st zbyt n isk a (innym i slowy b e zro b o c ie
Produkcja, F
je s t zbyt w ysokie), a g o sp o d a rk a boryka sie; z deficytem handlow ym . D ep recjacja
pom oze zarow no zwalczyc deficyt, jak i podniesc produkcj^: zredukuje deficyt han-
dlowy i zwi^kszy produkcj^. N ie uda si^ je d n a k osijjgn^c w te n sposob wtasciwego
poziom u produkcji i ograniczenia deficytu handlow ego. W zaleznosci od w arunkow
poczatkow ych oraz w zgl^dnego wptywu deprecjacji n a produkcj^ i bilans handlowy,
rz£{d m oze uzupetnic dziatanie deprecjacji albo przez wzrost, albo przez zm niejszenie
wydatkow. N iejednoznaczna reak cja rz%du w ym agata w staw ienia znakow zapytania
w tabeli 19.1. U pew nijcie sie, czy zrozum ieliscie pozostale trzy przypadki.

e Tatieia 18.1. Korrsbinacja polityki kursowej i fiskainej

s.
s. Produkoja ■ Zmiany kursu walutowego i w ydatksw rzqdowych
NX’
Niska £?Gt siG?
W ysoka sfG? £?Gl
(b) " " NX
P rodukcja, Y

Aby zmniejszyc deficyt handlowy bez zmiany wolumenu produkcji, rzqd musi zarowno przeprowadzic deprecjacjQ, jak i zmniejs /

wycjatki.

liustracja 19.5. Zmniejszenie deficytu handiovvego bez zmiany produkcji 13,5, Analiza dynamiczna: krzywa J

Przyjmijmy, ze pocz^tkowa rownowaga na ilustracji 19.5(a) osi^gni^ta jest w punK-

cie A , a odp o w iada jej w ielkosc p ro d u k cji ro w n a Y. Przy tym p o ziom ie produkcji dot^d w tym rozdziale nie zw racalism y uwagi n a dynam ik^. Przyszedt czas, by
w yst^puje deficyt handlowy dany n a wykresie 19.5(b) odlegtosci^ 2?C. Jesli rz^d chce. w prow adzic ji| z p o w ro tem . O m o w io n a w ro zd zia le 3 d y n am ik a konsum pcji, in-
zredukow ac deficyt handlowy bez zmiany produkcji, to m usi podj^c dwa dzialania westycji, sprzedazy czy p ro d u k cji je st tak sam o w azna w g o sp o d arce o tw artej, jak
w zam knkjtej. W yst^puj^ tu jed n ak rowniez dodatkow e efekty dynam iczne, zwi^zane
* M usi przeprow adzic deprecjacj^ w ystarczaj^c^ do zredukow ania deficytu handio- z dynamik£| eksportu i im portu. Przyjrzyjmy sie im teraz blizej.
wego przy poczqtkowym poziom ie produkcji. D eprecjacja musi byc odpow iednio
22 W niosek ogolny: jesli chcecie osi;|gn£|C dwa cele (w tym przypadku sq nim i produkcja i bilans
wysoka, by na ilustracji 19.5(b) przesun£j.c relacj^ eksportu z N X do N X '. handiow y), p o trze b u je c ie dw och in stru m en to w (w tym przypadku polityki fiskalnej i kursu waluto-
wego).
620 Rozszerzenia. Gospodark
dgal 19. Rynek d d b r vv gospodarce otw artej

Povvrociny do oddziaiywan kursu walutowego na bilans handlowy, Przekon •f

wczesniej, ze deprecjacja prowadzi cio wzrostu eksportu i spadku importu. 11)
Oeprecjacja
nie dzieje sie z dnia na dzieii, Zastanowmy sie nad skutkam i deprecjacji dolara
Przez kilka pierwszych miesiecy po deprecjacji jej skutki uwidaczniajat si^ t
w cenach niz ilosciach23. Ceny dobr importowanych w Stanach Zjednoczonycl Czas
a ceny d o b r eksportow anych ze Stanow Z jednoczonych malej<p Ilosci im por
i ekspo rto w ane dostosow uja si^ jed n a k powoli: ko n su raen to m zajm ie troch
zorientowanie sie, ze ceny wzgledne uiegly zmianie, producentoni zajmie trocl'
znalezienie tanszych dostawcow itp. D eprecjacja m oze rownie dobrze doprc
do pogorszenia si^ biiansu handlowego: e spada, lecz ani X ani IM nie dostc
sie natychmiast, co prowadzi do spadku eksportu netto (X IM / e).
W raz z upiywem czasu skutki zmiany cen wzglednych eksportu i importu <
silniejsze, Amerykanskie dobra staja sie tahsze, p rzez co konsum enci i pro<
w S tanach Zjednoczonych zmniejszaj^ popyt n a d o b ra zagraniczne: import
Jcja 13.6, Krzywa J
Z jed n o czo n ych zraniejsza sie. Tahsze tow ary ze Stanow Zjednoczonych sl
konsumentow i producentow za granica do zwisjkszenia popytu na towary am
skie: eksport Stanow Zjednoczonych rosnie. G dy w kohcu spetniony zostaje v
M arshaila-Lernera (a pokazalismy wczesniej, ze tak jest) reakcja eksportu i i
staje sie ostatecznie silniejsza niz dziaiajc|cy w przeciwnym kierunku efekt ce
O statecznym skutkiem deprecjacji jest popraw a bilansu handlowego.
Oraow ione przed chwil^ dostosowanie przedstaw iono na ilustracji 19.6. Pre
ona wywoiansj, przez realnt} deprecjacje zmiantj bilansu handlow ego w czasie, a?
1
handlowy sprzed deprecjacji rowny jest OA. Deprecjacja poczatkov/o zwiekszc
I
handlowy do poziom u OB: ezm niejsza sie, Secz ani IM , ani X nie zmieniajcj. si^ ■g
miast. Z biegiem czasu jednakze eksport w zrasta, a im port sip zmniejsza, co n
deficyt handlowy, Ostatecznie (jesli w arunek Marshalla-Lernera jest spetnionj
handlow y poprawia sie i przekracza swoj wyjsciowy poziom - na wykresie m }
zaobserwowac po przekroczeniu punktu C. Ekonom isci nazywaja to dostof
I
krzywj| J, gdyz - co praw da potrzeba do tego nieco wyobrazni - krzywa na w ■g

przypom ina liter^ „J”: najpierw w doh pozniej w gore.

Z naczenie generowanyeh przez realny kurs walutowy efektdw dynamiczr
bilansu handlow ego zobrazujem y danymi dla Stanow Zjednoczonych z poiow
X X w.: ilustracja 19.7 przedstaw ia am erykanski deficyt handlow y oraz real
walutowy w latach 80. Miedzy rokiem 1980 a 1985, jak juz widzielismy w rozd;

Rok
2:’ N aw et ceny mogac dostosowywac sie pow oli: ro z p atrzm y przypadek deprecjacji dol . jcjacja I deprscjacja dolara w latach 80. XX w. przejawiala sie w rosiiEicym, a nastspnie spadaR cym deficycie handlowym.
e k sp o rtu je cie towarv do Stanow Zjednoczonych, m ozecie zwiekszyc w asze ceny wyrazoni akzauwaiyc, ze dochodzilo do znaczacych opoinieh miedzy zmianq kyrsu realneQO a zmian^ bilansu handlowego.
rach m niej, niz wskazywatby na to kurs walutowy. Innymi siowy: rn o z ed e zm niejszyc wasz
lluc.trr.nia 19.7. Realny kurs waiutowy a stosunek deficytu handlowego do PKB: przypadek Stanow Zjedno-
aby konkurowac z am erykahskim i przcdsi(jbiorslwami. Jesli eksportujecie amerykanskie ■ cvoiivnh lata 1980-1990
m ozecie obnizyc ceny wyrazone w zagranicznej w alucie m niej, niz wskazywatby na to kurs v
innymi slowy: m ozecie zwiekszyc wasza m arze.
:4 R eakcja bilansu handlow ego na reainy kurs walutowy:
i0 ostxej aprecjacji realnej, zas mi^dzy rokiem 1985 a 1988 do gt^bokiej depre-
• poczatkow o: X , IM nie zm ieniaja sie, e spada => ( X - 1M I e ) spada;
'-!;|cii reainej. Patrz^c na deficyt handlowy, przedstaw iony na ilustracji jako o d setek
• ostatecznie: X wzrasta, IM zmniejsza siij, e zm niejsza sie => (X — IM J s ) w zrasta.
hKH nozna sform ulow ac dwa oczjnviste wnioski.
 Rozszerzenia. Gospodarka otw arta Rozdziaf 19, fiyriek dobr w gospodarce otw artej
623
622

1. Z m iany realn ego kursu waiutowego znajdowaiy odzw ierciedlenie w wahaniach Wykorzystajmy definicje eksportu n etto (NX = X — IM / s ) i przeksztatcmy row-
nanie:
eksportu netto. Aprecjacji towarzyszyi duzy w zrost deficytu handlow ego, a poz-
niejszej deprecjacji towarzvszyi duzy spadek deficytu handlowego.
2. Pomifjdzy zmianami realnego kursu w alutow ego a reakcjcj bilansu handlow ego NX = S + (T — G) - 1. (19.5)
wystepowaiy jed n ak duze opoznienia. Zauwazmy, ze w latach 1981-1983 deficyt
handlowy pozostawal na niezbyt wysokim poziom ie, podczas gdy dolar aprecjono- W arunek te n m ow i, ze w row now adze b ilan s handlow y (N X ) m usi byc rowny
wai. Zauwazmy tez, ze stala deprecjacja dolara po 1985 r. nie przyniosia do 1987 r. oszcztjdnosciom sek to ra pryw atnego (S) oraz sektora publicznego ( T - G ), pom niej-
popraw y bilansu handlowego: zjawiska te bardzo dobrze opisuje krzywa J 1S. szonym o inwestycje (/). Wynika z tego, ze nadwyzka handlowa m usi odpowiadac nad-
wyzce oszczqdnosci na d inwestycjami, a deficyt handlowy m usi odpowiadac nadwyzce
inwestycji nad oszczednos'ciami.
O golnie rzecz ujniujc|C, wyniki bad an ekonornetrycznych dotyczqcych dynamicz-
nych zwi^zkow mi^dzy eksportem , im portem i realnym kursem walutowym sugeruj^, Jednym ze sposobow interpretacji tej zaleznosci jest pow rot d o prow adzonej w roz-
ze we wszystkich krajach O E C D deprecjacja realna prow adzi w kohcu do popraw y bi- dziale 18 dyskusji n ad rachunkiem biez^cym i rachunkiem finansowym. W idzielismy
lansu handiowego. Jednak wyniki te wskazuja rowniez, ze proces dostosow an wymaga w tedy, ze d la kraju nadw yzka handlow a oznacza udzielenie pozyczki n e tto reszcie
czasu - typowy czas reakcji waha sie, od 6 do 12 miesi^cy. Opoznienia te maj^wplyw swiata, zas deiicyt handiow y oznacza pozyczke n etto od reszty swiata. Przyjmuj^c wi^c,
na zwiazek nie tylko deprecjacji z biiansem handlowym, lecz takze deprecjacji z pro- ze kraj inw estuje wi^cej niz oszczqdza, uzyskujem y u jem n a w arto sc w yrazenia S +
dukcjc|. ie sii d eprecjacja obniza pocz^tkow o ek sp o rt n e tto , to wpfywa jednoczesnie ( T - G ) - I. Kraj ten m usi pozyczyc roznic^ od reszty swiata, w obec czego wystepuje
deficyt handlowy.
negatywnie na produkcj^. Jesli zateni rzad przez deprecjacj^ chce zarow no popraw ic
bilans handlowy, jak I zwiekszyc krajowc| produkcj^, to musi liczyc si? z tym, ze przez Zw rocm v uwagq n a n iek to re zjawiska w skazane przez row nanie (19.5):
pew ien czas skutki beda odw rotne do zam ierzonych.
• w zrost inwestycji m usi byc odzw ierciedlony albo przez oszcz^dnosci sektora pry-
w atnego, albo przez oszcztjclnosci sektora publicznego, albo przez pogorszenie sie
bilansu handlow ego (m niejszt| nadwyzk^ handlow ^ lub wi^kszy deficyt handlowy);
19.6. Oszez^dnosci, inwestycje i bilans handiowy • wzrost deficytu budzetow ego musi byc odzwierciedlony aibo przez wzrost oszcz^d-
nosci sektora pryw atnego, albo przez spadek inwestycji, albo przez pogorszenie siij
bilansu handlow ego;

W rozdziale 3 widzieliscie, ze w arunek rownowagi n a rynku dobr m ozna byfo zapisac • kraj o wysokiej sto p ie oszcz^dnosci (pryw atnych i publicznych) m usi m iec albo
ja k o w arunek zrownania inwestycji i oszczsjdnosci - sumy oszczednosci sek to ra pry- wysoksj. stope; inwestycji, albo wysok^ nadwyzk^ handiow ^.
w atnego i oszcz^dnosci sektora publicznego. M ozem y te ra z w yprow adzic w arunek
dla gospodarki otw artej i pokazac, ja k przydatny m oze sitj okazac taki aitem atyw ny Zauw azm y tez jed n ak , czego row nanie (19.5) nie m owi. N ie mowi ono, czy deficyt
budzetow y b^dzie prow'adzii do deficytu handlow ego, czy, zam iast tego, do zwi^ksze-
sposob p atrzen ia na rownowag^.
tiia siq oszcztjdnosci pryw atnych, czy do zm niejszenia sie inwestycji. D ia spraw dzenia
Zacznijm y od naszego w arunku rownowagi:
skutkow deficytu budzetow ego musimy okreslic, co stanie si§ z produkcj^ i jej kompo-
Y = C + I + G - IM / £ + X . nentam i. W ykorzystamy do tego przyj^te wczesniej zaiozenia dotycz^ce konsumpcji,
inwestycji, e k sp o rtu i im portu. M ozem y dokonac teg o wykorzystujae albo row nanie
O dejm ijm y C + 7 'o d obu stron row nania i wykorzystajmy definicjfj oszcz^dnosci (19.1) - ja k to robim y w tym rozdziale - albo row nanie (19.5). O b a row nania m ozna
traktow ac w ym iennie, je d n a k ja zdecydow anie polecam (19.1). Jesli nie zachow acie
sek to ra pryw atnego (S = Y - C - 7), by otrzym ac:
ostroznosci, to wykorzystujc\c rowmanie (19.5) m ozecie dojsc do myinych wnioskow.
S =I + G - T-M /e+X . Aby spraw dzic, ja k b ard zo m oze on o byc myl^ce, przyjm ijm y np. n a s t $ p u j ^ argu-
m entacj^ (do tego stopnia rozpowszechnion^, ze mogiiscie przeczytac cos podobnego
w gazetach).

25 O poznien ia w iata ch 1985 i 1988 byfy n a d sp o d z ie w a n ie d u ze, skianiaj^c niektorych ekono-

m istow do zakw estio n o w an ia istnienia zwicizkow mi^dzy re ain y m kursem walutow ym a bilansem Jest oczywiste, ze Stany Z jednoczone nie m og^ zredukow ac w ieikiego deficy-
handlow ym . Po latach m ozerny powiedziec, ze zwiijzki te istnialy - opoznienia byiy po p ro stu dluzsze tu handlow ego (o b e cn ie n a poziom ie o k o lo 6% PK B ) p o p rzez deprecjacj^.
niz zwvkle.
 Rozszerzer.ia. Gospodarka o twarta fiozdaai 19. fiynek dobr w gospodarce otw artej
624 625

Spojrzmy na rownanie (19.5). Pokazuje nam o no, ie deficyl handlow y Skqd wziql sie de ficyt handiowy i de ficyt na rachunku biezqcym?
rowny roznicy inwestycji i oszczednosci. D laczego deprecjacja miataby oddzia-
iywac zarowno na oszcz^dnosci, jak i na inwestycje? Jak wi^c deprecjacja moze O d poiowy lat 90. X X w. trzy czynniki odgrywaiy mniej wiecej rown<| ro lf w zwiek-
wplywac na deficyt handlowy? szeniu sitj deficytu na rachunku biezacym. Pierwszym z nich byta wvsoka - w porow-
naniu z giownymi partn eram i handlowymi - stopa wzrostu gospodarczego w Stanach
Argumentacja rnoze brzmiec przekonuj^co, je d n a k my wiemy, ze jest bi^dna. Po- Zjednoczonych od potowy lat 90. Tabela 1 przedstaw ia srednioroczn^ stop<j wzrostu
kazalismy wczesniej, ze deprecjacja prowacizi do popraw y pozycji handlowej. Co wiec Stanow Z jednoczonyeh, U nii E uropejskiej i Jap o n ii w trzech okresach: 1991-1995,
jest blednego w tej argumentacji? D eprecjacja w rzeczywistosci oddziaiuje na oszczed- 1996-2000 oraz 2001-2006. W zrost gospodarczy w Stanach Zjednoczonych po 1996 r.
nosci i inw estycje: dziala poprzez popyt n a d o b ra krajow e, a tym sam vni zwi^ksza byi znacznie wyzszy niz w E u ro p ie i Japonii. W zrost ten w latach 1996-2000 odzwier-
produkcje. Wyzsza produkcja prow adzi do w zrostu oszczednosci p o n a d inwestycje ciedia opisvwany w w ielu czesciach tej ksicjzki boom zwi^zany z N ow a G ospodarka.
lub do spadku deficytu handlowego. Stopa w zrostu w S tanach Z jednoczonych od 2001 r. obnizata sie (przypom nijm y, ze
D obrym sposobem upewnienia sitj, ze rozum iecie m ate ria i przedstaw iony w tej Stany Z jednoczone przeszly w 200! r. recesje), lecz pozostala na wvzszym poziom ie
czq sd , je st powtorne przeanalizowanie przypadkow , ktore omawialismy wczesniej - niz w E u ro p ie i Japonii.
zrniany w w ydatkach rzf|dowych, zm iany produkcji zagranicznej, kombinacji depre-
' 11 S re d n ia r o c i 'v
cjacji i zao strzen ia polityki fiskainej itd. P rzesledzcie w kazdym przypadku reakcj^ -'-~ r c 't n , i L: i J a p n . i <j i
i szc ze g o ln iei* -
-----------------------
poszczegolnych zmiennych w row naniu (19.5): oszcz^dnosci prywatnych, oszczednosci i.M li- 2 0 0 0
publicznych (lub zam iennie nadwyzki budzetow ej) inwestycji oraz bilansu handlowe- o id n y A jra n oczo ne 2,5
-------------
4,1
go. U pew nijcie si^, ze wszystko jestescie w stanie opisac slowami26. Uma turo pe jska 2,1 2,6 1,6
D obrym sposobem , by sprawdzic zrozum ienie materiatu przedstaw ionego w tym Japonia 1,5 1,5
rozdziaie jest lektura ram ki 19.1. Zobaczycie jak om ow ione w tym rozdziaie zagadnie- 1,6

nia m ozna wykorzystac do zrozum ieoia jednych z najpow ainiejszych wyzwan stojacych
p rzed politykam i nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale takze w pozostalych krajach Wyzszy w zrost gospodarczy niekoniecznie m usi prow adzic do wyzszego deficytu.
swiata. Jesli gtow nym z ro d te m zw i^kszenia si^ popytu i w zrostu g o sp o darczego k ra ju je st
zw i^kszenie si^ popytu zagranicznego, to m oze o n rozwijaC si^ szybko, utrzym uj^c
zrow now azony b iian s handiow y, a naw et osuygac nadw yzki. W p rzy p ad k u Stanow
Z jednoczonych giownym zrodtem zwiekszania si^ popytu od poiowy lat 90. byt popyt
Ueficyt handlowy Stanow Zjednoczonych: przyczyny i skutki krajowy. G iow nym czynnikient w zrostu popytu krajow ego byi popyt konsumpcyjny.
iamfka 19.1

Wyzsza stopa w zrostu byia wi^c powi^zana ze zwi^kszaniem si<j deficytu handlowego.
I'ustracja 18.1 w poprzednim rozdziale przedstaw iala rozwoj eksportu i im portu (jakc D rugim czynnikiem byiy przesuni^cia w funkcjach eksportu i im portu - czyli zmia-
o asetk a PKB) po 1960 r. Ich rozwoj w ostatnich latach je st zastanawiajqcy: od 1996 r ny eksportu i im portu, ktorych nie wywotaty ani zmiany aktywnosci gospodarczej, ani
btosunek ek sp o rtu do PKB pozostaje niezm ienny, podczas gdy stosunek im portu do zmiany kursu walutowego. D owody empiryczne wskazujtp ze przesuni^cia te odgrywa-
PKB raptow nie wzrasta. R ezultatem tego jest zwi^kszenie si^ deficytu handlow ego ze iy wazn^ roisj i tlum aczq do 1/3 wzrostu deficytu handiowego. N a przykiad konsumenci
10-+ nild doi. (1,2% PK B) w 1996 r. do 763 m ld dol. (5,9% PKB) w 2006 r. amerykahscy, przy danym poziom ie dochodu i kursu walutowego, kupuj^ wi^cej dobr
Deficyt biezt|cy (rowny deficytowi handiow em u pom niejszonem u o dochody nettc zagranicznych w porow naniu z dobram i krajowymi (czyii np. wi^cej sam ochodow im-
z zagranicy) wzrost do 856 mld dol. (6,4% PK B ) w 2006 r. Innym i slowy, Stany Zjecl portow anych niz am eiykanskich).
noczone w 2006 r. pozyczyty od reszty sw iata 856 m ld dol. To ogrom na kw ota, rown; Trzecim czynnikiem byty zmiany kursu w alutow ego. R ealna deprecjacja pom aga
okoio 50%) oszcz^dnosci netto swiata. Fakt, ze najbogatsza gospodarka swiata pozyczz utrzym ac row now age biiansu handiow ego za p o m o c^ zw i^kszenia konkurencyjno-
tak wiele od reszty swiata, jest zaskakujcjcy. W ynikaj^ z niego dwa pytania: „Skc|d wziq sci dobr krajowych. D ochodzi do tego naw et wtedy, kiedy w zrost gospodarczy, przy
si«j deficyt?” oraz „Co deficyt oznacza dla przyszlosci?”. Zajm ijm y si^ nim i po kolei. danym realnym kursie w alutow ym , prow adzi do zw i^kszenia defieytu handiow ego.
W Stanach Z jednoczonych m iata jed n a k miejsce catkow icie o d m ienna sytuacja: w la-
tach 1996-2002 Stany Z jednoezone doswiadczyiy duzej realnej aprecjacji, a n ie de-
26 Przyjmijmy np., ze rzqd Stanow Z jednoczonych chce zm niejszyc deficyf handlow y b e z zm ian precjacji. Wrocmy do ilustracji 18.5, pokazujacej zmiany efektywnego kursu realnego.
poziom u produkcji. W tyin ceiu w ykorzystuje kombinacjtj deprecjacji i zaostrzenia polityki fiskalne tn deks re atn e g o k u rsu w aiutow ego m iedzy drugim kw artaiem 1996 r. a pierwszym
Jak zareaguj^ oszczQdnosci sektora prywatnego, oszcztjdnosci se k to ra publicznego o ra z inwestycje
 Rozszerzenia. Gospodarka otw arta Rozdziai 19. Rynek dobr w gospodarce otwartej
62 6 ________________________ _____________________—-------------------- -------- — ------------ -- 627

kwartaiem 2002 r. zwiekszy! sie z 0,83 do 1,11. R ealna aprecjacja przekroczyia 30% . prywatnego (5), a nie w zrostem deficytu budzetow ego (G - T): sto su n ek deficytu
O d tego m om entu dolar deprecjonow at. Pod koniec 2006 r. indeks osiagns|i poziotn budzetowego do PK B byl w 2006 r. mniej wi^cej taki sam, ja k w 1996 r. Pojawia sie ko-
rowny 0,94, a wi^c cic|gie wyzszy niz w 1995 r. lejny sposob wyjasnienia deficytu handlowego Stanow Zjednoczonych - konsum enci
D laczego dolar byi tak silny, m im o wielkiego deficytu na rachunku biezEj.cvm? N a w Stanach Z jednoczonych oszcz^dzaii w 2006 r. znacznie m niej, niz 10 lat wczesniej.
pelne wyjasnienie musimy poczekac do konca nast^pnego rozdziaiu, gdzie przyjrzy-- Czy powinni oszcz^dzac wi^cej? Zagadnienie to omowilismy ju z w rozdziale 16, a od-
my sie zw i^zkom miedzy decyzjami podejm ow anych przez inw estorow finansow ych powiedz brzmi: wi^kszosc z nicfa oszcz^dza wystarczaj^co duzo.
a kursem walutowym. W skrocie odpowiedz brzmi: popyt zgiaszany przez inwestorow
zagranicznych n a am erykanskie aktywa finansow e byl b ardzo wysoki i wystarczyi do
w yw oiania aprecjacji, a przez to do w yw otania deficytu bilansu obrotow biezacych
i deficytu b ila n su handiow ego. O d pocz^tku 2002 r. d o la r dep recjo n o w ai, je d n a k Co daiej?
ze wzglijdu n a dw a poprzednie czynniki (roznice w stopie w zrostu mi^dzy S tanam i
Z jednoczonym i i ich p a rtn e ra n ii handlow ym i oraz p rzesu n iecia po p y tu krajow ego Czy powirmismy oczekiwac, ze wysoki deficyt handlow y i deficyt n a rachunku biezii-
w kierunku dobr im portow anych) oraz ze wzgi^du na opoznienia w dostosow aniu sie cym sam oistnie zniknE| w przysztosci? Przy niezm ienionym kursie walutow ym odpo-
ek sp o rtu i im p o rtu do realnego kursu w alutow ego (krzywa J) deficyt handlov/y caty wiedz brzm i: praw dopodobnie nie.
czas si^ zwiejkszat. Gciybysmy m ieli uzasad n io n e pow ody do oczekiw ania, ze w nast^pnym dziesi^-
U pew nijm y si^, ze m ozem y zinterpretow ac te w ydarzenia, wykorzystuj^c katego- cioleciu w zrost gospodarczy am erykanskich p a rtn ero w handiow ych b^dzie znacznie
rie oszcz^dnosci i inwestycji, czyli tak, ja k robilism y to w podrozdziale 19.6. llustra- wyzszy niz w S tanach Z jednoczonych, wowczas mogtibysmy oczekiwac, ze dojdzie do
cja 1 przedstaw ia oszcz^dnosci netto (czyli oszcz^dnosci am erykahskie pom niejszone podobnych.(lecz dziataj^cych odw rotnie) zjawisk, jak w ci<|gu ostatnich 10 lat. Nizszy
o am ortyzacj^) ja k o odsetek PKB. W niosek je st oczywisty: zw i^kszenie si(j deficytu (w porow naniu z partn eram i handlowymi) wzrost gospodarczy w Stanach Zjednoczo-
handlow ego (ktory, jak sobie przypom inacie, jest row ny roznicy m iqdzy inwestycja- nych m ogtby doprow adzic do staiej redukcji deficytu handlowego. N aw et gdyby stopa
mi a oszczfjdnosciam i) wywoiane zostato p rz ed e wszystkim przez zm niejszenie si§ wzrostu w U E i Japonii wzrosfa, to nie wydaje sicj praw dopodobne, zeby utrzym aia sitj
stosunku oszczfjdnosci do PKB. Jesli przyjrzec si^ blizej, to m ozna zauwazyc, ze spa- przez dtuzszy czas n a poziom ie wyzszym niz w S tanach Zjednoczonych.
d e k oszcz^dnosci byi wywotany p rze d e wszystkim sp ad k iem oszcz^dnosci sek to ra Czy mozemy oczekiwac, ze konsum enci w Stanach Zjednoczonych zwroci| si^ w kie-
runku dobr krajowych? D oprow adziloby to do popraw y bitansu handlow ego bez ko-
niecznosei przeprow adzenia deprecjacji. Przyczyny wyst^pienia przesuni^c w ekspoixie
i imporcie nie s<j dobrze rozpoznane. D o prognoz trzeba wi^c podchodzic ostroznie.
Lecz nie wydaje sie praw dopodobne, by konsumenci w Stanach Zjednoczonych zwroci-
li sie ponownie w kierunku dobr krajowych, zgtaszaj^c wisjkszy popyt np. na samochody
amerykaiiskie niz japonskie. Innymi siowy: nie m a konkretnego powodu, by oczekiwac
samoistnego zmniejszema sicj deficytu handlow ego bez deprecjacji dolara.
Czy dolar b^dzie deprecjonow at dalej, co doprow adzi w kohcu do redukcji deficytu
bilansu handlow ego i deficytu n a rachunku biez^cym? O dpow iedz brzmi: praw dopo-
dobnie tak. Jak dot^d Stany Zjednoczone przyciqgaty inwestorow finansowych. Istnieje
jednak wiele powodow by Sc|dzic, ze inwestycje finansowe nie b^d^ osiqgaly biez<jcego
poziom u 800 m id d o l rocznie. (Wi^cej na ten tem at znalezc m ozna w ram ce 20.1).
Przedstaw iona argum entacja m a trzy konsekwencje.

* Defieyt handiow y i deficyt n a rachunku biez^cym Stanow Zjednoczonych zmniej-

sza£siq w przysztosci.
* Zm niejszenie sitj deficytow jest m ato praw dopodobne bez przeprow adzenia realnej
deprecjacji. Ja k wysokiej deprecjacji? Odnoszqc sie do biezcjeego kursu szacuje sie,
Rok ze powinna o n a wyniesc od 20% do 40%. Krotko mowi^c, m usi byc to znaczna
deprecjacja realna.
r' (jak° %PKB)
 Rozszerzenia. Gospodarka otw arta Rozdziai 19. Rynek dobr w gospodarce otw artej
628 629

• Kiedy wysttypi taka deprecjacja? N a to pytanie tru d n o odpow iedziec. M ozna sie grupa krajow ptzechodzi recesje, wo trzynajntniej w te o tii) koordynacja
spodziewac, ze bedzie ona rmala miejsce, gdy inwestorzy finansowi nie beefei skton- dziatan moze im pom oc w jej przezwy...... e ..|-i.
ni inwestowac rocznie w Stanach Zjednoczonych 800 m ld doi. • Jesli speiniony jest warunek MarshaUa - a dowody em piryczne wskazujtp
ze jest on speiniony - to deprecjacja realna prow adzi do wzrostu eksportu netto.
Wrocmy do zagadnien omowionych w tabeli 19.1. D eprecjacja na tak^ skalcj b^dzie • Deprecjacja reaina prow adzi najpierw do pog o rszen ia sicj bilansu handlow ego,
m iafa wielki wpiyw na popyt na dobra zarowno w S tanach Zjednoczonych, ja k i za a nastepnie do jego poprawy. Ten proces dostosowawczy nazywany jest krzyw^ J.
granict|. Deprecjacja zwiekszy popyt na dobra amerykanskie. Jesli w momencie wysta- • W arunek rownowagi na rynkti dobr ntoze byc zapisany nastepiij£|co: oszcztjdnosci
pienia deprecjacji produkcja w Stanach Zjednoczonych bedzie zblizona do naturalnej, (pubiiczne i prywatne) - inwestycje = biians handlowy. Nadwyzka bilansu han-
istnieje ryzyko. ze deprecjacja doprowadzi do zbyt duzego wzrostu popytu i produkcjt, diowego odpow iada nadwyzce oszcz^dnosci n ad inwestycjami. Deficyt handlowy
Jesli to sie stanie, to potrzebne hedzie ograniczenie popytu krajow ego. Przyczynic odpow'iada nadwyzce inwestycji nad oszczednosciarni.
sie d o tego raoze albo zmniejszenie wydatkow konsumentow, albo wydatkow przed-
siebiorstw', albo wydatkow rzt|dowych. Jesli rz^dowi Stanow Zjednoczonych uda sicj
przeprowadzanie iagodnej deprecjacji i ograniczanie wydatkow m idow ych, to w zrost
gospodarczy zostanie podtrzym any, a deficyt handiow y ograniczony. ■'Jajwazniejsze terminy
D ep recjacja zm niejszy popyt na d o bra zagraniczne. N a tej sam ej zasadzie rzEjdy
pozostaiych panstw b^dt| musiaiv podj^c kroki w celu podtrzym ania produkcji i popytu. • Popyt na dobra krajowe 602
Z reguiy dokonuje sie tego przez ekspansj<j fiskalna, iecz w tym przypadku rozwiqzante • Krajowy popyt na do bra 602
to ntoze si<j okazac niewiasciwe. Wiele panstw, jak chocby Francja czy Japonia, juz dzis • K oordynacja 614
boryka si^ z duzym deficytem budzetowym . Z pow odow om owionych w rozdziale 17 • G7 614
dalsze zwitjkszanie deficytu budzetow ego raoze byc tru d n e itib naw et niebezpieczne. • 'Warunek M a rs h a iia -L e rn e ra 616
Jesit polityka fiskaina nie m oze byc w ykorzystana do podtrzymania wzrostu popytu • K rzy w ai 620
i produkcjt, to silna deprecjacja dolara m oze wywolac w tych krajach recesj^.
K ro tk o niowit|c, iagodna redukcja am erykahskiego deficytu handiow ego b^dzie
wymagac poiqczenia deprecjacji i zmiany wydatkow zarowno w Stanach Zjednoczo-
nych, ja k i w pozostalych krajach. Mozna to osit|gnc|C, choc nie btjdzie to iatwe. ania i problemy do dyskusji

ki sprawdzian

Podsumowanie wykorzysttijan inform acje z tego rozdzialu okreslcie, ktore sposrod ponizszych
stwierdzeh sij praw dziw e, niepraw dziw e lub niepew ne. Odpowiedz k rotko uza-
• W gospodarce otwartej popyt na dobra krajowe jest rowny krajow em u popvtov; nn ■ radnijcie.
do b ra (konsumpcja + inwestycje + wydatki rz^dowe) pom niejszonem u o war.osc ■
i. Deficyt handiowy Stanow Zjednoczonych zostai wywoiany przez niezwykle
im p o rtu (w yrazontj w kategoriach do b r krajow ych) i pow iekszonernu o wa:':osc-,
wysoki poziont inwestycji, a nie przez spadek oszcz^dnosci.
eksportu. n 7. tozsamosci opisuj^cej dochod narodow y wynika, ze deficyt budzetowy wy-
• W gospodarce otw artej wzrost popytu krajow ego prow adzi do m niejszego \ ■ 1 > i
woiuje deficyt handlowy.
stn produkcji niz w gospodarce zamkni^tej, poniewaz cz^sc dodatkow ego popyiu ■:■
'• Skaia otwartosci gospodarki wywoiuje wzrost mnoznika, poniewaz zwitjkszenie
zgiaszana jest na dobra im portow ane. Z tego sam ego wzgledu wzrost popytu ■■■>a-
wvdatkow prow adzi do w zrostu eksportu.
jow ego prow adzi do pogorszenia skj bilansu handlow ego. :.■
. Jesii deficyt handlowy jest rowny zeru, to krajowy popyt n a d o b ra i popyt na
• Wzrost popytu zagranicznego, ze wzgledu n a w zrost eksportu, prowadzi do zo. f doura krajowe stj sobie rowne.
szenia produkcji krajowej oraz popraw y bilansu hartdlow ego. >
• W zw it|zku z tym, ze w zrost popytu zag ra n iczn eg o p o p raw ia b iia n s handl ■ ■ • . Deprecjacja realna prowadzi do natychm iastow ej poprawy bilansu handlo-
W'ego
a w zrost p opytu krajow ego pogarsza ten biians, kraje m og^ byc skionne czc;mt>-
na zwitjkszanie sisj popytu zagranicznego, aby przezwyciqzyc recesj^. K iedy j-iois
 Rozszerzenia, Gospodarka otw art;
Rozdzial 19. Rynek tio b r w gospodarce otwartej
630 631

f. M afa gospodarka otw arta m oze zmniejszyc swoj deficyt handlowy przez z; Do namysiu
o strzen ie polityki fiskalnej kosztem nizszego sp adku produkcji niz duza gx
5. E kspori iw tto i popyt zagranicznv.
spod arka otwarta.
g. W ysoki deficyt handlow y Stanow Z jed n o czo n y ch je s t wyJaeznie wynikie:
a. Przyjmijcie, ze produkcja zagraniczna zwi^ksza si^. Przedstawcie na wykresie
aprecjacji reainej, k to ra m iala m iejsce w latach 1995-2002.
(podobnie jak w przypadku iiustracji 19.4) skutki wzrostu produkcji zagranicz-
2. R ealny i nom inalny kurs walutowy a inflacja. nej dla gospodarki krajowej.
K orzystajac z definicji reainego kursu w alutow ego (oraz tw ierdzen 7 i 8 z Ane) b. Ja k zmieni^. si^ krajow e inwestycje, jesli sto p a procentow a nie zm ienia si^?
su 2 na koncu ksiqzki) m ozna pokazac, ze: Ja k zm ieni sie deficyt budzetowy, jesli sto p a opodatkow ania nie zm ieni sie?
c. Korzystaj£(_c z row nania (19.5) przedstaw cie zm iany oszcz^dnosci sektora pry-
w atnego. O dpow iedz uzasadnijcie.
d. C hoc produkcja zagraniczna nie pojawia si^ w row naniu (19.5), to je st oczywi-
Innymi siowy: aprecjacja realna (w % ) row na jest sumie nom inalnej aore ste, ze wplywa n a eksport netto. Wyjasnijcie diaczego.
(w %) i roznicy mi^dzy krajowEj a zagraniczn^ inflacj^. 6 . Eiim inow anie deficytu handiowego.
a. Jesli krajowa inflacja jest wyzsza niz inflacja zagraniczna, a w kraju obowi
a. Przyjmijcie, ze gospodarka boryka si^ z deficytem handlowym (N X < 0), a pro-
kurs sztywny, to ja k zm ieni sie w czasie realny k u rs w alutow y? Z alozrr
w arunek M arsh alla-L e rn era jest speiniony. Ja k b^dzie si^ zm ieniai w c ' . dukcja row na jest jej poziom ow i naturalnem u. Zaiozcie, ze w srednim okresie
produkcja wraca do swego poziom u naturalnego, naw et jesli w krotkim okresie
bilans handlowy? Wyniki wyjasnijcie,
b. Z aiozcie, ze realny kurs walutowy je st staiy i odpowiada, poziom ow i eksp” *-fv dochodzi do odchylen. Zaiozcie, ze n a stope n aturaln^ nie wpi}-w'a reainy kurs
n etto row nem u zeru (N X ~ 0). Jesli inflacja krajow a jest wyzsza od zagre ■ ' walutowy. Jak musi zachowac siq realny kurs waiutowy w srednim okresie, aby
zmniejszye deficyt handlow y do zera (N X = 0)?
nej, to jak bcjdzie m usial siq zm ieniac nom inalny kurs walutowy?
b. Zapiszcie tozsam osc dochodu narodow ego. Zaiozcie ponow nie, ze w srednim
3, Recesja w Japonii a gospodarka Stanow Z jednoczonych. okresie produkcja w raca do swego poziom u naturainego. Jesli N X przekroczy
a. W 2006 r. Ja p o n ia w ydaia n a d o b ra w yprodukow ane w Stanach Z jedin ; - zero, to ja k w sre d n im o k re sie m usi zachow ac sisg p o p y t krajow y (C + 1 +
nych kwot^ rownac 6%; caiosci arnerykahskiego e k sp o rtu (zob. tabel§ 1 G )‘? Jak ie kroki m oze podj^c rz^d, aby zredukow ac popyt krajowy w srednim
a eksport Stanow Zjednoczonycii rowny byl 11% amerykanskiego PK B ■'-ih okresie? D o odpow iednich kom ponentow popytu krajow ego przypiszcie po-
szczegolae kroki podejm ow ane przez rz^d.
tab ei^ 18.1). Jaki procentow y udziai PK B przypadi na ek sp o rt Stanow /jc d - :
noczonych do Japonii? : 7. M nozniki, otw arta gospodarka i polityka fiskalna.
b. Przyjm ijcie, ze mnoznik dla Stanow Zjednoczonych je s t rowny 2, a recesja Przyjmijmy, ze gospodarke; otwartc| opisuj^ ponizsze row nania:
obnizyia produkcj^ w Jap o n ii o 5% (w odniesieniu do n atu ra ln eg o pozionn! „
produkcji). M aj^c na uw adze odpow iedz n a pytanie a, okreslcie wpiyw 'imt- , ; c = cQ+ c,(y - T),
I = d0 + d {Y,
rykahskiego PKB na recesj^ w Japonii. i
c. Jesli recesja w Japonii prow adzi do recesji w innych panstwach importujacych
IM = m ,y ,
d o b ra am erykahskie, to skutki m og^ byc jeszcze gorsze. Ograniczaj^c sk a k J X = x,Y*.
tego efektu przyjm ijcie, ze w skutek sp ad k u produkcji zagranicznej ekspori S Param etry m ( o ra z x ( przedstaw iaj^ sklonnosc do im portu i eksportu. Zaiozmy,
Stanow Zjednoczonych spadl o 5% . Ja k i je st wpfyw 5% spadku eksporiu n a j . ze realny ku rs w alutow y je s t staly i row ny 1 . P o trak tu jm y tez produkcj^ zagra-
am erykatiski PKB? I ■ ■ niczn^ jak o stai^. Zaiozm y tez, ze opodatkow anie jest staie, a zakupy rz^dowe
d. S kom entujcie stw ierdzenie: „dopoki nie w yst^pi silna i trw aia popraw a ko- \ egzogeniczne (co oznacza, ze decyduje o nich rz^d). Zajm ijm y sie efektywnoscij|
n iunktury w Japonii, dopoty amerykanski w zrost gospodarczy b^dzie hauiu-. zinian G, zakfadaj^c rozne w artosci param etru m ierz^cego skionnosc do im portu.
wany” . :
■ a. Zapiszcie w arunek rownowagi n a rynku dobr krajowy'ch i rozwicjzcie row nanie
dia Y.
4. O dtw orzcie wyniki z tabeii 19.1.
 R o z s z e rz e n ia . G o s p o d a r k a otiA/arta jd ° !g !iJ 9 - Ry n» clobr w g o s p odarcf; otwartej
632 633

b. Przyjmijcie, ze zakupy rz^d o w e zwiekszaji| sitj o jednostke. Jak a wywoiaja re- e. Z jakiego pow odu koordynacja polityki fiskainej (np. skoordvnow any w zrost
akeje produkcji? Odpowiedz przedstawcie zaktadajric, ze 0 < m, < c, + d, i, G oraz G *) jest tru d n a do osiagniecia?
c. Ja k zrnienia sie eksport netto, gdy zakapy rzqdow e rosnrj o jednostke? Do dalszych przemysien
Przyjm ijm y teraz, ze w jed n e j g o sp o d arce /??, = 0,5, a w drugiej m , = u, ,i,
W obu gospodarkaeh e, + d { ~ 0,6. 9. Deficyt handlowy i inwestycje w S tanach Zjednoczonych.
d. P rzyjm ijcie, ze je d n a z tych g o sp o d a re k je s t z n aez n ie w ieksza o d d rugiej. a. Zdefm iujcie oszcz^dnosci krajowe jako surae oszcz^dnosci sektora prywatnego
W ktorej z nich wartosc m . pow inna byc wi^ksza? i nadwyzki budzetowej, czyii5 + T - G. Wykorzystuj^c row nanie (19.5) opisz-
e. Przedstaw cie odpow iedzi dia pytan b i c dla kazdej z tych gospodarek, przyj- cie zaieznosc mitjdzy deficytem handlowym a roznic^ miedzy oszczednosciam i
nmjc|e wlaseiwe w aitosci param etrow . krajowymi a inwestycjami krajowvmi.
f. W ktorej z tych gospodarek potityka fiskalna b^dzie z wiekszq sibf oddzialvwa- b, Pobierzcie ze strony www.gpoaccess.gov/eop/ dane statystyczne pubiikow ane
!a na produkcj<j? W ktorej z tych gospodarek polityka fiskalna btjdzie z w ifksz^
w najnowszym E conom ic Report o fth e President. Z tabeli B-2, „R eal G D P ”,
silij, oddziatyw ala na eksport n e tto ? pobierzcie roczne dane dotycz^ce PKB, krajowych inwestycji b ru tto oraz eks-
p o rtu netto od 1980 r. (w przypadku, gdyby kolumna „eksport netto” nie za-
8 . K oordynacja polityki a gospodarka swiatowa.
R ozpatrzm y przypadek gospodarki otw artej, w kto rej realny ku rs w aiutow y jest w ierata danych, od eksportu odejraijcie im port). D la kazdego ro k u podzielcie
sztywny i rdwny 1. K onsum pcja, inwestycje, wydatki rzadow e i p o d atk i row ne s^: inwestycje krajow e b ru tto i ek sp o rt n etto przez PKB, aby przedstaw ic kazda,
z tych zm iennych jak o o d setek PKB.
C = 10 + O M Y - T): 1 = 10; G = 10; T = 10. c. Po raz ostatni Stany Z jednoczone odnotow aly nadwyzk^ handiow ^ w 1981 r.
Odejmijcie od tiajnowszej dostepnej wartosci eksportu n.etto (wyrazonego jako
irnport i eksport dane se^ rownaniam i:
od setek PKB) w artosc eksportu netto z 1981 r, (row niez w yrazonsyako odse-
IM = 0,3 y; X = 0,3 Y*\ tek PKB), Takie sam e obliczenia wykonajcie dla inwestycji krajowych brutto.
Czy spadkow i ek sp o rtu n e tto towarzyszyl odpow iedni w zrost inwestycji? Jaki
gdzie Y* oznacza produkeje zagranieznry
wniosek. z tych obliczen wyptywa dla zm ian oszcz^dnosci krajowych po 1.981 r.?
a, Przyjmiijiic dany pozioni Y* rozwit|zeie row nanie dla krajow ej produkcji row- d. Gciy Stany Zjednoczone zaczeiy doswiadczac deficytu handlow ego w latach 80.
now agi. Ja k ^ w artosc przyjm uje w tej g o sp o d arce m noznik? Jesii bylaby to
X X w. niektorzy sposrod przedstaw icieli rzt|du R eagana dowodzili, ze deficyt
g o spodarka zam knieta (ek sp o rt i im port bytyby tozsam osciow o row ne 0 ), to
handlowy odzw ierciedlat atrakcvjne mozliwosci inwestycyjne w Stanach Zjed-
ja k a byiaby w artosc m noznika? D iaczego otrzym ujem y rozne w artosci mnoz- noczonych. R ozpatrzcie trzy okresy: od 1981 do 1990, o d 1990 do 2000 oraz
nikow dia gospodarki otw artej i zamknisjtej? od 2000 do dzis. Podobnie, ja k w cz^sci c, obliczcie dla kazdego okresu eksport
b, Z aidzcie, ze gospodark^ zagraniczna opisuj^ te sam e row nania, co gospodar- n e tto i krajow e inwestycje brutto (w yrazone jak o o d setek PKB). Pordwnajcie
ke krajowc|. W ykorzystajcie oba uktady rownaft, aby przedstaw ic rozw i^zanie
zmiany eksportu netto i inwestycji w kazdym z tych okresow. Ja k zm ieniaty sie
rownowagi dla kazdego z krajow (W skazow ka. W ykorzystajcie ro w nania dla w poszczegolnych okresach oszcz^dnosci krajow e?
g o sp odarki zagranicznej, abv przedstawici rozw i^zanie dia F 6 w pytaniu a).
e. Czy deficyt handlowy jest bardziej niepokoj^cy, gdy nie towarzyszy mu wzrost
J a k teraz ksztaltowac sie b ed t| w artosci m noznikdw ? D iaczego dSa gospodark' inwestycji? O dpow iedz uzasadnijcie.
otw artej otrzym ujem y inna w artosc niz w pytaniu a?
c. Zalozcie, ze rz*|d (G) przyjmuje za cel osicjgni^cie pozioinu produkcji rownegc
125. Z akiadajac, ze zagraniczny rz^d nie zinienia G*, okresicie niezb^dny dt
osiqgniecia zatozonego poziom u pro d u k cji krajow ej w zrost G. Przedsfaw cit Literatura uzupetniajqca
rozwii|zania dia eksportu netto i deficytu budzetow ego dla obu krajow.
d. Przyjmijcie, ze oba rzady przyjmujtj za cel os.i;|gniecie poziom u produkcji row
• D obry opis zw iazkdw mi^dzy deficytem handlowym , deficytem budzetowym,
nego 125. O ba rzt|dy zwiekszaj'4 swe w ydatki o tyle sam o. Jaki je st niez ^dny
oszczecinoseiami sektora pryw atnego a inwestycjami znalezc mozna w pracy Bar-
do ositjgnifjcia zatozonego poziom u produkcji wzrost G oraz G *. Przeds iwcie
■ ry’ego Boswortha, Savings and Investment in a Global Econorny, Brookitigs Institu-
rozwiqzania dia eksportu n e tto i deficytu budzetow ego dla ob u pansxw nons, W ashington D C 1993.
634 Rozszerzenia, G ospodarka otw arta
otw artej
635
• D obry opis am erykanskiego deficytu handlow ego i wypiywaj^cych z niego konse-
kwencji dia przysziosci znaiezc m ozna w pracy W iiliam a C iine’a, The United States • Pierwszy czynnik jest rowny proporcjonalnej zmianie realnego kursu waiutowego.
as a Debtor N ation, Peterson Institute, W ashington D C 2005. G dy wystcjpi realn a deprecjacja, bedzie on ujeinny,
• D rugi czynnik je st rowny proporcjonainej zm ianie eksportu. G dy w yst^pi realn a
deprecjacja, bedzie on dodatni.

• Trzeci czynnik rowny jest proporcjonainej zm ianie im portu (ze znakiem ujemnym).
Dodatek, Wyprowadzenie warunku Marshalla-Lernera Gdy wystfyii re a in a deprecjacja, b^dzie on dodatni.

Zacznijm y od definicji eksportu netto: S petnienie w arunku M arshalla-Lernera oznacza, ze sum a trzech czynnikow b§-
dzie dodatnia, Jesli w arm iek b^dzie speiniony, to deprecjacja realna doprow adzi do
popraw y bilansu handlow ego.
N X = X — IM / e.
Przydatny b^dzie tutaj przykiaci liczbowy. Przyjmijmy, ze deprecjacja 1% prowadzi
Z aio z m y , ze h an d e ! jest p o cz^tk o w o zro w n o w azo n y , w o b ec czego N X = 0, do proporcjonainego zwi^kszenia sitj eksportu o 0,9% oraz do proporcjonalnej zmiany
a X = IM / e (lub s X - IM ). W arunek M a rsh a lia -L e rn e ra to w arunek, przy ktorym irnportu o 0,8% (badania ekonom etryczne wskazuj^, ze przyjecie takich wielkosci jest
realn a deprecjacja (spadek e) prowadzi do w zrostu ek sp o rtu netto. uzasadnione). W tym przypadku prawa siro n a rownania rowna jest - 1 % + 0,9% -
Aby wyprowadzic ten warunek, przem nozm y n a pocz^tku obie strony powyzszego ( - 0 , 8 % ) = 0 ,7 % . B iians handlowy poprawia sie: w a ru n e k M arshalla-Lernera je st
spetniony.
row nania przez e, co daje:

s N X = e X - 1M.

Przyjm ijm y teraz, ze realny kurs w alutow y zm ienia si^ o Ae. W plyw zm iany re-
alnego k u rsu w alutow ego n a lew^ stro n ^ ro w nania dany je st przez N X + e (A N X ).
Z auw azm y, ze jesli han d el jest pocz^tkow o zrow now azony (N X = 0), to pierw szy
elem ent tego wyrazenia jest rowny zeru, a wpiyw zm ian na lew^ stron^ row nania to po
prostu e(A N X ). Wpiyw zmiany realnego kursu w alutow ego na praw ^ strone row nania
dany jest w zorem (A e )X + s(A X ) — (ATM). L^cz^c obie strony otrzymujemy:

e(AN X ) = (A e )X + e(AX) - (A IM ).

Dzielcic obie strony przez e X uzyskujemy:

e(AN X ) _ (& e)X g (A X ) (AIM )

eX ~ eX + sX ~ eX

U praszczaj^c i wykorzystuj£|c fakt, ze handei jest pocz^tkow o zrownowazony, czyli

e X ~ IM , w ostatnim wyrazeniu m ozna zast^pic s X przez IM , uzyskuj^c:

ANX Ae AX A IM
' X ~ e + X IM '

Z m iana bilansu handlow ego (okreslona w stosunku do eksportu), wynikaj^ca z de-

precjacji realnej, row na jest sumie trzech czynnikow.
21

r'-j *in ' - ?' zv.ya procentom • 1 J t - ' 11, 'j*vy

W rozdziate 19 traktowalisray kurs walutowy jako jedno z narzedzi wykorzystywanych

przez rzatd. Knrs walufowy nie jest je d n ak narzedziem polityki. Scislej m 6wiac, jest
on ustalany przez rynek walutowy - rytiek, na ktorym, ja k widzieliscie w rozdziale 18,
przeprow adzana jest olbrzymia liczba transakcji. W ynikaj^ st<|d dwa oczywiste pytania:
co determ inuje kurs walutowy oraz w jaki sposob politycy m og^ na niego wpiywac.
P ytania s^ p ow odem pow stania tego rozdzialu. O golnie rzecz ujmuj<|c, badam y
konsekw encje row now agi zarow no na rynku dobr, jak i n a rynku finansowyra, wici-
czajc|c do niego ry n ek w alutow y. Pozw aia nam to n a scharakteryzow anie zalezno-
sci zrnian produkcji, stopy procentow ej i kursu w alutow ego w gospodarce otw artej.
M odel, ktory rozwijamy, jest rozszerzeniem przedstaw ionego w rozdziale 5 m odelu
IS -L M , uwzgiQdniajacym gospodarktj otw art^. M odel ten nazywany je st m odelem
M u n d e lla -F le m in g a - rsazwa pochodzi od R o b e rta M u ndella i M arcusa Flem inga,
ktorzy w latach 60. jako pierwsi wprowadzili m odel I S -L M z gospodarkci otw arta (pre-
zentow any m odel jest utrzym any w duchu oryginalnego m odelu M undella-Flem inga,
jed n ak rozni si^ od niego szczegotami).

• W podrozdziale 20.1 przedstaw iono row now age na rynku dobr.

• W podrozdziale 20.2 omowimy rynki fmansowe, tqcznie z rynkiem walutowym.
• Podrozdziai 20.3 t^czy warunki rownowagi na obu rynkach i koncentruje uwagq na
ustalaniu proclukcji, stopy procentow ej i kursu walutowego.
• W podrozdziale 20.4 zwrocimy uwage na roltj polityki przy ptynnym kursie walu-
towym.
• W podrozdziale 20.5 przedstawim y roltj polityki przy stalym kursie walutowym.

20 , 1 . Rownowaga na rynku dobr

Rownowadze na rynku dobr poswi^cony byl rozdziat 19, w ktorym wyprowadzilismy

warunki rownow agi [row nanie (19.4)]:
 Rozszerzenia. Gospodarka otw arta Rozdziaf 20. Produkcja, stopa procentowa i kurs w alutow y
638 ---------------- 639

Y = C ( Y - T ) + l( Y, r ) + G - IM (Y , s ) / c + X ( Y * , t: ). • wzrost realnej stopy procentow ej prow adzi do zm niejszenia si§ wydatkow inwesty-
( + j (+ , - ) ( + ,+ ) ( + , -) cyjnych, a w rezuitacie do spadku popytu na dobra krajow e, co - p o p rzez efekty
m noznikow e - prow adzi do zm niejszenia si^ produkcji;
Abv rynek d o b r znajdow ai sie w row now adze, p ro d u k cja (lew a stro n a row nania * wz.rost realnego kursu w alutow ego pow oduje przesuni^cie si^ popytu w kierunku
niusi byc row na popytowi. na produkcje krajow a (praw a stro n a ro w nania)1. Popyt n do b r zagranicznych, a w rezultacie do spadku eksportu n etto ; spadek ten obniza
dobra krajow e jest rowny sumie konsum pcji (C), inwestycji (/) oraz wydafkow budze popyt na dobra krajow e, co prow adzi ~ poprzez efekty m noznikow e - do spadku
produkcji.
towych (G ), pom niejszonej o roznictj w artosci im p o rtu (IM / e), oraz eksportu (X)\

• m i^dzy konsum pcja (C ) a rozporz^dzainym d o chodem (Y ~ T) w yst^puje zalez W dalszej cz^sci tego rozd ziaiu przyjm ow ac b ^d ^ dw a upro szczen ia ro w nania
( 20.1).
nosc dodatnia;
• mitjdzy inwestycjami (1) a produkcja (Y) wyst^puje zaleznosc dodatnia, natom ias
miedzy inwestycjami a stopcj procentow a (r) - ujem na; • A nalizujqc p o p rzednio dynam ik^ krotkookresow ^ w m odeiu I S - L M zaiozylismy,
• wydatki rz^dow e (G ), S£| dane; ze (krajowy) poziom cen byi dany. Tutaj rowniez przyjm^ to zalozenie, rozszerzaj^c
• m iedzy wielkosci<| im portu (IM ) a prociukcjq. (F) oraz reainym kursem walutowyr je na zagraniczny poziom cen, wobec czego realny kurs walutowy (e = E P / P*) oraz
(e) wyst^puje zaleznosc dodatnia, zas w artosc im p o rtu w kategoriach dobr krajc nom inalny kurs w alutow y (E ) zm ieniaj^ si§ w tych sam ych kierunkach. S padek
wych jest row na wielkosci im portu podzielonej przez realny kurs walutowy; nom inalnego kursu w alutow ego (czyli deprecjacja nom inalna) prow adzi do w prost
• micjdzy eksportem (X ) a produkcj^ zagranicznq (Y*) wyst^puje zaleznosc dodatni; p ro p o rcjonainego zm niejszenia si^ realn eg o kursu w alutow ego (czyli do realnej
zas miedzy eksportem a realnym kursein w alutowym (e ) zaleznosc jest ujem na. deprecjacji). O d w ro tn e skutki przynosi w zrost no m in ain eg o ku rsu w alutow ego
(czyli nom inalna aprecjacja), ktory prow adzi do w prost proporcjonalnego w zrostu
W dalszej czesci wywodu wygodnie b^dzie przegrupow ac dwa ostatnie wyrazenif realnego kursu w aiutow ego (czyii do realn ej aprecjacji). Jesii, dla uproszczenia
uzyskuj^c ,,eksport n etto ”, definiowany jak o eksport pom niejszony o im port: zapisu, wybierzemy P oraz P *, takie z e P /P * = 1 (m ozem y przyj^c takie zaiozenie,
poniew az obie w ieikosci sa w yrazone ja k o indeksy), wowczas e = E , co pozw oli
N X (Y , Y*, c) = X (Y * , £) - IM (Y , s) / e. zam ienic e n a E w row naniu (20.1)3.
* W zwi^zku z tym, ze krajowy poziom cen uznaiism y za dany, to w gospodarce nie
Z przyjqtycti zaiozeii odnosnie do im p o rtu i e k sp o rtu wynika, ze ek sp o rt nett< wystqpi ani oczekiw ana, ani rzeczywista inflacja. W ynika stqd, ze nom inalna i re-
(NX') zalezy od produkcji krajow ej (Y ), p ro dukcji zagranicznej (Y*) oraz realn eg aina stopa procentow a sq. sobie row ne4. M ozem y wi^c w row naniu (20.1) zam ienic
kursu w alutow ego (e): wzrost produkcji krajow ej zwi^ksza im port, a zarazem zmnie; reain^ stop^ procentow ^ (r) n a nom inaln^ stop^ procentow ^ (i).
sza eksport netto. W zrost produkcji zagranicznej zwitjksza eksport, a przez to zwiek
sza ek sp o rt netto. W zrost realnego kursu w alutow ego prow adzi do spadku ek sp o rr Uwzgl^dniajijc te dwa uproszczenia, row nanie (20.1) m ozna zapisac jako:

n e tto 2.
Wykorzystujcic definicjtj eksportu n etto w arunek rownowagi m ozemy zapisac jakc Y = C ( Y - T ) + I ( Y , i ) + G + N X ( Y , 7*, E) .
( + ) (+,-) ( - , + , - )
Y = C (Y — T ) + I ( Y , r ) + G + N X ( Y , Y*, e ).
( + ) (+ , - ) ( - , + , -) { K U jinuj^c slowami: z w arunku rownowagi n a rynku dobr wynika ujem na zaieznosc
produkcji zarow no o d n o m inalnej stopy p rocentow ej, ja k i od n o m inalnego kursu
walutowego.
Z punktu widzenia problem ow poruszanych w tym rozdziale giown^ konsekwencj
row nania ( 20 . 1 ) jest wplyw zarow no realnej stopy procentow ej, ja k i realnego kursi
w alutow ego na popyt oraz wieikosc produkcji w stanie rownowagi:

1R ow now aga na rynku dobr (i.S): p rodukcja = pop y t n a d o b ra krajow e.

2 W tym rozdziale zatoze, ze w aru n ek M a rsh a lla -L e rn e ra je st spefniony. Z g o d n ie z tym w arur
kiem wzrost realnej stopy proeentow ej (aprecjaeja realn a) prow adzi do spadku eksportu n e tto (wiqa 3 Pierwsze uproszczenie: P = P* = 1, w obec tego s = E.
4 D rugie uproszczenie: >rf = 0, w obec tego r = i.
na ten tein a t znaleze m ozna w rozdziale 19).
 Rozszerzema. Gospodarka otwarta Rozd/jal 20. Produkcja, stopa procentowa i kurs w alutow y
640 641

20.2, Rownowaga na rynkach finansowyeh liternatywnego kosztu utrzymywania pieniadza, m ierzonego nominaln^ stopa opro-
:entowan i a obl igacj ih,
W ynika st£|d, ze do okreslenia nom inalnej stopy procentowej w gospodarce otwar-
Gdy w m odelu I S - L M analizowalismy rynki finansowe, zakiadalismy, ze ludzie wy- ej n adal mozem y poslugiwac sie rownaniem (20,3). Stopa procentow a rnusi ksztat-
bieraj^ mitjdzy dwoma aktywami finansowymi - pieni^dzem a obligacjami. Teraz, gdv owac sicg na poziom ie row'nowazticym podaz pieniadza i popvt na pieni^dz7. W zrost
analizujem y gospodark^ otw arta, musimy wziijc pod uwagtj fakt, ze lndzie m aj^ wybor )odazy pieni^dza prowadzi do spadku stopy procentow ej. W zrost popytu na pieniadz,
mi^dzy obligacjami krajowymi a obligacjami zagranicznym i, Rozpatrzm y kazdy z tych wywolany np. w zrostem produkcji, prow adzi do w zrostu stopy procentow ej.
wyborow po kolei5.

Ibligacje krajowe a obligacje zagraniczne

Pieniqdz a obligacje
A nalizujac wybor miedzy obligacjami krajowymi a zagranicznymi b^dziemy wykorzy-
G dy w rozdziale 5 analizowalismy w m odelu IS -L M czynniki okresiajace stopsj pro- stywac zalozenie wprow'adzone w rozdziale 18, zgodnie z ktorym inwestorzy dziaiaja_-
centowc}, zapisalism y w arunek row now agi m i^dzy podazcj pienis|dza a p o pytem na cy ea rynku finansowym, krajow i lub zagraniczni, poszukujcj najwyzszej oczekiwanej
pieni^dz jako: stopy zw rotu, O znacza to, ze w stanie row now agi zarow no obligacje krajow e, jak
i zagraniczne, muszq, m iec tak^ sam ^ oczekiw ana stop Q zw rotu; w innym przypadku
y = YL(0- (20-3) inwestorzy b^d^ chcieli utrzymywac tylko jed en typ obligacji (a nie oba), a wtedy nie
byloby rownowagi. Podobnie ja k w przypadku wielu innych wielkosci ekonomicznych,
zaleznosc ta je st jedynie przyblizeniem rzeczywistosci i nie zawsze m a miejsce. Wiecej
Przyjtjlismy realnj| podaz pieni^dza [lew^ stron^ row nania (20.3)] za dantp Zatozy- na ten tem at pisz^ w ram ce 20 . 1 .
lismy, ze realny popyt na pieni^dz [praw a stro n a row nania (20.3)] zalezy od poziom u
transakcji zawartych w gospodarce, m ierzonych realn ^ produkcjc| (Y), oraz od kosztu
alternatyw nego utrzymywania pienic|dza w stosunku do utrzymywania obligacji - czyli
nom inalnej stopy oprocentow ania obligacji (i). ia g te wstrzymania, silny dolar i ograniczenia waruni<u paryieto stop
Ja k pow innism y zm ienic te zaleznosci w sytuacji, gdy g o sp o d ark a je st otw arta? procentowych
O dpow iedz bedzie sitj wam podobac: jesli w ogole trzeb a cos zm ienic, to tylko w nie-
wielkim stopniu. W arunek p a ry te tu sto p procentow ych zakiada, ze inw estorzy niartwic| sitj wyt;|cznie
W gospodarce otw artej popyt na pieniq.dz krajowy jest zgiaszany przede wszystkim o oczekiw any zw rot z inwestycji. Ja k pokazalism y w rozdziale 18, p rzedm iotem ich
przez podm ioty krajowe. Nie m a zbyt wielu pow odow dla, powiedzmy, m ieszkahcow troski je st nie tylko zw rot, iecz tez ryzyko oraz piynnosc - czyli to, ja k iatw o m ozna
Jap o n ii, by utrzymywali gotow k^ lub depozyty na z^danie w euro. T ransakcje w Ja- Kupic hib sprzedac dane aktywa.
ponii zaw ierane Sc| w jenach, a nie w euro. Jesli m ieszkancy Japonii chc^ utrzymywac Przez wi^kszq czqsc analizy mozemy pom ijac te dwa dodatkow e czynniki. Z darza
aktyw a deno m inow ane w euro, to lepiej w yjdi| n a utrzym yw aniu obligacji w eu ro , sitj jednak, ze czynniki te odgrywaj^. wielk^ roicj przy podejm ow aniu decyzji inwesty-
k to re przynajinniej s£| dodatnio o p ro centow ane. Popyt n a pienic|dz zglaszany przez cyjnych oraz determ inow aniu zm ian kursu w alutowego.
podm ioty krajowe (obojsjtnie w ktorym kraju) nadal zalezy od tych samych czynnikow Postrzeganie ryzyka cz^sto silnie w piywa n a decyzje w ielkich inwestorOw - np.
co poprzednio: od poziom u transakcji m ierzonego krajow% produkcj£| realnti oraz od fun d u szy e m e ry ta ln y c h - o p o d j^ ciu lu b n ie p o d e jm o w a n iu inw estycji w danym

6 W niosek z rozdziaiu 4 w odniesieniu d o popytu n a dolara aiuetykanskiego: spora cztjsc dolarow

jest utrzym yw ana poza granicam i Stanow Z jednoczonych. D w a najw azniejsze powody to: 1) dolary s;i
5 N ie bsjdzieniy om aw iac w tym m iejseu innych wyborow, ktorc przeanalizowaiismy w rozcizia- wykorzystywane d o zaw ierania nielegalnych transakcji, 2) dolary wykoizystywane si| przy zawieraniu
le 15 - m iedzy obligacjami krotko- a dlugookresowym i o ra z m iedz)' obligacjami krotkookresowymi transakcji w krajach z wysoktj. inflacj^. O b a przypadki pom ine.

a akcjam i. ' Rownowaga na rynkach finansowych. W arunek 1 (L M ): p o d a z pienifjdza = popyt n a pieni^dz.

 R o z s z e rz e n la , G o s p o d a r k a otwarta Rozdziat 20. Produkcja, stopa procentowa i kurs w aiutow y
642 643

kraju. C zasam i wrazenie, ze ryzyko zmniejszyio siq, prowadzi w ielu zagranicznyc Miioz£}c obie stro n y przez E t+l i przeksztaicaj^c row nanie otrzymujemy:
inwestorow do jednoczesnego zakupu aktywow w danym kraju, co wywotuje w iell
wzrost popytu na jego aktvwa. C zasam i wrazenie, ze ryzyko sie zwi^kszyio, prowg
dzi tych samych inwestorow do checi sprzedazy wszystkich aktywow tego k raju, be : E, 1 +V
(20.4)
wzgledu na poziom stopy procentow ej. Z d a rz en ia takie, k tore mialy miejsce n a wiel .
rynkach g o sp odarek wschodz^cych A m eryki ta c ih s k ie j i Azji, zn an e sq ja k o n ag l Na p o czatek przyjm iem y wartosc oczekiw anego kursu w alutow ego za dan^ i za-
w strzym ania. Podczas tych zdarzen w aru n ek p a ry te tu stop procentow ych zaw odz piszemy jcyako E e (osiabim y to zaiozenie w rozdziale 21). Z godnie z tym zaiozeniem
a kurs waiutowy, m im o braku zm ian krajow ej czy zagranicznej stopy p ro cen to w e (nie uwzgi^dniajac indeksow' czasu) p ary tet stop procentow ych przyjm ie postac:
moze znacznie spasc.
D uze gospodarki rowniez mogcj. byc wtedy d o tk n i^te. N a przykiad aprecjacja d c ■ 'l 4- j —
£ = -----(20.5)
iara w latacli 90. - ktora, jak widzielismy w rozdziale 19, jest jed n q z przyczyn wielkie • 1 + i*
go deficytu handiowego Stanow Zjednoczonych - zostaia wywoiana nie tyle w zroster
am erykahskiej stopy procentow ej p o n ad poziom zagranicznych stop procentow ycl Zwiqzek ten oznacza, ze biez£|cy kurs walutowy zaleiy od krajowej stopy procento-
co rosnt|cym przy danej stopie procentow ej popytem zagranicznym n a aktywa denc • wej, zagranicznej stopy procentow ej oraz oczekiw anego kursu walutowego:
m inow ane w doiarach. W ielu pryw atnych inw estorow zagranicznych chce utrzym ) ■
wac pew n^ cz^sc swego m aj^tku w aktyw ach am erykahskich, uwazaj^. je bow iem z . • podwyzszenie krajowej stopy procentow ej prowadzi do wzrostu kursu walutowego,
bezpieczne. W iele bankow centralnych chce utrzym ywac znaczn^ czesc swych rezen ' ® wzrost zagranicznej stopy procentow ej prow adzi do spadku kursu walutowego,
w am erykanskich bonach skarbowych. G iow nym pow odem jest ich wysoka ptynnosc « w zrost oczekiw anego ku rsu w alutow ego prow adzi do w zrostu biez^cego kursu
pozwalajcjca bankom na kupow anie i sprzedaw anie bonow bez wplywu n a cen^. Te . walutowego.
b ard zo wysoki popyt n a am erykanskie bony skarbow e, przy danej stopie pro cen tc
wej, byi w la ta ch 90. przyczyn^ „silnego d o la ra ” . N aw et jesli am erykan skie sto p Z aieznosc ta odgrywa bardzo wazn^ roi^ w rzeczywistym swiecie i b^dzie odgrywa-
p rocentow e sjj wzglednie niskie, to zagraniczni inw estorzy nadai chsjtnie zwi^kszaja^ fa takcj. rolq w tym rozdziale. Aby j^. zrozum iec, rozpatrzm y ponizszy przykiad.
utrzymywane przez siebie am erykahskie aktywa, finansuj^c w te n sposob wielki defi- Przyjmijmy, ze inw estor zagraniczny w ybiera m iedzy obiigacjam i am erykahskim i
cyt handlu zagranicznego Stanow Zjednoczonych. Ja k ditigo bqdq to robic, zalezy od a japonskim i. Zaiozm y, ze oprocentow anie rocznych obiigacji am erykanskich wynosi
tego, co bcjdzie si^ dzialo z dolarem i am erykanskim bilansem handlowym . 5%, a oprocentow anie obligacji japonskich row niez wynosi 5% . Przyjmijmy, ze bie-
Zi|cy kurs w alutow y rowny jest. 100 (1 d o la r jest w art 100 jenow ), a oczekiwany kurs
w przysziym roku wynosi rowniez 100. Przy tych zalozeniach amerykanskie i japoh.skie
obiigacje majtj. taki sam oczekiwany zw rot w dolarach, a w arunek pary tetu stop pro-
Jak widzielismy w rozdziale 18 [row nanie (18.2)], z zalozenia tego wynika, ze m u . centowych je st speiniony.
byc speiniona nasttjpuj^ca relacja arbitrazow a (w arunekparytetu sto p procentowych Przyjmijmy teraz, ze inw estor oczekuje w nastepnym roku w zrostu kursu o 10%,
a Vvii •E cwynosi 110. Przy niezmienionym biez^cym kursie walutowym obligacje am e-
rvk.u.skie s£i te ra z bardziej atrakcyjnq form^ inw estow ania niz obligacje japohskie:
( l + i, ) = ( l +
H-1 obhgacje am eiykahskie daj^ oprocentow anie rowne 5% platn e w doiarach. Japonskie
obiigacje daj^ nadal 5% p la tn e w jenach, lecz inw estor spodziew a si^, ze je n za rok
gdzie: i - krajow a stopa procentow a, i* - zagraniczna stopa procentow a, E t - bieza;cy b^dzie w art 10% m niej. W yrazony w dolarach zw rot z japohskich obligacji jest zatem
kurs walutowy, a E t+] - oczekiwany kurs walutowy. Lewa strona row nania przedstawui rownv 5% (oprocentow anie) m inus 10% (oczekiw ana deprecjacja), czyli —5%.
zw rot z krajow ych obiigacji, w yrazony w w alucie krajow ej. Praw a stro n a rownan?'-' Co witjc sie sta n ie ? Przy p o cz^tkow ym k u rsie row nym 1000 inw estorzy chc^
przedstaw ia oczekiwany zwrot z obligacji zagranicznych, rowniez wyrazony w walucie przejsc z obiigacji jap o n sk ich do am erykanskich. Aby to uczynic, musza^ najpierw
krajow ej. W w arunkach rownowagi te dwa zw roty m uszq byc sobie row ne8. sprzedac jap o n sk ie obiigacje za jeny, n ast^p n ie w ym ienic jen y na doiary, by w resz-
cie za dolary kupic obiigacje am erykahskie. G dy inw estorzy sprzedaj^ jeny i kupuj^
s O becnosc E wynika stqd, ze chc^c kupic zagraniczne obligacje m usicie najpierw wym ienic k ■.■■■ do-lary, w ow czas d o la r ap recjonuje. O ile? R o w nanie (20.5) daje odpow iedz na to
j'owij. walut<j na wakitt; zagranicznq. O becnosc E f +l wynika stqd, ze aby zrealizowac zyski w nastQpnyiii pytanie: E = (1,05 /' 1,05)110 = 110. Biezs|cy kurs w alutow y m usi w zrosn^c w tej
okresie bqdziecie m usieii wymienic walut^ zagraniczn^ n a pieni^dz krajowy.
644 Rozszerzenia. Gospodarka otwarta
g g E jg lg O ^ P ro fiukcja, stopa p r o c e n t o w a i k u r s w a lu t o w v
64 5

samej proporcji co oczekiwany kurs walutowy. Innymi siowy, dolar musi apreejonow a
o 10%. W zwii}zku z aprecjacja dolara o 10%, row niezE = E ' = 110, a zatem oezeki RclaCja p a ryte iu stop p ro ce n to w ych
Sprzy danych i*, p)
wany zw rot z arnerykanskich i japonskieh obligaeji jest na powrot rowny, a na rynk^
walutowym znow dochodzi do rownowagi,
Przyjmijmy zam iast tego, ze w rezultacie arnerykahskiej restrykcyjnej polityk
pieni^znej, amerykanska stopa procentow a rosnie z 5% do 8%. Zaiozm y, ze stop
procentow a w Japonii nie zm ienia sie i w ynosi 5% , a oczekiw any kurs walutow
row niez nie ulega zm ianie. Przy niezm ienionym biezacym kursie walutowym obli
gacje am erykahskie sa ponownie znacznie bardziej atrakcyjn^ form^ inwestowani
niz obligacje japohskie. Obligacje am erykahskie przynosz^ 8% piatnych w dolaracl'
Obligacje japohskie przynosza 5% platnych w jenach. Poniewaz oczekuje si^, ze kur
walutowy za rok nie ulegnie zmianie, to oczekiwany zw rot jest tez rowny 5% platnyc!
w doiarach.
Co witjc sie stanie? Ponow nie przy poezcjtkowym kursie rownym 100 inw estorz
chcti przejsc od obligaeji japohskich do amerykanskich. Sprzedaj^ zatein jeny za dc
lary, a dolar aprecjonuje. O ile? Rownanie (20.5) daje odpow iedz na to pytanie: E - Kurs w a lu to w y , E
(1,08 / 1,05)100 * 103. Biez£|cy kurs walutowy w zrasta o okoto 3% . D laczego o 3% w yzsza krajowa stopa procentowa prowadzi do wyzszego kursu w alutow ego - aprecjacji.

Pomyslmy co sit; dzieje, gdy dolar aprecjonuje. Jesii, ja k zatozyitsmy, inw estorzy ni
(iustracja 20.1. Zwiqzek mi^dzy stopq pmcentowq a kursem walutowym wynikaj^cy z parytetu
towei
stopy procen-
zmieniaj^ swoieh oczekiwan odnosnie do kursu walutowego w przysziosci, to im bai
dziej d o iar ap recjonuje dzisiaj, tym bardziej inwestorzy spodziewaj^ si«j, ze b^dzi
deprecjonow ai w przysziosci (spodziewajij. si«j pow rotu do tej sam ej w artosci w przy
sziosci). Gdy dolar aprecjonuje o 3% dzisiaj, wowczas inw estorzy spodziewaj£| si§, z Kursovvi walutowem u (E = E c). W ynika stijd, ze linia na ilustracji 20.1, odpow iadajaca
bedzie deprecjonow al o 3% w ei^gu nast^pnego roku. Jest to row noznaezne z ocze warunkow'i parytetu stop procentow yeh, przechodzi przez pu n k C 4 ra.
kiwan.^ ap recjacjt|jena wzgledem dolara o 3% w ciijgu nast^pnego roku. Oczekiwan
stopa zw rotu w dolarach z utrzymywania japohskich obligacji jest przez to row na 5°/
(stopa procentowa japonskich obligacji) + 3% (oczekiwana aprecjacja jena), czyli 89?
Ta oczekiw ana stopa zwrotu jest taka sam a, ja k stopa zwrotu z utrzymywania obligac
-0-3, Pofqczei kow dobr i rynkow finansowych
am erykahskich, a wi^c na rynku waiutowym wyst^puje row now aga9.
Z auw aim y, ze nasz wywod w wielkim stopniu zalezy od zatozenia o niezm iennc
sci kursu w aiutow ego, podczas gdy zm ienia sitj sto p a proeentow a. Z zaiozenia tegi Lebralismy wszystkie po trzeb n e eiem enty, by zrozum iec zmiany produkcii, stopy pro-
wynika, ze apreejacja dzisiaj prow adzi do oczekiw anej deprecjacji w przysztosci, pc entowej i kursn w alutow ego. Rownowaga n a rynku dobr oznacza, ze produkcja jest
zalezniona ni.in. od stopy procentow ej i kursu walutowego:
niewaz inwestorzy oczekujt| pow rotu kursu w alutow ego do tego sam ego, niezm ienio.
nego poziom u. W rozdziale 21 osiabimy dzialanie tego zalozenia, jednak podstawow
w niosek pozostanie ten sam: podwyzszenie krajowej stopy procentowej w stosanku do Y = C ( Y - T ) + l(Y, i) + G + N X (Y , Y*, E).
zagranicznej stopy procentowej pmwadzi do aprecjacji.
N a ilustracji 20,1 przedstaw iona jest, wynikaj^ca z rownania (20,5), zaleznosc Stopa proeentow a jest z kolei okresiona przez podaz pieni^dza i popyt na pienic|dz:
dzy krajow ^ stop^ procentow ^ (i), a kursem w alutow ym (E ), czyli p ary tet stop prc
centowych. Zaleznosc ta jest wykresiona dla danego oczekiwanego kursu walutoweg •
(E c) oraz danej zagranicznej stopy procentow ej (i*). Z aleznosc tq przedstaw ia linia
o d o d atn im nachyleniu: im wvzsza krajow a sto p a procentowa, tyrn wyzszy kurs wa!u-
towy. R ow nanie (20.5) im piikuje takze, ze gdy krajow a stopa procentow a jest : warunku p arytetu stop procentow ych wynika dodatnia zaieznosc mi^dzy krajow a
wvj ■-'■■■ocentowa a kursem walutow'ym:
zagranicznej stopie procentowej ( i = i*), to kurs walutow y rowny jest oczekiw;

Upewnijcie sie, ze rozum iecie argumentaeje. D laczego d o lar nie aprecjonowa! np. o 2( P° iOZei,ie f " ^ h y ie n i e linii, gdy w zrosm e r h a ja k zm ieni S1e .sytuacja. gdv
 Rozszerzenia. Gospodarka otw arta Rozdziat 20. Produkcja, stopa proceritowa i kurs w alutow y
646 647

wzrost pro d u k cji pro w ad zi do zw i^kszenia po p y tu n a pien i^d z i do w zrostu stopy

1 + i* procentow ej w stanie rownowagi.
vfa ilustracji 20.2(a), dla produkcji rownej Y oraz stopy procentow ej rownej i, row-
W poI;|czeniu zaleznosci te okreslaj^ produkcj^, stop^ procentow a oraz kurs walu nowaga na rynkach do b r i rynkach finansowych jest osiqgni^ta w' p u n k c ie A W artosc
towy. A naliza trzech zaleznosci nie nalezy do najprostszvch. M ozenry jednak w prost; kursu w alutow ego w stanie row now agi nie m oze byc bezp o sred n io odczytana z iiu-
sposob zredukow ac liczb^ zwi^zkow do dwoch, korzystaj£|.c z w arunku pary tetu stoj stracji. M ozna j^ je d n ak iatw o odczytac z ilustracji 20.2(b), k tora jest pow torzeniem
procentow ych. W ten sposob wyeliminujemy kurs walutowy z row nania okresiajacegc ilustracji 20.1 i przedstaw ia kurs walutowy przy danej stopie procentow ej. K urs walu-
row now ag^ na rynku dobr. D zieki tem u otrzym am y u k iad dw och row nan, ktore s; towv powicjzany ze stopq procentow ^ w stanie rownowagi (i), jest rowny E.
wersjcj. m odelu I S - L M dla gospodarki otwartej:
(a) (b)

IS: Y = C {Y - T ) + l ( Y , i) + G + N x i Y , Y*, |;
V l+ i* j LM .

M
LM: — = YL(i).
P Reiacja parytetu
stop procentowych

Przyjrzyjmy sifj na poczcjtku reiacji 1S i rozpatrzm y wpiyw w zrostu stopy procento

wej na produkcje;. W zrost stopy procentow ej wywoluje teraz dwa skutki.

® Pierwszym z nich, ktory juz zostai przedstaw iony dla gospodarki zam knietej, jes
b ezp o sred n i wpiyw na inwestycje: wyzsza stopa procentow a prow adzi do spadki
inwestycji, spadku popytu na d o bra krajow e i spadku produkcji.
• D rugim z nich, ktory wyst^puje tyiko w gospodarce otw artej, jest wpiyw wywieran;
Y E
przez kurs walutowy: wzrost krajowej stopy procentow ej prowadzi do w zrostu kur
P rodukcja, ¥ Kurs w a lu to w y, £
su walutowego - aprecjacji. A precjacja, z pow odu ktorej krajow e dobra wzgl^d
nie drozsze od dobr zagranicznych, prow adzi do spadku ek sp o rtu n e tto , a co z; Wzrost stopy procentowej zmniejsza produkcjQ zarowno bezposrednio, jak i posrednio (poprzez kurs w aiutow y): krzywa IS jest nachy-
[ona ujemnie. Przy danym realnym zasobie pieniqdza zwi^kszenie si? produkcji podnosi stopg procentow^: krzywa LM jest nachylona
tym idzie - do spadku popytu na dobra krajow e i spadku produkcji. dodatnio.

Ilustracja 20.2, Model IS-LM w gospodarce otw artej

O bydwa skutki dziaiajcj. w tym samym kierunku: wzrost stopy procentow ej zmniej
sza popyt w sposob bezposredni i posredni - przez ujem ny wpiyw aprecjacji n a popyl
Opisywany przez relacjtj/5 zwi^zek stopy procentow ej i produkcji, przy zaiozeniu Podsum ujm y: wyprowadzilismy m odei I S - L M dia gospodarki otw artej.
ze pozostale w artosci zmiennych sq dane (T, G, Y*, i* oraz E e), przedstaw iony jest n;
: iiustracji 20.2(a). K rzyw a/5 jest nachyiona ujem nie: w zrost stopy procentow ej prowa • Krzywa IS je st nachylona ujem nie: wzrost stopy procentow ej prow adzi bezposred-
dzi do obnizenia si^ produkcji. Krzywa wyglc|da niem ai identycznie ja k w przypadkr nio i p o srednio (przez kurs walutowy) do spadku popytu i spadku produkcji.
gospodarki zam kni^tej, iecz skrywa bardziej ziozon^ zaieznosc niz poprzednio: stop; • Krzywa L M je st nachylona dodatnio: w zrost dochodu zwi^ksza popyt na pieniqdz,
p ro cen to w a oddzialuje na produkcj^ nie tyiko b ezp o sred n io , lecz takze posrednio prow adz^c do w zrostu stopy procentow ej w stanie rownowagi.
przez kurs walutow y11.
D od atn io nachylona krzywa L M w gospodarce otw artej jest dokiadnie taka sama Produkcja i stopa procentow a w stanie rownowagi wyznaczone Sc| na przeci^ciu sie
jak w gospodarce zam kni^tej. Przy danej w artosci reainego zasobu pieni^dza (M / P) krzywych IS oraz L M . Przy danej zagranicznej stopie procentow ej i oczekiwanym kur-
sie walutowym sto p a procentow a rownow agi wyznacza kurs procentow y rownowagi.

11 W zrost stopy procentow ej prow adzi zarow no b e zp o sre d n io , ja k p o sred n io (p o p rzez kurs wa-
lutowy), do spadku produkcji.
 Rozszerzenia. Gospodarka otwarta Rozdzial 20. Produkcja, stopa procentowa i kurs w aiutow y
648 649

20.4. Skutki poiityki p s p o d a rc z e j w gospodarce otwartej <3! <*»

LM

Po w yprow adzeniu m odelu I S - L M dla gosp o d ark i o tw artej wykorzystam y go teraz,

g ' \ / « Reiacja paryteiu
by spraw dzic, jak ie efekty niozna osi£|gii£|c p o zastosow aniu roznych instru m en to w
I '• \ / I stop procentowych
poiityki gospodarczej. 1 - '' ""'••■■AZ I
I ' ~ ' ■ 1 ! V "
\ I,-
""■IS'
Polityka fiskalna w gospodarce otwartej
"■' -■ IS

Przyjrzyjm y sif ponow nie w ydatkom rz^dow ym . Przypuscm y, w ychodzqc od zrow-

now azonego b u d zetu , ze rztjd zdecydow at si«j zwi^kszyc w ydatki n a obro n n o sc bez Y Y' E E'
p o d n o szen ia podatkow . W ten sposob pojaw ia siq deficyt budzetow y. Co stanie sie Produkcja, Y Kurs w a lu to w y , E
z poziom em produkcji? Co stanie si<j ze elem entam i skiadowymi produkcji? Co stanie /Vzrost vvydatkdw rzqdowych prowadzi do zwi^kszenia produkcji, wzrostu stopy procentowej oraz do aprecjacji.
sie ze sto p ^ procentow a? Co stanie sie z kursem walutowym ? Iustracja 20,3. Skutki wzrostu w ydatkow rzqdowych
O dpow iedzi przedstaw ia ilustracja 20.3. G o sp o d a rk a zn ajdnje si^ pocz^tkow o
w p u n k c ie A Z w i^kszenie si^ w ydatkow rzadow ych o AG > 0 zw i^ksza produkcjtj
przy daoej stopie procentow ej, przesuwaj^c n a ilustracji 20.3(a) krzyw^ IS w praw o do tych efektow odgryw a dominuj^Ccj. role. K ro tk o m ow i^c, wpiyw w ydatkow rz^-
IS'. W zwii|zku z tym, ze wydatki rz^dow e nie wpiywaji| na LM , krzywa ta nie przesu- dowych n a inwestycje je st niejednoznaczny w gospodarce zam kni^tej i pozostaje
wa sisj12. N ow a rownowaga ustala si^ w punkcie^4', przy wyzszym poziom ie produkcji iejednoznaczny w gospodarce otwartej.
i wyzszej stopie procentow ej, N a ilustracji 20.3(b) wyzsza stopa procentow a prow adzi • Przypomnijmy, ze eksport netto zalezy od popytu krajow ego, produkcji zagranicz-
do w zrostu kursu w alutow ego - aprecjacji. Wzrost wydatkow rzqdowych prowadzi do nej oraz kursu w alutow ego: N X = N X (Y , Y*, E ). W ynika st^d, ze zarow no wzrost
zwiekszenia produkcji, wzrostu stopy procentowej oraz do aprecjacji. produkcji, ja k i aprecjacja obnizajj| eksport netto: w zrost produkcji zwiqksza im-
In te rp re ta c ja tego zjawiska je st nastcjpujEjca: zw i^kszenie w ydatkow rzqdowych port, a aprecjacja zm niejsza eksport i zwieksza im port. Deficyt budzetow y prow a-
prow adzi d o w zrostu popytu, pow odujtjc zw i^kszenie produkcji. W raz ze w zrostem dzi w rezultacie do pogorszenia sitg bilansu handlow ego. Jesli bilans handlowy jest
produkcji rosnie tez popyt na pieniqdz, wywotuj^c presje na wzrost stopy procentowej. ooczc|tku zrow now azony, to deficyt budzetow y prow adzi do deficytu handio-
W zrost stopy procentow ej, ktory podnosi atrakcyjnosc krajowych obligacji, prow adzi v/ego. Zauw azm y, ze w praw dzie zw i^kszenie si§ deficytu budzetow ego zwi^ksza
do aprecjacji. Z arow no wyzsza stopa procentow a, jak i aprecjacja zm niejszajfi popyt deficyt bilansu handlow ego, je d n ak skutek ten bynajm niej nie je st mechaniczny.
krajowy, niw eluji|c cz^sciowo dziaianie w ydatkow rz:|dowych na popyt i produkcj^. Uziala on poprzez wptyw deficytu budzetow ego na produkcjq oraz na kurs walu-
Czy m ozem y powiedziec, co stanie sie z poszczegolnym i skiadnikam i popytu? towy, co z kolei wywoiuje deficyt handlowy.

• Oczywiscie konsum pcja i wydatki rztjdowe id<| w gor^. K onsum pcja wzrasta, ponie-
waz rosnie dochod, a wydatki rzc|dowe idi| w gor^ zgodnie z przyjtjtym zaiozeniem .
• N ie m a niejednoznacznej odpow iedzi n a pytanie, ja k zareaguj^ inwestycje, Przy- olityka pieniegna w gospodarce otwartej
pom nijm y, ze inwestycje zaiez^ zarow no od produkcji, ja k i od stopy procentow ej:
I = I(Y , i). Z jednej strony p ro d u k cja ro sn ie, prow adz^c do w zrostu inwestycji. dy przyjrzeiismy siq poiityce fiskalnej, p o ra n a przeprow adzenie naszego drugiego
Lecz, z drugiej strony, stopa p ro cen to w a row niez rosnie, prowadz£|C do spadku ■ubionego eksperym entu, a m ianowicie zaostrzenia polityki pienieznej. Spojrzmy na
inwestycji. Inwestycje mogq rosn^c iub spadac w zaieznosci od tego, ktory sposrod lstracj^ 20.4(a). Przy danym poziom ie produkcji spadek zasobu pieniqdza o AM < 0
'O’* it’zi do w zrostu stopy procentow ej: krzywa L M przesuw a sie w gorq do L M '. Po-
12 W zrost wydatkow rzadow ych przesuw a krzywa IS w praw o. Wydatki rz^dow e nie przesuwaj^ pieniqdz nie wpiywa bezposrednio na relacjq IS , krzywa IS nie przesuw a siey
ani krzywej LM . ani relacji parytetu stop procentowych.
 Rozdziat 20. Produkcja, stopa procentowa i kurs w alutow y 651
Rozszerzenia. Gospodarka otw arta

65 0

(a) Zaostrzenie polityki pieni^znej a ekspansja fiskalna: Stany Zjednoczone

LM'
na poczqtku lat 80. XX w.

LM Pocz^tek lat 80. w S tanach Zjednoczonych zostaly zdom inow any przez ostre zmian;
polityki pieni^znej i fiskainej. Z apoczatkow anie zm ian w polityce pienieznej omowi
/ Relacja parytetu
lismy juz w rozdziale 9. Z kohcem lat 70. prezes Z arzqdu Rezerw y F ederalnej, Pau
\ / /■' sg stop procentomych f
\ ■' Voicker, uznal ainerykanska tnflacje za zbyt wysokci i uznal, ze trzeba j% obnizyc. Za-
\\ . A '/ ' o i'. / '^ynajac pod koniec 1979 r., Volcker wprowadzil Stany Zjednoczone na sciezke wydat-
nego zaostrzenia polityki pieni^znej, m aj^c swiadomosc, ze w prawdzie doprow adzi to
do recesji w krotkim okresie, ale spowoduje tez obnizenie inflacji w srednim okresie.
O /
Z m iana polityki fiskalnej zostaia w yw oiana wygranym i w 1980 r. przez R onalda
R eagana w yboram i prezydenckim i, R eag an zosta! w ybrany dzi^ki obietnicy w pro-
w ad zen ia b a rd z iej kon serw aty w n ej polityki, a m ian o w icie o b n iz e n ia p o d a tk o w
jm niejszenia roii panstw a w gospodarce. Z obow i^zanie to byio inspiracjcj Ustawy
y Y' e e o uzdrow ieniu gospodarki (E conom ic Recovery A ct) z sierpnia 1981 r. Podatki do-
Produkcja, Y Ktirs walutowy, E
chodow e od osob fizycznych zostaiy obnizone w trzech fazach (1981-1983) w sumie
Zaostrzenie polityki pieni^znej provvadzi do spadku produkcji, wzrostu stopy procentowej oraz do aprecjacji. o 23%. Podatki dochodow e od osob prawnych rowniez zostaiy obnizone. O bnizeniu
podatkow nie towarzyszyio jednak zmniejszenie wydatkow rz£|dowych, co w rezultacie
liu s tra e ja 20.4. Skutki zaostrzenia polityki pieni^znej
wywoiaio staiy w zrost deficytu budzetow ego, ktory w .1983 r. osi<|gn^l szczyt rosni|c
do poziom u 5,6%' PKB. Tabela 1. przedstaw ia wydatki i przychody budzetu w latach
Rownowaga przesuwa sitj z punktu^4 do punktu^4'13. N a ilustracji 20.4(b) wzrost sto 1980-1984.
procentow ej prow adzi do aprecjacji.
Zaostrzenie polityki pienigznej prow adzi wi§c do sp a d ku produkcji, wzrostu sto. Tabela 1. W ysoki deficyt budzetowy w Stanach Zjednoczonych w latach 1980-1984
procentowej i do aprecjacji. Mechanizm te n mozna opisac w prosty sposob. Z aostrz W y s z c z e g o in ie n ie 1980 198 1 1982 1983 1984
nie polityki pieni^znej prow adzi do w zrostu stopy procentow ej, co pow oduje wzrc
W ydatki 22,0 22,8 24,0 25,0 23,7
atrakcyjnosci krajowych obligacji i w ywoluje ap recjacje. W yzsza stopa p ro c e n to ’s
Przychody 20,2 20,8 20,5 19,4 19,2
i aprecjacja obnizajq popyt i produkcj^14. osoby fizyczne 9,4 9,6 9,9 8,8 8,2
P rzed staw iooa tu w ersja m odelu I S - L M d la gosp o d ark i otw artej z o sta la p o r->,
usuuy praw ne 2,6 2,3 1,6 1,6 2,0
pierwszy przedstaw iona w latach 60. X X w. przez dwoch ekonom istow wspomni
nych juz n a poczc|tku tego rozdziaiu - R o b e rta Mundella z U niw ersytetu Columbi; Deficyt b udzetow y 1,8 2,0 3,5 5,6 4,5

o ra z M arcu sa F lem inga z M i^dzynarodowego F u n d u szu W alutow ego. Czy m odel Uwaga: Wszystkie wielkosci przedstawione sq jako procent PKB i dotycz^ iat podatkowych rozpoczynajgcych si§ w pazdzierniku po-
przedniego roku kalendarzowego.
M undella-FIeminga dobrze odzw ierciedla rzeczywistosc? Odpowiedz brzm i: z regu-
Zrodto: Historical Tabies, Office of Management and Budgei.
iy bardzo dobrze i dlatego je st wykorzystywany do dzisiaj. T rudno sobie wyobraziC '
lepszti okazj^ do przetestow ania m odelu niz gw altow ne zmiany w polityce pieni^zn
i fiskalnej, k tore mialy miejsce w Stanach Zjednoczonych w koncu lat 70. t na poczatku Co motywowaio adm inistracj^ R eagana do obnizania podatkow bez wprowadzatiia
lat 80. X X w. Tem at ten opisany jest w ramce 20.2. M odel M undella-Flem inga i prt ■ ci§c w wydatkach? D yskusja na ten tem at trwa do dzisiaj, lecz pow szechnie przyjmuje
gnozy przedstaw ione na jego podstaw ie zdafy wowczas egzam in celuj^co. si§, ze giowne pow ody byiy dwa.
Jeden z nich wywodzii si^ z przekonan skrajnej, lecz wpiywowej grupy ekonom i-
stow, eazyw anej zw olennikam i ekonom il podazow ej (supply siders). G ru p a ta prze-
konywaia, ze obnizenie podatkow zwi^kszy efektyw nosc pracy, a wynikajcjcy z tego
13 Z a o s trz e n ie polityki pieniijznej p rz esu w a krzywcj. L M w gor^. N ie p rzesu w a o n o je d n a k ain wzrost aktywnosci gospodarczej doprowadzi w rzeczywistosci do zwi^kszania sitj, a nie
krzywej I S , ani krzywej pary tetu sto p procentow ych. spadku, dochodow budzetow ych z podatkow . C hoc argum enty form uiow ane przez
14 Czy m ozecie pow iedziec, ja k zachow uj^ si<; konsum pcja, inw estycje i e ksport n e tto ?
13 R o b e rt M undell otrzym al N agrod^ N obia z ek o n o m ii w 1999 r.
 Rozszerzenia, Gospodarka otwartc
652 Bozdziai 20. Produkeja, stopa procentowa i kurs walutowy
653

zw olennikow ekonom ii p o d aiy rnialy pew ne zalety, to w praktyce okazafy siq blqc - dolara. W ynikiem wysokiego w zrostu produkcji i aprecjaeji dolara byt wzrost deficytu
ne: naw et jesli po obnizce podatkow niektorzy ludzie pracow ali ciezej i wydajniej, t > han.dlowego do 2,7% PK B w 1984 r. W poiow ie iat 80. giownym problernern polityki
wplywy z podatkow spadfy, a deficyt budzetow y wzrosl. gospodarczej staly sie b lizn iacze deficyty, czyli deficyt budze-towy i deficvt biiansu
D rugiego rodzaju motywacja byta bardziej cyniczna. Z akiadano, ze ciecia w poda' - bandlowego. Blizniacze deficyty pozostaw aiy jednym z najpowazniejszych problem ow
kaeh i wynikaj^cy z nich wzrost deficytu tak przestrasz^ K ongres, ze przeprow adzon ; m akroekonom icznych do pocz^tku iat 90.
zostanq ciecia w wydatkach, a przynajm niej nie dojdzie do ich dalszego zw iekszani:.
D ziatania te okazaiy si^ cz^sciowo skuteczne; K ongres znalazi sie; pod ogrom n^ prc ■
sjcj, by nie podwyzszac wydatkow, dzi^ki czernu ich w zrost w latach 80. byt na pewn j
nizszy, niz byiby bez obnizenia podatkow , N ienm iej jed n a k dostosow ania w ydatko 1 1
nie byiy w ystarczaj^ce, by zneutralizow ac sp ad ek dochodow z podatkdw i unikiiEj: 20.5. State kursy w alutow e
w zrostu deficytu.
Bez wzgltjdu na przyczyne deficytu skutki z ao strz en ia poiityki pienieznej i ek: •
pansywnej polityki fiskalnej byiy zgodne z przew idyw aniam i wynikaj^cymi z m o d e J: Jak dotc|d zakiadalismy, ze bank centrainy wybiera wielkosc podazy pieniqdza i pozwa-
M undella-F lem inga. Tabela 2 zestaw ia giowne zm ienne m akroekonom iczne dla k ■ : la na nieskrepow ane dostosow ania si^ kursu walutow ego do poziom u wyznaczanego
1980-1984. przez rownowage na rynku walutowym. W wieiu krajach zalozenie to nie odzwiereiedia
rzeczywistosci: banki centrafne m niej lub bardziej jaw nie kieruj^ kursem walutowym,
w iatach 1 9 8 0 - 1 9 8 4
lowne zmie wykorzystuj^c w tym ceiu poiityke pieni^zn-c|. C eie czasarni nieform alne, a czasami
l 1383 1984
iS fsze ze g e lr form alne; czasam i bywajti sprecyzowane jako konkretne wielkosci kursu, czasami jako
~ i ■!9 3,9 6,2
pasm a iub rozpitjtosci. Um owy dotycz^ce kursu w alutow ego (czasam i nazywane rezi-
vvziusi n vj (w %!
9,7 9.6 7,5 m am i kursowymi) m ajt| w iele nazw. Spojrzmy najpierw , co te nazwy oznaczaja.
Stopa bezrobocta (w %| 7,1 7,6

8,9 3,8 3,8 3,9

Inflacja (CPI) (w %) 12,5

Stopa procentowa (w %!
10,8 3,6 9.8
11,2 14,0
n om inalna
5,1 5.9
State kursy walutowe, kursy petzajqce, pasma, ESW i euro
2,5 4,9 6,0
realna
101,0 111,0 117,0 129,0
Fiealny kurs w a lu to w y 85, G
Na jednym krancu szerokiego spektrum panstw znajduj^ sie kraje o piynnych kursach
-0 ,6 - 1,5 -
-0,5 --0,4
Bilans handlowy w % PKB (deficyt) walutowych, ja k chocby Stany Z jednoczone czy Jap o n ia. K raje te nie posiuguj^ sie
Uwagi: inflaqa: siopa zmian CPl. Nominalna stopa procentowa - oprocentowante -5 -n iiy s it^ n y u i uunu«» ----- ----------- . formalnie strategi£| celu kursu w alutowego. Choc banki centralne w tych krajach nie
procentowa jest rowna nominatnej stopie procentowej, pomniejszonej o oczekiwanat w kolejnym roku inflacj^. Prognozowana ii.-
cja wykorzystana do urealnienia stopy procentowej - prognozy przedstawione przez Data Resource Inc. (DRI). Realny kurs waiut( ■
ignorujt} zm ian kursn, to jednak wykazujcj. duz^ skionnosc do akceptow ania znacznych
(1973 = 100) - sredni wazony kurs w alutowy z przypisanymi wagami wielkosci obrotow handlowych z poszczegoinymi krajami. fluktuacji k u rsu 16.
Na drugim kraiicu znajdujq sie kraje, ktore wprowadziiy staiy k u rs walutowy. Kra-
je te utrzymuj£| staiy kurs swojej waluty w odniesieniu do pewnej wakity zagranicznej.
W latach 1980-1982 g o spodarka am erykanska znajdow aia siq po d wpiywem N iektore z nich wprowadzajq stcdy kurs wzgle-dem doiara. Przykladem m oze byc Ar-
strykcyjnej poiityki pieni^znej. S topa procentow a - zarow no nom inalna, ja k i rea ■ gentvna, k to ra w iatach 1991-2001. zwiqzala peso z dolarem p o symbolicznym kursie
- ostro w zrosia, prow adz^c do aprecjacji i recesji. C el, jakim bylo obnizenie infla...:«. 1 do 1 (wi^cej na ten tem at znalezc m ozna w rozdziale 21). Inne kraje wprow'adzaiy
zostai osi^gni^ty; w latach 1980-1982 infiacja obnizyla sifj z 12,5% do 4% . Spac ■ state kursy w zgledem franka francuskiego (wiekszosc z tych panstw to byte kolonie
produkcji i aprecjacja dolara mialy przeciw staw ne oddziaiyw ania n a bilans handlc afrykahskie Francji). Gdy franka zast^piio euro, kraje te zwi^zaiy swoje kursy waiuto-
(niska produkcja prowadziia do spadku im portu i polepszenia sie bilansu handiowe ■:■. ■we z eu.ro. N iektore panstw a wprow adzajq staiy kurs w odniesieniu do koszyka waiut,
aprecjacja dolara prowadziia do pogorszenia sie bilansu handlow ego), co wpiyn^io .■ a wagi przypisywane poszczegoinym w alutom w koszyku uzaleznione s^ o d wielkosci
niew ielka skaicj zm ian deficytu do 1982 r. % m iany handlowej.
O d 1982. r. gospodarka am erykahska znajdow ala si§ pod wpiywem ekspansyw •. r
polityki fiskalnej. Z godnie z przew idyw aniam i wynikaj^cymi z naszego m odelu, skui- 16 Podobnie ja k w p rzypadku „tanca d o la ra ” w latach 80. XX w., w iatach 90. m ial m iejsce „taniec
kiein teg o byf silny w zrost produkcji, w ysoka sto p a p ro ce n to w a i dalsza aprecjaoia eha . i e n o stro apre-cjonow ai w pierw szej poiow ic lat 90., a n a st^ p n ie o stro d e p rec jo n o w at p o d
toniec dziesi^ciolecia.
 Rozszerzenia. Gospodarka o tw a r ozdzial 20. Produkcja, stopa procentowa i kurs w aiutow y 655
654

Okreslenie „staly” je st niexo mylacei nie oznacza, ze kurs w aluty kraju przyjrr u Wprowadzenie statego kursu walutowego a sterowanie pieniqdzem
j^cego kurs staiy nigdy sisj nie zrnienia. Jednak zrniany stj. rzadkie, Skrajnym pr;:y
p ad k ien i kraje afrykaiiskie, ktore zwiazaly sw oje w aiuty z frankiem francuski x Zaiozm y, ze jakis kraj decyduje. sitj n a wprowadzenie staieg o kursu w aiutow ego na
G dy w 1994 r. dokonano dostosow ania kursow . byia to pierw sza zm iana od 45 i it »ewnym poziom ie, pow iedzm y E * . Ja k w zasadzie rnoze teg o do k o n ac? R z^d nie
W zwicjzku z tym, ze zmiany te sa rzadkie, ekonom isci stosujac specjalne nazewnict v< inoze ta k p o p ro stu ogiosic w artosci kursu waiutowego. M usi przyj^c taki kurs, ktory
do odroznienia zm ian kursow staiych od dokonuj^cych sie codziennie zm ian kurso\ iedzie zaakceptow any przez zagraniczne rynki w alutow e. Przyjrzyjmy sie skutkom
piynnych. Spadek kursu w przypadku rezim u kursu staiego nazywany jest dewaluac:q m echanizm om stoj^cym za w prow adzeniem staiego kursu walutowego.
a nie deprecjacja. W zrost kursu w przypadku rezim u staiego nazywany jest rewaluac <c Usztywniony czy nie, kurs walutowy i nom inalna stopa procentow a musz^ speiniac
/arunek p arytetu stop procentowych:
a nie aprecjacja.
Pomiedzy tymi skrajnymi przypadkam i znajduj^ sicj kraje, ktore w roznym stopi i
okreslaj^ swoje podejscie do strategii celu kursu w alutowego. N a przyklad meic c
re kraje wprowadzaj^ kurs pelzajcjcy. Nazwa ta jest b ard zo wymowna: stopa inflaq
w tych krajach z reguiy przewyzsza inflacj^ w Stanach Zjednoczonych. Gdyby kraje t
usztywniiy kursy wzgltjdem doiara, to wyzsza inflacja doprowadzitaby do stalej ap t Przyjmijmy teraz, ze kraj w prow adza staiy kurs na poziom ie £ ’, wobec czego E =
cjacji realnej i szybko spowodowaiaby spadek konkurencyjnosci sprzedaw anych p n e E. Jesli rynki finansowe i waiutow e wierz^, ze kurs pozostanie staiy na tym poziom ie,
nie dobr17. Aby unikn£|c tego efektu, zakladaj^ one pewn^ z gory okreslon^ sto^ wowczas ich oczekiwania kursowe E ,+l s^ takze rowne E , a parytet stop procentow}7ch
d eprecjacji swojej w aluty wzgltjdem do lara. W ybierajcj zatem „p eiza n ie” (pow ol i okresla:

zmiany) wzgledem dolara.

Jeszcze innyrn rezim em w ykorzystywanym przez grupy panstw jest utrzyrnyw; (1 + i;) = (1 + i*) => it = i*.
nie dw ustronnych (bilateralnych) kursow w aiutow ych wewm jtrz okresionego pasir
w ahan. Praw dopodobnie najwazniejszym przyktadem takiego rezim u byt Europej; ] In te rp re ta c ja tej row nosci je st nasttjpuj^ca: jesli inw estorzy spodziewaj<| siq, ze
System Walutowy (ESW), ktory okresiai w ahania kursow waiut pahstw U nii E u r o p ; kurs walutowy pozostanie niezm ieniony, to wymagac b^d^ takiej samej stopy procen-
skiej w Jatacb 1978-1998. Zgodnie z zasadam i ESW panstwa czionkow skie zgodzi towej w obu krajach. Wsytuacji, gdy kurs walutowy jesf staiy, a mobilnosc kapitahi jest
sitj utrzymywac swoje kursy waiutowe w zgl^dem kursow pozostaiych czionkow E S ' doskonata, krajowa stopa procentowa m usi byc rdwna zagranicznej stopie procentowej.
w ew nt|trz waskich granic, pasin, w okoi kursu centralnego - danej wartosci kun.' W arunek ten m a jed n ^ bardzo waznq konsekwencj^. W rocmy do w arunku rowno-
Z m iany p arytetu centralnego oraz dew aluacje iub rew aiuacje poszczegolnych w a i wagi na rynku pieni^znym , w ediug ktorego podaz pieni^dza jest row na popytowi na
fayty dopuszczalne, lecz wymagaiy zgody pozostaiyeh czionkow. Po w ielkim kryzy; pienic|dz. Przy zrow naniu i = i* w arunek ten m a postac:
waiutowynr w 1992 r., ktory doprow adzii w iele krajow do opuszczenia ESW, d o sl<
sow ania kursow waiutowych staiy sicj coraz bardziej n ie re g u la rn e 18. D oprow adz : ^ = YL(i*). (20.6)
to do w ykonania nast^pnego kroku i przyjeciu w spolnej waiuty: euro19. Przejscie :
w alut krajowych do euro zostaio zapoczqtkow ane 1 s ty c z nia 1999 r., a zakonczone ■
poczt|tku 2002 r. D o skutkow w prow adzenia e u ro powrocim y w rozdziale 21. Zalozm y, ze zw iekszenie sie produkcji krajow ej wywoiuje w zrost popytu na pie-
A rgum enty za i przeciw przyjm owaniu poszczegolnych rezimow przedyskutujei; nicidz. W gospodarce zam knietej b a n k centralny m ogiby pozostaw ic zasob pieni^dza
w rozdziale 21. N ajpierw musimy jed n a k zrozum iec, ja k w prow adzenie stalego kur bez zmian, co doprow adziioby do wzrostu stopy procentow ej. W gospodarce otwartej
w alutow ego oddziaiuje na poiityk^ monetarncj. i fiskalntp Zajm iem y si^ tym w poi przy piynnym kursie walutowym ban k centralny m oze zachow ac si^ tak sam o: skut-
staiej cztjsci tego rozdziaiu. kiem tego b^dzie w zrost stopy procentow ej i aprecjacja. Je d n ak w przypadku kursu
sztywnego bank centralny nie m oze nie zareagow ac. B rak reakcji oznaczalby w zrost
17 Przypomnijmy defm icje re aln eg o kursu w alutow ego, c = E P I P*. Jesli inflacja k rajow a a krajowej stopy procentow ej ponad poziom stopy zagranicznej, co doprow adziioby do
wyzsza od zagranicznej: P rosnie szybciej niz P*. Jesli E jest sztywne, EP f P* stale realnie aprecjo : aprecjacji, Chcejc utrzym ac kurs walutowy, bank centralny musi zwitjkszac podaz pie-
je. O znacza to, ze wystepuie stata realn a aprecjacja. D o b ra krajowe staji% sitj drozsze w porow n a' a w taki sposob, by stopa procentow a w stanie rownowagi nie zm ieniia sie. Przy
z dobrami zagranicznym i. da>' m poziom ie cen (P ) nom inalna podaz pieni^dza (M ), m usi dostosow ac si^ w taki
I!i Kryzysowi z 1992 r. przyjrzymy sie w rozdziale 21.
|g O krajach wprowadzaj^cych w spolna walut^ m ozna niysiec tak, jak o skrajnym przypadku pi sposob, by w arunek przedstaw iony w row naniu ( 20 .6 ) byi speiniony.
jecia staiego kursu waiutowego: ich „kurs walutowy” jest usztywniony na poziom ie je d e n do jednc
wzg'iedem kazdej sposrod par panstw.
 Rozszerzenia. Gospodarka otwarta Rozdziai 20. Produkcja, s to p a procentowa i k u rs w a lu to w y 657
656

do przesuni^cia sie punktu rownowagi z A do B. Towarzyszyiy ternu: w zrost produkeji

Podsumujmy: przy stalym kursie walutowym bank centralny rezygnuje z poslugiwania
z Y4 do Yb, wzrost stopy procentow ej oraz aprecjacja.
si§ kontroiq podary pieniqdza jako instmmenieni politykipienieznej, Staiy kurs walutowy
Przy staiym kursie walutowyrn bank centralny nie m oze jed n ak dopuscic do apre-
zm usza do utrzym ywania krajowej stopy procentow ej na poziornie stopy zagranicz-
cjacji. W zwic|zku z tym, ze wzrost produkcji prow adzi do wzrostu p o p y tu na pie-
nej. Podaz pien iadza m usi zm ieniac si^ tak, by utrzym ac odpow iedni poziom stopy
nk|dz, bank centralny m usi dopasowac podaz pieni^dza do wzrastajtjcego popytu na
procentow ej2". pieniadz. Na ilustracji 20.5 bsjdzie to oznaczac koniecznosc przesuniecia krzywej LM
w doi z jednoczesnym przesunieciem krzywej IS w prawo. W ten sposob bank central-
ny utrzymuje staly poziom stopy procentow ej, a zarazem staly kurs walutowy. Punkt
rownowagi przesuwa si^ zatem z A do C, czemu towarzyszy w zrost produkcji do po-
Polityka fiskalna w warunkach statych kursow walutowych
ziom u Yc oraz niezm ieniony poziom stopy procentowej i kursu walutowego. Wynika
stEjd, z e przy stalym kursie walutowym polityka jiskalna m a wigkszq sile oddziatywania
Ja k ^ roltj odgrywa polityka fiskalna, jesii przy staiych kursach walutowych nie m ozna
niz przy kursie plynnyrn. Dzieje siq tak, gdyz za pom ocq polityki fiskalnej przeprowadza
stosow ac polityki pienieznej? Aby odpow iedziec na to pytanie, wykorzystamy ilustra-
si% dostosowania podazy pieniqdza2'.
cjq20.5. Koncz^c lekture tego rozdzialu powinniscie zadac sobie pytanie: diaczego panstwo
Analizt; ilustracji 20.5 rozpoczniemy od pow torzenia ilustracji 20.3(a), ktort]. wyko-
w ogoie m ialoby w ybrac sztywny kurs walutow y? W idzieliscie przeciez sporo powo-
rzystalismy wczesniej do om ow ienia dziaiania polityki fiskalnej przy piynnym kursie
dow, dla ktorych m ozna uznac takie dziatanie za ziy pomysi.
walutowym. Widzielismy wtedy, ze ekspansja fiskalna (AG > 0) przesuw aia krzyw^ IS
w prawo. Przy piynnym kursie walutowym zasob pieniqdza nie zm ieniai sicj, prow adz^c
• Usztywniaj^c kurs w alutowy panstw o rezygnuje z bardzo pom ocnego narz^dzia,
siuz^cego kotygow aniu biiansu handlow ego lub zm ienianiu poziom u aktywnosci
Eksoansywna polityka fiskalna gospodarczej.
I LM
• Przyjm ujtjc k o nkretny poziom kursu w aiutow ego panstw o rezygnuje tez z moz-
liwosci k o n tro io w an ia stopy procentow ej. Co wi^cej, m usi dostosow yw ac stop<j
pro cen to w t| do poziom u zagranicznych stop procentow ych, ryzykuj^c przejqcie
niechcianych im pulsow oddziaiuji|cych na krajow a aktywnosc gospodarcztp Sytu-
acja taka m iala m iejsce w E u ro p ie n a poczqtku iat 90. X X w. Z e w zgledu na ro-
sn^cy popyt, wywoiany zjednoczeniem N R D i R FN , niem iecka stopa procentow a
m usiata wzrosn^c. Aby utrzym ac parytety w zgl^dem m arki niem ieckiej, pozostaie
panstw a czionkow skie E uropejskiego System u W aiutow ego byiy zm uszone row-
niez podniesc swe stopy procentow e. W zrost stopy procentow ej byi wi^c takim
niechcianym im pulsem , ktorego panstw a ESW chciaiy uniknt|c (probiem ten jest
przedstaw iony w ram ce 20.3).
• Choc panstw o przyjm ujt|ce staiy kurs waiutowy nadal kontroiuje polityk^ fiskalnti,
' — is
to je d e n in stru m en t m oze nie wystarczyc do prow adzenia polityki gospodarczej.
Jak widzieliscie w rozdziale 19, ekspansywna polityka fiskaina m oze pom oc w wyj-
sciu z recesji, je d n a k kosztem tego btjdzie wi^kszy deficyt obrotow handiow ych.
Produkcja, Y : anstwo, k tore chce np. zmniejszyc deficyt budzetow y, przy sztywnym kursie wa-
Przy piynnym kursie walutowym ekspansywna polityka fiskalna zwigksza produkcj^ z YAdo YB. Przy stafym kursie walutow ym produkcja
lutowym nie m oze wykorzystac poiityki pieni^znej do zniwelowania negatywnego
wzrasta z YAdo Yc.
wpiywu polityki fiskalnej na produkcj^.
Ilustracja 20.5. Skutki ekspansywnej potityki fiskalnej w warunkach staiego kursu w alutow ego
D iaczego wi^c n ie k to re kraje w prow adzajt| staie kursy w aiutow e? D iaczego 15
:o Te w yniki w znacznej m ierze se| u zaleznione o d w a ru n k u p a ry te tu sto p y p ro c en to w e j, ktory panstw europejskich - a to nie koniec - przyj^io w spolnt| w aiut^? Aby odpow iedziec
z kolei zalezy o d zaiozenia o doskonatej m obilnosci k a p ita lu , co oznacza, ze inwestorzy' z a in te n
w ani otrzvm aniem najwyzszej stopy zwrotu. P rzy p ad ek niedoskonalej m obilnosci kapitaiu, k t
•• Czy siia oddziaiywania polityki fiskalnej przy kursie sztywnym jest witjksza w gospodarce za-
je s t w azniejszy z p u n k tu w idzenia krajow o sred n im d o ch o d zie (jak w E u ro p ie Srodkow ej, Aniei'>ee
mkniijtej czy otw artej? Wskazowka: odpowiedz jest niejednoznaczna.
Lacinskiej czy A zji) om ow iony jest w D o d a tk u n a koricu tego rozdziaiu.
658 Rozszerzenia, Gospodarka otwarta Rozdziat 20. Produkcja, stopa procentowa i kurs walutowy

na to pytanie, inusimy przeprow adzic dociatkow a anaiiz^. M usim y przeanalizow ac wzgl^dem marki. Obawiaj^c sie mozliwej dewaluacji franka, inwestorzy z^daij" csz^-
nie tylko to, co stanie si^ w krotkim okresie (co zrobilismy w tym rozdziale), ale takze go oprocentow ania francuskich bonow skarbowych niz niem ieckich,
w srednim okresie, gdy zachodz^ dostosowania cenowe. Musimy przyjrzec sie naturze Choc Francja i Belgia musiaiy dostosowac si§ do poziomu niemieckiej nominalnej
kryzysow walutowych. Gdy to zrobimy, bedziem y w stanie okreslic „za” i „przeciw” stopy procentowej - a w zasadzie, jak w iasnie widzielismy, podniesc swoje stopy po-
przyjmowaniu konkretnych systemow kursowych. Z agadnieniam i tynii zajm iem y sie wyzej poziom u niem ieckiego - w panstw ach tych inflacja byia nizsza niz w Niemczech.
w rozdziale 2 i . Skutkiem tego byia bardzo w'ysoka, znacznie wyzsza niz w N iem czech, re ain a stopa
proeentow a: zarow no we Francji, jak i w N iem czech srednia realna stopa procentow a
w iatach 1990-1992 byia bliska 7% . B ezrobocie we Francji w zrosio z 8,9% w 1990 r
do 10,4% w 1992 r. S topa bezrobocia w Belgii w ynosiia zas 8,7% w 1990 r. i 12,1%
Zjednoczenie Niemiec, stopy procentowe i ESW w 1992 r.
P odobna sytuacja m iaia miejsce w pozostaiych krajach ESW. W iatach 1990-1992
W przypadku rezimu staiego kursu, takiego jak E uropejski System Walutowy (ESW ), srednia stopa bezrobocia w U nii Europejskiej w zrosia z 8,7% do 10,3%. Wpiyw wy-
panstwo czionkowskie nie moze zmieniac stopy procentowej, iesli pozostate panstwa sokich stop procentow ych na popyt nie byi jedynym zrodiem spow'olnienia, jed n a k
nie zm ieniajq swoich stop procentow ych (pom inm y w tym m iejscu pew ien stopien naiezy go uznac za jego gtow n^ przyczyn^.
ptynnosci, ktory wynikal z przyj^cia pasm a w ahan kursow). Jak wisjc zm ienia sitj stopa W 1992 r. coraz witjksza liczba panstw rozwazata alternatyw ne scenariusze: obron^
procentow a? Mozliwe st| dwa rozwi^zania. Jednym z nic.h jest skoordynow anie w ahan parytetow' iub wyst£|pienie z ESW i obnizenie swych stop procentow ych. W obaw ie
stop procentowych przez wszystkie panstwa cztonkow skie. Innym jest sytuacja, gdy przed dewaluacj^ rynki finansowe zacz^fy z^dac wyzszej stopy procentow ej od panstw
dziatan ia jed nego kraju wywotujcj dostosow ania stop procentow ych w pozostaiych szczegolnie, w przekonaniu inwestorow, zagrozonych dewaluacj^. Skutkiem tego byty
krajach - svtuacja taka m iata m iejsce w ESW, gdy dziaiania N iem iec wywoiaiy ko- dwa w ielkie kryzysy w alutow e. Pierwszy z nich m iat m iejsce jesien i^ 1992 r., drugi
niecznosc dostosowah. iatem 1993 r. G dy zakonczyt sie drugi kryzys, dwa panstw a - W ielka Brytania i W to-
W latach 80. XX w. wi^kszosc bankow centralnych m iala podobny cel i akcepto- chy - wystapity z ESW. Przyczyny, przebieg i skutki tych kryzysow przeanatizujem y
wata wiod^Cci rol^ B anku N iem iec. Jed n ak w' 1990 r. zjednoczenie N iem iec dopro- w' rozdziale 2 1 .
wadziio do znacznych rozbieznosci rniedzy celem przyswiecaj£|cym Bankowi N iem iec
a ceiam i pozostaiych bankow centralnych pahstw ESW. W ielki deficyt budzetow y, Tabela 1. Stopa procentowa i wzrost produkcji w Niemczech, Francji i Beigii w latach 1990-1992
wywolany transferow aniem srodkow budzetowych do konsum entow i przedsiqbiorstw N o m m a in a s fo p a p ro c e n to w a ( w % ) In fla c ja ( w % j
K raje
we wschodnich Niemczech, doprow adzil do wielkiego w zrostu popytu w caiym kraju. 1990 1991 1992 1990 1 991 ' 1992
Obawy Banku Nierniec przed przegrzaniem koniunktury doprow adziiy do przyj^cia
N iem cy 8,5 9,2 9,5 2.7 3,7 4,7
restrykcyjnej polityki pieniqznej. Skutkiem tego byl silny wzrost gospodarczy w Niem-
Francja 10,3 9,6 10,3 2,9 3 2,4
czech, ktorem u towarzyszyl wzrost stop procentow ych.
Bnlnin 9,6 9,4 9,4 2,9 2,7 2,4
Strategia ta mogia byc odpowiednia dia Niem iec. D la pozostaiych pahstw europej-
R e a ln a s to p a o ro c e n ro w a ( w % j W z ro s t PKB (w %)
skich taka polityka byia jednak zdecydow anie m niej korzystna. N ie doswiadczaly one
takiego sam ego wzrostu popytu, lecz - aby pozostac w ESW - musiaiy dostosowywac 1990 1990 1991 1992

stopy procentow e do poziom u niemieckiego. Skutkiem tego doszio do ostrego spadke N iem cy 5,7 5,5 4,8 5,7 4,5 2,1

popytu i produkcji. O brazuje to tab ela 1, przedstaw iajqca nominain£| stopsj procen- Francja 7,4 6,6 7,9 2,5 0,7 1,4
tow£[, realn;| stop^ procentow^, stop^ inflacji oraz wzrost PKB w N iem czech, Franc Belgia 6,7 6,7 7,0 3,3 2,1 0,8
i Beigii w latach 1990-1992.
Uwagi: Jako nominalnq stope procsntowq przyjqto krotkookresow? stop^ prooentowq, jako realnq stope procentowa, przyj^to realna
Zauwazm y najpierw, jak wysoka stopa procentow a w N iem czech w ptyn^ia na st(,- stope procentowq urealnionq rzeczywist$ inflacjq rocznq. Wszystkie stopy wyrazone sq w ujQciu rocznym.

py w'e F rancji i Beigii. Przez caty ten o k res stopy w e F ran cji byiy w rzeczywistos' Zrodio: 0ECD, Economic Outlook.

wyzsze od stop niemieckich! Staio sitj tak, gdyz dla utrzym ania parytetu m arka/frar,
Francja m usiaia podniesc stopy procentow e bardziej niz Niemcy. Co byio tego pow<
dem ? Rynki finansowe nie byiy pew ne, czy F rancja bedzie utrzymywac kurs franka
660 Rozszerzenia. Gospodarka otvvarta Rozdziaf 20. Prociukoja, stopa procentowa i kurs walutowy
661

Podsumowanie ‘3ytansa i problemy do dyskusji

• Popyt na dobra krajowe w gospodarce otwartej zalezy zarowno od stopy procentowej, Szybki sprawdzian
jak i od kursu walutowego. W zrost stopy procentowej obniza popyt na dobra krajo-
we. W zrost kursu walutowego - aprecjacja - takze obniza popyt na dobra krajowe. 1. Wykorzystujc|c informacje z tego rozdziaiu okresicie, ktore sposrod ponizszych
• Stop^ procentow a okresla zrownanie sie popytu na pieni^dz z podazt) pieni^dza. stwierdzen st| prawdziwe, nieprawdziwe lub niepewne. O dpowiedz krotko uza-
Kurs walutowy okresla w arunek parytetu stop procentowych, wedlug ktorego ob- sadnijcie.
iigacje krajow e i zagraniczne m usza m iec ta k a sam^ oczekiw ant) stope zwrotu,
a. E kspansja fiskalna wywoiuje wzrost ek sp o rtu netto.
w yrazona w walucie krajowej.
• Przy danym oczekiwanym kursie w aiutow ym i zagranicznej stopie procentowej b. Przy staiym kursie walutowym polityka fiskaina m a silniejszy wpiyw na gospo-
darke niz przy kursie piynnym.
zw iekszenie sifj krajowej stopy procentow ej prow adzi do w zrostu kursu w aluto-
wego - aprecjacji. Spadek krajowej stopy procentow ej prow adzi do spadku kursu c. Z w aru n k u p a ry te tu stop procentow ych w ynika, ze w a iu ta krajow'a b^dzie
w alutow ego - deprecjacji. aprecjonowac w odpowiedzi na wzrost oczekiwanego kursu walutowego (przyj-
• Przy ptynnym kursie walutowym ekspansywna polityka fiskalna prowadzi do zwiqsk- rnuj^c, ze pozostaie wielkosci sie nie zmieniajc|).
szenia produkcji, wzrostu stopy procentow ej oraz aprecjacji. d. Jesli inw estorzy oczekuj^ w cicjgu nastcjpnego roku deprecjacji doiara w'zgiq-
• Przy piynnym kursie walutowyni zaostrzenie polityki pienieznej prowadzi do spad- dem jena, to roczna stopa procentow a w Stanach Z jednoczonych bqdzie wyz-
sza niz w Japonii.
ku produkcji, wzrostu stopy procentow ej oraz aprecjacji.
• Istnieje wiele rodzajow systemow kursow walutowych, od w peini piynnych, przez e. Jesli stopa procentow a w Jap o n ii jest rowria zeru, to zagraniczni inwestorzy
peizajcjce i staie kursy walutowe az po przyj^cie wspolnej waluty. Przy staiym kur- nie b^dc| chcieli utrzymywac japonskich obiigacji.
sie w alutow ym panstw o utrzym uje niezm ienny kurs w alutowy w odniesieniu do f. Przy stalym kursie walutowym podaz pieniq.dza rnusi byc staia.
waluty jednego kraju lub koszyka walut. 2. Rozpatrzm y przypadek gospodarki otwartej z piynnym kursem walutowym. Zaioz-
• Przy staiym kursie walutowym i w arunku p a ry te tu stop procentow ych panstw o my, ze produkcja rov/na jest produkcji naturainej, iecz pojawia sicj deficyt obrotow
inusi utrzymywac stop^ procentowc). row n^ zagranicznej stopie procentow ej. Bank handiowych.
centralny traci mozliwosc wykorzystywania sterow ania podazcj. pienitidza jako in- Jak pow inna si^ ksztaitow ac opty m aln a k o m b in acja polityki pienieznei i fi-
strum entu prow adzenia polityki. Polityka fiskalna staje si^ wazniejsza niz w warun- skalnej?
kach plynnego kursu walutowego. Z a pomoc£| polityki fiskalnej przeprow adzane
Sc| dostosow ania poclazy pieni^dza, co nie prow adzi do niwelowania wpiywu zm ian 3. Pokazalism y w tym rozdziale, ze ekspansja m o n etarn a przy plynnym kursie waiu-
krajowej stopy procentow ej i kursu w aiutow ego. towym prow adzi do zwiekszenia si^ produkcji i deprecjacji.

a. W jaki sposob ekspansja m o n etarn a przy piynnym kursie walutowym wptyw'a

na konsum.pcje i inwestvcje?
b. W jaki sposob ekspansja m o n eta rn a przy piynnym kursie waiutowym wpfywa
Najwazniejsze terminy na eksport netto ?

• M odei M undella-F lem inga 637 4. Plynny kurs w aiutow y i zagraniczna polityka m akro ek o n o m iczn a. R ozpatrzm y
• N agie w strzym ania 642 przypadek gospodarki otw artej przy plynnym kursie walutowym. Niech U IP ozna-
• Zw'olennicy ekonom ii podazowej 651 cza niezabezpieczony parytet stop procentow ych.
• Staiy kurs walutowy 653 a. W ykorzystuj^c diagram IS -L M -U IP przedstaw cie skutki w zrostu popytu za-
• Peizajc|cy kurs walutowy 654 granicznego (Y*) na popyt krajowy (Y). Wyjasnijcie.
• E uropejski System Walutowy (ESW ) 654 b. Wykorzystujc|c diagram IS -L M -U IP przedstaw cie skutki wzrostu zagranicznej
• Pasrna w ahan (kursow walutowych) 654 stopy procentow ej (/*) na popyt krajowy (Y). Wyjasnijcie.
• Kurs centrainy 654 c. W ykorzystuj^c om ow ione w tym ro zd ziale skutki d zialan ia poiityki fiskal-
• E u ro 654 nej ok reslcie m ozliw e skutki ekspansyw nej zag ran iczn ej polityki fiskalnej
• Blizniacze deficyty 653 na p ro d n k cje zagraniczn^ (Y*) oraz na zagraniczn^ stop^ procentow^ (/*).
662 Rozszerzenia. Gospodarka otw arta Rozdziaf 20. Produkcja, stopa procentowa i kurs w alutow y 663

W ykorzyslujac om owione w tym rozdziale skutki dzialania polityki pieni^z- Do dalszych przemyslen
nej okrcslcie mozliwe skutki ekspansyw nej zagranicznej polityki pienieznej
Y* oraz i*. 7. Popyt na aktyw a finansowe Stanow Zjednoczonych i d o la ra a deficvt obrotow
d. WykorzystujcjC odpow iedzi na pytania a -c, jak i wplyw na produkcje krajowa handlowych.
wywiera ekspansywna zagraniczna polityka fiskalna? Jaki wpiyw na produkcje Problem ten opisuje zwiqzek popytu na am erykanskie aktywa fmansowe ze spo-
krajow^ ma ekspansywna zagraniczna polityka pieniezna? Wskazowka: w jed- wolnieniem deprecjacji dolara, ktora - zdaniem wielu ekonom istow - jest nieunik-
nym przypadku wplyw n a produkcj^ jest niejednoznaczny. niona ze w'zgl^du na wielki deficyt bilansu handlow ego Stanow Z jednoczonych.
Z m odyfikujem y tu ta j pod ejscie o p a rte na diag ram ie IS - L M - U IP (gdzie UIP
Do namystu oznacza niezabezpieczony parytet stop procentowych), aby przeanalizowac skutki
wzrostu popvtu na am erykaiiskie aktywa finansowe. Zapiszmy w arunek niezabez-
5. Staiy kurs waiutowy i zagraniczna polityka m akroekonom iczna. pieczonego p arytetu stop procentow ych jako:
Przyjmijmy, ze grupa panstw w prow adza staly kurs swych w alut w odniesieniu do
waluty jednego panstw'a (nazywanego panstw em przewodz^cym ). Poniew az kurs i + it = ( i + t*)Et x,
waluty paristwa przewodzatcego nie jest usztywniony wzgl^dem kursu innej waluty,
to pafistwo przewQdz£|ce moze prow adzic polityk^ pieni^zm | zgodnie z wiasnym gdzie pfiram etr a: przedstaw ia czj'nniki 0 ddziaiuj4.ce na wzgl^dny popyt na aktywa
uznaniem . Rozpatrzm y sytuacj^ panstw a wprowadzaj£|cego staly ktirs swojej wa- krajow e. W z ro stx oznacza, ze inwestorzy chca utrzym ywac krajow e aktywa przy
luty wzgledem waluty panstw a przewodz<|cego. nizszej stopie procentow ej (przy danej zagranicznej stopie procentow ej oraz bie-
zaicym i oczekiwanym kursie walutowym).
a. Przeanalizujcie ponownie pytanie 4a.
b. Przeanalizujcie ponow nie pytanie 4b. a. Rozwi^zcie w arunek UIP dla obecnego kursu w alutow ego E .
c. W ykorzystujqc odpow iedzi na pytania a i b oraz pytanie 4c okreslcie, w jaki b. W prowadzcie wynik z punktu a do row nania krzywej IS i przedstawcie diagram
sposob ekspansyw na polityka p ieni^zna panstw a przew odzj|cego b^dzie od- UIP. Podobnie jak w tekscie m ozna zalozyc, ze P oraz P* s^ staie i rowne 1.
dziatywac na produkcje krajowtp W jaki sposob ekspansywna polityka fiskalna c. Przyjmijmy, ze inwestorzy obserwuj^cy duzy deficyt handlow y spodziew aj '4 sie
pan stw a przewodzc|cego b^dzie oddzialyw ac na produkcj(j krajow ^ (m ozna deprecjacji. W ynika st^d spadek oczekiwanego kursu walutow ego E"+l. Przed-
przyjj|c, ze wpiyw Y* na produkcj^ krajowEj. jest maiy)? Jak rozni^ sie odpowie- stawcie skutki spadku oczekiwanego kursu w alutow ego 11a diagram ie IS -L M -
dzi na te pytania w porow naniu z odpow iedziam i n a pytanie 4d? UIP. Jaki b^dzie jego w'ptyw na kurs waiutowy i bilans handlowy? Wskazowka.
A nalizuj^c reakcj^ b ilan su handlow ego naiezy p rz e d e wszystkim pamicjtac
6. K urs walutowy jako automatyczny stabilizator. Rozpatrzm y przypadek kraju, kto-
o tym, dlaczego krzywa IS przesunejia siq.
ry b oiyka si^ z problem em spadku zaufania, prow adz^cego do zm niejszenia si$
d. Przyjmijmy teraz, ze popyt wzglqdny na krajowe aktywa (x) rosnie. Jako punkt
inwestycji. Niech U IP oznacza niezabezpieczony parytet stop procentow ych.
wyjscia przyjmijmy, ze w zrost x jest w ystarczaj^co duzy, by przesun^c krzywq
a. Zaiozmy, ze w gospodarce ustalony jest piynny kurs walutowy. Przedstawcie na IS do pierw otnego poiozenia sprzed spadku oczekiw anego kursu walutowego.
diagram ie IS -L M -U IP krotkookresow y wpiyw spadku zaufania na produkcje. Przedstawcie na diagram ie IS -L M -U IP poi^czone skutki spadku E et+l i wzrostu
stop^ procentowci i kurs walutowy. W jak i sposob zm iana kursu w alutow e : x. Jakie sa koncowe skutki dla kursu w alutow ego i bilansu handlow ego?
wpiywa na produkcje:? Czy zm iana k u rsu w alutow ego osiabia czy w zm acr ■ e. Czy jest mozliwe - odwoluj^c si^ do przeprow adzonej przez was analizy - aby
wpiyw spadku zaufania na wielkosc produkcji? w zrost po p y tu na aktyvva finansow e Stanow Z jednoczonych m ogi zapobiec
b. Z afozm y teraz, ze w gospodarce ustalony jest sztywny k u rs walutowy. Prze ■ deprecjacji dolara? Czy jest mozliwe, aby w zrost popytu na am erykanskie ak-
staw cie na d iag ram ie I S - L M - U I P , w ja k i sp o so b g o sp o d a rk a re a g u je ■ tywa finansow e m ogi pogorszyc am erykanski bilans handlow y? O dpow iedz
sp a d e k zaufania. W jak i sposob m usi si^ k sztaltow ac p o d az p ien i^d za, a ” -' uzasadnijcie.
utrzymany zostai staiy kurs walutowy? Porow najcie wptyw spadku zaufania na
Mozliwe, ze w m om encie, gdy czytacie tcj ksi^zkej, wzgl^dny popyt na aktywa
produkcj^ przy staiym kursie z odpowiedzicj. n a pytanie a z plynnym kursem.
am erykanskie b^dzie siabszy niz w czasie jej pisania, co oznacza, ze dolar b^dzie
c. Wyjasnijcie, w jaki sposob kurs walutowy dziaia jako autom atyczny stabilizator
m ogi deprecjonow ac. Z astanow cie si§, ja k m ozna byloby wykorzystac diagram
w przypadku plynnego kursu w alutow ego.
IS -L M -U IP do oceny biez^cej sytuacji.
 Rozszerzenia. Gospodarka otwarta fiozdziai 20. Produkcja, stopa procentowa i kurs w alutow y
664 665

8 . O czekiw ana deprecjacja dolara. ;ontroli kapitaiu, ja k Stany Z jednoczone, W ielka B rytania, Ja p o n ia czy strefa euro.
W rozdziale 19 w spom niano, ze d o lar nioze wymagae deprecjacji w kategoriacl frudno jednak przyjac to zaiozenie w przypadku krajow o stabiej rozwinietych rynkach
reainych o okoio 20-40% . aby osiqgna/. wyraziic| popraw ^ biiansu handiow ego. finansowych lub duzym stopniu kontroii kapitalu. Inw estorzy z tych krajow m og^ nie
raiec ani odpow iednich inform acji i umiejsjtnosci, ani praw a do kupna zagranicznych
a. N a stro n ie „T he E c o n o m ist” (h ttp ://w w w .e c o n o m ist.c o m /m a rk e ts-d a ta )
obligacji, gdy krajow a sto p a pro cen to w a je st niska. B an k centralny m oze wowczas
w dziale Trade, exchange raies, budgei balances a n d interest rates znajdzcis
obnizyc stoptj procentow ^, staraj^c siq utrzym ac dany poziom kursu w alutowego.
dane dotyczace oprocentow ania 10-letnich obligacji rz^dowych. Przyjrzyjcie si»
Aby p rzeanalizow ac to za g ad n ien ie, m usim y p o now nie przyjrzec si^ bilansow i
stopom procentow ym w Stanach Z jednoczonych, Japonii, C hinach, W ielkie
banku centralnego. W rozdziale 4 zaiozvlismy, ze jedynym aktyw em utrzymywanym
B rytanii i w strefie euro. Dla kazdego kraju obliczcie roznice (spread) tnieelz;
przez bank centralny byiy krajow e obiigacje. W gospodarce otw artej bank centralny
stopri procentow a danego kraju a stopa procentow a Stanow Zjednoczonych.
utrzymuje dwa rodzaje aktywow: 1 ) obligacje krajowe oraz 2) rezerwy dewizowe, ktore
b. Z w arunku UIP wynika, ze ro z n ica o b iiczo n a w cztjsci (a) je st oczekiw an;|
f dzlerny traktow ac ja k w aluty zagraniczne, choc rezerw y dew izow e przyjmujq. tez
roczn^ stopq aprecjacji dolara wzgl^dem innych walut. D o obSiczenia 10-letniei
postac obligacji zagranicznych lub innych aktywow, za k to re w ypJacana je s t zagra-
oczekiwanej aprecjacji musicie poiaczyc znane elernenty: jesli x jest spreadem,
iczna stopa procentow a. Przyjmijmy, ze bilans banku cen traln eg o wygl^da tak, jak
to 10-letnia oczekiw ana ap recjacja je st row na [(1 + x ) lu - l j (uw aga n a za irzedstawia go ilustracja 1 .
okraglenia). Czy nalezy oczekiwac znacz^cej deprecjacji doiara (w kategoriach
nom inalnych) ¥/zgleclem innych w alut? A k iv w a P as v w a
c. Jesli uznamy, biorac pod uwag^ odpow iedz na pytanie (b), ze znacz^ca realna
Qbiigacie • : » Baza monetama
deprecjacja dolara w ck|gu nastfjpnej dekacty jest praw dopodobna, to w jaki Bwerwiy dew.zouve

sposob faedzie ona osiiignisjta? Czy Wasza odpow iedz wydaje sifj w iarygodna'
d. A bslrahujac od zm ian kursu w alutow ego, okreslcie na podstaw ie odpowiech liustracja 1. Bilans banku centralnego
na p y tan ia (b) i (c) site w zgitjdnego p o p y tu na am erykahskie aktywa finan-
sowe? Przed udzieleniem odpow iedzi p rzydatne m oze byc odw oianie sie do
Po stronie aktywow znajduj^ sit^ obiigacje i rezerwy dewizowe, a po stronie pasy-
pytania 7. wow baza m onetarna. B ank centralny inoze zm ieniac baz^ m o n etarn a na dwa sposo-
by: pierwszym z nich jest zakup iub sprzedaz obligacji na rynku obligacji, drugim jest
zakup iub sprzedaz walut na rynku walutowym. Jesli nie czytaliscie podrozdziaiu 4.3,
to mozecle zam ienic „baz$ rn o n etarn a” n a „podaz p ieniadza”, a otrzym acie te sarne
wynikl.
Literatura uzupetniajqca

• Fascynujace relacje z uw arunkow ah politycznych, stoj^cych za polityka fiskain£|

realizowaiicj przez admmistracjsj R eagana, m ozna znalezc w ksi^zce ow czesnego Doskonafa mobilnosc kapitatu a staty kurs w a lu to w y
d yrektora Biura Z arz^dzania I B udzetu D avida Stockm ana, The Triumph of'Pol,
tics: Why the Reagan Revolntion Tailed, H a rp e r and Row, New York 1996. Rozpatrznry skutki operacji otw artego rynku przy zaiozeniu cioskonaiej m obiinosci
• D o b rj| ksiazkcj. na tem at ew olucji system ow kursow w alutow ych w E u ro p ie jes kapitatu I stafego kursu w alutow ego (zaiozenia te przyjtjlismy w ostatnlej czqsci tego
p raca D an iela G ro sa i N ieila T hygesena, European M onetary lntegration: Froi rozcizialu).
the European Monetary System to Eeonom ic and Monetaiy Union, wyd. 2, Addisoi
W esley-Longman, New York .1998. * Zaiozm y, ze krajow a stopa procentow a oraz zagraniczna stopa procentow a s^ p o -
cz£|tkowo row ne, a wiqc i = i*. Przyjmijmy teraz, ze ban k centrainv w prow adza
ekspansywnq. polityktj. pieni^zn^ angazujc|C sitj w' operacje otw artego rynku. B ank
centralny k u puje obligaeje (n a rynku obiigacji) w w ysokosci AB , kreuj^c podaz
Dodatek. Stafe kursy walutowe, stopy procentowe i mobiinosc kapitatu pienic|dza - zwi^kszajcje baz^ m onetarnc|. Z ak u p obligacji prow adzi do obnizenia
krajowej stopy procentow ej (/). To jed n ak dopiero pocz^tek.
Z alo zen ie o doskonaiej m obilnosci k ap italu jest dobrym przyblizeniem sytuacji p * Gdy krajowa stopa proeentow a spada ponizej zagranicznej, inwestorzy w ok| utrzy-
niijcicej w krajach o wysoko rozw ini^tych rynkach fmansowych i niew ielkim stopn. mywac zag ran iczn e obligacje. A by je kupic, m usza n ajpierw kupic zagraniczne
666 Rozszerzenia, Gospodarka otw arta jzdziat 20, Produkcja, stopa procentowa i kurs walutowy 667

waluty. Transakcje przeprow adzaja na rynku walutowym, wymieniaj^c walutq kra- 'y do sprzedazy waluty zagranicznej i skupow ania waluty krajowej. O statecznie
jow£j_ na zagraniczn^. centralny kupuje w ystarczajaco duzo waluty krajowej, aby zniwelowac wpiyw
• Jesli bank centralny nie zareaguje, to kurs waluty krajowej spadme, a w rezultacie cji otwartego rynku. Baza monetarna wraca do poziom u sprzed dokonania ope-
dojdzie do deprecjacji. B ank centralny nie m oze dopuscic do deprecjacji, gdyz racji otw artego rynku. D o swojego wyjsciowego poziom u wraca tez stopa procentowa.
przyjqto staiy kurs walutowy. K onieczna jest interwencja na rynku walutowym ank centralny utrzymuje wi^cej obligacji krajowych, a mniej rezerw dewizowych.
i sprzedaz walut zagranicznych za w alute krajow a. Sprzedajac waluty zagraniczne R oznica mifjdzy przypadkiem doskonaiej a n ied o sk o n aiej m obilnosci kapitaiu
i kupujc|C pieei£|dz krajowy bank centralny zm niejsza baz^ m onetarn^. jrowadza si§ do mozliwosci utrzymania przezpew ien czas stopy procentow ej na niz-
• Ile waluty zagranicznej trzeba sprzedac? Bank centralny musi sprzedawac tak dlu- ym poziom ie (kosztem utraty rezerw walutowych). Jesli inw estorzy potrzebuj^ za-
go, jak diugo baza m onetarna nie powroci do poziom u sprzed rozpoczcjcia operacji dwie kilku dni na dostosowanie si$, wowczas obnizenie stopy procentow ej kosztern
otw artego rynku, a krajowa stopa procentow a nie zrow na si^ z zagraniczn<| stop£| traty rezerw b^dzie dla banku centralnego rozwi^zaniem niekorzystnym - utrata
procentow£|, Tylko w takim przypadku inwestorzy bed£|. chcieli utrzymywac krajowe rezenv dewizowych kosztem krotkotrw atych efektow po stronie stopy procentow ej
obligacje. atkncjia w iele panstw. Jesli jednak bank centralny m oze w ten sposob oddziatywac
na krajow£| stopcj procentow£i przez kiika tygodni tub miesicjcy, wowczas wtadze mo-
Jak wiele ezasu zajmuj^ te dziaiania? Jesli m obilnosc kapitaiu jest doskonaia, to ;tarne, w okreslonych w arunkach, mog^ z tego skorzystac.
mog£| trwac parc: m inut, gdy realizow ane s£j operacje otw artego lynku. O dejdzm v teraz jeszcze bardziej od zaio zen ia doskonatej m obitnosci kapitaiu.
Po przejsciu tych etapow bilans banku centralnego przedstaw ia siq tak, jak na llu- rzyjmijmy, ze w odpow iedzi na spadek krajowej stopy procentow ej inwestorzy albo
stracji 2. W artosc utrzymywanych obiigacji w zrasta o AB, rezerwy w alutow e spadaja nie chca, atbo nie mog£| wym ienic obiigacji krajowych na zagraniczne. N a przyktad
o AB. Baza m onetarna pozostaje niezm ieniona, cfaoc pocz^tkowo wzrosia o AB wsku- tniej£| takie srodki adm inistracyjnej i prawnej kontroli transakcji finansowych, dzitjki
tek operacji otw artego rynku, a nastepnie spadta o AB w skutek sprzedazy walut. ktorym inw estow anie podm iotow krajowych n a zagranicznych rynkach finansowych
aje sifj nieleg atn e lub b ard zo drogie. Je st to w azny przy p ad ek w ielu gosp o d arek
A k ty w a Pasywa wschodzqcych, od A m eryki Lacinskiej az po Chiny.
Po ekspansywnych operacjach otw artego rynku krajow a stopa procentow a spada,
Obligacje; . AB . Baza monetarna: AB — AB = 0
zmniejszajac tym samym atrakcyjnosc obligacji krajowych. N iektorzy inwestorzy kra-
jowi knpuj£| obligacje zagraniczne sprzedajqc w alut^ krajow£|. B ank centrainy w cetu
utrzym ania kursu w alutow ego m usi kupic w aluttj krajow£i i sprzedac zagraniczna.
Ilustracja 2. Bilans banku centralnego po przeprowadzeniu operacji otwartego rynku oraz interw encji na rynku
interw encja banku centralnego m oze jed n a k byc m niejsza niz pocz^tkow e operacje
w alutow ym
otw artego rynku. Jesli zas kontrola kapitalu nie dopuszcza do wymiany obligacji kra-
jowych na zagraniczne, to interw encje w alutow e mog£| byc w ogole niepotrzebne.
Podsumujmy: przy stalym kursie w alutowym i doskonaiej m obiinosci kapitalu je- A b strah u j^c od tego skrajn eg o przypadku, e fek t n e tto pocz^tkow ych operacji
dynym skutkiem operacji otw artego rynku jest zm iana uktadu bilansu banku central- otw artego rynku i nasttjpujacych po nich interw encji w alutow ych m oze przyniesc
nego, przy czym nie zm ienia siq baza m o n eta rn a (ani stopa procentow a). wzrost bazy monetarnej, spadek krajowej stopy procentowej, wzrost utrzymywanych przez
bank centralny obligacji krajowych oraz pewien - najczqsciej niewietki - spadek rezerw
dewizowych. Przy niedoskonatej m obilnosci k ap itatu ban k centrainy m a mozliwosc
Niedoskonaia mobilnosc kapitatu a staiy kurs w a lu to w y ustalania stop procentow ych, utrzymuj£|c dany kurs walutowy. M ozliwosc ta uzalez-
niona jest gtownie od trzech czynnikow:
O dejdzm y teraz od zatozenia o doskonalej m obitnosci kapitatu. Przyjmijmy, ze inwe-
storzy potrzebuj£| odpow iednio diugiego czasu, aby sprzedac obligacje krajow e i kupic stopnia rozwoju rynku fmansowego i ch^ci krajowych oraz zagranicznych inwesto-
obtigacje zagraniczne. row do zam ieniania obligacji krajowych n a zagraniczne;
W tak im przypadku ekspansyw ne o p erac je otw arteg o rynku mog£| poczatkow o • stopnia kontroli przeptywu kapitalu;
obnizyc krajow ^ stopq procentow £| ponizej p o ziom u stopy zagranicznej. Z czasem - wielkosci utrzymywanych rezerw dewizowych: wyzsze rezerwy dewizowe pozwalaj£|
je d n a k inwestorzy kupuj^ zagraniczne obtigacje, co prow adzi do w zrostu popytu na na czcjstsze tub silniejsze interw encje waiutowe, ktore z kolei pozwataj£| na obniza-
w aiu t^ zagraniczn^. Aby u n ikn^c d ep rec jacji, b a n k cen traln y m usi p o n o w n ie byc nie stopy procentow ej przy danym kursie walutowym.
 Rozszerzenia. G o s p o d a r k a otwe
668

Najwazniejsze terminy
■stemy walutowe
• Rezerwy dewizowe 665

. ipcu 1944 r. p rzedstaw iciele 44 panstw sp o tk ali si^ w B re tto n W oods w stanie
/ H am pshire, by stw orzyc nowy m iqdzynarodow y system w alutow y i pieni^zny.
em, ktory zostal przyj^ty, o p ieral sitj. n a staiym ku rsie w aiutow ym , a wszystkie
■, ■■stwa cztonkowskie, z wyj^tkiem Stanow Zjednoczonych, ustalaty cen^ w alut kra-
/ch w odniesieniu do d o lara am erykanskiego. W 1973 r. seria nagtych kryzysow
waiutowych spow odow ata upadek systemu i zakonczyla okres nazywany dzis „okre-
Bretton. W oods”. O d tego czasu na swiecie funkcjonuje w iele system ow walu-
fch, N iektore panstw a przyjm uj^ ptynny kurs walutowy, inne staly, jeszcze inne
v.'Oiaz je zm ieniaj^. To, ktory system przyj^c, jest jednym z najcz^sciej dyskutowanych
pioalem ow w m akroekonom ii, przed ktorym staje kazde panstw o n a swiecie.
N rozdziale tym omowimy przedstaw ione nizej probtem y.

N p o drozdziale 21.1 zwrocim y uwag^ n a sred n i okres. Pokazem y, w odroznie-

liu od wynikow, k to re otrzym alism y dla krotkiego okresu w rozdziale 20, ze bez
vzgt^du na to, czy przyjm iem y system kursu stalego, czy plynnego, gospodarka
¥ srednim okresie dochodzi do tego sam ego poziom u realnego kursu walutowego
oraz produkcji. N ie oznacza to oczywiscie, ze w ybor system u kursu w alutow ego
jest nieistotny - krotki okres m a bardzo duze znaczenie - przedstaw iona analiza
est jed n a k waznym rozszerzeniem poprzedniej.
■* W podrozdziale 21.2 powrocimy do statego kursu walutowego, koncentruj^c si^ na
cryzysach walutowych. W trakcie typowego kryzysu w alutow ego panstw o ze sta-
iym kursem walutowym zm uszone jest, cz^sto w dram atycznych okolicznosciach,
odrzucic wybrany p ary tet i przeprow adzic dew aluacj^. Takie kryzysy przyczynity
do upadku system u z B retton Woods. Kryzysy te zatrz^sly E uropejskim Syste-
mem M onetarnym n a pocz^tku lat 90. X X w. i byty waznym elem entem kryzysu
azjatyckiego p o d koniec tego dziesi^ciotecia. Z rozum ienie przyczyn i skutkow ich
wyst^powania jest bardzo wazne.
* W podrozdziale 21.3 ponow nie omowimy plynne kursy w alutow e, koncentruj^c
na analizie ksztaltow ania si§ kursu w system ie kursow plynnych. W ykazemy,
xe zachowanie si^ kursu i zwi^zek kursu z polityk^ pieni^zn^ jest w rzeczywistosci
hardziej zlozony, niz zatozylismy w rozdziale 20. Z naczne w ahania kursu w aluto-
vego i trudnosci dotyczt|ce wykorzystania polityki pieni^znej do oddziatywania na
 Rozszerzenia, Gospodarka otw art R ozetziaf 21. Systemy w a lu t o w e
670 671

jego poziom czynict z piynnego kursu w alutow ego mniej atrakcyjne rozwicjzanie • roprzez zm iane nominalnego kursu walutowego (E) - moze to byc dokonane tylko
niz wydawalo sie w rozdziale 20. w przypadku kursu piynnego. Jesli zaiozymy, ze krajowy poziom cen (P) oraz za-
• W podrozdziale 21.4 podsumujemy konkluzje z poprzednich podrozdziatow i wy rraniczny poziom cen (P*) nie zmieniaj^ si§ w krotkim okresie, to zm ian a£ bedzie
kazemy zasadnosc stosowania kursow staiych i piynnycii. Omowimy tez clwa wazni jcdynym sposobem dostosow ania reainego kursu walutowego w krotkim okresie.
wspoiczesne zjawiska: zwrot w kiem nku wspolnej waiuty w E uropie oraz te n d en c • Poprzez zm iane krajow ego poziom u een (P) w zgledem zagranicznego poziom u
do wprowadzania mocnych w ersji systernu staiego kursu - od izby waiutowej d' een (P*). W srednim okresie w aria n t te n je st d o stfp n y naw et dla panstw, ktore
dolaryzacji. ..ybrafy staiy (nom inalny) kurs waiutowy. W rzeczyw istosci to w iasnie dzieje sitj
w przypadku staiego kursu walutowego: dostosow anie nast^puje raczej przez ceny
niz nom inalny kurs w aiutow y1.

cres sredni Pojdzmy tym siadern krok po kroku. N a poezcitku przedstawim y zaleznosc miedzy
facznym popytem a iaczna podaza w gospodarce otwartej przy staiym kursie waiutowym.

Gdy przyglcjdalismy si§ krotkiemu okresowi w rozdziale 20, nakreslilismy ostre rozi :
mitjdzy funkcjonow aniem gospodarki przy piynnym i staiym kursie walutowym.
tqczny popyt w warunkach staiego kursu walutowego
® Przy piynnym kursie walutowym gosp o d ark a, k to ra w ym aga realnej deprecj
- np. by zredukow ac deficyt w h andiu zagranicznym lub wyjsc z recesji - m o| Funkcjc tacznego popytu w gospodarce otw aitej ze stafym kursera walutowym moze-
by zastosowac ekspansywn^ polityk^ pieni^zn^, by uzyskac zarowno nizsz^ st< ; my zapisac jak o 2:
procentow a, jak i obnizk^ kursu, czyii deprecjacje. EP
• Przy staiym kursie gospodarka traci oba instrum enty: nom inalnv kurs walutc Y =Y G, T
! p * '
(21 .1)
z definicji zostai usztywniony, a zatem nie m oze podlegac dostosow aniom .
( - , +, - ')
wiecej, ze staiego kursu w alutow ego oraz w arunku p ary tetu stop procentow i
wynika, ze gospodarka nie m oze dostosowywac swych stop procentowych; krajc ■. Produkcja (Y) zalezy od realn eg o kursu w alutow ego (EP / P*, gdzie E oznacza
stopa procentow a musi pozostac rowna zagranicznym stopom procentow ym . staty kurs nom inainy, a P oraz P* - odpow iednio krajowy i zagraniczny poziom cen),
wydatkow rz^dowych (G ) oraz opodatkow ania (T). W zrost realnego kursu walutowe-
W ydawaio sie, ze z tego pow odu piynny kurs waiutowy stanowif znacznie baru ■j ■go - aprecjacja reaina - prow adzi do zm niejszenia produkcji. Zw iekszenie wydatkow
atrakcyjne rozwic)zanie niz knrs staiy: diaczego panstw o miafoby rezygnowac z ow . rz^dowych prow adzi do w zrostu produkcji; podw yzszenie p o d atk o w pow oduje zas
instrum entow m akroekonom icznych? Zobaczycie teraz, gdy przeniesiem y ci^zar £ . ■; 'zmniejszenie produkcji.
iizy z krotkiego na sredni okres, ze wczesniejsze wnioski wymagaj^, weryfikacji. Jak! .■ Wyprow'adzenie row nania (21. 1) iepiej przeniesc do D odatku na koncu tego roz-
wiek nasze konkiuzje odnosz^ce sie do krotkiego okresu byfy popraw ne, zobaczy . dziaiu. Sntuicyjna interp retacja tego row nania jest je d n a k prosta.
ze w srednim okresie roznica mi^dzy om aw ianym i system am i zanika. Scislej rz ■ Przypomnijmy, ze w gospodarce zamknietej funkcja tqcznego popytu przyjcjia niernai
ujm ujt|c, bez wzgledu na systern kursowy, w srednim okresie gospodarka osi^ga " 'n: takt| sarna form§, jak row nanie (21.1). Roznica sprowadza si^ do wykorzystania w nim
sarn poziom realnego kursu w alutow ego i te n sam poziom produkcji. realnego zasobn pienic|dza ( MI P ) zam iast realnego kursu waiutowego (EP /P * )3.
Intuicyjna interpretacja tego wyniku jest prosta. Przvpomnijmy definicje realn-'-? v
kursti walutowego: • Powod, dia ktorego w gospodarce zam knietej wykorzystano M / P, byf nast^pujqcy:
.; przez kontrolcj- podazy pienitjdza bank centralny mogf zm ieniac stop^ procentow£|
_ EP_
° p* . 1lstniej^ trzy sposoby obnizenia. een am erykanskieh sam ochodow wzgl^dem cen sam ochodow
japonskich: pierw szy - przez ob n izen ie cen (w dol.) sam ochod ow am ery k an sk ieh , d ru g i - p rz ez
Realny kurs waiutowy (c ) jest rowny nom inalnem u kursowi (E - czyli cenie Kri ■: ;■ zwisjkszenie cen (w je n a e h ) sam ochodow japonskich, trzeei - p rzez o b nizenie n o m inalnego kursu
waiutowego (spadek w artosci d o lara w o d niesieniu do jena.
wej waiuty wyrazonej w walucie zagranicznej), przemnozonemu przez krajowy pozi a-.i
' . ‘ Przyponm ijm y, ze funkcja iqcznego popytu odzw iereiedla wpiyw pozio m u cen n a produkcj^.
cen (P), podzielonem u przez poziom cen za granic£| (P*). Istniej^ zatem dwa spos ■■■■ W yprowadzona je st z w a n m k u row now agi na rynku d o b r i rynku finansowym.
,. Zob. row nanie (7.3).
dostosow ania si^ kursu waiutowego.
 Rozszerzenia. Gospodarka otw arta Rozdzial 21. Systemy w alutow e
672 673

i oddziaiywac na produkcje. W gospodarce otw artej, p rw stalym kursie walutowym

i doskotiaiej mobilnosci kapitaiu, bank centralny nie m oze zm ieniac stopy procen-
towej, jest ona bowiem w yznaczana przez zagraniczna stopcj procentow ^. Innymi
sfowy, przy statym kursie walutowym b a n k centralny rezygnuje ze sterow ania po-
dazrj jako instrum entem poiityki. Z tego pow odu zasob pieni^dza nie pojaw ia si^
w funkcji l£|cziiego popytu.
• Z zatozenia gospodarki otw artej wynika koniecznosc w i^czenia zm iennej, k
nie wtc|ezalismy zajmuj^c si<j gospodark<| zamkiiKjtif, a m ianowicie realnego t
walutowego ( E P /'P*). Jak widzielismy w rozdziale 20, wzrost realnego kursu v
towego prowadzi do spadku popytu na dobra krajowe, a w efekcie do zmniejsi
produkcji. O dw rotnie zas dziaia spadek realn eg o kursu, prow adzacy do wzi
produkcji.

Zaiiwazmy, ze tak samo jak w gospodarce zam kni^tej, z row nania i^cznego pt
(21.1) wynika ujemny zwiazek poziom u cen i produkcji. Podczas gdy wpiyw pozi
cen na produkcje tez jest ujemny, to jed n a k k an al wpiywu rozni si§ bardzo. Y Y,:

Produkcja, Y
• W gospodarce zam kni^tej poziom cen oddziaiuje na produkcj^ wywierajc|c w .
:rost poziomu cen prowadzi do realnej aprecjacji i obniza produkcje; krzywa tqcznego popytu jest nachylona ujemnie. Wzrost produkcji
na realny zasob pieni^dza, ktoiy z kolei wpiywa na stope procentow ^. iwadzi do wzrostu poziomu cen: krzywa iqcznej podazy jest nachylona dodatnio.

9 W gospodarce otw artej przy stalym kursie walutowym poziom cen oddziaiu istracja 21.1. i^ c z n v popyt i tqczna poclaz w gospodarce otw artej przy statych kursach w alutow ych
produkcjtj wpiywajcjc na realny kurs w alutow y. Przy stalym nom inalnym kv-o-e
waiutowym (E) oraz poziotnie cen zagranicznych (P*) w zrost poziom u cen k
wych (P) prowadzi do w zrostu realnego kursu w alutow ego (EP / P *), ezyii recenej P = P e( l + M) F ^ l - j , z j . (21.2)
aprecjacji. R ealna aprecjacja prow adzi do spadku popytu na do b ra krajowe. ■
z kolei do spadku produkcji. U praszczajqc: d o b ra krajow e staj^ si^ d ro z s z e . . ■
w odu w zrostu poziom u cen, co w yw oluje sp ad ek po p y tu na d o b ra k ra jo w Poziom cen (P) zaiezy od oczekiw anego poziom u cen (P ‘) oraz od poziom u pro-
zas z koiei obniza produkcj^4. ikcji (Y). Przypom nijm y dziaianie obu m echanizm ow .

. Oczekiwany poziom cen jest wazny, gdyz dziala na piace nom inalne, ktore z kolei
oddziaiujcj. na poziom cen.
Rownowaga w krotkim i srednim okresie Wyzszy poziom produkcji jest wazny, poniew az prow adzi do wi^kszego zatrudnie-
nia, co z kolei obniza bezrobocie, przyczyniaj^c si^ w ten sposob do wyzszych piac,
Krzywa l^cznego popytu, wynikajc|.ca z row nania (21.1), jest w ykreslona na ilusirs.eji■ ■ktore prowadz% do wyzszego poziom u cen6.
21.1 jak o krzywaAD. Krzywa ta jest nachylona ujemnie: w zrost p o zio m u cen obn'wi
bow iem produkcj?. Tak jak zaw sze, zaieznosc ta je st wykresiona przy zaiozeniu. ie Krzywa t^cznej podazy jest wykreslona na ilustracji 2 1 . 1 jako k rzyw a^S przy danej
w artosci pozostaiych zm iennych (E, P*, G, oraz T) Scj. dane. ■ artosci oczekiw anego poziom u cen. Jej nachyienie je st dodatnie: witjksza produkcja
W p rzypadku krzywej i^cznej podazy w ykorzystujem y funkcj^ wyprowacizoii;.!- .■■owadzi do wyzszego poziom u cen.
p o p rz e d n io 5. W racajqc d o fu n k c ji Iqcznejpodazy, w yprow adzonej w row naniu *"/ -2 > R 6 v/nowaga krotkookresow a jest wyznaczona przez przeci^cie krzywych i^cznego
w rozdziale 7: >pytu i ii^cznej podazy (p u n k t/1 n a ilustracji 21.1). Tak jak w przypadku gospodarki
zhinknietej, nie m a pow odu, by poziom produkcji (¥) w krotkookresow ej rownowadze
4 F unkcja i^cznego popytu w gospodarce otwartej przy staiym kursie w alutow ym : P rosnie -■■■- M ‘ rowrjy n atu raln em u poziom ow i produkcji (Y J . N a prezentow anej iiustracji F je s i
/ P* rosnie => Y spada. r.miejsi:/ niz Y , w obec czego produkcja znajduje si^ ponizej poziom u naturainego.
5 Przypomnijmy, ze funkcja i^cznej podazy odzw ierciedla wptyw produkcji n a poziom ce>e wy-
p row adzona je st z w arunku row now agi na rynku pracy. ■'Fim-.cja lacznej podairy: Y w zrasta => P spada.
 Rozszerzenia. Gospodarka otwarta Rozdziai 2 1 . S y s t e m y w a lu t o v v e 675
674

W srednim okresie, m im o usztyw nienia nom inainego kursu w alutow ego, gospo-
larka nadal osiciga realm j deprecjacj^, p otrzebn^, by produkcja m ogla pow rocic do
naturalnego poziom u. D ia otrzym anych w rozdziaie 20 konkluzji, gdy przygl^dalismy
sie tylko dynam ice krotkookresow ej, w arunek ten jest szczegolnie wazny, bowiem:

• w krotkim okresie staiy nom inalny kurs w alutowy oznacza staiy realny kurs wa-
lutowy:
• w srednim okresie realny kurs w alutow y m oze si^ dostosow ac naw et w tedy, gdy
nom inalny kurs w alutowy jest staly; dostosow anie to jest osicjgane przez zmiany
poziom u cen.

'*■— AD
Za dewaiuacja i przeciw dewaluacji

Rezultat. zgodnie z ktorym nawet przy stalych kursach walutowych gospodarka w sred-
nini okresie wraca do naturainego poziom u produkcji, jest istotny. Nie oznacza to jed-
Produkqa, Y
nak, ze proces dostosowawczy nie moze byc dlugi i bolesny. Przez diugi czas produkcja
Krzywa l^cznej podazy przesuwa sie w czasie w doi, prowadz^c do spadku poziomu cen, realnej deprecjacji i zwiekszenia produkcji,
moze bow iem pozostaw ac n a zbyt niskim, a bezrobocie n a zbyt wysokim poziom ie.
Proces konczy sie, gdy produkcja wraca do poziomu naturalnego.
Czy istniejti lepsze i szybsze m etody przywracania norm alnego poziom u produkcji?
Ilustracja 2 1 .2 . Dostosowanie przy staiych kursach walutowych Odpowiedz, ktdrq daje dopiero co wyprowadzony przez nas m odei, oczywiscie brzmi:
tak.
Co dzieje si§ w raz z uplyw em czasu? N a jb ard zie j podstaw ow a odpow iedz je s t Zaiozm y, ze rzf^d decyduje sisj n a jednorazow ^ dew aluacje, utrzymujc^c staly kurs
zn an a z w czesniejszego om ow ienia dostosow an w gospodarce zam kni^tej i zostaia walutowy. Przy danym poziom ie cen dew aluacja (sp ad ek nom inainego kursu w aluto-
przed staw io na na ilustracji 21.2. Lcj.czna p o d az przesuw a si^ w dol dopoty, dopoki wego) prowadzi do realnej aprecjacji (spadku realnego kurs walutowego), a co za tym
produkcja pozostaje ponizej swego poziom ti naturalnego. O to powod: gdy produkcja idzie - do zwi^kszenia produkcji. Innymi slowy, dew aiuacja przesuw a krzywcj itjcznego
utrzym uje sitj ponizej poziom u naturalnego, wowczas poziom cen okazuje sitj nizszy, popytu w prawo: produkeja je st wyzsza przy danym poziom ie cen.
niz oczekiw ano7. To sklania osoby negocjuj^ce wysokosc plac do rewizji oczekiw an K onsekw encja tej zaleznosei je st prosta: dew aluacja m o ze przesun^c gospodar-
cenowych w doi, co prowadzi do nizszego poziom u cen przy danym poziom ie produk- j b ezp o sred n io z F d o T . Sytuacjq takt^ p rzed staw ia iiu stracja 21.3. Przyjmijmy,
cji. Tluniaczy to przesunitjcie w doi krzywej icjcznej podazy. Rozpoczynajcjc z pnnktu ; g o sp o d ark a z n ajd u je sie poczt|tkow o w p u n k c ie y l, tym sam ym co n a ilustracji
A g o sp o d ark a porusza sie po krzywej ij|cznego popytu do m o m en tu , kiedy osi«?a 1.2. D eprecjacja przesuw a krzyw^ ic|.cznego popytu z A D d o A D ', przenosz^c row-
punkt B. W punkcie B produkcja jest row na poziom owi naturalnem u. Poziom cen .■ :)wagcj z A do C. W punkcie C produkcja je st row na poziom ow i n a tu ra in em u ( Y ) ,
nizszy niz w pu n k cie/4; wynika z tego rowniez, ze realny kurs walutowy tez jest ni: a realny kurs walutowy znajduje si^ na tym saniym poziom ie co w punkcie B. W iemy
niz w p u n k ciey i. Ujmujc|c to inaczej: poziom cen sp ad a dopoty, dopoki pro d u l ■ o tvm, gdyz produkcja w punkcie B pozostaje na tym samym. poziom ie co w punkcie C.
pozostaje ponizej poziom u naturalnego. Spadek poziom u cen w czasie prow adzi dr. Przy zalozeniu braku zm ian wartosci G lub T z row nania (21.1) wynika, ze realny kurs
staiej realnej deprecjacji. R ealna deprecjacja tak dlugo pow oduje w zrost produkcji. waiutowy row niez mtisi pozostaw ac n a tym samym poziom ie.
ja k diugo nie powroci ona do poziom u n atu raln eg o 8. Widzielismy, ze dew aluacja „o odpow iedniej skali” m oze o d razu przesun<|C pro-
dukcjsj do jej naturainego poziomu. Brzmi zbyt pi^knie, by byto prawdziwe. O kreslenie
dewaiuacji „o odpowiedniej skali”, czyli dewaluacji przenosz^cej od razu produkcje do
7 Upewnijcie sitj, ze rozum iecie to przejscie. Jesli p o trze b u je c ie przypom nienia, wroccie d o pod-
Yn, jest bow iem tatw iejsze do osi^gni^cia na wykresie niz w rzeczywistosci.
rozdziaSu 7.1.
8 Spadek poziom u cen po sciezce dostosow an wynika z naszego zaiozenia o staiosci zagraniczi’>-r.;;
poziom u cen. Gdybysmy zalozyii w zrost cen zagranicznych, wowczas potrzebowalibysmy m niejs • W odroznieniu od naszej prostej funkcji i^cznego popytu [zob. row nanie (21.1)],
wzrostu cen krajowych niz zagranicznych. Innyini slowy, potrzebowalibysmy przez pew ien czas ni ■skutki deprecjacji dla produkcji nie pojaw iajq siij natychm iast: ja k widzieliscie
inflacji w kraju niz za granic^.
676 Rozszerzenia. Gospodarka otwarta Rozdziai 21. Systemy w alutow e 677

Powrot Wielkiej Brytanii do systemu waluty zfoteji Keynes kontra

Bamka 21.1
hurchi

vV 1925 r. Wielka Brytania zdecydowala sie pow rocic do systemu waluty ziotej. Stan-
dard zi'ota byt system em , w ktorym kazde panstw o ustalaio cene swojej waluty w od-
niesieniu do ziota i byio gotow e wymieniac zioto n a v/alute po przyjetym parytecie.
/stem ten oznaczai sztywne kursy wymiany w alut poszczegolnych panstw.
Standard ziota obowicjzywal od 1870 r. do wybuchu I wojny swiatowej. Z e wzgt§-
du na koniecznosc finansowania dziataii w ojennych, cz^sciowo przez kreacjtj pienia-
dza, W ielka B iytania w 1914 r. zawiesita funkcjonow anie stan d ard u ziota. W 1925 r.
W inston Churchiii, kanclerz skarbu (brytyjski odpow iednik m inistra finansow w' Sta-
nach Zjednoczonych) zdecydowai sie na pow rot do standardu ztota. Co wiecej, zdecy-
’ - AD
dowal sitj powrocic do przedwojennego parytetu, czyli przedw ojennej wartosci funta
wyrazonej w ztocie. W zwi^zku z tyrn jed n ak , ze ceny w Wielkiej B rytanii wzrastaiy
szybciej niz u jej p a rtn ero w handlowych, pow rot do przedw ojennego parytetu ozna-
Y n czat wielkcj. realn ^ aprecjacj^: brytyjskie towary przy tym samym nom inalnym kursie
Prodykcja, Y
walutowym co przed w ojn^ byty po wojnie drozsze wzgledem towarow zagranicznych.
Dewaluacja moze przesunq6 iqczny popyt w prawo, przenoszqc gospodarke do punktu C. W punkcie C produkcja wraca do swego
(W racajt|c do definicji realnego kursu walutowego, e = E P ! P*\ poziom cen w Wiel-
naturalnego poziomu. kiei Brytanii, P, wzrastal bardziej niz poziom cen zagranicznych, P*. Przy danym no-
m inalnym kursie w alutow ym , E , oznaczato to, ze s byt wyzszy, a W ielka B rytania
ilustracja 21,3, Dostosowanie przy dewaluacji
cierpiata na re ain ^ aprecjacjcj).
K eynes w ielokrotnie krytykow at decyzjs^ pow rotu do parytetu przedw ojennego.
w rozdziaie 19 deprecjacja m oze pocz^tkow o obnizyc produkcj^, gdyz ludzie ptac^ W ksii|zce opublikowanej w 1925 r., The E conom ic Consequences of'Mr. Churchill,
wi^cej za d o b ra im portow ane, a im p o rt i ek sp o rt nie zd^zyty si^ jeszcze dostoso- Keynes argum entowai, ze jesli W ielka B ry tan ia m iata w ogole w racac do system u
w ac9. waluty ztotej, to pow inna to byta zrobic przy nizszej cenie funta wyrazonej w ztocie,
» W odroznieniu od naszej prostej funkcji podazy [zob. row nanie (21.2)], m og^ si^ czyli przy nom inalnym kursie walutowym nizszym niz przed w ojnc|. W artykule opu-
pojawic bezposrednie oddziatywania dewaluacji na poziom cen. Ceny koszyka dobr blikowanym w gazecie Keynes wyrazit swoje poglady w ponizszy sposob.
konsum pcyjnych rosn^, gdy zwi^kszaj^ siq ceny do b r im portow anych. W zrost cen.
wywoia zas wzrost z^dan piacowych, zm uszaj^c przedsisjbiorstwa do podwyzki cen. Pozostaje je d n a k zastrzezenie, do ktorego nigdy nie przestalem przywi^zywac
wagi, do po w ro tu do zto ta na biezqcych w arunkach z pu n k tu w idzenia moz-
Te trudnosci nie zm ieniajq podstaw ow ego wniosku: dew aluacja m oze przyspieszyc liwych skutkow dla stanu handtu i zatru d n ien ia. Jestem przekonany, ze nasz
pow rot produkcji do jej eatu raln eg o poziom u. G dy tylko gospodarka, w ktorej obo- poziom cen jest zbyt wysoki, jesli przeliczy siq go na ztoto po kursie wymiany,
wi^zuje staiy kurs walutowy, boryka si^ z duzym deficytem w handlu zagranicznym lub w stosunku do w yrazonych w ztocie cen w innych krajach; a jesli wezm iem y
ciqzk^ recesj^, pojaw ia si^ silna presja polityczna n a odejscie od tego kursu lub przy- po d uw age ceny tych artykuiow , k tore nie st| przedm iotem handlu mi«jdzyna-
najm niej na przeprow adzenie jednorazow ej dewaluacji. Praw dopodobnie najbardziej rodowego, oraz ceny ustug, tj. ptace, zauwazymy, ze s^ one w istotny sposob
wymownym tego przykiadem jest spor prow adzony niem al 90 lat tem u przez K eynesa zawyzone - nie mniej niz o 5% , a praw dopodobnie o 10%. StJ|d, dopoki sytuacji
i Churchiila, ktory zadecydowa! o przywroceniu p aiy tetu funta (w zfocie) sprzed I woj- nie uratuje wzrost cen w innych krajach, kanclerz skarbu sktania nas do polityki
ny sw iatow ej. A rg um entacja K eynesa p rze d staw io n a je s t w ram ce 21.1. W i^kszosc skutkuj£|cej spadkiem ptac nom inalnych o 2 szytingi na funcie.
historykow gospodarczych jest p rzek o n an a, ze h isto ria przyznala racj^ Keynesowi, N ie wierzt^, ze m o zn a to osiqgncjc bez pow aznego zagrozenia dochodow
a nadwartosciowy kurs funta byi jed n ^ z przyczyn kiepskich wynikow gospodarki bry- z dzialalnosci przemystowej i tadu gospodarczego. Zdecydowanie bardziej wo-
tyjskiej po I wojnie swiatowej. latbym pozostaw ic cene ztota na poziom ie, n a ktorym uksztattow ata si^ kilka
miesi^cy tem u, niz w pl^tac sitj w zm agania z kazdym zwiazkiem zawodowym
9 Zob. krzyw ^/ przedstawion^ w p o d rozdziale 19.5.
678 Rozszerzenia. Gospodarka o tw a rta Ro zd zt a ! 21. S y s te m y w aiutow e
67 9

w kraju w sprawie obnizki piac nom inalnych. M ^drzejsze, prostsze i rozs^d- "'yzsza wzgledna inflacja pow oduje ci^giy wzrost cen do b r krajowych w stosunkn
niejsze wydaje sitj pozoslaw ienie fu n ta sam em u sobie, by znaiazi wlasny ki do dobr zagranicznych, ciagi'a aprecjacje realn^, a w nastcjpstwie ciqgie pogarsza-
wyniiany na zioto, niz wywoianie sytuacji, gdy pracodaw cy stajq. przed alterr nie sii? pozycji handiow ej. Z czasem rosnie potrzeba dostosow ania reainego kursu
tyw'ai zaprzestac dzialainosci czy obnizyc piace. walutowego, a inwestorzy reaguj^ coraz bardziej nerwowo, oczekuj^c dewaluacji.
Z tego pow odu pozostaj^ w przekonaniu, ze kanclerz skarbn dokonai z; * W arunki w ew n^trzne mogcj. spowodowac spadek krajowej stopy procentow ej. Jak
go w yboru - ziego, poniew az sytuacja je s t ryzykowna, a adekw atnej nagrouy, idzieiismy, do spadku krajow ej stopy procentow ej nie m oze dojsc przy staiym
naw et jesli wszystko pojdzie dobrze, nie ma. istirsie walutowym. M ozna go jed n a k osi£|gn^c, gdy pahstw o jest sklonne wprowa-
dzic ptynny kurs waiutowy7. Z rozdziatu 20 wiemy, ze nast^puj^ce po wprowadzeniu
Przewidywania Keynesa okazaiy sicj trafne. G ospodarka brytyjska trw aia w recesji Kiirsu piynnego obnizenie krajowej stopy procentow ej spowoduje spadek nom inal-
do korica dziesieciolecia, podczas gdy inne kraje rozwijaiy sie, Wi^kszosc historykow go- :go kursu w aiutow ego, a zatem nom inaln^ deprecjacj^.
spodarczych w znacznym stopniu o sk aiia o to pocz^tkowy nadwartosciowy kurs funta,
dy tylko lynki finansowe uwierz^, ze dew aluacja moze m iec m iejsce, utrzym anie
Zro'-'io' ,The N a tio n a n d Anthenaeum”, 2 m a ja 1925. kursu w alutow ego wymaga podwyzszenia (cz^sto znacznego) krajowej stopy procen-
towej. Aby przesiedzic to zjawisko, wrocmy do w arunku p arytetu stop procentow ych
wy'prowadzonego w rozdziale 18lu:

Przeciwnicy przechodzenia do piynnych kursow w alutow ych lu b stosow ania de

it = i * - ^ k z L . . ( 2 1 .3 )
w aluacji dowodzcp ze istnieja uzasadnione pow ody w ybierania staiych kursow waiu h,
towych oraz ze zbyt duza sktonnosc do przeprow adzania dewaluacji przede wszystkin
u d a re m n ia osicjgni^cie celu w postaci przyj^cia rezim u staiego k u rsu w alutow ego W rozdziate 18 interpretow alism y to row nanie jako relacj^ mi^dzy rocznymi kra-
Twierdzc| oni, ze kiedy rzf|dy z nadm iern£| gotow osci^ rozpatruj£| mozliwosc dew akr jowymi i zagranicznym i stopam i procentow ym i, biezcjcym k u rsem w alutow ym oraz
acji, w istocie rzeczy prowadzi to do w zrostu praw dopodobienstw a wyst^pienia kryzy- oczekiwanym za rok k u rsem walutowym. W ybor jed n eg o ro k u jak o okresu, ktorym
sow walutowych. Aby zrozumiec ich argum entacj^, zajm iem y sie teraz tymi kryzysam posiugiwalismy si^ w analizie, byi arbitralny. R elacja ta istnieje rowniez w odniesieniu
- ich przyczynami i praw dopodobnym i konsekw encjam i. do dnia, tygodnia czy miesi^ca. Jesli rynki finansowe oczekuj^ spadku kursu waiutowe-
go o 2% w ciagu miesicjca, to inwestorzy b^dcj. utrzymywac tylko obtigacje krajowe az
do chwiii, gdy m iesi^czna krajow a stopa procentow a przekroczy poziom zagranicznej
stop" procentow ej o 2 % (lub —jesli postuzym y si^ roczni| sto p ^ procentowq. - gdy
Kryzysy waiutow e przy stafych kursach walutowych roczna krajow a sto p a procentow a przekroczy roczn^ zagraniczn^ stopsj procentow;}
o 2L• x 12 = 24% ).
rnzy staiym kursie waiutowym biez^cy kurs (E ) ustalony jest na pewnym poziomie.
Zafozm y, ze jakis kraj wybral staiy kurs walutowy. Zatozm y tez, ze inw estorzy zaczj Pov iedzmy, ze b^dzie to £ = E. Jesti rynki oczekujq, ze parytet zostanie utrzymany
najc| wierzyc, ze w niedtugim czasie m oze dojsc do dostosow ania kursu w alutow eg prze ten okres, wowczas E ,+i = E , a parytet stop procentow ych oznacza po prostu,
- albo dewatuacji, aibo przejscia do ptynnego kursu walutowego, ktorem u towarzyszy : ze 1 lajow e i zagraniczne stopy procentow e musz^ byc sobie rowne.
m oze deprecjacja. Zatozm y jed n ak , ze inw estorzy zaczynaj^ obaw iac si^ dew aluacji - spadku kursu
W idzielismy juz, diaczego taka sytuacja m oze sicj wydarzyc. w autow ego. Zaiozm y, ze w edtug inwestorow praw dopodobiehstw o utrzym ania kursu
wynosi 75%, a praw dopodobiehstw o dewatuacji o 20% wynosi 25% . E iem ent ( E ‘+l -
• R ealny kurs walutowy m oze byc zbyt wysoki, czyli, innymi siowy, w aluta krajow . E t) IE , w low naniu (21.3), ktory przyj^lismy jako rowny 0, wyniesie teraz 0,75 x 0%' +
m oze byc nadwartosciowa. W takim przypadku w ym agana jest realna deprecjacj:;. 0,25 x ( —20% ) = - 5 % (czyli 75% szansy na brak zm ian i 25% szansy na dewaluacje:
C hoc m oze ona zostac osic|gni^ta w srednim ok resie bez dew aluacji, to je d n a wynosz^c^ 20%).
inw estorzy mogc| dojsc do wniosku, ze rz^d w ybierze szybsze rozw iqzanie i prze Oznacza to, ze jesli bank centrainy chce utrzym ac obowi^zuj^cy paiytet, to bedzie
prow adzi dewaluacj^. m usiat ustalic stopc; procentow £| n a poziom ie o 5% wyzszym niz p o p rzed n io . Aby
D o ustalenia si^ nadw artosciow ego kursu m oze dojsc w kraju, ktory wyznaczv
swoj nominalny kurs waiutowy w odniesieniu do kursu waluty kraju o nizszej inflacj 1,1 W vgodniej btjdzie posluzyc sit^ aproksym acj;j w arunku p a ry te tu stop procentow ych [row nanie
'.18.4;] niz sam ym w arunkiem [rownanie (18.2)].
 Rozszerzenia, G ospodarka o tw a r Rozdziat 21. S y s te m y w a lu to w e
680 681

przekonac inwestorow do utrzymania krajowych obligacji w przypadku stopy roczi

potrzebny bedzie wzrost stopy wynoszcjcy 60% (12 miesiecy x 5% rniesiecznie)! ie liryzys Europejskiego Systemu Walutowego w 1992 r,
roznica mitjdzy stopa. krajow a a zagraniczn^ bedzie nizsza, to inwestorzy nie bedq
skionni utrzymywac obiigacji krajowych. Jaki wybor m a wiec rzaci i bank centralny'1 rzykladem problemow omowionych w podrozdziale 21.2 jest kryzys walutowy, ktor
■wstrz£|sn£(.i Europejskim System em W alutow ym (E S W ) n a po czatk u lat 90. X X w
• Po pierw sze, rzad i bank centrainy mog£| sie starac przek o n ac rynki, ze nie m r :" la poczqtku lat 90. system wvdawai sie dziatac dobrze. ESW, ktory zostai utworzon;
zam iaru przeprowadzac dewaluacji11. Taka jest zawsze pierwsza linia obrony: v w 1979 r., byt system em walutowym opartym na staiycii p arytetach z ustalonvm pa
daje sie kom unikaty, prem ierzy pojawiajij. sie w telewizji, by z cat^ m oca potw ir- sinem wahan: kazde pahstwo czionkow skie (wsrod nich Francja, Niemcy, W iochy
dzic swe caikowite zaangazowanie w utrzym anie obow iazujacego parytetu. Siowa a pocziiwszy od 1990 r. rowniez Wielka Brytania) musiato utrzymywac kurs swej wa-
jed n ak znacz^ niewieie i z rzadka tylko przekonujq inwestorow. luty wzgiedein pozostaiych krajow wewn^trz w^skiego pasm a w ahan. Sytuacja w kilku
• Po drugie, bank centralny m oze podwyzszyc stop^ procentow^ o m niej niz wyni- pierwszych latach byia niestabilna, co doprowadzito do wieiu zm ian parytetow. W la-
kaioby to z rownania (21.3) - w naszym przypadku o m niej niz 60% . C hoc kra- tach 1987-1992 doszio jed n a k do zaledwie dwoch zm ian, a coraz cztjsciej mowiio sie
jow e stopy procentow e Sc| wysokie, nie Sc| je d n a k na tyie wysokie, by caikowicie 0 zawtjzeniu pasm a wahan lnb naw et o przejsciu do kolejnej fazy - przyj^ciu wspotnej
zniweiowac spodziewane ryzyko dewaluacji12. Dziatania takie z reguiy prowadz^ aluty.
do dnzego odpiywu kapitaiu, gdyz inw estorzy nadai p referu ja zamian^ obiigacji W 1992 r. rynki finansow e staiy sitj je d n a k coraz bardziej p rzekonane o zblizaj£p
krajowych na zagraniczne. Sprzeciaja obligacje krajowe, uzyskujac przychody w v"> cych sitj juz w krotce koiejnych zm ianach parytetow . Przyczyn^ tego zjawiska widzieii-
iucie krajow ej, a nast^pnie na rynku walutowym kupupi waiuty panstw, ktorych smy juz w rozdziale 20 - zjednoczenie N iem iec i jego m akroekonom iczne skutki. Ze
obligacje zainierzajci kupic. Jesli bank centralny nie przeprow adzi interwencji na wzgledu na presje popytow a, w}fnikaj£|C £| ze zjednoczenia, niem iecki bank eentralny
rynku walutowym, to duza sprzedaz w aluty krajow ej doprow adzi do deprecjacji. utrzymywai wysokie stopy procentow e, by unikn£|c zbyt wysokiego w zrostu produkcji
Jesli b an k centralny chce utrzym ac dotychczasow y kurs w alutow y, to inusi byc 1 inflacji. P artnerzy N iem iec z ESW potrzebow ali red u k cji sto p procentow ych, aby
gotowy na dokonanie zakupu waluty krajowej i sprzedaz w alut zagranicznych po obnizyc rosn£|ce bezrobocie, chcac jednak utrzym ac swe parytety wewnqtrz ESW, mu-
biez£|cym kursie. P ecy d u jac sie na to w iadze m o n e ta rn e czesto trac^ w iekszosc sieii dostosow ac stopy procentow e do poziom u stopy procentow ej w N iem czech. Dla
swoich rezerw waiutowych (rnechanizm interw encji w alutow ych zostai opisany rynkow finansowych pozycja pozostaiych pahstw ESW wydaw aia sie niem oziiw a do
w D odatku do rozdziaiu 20). utrzvmania. Nizsza sto p a procentow a, a przez to dew aiuacja wieiu w alut wzgiedem
9 O statecznie - po kilku godzinach iub kiiku tygodniach - bank centralny aibo pod- marki niem ieckiej, w ydaw aia si^ coraz bardziej praw dopodobna.
nosi sfope procentow£| do poziom u w ynikajacego z rownania (21.3), albo potwier- Przez caly 1992 r. oczekiw ana dew aluacja zm uszaia liczn^ grupe panstw ESW do
dza oczekiw ania rynku i p rzep ro w ad za dew aluacje. U stalen ie b ard zo wysokiej utrzymywania noininalnych stop procentow ych na poziom ie wyzszym naw et niz nie-
k rotkookresow ej stopy procentow ej m oze m iec fataln e skutki dla popytu i pro- miecki. M im o to pierwszy wieiki kryzys nie wyst£|pil az do w rzesnia 1992 r.
dukcji - firniy nie bed^ chciaiy inw estow ac, a konsum enci nie bpda chcieli bi . W pierwszych dniach wrzesnia 1992 r. przekonanie o zbiizaj^cej sitg dewaiuacji wy-
kredytow, jezeli stopa procentow a bpdzie zbyt wysoka. Takie dziaianie m a sens woiaio atak spekuiacyjny n a w ieie w alut. Inwestorzy, spodziew aj^c sitg nadchodz^cej
dynie wtedy, gdy: 1 ) praw dopodobienstw o dewaluacji jest niewieikie, wobec cze dewaiuacji, sprzedaw ali waiuty. W szelkie, opisane wczesniej sposoby obrony zostaiy
sto p a procentow a nie musi byc podniesiona zbyt wysoko, oraz gdy 2 ) rz£|d w ier w ykorzvstane przez w iadze m o n e ta rn e i rz£|dy zaatakow anych pahstw . N a pocz£it-
ze rynki wkrotce dadzq sie przekonac, ze dewaluacja nie zostanie przeprowadzoiva. ku wydano pow azne kom unikaty, je d n a k bez dostrzegainych efektow . N a przykiad
pozw alajac stopie procentow ej obnizyc siq. Jed y n ^ opcjcj w sytuacji, gdy w aru r szwedzka stopa overnight (stopa oprocentow ania wkiadow i pozyczek na jeden dzien)
te nie s£i speinione, jest dew aluacja. (Te sta d ia byiy baixizo w yraznie widocz ■ w uj^ciu rocznym w zrosia do 500% i Stopy procentow e nie wzrosiy jed n a k wystarcza-
w trakcie kryzysu walutowego, ktory d o tk n ai Europij Zachodni£| w 1992 r. Wi§' ■ j£|co wysoko, by zapobiec odpiywowi kapitalu i utracie rezerw waiutowych.
na teo tem at znalezc mozna w ram ce 21.2). \ ■ W tym m om encie poszczegolne panstw a podjpiy rozne srodki zaradcze. H iszpa-
' nia przeprow adziia dewaluacjcp W iochy i W ielka B rytania zawiesiiy swe uczestnictwo
w ESW. F rancja do konca zaw ieruchy tw ardo b ro n iia dotychczasow ego pary tetu za
pomoc£j. wyzszych stop procentowych. Ilustracja 1 obrazuje zmiany kursu walutowego
” W wisjkszosci panstw rzq.d jesl odpow iedzialny za o k re sien ie p ary tetu , a bank cen tralny... ■
odpow iedziainy za jego utrzym anie. W praktyce w ybor i utrzyrnanie pary tetu naklada Iqczinj od. /Wzgledem m arki niem ieckiej pahstw europejskich od stycznia 1992 do grudnia 1993 r.:
w iedziainosc na rz;|d i bank centralny. ■tnozecie tatwo wyodr^bnic skutki kryzysu z wrzesnia 1992 r. oraz wynikaj4.ce z niego
12 L atem 1998 r. Borys Jelcyn oglosi], ze rz^d rosyjski nie ma zam iaru przeprow adzic dew altr ! deprecj acj e/dew aiuacje.
rubla. D w a tygodnic pdzniej kurs rubla zatamai sie.
 iaf 21. Systemy w alutow e 683
R o z sz e rz e n ia . Gospodarka o M a rta

682

wnym. P rzekonanie, ze niektore kraje beda chciaiy zdewaluowac w artosc swo-

1,05 uty lub wystapic z ESW, doprowadziio inwestorow do z^dania jeszcze wyzszej
procentowej. U trzym anie parytetu staio si^ przez to jeszcze bardziej kosztowne.
. Francj;
itecznie niektore panstwa nie byiy w stanie ponosic tak wysokich kosztow. Jed-
1,00
rzeprowadziiy d ew aluaqe, drugie wystapiiy z ESW, a inne - kosztem znacznego
ku produkcji - pozostaiy w ESW (np. srednia stopa w zrostu we Francji w latach
1-1996 wyniosta 1,2%, podczas gdy w N iem czech w tyni sam ym okresie w zrost
0,9 5

w 1992 = 1,00
vynosii 2,3%).
W ielka
■ Brytania

kursow

Portugal' ’odsum owuj^c, oczekiw ana dew aluacja m oze wywoiac kryzys waiutowy. W takiej
;ji rzj|d m a do wybo.ru dwie rnoziiwosci.
Poziom

Finiandi:
.rezygnowac z interw encji i przeprow adzic dewaluacjtj.
Hiszpania Vaiczyc o utrzym anie parytetu kosztem bardzo wysokiej stopy procentow ej i po-
W lochy '"cjalnej recesji. Waika m oze jednak nie przyniesc oczekiwanych rezuitatow , a re-
• Szwecja
ja m oze zmusic rz^d do zmiany polityki lub naw et do ustapienia.
3,75 —

ciekaw e, dew aluacja m oze w yst^pic naw et w tedy, gdy oczekiw ania co do jej
prz-.prowadzenia byiy pocz^tkowo caikowicie bezpodstaw ne. Innymi siowy, nawet jesli
rz;;',.' pocz^tkowo nie m iai zam iaru przeprow adzac dewaluacji, to m oze byc zmuszony
do .iodjsjcia takich krokow , gdy inwestorzy wierztj, ze to zrobi. K osztem obrony pary-
le! byiaby koniecznosc utrzym ywania przez diugi okres wysokiej stopy procentow ej
1992
i a. esja; zam iast tego rz^d moglby wybrac dewaiuacj^.
Rok
s« c» -
llustracja 1
grudzien 1993 r.
3, Dynamika kursu walutowego
Z koncem w rzesnia ogol inw estorow uwierzyt, ze grozba kolejnych dewalua^M w systemie kursow pfynnych
staia oddalona. M iektore panstwa wyst^pify z ESW. Inne przeprow adzily dewaJ->saeie. j
ale pozostaiy w systemie. Te, k tore utrzymaly parytety, wykazaly wielk^. determinacje-
nawet za cen^ wysokiej stopy procentowej. P roblem lez^cy u podstaw kryzysu - wyso- 'g W Mvodelu w yprowadzonym w rozdziaie 20 wystepowaia pro sta zaleznosc mi^dzy sto-
k a sto p a procentow a w Niem czech -- nie znikn^i. N ast^pne kryzysy byly tylko kw estu y pn orocentow^ a k u rsem waiutowym: im nizsza stopa p ro centow a, tym nizszy kurs
czasu. W listopadzie 1992 r, dalsze spekulacje zm usiiy do dewaluacji h iszpaiiskicjj "■'aiutowy. O znaczaio to, ze panstw o, ktore chciaio utrzym ac stabiiny kurs walutowy,
pesett, portugalskiego escudo i szwedzkiej korony. P eseta i escudo zostaiy ponovvnie v. mu:-..-.aio po prostu utrzymywac stopq procentow a na poziom ie zblizonym do stop pro-
zdewaluowane w maju 1993 r. W lipcu 1993 r., po kolejnym wielkim ataku spekuiacyj- cemowych za granicq, Panstwo, ktore chciaio dokonac deprecjacji, m usiaio po prostu
nym, panstw a E SW zdecydowaly si^ przyj^c znacznie szersze pasm a w ah an ( ± 1?C/- ' o oUpowiedni^ wielkosc obnizyc stop^ procentow ^.
w okoi parytetu centralnego, czego skutkiem bylo przejscie do system u z e z w a la jfic e y o V rzeczywistosci zaieznosc mi^dzy stopj| procentow£j a kursem walutowym nie jest
n a b a rd z o duze fluktuacje kursu. System z szerszym pasm em zo sta i utrzym any do liik prosta. Kurs waiutowy czqsto zm ienia si§ naw et w tedy, gdy nie zmieniaj^ sie sto-
tn o m en tu przyj^cia wspolnej w aluty - e n ro - w styczniu 1999 r. Py procentowe. Co wisjcej, skala wpiywu zmiany stopy procentow ej na zmiany kursu
Podsum ow uj^c: kiyzys z 1992 r. zostai wywoiany przez oczekiw ania panujace n« walutowego jest tru d n a do przew idzenia. W znacznym stopniu u tru d n ia to bankom
rynkach finansowych - wysoka stopa pro cen to w a w N iem czech zm usiia pozosiaivcn; ‘-VtHralnym osi^ganie poz£|danych wynikow.
czionkow ESW do podniesienia stop procentow ych, co okazato siq zabiegiem
684 Rozszerzenia. G ospodarka otv Rozdzia! 21. S y s te m y w aiutow e 685

Aby zobaczyc, diaczego zwi^zek stop procentow ych z kursem walutowym jest Biezaev kurs walutowy zaleiy od tegorocznej krajowej i zagranicznej stopy procen-
dzlej skomplikowany, rausimy ponow nie w rocic do parytetu stop procentow ych, k towej, oczekiwanej na przyszly rok krajowej i zagranicznej stopy proceotow ej oraz od
wyprowadzilismy w rozdziale 18 [row nanie [18.2)]: oczekiwanego za dwa lata kursu w aiutowego. Kontynuuj^c tym sposobem rozwi^zy-
wan?e w przod (przez zast^powanie E't_2, E L
._.^ az do roku t + n) uzyskujemy:
( E,
(1 + i,) = (1 + if)!
E‘ f =
(1 + /, )(l + / : . , ) . .t*n
- i _______ t Z i _______ '
. (l l +p iT
e
)
‘ (i+ if){i+ it;s)...{i+i?;n) — (2L3)
P odobnie jak w rozdziale 20 [row nanie (20.4)], mnozym y obie strony przez
i roz’wic|zujemy dla E r, aby uzyskac: Przyjmijmy, ze n jest duze - powiedzmy 10 lat [row nanie (21.5) jest speinione dla
kazdej w artosci n}. Z ro w nania wynika, ze biez^cy kurs w alutow y zalezy od dwoch
r \+ i, u (2 rodzajow czynnikow:
l + i; j \E <-
• biezacego i oczekiw anego poziom u krajowych i zagranicznych stop procentowych
Zaiozrny, ze przyjmowany okres (od t do t + 1) to jeden rok. Kurs walutowy w przez nastepnych 10 iat;
roku zalezy od rocznej krajowej stopy procentow ej, rocznej zagranicznej stopy • oczekiwanego za 10 lat kursu walutowego.
centow ej oraz kursu walutow ego oczekiw anego w przysziym roku.
W rozdziale 20. przyj^lismy, ze oczekiwany kurs walutowy ( E ‘+i) jest staiy. Byi Z pew nych w zgledow p rzy d a tn e je s t w yprow adzenie zwicjzku m iedzy biezqc£|
je d n a k uproszczenie. Oczekiwany kurs w alutow y n a przysziy rok nie je st staiy. i oczekiwancf krajowEj i zagraniczn^ realnq stopa procentowcj, biezqcym realnym kur-
wykorzystaniu row nania (21.4), lecz w tym przypadku dla nast^pnego roku, jasne sem walutowym oraz oczekiwanym realnym kursem walutowym. W yprow adzenie to
ze kurs w alutow y na nast^pny ro k b^dzie uzalezniony od przysziorocznej kraj< przedstaw ione je st w D o d atk u 1. do tego rozdzialu. (C o p raw da nie je st ono iatwe
rocznej stopy procentow ej, przysziorocznej zagranicznej rocznej stopy procentc i proste, je d n a k przydaje si^ do odsw iezenia w iadom osci o zwit|zkach m i^dzy reai-
oczekiw anego n a kolejny rok kursu w alutow ego itd. W idac wi^c, ze kazda zm a nom inaln^ stop^ procentow t| oraz realnym a nom inalnym kursem walutowym).
oczekiw anej biezqcej i przyszlej krajow ej i zagranicznej stopy procentow ej, a t; Rownanie (21.5) wystarczy je d n a k do sform uiow ania trzech wnioskow , k to re ehce
zm iany oczekiwanego w najblizszej przysziosci kursu w alutow ego bqdt| oddziab j przedstawic.
na dzisiejszy kurs waiutowy.
Przyjrzyjmy si§ tem u blizej. Z apiszm y row nanie (21.4) dla roku t + 1, a n«
roku t :
Kursy walutowe a rachunek biezqcy
1 + h+i
E'L 2-
1+ Kazdy czynnik zmieniaj£|cy oczekiwania kursowe ( E ‘'+n) zm ienia biezqcy kurs walutowy
(£)). Jesli od okresu t do t. + n nie spodziewamy sie zm ian krajowej stopy procentow ej
Kurs walutowy w okresie t + 1 zalezy od krajowej i zagranicznej stopy procent i zagranicznej stopy procentow ej, to uiam ek po praw ej stronie row nania (21.5 ) jest
w roku t + 1, a takze od oczekiw anego kursu w roku t + 2. O czekiwany kurs m rowny 1, a caie row nanie redukuje si§ do .£ = E t+n. Ujmujqc to w siowa: mi^dzy kazd^
t + 1 jest wi^c dany przez rownanie: zmian£| oczekiw anego kursu a rzeczywistym kursem istnieje zaleznosc jak 1:1.
Jesli przyjm iem y duz£| w artosc n (10 lub wi^cej lat), to E t+n m ozem y przyjq.c za
poziom kursu potrzebny do utrzym ania rachunku biezqcego w srednio- lub diugookre-
EL E l 2.
l+ £ > >owej row now adze: pafistwa nie mogE^ ani pozyczac (odnotowywac deficytu obrotow
biez^cych) w nieskonczonosc, ani rowniez nie b^d^ chciaiy oferow ac pozyczek (odno-
Zast(jpuj£|c w row naniu ( 2 1.4) E el+l powyzsz£| zaleznosciq uzyskujemy: iOwywac nadwyzki obrotow biezqcych) w nieskonczonosc. K azda wiadom osc oddzia-
fflj^ca na prognozy bilansu obrotow biez^cych w przysziosci wydaje si^ m iec wpiyw na
F (l + 0 ( l + C l ) Ff Qezekiwany w przysziosci kurs walutowy, a zatem m a wplyw n a dzisiejszy kurs waluto-
, _ (l + 0 (l + i* i) '+2' wv. Na orzykiad zapowiedz wi^kszego niz si(j spodziew ano deficytu handlowego moze
 Rozszerzenia, Gospodarka otv Rozdziai 21. Systemy w a lu to w e
686 687

p ro ’wadzic inwestorow do wniosku, ie do zrownowazenia bilansu potrzebna bes sygnaly, ale z biegiem czasu sygnaly te mog^. sie zmienic. lnwestorzy musz^ tez okre-
dewaiuacja. Z tego wzglcjdu E ‘,_n wzrosnie, prowadz^c z kolei do spadku ob ecn eg o . slic reakcje zagranicznych bankow centralnych - czy pozostanq. przy dotychczasowej
polityce, czy tez pod£jz£j. za t£| zmian^ i sam e rowniez obniz^ swoje stopy procentow e.
Wszystko to sprawia, ze przew idywanie skutkow zm ian stopy procentowej dla kursu
walutowego jest b ard zo trudne.
Kurs walutowy a biezqce i przyszie stopy procentowe Przejdzmy do konkretow. Wracaj£|c do rownania (21.5) zatozmy, ze = 1. Przyj-
mijmy, ze przyszta i biez£|ca krajow a sto p a p ro cen to w a, a takze przyszta i biez^ca
Kazdy czynnik, zinieniajc|cy misjdzy rokiem t a rokiem t + n biez^ce lub oczekiv zagraniczna stopa procentow a sa rowne 5% . Biez^cy ktirs walutowy jest rowny:
krajow e lub zagraniczne stopy procentow e, zm ienia takze biezacy kurs w alutow
przyklad przy danej zagranicznej stopie procentow ej wzrost biez^cej lub oczekiv j? 1= L
krajowej stopy procentow ej prow adzi do w zrostu £ - aprecjacji14, (1,05)"
Oznacza to, ze kazda zm ienna, ktora wywoiuje zm iane oczekiwan inwesti
o dnosnie do poziom u stop procentowych w przysztosci, b^dzie prowadzic do z: Przyjmijmy teraz, ze bank centralny prow adzi ekspansyw ng polityk^ pieni^zn^,
dzisiejszego kursu w alutow ego, N a przykiad om aw iany w pop rzed n ich rozdzic obnizaj£j,c biezatcq krajow^ stope procentowq (i) z 5% do 3% . Czy doprow adzi to do
„taniec dolara” z lat 80. X X w. - ostra aprecjacja dolara w pierwszej potow ie del obmzenia sie £ ’( (deprecjacji), a jesli tak, to o ile? O dpow iedz brzmi: to zalezy17,
po ktorej nastapiia rownie ostra deprecjacja - m oze byc w znacznym stopniu wyja Przypuscmy, ze rynki spodziewaja si$ spadku stopy tylko na rok, wobec czego przez
ny przez zmiany biezt|cych i oczekiw anych am erykanskich stop procentow ych v n - 1 okresow sto p a pozostaje niezm ieniona. Biezt|cy k u rs walutowy spada wowczas
sunku do stop procentow ych w pozostaiych k ra jac h 15. W zrost dtugookresow ych do poziomu:
procentow ych byl odzw ierciedleniem oczekiwanych wzrostow krotkookresow ych
procentowych. W pierwszej potowie lat 80. X X w. pol^czenie restrykcyjnej po- e.yVj £ (l,0 3 )( l,Q 5 )" _ 1,03 .c
pienieznej i ekspansywnej polityki fiskalnej przyniosto wzrost amerykanskich stop ;;ro- (1,05)" 1,05
centow ych (krotko- i dtugookresow ych). W zrost zarow no biez^cych i oczekiwai-.ych
stop procentowych byt z kolei giown£| przyczynj| aprecjacji d o iara 16. Tendencje z£ . jc-Kspansywna polityka pienitjzna prow adzi do spadku kursu w alutow ego (depre-
no w polityce fiskalnej, jak i pieniqznej odwrocity sie w drugiej pofowie dziesiecio • cjacji) o zaledw ie 2% .
pi'owadzac do obnizenia am erykahskich stop procentowych i deprecjacji dolara . .. Przyjmijmy zam iast tego, ze gdy biez^ca stopa procentow a obniza sie z 5 % do 3%,
to inwestorzy oczekuj£| utrzym ania siej nizszej stopy przez okres pi^ciu lat (wobec tego
il+4 = ... = = i = 3% ). Kurs walutowy spada wowczas do poziom u:

Zmiennosc kursu walutowego p (l ,03)s (l ,05 )'‘-'s (1,03)5

(1,05)" ' (1,05)5 ’
Trzeci w niosek wynika z pierwszych dwoch. W rzeczywistosci, oraz w odroznieni'.: od)
analizy przeprow adzonej w rozdziale 20, zwi^zek mi^dzy stop^ procentow£| {/)). a !mr- .. • Ekspansyw na polityka pieni^zna prow adzi te ra z do znacznie siiniejszego efektu -
seni walutowym (£)) nie jest bynajmniej m echaniczny. Gdy bank centralny obniz.-. r.io-t spadku kursu w alutow ego (deprecjacji) o 10 %.
pe procentow£|, to rynki finansowe muszq okresiic, czy dziatanie to sygnatizuje zn ; • Rzecz ja sn a m ozecie sobie wyobrazic jeszcze inne rezuitaty. Przypuscm y, ze in-
zmiany wpolityce pienieznej, a obnizka stopy procentow ej byta tylko pierwsz^ z v.iehi.;: . westorzy oczekiwali, iz ban k centralny zam ierzat obnizyc stopy procentow e. Spadek
czy tez obnizka ta byla jedynie czasowa. G sw iadczenia bankow centralnych mo:.;.a nic; faktycznie m iat m iejsce, ale okazat si^ mniejszy, niz oczekiw ano. W tym przypadku
byc zbyt uzyteczne: sam bank centralny tnoze nie wiedziec, jak w prow adzona zivnana: yinwestorzy zrewiduj^ wgdrg swoje oczekiwania dotyczace przysztej norninalnej stopy
zadziaia w przyszlosci. Zazwyczaj w iadze m o n etarn e reaguj^ na o d eb ran e wcz .smei; ;;procetitowej, co doprow adzi do aprecjacji, a nie deprecjacji.

L! W iadomosci dotyczqce rachunku biezacego mog^ wplywac na kurs waluiowy.

14 W iadom osci dotycz^ce biezc|.cych i przysztych stop procentowych (ta k krajowych, ja k i : 17M oze to przypominac w am nasza w czesniejsz^ dyskusje z rozdzialu 15, poswisjcona wplywowi
nicznych) m ogt| wpiywac n a kurs walutowy. ftolityki p ien iezn ej na ceny akcji. To w iecej niz tylko p rzypadek: kurs walutowy, tak sarno jak ceny
15 W iecej n a ten tem a t znalezc m o zn a w ro zdziaiach 18 i 20. aieji, w znacznej m ie rz e zalezy o d oczekiw anego naw et w odlegtej p izysztosci p o z io m u pew nych
16 N a tem at zwiqzku miedzy dtugookresow ym i stopam i procentow ym i i biezacym i oraz prz? im iennych. Tb, ja k oczekiw ania zmieniaj^ sie^ w o dpow iedzi n a b iezace zm iany pewnych w ielkosci
(tutaj - stopy p ro cen to w ej), w znacznej mierze okresla wynik.
stopanii krotkookresowymi zob. rozdziai 15.
688 Rozszerzenia. Gospodarka o tw a rta iozdzia! 21. Systemy w a iu to w e 689

G dy u schyfku dziatania systemu ustalonego w B retto n W oods panstwa zmienialy btjdzie prowadzii odpow iedziaina poiityke piennijzna przy kursie plynnvm, a wowczas
systemy walutowe ze staiych na plynne, wiekszosc ekonomistow oczekiwala ustabilizo- odpowiednim rozwi^zaniem m oze byc nioc.na forma stalego kursu walulowego, taka
wania sie kursow walutowych. Pojawienie si^ wowczas duzych fluktuacji kursow, ktore ak op. izba walutowa czy dolaryzacja. Przeanaltzujp teraz oba te odstepstw a.
trwa po dzis dzien, byio duza niespodziankci. Przez pewien czas fluktuacje te uznawa-
no za skutek nieracjonalnych spekulacji na rynkach walutowych. D opiero w poiowie
iat 70. X X w. ekonomisci zdali sobie spraw e, ze fluktuacje te m o g a b y c wyjasnione
przez racjonalne reakcje rynkow (czvli tak, jak wytlumaczylismy to tutaj) na inforir fi,spolne obszary walutowe
cje o przysztei stopie procentow ej i przyszlym kursie walutowym. M a to waznq kon:
kwencje: kraj, ktory decyduje si(j na w prow adzenie ptynnego kursu waiutow ego, m janiczeniem wynikaj^cym z wykorzystania staiych kursow walutowych jest jednolity
zaakceptowac niebezpieczenstwo narazania si§ na znacz?tce jego fluktuacje. ziom. stop procentow ych w krajach stosuj<|cych te n system. J akie koszty poci^ga za
)t| to ograniczenie? Jesli panstwa borykaj^ si^ z tyrni samymi problemami gospo-
rczymi i narazone sq. na wyst^powanie takich sam ych szokow, to prowadzic bijda
izon^ politykp gospodarcza. Z m uszenie ich do prow adzenia takiej sam ej polityki
21.4. Wybor systemu kursowego ;mcznej nie b^dzie zbyt wieikim ograniczeniem .
Zagadnienie to po raz pierwszy zostaio poruszone przez R o b erta M undella, ktory
aiizowai w arunki przyj^cia przez gru p e pahstw kursu statego, a naw et w spolnej
Powrocmy teraz do gioweego pytania staw ianego w tym rozdziale: czy kraje powi luty18. Z daniem M undelia ustanow ienie optymalnego obszaru walutowego wymaga
wybrac plynny czy stafy kurs walutowy? W jakich sytuacjach pfynny kurs walutowy lienia jednego z dwoch warunkow.
lepszy od staiego, a w jakich jest odw rotnie?
Wydawac si§ moze, ze zaprezentow ane w rozdziaiach 20 i 21 argum enty wska; Panstwa m usz^ dosw iadczac podobnych szokow. Przesianki dla tego juz widzieii-
na przewagtj piynnego kursu waiutowego. smy: jesii pahstw a doswiadczajti dziatania podobnych szokow, to i tak b^d^ musiaty
prowadzic pod o b n a polityke pieni^zntp
® W p o d ro zdziale 21.] wykazalismy, ze w ybor system u kursow ego m oze nie n Jesli pahstw a dosw iadczaj^ d zialania roznych szokow, to m obilnosc czynnikow
znaczenia w srednim okresie. Jed n ak ze w kro tk im okresie w ybor te n jest ni produkcji m usi byc wysoka. Jesli np. pracownicy chct| przeniesc sitj z panstw a bied-
istotny. Panstw a wybierajcjce kurs staty przy doskonalej m obilnosci k ap italu niejszego do bogatszego, to m obiinosc czynnikow produkcji, a nie polityka ma-
mog<| w krotkim okresie wykorzystywac dwoch instrum entow polityki gospoi kroekonom iczna, pozw ala pahstw om neutralizow ac dziatanie szokow. Gdy stopa
czej: stopy procentow ej i kursu w alutow ego. N ie dosc, ze ogranicza to moziiw bezrobocia jest wysoka, wowczas pracow nicy szukaj^ pracy za granictp a krajow a
reagow ania na szoki, to jeszcze m oze doprow adzic do kryzysu walutowego. stopa bezrobocia wraca do poziom u norm alnego. G dy stopa bezrobocia jest niska,
• W podrozdziale 21.2 wykazalismy, ze w przypadku stalego kursti walutowego v wowczas pracownicy naplywajq. z zagranicy, a stopa bezrobocia rosnie do poziom u
z pojaw ieniem si§ oczekiwan dew aluacji inw estorzy bed^ zadac bardzo wyso norm alnego. D ostosow ania kursowe nie saj, wowczas potrzebne.
stopy procentow ej. To z kolei pogarsza sytuacj^ ekonomiczncj. i zwieksza nacisk :
przeprow adzenie dewaluacji. Jest to kolejny argum ent przeciwko staiem u kursiAvi W ykorzystuj^c an aiiz^ M u n d elia w i^kszosc ek o n o m isto w je st p rz ek o n a n a , ze
w aiutow em u. • : polny obszar walutowy, ztozony z 50 stanow w S tanach Zjednoczonych, jest bliski
* W podrozdziale 21.3 przedstaw iiem arg u m en t przeciwko ptynnem u kursow i optym alnem u obszarow i w alutow em u19. Co praw da pierw szy w arunek nie jest spet-
lutow em u - wysokq zmiennosc. F luktuacje kursu wywoiane jego upiynnieniem sa iiiony: poszczegotne stany n arazone s£%n a dziatanie roznych szokow. K alifornia jest
tru d n e do opanow ania przez politykq pieni^zntp hardziej n a ra z o n a n a zm iany po p y tu w A zji niz re sz ta stanow . Teksas je st bardziej
‘ razony na zm iany cen ropy itd. Je d n a k drugi w aru n e k je s t w znacznym stopniu
Wynika z tego, ze uwzgl^dniaj^c m akroekonom iczny punkt widzenia, kursy ptyr;ne: 't etniony. M obilnosc pracow nikow m i^dzy stan am i je st wysoka. G dy sytuacja go-
m aja przew ag^ nad kursam i stalymi. W ydaje sitj, ze mifjdzy ekonom istam i a polityka- spodarcza danego stanu pogarsza si^, wowczas pracownicy przenoszt| si§ do innego.
mi panuje w tej kwestii zgoda. O golnie rzecz ujmujq.c, ekonom isci i politycy zgocrne
p re fe ru ja kurs ptynny. O d reguiy tej s<| je d n a k dw a wyj£j.tki: pierw szy - gdy grupa 18 M undell w spoitw orzyl om ow iony w rozdziale 20 m odel M undetla-F Iem inga.
panstw jest juz ze sobc| scisie pow i^zana gospodarczo i wowczas odpow iednim rozNMti- 19Kazdy stan mogtby m iec sw^ w iasn^ walutij, z caikowicie piynny kursem wzgl^dem pozostaiych
zaniem moze byc w spoina waluta. D rugi - jezeli nie m ozna wierzyc, ze bank cen tn :: ' it stanow ych. T akjedn ak nie jest: Stany Z jednoczone. tw orztj w spolny obszar w alutow y z jed n a
'■Jta.
 n

690 Rozszerzenia. Gospodarka otw art 21. S y ste m y w a iu to w e 691

Gdy sytuacja jest dobra, wdwczas pracownicy naplywaj^ do tego stanu. Stopa bezro
bocia w danym stanie szybko wraca do poziom u norraalnego i to nie ze wzgl^du n<
p row adzona przez wiadze stanow e polityk^ makroekonomiczn^, iecz ze wzgl^c
mobiinosc pracownikow.
Rzecz jasna, wystepujt| tez liczne korzysci z wprowadzania wspolnej waluty. Korzy
sci v/ynikajace z posiadania wspolnei waluty dla przedsiebiorstw i konsumentow w Sta
3,5
nach Zjednoczonych sa oczywiste; wyobrazm y sobie, jak wielkie byiyby utrudnienia
gdyby trzeba byto wymieniac waiute przekraczaj^c granice stanu. Korzysci wykraczaj;
poza obnizenie kosztow transakcyjnych. Gdy ceny ustalone w tej sarnej waiucie 40"

wowczas nabywcy mog^ znacznie iatwiej je porownywac, a presja konkurencyjna w zra

sta, na czym zyskuja konsum enci. Stanom Zjednoczonym , bior^c pod uwag^ korzysc
i ograniczone koszty makroekonomiczne, opiaca sie zatem miec zunifikowan^ walute
Przyjm uj^c euro E u ro p a dok o n aia tego sam ego wyboru co Stany Z jed n o czo n e
40°
G dy na pocz^tku 2002 r. zakonczyi sie proces p rzech o d zen ia od w alut narodow ycl
do euro , staio sie ono w spoina waiut^. 1 1 panstw europejskich (wiecej n a te n tem a
znalezc m ozna w ranice 21.3). Liczba panstw posiugujacych si^ euro w zrosta teraz dc
15*. Czy przesianki do pow stania wspdlnego obszaru w alutow ego w E u ro p ie s<£ tal
sam o m ocne, jak w przypadku Stanow Zjednoczonych?

Krotka historia euro

ra
W raz z o bchodam i 30. rocznicy p o w stania U nii E u ro p ejsk iej w 1988 r. uznano, zc si^ popularnosci^, a wyniki referendum wahaty siej na granicy przyjecta. We Francji za
£ nad szed l czas, by rozpoczt|c planowanie w prow adzeoia wspolnej waluty. Przewod- przyj^ciem oddano jedynie 51% glosow. W D anii tra k ta t zostai odrzucony.
6£ niczt|cem ii Komisji E uropejskiej - byt nim wowczas Jacq u es D elors - pow ierzonc W tatach 1996-1997 wyglt|dato na to, ze tylko nieliczne pahstwa spetnityby warunki
opracow anie specjainego raportu, ktory zostat przedstaw iony w czerwcu 1989 r. z M aastricht. Je d n ak wiele z nich podjcjto drastyczne srodki, by obnizyc swe deficyty
R aport D elorsa sugerowat w prow adzenie Europejskiej Unii G ospodarczej i Wa- budzetowe. Gdy nadszedt czas podj^cia decyzji o przyst^pieniu do strefy euro, uzna-
lutowej (U G iW ) w trzech etapach. E tap I obejm ow at likwidacj^ kontroli przeptyw t no, ze 1 1 pahstw sp etn ito w ym agane kryteria: A ustria, B elgia, F in landia, F rancja,
k ap itaiu . E ta p II obejm ow al w ybor stafych parytetow utrzym yw anych z wyj^tkietn Hiszpania, Hotandia, Irlandia, Luksem burg, Niemcy, P o rtu g alia i W tochy. W ielka
okresow pojawienia sie „szczegoinych okolicznosci”. E ta p III obejm ow at wprowa- Brytania, D an ia i Szwecja zdecydowaty sie, przynajm niej na poczt|tku, pozostac poza
dzenie wspotnej waluty. stre%. G recja w stepnie nie spetniata kryteriow i nie zdotata przyst^pic do strefy az do
E tap 1 zostai wdrozony w lipcu 1990 r. E tap drugi rozpocz^l si§ w 1994 r. po wyga- 2001 r. (w 2004 r. okazato siq, ze aby spetnic kryterium deficytu budzetowego, G recja
snifjciit kryzysu iat 1992-1993. Decyzjq o wymiarze symboiicznym byto nadanie nazwj przekazywata cz^sciowo zafatszow ane inform acje).
nowej walucie. Francuzom spodobato sie „ecu” (od E u ro p ean Currency U nit), gdyi E tap III rozpoczt|t sie w styczniu 1999 r. U stanow iono „nieodw otalnie” state pa-
tak sam o brzm iata historyczna nazwa m o n et francuskich. Pozostale pahstw a wotat} rytety dia 11 w alut i eu ro . Z a polityk^ pienitjzn^ w strefie e u ro odpow iadat nowo
jed n ak euro; nazwa ta zostaia przyjeta w 1995 r. powotany Europejski Bank Centralny (EBC) z siedzib^w e Frankfurcie nad M enem .
Rownoczesnie kraje U E przeprow adzaty referendum o przyj^ciu Traktatu z Ma- W latach .1999-2002 euro funkcjonow ato jako jed nostka rozrachunkow a, ale mo-
a stric h t. N egocjow any vv 1991 r. tra k ta t n a k ta d a i trzy gtow ne w arunki n a panstwa nety i b an knoty nie znajdow aty si^ jeszcze w obiegu. W skutek tego w strefie euro
staraj^ce si<j o przyjecie do UGiW: nisktt inflacje, deficyt budzetowy ponizej 3% oraz caty czas funkcjonow at staly kurs walutowy. K olejnym i ostatnim juz krokiem byto
cilug publiczny ponizej 60%' PKB. W wietu panstw ach Traktat z M aastricht nie cieszyl wprowadzenie w styczniu 2002 r. m onet i banknotow. Przez pierwsze miesit|ce 2002 r.

O becnie 17 (przyp. tium .).

 692 693
Rozszerzenia. Gospodarka otw arta R o zd zia i 2 1 . System y w a lu to w e

w aluty krajowe i euro funkcjonow aiy rownolegie. W nastepnych miesi^cach rozpo- wosc wykorzystania polityki pienieznej. Przyjrzymy sie tym argum entom w rozdziale
cztjto wycotywanie z obiegu walut krajowych. Dzisiaj euro jest jedyna walntq iizywanj| rym przeanaiizujemy dynamikc; hiperinflacji, oraz w rozdziale 25, w ktoryni
w ,,strefie euro'", jak nazywa sie grupe panstw czlonkowskich. oedciie przeanalizujemy polityke pieni^zn^. Istota tego argumentu jest prosta: spojrz-
nw ’ia kraj, ktory w niedalekiej przesziosci borykal si^ z wysoka. inflacj^ - wywolana
W iecej o e u r o znalezc m o zn a n a s tro n ie www.euro,ecb.int. A rty k u i p o sw ie c o n y e u ro w Wiki- chocbv z pow odu niem oznosci sfinansowania deficytu budzetow ego w inny sposob niz
dobry.
p e d ii je s t ro w n ie z b a rd z o popizez kreacje pieni^dza, co z kolei doprow adziio do wysokiego wzrostu podazy pie-
n iad za i wysoktej inflaeji. Przypuscmy, ze kraj ten zdecydowai si<? na obnizenie wzrostu
pod'izy pieni^dza i inflacji. Jednym ze sposobow przekonatiia rynkow finansowyeh, ze
d zia'.an ia te powinny byc traktow ane powaznie, jest usztywnienie kursu walutowego:
Nie m a watpiiwosci, ze wspolna w aluta przyniesie E u ropie wiele sposrod korj polrzeba wykorzystania podazy pieni^dza do ntrzym ania parvtetu ogranicza w ladzotn
k to re przynosi Stanom Z jednoczonym . W ra p o rc ie Kom isji E u ropejsk iej re d i nionetarnyrn m oziiwose dzialania.
kosztow wynikajqca z w yeiim inow ania tran sak cji walutowych oszacow ano na f .ynki finansowe przestan^ sie obawiac mozliwosci finansowania deficytu budzeto-
poit|czonego PKB krajow strefy eu ro . Pojawiaj^ sie tez sygnaly, ze w spolna w; w ego zwiekszeniem podazy pieni^dza. Obawy te bed^ tym m niejsze, im rynki finanso-
zwiekszvia juz konkurencj^. N a przyklad kupuj^c sam ochody konsum enci w E uropie \ve b^dti bardziej przekonane o mozliwosci utrzymania parytetu. Zw roccie uwag^ na
szukaji| najnizszej ceny w yrazonej w e u ro w calej strefie, co juz teraz spow odow ato stwierdzenie „tym m niejsze, im rynki finansowe bedtj bardziej przekonane o mozliwo-
obnizenie sie cen sam ochodow w wielu krajach. sci utrzym ania p a ry te tu ”. LJsztywnienie kursu nie jest m agiczn^ recept^ n a wszystko.
N ie m a jed n a k caikowitej zgody co do tego, czy E u ro p a stanow i optym alny ob- Kraj musi row niez przek o n ac inw estorow , ze usztyw nienie kursu nie ma charakteru
szar walutovv'y. Z aden z dwoch w arunkow M u n d ella nie wydaje sitj spetniony. Choc doraznego i pozostanie on staly w przyszlosci. Istniejtj. dwa sposoby przekonyw ania
w przysziosci sytuacja moze sisj zmienic, to jak dotjjd kraje europejskie doswiadczaiy inwestorow.
dziaiania roznych szokow. Przypom nijm y nasze rozw azania o zjednoczeniu N iem iec
oraz o jego odm iennym wpiywie na N iem cy i pozostaie kraje europejskie. * Staiy kurs walutow'y m oze byc cz^scitt ogolnego pakietu reform m akroekonom icz-
Co witjcej, mobilnosc pracownikow w E u ro p ie jest bardzo niew ielka i wydaje si^, ych. Usztywnienie kursu w alutow ego pol^czone z ekspansywn^. poiitykt| fiskalnq.
ze taka pozostanie. Europejczycy przem ieszczajt| si§ znacznie rzadziej w obrqbie swo- oprow adzi inw estorow do przekonania, ze podaz pieni^dza b^dzie w zrastac, a to
ich panstw niz robici to pracow nicy am erykahscy w obrgbie Stanow Z jednoczonych. 'krotce doprow adzi do dewaluacji.
Z e wzglsj.du na roznice j^zykowe i kulturow e m obilnosc mi§dzy pahstw am i jest jeszcze ® Mozna w prow adzic sztywny k u r s , co technicznie i sym bolicznie u tru d n i zm iane
mniejsza. parytetu.
Powstaje przez to ryzyko niem oznosci w ykorzystania stopy procentow ej iub kursu Skrajn^ form t| sztywnego kursu w alutow ego jest zastjjpienie waiuty krajowej
walutow ego w przypadku, gdy jed e o lub wiecej pahstw strefy euro dotkni^te zostanie 'alutti zagraniczntp W zw itpku z tym, ze z reguiy waiuti|, ktora zast^puje pieniadz
duzym spadkiem popytu i produkcji. Jak widzielismy w podrozdziale 21.1, dostosowa- krajowy, jest dolar, zabieg te n nazywany je st dolaryzacj^. Niew iele pahstw decy-
nie zawsze nast^pi w srednim okresie. W idzielismy je d n ak rowniez, ze dostosow anie ciuje sie jed n a k na zastosow anie waluty innego kraju20. Mniej skrajnym sposobem
to moze byc dlugie i bolesne, W m om encie, gdy powstawaf ten podr^cznik, nie byly to sztywnienia kursu je st w prow adzenie izby walutowej. System ten zm usza bank
wyicjeznie hipotetyczne obawy: niektore panstw a strefy euro, a zwlaszcza Portugalia, entralny do wymiany waluty zagranicznej na krajowt} po oficjalnym kursie, ktory
cierpit| na niski poziom produkcji i wysoki deficyt handlowy. Bez mozliwosci przepro- staia rzad. Co wiecej, bank centralny nie m oze przeprow adzac operacji otwartego
w adzenia dew aluacji osi;|gni^cie realnej deprecjacji m oze zostac oplacone kosztem ynku, ezyli nie m oze sprzedaw ac lub kupow ac obiigacji skarbu panstwa.
w ielu lat w ysokiego bezrobocia i w zgl^dnym (w odniesieniu do pozostaiych krajow Praw dopodobnie najbardziej znanym przykiadem zastosow ania systemu izby
strefy) spadkiem piac i cen. walutowej jest A rgentyna, gdzie obowi^zywaf on przez 10 lat az do kryzysu finan-
owego 2001 r. (opis jego fuekcjonow ania przedstaw ia ram ka 21.4). Ekonom isci
ie sa zgodni w jego ocenie. N iektorzy z nich wnioskujtp ze izba w alutow a nie jest
/ystarczajqco twardym system em : nie zapobiega wystqpowaniu kryzysow w aluto-
Kursy sztywne, izby walutowe i dolaryzacja /ych. Jesli wi^c panstwo decyduje sie zastosowac staiy kurs walutowy, wowczas

D rugi argum ent na rzecz kursow stalyeh rozni si^ znacznie od wczesniej opisanego. G dy Iz ra e l c ie rp ia i z p o w o d u wysokiej inflacji n a pocztjtku lat 30. X X w., izraeiski m in ister
O p iera sitj on na przekonaniu, ze czasam i pan stw a mogc| chciec ograniczac mozli- iinansow zap ro p o n o w ai takie rozwitizanie jako ezesC system u stabilizacyjnego. Jego propozycja zo-
odebrana jak o atak na suw erennosc Izraela, a sam minister zostai szybko zdymisjonowany.
694 Rozszerzenia, G ospodarka otv ftazdziat 21. S y s te m y w alutow e 695

nie pow inno wybierac polsrodkow i w prow adzic clolaryzacje. Inni w nioskuja vu ; '•! r. kryzys gospodarczy zm ienit sie w kryzys finansowy oraz walutowy. Prze-
przyjecie sztywnego kursu walutow ego je st ztym pomysfem. Jesli w ogole powi .bteii iviv^ysu byt zgodny z opisem przedstaw ionym w podrozdziate 21.1.
sie w prow adzac system izby walutowej, to n a krotki okres, dopoki ban k centr;
nie przywroei zaufania wobec swoich dziatan, a paiistwo nie powroci do zm ..... „ ■• Z pow odu recesji powitjkszyi si^ deficvt budzetow y A rgentyny, co doprow adzito
kursu walutowego. do zwisjkszenia zadtuzenia rzc|du. W obawie przed niesptaceniem przez rz£|d dtu-
gu inwestorzy zazqdali bardzo wysokiej stopv procentow ej za obligacje rzt|dowe.
■Sutkiem tego deficyt budzetow y stat sie jeszcze wiekszy, co dodatkow o zwifjkszyto
lyzyko niesptacenia zobowi^zan.
izba walutowa w Argentynie ■• Inwestorzy obaw iali sie, ze A rgentyna walcz^c z reeesja odejdzie od system u izby
walutowej i przeprow adzi dewaluacjsy Zaczsjli wiec zt|dac wysokiego oprocento-
Kiedy w 1989 r. Carlos M enein zostai wybrany na prezydenta A rgentyny, gospod a wania rz^do'wych papierow dluznych w yptacanego w peso. K oszt utrzym ania kur-
znajdow ata si(j w stanie catkowitego chaosu. Inflacja zm ieniata si^ co miesi^c o p d su peso w zgl^dem d o lara wzrost, co w efekcie zwiekszyto m oztiwosc odejscia od
30% . Produkcja realna spadata. : systemu izby walutowej.
M enern wraz z m inistrem gospodarki D om ingo Cavallo szybko doszli do wni< i,
ze w tych w arunkach jedynym sposobem zapanow ania nad podazij pieni^dza, e e W gru d n iu 200.1 r. rz ad cz^sciowo z a p rz e stat spiaty zad tu zen ia. Z poczatkiem
samym nad inflacjc|, jest powi^zanie kursu peso z kursem dotara. Aby tego dokc ; 2002 r. nast;|pito odejscie od system u izby walutowej, a kurs peso zostat uptynniony.
postanow iono wprowadzic sztywny kurs walutowy. W 1991 r. Cavalto ogtosit, zs , - Waluta argentynska deprecjonow ata ostro, osit|gaj^c w czerwcu 2002 r. kurs 3,75 peso
gentyna przvjm ie system izby w alutow ej. Banlc cen traln y b^dzie gotow na z£|c e za dolara. Z e wzgt^du na zaufanie, ktorym wczesniej cieszyta si^ izba walutowa, wiele
w ym ieniac peso na dolara. Co wi§cej, b^dzie to robit po symbolicznym kursie 1: osob I firm brato kredyty w dolarach. Po odejsciu od kursu sztywnego zadtuzenie w do-
W prow adzenie izby walutowej i wybor sym bolicznego kursu w alutow ego mit ■c larach wyrazone w peso drastycznie wzrosto. W iele przedsi^biorstw ogtosito bankruc-
sam o zadanie: przekonac inwestorow, ze rz^d pow aznie traktuje usztywnienie h ■i two. System bankowy zatam at si^. M im o ostrej deprecjacji reatnej, k tora teoretycznie
i wprowadza utrudnienia dla kolejnyeh ekip rztidz^cych, ktore mogtyby chciec zm, c powinna byta pom oc eksportow'i, PKB Argentyny spadt w 2002 r. o 11 %, a bezrobocie
p a ry te t i przeprow adzic dew aluacj^. Z w i^kszaj^c w iarygodnosc swych dziatah wzrosto do praw ie 20% . W 2003 r. odnotow ano w zrost produkcji o 8 % oraz spadek
ticzyt na zm niejszenie ryzyka w ystt|pienia kryzysu walutowego. bezrobocia. O d tego czasu w zrost produkcji utrzym yw at sie n a wysokim poziom ie,
Przez jakis czas wydawato si§, ze izba w alutow a dziata wysmienicie. Inflacja, 1 ■; jednak poziom PKB z 1998 r. osi^gni^ty zostat dopiero w 2005 r.
p rzekraczata w 1990 r. poziom 2300% , zostaia w 1994 r. zredukow ana do 4% ! Miak Czy to oznacza, ze przyjecie system u izby w alutow ej bylo ztym rozw if|zaniem ?
sie tak oczywiscie dzi^ki naio zen iu p rzez izbq w alutow a tw ardego o g raniczen ■:«• Zdania st| do dzis podzielone.
w zrost podazy pieniqdza. Jeszcze bardziej spektakularny byt fakt, ze spadkowi in ■j
towarzyszyt' silny wzrost produkcji. W latach 1991-1999 produkcja rosta srednio c . ■ ,■: • Cztjsc ekonom istow twierdzi, ze byto to dobre rozwi^zanie, tecz zmiany nie poszty
W 1999 r. A rgentyna weszta jed n ak w dlugq. i gt^bokc| recesje;. Czy to izba w a^uo .■ wystarczaj^co dateko. Twierdz^ oni, ze A rgentyna pow inna po p ro stu w prowadzic
w a wywotata recesjq? i tak, i nie. ■ .-dotaryzacje - czyti przyj^c d o la ra jak o wtasn<| w alutq - rezygnujt|c z peso. Re-
zygnacja z w aluty krajow ej m ogta w yetim inow ac ryzyko w ysttipienia dewatuacji.
• W porow naniu z pozostatymi najwazniejszymi w alutam i przez drug^ polow^ lai -x'. W niosek wycie|gany z doswiadczeri Argentyny jest nast^puj^cy - izba walutowa nie
X X w. dol.ar caty czas aprecjonow at. P oniew az kurs peso byt sztywno zwi^zair ;,' w prow adza w ystarczaj^co m ocnego usztyw nienia kursu. Usztywnienie takie moze
z dolarem , to rowniez peso aprecjonow ato. P od koniec lat 90. byto jasne, z q ■ ■■■c wprowadzic wyt^cznie dolaryzacja.
peso stat si^ nadwartosciowy, co doprow adziio do spadku popytu na argentynski' ■■• Cz^sc (a w zasadzie wi^kszosc) ekonom istow twierdzi, ze izba w alutow a poczt|tko-
produkty, spadku produkcji oraz w zrostu deficytu handlowego. - wo byta dobrym rozwiqzaniem , jed n ak ten system nie pow inien byc utrzymywany
* Czy wyi^cznie system izby walutowej odpow iadat za wyst^pienie recesji? Nie, W\ . tak dtugo. A rgentyna pow inna byta przejsc od izby w atutowej do zm iennego kursu
stapity tez inne przyczyny. Lecz z pow odu izby w alutow ej znacznie trudniej byii ,. watutowego, jak tvlko inflacja znalazta si^ pod kontrolcj.. K lopoty A rgentyny wyni-
walczyc z recesj^. O bnizenie sto p procentow ych i przep ro w ad zen ie deprecjac kaly ze zbyt dtugiego utrzymywania sztywnego parytetu wzgl^dem dolara, czyti do
m ogto pom oc wyjsc z kiyzysu, je d n a k izba w alutow a uniem ozliw ita te dziatania. ■. m om entu, kiedy peso stato siq nadw artosciow e, a kryzys walutowy byt niemozliwy
do unikni^cia.
 Rozszerzenla, Gospodarka otw art 'Cir*-lA~!!Kuh 0 1 Q'WCtCjrm/ VAfQii itn u i.l
696

Spory ekonom istow zapew ne trw aty jeszcze dtugo. Tymczasem A rgentyn; Najwazniejsze terminy
odbudow uje swoje zycie gospodarcze.
tem waiuty ziotej 677
Zrddto: Fascynujacy, zabaw ny i arbitralny opis kryzysu argentynskiego z n aiez c raozna w ksiayc tymainy obszar walutowv 689
P a u la Blusteina. And the M oriey K ept Rolling It fa n d O ut). Wall Street. the IMF, arui the B an kru p ktat z M aastricht 690
ting o f Argentina, P u b lic A ffairs, New York 2005, • Europejski B ank C entralny (EB C ) 691
® Sztywny kurs walutowy 693
Doiaryzacja 693
• Izba w alutow a 693
Podsumowanie

• Nawet w systemie kursu slaiego kraje mogij dostosowywac realny kurs swoich wali
w srednim okresie. M og^ tego dokonac przez dostosow ania poziom u cen. Dost( Pytania i problemy
sowanie tnoze byc jed n ak dtugie i bolesne. B ezposrednie dostosow ania nom ina
nego kui'su walutowego pozwalajq. na szybsze, a zatem mniej bolesne, dzialania, Szybki sprawdzian
• Kryzysy walutowe z reguly rozpoczynajti sle w m om encie, gdy rynki walutowe sp<
dziewaj;4 sicj w najblizszym czasie dew aluacji. O brotia dotychczasow ego parytel 1. W ykorzystuj^c inform acje z tego rozdziaiu okreslcie, k tore spos.rod ponizszych
wymaga bardzo wysokiej stopy pro cen to w ej, k to ra poten cjain ie m oze przyniei stw ierdzen sq praw dziw e, niepraw dziw e lub niepew ne. O dpow iedz kro tk o uza-
d aleko idace negatyw ne skutki m a k ro ek o n o m ic zn e . Te negatyw ne skutki mog sadnijcie.
zm usic kraj do dewaluacji naw et w tedy, gdy pocz^tkow o jej nie planow ano.
a. Pow'rot W ielkiej Brytanii do systemu waluty zlotej wywoiai wieloletnie wysokie
• Biez^cy kurs walutowy zalezy zarow no od: 1) roznicy mi^dzy biez;.|c<| a oczekiwar
bezrobocie.
krajowa stop^ procentow ^ oraz biezj|Cc| a oczekiwanat zagraniczncj stopq procent<
b. Pojawiaj^ca siq nagie obawa przed dewaluacj^ moze wywoiac ktyzys waiutowy,
wj|, jak i 2 ) oczekiwanego kursu walutow ego.
naw et jesii poczijitkowo obawy te byly nieuzasadnione.
- Kazdy czynnik podwyzszajqcy biezc|Ccj lub oczekiwant| krajowa stope procentt c. W zwi^zku z tym, ze w srednim okresie produkcja dqzy do poziom u natural-
wt| prow adzi do wzrostu biez^cego kursu walutow ego. nego, nie m a pow odu do przeprow adzania dewaluacji.
- Kazdy czynnik podwyzszaj^cy biez^c^ lub oczekiw an^ zagraniczrr^ stop^ pr< d. Wysoka m obilnosc pracy decyduje o tym, ze strefa euro spelnia w arunek wpro-
centow t| prowadzi do spadku biez^cego kursu walutowego. wadzenia w spolnej waiuty.
- Kazdy czynnik podwyzszajcjcy oczekiw any kurs walutowy prow adzi do wzrosi i e. Z m iany poziom u kursu w aiutow ego oczekiw ane w odlegiej przysziosci m aj^
biezticego kursu walutowego. niewielki wptyw na biez^cy poziom knrsti walutowego.
• Ekonomisci s^ zgodni, ze piynny kurs walutowy jest z reguiy lepszym rozw i^zaniei. 2. Przyjmijmy, ze w gospodarce obowi^zuje kurs staiy, a i^czny popyt i iqcznti podaz
o d kursu stalego. Wyjcj-tkiem sa dwie sytuacje. opisujtj row nania ( 2 1 . 1 ) oraz (21.2):

(. G dy grupa panstw je st w wysokim sto p n iu zin tegrow ana i tw orzy opfym air ( pp
obszar walutowy - w prow adzenie w spoinej w aluty przez grupe panstw nio: AD: Y = Y ! -----, G, T
P*
na traktow ac jak o sk rajn ^ form ^ staiego kursu w alutow ego. Panstw a tw on
optym alny obszar w alutow y, jesli o d d z ia lu j^ na nie p o d o b n e szoki lub jesn
wystcjpuje wysoki pozioni m obilnosci siiy roboczej.
2. Gdy zaufanie do w iadz m o n etarnych je st osiabione 1 panuje przek o n an ie. i
prow adzenie odpow iedzialnej polityki pienitjznej przy piynnym kursie waluts
Zalozm y, ze g o sp o d a rk a znajduje si^ pocz£|tkow o w row now adze srednio-
wym jest niemozliwe. W takim przypadku m ocna form a staiego kursu walutc
wego - taka ja k dolaryzacja iub system izby w alutow ej - ogranicza dziaianr-i okresow ej przv stalym poziom ie cen i produkcji row nej jej n atu raln em u pozio-
rnowi, P ro d u k c ja zagraniczna, zagraniczny poziom cen oraz zagraniczna stopa
banku centrainego.
 Rozszerzenia. Gospodarka 1. S y s te m y w a iu to w e
698 69 9

procentowa nie zm ieniajq sie. Zalozmy tez, ze oczekiwana (krajow a) infla laka jest oczekiw ana roczna deprecjacja re a ln a waluty krajowej?
zm ienia sie. ?nlde obligacje, krajowe czy zagraniczne, b^dziecie utrzymywac, spodziewajac
nq w ciagu roku nominalnej aprecjacji?
a. Przedstawcie diagram A D -A S .
b. Przyjmijmy teraz, ze wzrosiy w ydatki rz^dow e. Przedstaw cie krotko- vaiuacja a stopa procentow a.
niookresow e skutki w zrostu wydatkow rz^dowych na diagram ie A D -s /irnijmy, ze w gospodarce obowi^zuje kurs staiy E . Zaiozm y, ze zagraniczna
w srednim okresie zm ieniaja si^ produkcja i poziom cen? sa procentow a (/*) jest niezm ienna.
c. Jak zachowuje sicj konsum pcja w srednim okresie? Przyjmijmy, ze inwestorzy sa przekonani, ze rzf|d b^dzie utrzymywal staty kurs
d. Ja k zacfaowuje sk; realny kurs walutow y w srednim okresie? Wskazow)
A'alutowy. Jaki jest oczekiwany kurs walutowy? Postuguj^c sisj w arunkiem pa-
korzystajcie wyniki dla poziom u cen przedstaw ione w odpowiedzi n a pyt
:ytetu stop procentow ych obliczcie krajowq. stop^ procentowcj.
Jak zachowuje sie eksport n etto w srednim okresie?
3rzyjmijmy, ze inw estorzy nie w ierz^, ze rz^d b^dzie utrzymywal staiy kurs
e. Przyjmujac, ze kurs walutowy je st staly, ja k ksztaltuje si$ krajow a stop ■
/valutowy. Inw estorzy podejrzew aj^, ze rz^d albo przeprow adzi dew aluacj^,
ceotow a? Czy w zrost w ydatkow rz^dowych oddziaiuje n a krajow^ no;"',::?;J-
iibo porzuci system statego kursu w alutow ego, przyjm uj^c kurs ptynny. Jesli
ni| stopcj procentow^? Jak zachowuje si^ realn a stopa procentow a w sreonim
■z£|d przyjm ie piynny kurs walutowy, wowczas inw'estorzy oczekujc| deprecja-
okresie? W skazowka. Trzeba pam i^tac, ze zgodnie z zaiozeniam i ocze. ■ ■•
;ji prow adzqcej do odejscia od biez£|cego k u rsu w atutow ego row nego E . Jak
inflacja nie zm ienia si^. Jak zachow uj^ si^ inwestycje w srednim okresi
■ych w arunkach uksztaituje si^ kurs waiutowy? Porow najcie go z biez^cym
f. Jak w gospodarce zam kni^tej w zrost w ydatkow rz<|dowych wpiywa na ■
rsem E r! Porow najcie krajow a stop^ procentow ^ z i*.
stycje w srednim okresie? Jesli po trzeb u jecie przypomnienia, odwola;:?..; siq
Przyjmijmy, ze p o d o b n ie ja k w przypadku b inw estorzy obaw iaj^ sie; dewalu-
do rozdziaiu 7. icji, k to ra faktycznie m a m iejsce. R z^d ogiasza, ze b^dzie utrzym yw at staty
g. Skom entujcie ponizsze stwierdzenia. airs walutowy, lecz zm ienia jego wielkosc do poziom u E ', przy czym E ' < E.
„W gospodarce zam kniqtej wydatki rz^dow e wypychajq. inwestycje. W gospo-
Przyjmijmy, ze inw estorzy w ierz^, iz rz^d b ^d zie utrzym yw ai nowy poziom
darce otw artej przy staiym kursie walutowym wydatki rzqdowe re d u k u 1
sursu walutowego (E ') i nie nast^pi daisza dewaiuacja. Co stanie siq z krajowq
pychaj^) eksport n e tto ” . stop^ procentow '^ po dewaluacji?
3. Parytet nominaJny i realny. i: Czy dew aluacja m usi koniecznie prow adzic do podw yzszenia krajow ej stopy
W row naniu (18.4) zapisalismy nom inalny w arunek p arytetu stop procen:owych Jrocentowej? Czy obaw a przed dewatuacj<| m usi koniecznie prowadzic do pod-
■vyzszenia krajow ej stopy procentow ej?
jako:

Oo narnystu

W D odatku 2 do tego rozdziaiu w yprow adzim y w aru n ek re aln eg o parytetu 5. Pr/estrzelenie kursu.
stop procentow ych. A nalogicznie do ro w nania (18.4) m ozem y zapisac warunek
Przyjmijmy, ze w gospodarce zam kni^tej m a m iejsce perm an en tn y w zrost M
realnego parytetu stop procentow ych: 3 10%. Jaka b^dzie reakcja cen w srednim okresie? W skazowka: jesli potrze-
3ujecie przypom nienia odw otajcie sie do rozdziatu 7.

Powiedzielismy wczesniej, ze w gospodarce zam knietej pieni^dz byi neutralny,

a. Z interpretujcie powyzsze row nanie. W jakich okolicznosciach krajow a reaina gu\ z w srednim okresie zm iana zasobu pieni^dza oddziatywata jedynie na poziom
stopa procentow a b^dzie wyzsza od zagranicznej realnej stopy procentovvej? ccn. Zm iana zasobu pieni^dza nie oddziaiywata na zadn^ zm ienn^ realn^. Z m iana
/:,s')bu pieni^dza je st takze neu traln a w gospodarce otw artej przy ptynnym kursie
Zalozm y, ze roczna krajow a sto p a p ro c en to w a w ynosi 10% , zas zagrania-
vvalutowym. Z m ian a zasobu pieni^dza w srednim okresie nie b^dzie oddziatywac
n a stopa procentow a 6 %. Z aiozm y takze, ze oczekiw ana roczna krajow a iniiacja
na tealny kurs w alutow y, choc b^dzie oddziatyw ac n a poziom cen i nom inalny
rowna je st 6% , zas oczekiw ana zagraniczna inflacja rowna jest 3% . Przyimijmy.; Kurs walutowy.
ze speiniony jest w arunek p arytetu stop procentow ych.
i>. Przyjmijmy, ze w gospodarce obowi^zuje ptynny kurs walutowy. Zapiszcie row-
b. Jaka jest oczekiwana roczna deprecjacja nom inaina w aluty krajowej?
nanie realnego k u rsu w alutow ego. Zaiozm y, ze dochodzi do w zrostu zasobu
700 Rozszerzenia, G ospodarka o :iat 21. S y s te m y w a lu to w e 701

pseniijdza o 10%, a reakcja poziornu cen jest identyczna z opisaii£|\v 3 dewaluacj^ lub odrzucenie kursu sztywnego)? Czy mozliwe jest, aby nieuza-
wiedzi w punkcie a. Jesli realny kurs walutowy i zagraniczny poziom c :i sadnione obawy przed deprecjacja wywolaly kryzys? O dpow iedz uzasadnijcie.
zm ieniaja sie w srednim okresie, to jaka beclzie sredniookresowa reakt j;
Dewaluacja i wiarygodnosc. ■
rainalnego kursu walutowego?
Przyjmijmy, ze w gospodarce obowi^zuje staly kurs w alutow y (E). Przyjmijmy,
c. Przyjmijmy, ze dojscie do sredniego o k resu zajm uje n lat (a kazdy w e
ze poczatkow o inw estorzy s£| przekonani, ze rz^d b^dzie utrzymywat staty kurs
cliugo to trwa). Majqc na uwadze odpowiedz w punkcie b, opiszcie, co ;1
waiutowy. N iech U IP oznacza niezabezpieczony p arytet stop procentowych.
sie z E'l+n (oezekiwanym kursem walutowym za n okresow) po wzroscie z a
Przyjmijmy teraz, ze bank centralny ogiasza przeprow adzenie dewaluacji. Kurs
pieni^dza o 10 %.
zostanie utrzym any n a stalyrn p oziom ie, lecz zm ieni siQ jeg o poziom : E ' < E.
d. Zalozm y, ze kurs walutowy zachow uje si^ zgodnie z rownaniem (21,5). F
Przyjmijmy, ze inwestorzv s£j. przekonani, ze nie nast^pi kolejna dewaluacja, a rz£|d
mijmy, ze przez kolejnych n okresow z a g ra n ic zn a sto p a p rocen tov ■;
bedzie zdecydowany utrzymywac kurs na poziom ie E '.
zm ienia si^. Z atozm y tez 11a chwil^, ze krajowa sto p a pro cen to w a rd^
nie zrnienia sie przez n okresow . 'Majac n a uw adze odpow iedz w p u n i:( a. Jak uksztaituje sie krajow a stopa procentow^a przed dewaluacj£|? Jesli prze-
opiszcie, eo stanie sie z biez^cym kursem walutowym (w okresie t) po wz p prow adzenie dew aluacji jest w iarygodne, to jak uksztattuje siq krajow a stopa
zasobu pienic|dza o 10%. procentow a po dew aluacji? Porownajcie z odpow iedzi^ na pytanie 4.
e. Zalozm y teraz, ze po wzroscie zasobu pieniqdza krajow a stopa proce 1 b. Przedstawcie diagram IS -L M -U IP . Jak zm ieni si^ oczekiwany kurs walutowy,
spada mi^dzy okresem t a 1 + n . Ponownie zaiozmy, ze zagraniczna stop i jesli przeprow adzenie dewaluacji jest wiarygodne? W jaki sposob zm iana ocze-
centowa nie zm ienia sitj. Porownujqp z odpow iedzia w punkcie d - co > kiwanego kiirsu wptywa na krzyw£| U IPl
sit], z biez^cym kursem w alutow ym ? Czy kurs w alutowy zm ienia sitj ba r c. W jak i sposob zm iana oczekiw anego kursu wplywa na krzyw£|X5? M ajqc na
w krotkim, czy srednim okresie? uwadze odpow iedz w punkcie b oraz przesuni^cie krzywej IS, opiszcie, co sta-
nie sitj z krajowEj. stop£| procentow ^, jesli zag ran iczn a sto p a p ro cen to w a sisj
Odpowiedz w punkcie e brzmi: tak. W tym przypadku krotkookresow a c .<
nie zmieni.
cjacja jest silniejsza niz deprecjacja sredniookresowa. Zjawisko to nazywai n
d. Maj£|c na uwaclze odpow iedz w punkcie c, okreslcie ja k musi siq zm ienic kra-
przestrzeleniem i rnoze pom oc wytiumaczyc divh\ zm iennosc kursu w aluto \
jow a podaz pienicjdza, aby krajowra stopa procentow a osi^gn^ta poziom okre-
6. Samospefniaptce siq kryzysy walutowe. slony w odpow iedzi w punkcie a. Jak przesuw a si§ krzywa LM ?
e. Jak dew aiuacja wptywa na krajow£| produkcj^?
Przyjmijiny, ze w gospodarce obow i^zuje staiy kurs walutowy (E ). Przyjmij: r
f. Przyjmijmy, ze przeprow adzenie dewaluacji nie jest wiarygodne, a inwestorzy
pocz£jtkowo inwestorzy sq przekonani, iz rz^d bedzie utrzym ywai staiy ku -
spodziew ajj| sie w niedalekiej przysztosci kolejnej dewaluacji. W jaki sposob
lutowy. Nagle jednak pojawiaj£| sicj obawy, ze rzqd przeprow adzi dewaluac j 1Llh
obawy p rzed kotejn^ dewaluacj£| wptyn£| na oczekiw any kurs walutowy? Po-
w prowadzi kurs piynny (co - jak wszyscy mysl£| - wywoia deprecjacjQ).
rownajcie zachow anie si§ oczekiwanego kursu przy niewiarygodnej dewatuacji
a. Co stanie sicj z oczekiwanym kursem E ‘:+l7 odpowiedz porownajcie z 4b z odpow iedzi^ w punkcie b. Wyjasnijcie. M ajac na uwadze wptyw na oczekiwa-
ny kurs walutowy, jak m usi zareagow ac krajow a stopa procentow a (porow nu-
Przyjmijmy, ze mimo obaw o dewaiuacjcy rz£j,d utrzym uje kurs w aluto >\x :ia
jac z punktem a), aby utrzym any zostaf staiy kurs watutowy?
niezm ienionym poziomie. N iech U IP oznacza niezabezpieczony parytet s t o :; a ro -
centowych.
aaiszych przemyslen
b. Przedstaw cie diagram IS-LM -U IP . W jaki sposob zm iana oczekiwf < ::u r-

su walutowego wplynie na krzyw^ UIP'l Jak w zwi^zku z tym bedzie m .

Kursy w alutow e a oczekiwania.
zachowac sitj krajowa stopa procentow a, by utrzymac kurs E?
W tyni rozdziale podkreslalism y znacz^cy wptyw oczekiw an na kurs walutowy.
c. Majfjc 11a uwadze odpow iedz w punkcie b opiszcie wpiyw dziaian bank :1 ceii?
W ponizszym zadaniu wykorzystamy dane, by usw iadom ic sobie, jak w ielk^ roi^
tralnego zm ierzaj^cych do u trzym ania biez^cego kursu E na krajow y 1■:asob
odgrywajti oczekiw ania. Wykorzvstuj£|c wyniki z przedstaw ionego na kohcu roz-
pieniadza. Jak przesunie sisj krzywa L M l
dziatu D odatku 2 m ozecie pokazac, ze w arunek niezabezpieezonego parytetu stop
d. Jak zareaguje krajowa produkcja i krajow a stopa procentow a? Czy jesl rnuz-
procentowych - row nanie (21.4) - m oze byc zapisany jako:
liwe, aby rzad, ktory w'czesniej byi zdecydow any na obrone dotychczaso v.'egC'
kursu, moze pod wplywem obaw inwestorow teraz zmienic sw£| strategi^ nrzez {; ^a e : - e u )
702 Rozszerzenia. Gospodarka otwa Rozdziaf 21. Systemy w a lu to w e 703

Interpretacja tego row nania jest nastepujc|ca: procentow a zrniana kursu wm-
lutow ego (aprecjacja w alutv krajow ej) je st w przyblizeniu row na sum ie zmi Dodatek 1. Wyprowadzenie funkcji tqcznego popytu
roznicy stop procentowych {mi^dzy krtijowa, a zagraniczn^ stopq procentow^) or
przy stetym kursie walutowym
procentow ej zmianie oczekiwan kursowych (oczekiwanej aprecjacji waiuty 1r~~:
wej). Roznic^ mitjdzy stopam i procentow ym i nazywamy spreadem Aby wyprowadzic funkcje lc|Cznego popytu na dobra, rozpocznijm y od w arunku rdw-
a. Z e stron Banku Kanady (www.bank-banque-canada.ca) pobierzcie rnies nowagi na rynku dobr wyprow'adzonego w rozdziale 20 w row naniu ( 20 . 1 ):
szeregi oprocentow ania kanadyjskich rocznych bonow skarbow ych za
nich 10 lat. Z e strony B anku Rezerw y F ederainej w St. L ouis (researcl Y = C (Y - T) + I(Y , r) + G + N X (Y , Y*, e).
uisfed.org/fred2) pobierzcie szeregi oprocentow ania am erykanskich roc
bonow skarbowych K anady dla tego sam ego okresu (przydatne b ed ^ aczci W arunek ten oznacza, ze do w ystapienia rownowagi na rynku dobr konieczne jest,
dane o „C onstant M atu rity ”, a nie „Treasury B ills”). D la kazdego mi aby produkcja byla row na popytowi na dobra krajow e, czyli sum ie konsum pcji, inwe-
odejmijcie kanadyjska stop^ procentow£| od stopy procentow ej Stanow stycji, wydatkow rz^dowych i eksportu netto.
noczonych, aby obliczyc spread. N a ste p n ie dla kazdego m iesi^ca obi Przypomnijmy nastejpnie kilka zaleznosci.
zmiansj spreadu w porow naniu z po p rzed n im miesic|cem. U pew nijcie
wykorzystano popraw ne znaki dziesi^tne. * R ealna stopa pro cen to w a (r) je st row na nom inalnej stopie procentow ej (i), po-
b. Z e strony B anku Rezerw y F ed e raln e j w St. L ouis pobierzcie dane o mniejszonej o oczekiw an^ inflacj^ ( tt€) fzob. rozdzial 14):
dolara am erykahskiego wzglqdem dolara kanadyjskiego dla tego samegc- okre-
su co w punkcie a. G bliczcie procentow^ aprecjacj^ d o lara amerykanslrego r = i - 7ie.
dla kazdego miesi^ca. Korzystaj^c z odpow iedniego oprogramowania o-,;jc/-
cie odchylenie standardow e miesi^cznej aprecjacji d o lara amerykanskicgo. * Realny kurs walutowy jest zdefiniowany jako (zob. rozdzia! 18):
W analizie szeregow czasowych odchylenie standardow e traktow ane jesi i:-ko
EP
m iara zmiennosci.
c. D la kazdego miesi^ca odejm ijcie zmian^ spreadu (p unkt a) od p ro c e n U'.wej £ ~ P*'
aprecjacji d o lara am erykanskiego (p u n k t b). N azwijm y te roznic^ zm iuuq
w oczekiwaniach. Obliczcie odchylenie standardow e zm iany oczekiwan.. Wy- * W w arunkach system u staiego kursu w alutow ego kurs nom inalny (E ) z definicji
nik porow najcie z odchyleniem standardow ym m iesiecznej aprecjacji dciarn jest staiy. Zapiszm y poziom , na ktorym ustalono kurs nom inalny, jako E, wobec
am erykanskiego. czego:

N iektorych komplikacji nie bralism y tutaj pod uwagQ. W arunek parytetu stop E=E.
procentow ych nie uw zgl^dniai zm iennej m ierz^cej w zgl^dny popyt n a akiywa.
Skutki zmian wzgl^dnego popytu na aktywa z pytania 7 badalism y na konc-; roz-
* Przy kursie staiym i doskonalej mobilnosci kapitaiu krajow a stopa procentow a (i)
dziaiu 20. Choc m ozna bytoby dodatkow o uwzgl^dnic zmiany stopy procernowej musi byc row na zagranicznej (i *) (zob. rozdziai 18):
i oczekiw an, to istota analizy p o zo staje niezm ienna naw et w bardziej w y s u b li -
mowanych modelach. W krotkim okresie fundam enty gospodarcze nie wphwaj^ i = i*.
w zbyt duzym stopniu na zmiany kursu w aiutow ego. Z naczna c z q s c zm ian Ks.trso
wynika ze zm ian oczekiwan. Wykorzystuj^c te cztery zaleznosci row nanie ( 2 1 . 1 ) m ozna zapisac jako:

Y = C (Y - T ) + l( Y , r * - n e )+ G + A/xf Y , Y* .
704 Rozszerzenia. Gospodarka :ial 21. S yste m y w aiutow e 705

ie s t to peiny - dosc skom plikowany - w aru n ek rownowagi. O znacza on, ze

spodarce otw artej przy stalym kursie w alutow ym produkcja w row now adze (cz 2. Realny kurs walutowy a krajowe i zagraniczne
dziej precyzyjnie: poziom pro d u k cji przy ro w now adze n a rynkach d o b r, ryj stopy procentowe
finansowych oraz walutowych) zalezy od przedstaw ionych nizej czynnikow.
Irozdziale 21.3 wyprowadzilism y zaieznosc niiedzy biez^cym kursem w aluto-
• W ydatkow rz^dowych (G ) oraz opodatkow ania (T) - wzrost wydatkow rztfdi )iezt|cymi i oczekiwanym i stopam i procentow ym i (krajowymi i zagranicznym i)
podnosi produkcjq. Tak sam o dziala spadek opodatkow ania. : oczekiwanym kursem walutowym [row nanie (21,5)]. W yprow adzim y teraz po-
* Z agranicznej stopy procentow ej (/*), pom niejszonej o oczekiw an^ inflacjc zaleznosc odnosz^c^ si^ do realnego kursu w alutow ego i reainych stop pro-
W zrost zagranicznej nom inalnej stopy procentow ej wyrnaga analogicznego /ycli, a nastepnie krotko omowimy mozliwosc wykorzystania jej do interpretacji
stu krajow ej nom inalnej stopy pro cen to w ej. W zrost krajow ej nom inalnej ■ iow kursu realnego.
procentow ej przy danej oczekiwanej inflacji prow adzi do w zrostu krajowej r
stopy procentow ej, a zatem do zm niejszenia siq popytu i produkcji.
* P rodukcji zagranicznej ( F i!). W zrost p ro d u k c ji zagranicznej zw i^ksza ek vVyorowadzenie warunku parytetu realnych stop procentow ych
a przez to zwitjksza sie eksport netto. W zrost eksportu n etto zwi^ksza proc
krajowi|. . ■ mijmy od w arunku p arytetu nom inalnych stop procentow ych (row nanie 18.2):
• Realnego kursu walutowego (e), row nego staiem u kursowi walutowem u (E).
m nozonem u przez krajowy poziom cen (P) i podzielonem u przez zagraniczi
(1 + i, ) = (! + «',*)
ziom cen (P*). O bnizenie si^ re aln eg o k u rsu w alutow ego (re a ln a deprec F
prow adzi do wzrostu eksportu n etto oraz w zrostu produkcji.
'rzypomnijmy definicje; realnej stopy procentow ej z rozdzialu 14. (rownanie 14.3):
W tekscie zwracamy uwag^ wyfycznie na trzy sposrod wyzej wymienionych z
nych: realny kurs walutowy, wydatki rz£|dowe i opodatkow anie. Z aleznosc t§ z \ 1 +
(1 + r, ) ■
jemy:

EP gdzie 7Tli u] = (Pte+l - Pj) / Pt to oczekiwana stopa inflacji. W podobny sposob zapiszemy
Y =Y G, T
p * “ aniczna stop^ procentow ^:

(1 + C)
1+r*
Pozostaie zm ienne oddziaiuj^ce na popyt przyjmuje si^ za dane, a dla uprosz (1 + 0 :
zapisu s^ one pom ijane. W ten sposob otrzym ujem y row nanie (21.1).
R ow nanie (21.1) to funkcja Iqcznego popytu, czyli zwi^zek mi^dzy produkcj; gcl/ie T tf = (P*{ - P * )/P * to oczekiw ana stopa zagranicznej inflacji.
ziom em cen wynikaj^cy z rownowagi n a rynku do b r oraz na rynkach finansowy Oba row nania podstaw ia si^ w miejsce nom inalnych stop procentowych w warunku
Zauwazmy, ze w przypadku gospodarki zam kni^tej musielismy wykorzystac z parvtetu, w obec czego otrzymujemy:
no reiacje; IS, jak i L M , aby wyprowadzic relacj^ tqcznego popytu. Jesli w gospc
obowic|zuje staiy kurs walutowy, to nie potrzebujem y do tego reiacji L M . Dzie, E , (1 + 0
( l + rr ) = ( l + r *) (21D.1)
tak, poniew az krajowa stopa procentow a jest w tym przypadku determ inow ana E U (1 + 7Z,
zagraniczn^ stoptj procentow ^, a nie przez iaczne dziaianie relacji IS oraz L M .
cja L M dziaia nadal, jednak - jak widzielismy w rozdziale 20 - okresla ona tylko z 7auwazm y, ze n a p o dstaw ie definicji inflacji otrzym ujem y: (1 + tt‘) = Pte+1 / Pt,
pieni^dza). <Jla inflacji zagranicznej (1 + 7 if) = P*\ / P*. Podstaw iaj^c je w miejsce wyrazenia
'v nawiasie kw adratow ym , otrzymujemy:
706 R o z sz e rz e n ia , Gospodarka otv izdziat 21. S y s te m y w alutow e 707

Po nporz,adkowaniu uzyskujemy: P (1 + rt K1 + ^ i )
r ’ (l + ? f ) ( l + /;* :') IS'2 '
E ,P * P , E,P, / P*
e :+1p *p , E u p fjp ^ Rozwii|zujc|c dla s / 2 i koiejnych okresow, uzyskujemy:

Wykorzystujc|c definicje realnego kursu w alutow ego, otrzymujemy: . (1 + ^ )(1 + C-i ) - - ( 1 + 0

(l + r*){l + r* \)...{\+ r *en ) " " t1'
E ,P t /P * _ e,
rpe p c t p t
f+1 l+l / 1 t +1 * f+ l Biez^cy realny kurs w alutow y jest funkcj^ biez^cych i oczekiwanych krajow ych
:alnych stop procentow ych, biez?tcych i oczekiwanych zagranicznych realnych stop
Podstawiaj^c t^, zaleznosc do rownania (21D .1), uzyskamy: rocentowy'ch oraz oczekiw anego realnego kursu na okres t + n + 1.
R elacja ta m a przewagtj nad w yprow adzonym w tekscie row naniem (21.5), gdyz
(l + r t ) = (l + r * ) ~ f reguiy latw iej je s t przew idziec przyszly realny kurs w alutow y niz nom inalny kurs
s t+\ alutowy. Jesli np. gospodarka boryka si^ z duzym deficytem handlowym, to mozemy
s spodziewac, ze bsjdzie musiala byc przeprowadzona reaina deprecjacja, co oznacza,
lu b : , i b^dzie m usial byc nizszy. Trudno jednak powiedziec, czv nast^pi nom inalna
jprecjacja (zmieniaj<tca£' +1): zalezy to od inflacji - zarow no krajowej, jak i zagra-
1 + T. 'cznej - w kolejnych n latach.
1 + r/

Biezi|cy realny kurs walutow y zalezy od krajow ej i zagranicznej realnej stopy pro-
centow ej oraz oczekiw anego realnego kursu w alutow ego w nast^pnym roku. Rowna-
nie to jest pod o b n e do przedstaw ionego w tekscie rownania (21.4), lecz teraz odnosi
si^ do wielkosci realnych.

Rozwiqzanie warunku parytetu realnych stop pro cen to w ych w przod

Kolejnym krokiem jest rozw iazanie rownania (21D.2) w przod, w ten sam sposob, jak
zrobilism y to w przy p ad k u rownania (21.4). Z rownania (21D .2) wynika, ze realny
kurs w alutow y w roku t + 1 dany jest row naniem :

-'t+i ~
~~ ^ + r,+l s e
1 + r\

W prow adzenie oczekiw an daje nam :

= 1
1+ «2-

Podstaw iajj|c do row nania kursu, otrzym ujem y:

m :me

mi sytuacja (makroekonomiczna) wyglada naprawde zle. Produk-

attownie spada, przez wiele lat utrzymuje sitj wysokie bezrobocie
flacja osijiga astronomiczny poziom. Te zjawiska patologiczne sa
in dwoch nast^pnych rozdzialow.

ozdziale 22 przyjrzymy si§ kryzysoni i zastojom , czyli okresom , w ktorych pro-

cja spada i utrzym uje sie ponizej n atu ra ln eg o poziom u. O m ow ione zostanfj.
:orzystne skutki deflacji oraz m echanizm p u lap k i plynnosci. Przedstawiajc|c
Iki Krvzys, skoncentrujem y si^ na czynnikach, ktore go wywolaty, i przyczynach
dalnych za jego pogitjbienie oraz na tym, czym spow odow ane byto ozy-
owolnienie gospodarki japonskiej, trwajace od poczt|tku lat 90. X X w. to
:agadnienie poruszone w tym rozdziale. Nacisk polozony zostanie na to,
losrod czynnikow odpow iedzialnych za W ielki Kiyzys odegrato rowniez
>Isg w zastoju gospodarki japonskiej w latach 90.

23

rcdzkiie 23 przyjrzymy sie okresom wysokiej infSacji, od N iem iec w latach 20.
w. do A m eryki Laciriskiej w latach 80. Pokazem y role, jaka przypada polityce
tinej i m o n etarn ej w wywotywaniu wysokiej inflacji. Deficyt budzetow y moze
vadzic do szybkiego wzrostu nom inalnej podazy pieni^dza, co z kolei powoduje
tcje. ^rzyjrzymy si^ row niez tem u, w jaki sposob okresy wysokiej inflacji mog£|
:akoi iczyc, oraz om owim y ch arakter i roie program ow stabilizacyjnych.
710 Rozszerzenia, Z ja w iska patologiczne

epr< istoje

D otychczasowe rozw azania posw i^cone byty tem u, ze gospodarki, choc w krotkim
okresie podtegaj^ w ahaniom koniunktury, w srednim okresie powracaj£| do stanu row-
nowagi. Negatywny szok m oze doprow adzic do recesji; dosyc szybko jed n ak sytuacja
gospodarcza zm ienia sicj i produkcja pow raca do poziom u naturalnego.
'W w iekszosci przypadkow opis ten dobrze c h arak tery zu je gospodark^. R az na
jakis czas w ydarzenia mog^. jed n ak potoczyc si^ innym torem . B ezrobocie moze dtu-
go utrzymywac si§ na wysokim poziom ie; gospodarka, mowi£|c prosciej, m oze jakby
iitkn<|c, utracic zdotnosc pow rotu do naturalnego stanu. N ajbardziej znanym przypad-
kiem jest zapew ne W ielki Kryzys, ktory obj£|t wi^ksz£| cz^sc sw iata od kofica la t 20.
XX w. do II wojny swiatowej (term in kryzys, choc nie m a uzgodnionej, scistej definicji,
ma wskazywac na gt^bokcj i dtugotrw ai^ recesj^). Btizszym czasowo przyktadem jest
zastoj (slump) gospodarki japoriskiej, ktory rozpoczqt si^ na pocz^tku lat 90. i z kto-
rego kraj ten powoli wychodzi (i znowu mimo braku uzgodnionej definicji ekonomisci
uzywaj^ zazwyczaj term inu zastoj na oznaczenie dtugiego okresu bardzo nisldego lub
zerowego w zrostu produkcji, okresu spow olnienia dtuzszego od typowej recesji, ale
ptytszego niz kryzys).
Co ztego dzieje si^ w trakcie takich epizodow? Czy wywoiuj^ce je szoki s£| szczegot-
nie m ocne? Czy zaw odz^ dziataj^ce zazwyczaj m echanizm y dostosowawcze? A moze
szczegotnie zle prow adzona jest polityka m akroekonom iczna? C elem niniejszego roz-
dziatu jest rozpatrzenie tych w tasnie kwestii.

• P odrozdziat 22.1 posw i^cony je st dwom gtow nym m echanizm om , k to re m ozna

byto zaobserw ow ac w W ielkim Kryzysie oraz w zastoju gospodarki japoriskiej: ne-
gatywnym skutkom deflacji oraz putapki plynnosci.
• Celem podrozdziatu 22.2 jest analiza W ielkiego Kryzysu.
• Podrozdziat 22.3 poswi^cony jest okresowi zastoju w Japonii.
 712 Rozszerzenia, Z ja w is k a patolog Rozdziai 22, D epresje i zastoje 713

22.1, Dezinflacja, deflacja i pufapka ptynnosGi • To, ze produkcja znajduje sie ponizej poziomu naturalnego, prowadzi z kolei z cza-
n clo obnizenia poziom u cen. Przy staiej nom inalnej podazy pieni^dza spadek
poziomu cen powoduje w zrost realnej podazy pieni^dza. W zrost realnej podazy
Powrocmy do argumentacji, ktor^ stosowalismy przedtem do ukazania, dlaczego i pieniqdza prowadzi cio przesunitjcia krzywej L M w dot, czego skutkiem jest nizsza
dukcja w srednim okresie powraca, do poziom u naturalnego. Najprostszym sposot ' stopa procentowa i wyzszy pozioui produkcji. Po uptywie pewnego czasu gospo-
odtworzenia tej argum entacji jest posluzenie sie wykresem IS-LM , przedstaw"" darka trafia do punktu B , przy produkcji rownej Y'.
na ilustracji 22..1. Na osi pionowej zaznaczono nom inalm i stop^ procentow^, n , • D opoki p ro d u k cja pozostaje ponizej poziom u n atu raln eg o , poziom cen obniza
m iast na osi poziomej - produkcj^, si^, a krzywa L M przesuw a sie w dol. G osp o d ark a porusza siet w zdiuz krzywej IS
az do punktu C, w ktoryrn produkcja zrow nuje sie z poziom em naturalnym (Yn).
LM
W skrocie: poziom produkcji nizszy od poziom u n atu raln e g o pow oduje spadek
' , A jM i P) > 0 poziomu cen, trwajacy az do chwili pow rotu gospodarki do stanu rownowagi.
Rozum ow anie z rozdziatu 7 oparte byto na nadzwyczaj upraszczajacym zatozeniu,
\ : 'M
zgodnie z ktdrym nom inalna podaz pieni^dza jest stala. Z alozenie to oznaczato, ze
w srednim okresie staiy jest rowniez poziom cen - innymi stowy, ze nie m a inflacji,
Z zaiozenia tego wynikato rowniez, ze jezeli produkcja znajduje sitj ponizej poziom u
naturalnego, to po w ro t do jej n atu raln e g o poziom u odbyw a si^ za posrednictw em
spadku poziom u cen - zjawiska rzadko obserw ow anego w praktyce.
W rozdziatach 8 i 9 przedstaw iona zostata bardziej realistyczna w ersja m odelu,
pozwalaj^ca na przyj^cie w zrostu nom inainej podazy pieni^dza (oznaczaj^cego do-
datnia inflacjtj w srednim okresie). M odel ten dawal bogatszy opis dostosowywania
si^ produkcji i inflacji do szokow. W nioski z niego ptyn^ce byty jed n ak takie sam e,
jak w przypadku prostszego modelu z rozdziatu 7: z czasem gospodarka pow racata do
naturatnego poziom u produkcji. R ozum ow anie przebiegato nastepuj£|Co.

y Y' r
• 'Przyjmijmy, podobnie jak na ilustracji 22.1, ze produkcja znajduje sitj ponizej po-
P rodukcja, Y ziornu n atu raln eg o - lub, row now aznie, ze stopa bezrobocia jest wyzsza od jego
Niski poziom produkcji prowadzi od spadku poziomu cen. Spadek poziotnu cen oznacza wzrost realnej podazy pieniqdza. Ruch kr y,,- naturalnej stopy.
l.M w dot trwa az do momentu osiqgnigcia przez produkcj^ poziomu naturalnego. Przy stopie bezro b o cia wyzszej od jego stopy n atu raln ej inflacja z czasem ulega
liustracja 22.1, Powrot produkcji do jej naturalnego poziomu - -, obnizeniu2. Zaiozm y, ze tempo w zrostu nominalnej podazy pieniqidza pocz^tkowo
' byto rowne inflacji, tak ze wzrost realnej podazy pieniadza (roznicy mi^dzy wzro-
stem nom inalnej podazy pieniadza a inflacjq) byl zerowy. O bnizaj^ca si§ inflacja
Rozumowanie przedstawione w rozdziale 7 przebiegato w sposob przedstawi - staje sie nizsza od te m p a w zrostu nom inalnej podazy pieni^dza, pow oduj^c, ze
ponizej. wzrost realnej podazy pieni^dza staje sie dodatni. R ealna podaz pieni^dza zwi^k-
sza sis? - w zrost te n prow adzi do p rzesu n i^cia krzywej L M w dot, co zwi^ksza
• Przyjmijmy, ze negatywny szok prowadzi do spadku produkcji, tak ze gospociarku -, poziorn produkcji.
zn ajd uje sie w p u n k cie^ ; poziom produkcji (Y) znajduje sie ponizej po; :* Jak dtugo produkcja pozostaje nizsza od poziom u naturalnego, tak dtugo inflacja
naturalnego' ( Y ). Charakter szoku nie je st w tym m om encie istotny: np. kc-nsu- spada, a krzywa L M przesuw a si§ w dot. Proces ten trw a az do m om entu ositignie-
m enci zmniejszyli swoje wydatki konsumpcyjne lub przedsi^biorstwa o g ran ’c/yly :) cia naturalnego poziom u produkcji.
inwestycje. Wazne jest to, ze produkcja znajduje si^ ponizej poziom u natura;r;ea).
"' Zdaje sic z tego wynikac, ze gospodarki maj^ wbudowany mechanizm stabilizacyj-
ny, pozwalaj^cy im na wychodzenie z recesji:
1 N a tu raln v pozlorn produkcji jest jej p o z io m e m przy n a tu ra ln e j stopie b ezrobocia (zo
d z ia t 6 ). 2 W ynika to z row nania krz y w e j P h iliip s a ( 8 .10): u > un => .
714 Rozszerzenia. Z ja w is k a patoiog ziaf 22. Depresje i zastoje 715

LM
• produkcja ponizej poziom u naturainego prow adzi do nizszej infiacji;
• tiizsza inflacja prowadzi do wyzszego w zrostu realnej podazy piernacdza;
• wyzszy wzrost realnej podazy pieni^dza prow adzi do zwi^kszenia produkcji.
/ LM '

W yst^pow anie zastojow i kryzysow w skazuje jed n a k , ze ten w budow any me'
nizm nie je st niezaw odny oraz ze m oze sie zd arza c w iele niep o z^d an y ch zjaw
D w om z nich przyjrzymy si^ teraz - b^d^ to, odpow iednio, fatalne skutki deflacji <
puiap k a piynnosci.

Nominaina stopa procentowa, realna stopa procentowa

j oczekiwana stopa inflacji

Gdy analizowalismy proces dostosowywnia sie produkcji (na iiustracji 22.1), pomi: ■
smy rozroznienie mi^dzy nominaln^ i realn^ stopq. procentow^. Rozroznienie to cjka-
zuje si^ teraz wazne, powrocmy zatem do jego stosowania. W tym celu przypom n :. P rodukcja, Y

przedstaw iony nizej fragm ent rozdziaiu 14. k inflacji w. reakcji ria obnizenie sif> poziomu produkcji pociqga za sobcj dwa skutki: 1) rosnie realna podaz pieniqdza, co prowadzi
!i 3-suniQcia krzywej L M w dot, oraz 2) oczekiwany poziom inflacji spada, co prowadzi do przesuni^cia krzywej IS m lewo. W wyniku
:■■■ :i ■rzesuniec poziom produkcji moze si§ nadal zmniejszac.
• Realna stopa procentowa (w yrazona za pom ocii koszyka dobr) wywiera wpiyw na
siuf.nacja 22.2. W p tyw nizszej inflacji na produkcjQ
decyzje dotycz^ce wydatkow, wchodzi zatem do relacji IS.
• N om inalna stopa procentowa (w yrazona w dolarach) wplywa na popyt na piemadz,
jest zatem uwzgl^dniana w reiacji L M .
ipadek oczekiw anego poziom u inflacji oznacza wzrost realnej stopy procentow ej.
Przypomnijmy rowniez zaleznosc mi^dzy dw iem a stopam i procentow ym i: reaina t¥yzsza realna stopa procentow a oznacza zas nizszy poziom wydatkow i produkcji.
stopa procentow a row na jest nom inalnej stopie procentow ej, pom niejszonej o ocze- Tak wi^c, dla danej nom inalnej stopy procentow ej, poziom produkcji wyznaczony
kiwaiic| stop^ inflacji3. ■jrzez row nowag^ n a rynku dobr jest nizszy. Krzywa IS przesuw a si^ w lewo, z po-
Konsekwencje rozroznienia mi^dzy tymi dw om a rodzajam i stop procentowych po- ozenia IS do IS'. Przesunitjcie krzywej IS - przez spadek n e - prow adzi do spadku
kazane zostaly na ilustracji 22.2. Przyjmijmy, ze gospodarka znajduje sie w punkc:e/l. jrodukcji. Gdyby przesuni^cie to bylo jedyn^ zmian£|, gospodarka przem iescilaby
przy produkcji ponizej poziom u naturalnego. Nizszy poziom produkcji prowadzi do ii? z pu n k tu /1 do punktu B ’s.
spadku inflacji. O bnizenie sie; inflacji pociqga za sobc| dwa skutki.
Jo dzieje si<j z poziom em produkcji w wyniku zajscia obu przesuni^c? N ie wiado-
• Pierwszym skutkiem jest w zrost realn eg o zasobu pieni^dza i przesuni^cie krzy- mo, Lt|cznym skutkiem obu przesuni^c jest przem ieszczenie gospodarki z p u n k tu /1 do
wej L M w doi, z poiozenia L M do L M '. P rzesuni^cie krzywej L M - wynikajace punktu B" przy poziom ie produkcji rownym Y". To, czy Y" jest wieksze, czy mniejsze
ze w z ro stu M / P - jest takim sam ym przesuni^ciem , jakie pokazano n a ilustracj! od Y, zalezy od relatyw nej siiy przesuni^c i nie jest oczywiste.
22.1. Prow adzi ono do zwi^kszenia produkcji. Gdyby byio to jedyne przesuniecie. ilustracji 22.2 pokazalism y, ze Y ’ jest m niejsze od Y. M am y wisjc do czynienia
gospodarka przem iescilaby si^ z p u n k tu / 1 do p u n k tu l? 4. z przypadkiem, w ktorym , zam iast wrocic do n aturalnego poziom u, produkcja pozo-
• Istnieje jed n a k jeszcze drugi skutek: przyjm ijm y, ze sp ad ek inflacji prow adzi do staje nizsza. Sytuacja wi^c raczej si^ pogarsza niz polepsza.
spadku oczekiwanego poziom u inflacji. D la danej nom inalnej stopy procemowej 'rzedstaw iony nizej przyklad liczbowy ulatw i zrozum ienie tych dwoch skutkow
inl'l.'.cji,
3 N iech r oznacza re aln ^ stop<j procentow ^, i - n o m in a ln ^ stopfj procentow % n ato m iast n e oc/x-
kiwany poziom inflacji. Wowczas, z row nania (1 4 .4 ): r = i - n ''.
4 Spadek inflacji prow adzi do zw iekszenia re a ln e g o zasobu pien i^d za, co p rzesu w a krzyv.'ii L J O bnizenie oczekiw anej inflacji prow adzi przy danej nom inalnej stopie procentow ej do w zrostu
■ ■ ej stopy procentow ej, przesuw aj^c krzyw^ I S w lewo.
716 Rozszerzenia. Z ja w is k a patoli 22. Depresje i zastoje 717

• Przyjmijray, ze wzrost nominalnej podazy pieni^dza, inflacja i oczekiwany pc oczywiscie dobra recepta. Bank centralny nie jest jednak w swoim dziaianiu
inflacji sa poczatkowo sobie rowne i wynosza 5%. Przyjmijmy, ze norninalna xony: oie m oze obnizyc nom inalnej stopy procentowej ponizej zera. Jezeli
procentowa wynosi 7%, a zatem realna stopa procentow a wynosi 7% — 5% = a stopa inflacji jest niska lub naw et ujem na (jesli ludzie oczekuj^ defiacji),
• Przyjmijmy, ze poniewaz znajdujem y sitj poinzej n atu raln eg o poziom u pro,':. pa pro cen to w a wci^z m oze nie byc w ystarczajaco niska, by w yprow adzic
cji, inflacja po roku obniza sie z 5% do 3% . W zrost realnego zasobu pien e z recesji. Kwestia ta byta waznyrn w atkiem dyskusji poswieconej zastojowi
- w zrost nom inalnego zasobu pien iad za pom niejszony o inflacje - wynosi i v - ijaponskiej. Przyjrzymy sie jej teraz dokiadniej.
5% - 3% = 2%. Realny zasob pieniadza rosnie o 2% . Zaiozmy nastsjpnie, i :mv do pierwszego opisu popytu na piem tjdz i podazy pieniadza, zaw artego
wzrost prowadzi do obnizenia nominalnej stopy procentowej, z 7% do, powiei ■,7x'z 'i j 4. Przedstawilismy tam popyt na pienic|dz, przy danym poziom ie dochodu,
6%. Zm iany te odpowiadaj^ pierwszemu przesuni^ciu pokazanemu przed ci . i maiej^Cci funkcje nom inalnej stopy procentow ej. Im nizsza nom inaina stopa pro-
nizsza stopa inflacji prowadzi cio wyzszego zasobu pieni^dza i nizszej nom ir .■owa, tym wi^kszy je st popyt n a pieniadz - lub, rownowaznie, tym mniejszy popyt
stopv procentowej. b: aicie. W rozdziale 4 nie zajmowalismy si^ przypadkiem , w ktorym nominalna
• Przyjmijmy teraz, ze obnizenie stopy inflacji spow oduje zrew idow anie w dol :entow a osi^ga poziom zerow y6. W takiej sytuacji, kiedy ludzie m aj^ juz
form uiowanych przez podm ioty oczekiwan odnosnie do przysziorocznej sto : pietiiiidza wystarczaj^c^ do celow transakcyjnych, jest im obojsjtne, czy pozostait\
flacji (z 5% do 3% ). Oznacza to, ze dla danej nominalnej stopy procentow ej i . ■c swojego m aj^tku finansow ego przechowujc| w postaci pienicjdza, czy w postaci
stopa procentowa rosnie o 2% . O dpow iada to drugiem u z przesuniqc ukaz; -oh'igacji. Przyczyna tej obojtjtnosci jest to, ze w ujeciu nom inalnym zarowno pieni^dz,
wczesniej: przy danej nom inalnej stopie procentow ej obnizenie oczekiwaneg ;:■.. -obligacje, przynosz^ zerow e odsetki. Popyt na pieni£|dz ksztaituje sie zatem tak,
ziom u inflacji prowadzi do w zrostu realnej stopy procentow ej. :■■■■ ta ilustracji 22.3.
• Polc|ezmy oba efekty: nom inalna stopa procentow a obniza sis^ z 7% do 6 %. C\vc-
kiw ana stopa inflacji spada z 5 do 3% , R ealna stopa procentow a zm ienia siq / • ■
■ Ipadek nominalnej stopy procentow ej oznacza, ze ludzie chc^ trzymac witjksz^
- 5% = 2% na 6 % - 3% = 3%. Nizsza inflacja prowadzi zatem cio wzrostu rcai- losc pieniadza. (a m niejsz^ ilosc obligacji). Popyt na pieni^dz rosnie.
nej stopy procentowej.

Przyjrzelismy si^ wtasnie pocz^tkowi procesu dostosowawczego. Latw o jest c .• ;•■■

M" Ms M ’s M "s
scenariusz, w ktorym sytuacja ulega pogorszeniu. S padek produkcji z Y do Y' .:•
w adzi do obnizenia inflacji, a co za tym idzie — do nizszego oczekiw anego pozrcana
inflacji. N a skutek tego nadal rosnie realna stopa procentow a, prowadz^c do da.isze-
\ 1 I
go spadku produkcji (itd,). Innyrni stowy, pocz^tkow a recesja m oze si^ przeksz:aloic
w kryzys, w ktdrym produkcja - zam iast powracac do norm alnego poziornu - spada.
O pisany w poprzednich rozdziaiach mechanizm stabilizacyjny po prostu sitj zalareuji:.

Puiapka ptynnosci

jedn<| z reakcji na wyzej przedstawiony scenariusz m oze byc wniosek, ze choc puwi-
nien on byc przedmiotem naszych obaw, zasadniczo mozna go unikn^c dzitjki umic-
j^tnemu stosow aniu polityki m o n eta rn e j: scenariusz zak lad ai bow iem , ze pohivka Podaz pieniqdza, M
m o n etarn a (w naszym przypadku - stopa w zrostu nominalnej podazy p ien i^d za) nie
/&{.■:&j nominainej stopie procentowej, kiedy iudzie posiadajq ilosc pieniqdza wystarczajqcq na ceie transakcyjne, jest im oboj^tne,
u leg a zm ianie. Gdyby je d n ak ban k cen traln y chcial pow strzym ac p ro d u k cj^ ] - czesd majqtku trzymaj^ w postaci pieniqdza czy obligacji. Krzywa popytu na pieniqdz staje si§ iiniq poziom^. Oznscza to,
dalszym spadkiem, powinien - jak sie wydaje - zastosowac ekspansywn^ polityke ni«- *wej nominalnej stopie procentowej dalszy wzrost podazy pieniqdza nie w yw iera w pfyw u na nominain^ stop^ procentow^.

netarnfp W kategoriach ilustracji 22.2 mozna powiedziec, ze bank centralny powa'.icn lius'irap-j 22.3. Popyt na pieniqdz, podaz pieniqdza i puiapka ptynnosci
tak zwi^kszyc nominaln^ podaz pieni^dza, by przesun^c krzywq L M w dol w stonniu
wystarczaj^cym do zwi^kszenia poziom ti produkcji. b. ilustracjsj 4.1, Krzywa popytu n a pienk|dz przy stopie procentow ej bliskiej zeru nie zostaia
ieszczona.
718 Rozszerzenia, Zjawiska patolo 122. D epresje i za sto je 719

• O siagniecie przez nom inaln^ stop^ procentow £| zerow ego poziom u oznacz (dla Y" < Y')
ilosc pienia.dza, jaki| ludzie chc^ utrzymywac, jest rowna co najmmej diugosc .IrlSnY' < Y)
cinka OB - taka ilosc jest im potrzebna na ceie transakcyjne. IIosc pieni^dza, iW (dia danego dochodu Y)
chc£| trzymac, jest jednak jeszcze wiqiksza (a ilosc obligacji mniejsza), jest oboj
czy posiadajc| pieni^dz, czy obligacje. Popyt n a pieni£j.dz za punktem B przyj
zatem postac linii poziomej.

Rozwazmy teraz skutki zwi^kszenia podazy pieni^dza.

• Przypuscmy, ze podaz pieni^dza wynosi M ' tak, ze w punkcie rownowagi na r :

finansowym stopa procentow a jest dodatnia i wynosi i (jest to przypadek omav ■i..
przez nas w rozdziale 4). R ozpoczynam y od tego p u n k tu row now agi na
cji 22.3. W zrost podazy pieni^dza - przesuni^cie krzywej M s w praw o ~ prov
do obnizenia nom inalnej stopy procentow ej.
• Z alozm y teraz, ze podaz pieni£|dza wynosi M 's, a p u n k t row now agi znajdu; ................ r
w punkcie B (albo ze podaz pienic|dza wynosi M "s, a punkt rownowagi znajdu M /P

w punkcie C). W kazdym z tych przypadkow nom inalna stopa procentow a jesi , ■ (R ealna) podaz pieniqdza, M / P
cz^tkowo zerowa, a wzrost podazy pieni^dza nie wywiera wpiywu na wysokosc no-
m inainej stopy procentow ej. M ozem y to rozum iec w przedstaw iony nizej spi;s 6 b,
jm poziomie produkcji krzywa 'LM ma ptaski odcinek przy stopie procentowej rownej zero. Przy wyzszym poziomie produkcji
Przyjmijmy, ze bank centralny zw ieksza podaz pieni^dza. Czyni to za pornr,ct! u iw /= ■ M jest nachylona dodatnio: wzrost dochodu prowadzi do wzrostu nominalnej stopy procentowej.

operacji otw artego rynku: skupuje obligacje, piac£|c za nie w ykreow anvm p'zez j!u3ffa;:.;a 22.4. W yprowadzenie krzywej LM w sytuacji putapki ptynnosci
siebie pieniqdzem 7. L udziom jest ob o jetn e, czy trzymaj<| pieniqdz, czy obli^ :
totez przy niezm ienionej nom inainej stopie procentow ej (zerow ej) b^dq trzy;r:ae
mniejsz£| liczb^ obligacji, a wi^ksz^. ilosc pieni^dza. Podaz pieni^dza zatem rc'snic. wycn nrzy danej realnej podazy pieni^dza i rysujemy trzy krzywe popytu na pieni^dz,
nie wywierajqe wpiywu na nom inain^ stopcj procentow£j. (k to ra pozostaje n:-> po- / kic-rych kazda odpowiada innemu poziomowi dochodu.
ziom ie zerowym).
* M,: oznacza popyt n a pieni£|dz przy danym poziom ie dochodu (Y ). Row now aga
W skrocie: przy zerowej nom inalnej stopie procentow ej ekspansywna polityka rno- p ! /.edstawiona jest za pom oc^ p u n k tu ^ , w ktorym nom inalna stopa procentow a
n etarn a staje si^ bezsilna. Uzywaj^c slow K eynesa, ktory jako pierwszy wskaza! na len |ga wysokosc i. K om binacja poziom u dochodu (Y) oraz nom inalnej stopy pro-
problem , wzrost podazy pieni£|dza napotyka pulapk^ ptynnosci: ludzie chc£i trzvmac oentowej (i) wyznacza nam pierwszy p u nkt na krzywej L M - punkt A na ilustra-
wieksz£| ilosc pieni^dza (miec wiqkszq plynnosc) przy niezm ienionej nom inalnej s:opie cii 22.4(b).
procentow ej. * M'" oznacza. popyt na pieni^dz przy nizszym poziom ie dochodu ( Y' < Y). Nizszy
Przeanalizowalismy rownowage na rynkach finansowych. Powrocmy teraz do nio- nc-dom dochodu oznacza m niejsz^ iiczb^ transakcji oraz, tym samym, nizszy popyt
delu IS -L M w ceiu pokazania, w jaki sposob mozna go tak zmodyfikowac, by uwzgiotl- ,i;‘ oieni^dz przy kazdym poziom ie stopy procentow ej. W tym przypadku p u nkt
niai mozliwosc wyst^pienia puiapki piynnosci. nowagi oznaczony zostal przez.4', przy nom inainej stopie procentowej i'. Kom-
W yprow adzenie krzywej L M pokazane jest na dwoch wykresach przedstawionyc!' ■■ acja poziom u dochodu (Y') oraz nom inainej stopy procentow ej ( i ' ) wyznacza
n a ilustracji 22.4. Przypom nijm y, ze krzywa L M pokazuje, dla danej reainej podazy iiam drugi p u n k t n a krzywej L M - p u n k t^ ' na ilustracji 22.4(b).
pien i^d za, zaieznosc mi^dzy nom inalnq. stop£| p ro cen to w ^ a poziom em p ro d \‘kcji. 8 M"d oznacza popyt n a pieni^dz przyjeszcze nizszym poziom ie dochodu ( Y ' < Y').
implikowan£| przez rownowag^ na rynkach finansowych. W celu wyprow adzenia Krzv- V tym przypadku p u n k t rownowagi oznaczony zostal przez p u n k t. 4 " n a ilustracji
wej L M n a ilustracji 22.4(a) koncentrujem y si^ n a row now adze na rynkach finiinso- 2.4(a), przy zerowej nom inainej stopie procentowej. P u n k M " na ilustracji 22.4(b)
iada punktow i^4" n a iiustracji 22.4(a)8.

7 Z rozdziaiu 4: bank centralny zm ienia podaz pieni^dza przeprowadzajqc o p e rac je otw;:ncw’ jd w yprow adzenie krzywej L M pokryw a sicj z tym, kto re przeprow adzilism y w rozdzia-
rynku, poiegajqce n a kupnie b:|dz sprzedazy obligacji. l‘-' pojawia sifj przy dochodzie nizszym niz Y".
720 Rozszerzenia. Z ja w is k a patolo iziaf 22. D epresje i zastoje 721

• Co dzieje si^, gdy dochod spada ponizej A ", przesuwaj^c popyt na pieni^c o punktu ekspansyw na polityka m o n etarna rzeczywiscie prow adzi do zwicjkszenia
ilustracji 22.4(a) dalej w lewo? Przeciecie krzywej podazy pieni^dza z krzyw; idukcji.
pytu na pieniadz nastepuje na poziom ym odcinku krzywej popytu na pien Co jed n ak sie stanie. jezeli, zaczynajac od punktu B , bank centralny becizie dalej
Rownowaga pozostaje w punkcie/1", a nominaina stopa procentowa pozosta ^kszai podaz pieni^dza, przesuwaj^c krzywa LM , powiedzmy, do poiozenia L M ”?
zerowym poziomie. ^we 1S oraz LM " nadal przecinaj^ sisj w punkcie B, przy produkcji rownej Y . Eks-
tsywna polityka m o n etarn a utracila wplyw na produkcje; nie m oze juz pom oc jej
Pocisumujmy. Przy istnieniu puiapld piynnosci krzywa L M przybiera ksztait p: vrocic do poziom u Yr.
stawiony na ilustracji 22.4(b). D la w artosci dochodu wi^kszych od Y" jest ona kr Inaczej m6wic|c, przy zerowej nom inalnej stopie procentow ej gospodarka w pada
rosiiq.Cc} - tak, jak przedstaw ilism y jat w rozdziale 5. Przv poziom ie dochodu niz ■ulapke plynnosci. B ank centralny nioze zwitjkszyc plynnosc - czyli zwi^kszyc po-
od Y" krzywa L M przyjmuje postac krzywej pozioraej przy i = 0. Intuicyjnie m ■■ pienkfdza. Plynnosc ta w pada jed n a k w pulapkg: dodatkow a podaz pienic|dza jest
stwierdzic, ze nominalna stopa procentow a nie m oze byc ujem na. , ■ tnie zatrzym yw ana przez inw estorow z rynkow finansowych przy niezm ienionej,
Po tym, jak wyprowadzilismy krzywcj. L M w w arunkach puiapki piynnosci, rr ■nwej stopie procentow ej. Jezeli przy zerowej nom inalnej stopie procentow ej popyt
my przyjrzec sie wiasnosciom tak zm odyfikow anego m odelu IS -L M . Przyjmijm ■. dobra jest wcic|z zbyt niski, dalsze dzialania polityki m o n e ta rn ej nie ss| w stanie
gospodarka poczatkowo znajduje si«j w punkcie A na ilustraeji 22.5. Punkt rownc yczynic sie do w zrostu produkcji.
(A ) znajduje sie na przeci^ciu krzywych IS oraz LM , przy poziom ie produkcji rov
Y o raz nom inalnej stopie procentow ej i. Przyjm ijm y nast^pnie, ze te n poziom
dukcji jest znacznie nizszy od poziom u natu raln eg o (Yn). Pytanie brzmi: czy pol
m o n etarn a moze pom oc gospodarce pow rocic do pozioinu F ? e tqczne: pufapka ptynnosci i deflacja

Pooeonie jak przedtem z lekkim sceptycyzmem podchodzilismy do negatywnych skut-

ej inflacji, ta k teraz m oglibysm y w j|tpic w to, ze p u ia p k a plynnosci m oze
sie - i* ^ jwaznym zagrozeniem. Z erow a nominalna stopa procentow a jest przeciez,
nnni-;; wszystko, bardzo nisk.c| stop^ procentow^. Czy zerow a nominalna stopa procen-
k h v v . lie wystarcza do silnego stym ulowania wydatkow i unikni^cia recesji?
. ipow iedz jest przecz^ca. K luczem do uzyskania tej odpow iedzi ponow nie jest
m zroznienle mitjdzy reain^ i nominaln^ stop^ procentow^. Poziom wydatkow zaiezy
od realnej stopy procentow ej. R eaina stopa procentow a, w przypadku zerowej nomi-
rwhiej stopy procentow ej, zaiezy zas od oczekiw anego poziom u inflacji.

- Przypuscmy, ze sto p a inflacji (rzeczywista lub oczekiw ana) jest wysoka i wynosi,
powiedzmy, 10%. W owczas zerow ej nom inalnej stopie procentow ej odpow iada
realna stopa procentow a w wysokosci - 1 0 % 9. Przy takiej ujem nej realnej stopie
procentowej w ydatki konsum pcyjne i inwestycyjne b^d^ zapew ne bardzo wysokie,
y Y' y praw dopodobnie w stopniu wystarczaj^cym do przyw rocenia produkcji do jej po-
dom u natu raln eg o 10. Przy wysokiej inflacji puiapka piynnosci praw dopodobnie nie
Produkcja, Y
akaze sisg zatem powaznym zagrozeniem .
W przypadku puiapki piynnosei w p iyw polityki monetarnej na zwi^kszenie produkcji jest znacznie ograniczony. Polityka monetari; ■ Przyjmijmy teraz, ze stopa inflacji (rzeczywistej i oczekiw anej) jest ujem na - go-
nie byc w stanie przywrocic produkcji do jej poziomu naturalnego.
ipodarka dosw iadcza deflacji. Zaiozm y, ze rzeczywista i oczekiw'ana stopa inflacji
Siustracja 22.5. IVIodel IS-LM i putapka ptynnosci - 5 % (co oznacza stop^ deflacji wynosz^cq. 5% ). W owczas naw et gdyby

Z aiozm y, ze bank centralny zwi^ksza podaz pieni^dza, przesuwaj^c kr: ■-•% .» L V ■;f = 0% - 10 % = - 10 %.
z p o io zen ia L M do L M '. P unkt row now agi przem ieszcza si(j z A do B . N o r n m a iiia 1 analiz^ decyzji inw estycyjnych w ro zd ziale 16. D laczeg o inw estycje b ^ d ^ w ysokie, gdy
sto p a p ro cen to w a obniza si^ z p o ziom u i do zera, p ro d u k cja rosnie z Y do V. Du rstw a bedq. m o g ly zacicjgac kredyty o o p ro c en to w a n iu - 1 0 % ? (W skazow ka: do czego
d 'w -'uirstw a przyrownujcj reahic| stoptj procentowq.?).
 722 Rozszerzenia, Zjawiska patoloc Iziat 22. D epresje i zastoje 723

nommalna stopa procentowa byta zerow a, realna stopa procentowa pozosta Przy danej nom inalnej stopie procentowej wyzsza oczekiwana deflacja prowadzi
rowna 5 % “. Ten poziom realnej stopy procentow ej m oze byc zbyt wysoki, by > wzrostu realnej stopy procentowej; krzywa IS na ilustracji 22.6 przesuwa sie
budzic wydatki; w takim przypadku polityka monetarna pozostaje bezsilna, iewo, do poiozenia, powiedzmy, IS ', co skutkuje dalszym spadkiem produkcji,
z Y do Y'. W efekcie dalszem u pogi^bieniu ulega deflacja, prowadzc|c do obnizenia
M ozemy teraz zobaczyc, w jaki sposob dwa m echanizmy - wptyw oczekiwar si§ realnej stopy procentow ej, spadku poziom u produkcji itd.
p oziom u inflacji na re aln ^ stop^ p ro cen to w a i o p isan a w niniejszym podrozdz
putapka plynnosci - mog% dzialaj^c razem , zam ienic recesj^ w kryzys lub zastdj. G osp o d ark a zostaje wi§c ziap an a w biejdne koio: niska p ro d u k cja prow adzi do
■ -ostu deflacji. Wyzsza deflacja oznacza w zrost realnej stopy procentow ej i dalszy
* Przyjmijmy, ze gospodarka znajdow aia sicj od pew nego czasu w recesji. Infl ■ xlek produkcji. Polityka m o n etarn a pozostaje w tei sytuacji bezsilna. Zarysowany
ulegala stopniow em u obnizaniu, az przeobraziia si^ w deflacj^. sconariusz m oze sie wydav/ac przesadzony, je d n ak , ja k zobaczym y n a przykiadach
8 Przyjmijmy nast^pnie, ze polityka m o n e ta rn a doprow adziia do obnizenia nc ■ elkiego Kryzysu i zastoju gospodarki japonskiej, nie jest to scenariusz, ktory nie
nalnej stopy procentow ej do zera. N aw et przy tym zerowym poziom ie nom ina ze sie urzeczywistnic.
stopy procentow ej oczekiwana deflacja oznacza, ze re aln a stopa procentow a
zostaje dodatoia.
* Z atozm y, ze gospodarka znajduje si^ w takim punkcie, ja k A na ilustracji 2
na przecifjciu krzywych IS oraz L M . N o m in aln a sto p a pro cen to w a jest zerc ■ ^ o iiyielki Kryzys
natom iast produkcja (Y) znajduje si^ ponizej naturalnego poziom u produkcji (
* Polityka m on etarn a nie m oze w tej sytuacji nic zrobic w celu podniesienia pozio-
imi produkcji. Praw dopodobnie sytuacja ta z czasem ulegnie dalszem u pogor W j ■; . stopa bezrobocia w Stanach Zjednoczonych wynosila 3,2% . W ci^gu na-
niu: utrzymywanie si§ produkcji ponizej poziom u naturalnego sprawi, ze deflf czterech lat w zrosia do 24,9% . Je d e n n a czterech dotychczas pracuj^cych
rzeczywista i oczekiwana, prawdopodobnie wzrosnie (inflacja stanie si§ bardziej poszukiwal pracy. D opiero dziewiqc lat pozniej, w 1942 r., stopa bezrobocia spadia do
ujem na). !■ %. (Hustracja 22.7 przedstaw ia stop^ bezrobocia w latach 1920-1950).
Bardziej kom pletny m akroekonom iczny obraz zaw arty je st w tabeli 22.1, przed-
Ntawiajcicej dane d 0 tycz 3.ce stopy bezrobocia, stopy w zrostu produkcji, indeksu cen
IS ' is
k(;:isumpcyjnych i podazy pienis|dza w gospodarce am erykanskiej w latach 1929-1942.
Przyjrzyjmy si^ najpierw produkcji i bezrobociu. Zw rocm y uwag^ na przedstaw io-
nc nizej kwestie.

• Nagiy c h a ra k te r i znaczna gi^bokosc spadku p rodukcji w pocz^tkow ym okresie

kryzysu. Przeci^tne roczne tem po wzrostu produkcji w latach 1929-1932 osi^gn^-
io zadziw iaj4.ce - 8,6 %, prow adz^c do w zrostu bezro b o cia przekraczajt|cego 20
punktow procentow ych (z 3,2% do 24,9% ) w ciqgu czterech iat.
' Powolne tem po pow rotu bezrobocia do wartosci sprzed kryzysu. W zrost produkcji
stai si^ d o d atn i w 1933 r. Je d n a k jeszcze w 1941 r., w p rzed d zien przyst^pienia
Stanow Z jednoczonych do II wojny swiatowej, stopa bezrobocia wynosiia 9,9%.

Co spow odowaio poczt|tkowy wzrost bezrobocia? Co sprawiio, ze kryzys trw ai tak

Produkcja, Y diugo? W jaki sposob gospodarka pow rocila w koncu do niskiego bezrobocia? Pyta-
Przyjmijmy, ze gospodarka znajduje si^ w puiapce ptynnosci i mamy do czynienia z deflacj^. Produkcja nizsza od poziomu natura ■
(*m tym poswitjcona jest pozostaia czqsc niniejszego podrozdziaiu.
prowadzi do wzrostu deflacji, co skutkuje dalszym wzrostem realnej stopy procentowej (przesuwaj^cym krzywq IS w lewo). W wv i:: -
tego przesuni^cia produkcja spada jeszcze bardziej, co prowadzi do dalszego wzrostu deflacji itd.

iiu s tra c ja 22.8. Putapka ptynnosci i deflacja

11 r = i - 7? = 0% -( -5 % ) = 5%.
 724 ■ ia l 2 2. D e p re s je i z a sto je
Rozszerzenia, Zjawiska patol

30 -
czqtkowy spadek wydatkow

25 —
Tiiiame om ow ienia u p a tru j^.c z^ sto przyczyn W ielkiego Kryzysu w k rach u giel-
v y m z 1929 r, N ie je s t to p raw da. R e cesja ro zp o cz eia sitj ju z w czesm ej, p rzed
aniam em sie gieldy, a giow ru| ro le n a dalszych e ta p a c h kryzysu o d eg ra ty inne
20 nniki.
ss Niemniej jed n a k krach na gieldzie byl istotnym zdarzeniem , R ynek akcji przezyi
§ ym w latach .1921-1929. Ceny akcji rosly znacznie szybciej niz dyw idendy wypia-
ie przez p rze d si^ b io rstw a , w w yniku czego sto su n e k dyw'idendy do ceny, czyii
,5unek w artosci dyw idendy przypadaj^cej n a akcj^ d o ceny tej akcji, obnizyl sie
iziom u 6,5% w 1921 r. do 3,5% w 1929 r. W dniu 28 p azd ziernika 1929 r. indeks
, ■ : akcji spadi z 298 do 260, by nastepnego dnia obnizyc si^ jeszcze bardziej, do 230.
- ■elkose zaiam ania wyniosia 23% w ciagu dwoch dni, w porow naniu z rekordow ym
■;esniem w artosc ind ek su zm niejszyia si^ o 40% . Ju z w listo p ad zie in deks spadt
198. Po nieznacznym ozyw ieniu n a p o cz ^ tk u 1930 r., ceny akcji pow rocily n a
;zke spaclkow - gi^bokosc kryzysu stopniow o do cierata do sw iadom osci uczest-
: ■ow rynku. W czerw cu 1932 r. in d ek s osic\gn'4t najnizszt\ w arto sc w ynosz^c^ 47
(/;!iiany indeksu w okresie od stycznia 1920 r. do g rudnia 1950 r. zostaiy pokazane
1920 1922 1924 1926 1928 1930 1932 1934 1936 1938 1940 1942 1944 1946 1948 '
na ilustracji 2 2 .8 ).
Rok

Cech^ charakterystycznq Wielkiego Kryzysu byt szybki vnzrost bezrobocia, po ktorym nastqpii jego powolny spadek.

Ilustracja 22.7, Stopa bezrobocia w gospodarce amerykanskiej w latach 1920-1950

Tabela 22,1. Bezrobocie, wzrost crodukcji. ceny i podaz pieniadza w gospodarce amerykanskiej w latach 1929 -

I r.io<3' 1’ ir o s t u ptodukci' ( v % ) PoJom cen N o m in a ln a podaz p ie n i^ c fe j

1929 3,2 ...9,8 100,0 26,6
1930 8,7 — 7,6 97,4 25,7
1931 15,9 -1 4 ,7 88,8 24,1
1932 23,6 -1 ,8 79,7 21,1
1933 24,9 9.1 75,6 19,9
1934 21,7 9,9 78,1 21,9
1935 20,1 13,9 80,1 25,9
1936 16,9 5,3 80,9 29,5
1937 14,3 -5 ,0 83,8 30,9
1938 19,0 8,6 82,2 30,5
1939 17,2 8,5
i i I I ! I ! ! I [ I I ....................... .... ...................... *
81,0 34,1
| 920 1922 1924 1926 1928 1930 1932 1934 1936 1938 1940 1942 1944 1946 1948 1950
1940 14,6 16,1 81,8 3 9,6
Rok
1941 9,9 12,9 85,9 46,5
<resie miedzy w rzesniem 1929 r. a czerwcem 1932 r. wartosc indeksu spadta z 313 do 47, po czym n a s tip t jej powolny wzrost.
1942 4,7 13,2 95,1 55,3
Ilystracia 22.8. Indeks S&P Composite w latach 1920-1950
Uw aga. Indeks cen zostal znorm aiizow any do 100 w 1929 r, Podaz pieni^dza mierzona je st w m id doi.
Zrndio: U.S. D epartm ent of Commerce, Historical Statistics o fth e United States.
726 Rozszerzenia. Z ja w iska p a to k jztaf 22. Depresje i zasto)e 727

Czy przyczyn^ zaiamania w pazdzierniku 1928 r. byta swiadomosc zblizaj^c •: - idku M l nie byto zm niejszenie sie bazy m o n eta rn e j, leez nizszy mnoznik kreacji
recesji? Nie pojawily sie w tym okresie informacje m ogace spowodowac takj| re nic|dza - M 1 / H (p o kazany w trzeciej kolum nie tab eli 22.2), ktory spad! z 3,7
rynku. Przyczyn^ zaiamania bylo praw ie n a pew no p^kni^cie baiiki spekulac1 929 r. do 2,4 w 1933 r, D laczego m noznik kreacji pieni^dza ulegt takiemu zmniej-
Inw estorzy fmaosowi, ktorzy nabyli akcje po w ysokich cenacfa (oczekujqc dal‘ niu? Krotka odpow iedz brzmi: ze wzgl^du e a liczne upadtosci bankow14. Opiszmy
ich w zrostu w przysziosci), przestraszyli si? i usiiowali sprzedac; akcje, N a skutek lechanizm dokiadniej: znaczny spadek produkcji spowodowat, ze rosn^ca ticzba
dziaian ceny akcji znacznie spadiy12. ;zkobiorcow straciia m ozliw osc spiacenia zaciqgni^tych w ban k ach kredytow ,
Skutkiem zaiam ania byt nie tylko spadek m ajqtku konsum entow , lecz takze w raw iato, ze kolejne banki staw aty sie niew ypiacatne i byiy zm uszone ogiaszac
niepewnosci dotycz^cej przyszlosci, N iepokoj rwiazany z zaiam aniem oraz niepev ■
. lkructwo. Liczba upadtosci bankow rosia stopniow o w latach 1929-1933. W szczy-
dotyczc|ca przysztosci sprawity, ze konsum enci i przedsi^biorstw a zdecydowali si fym 1933 r. upad to sc ogtosity 4000 bankow (n a 20 000 bankow , k to re wowczas
czekac na datszy rozwoj sytuacji, o d k tadajac w czasie zakupy do b r trw atego u; : ikcjonowaty).
i dobr inwestycyjnych. W miesi^cach nastepujjicych po zatam aniu gietdy znacznie
dta np. sprzedaz sam ochodow - dobr, ktorych zakup m ozna tatwo odtozyc na po; ela 'H - i.'orninalfia i reaina podar pieniqdza w laracii 1929-1933

Produkcja przemystowa zmniejszyla si^ o 1,8% w okresie od sierpnia do pazdzier Honiinalna p o d a z M n o z n ik kreacji R e a ln a podaz p ie n i^ d z s
ftoi; B aza m o n e ta rn a \H \
piesiqdza J flfl / H ) m / ? )
nast^pnie spadta o 9,8% mi^dzy pazdziernikiem a grudniem i o datsze 24% m--.•::;<■•,•
g m dniem 1929 r. a grudniem 1930 r. 929 zo.o 7.1 3.7 .
930 25,7 6,9 3,7 26,0

931 24,1 7,3 3,3 26,5

932 21,1 7,8 2,7 25,8

Redukcja ilosci pieniqdza w ujQciu nominalnym 933 19,4 8,2 3,4 25,6

; fa: U.S. D epartm ent of C om m erce, Historical statistics o fth e United States.
N egatyw ne skutki zalam ania zostaty pogt^bione przez pow azny btqd polityki moiie-
tarnej: znaczne ograniczenie n om inaleego zasobu pieni^dza. W pierwszej koiurpnii;
tab eli 22.2 przedstaw iono dane dotycz^ce zaso b u pieni^dza w uj^ciu nominabjym padtosci bankow w yw ieraj^ bezp o sred n i wpiyw na p o daz pieniqdza: depozyty
(rozum ianej jako M l ) 13. W latach 1929-1933 p o daz pieni^dza M 1 obnizyla si§ z 26.6 ce zdeponow ane w tych bankach staj^ sie; bezwartosciowe. Najwazniejszy w oma-
m ld dol. do 19,2 mld d o l, co oznaczaio spadek o 21% , wiar ;j sytuacji okazal sie jed n a k wptyw posredni: w ieiu ludzi, obawiaj^c si§ upadku
Aby zrozumiec, dlaczego zasob pieniqdza w ujeciu nom inalnym obnizyt si^ tak bar- koicjnych bankow, masowo zacz^io wycofywac z nich swoje wkiady, zamieniajqc depo-
dzo, przypomnijmy zaleznosc mi^dzy nominatn^ podaz^ pieni^dza a baz^ moneta.nia. iiezc|ce na gotowkq. W zrost ilosci gotowki w stosunku do depozytow doprowadzit
wprowadzon^ w rozdziale 4. ZauwazyJism y tam , ze w gospodarce, w ktorej pevvna do zmniejszenia si§ m noznika kreacji pieni^dza, a co za tym idzie - do skurczenia si^
ilosc pieni^dza przechow yw anego przez konsum entow i przedsi^biorstwa przybier;-, pdazy pieni^dza. M echanizm te n m ozna rozum iec nast^pujc|C o: gdyby ludzie uptyn-
postac pieni^dza bankowego, zaleznosc mi^dzy nominaln^. podaz^ pieni^dza M i {row- niii v-’szystkie p o siad an e przez siebie depozyty, wymieniaj^c je na gotowk^, w artosc
nq sum ie gotowki i depozytow biezcjcych) a bazcj m onetarnc| H (row n^ sumie gotowki mno,';nika kreacji pieni^dza spadiaby az do jednego. Jedynym pieni^dzem , na ktory
i rezerw bankow ) dana jest wzorem: zgiaszaiiby zap o trzeb o w an ie, byiby pieni^dz b a n k u cen train eg o . Innym i stowy, M1
zrownataby si^ z baz^ m o n e ta rn q H ls. Przesuni^cie, do k to reg o doszto, bylo mniej
M1 = H x m noznik kreacji pieni^dza. clrarnatyczne; niem niej jed n ak , m noznik obnizyt si§ z 3,7 w 1929 r. do 2,4 w 1933 r.,
prov-adz£|c do ograniczenia podazy pieni^dza m im o w zrostu bazy m onetarnej.
Wysokosc mnoznika kreacji pieni^dza zalezy z kolei od stosunku rezerw bankow 'niosek, ktory m ozem y dta naszych celow wyciqgn^c, jest prosty: w iatach 1929-
do depozytow udzielonych przez banki oraz od stosunku w artosci pieni^dza trzymu- -1930 sp a d e k n o m in a in e j podazy p ie n i^ d z a (M l) byi p ro p o rc jo n a ln y do sp adku
nego przez ludzi w form ie gotowkowej do w artosci depozytow biezacych. po/ T-ri cen. R ea in a podaz pieni^dza, M1 / P (przedstaw iona w czw artej koium nie
Z auw azm y, ze w iatach 1929-1933 baza m o n e ta rn a H (przedstaw iona w drugiej
'czne om ow ienie zagadnienia w: M ilton F riedm an, A n n a Schwartz, A Monetciry History of
kolum nie tabeli 22.2), wzrosta z 7,1 mld dol. do 8,2 m ld dol. O znacza to, ze z r o u le m
States, 1867-1960, P rin ceto n U niversity Press, P rin ceto n 1963.
Z jozdziatu 4: m no zn ik wynosi 1 / [c + 0(1 - c)], gdzie c oznacza czesc p ieni^dza ktorq ludzie
12 Zagadnienia zwiijzane z dywidendami, cenam i akcji i bankami spekulacyjnymi om ow ione zo- cncn irzym ac w po staci gotowki, n a to m ia st © jest stop^ rezerw d o depozytow n a z^danie. Wyzszej
staiy w podrozdziale 15.3. ici c odpow iada nizsza w artosc m noznika. Przy c = 1 (gdy ludzie chc;j trzym ac w yl^cznie go-
M l jest sumE| gotowki, czekow podroznych i depozytow na z<|danie. ) m noznik wynosi 1.
728 Rozszerzenia. Z ja w is k a patolog 2. D epresje i zastoje 729

tabeli 22,2 ), pozostala w zwi^zku z tym na niem ai niezmiemonyra poziom ie, co 02 ai poziom ie 7,8%. N ie m oze dziwic to, ze przy tak wysokiej realn ej stopie
czaio wykluczenie jednego z mechanizmow mog^cych prowadzic do o z w ie n ia, In a :owej popyt. (konsum pcyjny oraz inwestycyjny) pozostai n a niskim poziom ie,
niowic|c, krzywa L M prawie sie nie przesuneta - poniewaz nie obnizyta sie (co mial . depresja pogiebrla sicj.
miejsce, gdyby nominalna podaz pieni^dza pozostala niezm ieniona), nie doszio
samym do wzrostu podazy pienitidza w ujtjdu realnym .
Z tego w iasnie powodu M ilton Friedm an i A n n a Schwartz w inq za giebok
depresji obarczaii Fed: nie byi 011 co prawda bezposrednio w inien spadku zas< Vyjscie z kryzysu
p ien iad za w ujpciu nominalnym, pow inien je d n a k po d jac dzialania majc|ce na c
zneutraiizow anie nizszego m noznika - mowic|C dokiadniej, baza m o n etarn a p Jzywienie rozpocz^io sitj w 1933 r. Z wyj^tkiem kolejnego gwaltownego spadku tem-
zostac rozszerzona w wi^kszym stopniu niz m iaio to miejsce. ta wzrostu produkcji w 1937 r. (por, tabeie 22.1), gospodarka rosta szybko, osi^gajac
• / latach 1933-1941 przeci^tne roczne tem po wzrostu produkcji na poziom ie 7,7%.
ikonomisei i historycy gospodarczy poswiecili temu ozywieniu znacznie mniej uwagi
dz poprzedzaj^cem u je kryzysowi. W iele pytan pozostaio bez odpowiedzi.
Negatywne skutki deflacji ta tw o jest wskazac jeden z ezynnikow, ktory odegrai roi§ w ozywieniu. Po tym, jak
./1932 r. prezydentem zostat Franklin Roosevelt, zm ianie ulegia polityka m onetarna
Zmniejszenie wydatkow i spadek nominalnej podazy pieni^dza umozliwiiy zadziais 1 -znacznie podniesiona zostala stopa w zrostu nom inalnej podazy pieni'4dza. W latach
m echanizm u opisanego w podrozdziale 2 2 . 1 , przeksztaicaj£|cego przejsciowy spa s. :933-1941 zasob pieni^dza w'zrosi o 140% w ujeciu nom inalnym i o 100%; w uj^ciu
produkcji we w peini rozw inieta depresje. ealnym. Wzrost ten wynikai z pow iekszenia bazy m onetarnej, nie zas ze zwi^kszenia
. onoznika kreaeji pieni^dza. Zdaniem Christiny Rom er, profesor historii gospodarezej
Tabela 22.3. Nominaina stopa procentow; ■Berkeley, gdyby polityka m o n etarn a po 1933 r. pozostaia niezm ieniona, produkcja
R ok
J e d n o ro c z n a n o m in a ln a sto pa w 1937 r. bytaby nizsza o 25% , natom iast w 1942 r. - o 50%16. 1b bardzo duze roznice.
p ro c e n to w a i (w %) ,
■'fawet jezeli uznam y, ze dane te przeszacow'uja wplyw zm iany polityki m onetarnej,
1929 5,3 -0 ,0 5,3 rniosek rn6wit|cy, ze poiityka m o n etarna m a znaczenie, pozostaje w mocy.
1930 4,4 -2 ,5 6,9 :. Wpiyw pozostaiych czynnikow, od deficytu budzetowego po Nowy Lad (New Deal)
1931 3,1 -9 ,2 12,3 ■zestaw program ow zainiejowanyeh przez rzad R oosevelta w celu wyci^gni^cia gospo-
1932 4,0 -1 0 ,8 14,8 - larki amerykanskiej z W ielkiego Kryzysu - j e s t znacznie inoiej oczywisty.
1933 2,6 -5,2 7,8
W wyniku jed n eg o z program ow w ram ach Nowego L adu, m ajacego na celu po-
:irawe funkcjonow ania bankow , utw orzono F ederalnti K orporacj^ G w arantow ania
Zrodfo'. U.S. Department of Commerce, Historical statistics of the United States.
Oepozytow (F ed eral D eposit Insuranee C o rporation - FD IC ), m aj^c^ udzielac gwa-
;ancji depozytow bi.ez4.cych w celu odsunitjcia zagrozenia runu na banki i bankructw
Jak pokazano w pierwszej kolum nie tab eli 22.3, zm niejszenie podazy pieniq.i iankow. Po 1933 r. liczba upadajc|cycfa bankow rzeczy'wiscie zmniejszyla si§.
w tijeciu nominalnym staio si^ czynnikiem ograniczajctcym spadek stopy procen to' • ; - Inne propozycje obejm ow aiy program y pom oey i robot pubiicznych dia bezrobot-
w ujtgciu reainym . N om inalna stopa procentow a, m ierzona oprocentow aniem jedno- lych, a takze nadzorow ane przez A dm inistraej^ do spraw U zdrow ienia G ospodarki
rocznych obligacji przedsi^biorstw, osi^gn^ia w 1929 r. poziom 5,3% (w porowna.niu tarodowej (N ational Recovery A dm inistration - N R A ) program y majtj.ce ustanowic
z 4,1%. w 1928 r.), po ezyrn obnizata siq stopniowo do 2,6% w 1933 r. iiporz^dkowanci konkurencj^ w przemysie. Ekonom isci zasadniczo podzielaj^ zdanie,
W tyin samym okresie, co p o k a z a n o w drugiej kolum nie tabeli 22.3, ja k o reze.'.s ze program y te nie wywariy w ielkiego wpiywu na tem po ozywienia. N iektorzy argu-
niskiej produkcji wyst^piia deflacja. S topa deflacji, czyli spadku poziom u cen, w y iiK ’- nentujtj. jednak, ze posrednie skutki tych program ow - zwtaszcza widoczne zaangazo-
sla 9,2%. w 1931 r. i 10,8%; w 1932 r. Jezeli przyjmiemy, ze oczekiw ana stopa deflacji 'fflnie rz^du w wydobycie gospodarki z kryzysu - wpiyneiy n a oczekiwania podrniotow
rownaia sie rzeczywistej stopie deflacji, mozerny obliczyc wysokosc realnej stopy fo : ■■ ■■v-1933 r. i w okresie pozniejszym. W poprzednich rozdziaiach widzielismy, jak wazne
centow ej. U czyniono ta k w o s ta tn ie j k o lu m n ie ta b e li 22.3, uzyskujt|C przekonuj.'.1.■■
wyjasnienie tego, ze produkcja spadata jeszcze po 1933 r. Reatna stopa procen tov*a ■1(1Q iristin a R om er, W h a t E n d e d th e G r e a t Depression? , ,J o u rn a l of E conom ic Historv”, srudzieri
osiqgn^ia wysokosc 12,3% w 1931 r,, 14,8%' w 1932 r., pozostaj^c w 1933 r. na V'. '®2, s. 757-784.
730 Rozszerzenia. Z jaw isk 22. D epresje i zastoje
731

nioze byc oddzialyw anie polityki n a oczekiw ania. U k azan ie wptywu o zna przypuszczac, ze te zm iany wyw'ariy wptyw n a oczekiw any, a z kolei na
sytuacje po 1933 r. nie jest tatwe - wcicjz w petni nie zostalo to zrobione, tzywisty poziom inflacji.
Z ozywieniem wi^ze si? pewna zagadka. W 1933 r. gospodarka wysz
a przez pozostaiti c z q s c dekady charakteryzowala j^ niska stopa inflacji. .czego in teresu je nas to, w jaki sposob deflacja zam ienita si§ w inflacj^ w Sta-
wyniosi 81,8 w 1940 r., w porow naniu z 75,6 w 1933 r. Zakonczenie okres dnoczonych w 1.933 r.? Chocby dlatego, ze (jak zobaczymy za chwile) odpo-
pewne sprzyjato pojawieniu sitj ozywienia. Przejscie z deflacji do stabitny to pytanie je st bardzo w azna dla dzisiejszej Japonii. Jak pozbyc si^ deflacji,
czaio spadek realnej stopy procentowej w porownaniu z poziom em z lat . o ■. yc realn£| sto p ^ procentow £| i stym ulow ac w zrost p rodukcji? O to niek to re
Z agadka brzmi: dlaczego okres deflacji skonczyt si^ w 1933 r.? W H adaw ane dzis przez japonskich politykow gospodarczych.
d a rk a doswiadczata znacznej deflacji i rek ordow ego b ezrobocia - zg o t’. -:o w.'oria '
ustalania piac, rozwini^t^ w poprzednich rozdziaiach, w roku nast<jpnym
zaobserwowac deflacj^ i dalsze obnizki ptac. Tak si^ nie stato. N a w yk r-.:::kr/VvVci.:
Phillipsa, skonstruowanej dla gospodarki amerykanskiej przez Samuelso.-:.:. ; Solowa' ■: Zastoj gospodarki japonskiej
(por. ilustracj^ 8.1), lata 1933-1939 zdecydowanie nie p asu j^ d o reszty. DUi-.:r.- :go ^icei:
okres deflacji si<j skonczyt? y
VVol.resie m i^dzy k o ncem II wojny sw iatow ej a po cz^tk iem lat 90. rozwoj gospo-
• JediiEj. z mozliwych przyczyn mogcj. byc sro d k i podjcjte przez rz%d R ooscvelm J (jario nponskiej byi sp ek tak u larn y . W latach 1950-1973 przeci^tna stopa w zrostu
U staw a o uzdrowieniu krajowego przem ysfti (N atio n al Industriat Rc cpvorv' A c i| :cji w ynosila 7,4% rocznie. P od o b n ie ja k w pozostalych krajach nalez^cych
- N IR A ), p o d p isa ea w czerwcu 1933 r., zw racaia uwag^ na p o trzeiv usiaienial cio C)r C D , p rz e c iq tn a sto p a w zro stu u le g la o b n ize n iu po 1973 r. W Satach 1973-
minimalnej piacy w przemysle i przeciw dziafanie wykorzystywaniu w y-.;;-,;eHo :>c/-f - 199 i wynosiia ona jed n ak przyzwoite 4% - co bylo wartosci^wyzsz^ niz w przypadku
robocia do ograniczania ptac. E konom isci z reguty sceptycznie wyptrwiaoaja sie wiekszosci pozostaiych panstw O E C D . W wvniku tego japohska produkcja na osobq
o skutecznosci tego rodzaju napomnien firm przez rz^d. N IR A oferowa':?. jcdnak {iTiierzona w P S N 18), w ynosz^ca w 1950 r. zaledwie 20% poziom u w S tanach Zjedno-
przedsi^biorcom „m archew ke” : pod pozorem „uporz^dkowanej konkurcncji’' czonycM, wzrosla do 84% w 1990 r.
wprowadzaia ograniczenie konkurencji na rynkach dobr, co oznaczaio wyzsze zy- Szybki wzrost zaiam ai si$ na pocz^tku lat 90. N a ilustracji 22.9 pokazano zmiany
ski dla przedsi^biorstw, ktore zastosowaiy si$ do wskazan rz£jdu. D an e sago/tija, stopy w zrostu dla g o sp o d ark i japohskiej po 1990 r. W latach 1992-2002 produkcja
ze N IR A wywarta rowniez wptyw na proces ustalania plac17. rosia tam w tem pie m niej niz 1% rocznie - znacznie ponizej tem pa uzyskiw anego
• Nast^pn^ przyczynq moze byc to, ze choc bezrobocie pozostawaio na wysokim po- przez iq gospodark^ wczesniej. Ten dtugi okres niskiego w zrostu produkcji okreslany
ziomie, w omawianym okresie bardzo szybko rosla produkcja. W efekcie pojawity jcst jako zastoj gospodarki japonskiej. To spowolnienie nie byto oczywiscie ani tak gwal-
si^ w produkcji „w^skie gardia”, umozliwiaj^ce przedsi^biorcom podniesicnic cen lovvnc, ani tak gi^bokie, jak W ielki Krvzys (przypom nijm y z tabeli 22.1, ze przeci^tna
przy danych piacach. Z e wzgl^du n a silny w zrost popytu ceny surow cdw rowniez .stopa wzrostu gospodarki am erykanskiej w latach 1929-1932 w ynosiia - 8,6 % ), nie
zacz^ly rosn£|c, zwi^kszaj^c koszty i zmuszaj^c przedsi^biorstwa do podniesienia - hyk) jcdnak nieistotne. Sprobujm y pom yslec o nim w te n sposob: gdyby gospodarka
cen mimo niezmienionych piac. W skrocie, skutkiem szybkiego wzrosk; produkcji piporiska rozw ijata si^ w latach 1992-2002 w takim tem pie, ja k w latach 1973-1991,
okazat si§ wzrost cen przy niezm ienionym poziom ie ptac, co zmniejszyto deflacyimi produkcja w Japonii bylaby w 2002 r. wyzsza o 30%.
p re sj^ bezrobocia. 2003 r. sto p a w zro stu produkcji znow je st d o d atn ia. Inaczej jed n ak , niz stato
• K olejnej przyczyny mozna upatryw ac w percepcji „zmiany rezimu poiityki ckono- sii: w przypadku Stanow Z jednoczonych po 1933 r., g o sp o d ark a jap o n sk a wci^z ro-
m icznej”, zwi^zanej z wyborem R oosevelta, i bezposrednim wpiywern tej perccp- snic w znacznie wolniejszym tem pie niz m iato to miejsce przed zastojem w latach 90.
cji n a oczekiw ania inflacyjne. W czasie pierw szych stu dni spraw ow am a urzcdu W najlepszym przypadku pow rot do wysokiego tem p a w zrostu zajm ie wiele lat.
rzc|d nowego prezydenta wystat jasny sygnat, ze jej prio ry tetem je st zakonczcnic Ilustracja 2 2 .10 stanowi uzupeinienie m akroekonom icznego obrazu - przedstawio-
deflacji. Zm ieniono prezesa Fed, a nowy prezes wkrotce rozpocz^i obniianie sru- 1,0 ri‘>niej bezrobocie oraz inflacj^ (m ierzon^ deflatorem PK B) po 1990 r.
py procentow ej. W kw ietniu 1933 r. R o o sev elt uptynnil do lara, czego skutkieni ' analizy danych dotycz^cych bezrobocia m ozna by wysnuc wniosek, ze kondycja
byta w krotkim czasie jego deprecjacja o po n ad 30% wzgledem pozostatych walut. gospodarki jap o h sk iej nie byta w badanym ok resie ta k a zta. P ra w d ^ je st, ze sto p a
‘X-zrobocia wzrosia z 2,1 % w 1990 r. do 5,4% w 2002 r., po czym spadta do okoto 4%
17 Z d an iem niektorych ekonom istow stab e ozyw ienie p o 1933 r. d a si^ cz^sciow o wy '■■ruistqpnych latach. Je d n a k naw et 5,4% jest wartosci^ nizsz^ niz przeci^tna stopa
ograniczeniem konkurencji. M niejsza konkurencja przyczyniia si^, ich zdaniem , d o zwi^oz^nia
p odniesienia n aturalnej stopy b ezrobocia i o b n iie n ia n a tu ra h ie g o poziom u produkcj Ueftnicja PKB w PSN p o d a n a zostaia w rozdziale 10.
 Rozszerzenia. Z ja w is k a pe :iai 22. D epresje i zastoje
732 733

Stopa bezrobocia

1990 1992 1934 1996 1998 2000 2002 2004 1

1990 1992 1994 1996 1993 2000 2002 2004 2006

Rok 5
Rok
W latach 1992-2002 przeci^tna stopa wzrostu PKB w Japonii wynosila pomzej 1%, i .:. topa wzrostu produkcji stala si^ przyczynq rosnqcego bezrobocia. Inflacja zamienila si^ w defJacjQ,
Uwaga: Dane z 2007 r, dotycz^ wyfqcznie pierwszego potrocza. ; LiwccjLv Dane z 2007 r. dotyczq wyfacznie pierwszego potrocza.

liustracja 22.9, Zastoj gospodarki japonskiej: stopa wzrostu produkcji po 1990 r. Ilustraoja 22.10. Bezrobocie i inflacja w Japonii po 1990 r. (w procentach)

b ezrobocia w Stanach Zjednoczonych w ci^gu ostatnich 40 lat; je st to stopa, o v;nivi N ik k e i: rozkwit i upadek
w w ieiu europejskich panstw ach m ozna tylko pom arzyc.
W niosek ten byiby je d n a k bl^dny. Stopa bezro b o cia wynosz^ca 5% je: =w przv- S.aSa 80. XX w. byiy w Jap o n ii okresem boom u: indeks N ikkei (indeks akcji spotek
p a d k u Jap o n ii oznaka fatalnej sytuacji na rynku pracy, A by zobaczyc, dlaczcgo tak noiowanych na gieldzie w Tokio) poszybow ai z poziom u 7000 w 1980 r. do 35 000
je st, powrocmy do argum entacji p rzedstaw ionej w ram ce 9.1. Pokazalismy i.'ini. /c pod koniec 1989 r., co oznaczaio pi^ciokrotny wzrost. W ci^gu nast^pnych dwoch lat
japonskie przedsi^biorstw a oferujq. sw oim pracownikom znaczny stopien ocnrunv '•variosc indeksu spadala, by pod koniec 1992 r. wyniesc 16 000, N astepne dziesi^cio-
za tru d n ie n ia . W okresach nizszej p ro d u k cji przedsi^biorstwa te utrzymu;:.t swoich lccic byio okresem dalszych spadkow - najnizszy poziom , 7000, odnotow any zostai
pracownikow, co oznacza ze wplyw spadku produkcji n a poziom bezrobocia jesi mo- " ?('03 r. W o k resie pozniejszym indeks odzyskai c z ^ c io w o wczesniejsz^. w artosc
w ielki. C hociaz wiqc dane dotycz^ce b ezrobocia nie uiegiy znacznem u po}'.'.>!'szcmii -v\- poiowie 2007 r. osi^gn^i 15 000 punktow , co wci^z stanow iio je d n a k m niej niz
- nie oznacza to jednak, ze gospodarka jap o n sk a znajduje si^ w dobrej koncycji, poiow^ wartosci z 1989 r.
Spojrzmy wreszcie n a wysokosc inflacji. Niska sto p a w zrostu produkcji >.acu *»>- 'Haczego indeks N ik k ei ta k b a rd z o w zrosi w la tac h 80.? D laczego na pocz^tku
sokie (jak na Japoni^) bezrobocie doprow adzily do stopniow ego spadku iniU-.cp. 0(J n;ist(jpnej dekady m iai m iejsce tak drastyczny spadek tego indeksu? Przypomnijmy,
1995 r. pojawiia sitj deflacja, czyli ujem na stopa infiacji - cos, czego nie obsenvow iino '-•i w rozdziale 15 podaiism y dwa powody, dla ktorych cena akcji m oze wzrosn^c.
w krajach nalezc|cych do O E C D od zakonczenia W ieikiego Kryzysu,
D ane przedstaw ione w tabeli 22,4 sklaniajq. do zadania szeregu pytah. Co siaio siu. * Pierwszym byta zm iana wartosci fundam entalnej akcji, k to ra m ogiaby byc pochod-
przyczyng. zastoju gospodarki japonskiej? D iaczego trw ai on tak diugo? Czy poiuvKd ■ «t np. zmiany biezqcego lub oczekiwanego poziom u dywidendy19. Wiedzqc, ze po-
fiskalna i monetarna zostaiy zle uzyte, czy tez okazaiy si§ nieskuteczne? J bI-ic czyn- sad an ie akcji wicjze si^ z otrzymywaniem wyzszych dyw idend w okresie biez^cym
niki odpowiadaj^ za pojawiaj^ce si§ ozywienie? Pytania te podejmiemy w n ;riicjsz) m
podrozdziaie. ■ / rozdzialu 15: przy nieobecnosci banki spekulacyjnej cena akcji ro w n a je s t oczekiw anej war-
ie-zgcej przysziych dyw idend.
734 Rozszerzenia. Zjavviska patologic; Rozdziat 22, Depresje i zastoje 735

lub przyszfym, inwestorzy Sc| cliejtni zaplacic za akcj^ wyzsz^ cen^. W konsekwen Bez w zgl^du n a to, czym bylo spow odow ane za lam an ie si$ cen akcji, wywario
jej cena rosnie, ono znaczny wpiyw n.a poziom wydatkow, a w konsekw encji n a poziom produkeji20.
• Drugim byio wyst^pienie banki spekulacyjnej. Inwestorzy kupuja wysoko wycen W tabeli 22.4 ukazano dane dotycz^ce stopy wzrostu PKB, wydatkow konsumpcyjnych
ne akcje, oczekujqc, ze ich cena w przyszlosci b^dzie jeszcze wyzsza. i inwestycyjnych w iatach 1988-1993. Inwestycje, bardzo wysokie w okresie zwyzko-
wania indeksu N ikkei, zaiam aly si^. W przeciwiehstwie do W ielkiego Kryzysu, kiedy
N a ilustracji 22.11 przedstaw'iono zmiany cen akcji i dywidend w Japonii po konsum pcja znaczqco spadia po wstrz£|sach na gieidzie, w ydatki konsum pcyjne za-
Krzywa gorna ilustruje zmiany indeksu cen akcji (w spom nianego juz indeksu ^ reagowaiy siabiej. Relatyw nie wysoki poziom konsum pcji nie wystarczyi jed n ak , by
krzywa doina przedstaw ia zm iany indeksu dyw idend. D la uiatw ienia obie zr u n ik n £ | C znacznego o b n izen ia ic|cznych w ydatkow i w zrostu PK B z poziom u 6,5%-

po d d an o norm alizacji, przyjmuj^c ich w artosc rown% 1 dla 1980 r, Juz pierwsz w 1988 r. do 0,2% w 1993 r.
rzenie na iiustracj^ nasuwa oczywisty wniosek: m im o znacznego w zrostu indel
akcji w latach 80. poziom dyw idend p o zo stal niem ai niezm ieniony. N ie dow< Tabsia l i i i 3, konrui ip ji i mvupstyc]! w Japonii w lataci, : 9 8 8 - l L}03

tezy, ze wzrost indeksu Nikkei m iai c h arak ter banki spekulacyjnej: inwestorz] PKB (w %) ’''□nsumpcja (w % ) inw ec«t'rp %;
przeciez oczekiwac wzrostu poziom u dywidend w przysziosci, nawet jezeli biez dy- 6,5 5,1 15,5
widendv pozostaly niezmienione, Ilustracja sugeruje jednak, ze zmiany indeksu 1989 5,3 4,7 15,0
rniaiy znaczny kom ponent spekulacyjny, n ato m iast gwaitowny spadek cen wih-/-".: y.e 5,2 4,6 10,1
z p^kni^ciem banki. 3,4 2,9 4,3
1992 1,0 2,6 -7,1
6,4 0,2 1,4 -1 0 ,3

Vwaga: Inwestycje rozumiane jako niemieszkaniowe inwestycje sektora prywatnego w srodki trwaie.
trodfo'. OECD Economic Outlook.
5,6

Poczc|tek zasto ju g o sp o d a rk i ja p o n sk ie j nie je st, ja k w idac, ow iany tajem nic^.

Znacznie trudniej znalezc odpow iedz na pytanie o to, dlaczego zastoj ten trwai ponad
10 lat. Przeciez, zgodnie z jednym z giownych w nioskow wyci^gni^tych z W ieikiego
Kryzysu, polityka m akroekonom iczna m ogia i pow inna zostac uzyta w celu wspomo-
zenia ozywienia gospodarczego. Czy zostaia ona wykorzystana w Japonii? Jezeli tak,
dlaczego zaw iodia? Sprobujem y te ra z odpow iedziec n a te pytania.

3,2

polityki monetarnej i fiskalnej

2,4

Polityka m o n e ta rn a zostala w praw dzie w ykorzystana w Jap onii, je d n a k staio si^ to

1,6 ■zby-t pozno. S kuteczne uzycie jej n ap o tk alo problem y zw i^zane z puiapkc| piynnosci
i-deflacjc|, om ow ione w podrozdziale 2 2 .1 .
Indeks wysokosci dywidend
7‘.-. Kwestia ta przedstaw iona zostala na ilustracji 2 2 . 1 2 , ukazuj^cej nominaln% i real-
stopq procentow ^ w Japonii od 1990 r. (z tego wzgl^du, ze oczekiw ania inflacyjne
1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004
'nie-s£| obserw ow aine, re aln a stopa procentow a skonstruow ana zostaia przez odj^cie
Rok
izeczywistej - a nie oczekiw anej - stopy inflacji od nom inalnej stopy procentow ej).
Wzrostowi cen akcji w iatach 80. XX w „ a nast^pnie ich spadkowi nie towarzyszyly rownolegle zmiany wysokosci dywiden-

Uustracja 2 2 .11. Ceny akcji i dywidendy w Japonii po 1980 r. 7,7° ’Wptyw cen akcji na konsumpcj? i inwestycje om owiony zostat w rozdziaiach 16 i 17.
 736 Rozszerzenia. Z ja w is k a patol Bzdziaf 22. D epresje i zastoje 737

Wykorzystano rowniez polityk^ fiskain^. N a ilustracji 22.13 przedstawiono zmiany

przychodow z podatkow i wydatkow rzadowych jak o czsjsci PKB od 1990 r. Uporczy-
wosc zastoju gospodarczego skionita rz^d japonski do obnizenia podatkow i zwieksze-
nia wydatkow, czego skutkiem byi deficyt budzetowy na poziom ie 8 % PKB w 2003 r.
W okresie pozniejszym deficyt u d a io si^ ograniczvc, choc wcic|z pozostaw ai n a wy'-
sokiixi poziom ie. Z n acz n ^ cztjsc w zrostu w ydatkow przeznaczono n a projekty (cz^-
sto o w^tpliwej uzytecznosci) zwi^zane z pracam i pubiicznym i22. Z pu n k tu w idzenia
zwi^kszenia popytu kazdy projekt rz^dowy jest rownie dobry - w zrost wydatkow rz%
Nom inalna stopa p rocentow a d o w c h pow inien przeiozyc sitj na wyzszy poziom popytu.

40,0 —
13 4
1
#
S 3

37,5 —

, / W ydatki
# 35,0 — /

Rok
Gospodarka japonska od potowy iat 90. znaiazla si^ w puiapce ptynnosci: nominalna stopa procentowa wykazata wartosci b iis i; .i
inflacja byta ujemna. Nawet przy zerowej nominalnej stopie procentowej realna stopa procentowa pozostata dodatnia.

ilustracja 22,12, Nominalna i realna stopa procentowa w Japonii od 1990 r,

N om inalna stopa procentow a w 1990 i . byla wysoka, osi^gaj^c praw ie 8% . P :vv-

czyni! si§ do tego Bank Japonii, ktory - zaniepokojony wysokim w zrostem indoksu
N ikkei - probow ai obnizyc ceny akcji, podnosz^c stopt; procentow tj21. Przy tak v--yso-
kiej nom inalnej stopie procentow ej i inflacji wynosz£|cej 2% realna stopa p ro c e n : v.
Rok
o si^g n ^ia poziom okolo 6% . G dy w zrost p ro d u k c ji zacz^i slabn^c, B ank Jap^>nii
Wydatki rz^dowe w latach 90. XX w. wzrosty, natomiast przychody spadly. Prowadziio to do wzrostu deficytu budzetowego.
rozpoczc|i proces obnizania nom inalnej stopy procentow ej. Czynil to je d n a k bardzo
powoli; w 1996 r., gdy nom inalna stopa procentow a spadia ponizej 1%, w w ynikt dlu- Hustracja 22.13, W ydatki i przychody rzqdu Japonii jw % PKB) od 1990 r.
gotrw alego siabego wzrostu produkcji w gospodarce pojaw ila sie; deflacja. Oznacvalo
to, ze re a ln a stopa procentow a byia wyzsza od stopy nom inalnej. O d poiowy lai 90. Czy tak si^ stalo? E konom isci badaj^cy przypadek Jap o n ii udzielaj^ odpow iedzi
Ja p o n ia znalazia sie w puiapce piynnosci. N o m in aln a kro tk o term in o w a sto p a pro- twierdz£|cej, zaznaczaj^c jednak, ze reakcja rz^du byia niewystarczaj^ca, by zwi^kszyc
centow a byta bardzo biiska zeru. W tym sam ym okresie poziom bezrobocia pozostai l^czne wydatki i produkcj^. M ozna uj^c to inaczej: gdyby wydatki rz£|dowe nie wzrosiy,
wysoki, co doprow adzilo do deflacji i dodatniej realnej stopy procentow ej. .produkcja obnizylaby si^ jeszcze bardziej. Czy rz^d japonski m ogi zrobic cos wi^cej?
P raw dopodobnie nie. W ysoki poziom w ydatkow i niskie p o d atk i doprow adziiy do

21 C en a akcji zalezy (w sposob d o d a tn i) od biez^cych i oczekiwanych przyszlych dywidenci cra/ 22 Z godnie z kr^z^cym p o Japonii dow cipem , zanim g o sp o d ark a w ejdzie w okres ozywienia, caia
(w sposob ujem ny) od biezacych i oczekiw anych przysziych sto p procentow ych. linia brzegow a wysp japofiskich zo stanie pokryta cem entem .
 738 Rozszerzenia. Z ja w is k a patolog

akum ulacji deficytow budzetowych w form ie rosn£|cego paiistwowego dlugu pub' z zastoju. W 2003 r. nowy prezes B anku Japonii postanow ii posiuchac tych rad. Ogio-
nego. Stosunek panstwow ego diugu publicznego do PK B wzrosi z 13% w 1991 r ,gj{ ze Bank Japonii bedzie utrzymywai nom inalna stop^ procentow^ na poziom ie bli-
90% w 2006 r. Bliskie zeru oprocentowanie obiigacji skarbow ych oznacza, ze k ■gjfjm zeni do czasu, gdy pojawi^ si^ silne oznaki trwaiej inflacji. Podobnie jak w 1933 r.
obsiugi zadiuzem a jest niski. Gdyby jed n a k oprocentow anie to wzrosio w przyszic w Stanach Z jednoczonych, w ypowiedz ta zostaia z in terp reto w an a jak o swiadectwo
obsiuga zadiuzenia staiaby siq znacznym obci^zeniem budzetu23. Bardziej ekspan 1 zmiany reziniu poiityki m onetarnej i - jak sicg wydaje - w piyn^ia w znacznym stopniu
na polityka fiskalna doprow adziiaby do jeszcze w i^kszego zadiuzenia - sw iadon na zmianc oczekiwan inflacyjnych. Cltoc biez^ca stopa inflacji wciqz jest ujem na, ocze-
tego zagrozenia rosia wsrod czlonkow japonskiego rzqdu, w miar? jak zastoj gos..;o- kiwania, ze w przysziosci btjdzie ona dodatnia, wpiyn^iy na spadek dlugoterm inowych
darki przedluzai si^. reainych stop procentowych. Czynnik ten byi praw dopodobnie jed m | z przyczyn silne-
go wzrostu wydatkow inwestycyjnych po 2003 r.

Japohskie ozywienie Naprawa system u bankowego

Produkcja po 2003 r. rosnie szybciej - wicjkszosc ekonom istow prognozuje, ze ozy W latach 90. X X w. okazaio siq, ze system bankow y w Japonii jest zagrozony. W wy-
nie bedzie trwac nadal. Sklania to do postaw ienia ostatniego z pvtan: jakie czyn .~:;Ki niku spadku popytu kondycja wielu przedsi^biorstw byia bardzo siaba i wieie bankow
o d p o w ia d a j'4 za pojawienie sitj ozywienia? W ydaje sie, ze m ozna wskazac na miaio do czynienia z coraz wi^ksz£j iiczbt| zlych kredytow, czyii takich, ktorych kre-
podstaw ow e czynniki. dytobiorcy nie byli w stanie splacic (zagadnieniu tem u posw i^cona jest ram ka 22.1).
' Liczne „zle przedsi^biorstw a” - przedsi^biorstw a, k to re przynosiiy straty i powinny
zostac zam kni^te - wci^z byiy finansow ane przez banki i dzi^ki tem u mogiy kontynu-
Zmiana rezimu polityki monetarnej owac dziaiainosc. W zwi^zku z tym, ze znaczn^ cz^sc finansow ania banki kierow aiy
do przedsi^biorstw siabszych, „dobre przedsie;biorstwa” - z perspektyw am i szybkiego
W dziwnym swiecie puiapki piynnosci wyzszy oczekiwany poziorn inflacji jest cz1 rozwoju i z dobrym i p ro je k tam i inw estycyjnymi - nie mogly uzyskac finansow ania,
dobrym . Przy zerowej nom inainej stopie procentow ej wyzszy oczekiwany poziom !iv- a zatem nie mogiy inwestowac. W skrocie m ozna pow iedziec, ze zie kredyty jeszcze
flacji oznacza, ze nizsza jest realna stopa procentow a. Nizsza realna stopa pro cer : bardziej zmniejszyiy w artosc inwestycji, a co za tym idzie - wielkosc i^cznego popytu.
wa pobu d za wydatld. Wyzszy poziom w ydatkow prow adzi zas do wyzszej produ..kcji UtrzymujEic mniej produktyw ne przedsi^biorstw a n a powierzchni, kredyty te przyczy-
i nizszego bezrobocia. niiy sicj row niez do zm niejszenia i^cznej podazy.
O znacza to, ze naw et w przypadku, gdy nom inalna stopa procentow a row na ;e s t
zeru i nie moze byc dalej obnizana, bank centralny jest w stanie obnizyc reain^ stopc
procentowq., oddziaiuj£|c na oczekiw ania inflacyjne. Cei ten m oze nie byc iatwy do

Ramica 22,1
osi£|gniqcia: przypuscmy, ze bank centralny ogiasza cel inflacyjny, czyli stop^ inflacji. Problemy systemu bankowego w Japonii
ktor£| b^dzie chciai osi£|gnqc w ci£|gu kilku lat. Jezeli podm ioty uw ierz^ w deklara-
cj(j b an k u centralnego, oczekiwany poziom inflacji rzeczywiscie wzrosnie, co pomoze Podobnie jak w S tanach Z jednoczonych w okresie W ielkiego Kryzysu, silny spadek
g o sp o d arce wyjsc z recesji. Jezeli je d n a k iudzie nie uw ierz^ bankow i ce n traln en ’u. produkcji w Jap o n ii n a pocz^tku iat 90. X X w. sprawii, ze w iele przedsi^biorstw nie
b(jd£| oczekiw ac deflacji i - p o d obnie ja k p o p rzed n im przypadku - ich oczekiwania mogio spiacic zaci£|gni^tych kredytow.
si§ speiniq24. Sytuacj^ pogorszyiy dwa czynniki.
Z tego pow odu w drugiej poiowie lat 90. wielu ekonom istow sugerow aio, ze Bank Po pierwsze, w latach 80. banki straciiy najlepszych kredytobiorcow - duze japon-
Japonii pow inien sie skupic na podniesieniu oczekiwanej stopy inflacji. W najgorszym skie przedsi^biorstw a. P rzedsi^biorstw a te coraz cz^sciej zacz^iy finansow ac swoj£|
w ypadku dziaiania te mogiy zawiesc; w najlepszym - mogiy wyprowadzic gospodarkc dziaiainosc em isj^ obligacji (a nie, jak m iaio to m iejsce wczesniej, za pomoccj. kredy-
tow). Banki zm uszone zostaiy do udzieiania kredytow podm iotom bardziej ryzykow-
nym; c z q s c z nich stracilaby w ypiacalnosc naw et w tedy, gdyby zastoj gospodarki nie
2-’ Przy stopie procentow ej row nej 1% rocznie koszt obsiugi zadfuzenia wynosz<|cego 90% PK.B
wynosi 0,9% PKB rocznie. Przy stopie procentow ej rownej 6% roczne odsetki wynoszqjuz 5,4%' PKB. nastapii.
”4 P od o b n e rozwazania, poswifjcone kosztom dezinflacji, przeprowadzilismy w rozdziale 9. Po- Po drugie, co czyniio sytuacj^ jeszcze trudniejsz^, wiele przedsi^biorstw wykorzy-
wiedzielismy tam , ze gdyby w iarygodny b an k centralny p rzek o n ai podm ioty, ze inflacja bedzie niska, staio posiadane grunty jako zabezpieczenie kredytow („zabezpieczenie” jest rodzajem
m ogibv osi^gnqc ten niski poziom inflacji bez posw i^cania znacznej ilosci produkcji. ■'
740 Rozszerzenia, Zjawiska p jzia! 22. Depresje i zastoje 741

aktywa, ktdre kredytobiorca zobowicjzuje si^ przekazac kredytodawcy, gdyby normalnej dziaialnosci. To prawda, pozycza nowe srodki dla ratowania straconych;
nie zostai splacony). Podobnie do cen akcji, na pocz^tku lat 90. ceny gruntow; czyniac to, zyskuje jed n ak na czasie i m oze, przjmajmniej na pew ien okres, utrzy-
si^, w re z u ltad e czego zatamata sie rowniez wartosc zabezpieczenia kredyto mac sie na stanowisku.
W czasie Wielkiego Kryzysu ,,zte kredytv” doprowadziiy do serii bankructw W t<5 giy mogtt_ zostac wci<|gni§ci rowniez wiasciciele banku. Jezeii ban k zostanie
runu na banki (por, ramk^ 4,3). Jedna z lekcji wyci£|gnieta z doswiadczen Wie teraz zamknisjty, straca wszystko (gdyz wartosc netto rownajest zeru), Jezeli zatem
Kryzysu mowiia, ze w celu zapo b ieg n iecia runow i na banki rzqd pow inien z istnieje chocby najm niejsza szansa na polepszenie sisj sytuacji przedsi^biorstw a
nie gwarancj^ depozytow. F ed eralne gw arancje depozytow w prow adzono w i na tyle, ze b^dzie w stanie spiacic kredyt, w iasciciele m aja szans^ na osi^gniecie
w S tanach Zjednoczonych; niedlugo pozniej p o d o b n e systemy staiy siq stand; dodatniej w artosci netto (zachowanie to jest okresiane jako „gra o w skrzeszenie”).
w wiekszosci pozostaiych krajow, z Japoni^ wi^cznie. Oznacza to, ze naw et w sytuacji, gdy szansa przedsitjbiorstw a na splatcj zobowi^za-
G w arancje depozytow rozw iazujtyeden probiem ; eliniinuja ryzyko runu na nia, jest znikom a, bank m oze kontynuow ac jego kredytow anie.
R ozw iazanie to wywoiuje jed n ak inne problem y, ktore ujawnily si^ w iatach 90 W lascieiele depozytow nie interesuj^ si^ zachow aniem banku; ich gw arantow ane
ponii. Aby zrozumiec nature tych problemow, przyjrzyjrny sie bankowi, ktorego wkiady sq. bezpieczne bez wzgl^du na to, jakcj polityk^ prow'adzi bank. Naw et nad-
przedstawiony zostai na ilustracji 1. zor bankowy (jezeli istnieje) praw dopodobnie wolaiby przym kn^c oko; stwierdze-
nie istnienia ziych kredytow i to, ze ban k musi zostac zamknitjty, mogioby odbic
si^ niekorzystnie na samyrn nadzorze, Lepiej poczekac.
A k ty w a P asyw a

Depozyty (50 doL) Opisane powyzej m echanizm y sprawiq., ze najpraw dopodobniej przedsi^biorstw o
W artosc netto (50 dol,}
;■ izie m ogio rolowac zadiuzenie, byc m oze banki zwiekszq iiczb^ kredytow udzie-
■" ych stabym przedsiejbiorstwom (kosztem przedsisjbiorstw lepszych). Uptyw czasu
Ilustracja 1, Bilans banku
•■awi, ze problem „ziych kredytow ” b^dzie sifj nasilat.
D oktadnie to stato si^ w Japonii w latach 90. D o 1993 r. japonskie banki nie ujaw-
• Po stronie aktywow bank m a zapisany kredyt o w artosci 100 dol. maty zadnych danych dotycz^cych „ztych kredytow ”. Pocziiwszy od 1993 r. niech^tnie
• Po stronie pasywow' m a 50 dol. depozytow. P'-/)'zna-"'aty sie; do obecnosci „ztych kredytow” w ich bilansach. L^czna wartosd takich
• Wartosc netto banku - wartosc aktywow pom niejszona o w artosc pasywow - wy- k i„ d y ro (z g to s z o n y c h przez banki) stopniow o rosta, z 12 b ln jenow w 1993 r., do
nosi zatem 100 dol. - 50 dol. = 50 dol. bh« , 1998 r. i 44 bln w 2001 r. N aw et te kwoty sty'ednak silnie zanizone; szacunki
O eC D c ia 2001 r. podaty kwot^ ponaddw ukrotnie wyzszq. od zgtoszonej przez banki.
(Zwrocmy uwag^ na dwie roznice mie;dzy tym biiansem a bilansem banku opisv- Od !eg- >czasu nast^pit postep, giowne banki sj% zdrowsze, a Jap o n ia powoli zajmuje
wanym w rozdziaie 4. Po pierwsze, ten bilans pomija wartosc rezerw . Byty one \vazne s!'t prol lem am i sek to ra bankow ego.
w rozum ow aniu przeprow adzanym w rozdziale 4, tutaj m ozem y je pomin^c. Po dru-
gie, w rozdziale 4 zatozylismy, ze aktywa row ne sej. co do w artosci pasywom - irnymi
siowy, zaiozylismy, ze wartosc n etto wynosi zero. W rzeczywistosci wartosc nett-a jest
przew aznie dodatnia - fakt ten jest dla nas wazny). im przypadku praw idtow a polityka jest oczywista: banki, ktore udzielity zbyt
Przypuscmy teraz, ze po stronie aktywow m am y „ziy k re d y t” : przedsi^biorstwo. v-elkiej liczby „ziych kredytow”, nalezy poddac restrukturyzacji lub zamkn^c. Nie-
k to re go zaci^gn^to, nie jest w stanie go sptacic. Co stanie si^ w takiej sytuacji? ctaca'ne przedsitjbiorstw a nalezy postaw ic przed takim samym w yborem . Srodki
le oozr, Jajci osicjgnac dwa cele. Po pierwsze, pozw ataja na wyelim inow anie stabych
• W artosc kredytu wyniesie w tedy zero; b a n k pow inien spisac go n a straty. Bank p ^eds^l.iorstw , co prow adzi - w m iar^ jak SEj. one w ypierane przez bardziej produk-
wci^z jest dluzny 50 dol. (depozyty), ktorych nie m oze spiacic. W artosc depozytow Uv'ne pnedsi^biorstw a - do wyzszej produktywnosci i wyzszego naturalnego poziom u
pow inna zostac pokryta z systemu gwarancji depozytow, natom iast bank powinien p'odukcii, Po drugie, srodki te um ozliwiaj^ przedsi^biorstw om z dobrym i projektam i
zostac zamkni^ty. iri\ 'est; t .jnymi zdobycie funduszy; prowadz^c do w zrostu wydatkow inwestycyjnych,
® Sytuacja ta praw dopodobnie nie nast^pi, A by utrzym ac swojq posad^, menedzer ? k a p i popyt i produkcj^.
b anku moze udawac, ze nic zlego siq nie staio, a kredyt jest wci^z „dobrym kredy- Jasn je st jednak, ze zastosow anie takich d ziaiah je st b a rd z o ryzykow ne poii-
te m ”. Byc m oze zdecyduje si^ on naw et udzielic przedsi^biorstw u nowego kredytu -zm . lestrukturyzacja albo zamkni^cie przedsiebiorstw czy bankow prow adzi do
na splat^ starszych zobowi^zari. M en e d ze r m oze w ten sposob stworzyc pozoiy d t, o pracow nikow - sytuacji bardzo niekorzystnej z pu n k tu w idzenia politykow
742 Rozszerzenia. Z ja w is k a pa ziai 22, Depresje i zastoje 743

(szczegolnie, je ie li gospodarka doswiacicza w ysokiego bezrobocia). Z tego j ;iki Kryzys w Stanach Zjednoczonych.
w Ja p o n ii w latacfa 90. podjijto niew iele srodkow , by rozw iqzac problem y b
Stopa bezrobocia w zrosia z 3,2% w 1929 r. do 24,9% w 1933 r.
Wcic|z finansowaty one siabe przedsi^biorstw a a odsetek ,,zlych kredytow ’ rc
Pierwotntj. przyczyna tego w zrostu bezrobocia byi potezny negatywny szok popy-
m niej jed n ak od 2002 r. rz<|d zacz^i wywierac n a banki naciski m aj^ce na celu
towy, spowodowany zaiam aniem gieidy w 1929 r. i wynikajEjcym. z niego w zrostem
czenie ..ziych kredytow ’. Naciski te doprow adzity do tego, ze banki zacz^iy wy
niepewnosci w gospodarce.
n a przedsi^biorstw ach restrukturyzacje iub zainkniecie. O d setek „ziych kre
rlrutkiem wysokiego bezrobocia byia deflacja, k tora wyst^piia w latach 1929-1933.
zaczai si^ zmniejszac, finansowanie lepszych przedsi^biorstw popraw iio sitj, (
Korzystny wpiyw spadku poziom u cen na re aln a stop^ pro cen to w ^ zostal zneu-
ten jest jed n ^ z przyczyn w zrostu w j'datkow inwestycyjnych po 2003 r.
tralizowany przez niem al rowny co do w artosci spadek podazy pieniqdza w ujeciu
W ozyw ieniu gosp o d ark i jap o n sk iej p o m a g ajq row niez in n e czynniki.
nominalnym. O bnizenie nom inainej podcizy pieni^dza wynikaio ze w zrostu liczby
w zrost produkcji w pozostaiej cz^sci Azji, zwiaszcza w Chinach, doprow adzii i
Dankrutuj^cych bankow i spadku m noznika kreacji pieni^dza. Giownym skutkiem
kiego wzrostu eksportu Japonii. Nawet gdyby ten wzrost eksportu nie nastqpii,
deflacji byi siiny wzrost realnej stopy procentow ej, prowadz^cy do dalszego spadku
rezim u polityki m onetarnej, poi^czona z naprawq. systemu bankowego, prawdc^;;k:.r>
Dopytu i produkcji.
nie doprow adzilaby do w zrostu w ydatkow krajow ych w stopniu, ktdry za p e
PoczJ|tek ozywienia przypadi na 1933 r. Srednia stopa w zrostu produkcji w latach
utrzym anie w zrostu produkcji w przysziosci. Z tej w iasnie przyczyny dzisiaj
1933-1941 w ynosiia 7,7% rocznie. S topa b ezrobocia spadia, ale w 1941 r. wciqz
iiczba ekonom istow niz kiedykoiwiek po 1990 r., optym istycznie ocenia pers]
wynosita je d n a k 9,9% . W przeciw ienstw ie do przew idyw an opartych na analizie
w zrostu gospodarczego w Japonii.
krzywej Phillipsa, m im o wcicjz wysokiego bezrobocia w 1934 r. pojawiia siq inflacja.
Z pocz^tkiem ozywienia zwicjzanych jest wiele pytan. Z pewnosciji m ozna jednak
jow iedziec, ze wysoki poziom w zrostu podazy p ieni^dza w uj^ciu nom inalnym ,
3rowadz£|c do wysokiego w zrostu podazy pieni^dza w uj^ciu realnym , byl waznym
Podsumowanie
:zynnikiem sprzyjaj^cym pojaw ieniu sitj ozywienia.

• W czasie recesji inflacja zazwyczaj ob n iza si(j. Przy d aeej stopie wzrost-.i nom i- : toj gospodarki japonskiej.
nalnej podazy pieni^dza spadek inflacji prow adzi do podniesienia stopy A^rasiu
Po dlugim okresie w ysokiego w zrostu jap o n sk a gosp o d ark a po 1992 r. znacznie
realnej podazy pieni^dza, spaciku nom inalnej stopy procentow ej i pow rotu do na-
spowolnila. Ten okres niskiej stopy w zrostu produkcji okreslany jest jak o zastoj
turalnego poziom u produkcji.
gospodarki japohskiej.
• M echanizm dostosowawczy m oze zaw iesc, jezeli spadek inflacji do p ro w ad /i do
Zastoj spow odow any zostal zaiam aniem cen akcji na japohskiej gieldzie pod ko-
w zrostu realnej stopy procentow ej. G dy sp ad ek oczekiw anej stopy infL'.Cji jesi
aiec lat 80. Skutkiem tego zalam ania byi spadek w ydatkow inwestycyjnych oraz,
wi^kszy od spadku nom inalnej stopy p rocentow ej, rea in a stopa procentc/wa ro-
co za tym idzie, spadek produkcji.
snie. Poziom wydatkow uzalezniony jest od realnej stopy procentow ej: jej wyrosl
W latach 90. stara n o si^ wykorzystac polityk^ m o n e ta rn i| do stym ulow ania pro-
prow adzi do daiszej redukcji produkcji.
iukcji. Jap o n ia znalazla si$ je d n a k w puiapce plynnosci przy nom inalnej stopie
8 Polityka m on etarn a m oze zostac w ykorzystana do stym ulow ania produkcj? pr/xz
procentowej bliskiej zeru. Deflacja, ktora pojawiia si§ w tym okresie w gospodarce
obnizanie nom inainej stopy procentow ej. N ie m ozna jed n a k ustaiic nommalncj
[apohskiej, spraw iia, ze realna stopa procentow a pozostala dodatnia.
stopy procentow ej ponizej zera. Gdy polityka m onetarna trafia na barier^ zerowe ■
Rowniez za pom occ| poiityki fiskalnej pro b o w an o w latach 90. doprow adzic do
go poziom u stop procentow ych, mowi si^, ze gospodarka znajduje si^ w pulapce
zwi^kszenia p rodukcji. D lug publiczny w zrosi je d n a k do 90% PKB, co skionito
piynnosci.
japonski rz^d do zaniechania dalszych dziaian.
• Poic).czenie deflacji i puiapki piynnosci m oze przem ienic recesj^ w kryzys luij zastoj
Od 2003 r. sto p a w zrostu p ro d u k cji je st d o d a tn ia - w ydaje si<?, ze gosp o d ark a
gospodarczy. Przy zerowej nom inalnej stopie procentow ej w ystqpienie w gospo-
japonska zastoj m a juz za sob^. Czynnikam i odpow iedziainym i za pojaw ienie si^
darce deflacji oznacza, ze reain a stopa procentow a je st do d atn ia i m oze oyc zbyi
ozywienia ssp zm iana rezim u polityki p ienieinej, popraw a sytuacji systemu banko-
wysoka, by zwiekszyc poziom wydatkow i produkcji. Produkcja moze zatero w daj-
vego i silny w zrost eksportu.
szym ci^gu spadac, co b^dzie pow odow aio jeszcze wyzsz^ deflacj^ itd.
744 Rozszerzenia. Z ja w is k a patoloi R o zd ziat 22. D epresje i zastoje 745

Rozwazmy aastepnti rade dotyczaca polityki: „ze wzgl^du na to, ze gospodar-

Najwazniejsze terminy
ka zawsze sarna pow raca do naturalnego poziom u produkcji, Fed nie musi
• Kryzys 711 przejmowac sie recesjami". Czy odpow iedzi w punktach a -c potwierdzaj^ to
zdanie?
• Z astoj 711
• P uiapka plynnosci 718 3. Polityka m o n etarn a i fiskaina.
• N o w y ta d 729
• A dm inistracja.do spraw U zdrow ienia G ospodarki N arodow ej 729 Rozwazmy gospodark^ operujcicq. ponizej norm alnego p o z io m u produk-
• U staw a o uzdrowieniu krajowego przem ystu 730 cji, z nom inaln^. stopa p ro cen to w a blisk^ zeru. P rzedstaw cie ja n a wykresie
IS -L M .
W jaki sposob gospodarki powracaj^ zazwyczaj do norm alnego poziom u pro-
dukcji? (Q dniesm y sitj do odpow iedzi na pytanie 2b). Czy ten m echanizm do-
Pytania i problemy stosowawczy zadziaia w przypadku nom inalnej stopy procentow ej na poziomie
zerowym?
Szybki sprawdzian
!.:, Przypuscmy, ze bank centralny clice wykorzystac polityksj monetarnq, do przy-
w rocenia w gospodarce norm ainego poziom u produkcji. Czy m oze to uczynic,
1. Korzystaj^c z informacji zawartych w tym rozdziale, zaznaczcie kazde z ponizs jezeli nom inalna stopa procentow a row na jest zeru? Przedstaw cie odpow iedz
stwierdzefi jako prawdziwe, falszywe lub niepew ne. U zasadnijcie swoj wyboi na wykresie IS -L M .
Czy, w zasadzie, polityka fiskalna m oze zostac uzyta do przywrocenia w go-
a. Ceny akcji zatamaiy si^ w 1929 r., gdyz inwestorzy uswiadomili sobie, ze zb spodarce norm alnego poziom u produkcji przy zerowej nom inalnej stopie pro-
si^ W ielki Kryzys. centow ej? Jezeli tak, w jaki sposob odpow iednia polityka banku centralnego
b. Fed mog! uczynic wi^cej, by zapobiec W ielkiem u Kryzysowi, iub przynajn ■ wpiynie na produkcj^? Jezeli nie - diaczego?
by ograniczyc jego skaitj. R ozw azrny nast^puj^c^ ra d e odn osn ie do p o lity k i m o n e ta rn e j: „Fed je st
c. S padek stopy bezrobocia tium aczy, dlaczego okres deflacji zakonczyt si' ■ w stanie utrzym yw ac gospodark^ na n atu raln y m poziom ie produkcji. Rztjd
pewnym etapie W ielkiego Kryzysu. nie pow inien z ate m nigdy stosow ac poiityki fiskalnej w celu stym ulow ania
d. Zastoj gospodarczy w Japonii spowodowany zostai gwaitownym spadkiem ■i gospodarki”. Czy powyzsza rad a znajduje p o tw ierd zen ie w odpow iedziach
akcji pod koniec iat 80. X X w. w punktach a -d ?
e. Japonski bank centralny moze przyspieszyc ozywienie gospodarki, utrzymujac
inflacje na niskim poziom ie.
Do namysfu
2. Aktyw na polityka m onetarna.

a. Wyobrazmy sobie gospodarkq z produkcjij. ponizej po zio m u naturalne-iu. . 4. D iugoterm inow e bezrobocie a stopa naturalna.
W jaki sposob bank centralny m oze sprawic, wykorzystuj^c polityke monet;i:- Przyjmijmy, ze rnarza wynosi 5% . Proces ustalania cen jest dany przez rownanie:
n% ze gospodarka powroci do naturalnego poziom u produkcji? W jaki sposob W 1
m ozna przedstawic odpow iedz na to pytanie za pom oc^ m odelu IS - L M ? P (1 +0,05)
b. Przypuscmy znowu, ze pro d u k cja znajduje si(j ponizej poziom u naturalnc-go.
je d n a k tym razem ban k c e n tra ln y nie zm ien ia swojej polityki m.onetar;:ej- Przyjmijmy nastqpnie, ze piace ustalane st| w ediug wzoru:
W jaki sposob gospodarka m oze wrocic do norm alnego poziom u produkcji?
— ■= l - ( u s + 0,SuL),
Jak przedstaw ic to dostosow anie za pomoc<| wykresu I S - L M ?
c. Powrocmy jeszcze do punktu b. Jaki wplyw n a oczekiwany poziom inflacji bc-
dzie m ial brak reakcji ze strooy b an k u centralnego? W jaki sposob ta zmiana : gdzie u s oraz w; oznaczaj^ krotkookresow^ i diugookresow a stop^ bezrobocia.
oczekiwanego poziom u inflacji wptynie na m odel IS - L M l Czy produkcja prze- v M6wic|c dokiadniej, u s oznacza liczb^ krotkookresowych bezrobotnych podzielonq
siinie siej biizej naturalnego poziom u? . przez sit<j robocz^, natom iast u L oznacza iiczbe diugookresow ych bezrobotnych
podzieiona przez siie roboczjp
746 Rozszerzenia. Zjawiska pa lozdziat 22. D epresje i zastoje 747

Przyjmijmy, ze u; = |3u, natoiniast u s = (1 — j5)u, gdzie u oznacza l^czi jo dalszych przemyslen

bezrobocia, natom iast:
6. Przysztosc Japonii.
0 < p < 1.
vv rozdziale 15 pokazalism y, ze krzywa ren to w n o sci je st nachylona d o d a tn io
a. Ktory rodzaj bezrobocia - krotkookresow e czy diugookresowe - wywie: em nie), gdy uczestnicy rynkow finansow ych oczekuj^, ze kro tk o term in o w e
szy wplyw na poziom plac zgodnie z row naniem przedstaw iaj^cym ir stopy procentow e w zrosnq (spadiicj.). Przejdzm y na strone internetowq. magazy-
piac? Czy odpow iedz wydaje siq sensow na? D laczego? nu „The E conom ist” (www.economist.com). Znajdzm y cz^sc posw i^conq rynkom
b. W yprowadzmy n a tu ra ln ^ sto p ^ bezrobocia [Wskazowka. Nalezy pods: ■ arkets& D ata): w punkcie „Econom ic and Financial In d icato rs” m ozemy uzy-
= fiu, oraz us = (1 — p)u w rownaniu opisuj^cym wyznaczanie plac, N f :. .uvJna skac dane dotycz^ce trzym iesiecznej, dw uletniej i dziesi^cioletniej stopy procen-
stopa bezrobocia b^dzie uzalezniona od w artosci j3J, towej w Japonii.
c. Obliczmy naturaln^ stop^ bezrobocia w przypadkach, gdy P = 0.0; p ■
= 0 ,8 . Sk^d bior^. si^ roznice? a. Jak a jest wysokosc trzym iesi^cznej stopy procentow ej w Jap o n ii? Czy wciaz
jest ona bliska zeru? Ile wynosi dw uletnia stopa procentow a w Japonii? Czy
5. B ezrobocie dlugookresow e ainflacja. roznica w wysokosci tych stop procentow ych oznacza, ze zdaniem uczestnikow
Przypomnijmy row nanie (8.10): rynkow finansowych Japonia wydostanie si§ w niedalekiej przysztosci z pulapki
ptynnosci?
nt — = —a(« - u .j. b. Porow najm y teraz dziesi^cioletnic| stop^ procentow ^ ze stop^ trzymiesi^czn^.
a. Zinterpretujcie powyzsze rownanie. D laczego, przy danej inflacji w pi-y.c-s/.io- Czy roznica w wysokosci tych stop procentow ych oznacza, ze w edtug uczest-
sci, wyzsze bezrobocie prow adzi do nizszej inflacji? Przedstawcie rownanic nikow rynkow finansow ych Ja p o n ia w cii|gu 10 lat w ydostanie sitj z putapki
ptynnosci?
(8.10) na wykresie (ze stop^ inflacji na osi pionowej i stop^ bezroboci:. r o s i
poziom ej). c. Przyjrzyjmy sie najnow szym danym dotycz^cym inflacji i w zrostu produkcji
b. Zapiszmy tjjczn^. stopcj; bezrobocia (u) jako u = u + u L (sym bole se| zdcfirJo- w Jap o n ii (d o st^ p n e p o d naglow kiem „ O u tp u t, Prices and W ages” na stro-
w ane tak sam o ja k w pytanin 4). Korzystaj^c z tych definicji, podstav-cie u. nie „The E co n o m ist”), a takze prognozow anym w artosciom tych zm iennych
w row naniu ( 8 .10 ). w przysztosci. Czy z danych tych wynika, ze Jap o n ia niedtugo w ydostanie si^
z putapki ptynnosci?
c. Przyjmijmy teraz, ze poziom dlugookresowego bezrobocia nie oddzia'n'.je na
zmiany ptac. W jaki sposob rownanie (8.10) pow inno zostac zmodyfikowane. d. Przyjrzyjmy si^ danym dla innych krajow . Rozwazm y gospodarki rozw ini^te
aby uwzgl^dniato tq zm ian^? i rozw ijaj^ce siq. Czy w ktorym s z krajow w yst^puje (lub p ro gnozuje si^, ze
d. Zaiozmy, podobnie ja k w zadaniu 4b, ze m = p u , oraz u s = (1 - p)u. Pod- wyst^pi) b ard zo niska albo ujem na inflacja? Jezeli tak, spojrzm y n a krotko-
stawmy odpowiednie wyrazenia do zm odyfikow anego w cz^sci 5c r6v«aunia. term inow e stopy procentow e i stoptj wzrostu produkcji w tych gospodarkach.
Czy s£| one bliskie putapki piynnosci?
aby uzyskac zaleznosc mi^dzy zm ianam i infiacji a stopq bezrobocia (ut). Przcd-
stawcie odpowiedz na wykresie (jak w punkcie 5a.).
e. Przyjmijmy, ze odsetek bezrobotnych diugookresow o w l^cznej liczbie bezro-
botnych zwi^ksza siq (P rosnie). Jak zm ieni si^ linia w ykreslona w punkcic u?
f. Przypatrzmy si§ linii uzyskanej w punkcie e. Przypuscmy, ze politycy clici-i oh- Bteratura uzupetniajqca
nizyc inflacj^ (a zatem , ze poz^dana zm iana inflacji je st ujem na). Zato.irny. zc
odsetek bezrobotnych dlugookresow o rosnie. W jald sposob zm iana ta wpiynie ;• O W ielkim Kryzysie: L ester C handler, A m erica ’s Greatest Depression, H a rp e r &
na poziom stopy bezrobocia potrzebny do osi^gni^cia danej redukcji miiacji? ? Row, New York 1970, przedstaw ia podstaw owe dane. Podobnie John A. G arraty,
Czy koszt dezinflacji wzrosnie, czy m oze spadnie? V The Great Depression, H a rc o u rt B race Jovanovich, New York 1986.
g. Przyjmijmy teraz, ze poiitycy obaw iaji| sisj dezinflacji i m aj^ nadziej^ na 10 , ze * Peter Temin, D idM onetary Forces Gause the Great Depression?, W.W. N orton, New
inflacja wzrosnie. Czy w zrost o d se tk a bezrobotnych dtugoterminowo :>prawi. -.. York 1976, posw i^cona jest w szczegolnosci zagadnieniom m akroekonom icznym ,
ze wzrost inflacji b^dzie mniejszy (wi^kszy)? W jaki sposob nasza analiza nu)A- :. podobnie jak artykuty z sympozjum poswi^conego W ielkiem u Kryzysowi w tetnim
pom oc w zrozum ieniu ozywienia, k tore nast^piio po W ielkim Kxyzysi . num erze „Journal o f E conom ic Perspectives” .
748 Rozszerzenia. Zjawiska patol

• Spojrzenie na W ielki Kryzys poza granicami Stanow Zjednoczonych propi

Peter Teroin, Lessom frorn the Great Depression, M IT Press, Cam bridge,
• Argumentacj^, zgodnie z ktor^ N IR A spowolnila nadejscie ozywienia, prz£ fsoka inflaoja
wiaj^: Harold Cole i L ee Ohanian, The Great Depression in the Vnited Siaies
a Neoelassical Perspective, „Federal R eserve B ank of M inneapolis Q uarter]
view”, zim a 1999,
9 O pis W ieikiego Krvzysu przez tych, ktorzy cierpieli, zyj^c w tam tym okre?ie
lezc mozna w: Studs Terkel, Hard Times: An Oral History ofthe Great Depi:
in Am erica, P antheon Books, New Y ork 1970.
• Dobr^ ksiqzkti o gospodarce japonskiej, choc nieco zdezaktualizowan^, jest: ;
toshi Ito, The Japanese Econom y, M IT Press, C am bridge, M A 1992. Vv : 513 r. wartosc gotowki kr^zacej w gospodarce niem ieckiej wynosita 6 mld m arek.
• Z astoj gospodarki japonskiej om aw ia: A dam Posen, Restoring Ja p a n ’s Pcoi > Pziesi^c lat pozniej, w pazdzierniku 1923 r., 6 m ld m arek ledwie starczato w Berlinie
Growth, Institute for International Studies, W ashington, D C 1998 ■ ikup bochenka chleba pszennego. Miesitic pozniej cena takiego sam ego bochenka
• O tym, co polityka monetarna rnoze, a czego nie m oze zrobic w sytuac . ■■i jsila juz 428 m ld m arek.
plynnosci, piszq: B ee B ernanke, V incent R ein h art i B rian Sack,^4« Empiric, fiemiecka hiperinflacja z pocz^tku lat 20. X X w. jest byc m oze najbardziej znan^
sessment o f Monetary Policy, Alternatives at the Zero B ound, Brookings Pap*. < ('hlijennflacja oznacza po p ro stu b ard zo wysok^ inflacj^). N ie byt to je d n a k przy-
E conom ic Activity, W ashington, D C 2004. padol odosobniony. W tab eli 23.1 przedstaw iono siedem przypadkow hiperinflacji
/ picr 'szej polow y X X w. M aja one wiele cech wspolnych. Wszystkie byty epizodam i
kioiK‘::tii (trwajq.cymi mniej wi^cej rok), ale intensywnymi, ze stop^ inflacji wynosz^c^
co nrj-nniej 50% miesiQCznie, We wszystkich przypadkach zm iany cen przyprawiaj^
o zchnnienie. Jak m ozem y zobaczyc, ceny wzrosly najbardziej nie w Niem czech, lecz
odarce w qgierskiej po II w ojnie swiatowej. Towar, ktory kosztow ai 1 pengo
vv ■•■iei'pniu 1945 r., niecaiy rok pozniej kosztowai 3800 mln bln (3,8 x 1018) pengo.

Tabe:;: 3.1. Siedem przypadkow hiperinflacji w latach 20. i 40. X X w.

p /p
Srednia miesi^czna stopa Srednia miesiqczna stopa
ije Poczqtek Koniec 'r ' o inflacji' (w %) wzrostu podazy pieniqdza (w %)
a 10.1921 08.1922 70 47 31

■ :y 08.1922 11.1923 1,0 x 10!0 322 314

i 11.1943 11.1944 4,7 x 106 365 220

/1 03.1923 02.1924 44 46 33

I ■-;;;/2 08.1945 07.1946 3,8 x 10,a 19800 12200

] 01.1923 01.1924 699 82 72

12.1921 01.1924 1,2 x 105 57 49

''■•■■■■■!.. Pr! PQoznacza poziom cen w ostatnim miesi^cu hiperinflacji podzielony przez poziom cen w pierwszym miesiqcu.

■■■' '■'■■■ Phiiip Cagan, The Monetary Dynamics of Hyperinflation, w: Milton Friedman (red.), Studies in the Quantity Theory of Money,
i-'iw eriity of Chicago Press, Chicago 1956, tab. 1.

ak wysoka stopa inflacji nie byia obserw ow ana nigdy wczesniej ani nigdy pozniej.
v ;MMizsza tym w arto scio m w o statn im czasie byla h ip erin flacja w B oliw ii w iatach
!9B-:~1985. W okresie od stycznia 1984 r. do w rzesnia 1985 r. ceny rosiy przeci^tnie
750 Rozszerzenia. Z ja w iska ■23. W y s o k a infiacja 751

0 40% miesifjcznie, co dalo m niej wi^cej tysiackrotny w zrost pozionm ; podrozdziaiu 23.4 jest pokazanie, w jaki sposofa hiperinflacje sie koncz^.
21 m iesiecy [przy stopie inflacji rownej 40% miesisjcznie poziom cen i rozdziale 23.5 wyci^gniemy wnioski z dwoch rozdziatow poswi^conych sy-
cach je st (1 + 0,4)21 = 11.71 razy wyzszy niz na pocz^tku]. W iele kraji b skrajnym - depresjom i zastojorn (rozdziai 22) oraz wysokiej inflacji (ni-
w A m eryce Laciriskiej, doswiadczylo przediuzajacych si^ atakow w ys■■■■■* i rozdziai).
W tabeli 23.2 przedstaw ione zostaiy przeci^tne m iesi^czne stopy in fla ^ i js ;
panstw ach A m eryki Lacinskiej w latach 1976-2000. Kazdv z tych krajow do ;
przynajm niej pitjciu lat z miesi^cznq. inflacjci powyzej 20% . Z arow no A rge ,
1 B razylia doswiadczyty inflacji na poziom ie powyzej 10% m iesisjcznie pr ■jficyty budzetowe a kreacja pieiiqdza
dtuzszy niz 10 lat. W przypadku kazdej z om aw ianych czterech gospoda: :
sisj pow rocic do niskiej inflacji. Dzis inflacja jest niska w niem al wszystkic’ ;
W yj^tek stanowi Zim babw e, gdzie (dane z pofowy 2007 r.) miesitjczna sto vitrj /- ,.j finansowac deficyt budzetowy na jed en z dwoch sposobow.
wynosi okolo 25%'.
fi sposob podobny do przeci^tnej jednostki, wzi^c pozyczk^. Ludzie pozy-
’ i' u .'j... j j , ir.flji_.ci /v.'.mJ ,'rt Lcciii:1+i w l3tc*ch 1 9 7 6 -2 0 0 0 iorj|c kre-dyt; rzqd pozycza, em itujac obligacje.
ipczna s to p = in fia c p (vir %j Aaze zrobic cos, czego zaden cztowiek nie potrafi zrobic: moze sfinansowac deficyt
l°i6-1990 1991-1995 19 . ,:a pomoc^ kreacji pienic|dza. Jak pami^tamy, w rozdziale 4 powiedzielismy, ze to
Miycmyna y ,j I z, / 20,0 2,3 lie rzady, lecz banki ce n tra ln e odpow iadaj^ za kreacj§ pieni£|dza. W spotpracu-
Brazyiia 3,4 7,9 20,7 19,0 |C z bankiem centralnym , rz^d m oze jed n a k finansow ac swoje w ydatki kreacj£|
8,5
aeni^dza: m oze em itow ac obtigacje, ktore nastepnie skupi bank centratny. Bank
Nikaragua 1,4 3,6 35,6
- :entralny ptaci za obligacje dodrukow anym przez siebie pieni^dzem , ktory rzad
Peru 3,4 6,0 23,7 4,8
wykorzystuje do sfinansow ania deficytu. Proces ten okrestany jest jako m onetyza-
Zrodky. IMF, International Uinanciai Staiistics. ■:ja dlugu.

Co pow oduje hiperinflacj§? W rozdziale 9 pokazalism y, ze ostatecznq + N wi^kszosci krajow przez wiekszti cz^sc czasu deficyty finansuje si^ przede wszyst-
inflacji je st w zrost nom inalnej podazy pieniqdza. Z alezn o sc mitjdzy stoj " ' kiiii przez em isje obiigacji. Pocz^tkom hiperinflacji towarzyszy je d n a k zazwyczaj wy-
nom inatnej podazy pieni^dza a inflacj^ zostata przedstaw iona w dwoch osta'j suipienie czynnikow sprawiajacych, ze sytuacja ulega zmianie.
tum nach tabeli 23.1. Zauw azm y, ze w kazdym z krajow wysoidej inflacji 1 ■s
podobnie wysoki wzrost zasobu pienic|dza w uj^ciu nominalnym. D taczego • i 4 Wystepuje kryzys budzetu. Jego przyczyn^ jest zazwyczaj gwaftowne wydarzenie
podaz pieni£|dza w zrastata tak szybko? O dpow iedz na to pytanie okazuje si ■ f o ch arak terze ekonom icznym lub spotecznym.
wa we wszystkich przypadkach: podaz pienic|dza rosta w szybkim tem pie ;■■ i Przyczyna takc| m oze byc w ojna dom ow a uniem oztiw iaj^ca rz£|dowi zebranie
na wysoki deficyt budzetowy. D uze rozm iary deflcytu budzetow ego wynikat ; >odatkow. Takie byty zrodla hiperinflacji w N ikaragui w latach 80.
tywania na gospodarke szokow, ktore sprawity, ze rzc|d stracit mozliwosc (iub P.rzyczyn£| m oze stac si§ niedaw no zakonczona w ojna, pozostaw iaj^ca tokalny
ona pow aznie ograniczona) finansow ania swoich wydatkow w inny sposol • i. rz^.d ze zm niejszonym i przychodam i z p o d atk o w i zw i^kszonym i w ydatkam i na
kreacj^ pieniadza. odbudow^ g o sp odarki. Taka byta sytuacja N iem iec w tatach 1922 i 1.923, kiedy
W niniejszym rozdziale przeanatizujem y powyzszj| odpow iedz, opieraji) v wyniku obci£|zenia ich ptatnosciam i za w ojn^ (tzw. reparacjami wojennym i) na
przyktadach roznych hiperinflacji. rzecz panstw alianckich deficyt budzetu przekroczyl dwie trzecie wydatkow.
Przyczyn£| moze stac si^ silny negatywny szok w gospodarce - np. znaczny spa-
• Podrozdziai 23.1 poswiqcony jest zaleznosci miqdzy deficytem b u d z e to '. ■: Jek cen surowcow, b^dcjcych gtownym tow arem eksportowym i zrodtem dochodow
acj£| pieni^dza. ianego kraju. Jak zobaczymy w ram ce 23.1, tak wygl^dal rozwoj w ydarzen w Boli-
• C etem podrozdziatu 23.2 jest analiza zateznosci mi^dzy inflacj^ a realny! ¥ii w latach 80. Z atam anie si^ cen cyny, gtownego tow aru eksportow ego Boliwii,
bam i pien.ici.dza. tato si^ jedn£| z przyczyn hiperinflacji.
• W podrozdziate 23.3 potc|Czymy wyniki w czesn iejszy ch analiz, by poka Przyezyn£| kryzysu mogq stac si^ wreszcie btqdne decyzje o charakterze politycz-
sp o so b duzy deficyt b u d zeto w y m oze d o p ro w a d zic do wysokiej i rosn^cei aym. Stato sitj tak w Zim babw e, gdzie decyzja o odebraniu ziem i biatym rolnikom
752 Rozszerzenia, Z ja w is k a p 23, W y s o k a inflacja 753

spowodowaia drastyczne obnizenie sicj produkcji rolnej, a w nastcjpstv"" - :nle emisyjna (AM / P) m ozemy zatem interpretowac jako iloczyn stopy wzrostu
spadek PKB I wzrost deficytu budzetowego. ;j podazy pieni^dza (AM ! M ) oraz realnego zasobu pieniadza (M / P). 1m
• Rz£|d traci mozliwosc zaci^gania pozyczek (w ceiu sfinansowania del t realny zasob p ieniadza w danej gospodarce, tym wyzsza rent^ emisyjiia
wateli i za granica. Przyczytiti tego jest sam rozmiar deficytu. Obawiaj^c sk i uzyskac z danej stopy w zrostu nominainej pociazy pieniq.dza. Podstawiajctc
m oze nie byc w stanie sptacic pozyczki w przyszlosci, potencjalni pozycz .sze wyrazenie do rownania (23.1), otrzymujemy:
zaczynajc} ztjdac od niego wyzszycli odsetek. Czasern zagraniczni pozycz
catkowicie przestaja, pozyczac. W efekcie lokalny rzad musi siegnj%c po inr , . AM M ,
ren ta emisyjna = (23.2)
fmansowania: kreacje pieniqdza. W koncu prawie caiy dtug fmansowany j.
sposob.
yskalistny w ten sposob poszukiw ana zaieznosc m i^dzy rent^ emisyjmi, stop^
Jak wysoka stopa wzrostu nom inainej podazy pieni^dza potrzebna jest d. ia-un- tu nom inainej podazy pien i^d za i wielkoscic[ realn ej podazy pienitjdza. Aby
sowania danej wysokosci przychodow? lomic sobie odpovviednie wielkosci, w arto podzieiic obie strony row nania (23.2)
p:/•..:/ realny dochod, Y (m ierzony m iesiecznie)2:
• N iexh M oznacza nom inaln^ p o daz pien i^d za m ierzonti, pow iedzm y, n
miesi^ca (w przypadku hiperinflacji w ielkosci zmieniaj^ si^ w takim t e = - /r- re n ta emisyjna AM ( M / P 'j ^
_ j- (-•)
lepiej anaiizowac dane miesi^czne niz kw artalne lub roczne)1. Oznaczmy f-r /ex XM
zmian^ nom inalnej podazy pieni^dza w okresie od korica poprzedniego ncesissc;:
do korica biez^cego miesi^ca - nom inalni| kreacj^ pieni^dza w cit|gu mie scmy, ze deficyt budzetu osi^gn^i poziom 10% dochodow w uj^ciu reainym,
8 Przychod w uj^ciu reainym (mierzony za pom oc^ dobr), ktory rz^d genert:-; krcu- a rza-s cydowat si§ finansowac go za pom ocq renty emisyjnej, czyii:
jc|c zasob pienicj.dza wynosz^cy AM, mozna zapisac zatem jako AM / P - mkui-^/xm
kreacj^ pieni^dza w uj^ciu nom inalnym , p o d zielo n a przez poziom cen, Reainy deficyt / Y = ren ta emisyjna / Y = 0,1.
przychod z tytuiu kreacji pieni^dza nazywany je st rent^ em isyjnq (seign<;rui^).
Okresienie to m a swoj^wymow^: praw o do emisji wlasnego pieni^dza byio ■->/ przi'- 3rzyjmijmy, ze realny zasob pienic|dza w gospodarce rowny jest dwumiesi^cznym
sziosci przywilejem wiadcow; mogli oni nabywac potrzebne im dobra, placac za nie dociiodom, tak ze (M / P) / Y = 2. O znacza to, ze nom inalna pod az pieni^dza musi
em itow anym przez siebie pienicjdzem. speiniac v/amnek:

Podsum ujm y nasze rozwazania: AM „ AM

----- x z = 0,1 =>------ = 0,05.
M M
. . AM ,
ren ta em isyjna = — ii.J.i S
■w y sfinansow ac deficyt w w ysokosci 1 0 % re aln e g o d o c h o d u za pom oct| renty
eriiisyjriej, miesi^czna stopa w zrostu nom inalnej podazy pieni^dza musi wynosic 5 %'.
Wysokosc renty emisyjnej rowna jest wartosci wyemitowanego pieni^dza, pc-dzick)- Czy oznacza to, ze rzad m oze sfinansow ac deficyt wynosz^cy 20% realnego do-
nej przez poziom cen. Aby obliczyc, jak a stopa w zrostu nominalnej podazy pMinitjdza ciiodu, zwi(jkszcijc|c zasob pieni^dza nom inalnie o 1 0 %, deficyt rowny 40% realnego
p o trz e b n a jest do pow stania renty emisyjnej o okresionej wysokosci, zauwazmy. /.c ttociiodu, zwi^kszaj^c zasob pienicjdza nom inalnie o 20% itd.? Nie. Wraz ze wzrostem
AM / P m ozna zapisac jako: nominainej podazy pieni^dza rosnie rowniez inflacja. Wyzsza inflacja oznacza, ze wyz-
szy jest rowniez koszt alternatywny trzym ania pieni^dza, co prowadzi do zmniejszenia
AM AM M reainej podazy pieniqdza. W kategoriach row nania (23.2), w zrost nom inalnej podazy
~ P ~ ~ lir ~ T ' picni^dza AM / M prow adzi do spadku podazy pieni^dza w uj^ciu realnym M / P, co
i)zn;icza, ze wzrost nom inalnej podazy pieni^dza b^dzie generow ai m alej^ce przyrosty
i'em.y .emisyjnej. Istotne jest tu, jak bardzo ludzie dostosowujq. trzymany przez siebie
/asob pieni^dza do inflacji. Tym zagadnieniem zajm iem y si^ teraz.
1Postugujem y sie tu pewnym uproszezeniem. Z praw ej strony rownania (23.1) powin
sie baza m o n eta rn a (H ) - pieni^dz wykreow any przez b a n k centralny - nie zas podaz pien;':;e/:; i */•
obejm ujcjca zarowno gotowk^, jak i depozyty n a z^danie. Rozroznienie to zostanie tu poi i •, ■ Pamisjtajmy, ze dochod jest strum ieniem . Y oznacza w tym przypadku rniesi^czny realny dochod.
 Rozszerzenia. Z ja w iska patoiogiczne Rozdaaf 23. W ysoka inflacja
754 755

Zanim przejdzieiny do nast^pnego podrozdziaiu, podsum ujm y nasze dotychrza- M -

~ ~ Y L ( r + tt1'), (23,4)
sowe wnioski: ren ta emisyjna - wieikosc przychodu, jaki rz^d generuje z emisj
nitjdza - rowna jest iloczynowi stopy wzrostu nom inalnej podazy pieniadza i re ( - )
podazy pieniadza.
K reski n ad 7 oraz r oznaczaja, ze traktujemy dochod i reain^ stopcj procento-
«<i jak o staie. Z godnie z row naniem (23.4), w okresach hiperinflacji realny zasob
oieni^dza m ozna traktowac tak, jakby zalezal przed e wszystkim od oczekiwanej
23.2. fnfiacja a reaina podaz pieni^dza stopy inflacji. W zrost oczekiwanej stopy inflacji zwitjksza koszt trzym ania pienie-
dzy, skianiajcjc ludzi do zm niejszenia realnej podazy pieni^dza.

O d czego zalezy rozm iar poz^danej przez ludzi, realnej podazy pienicidza W czasie hiperinflacji iudzie wymyslaj^ wiele sposobow na ograniczenie trzyma-
sposOb rozm iar te n zaiezy od Vv’zrostu nom inainej podazy pieni^dza? ■/cn przez siebie, realnych zasobow pieniqdza. Przy m iesi^cznej stopie inflacji wy-
Povvrocmy do w yprow adzonego w rozdziale 5 row nania krzvwej LM: ••3sz^cej 100% przechow yw ana gotow ka traci 50% realnej wartosci w ciqgu jednego
:iesiqca (poniew az m iesi^c pozniej dobra scj dw ukrotnie drozsze). Rosnie znaczenie
f = Y L ( i ). irteru. czyli wymiany towarow z pomini^ciem pieniedzy. W ynagrodzenia w yptaca-
■■e Sc| cztjsciej - n a przykiad dwa razy na tydzien. Po ich otrzym aniu ludzie biegna
(-) . o skiepow. Bez wzgledu na to, ze rz£|d czcjsto deiegalizuje posiadanie zagranicznej
aiuty, iudzie wykorzystuj^ j^ jako srodek tezauryzacji. N aw et jezeli jest to nielegal-
Wyzszy realny dochod oznacza, ze iudzie chc^ trzym ac wi^ksz^ realn^ po.uu. :,,c- :• ne, rosn^ca liczba transakcji zaw ierana jest w walucie obcej4. W A m eryce Lacinskiej
niqdza. Wyzsza nom inalna sto p a procentow a podnosi koszt alternatywny ti ■•■ latach 80. obywatele krajow dotkni^tych hiperinflacjq rnasowo korzystali z dolarow.
pieni^dza i skiania ludzi do zm niejszenia realnej podazy pienic|dza na rzecz or,!:g.acji..; Wykorzystywanie w tym ceiu dolarow staio si<j tak powszechne, ze ukuto specjalny
R ow nanie to obowi^zuje zarow no w czasie, gdy g o sp o d a rk a je st stab;:.’u. jak termin: dolaryzacja, ktory oznacza wykorzystywanie d o lara amerykanskiego do za-
i w okresie hiperinflacji. Rozwazajqc okres hiperinflacji, m ozerny to r 6wnar>ir-. ■■nvn. ; -.'.ierania krajowych transakcji5.
scic jeszcze bardziej. :s W jakim stopniu wzrost inflacji wpfywa na realny zasob pieni^dza? Uustracja 23.1,
poswieiona w^gierskiej hiperinflacji z pocz^tku lat 20. X X ws, dostarcza kilku wnio-
• Po pierwsze, przepiszm y rownanie krzywej L M , wykorzystuj^c zaleznosc m \'ilzy f skow.
nomina!oc| i realn^ stop^ procentow^3, i = r + i t e: J
• Na iiustracji 23.1(a) p rzedstaw iono re a ln a p o daz p ien i^d za i m iesi^czn^ stopq
inflacji w okresie od iistopada 1922 r. do lutego 1924 r. Zwrocmy uwag^ na to, jak
— = Y L (r + n c).
■ bardzo zm ianom inflacji odpow iadaj^ przeciwne zmiany realnej podazy pienit|dza.
K rotkotrw aiem u spadkow i inflacji o d lipca do p a z d zie rn ik a 1923 r. odpow iada
R ealna podaz pieni^dza zaiezy od reainego dochodu (Y), realnej stop} procen- rownie k ro tkotrw aiy w zrost reainej podazy p ieni^dza. P od koniec hiperinflacji,
towej (r) oraz oczekiwanej stopy inflacji ( n e). w lutym 1924 r., realny zasob pieni^dza stanowil zaiedwie poiow^ realnego zasobu
9 Po drugie, zanw azm y, ze chociaz w arto sci w szystkich zm iennych (Y, r oraz .t ) pienitjdza z pocztjtku hiperinflacji.
zmieniaj^ si^ w czasie w okresie hiperinflacji, oczekiwany poziom inflacji jcsi duzo Na ilustracji 23.1(b) przedstaw iono te sam e inform acje, co n a ilustracji 23.1(a),
mniej stabilny od pozostaiych dwu zmiennych: podczas typowej hiperiiiyiacii do- tyle ze w p o sta c i ro z rz u tu . Przedstaw 'iono n a nim kom binacje re aln e g o zasobu
zioin cen - a z nim oczekiw any poziom inflacji - m oze rosn^c w tem p ie 2 ''c'- mic- .<■■:pient£|dza (odm ierzanego n a osi poziom ej) oraz stopy inflaeji (odm ierzanej n a osi
si^cznie lub witjkszym.
Przyj^cie, ze dochod i realna sto p a procentowa sa staie, nie je st zatem ztvm : Omawiaj£(c a u striack '4 hiperinflacjsj lat 20. K eynes pisal: „W W iedniu w okresie zaiam ania kan-
Jry pojawiaiy sisj ja k grzyby po deszczu, umozliwiaj^c na rogu kazdej ulicy zamian? koron, w kilka
przyblizeniem. Umozliwia ono skoncentrow anie siq n a zm ianach oczekiwanej sto-
ftwil po ich otrzym aniu, na fran k i, w celu unikni^ cia utraty wartosci, k to ra nast^piiaby w czasie
py inflacji. Zapiszm y wi^c: 'otrzebnym n a d o tarc ie do b a n k a ” .
V/ \Jnii E u ro p ejsk iej zywiona je s t n adzieja n a zast^pienie d o lara ja k o najczsjsciej wybieranej
uty przez eu ro . (D laczeg o politycy U E chcieiiby, by ta k siq sta io ? ). G dyby to nast^piio, m owili-
3 W rozdziale 14 pokazalism y, ze r = i - n !. Po p rzeksztatceniu daje to: i - r + zapewne nie o dolaryzacji, lecz o e u r o i z a c j i .
 756
Rozszerzenta. Z ja w is k a patologi
23, W ysoka infiacja 757

0,300
mowej) w danym miesiacu. (Z e wzgledu na to, ze nie mozemy obserwowac ocze-
rtiiiego poziom u inflacji, poslugujem y sie w zaniian rzeczywistymi stopam i infla-
). Zauw azm y, ze w yznaczone punkty odpow iadaj^ ujem nie nachylonej krzywej
pytu na pienii|dz: w zrost rzeczywistego i - ja k mozerny sadzic - oczekiw anego
ziomu inflacji pow oduje, ze popyt na pieni^dz siinie si^ obniza6.

dsumujmy to, czego dowiedzielismy sie w tym podrozdziale: wzrost stopy inflacji
spr-i', ia, ze ludzie w mniejszym stopniu korzystaj^ z gotowki - realny zasob pieni^dza
z n iftjs z a sie.

Deficyty, renta emisyjna i snfiacja

.jwadzilismy dwie zaleznosci.

Sok ieznosc miedzy rentcj emisyjn^, w zrostem nom inainej podazy pieni^dza i reai.ni|
(a! daz£| pieni^dza [rownanie (23.2)]. R enta emisyjna rowna jest iloczynowi wzrostu
m inalnej podazy pieni^dza i reainej podazy pieni£|dza.
70 • Z aleznosc m iedzy re a in a podazt} p ieniadza a oczekiw ana stop£i inflacji [row na-
nie (23.4)]. W zrost oczekiwanej inflacji sprawia, ze ludzie ograniczaj^. realn£| podaz
60 pienic|dza.

cz£|c oba row nania, otrzymujemy:

as
1 40

ren ta em isyjna = = [ ^ f j [y L (F + 7r‘ )]- (23-5)

30

20 ;rwszy wiersz jest pow torzeniem row nania (23.2). W drugim w ierszu realny za-
sob pieni£|dza zostai zastapiony przez jego w yrazenie w postaci oczekiw anej stopy
10
inflacji z row nania (23.4).
Row nanie pokazuje, w jaki sposob koniecznosc fm ansow ania znacznego deficytu
budzetow ego za pom oc£| renty em isyjnej m oze d o prow adzic nie tylko do wysokiej
inflacji, iecz do wysokiej i rosnqcej inflacji.

° ' 575 0.200 0,225 0,250 0,275 0,300

B ealna podaz pieni^dza

(b) 6 Spadek realnej podazy pieni;|dza tlum aczy, dlaczego (zob. tabelsj 23.1) przeci^ tn a inflacja byta
wyzsza niz przeciqtny w zrost nom inainej podazy pieni^dza w kazdym z siedm iu powojennych przy-
Pod koniec hiperinfiacji na W^grzech reaina podaz pieniqdza byta o polow^ nizsza niz przed hiperinflacjq.
padkow hiperinflacji. Spadek realnej podazy pieni%dza (M / P') w czasie hiperinflacji oznacza, ze cenv
Ilustracja 23.1, inflacja i realna podaz pieniqdza na W^grzech od listopada 1922 r. do lutego 1924 i .szt] rosnac szybciej niz M . Inflacja przeciqtnie m usi byc wyzsza niz stopa w zrostu nom inalnej
' pieni;|dza.
 758 Rozszerzenia. Z ia w is k a patologiczne Rozdziat 23. W y s o k a infiacja 759

Przypadek ze stafq stop^ wzrostu nominalnej podazy pieniqdza

Przypuscmy, ze rzc|d wybiera staiq stope wzrostu nom inalnej podazy pieni^dza i utrzy-
m uje sto p ? stale. (Oczywiscie nie je st to p rzy p ad ek obserw ow any w trak cie hi-
perinfiacji - stopa w zrostu nom inalnej podazy pieniqdza zazwyczaj rosnie z czasem. §I
Pozniej rozpatrzym y przypadek bardziej realistyczny). Jakf| wielkosc renty emisyjnej
•>:
w ygeneruje ta staia stopa wzrostu nom inalnej podazy pieni^dza?
Jezeli stopa w zrostu podazy p ien iad za w ujeciu nom inalnym jest staia, po pew-
nym czasie m usz^ sie rowniez ustabiiizow ac zarow no stopa inflacji, jak i oczekiw ania
inflacyjne. Przyjmijmy dla uiatw ienia, ze poziom produkcji nie zm ienia si<j, Wowczas
rzeczyw ista i oczekiw ana stopa inflacji musz£| byc row ne stopie w zrostu nom inalnej
podazy pieniqdza7:

AM
II = 71 —---------- .
M
&M
W zro s t nom inalnej podazy pieniqdza,
Podstawiajc|c AM / M za j f w row naniu (23.5), otrzymujemy: M~

Benta emisvjna jest najpserw r o s n ^ , a nast^pnie maiej^ca iunkcj^ wzrostu nominalnej podazy pieni^dza.
. AM
renta emisyjna = | (23.6) Slustracja 23.2. Renta emisyjna a w zrost nominelnej podazy pieni^dza

Zauw azm y, ze stopa w zrostu nom inalnej podazy p ie n iy lz a wyst^puje w row naniu redukcji reainej podazy pieni^dza. Szybszy wzrost podazy pieni^dza prow adzi zatem
w dw och m iejscach, wywierajc|c dwa przeciw ne ro d zaje wpiywu na wysokosc renty do wyzszej renty emisyjnej.
emisyjnej. Gdy jed n ak tem po w zrostu nom inalnej podazy pieni^dza (oraz inflacja) jest bar-
dzo wysokie, wyzsza stopa w zrostu nom inalnej podazy pieni^dza prow adzi do rosn^-
• Przy cianej realnej podazy pieni£|dza wzrost nom inalnej podazy pieni^dza sprawia, cych ubytkow podazy pieniqdza w uj^ciu realnym . Istnieje tak a stopa w zrostu podazy
ze ren ta emisyjna jest wyzsza. Ten wptyw przedstaw ia pierwsze wyrazenie AM / M pieni<|dza w uj^ciu nom inalnym - w punkcie A na ilustracji 23.2 - po przekroczeniu
w row naniu (23.6)8. ktorei dalsze zw i^kszanie nom inalnej podazy pien i^d za prow adzi do zm niejszenia
* W zrost nom inalnej podazy pieni^dza p o dnosi stoptj inflacji, sprawiaj^c, ze realny w 'cokosci renty emisyjnej.
zasob p ien i:|d za kurczy si§. W piyw ten p o k a z u je w yrazenie A M / M po praw ej K sztait zaieznosci przedstaw ionej na iiustracji 23.2 m oze przypom inac pew ien wy-
stronie row nania (23.6)1'. Kres ootycz£|cy opodatkow ania. Przychody z podatkow od dochodu row naj^ si^ stopie
podatkow ej p rzem nozonej przez poziom doch o d u - bazie podatkow ej. N iska stopa
W ypadkowy wpiyw wzrostu nom inalnej podazy pieni^dza na wysokosc renty emi- podatkow a nie wywiera znacznego wpiywu n a to, ile czasu ludzie poswi^cajq. na pra-
syjnej nie jest oczywisty. D ane em piryczne w skazuj^, ze zaieznosc mi^dzy wysokosci^. cq, przychody podatkow e rosn^ zatem wraz ze w zrostem stopy podatkow ej. W m iar^
ren ty emisyjnej a w zrostem podazy pieni^dza w uj^ciu nom inalnym przybiera postac jednak, jak stopa podatkow a rosnie, niektorzy iudzie zaczynaj^. pracow ac m niej - lub
przedstaw ion^ na ilustracji 23.2. ukrywaj^ cz^sc swoich dochodow - co prowadzi do zm niejszenia si^ bazy podatkow ej.
G raflcznie przedstaw iona zaleznosc przyjm uje k sztait kopca. Przy niskiej sto] - Gdy poziom o p o d atkow ania dochodow osiqgnie b ard zo wysoki poziom , w zrost sto-
w zrostu nom inalnej podazy pieni^dza - w takiej sytuacji sq. dzisiaj Stany Zjednoczc ^ py opodatkow ania prow adzi do spadku przychodow podatkow ych. Stopa podatkow a
i k raje eu ro p ejskie - w zrost nom inainej podazy pieni£|dza prow adzi do niewielkiej w wysokosci 100% oznacza brak przychodow z podatkow : dlaczego ktokoiwiek miaiby
pracowac, gdyby rz^d zabierai m u caie dochody?
' W srednim okresie [zob. row nanie (9.8)]: n = gm - gr;g v = 0 => n = g , Przedstawiona. zaleznosc mi^dzy przychodam i z podatkow a wysokosci^ stopy po-
NW zrost AM / M => w zrost renty e m is y jn e j. datkowej cz^sto nazywana jest krzyw^ L affera, od nazwiska ekonom isty A rth u ra Laf-
’ W zrost AM / M => w zrost n => w zrost n ‘ => sp a d e k L(? + i f ) => sp a d e k M / P = > sp a d e k re> ■■ fera, ktory n a pocz^tku lat 80. opow iadai si^ za obnizeniem podatkow , twierdz^c, ze
em isyjnej.
 R o z sz e rz e n ia . Zjawiska patolog Rozd zia! 23, W y s o k a inflacja
760 761

jela 23,3.. W zrost nnminslnpi nnds-jw n!pniaa-/a a

doprowadzi to do wzrostu przychodow. E konom ista ten mylil sie co do miejsca, a
na krzywej zajmowaia gospodarka amerykanska: przychody z podatkow nie wz o.
lecz spadiy10. O golna zaleznosc obowi^zuje jednak nadal: gdy stopy podatkowe ; t«
powiednio wysokie, dalsze ich podnoszenie doprowadzi do zmniejszenia przych d
z podatkow. emcy 20 14 314
M ozna tutaj inowic o czyrns witjcej niz o p rostej analogii. Infiacje mo; lt 6C;0 28 11 220
pretowac jako podatek naiozony na realny zasob pienitidza. Stopie podatkowi i .
egry i 12 19 33
pow iada stopa infiacji (/r), ktora zm niejsza realn^ wartosc trzymanej gotowl >a
agry 2 32 6 12200
podatkowej odpowiada realny zasob pieniEidza (M / P). lloczyn tych dwu zmien iy
Iska 54 4,6
'd M / P), nazywany jest podatkiem inflacyjnym . Rozni sie on w subtelny spos< b 72
sja 39 0,5
innych form opodatkowania: zyski rz^du z emisji pieniaLdza w dowolnym okresie il 49

slimy raczej nie jako p o d atek inflacyjny, lecz jak o re n te emisyjnc| (AM / k / ga: S topy m iesiqczne dotyczq wzrostu nom inalnej podazy pieni^dza w %.

Te dwa poj^cia sa jed n ak scisle powi^zane. G dy nom inalna podaz. pienitjdza r >s lo: Philip Cagan, The M oneiary Dynamics o f Hyperinflation, w: M ilton Friedm an jred.), Studies in the Ouantity Theory o f M oney,
e rsity of Chicago Press, C hicago 1956.
w staiym tem pie, inflacja rnusi po pewnym czasie zrownac sie ze stopcj vvzro :>
nainej podazy pieniqdza. Zapiszmy:

, , , .( M"\ ( A M ' ) ( M ) . , namika rosnqcej inflacji

podateK miiacvinv = k \ — ! = I ------! — = re n ta emisyma.
F - \ P ) \ M ) \ P )
w ocm y do przedstaw ionej przez nas argumentacji: stale utrzymywana wyzsza sto-
Jaka siopa wzrostu nominalnej podazy pientc|dza generuje najwyzsz^ rent^ s w zrostu nom inainej podazy pieniadza doprow adzi w koncu d o proporcjonalnego
syjna? Ile ona wynosi? Stj to pytania, k to re zadai sobie Phillip C agan w kiasyc i rostu rzeczywistej i oczekiw anej stopy inflacji, obnizaj£j,c podaz pieni^dza w uj^ciu
artykule z 1956 r., dotyczacym hiperinflacji. Byto to je d n o z pierwszych zastos n inym. Jezeli stopa wzrostu podazy pieni^dza jest wyzsza od stopy maksymalizuj^cej
ekonometrii: Cagan oszacowat zaleznosc m iedzy popytem na pieni^dz a oczeki itcj. emisyjn^, podwyzszenie stopy wzrostu nom inalnej podazy pieni^dza doprowadzi
stopj| inflacji [rownanie (23.4)] w czasie kazdej z hiperinflacji opisanych w tabeli 2 spadku renty emisyjnej.
Nastsjpnie, korzystajc|C z rownania (23.6), obliczyi stopsj w zrostu n o m in a in e j p< : Kiuczowymi siowami powyzszej argum entacji s£| stale utrzymywana oraz w konci-t.
pienic|dza, maksytnalizujcica rentsj emisyjnq. O dpow iedzi uzyskane przez niego p 5 :ypuscmy, ze rz^d chce sfinansow ac deficyt, ktory nagle ulegi zwiekszeniu, za po-
staw iono w dw odi pierwszych k o lu m n a ch tabeli 23.3. Trzecia k o lu m n a zawiera, ■ c C£i emisji pienic|dza. G dy n o m in aln a p o daz pieniqdza zacznie rosn^c w wyzszym
ne juz w tabeii 23.1, rzeczywiste stopy wzrostu nominalnej podazy pienijjdza. ipie, dostosowanie inflacji i oczekiwah inflacyjnych moze nast^pic z pewnym opoz-
Tabeia 23.3 ukazuje cos bardo interesuj^cego: w przypadku wszystkich siedir i nietn - podobnie b^dzie z reairi£| podaza pieni£jdza. N aw et jezeli oczekiwana stopa
perintiacji rzeczywista przeciqtna tniesieczna stopa wzrostu nominainej podazy p : acji wzrosnie, ludzie potrzebujc\ czasu na peine dostosow anie trzym anej przez nicli
dza (kolum na trzecia) znacznie przew yzszaia stope; maksymaiizujcjCc|. wysokosc < Inej podazy pieni^dza: zaw ieranie urnow barterow ych je st czasochlonne, przejscie
em isyjnej (koium na pierw sza). Porow najm y rzeczywistc| stop^ w zrostu nom ir i waluty zagraniczne nastcjpuje powoli itp.
podcizy pienitidza na W egrzech po drugiej w ojnie sw iatowej (12 200% miesi^c : Rozwihmy t<j argum entacj^ w sposob bardziej formalny. Przypomnijmy nasze row-
ze stopt|, ktora maksymaiizowaiaby rente ernisyjnt| (32% miesicjcznie). W ydaje i i lie wyrazaj£|ce wysokosc renty emisyjnej:
rozbieznosc ta swiadczy o jaktm s bisjdzie w dotychczasowych rozwazaniach: s k o ;v
iem kreacji pieni£|dza byio sfinansowanie deficytu budzetow ego, diaczego rzecz} f AMVM'
ren ta emisyjna =
stopa w zrostu nom inainej podazy pieni^dza ta k znacznie przewyzszaia stop^ ir i M [p j
malizuj£|C£[ rente emisyjn^? G dpow iedz na to pytanie tkwi w dyrtamice dostoso’
si<5gospodarki do wysokiej stopy w zrostu nom inainej podazy pieni£\dza. Zajm ijr W k ro tk im o k re sie p o d n ie sie n ie stopy w zrostu n o m in aln e j podazy pieni^dza
teraz tyna zagadnieniem. (AM S M ) moze doprowadzic do niewieikiej zmiany realnej podazy pieni^dza (M / P).
Innymi siowy, jezeli rzad je st skionny podniesc stope w zrostu nom inainej podazy
10 Z ob. ram ke 20.2. pieni£|dza wystarczajcjco wysoko, b^dzie w stanie w krdtkim okresie wygenerowac
11 Przy inflacji wynosz^cej 5% traciniy 5 % zasobow gotow ki. Odpowiada to zapiaceniu 5
d a tk u o d trzym anych zasobow gotowki.
762 R ozszerzenia. /ja w is k a pato io g iczi Rozdziai 23. W y s o k a infiacja 763

niemal dowoln^ wysokosc renty emisyjnej, znacznie przewyzszaj^c^ liczby p« Hiperinflacje a aktywnosc gospodarcza
w drugiej koium nie tabeli 23.3.
• Z czasem , w miartj jak ceny zaezna sie dostosowywac, a realn a podaz pier Do tej pory koncentrowaiismy uwage; na zmianach nominalnej podazy pieniadza i in-
spadnie, rz^d odkryje, ze ta sam a stopa w zrostu nominalnej podazy pieniadza sta - na zjawiskach, ktore dominuj^ w gospodarce w okresach hiperinflacji. Wysoka
siq zrodiem coraz nizszej renty eraisyjnej (M / P spadnie, oznaczajEic nizsz^ ren ja wpiywa je d n ak na gospodarktj rowniez na inne sposoby.
emisyjiia dla danej stopy wzrostu nominalnej podazy pieniadza, A.M / M ) . i ocz‘4 tkowo szybszy wzrost nominalnej podazy pieni^dza prow adzi do wzrostu pro-
• Jezeli wiec rzad zechce kontynuowac finansowanie deficytu witjkszego niz pokaz dukcji12. Musi upiyn^c troch^ czasu, zanim wzrost nom inalnej podazy pieniadza prze-
ny w drugiej kolum nie tabeli 23.3 (jezeli np. Austria cltciaiaby finansowac defic lozy sie n a w zrost poziom u cen; w tyin okresie przejsciowym wyzsza nominalna podaz
budzetowy przekraczaj^cy 13% PKB), to okaze si§, ze jest to cei nieosi^galny pr pieniadza wywiera ekspansywny wplyw na gospodark^. Jak widzielismy w rozdziale 14,
staiej stopie wzrostu nom inalnej podazy pieniqdza. Jedynym sposobem pozosta szybszy przyrost nom inalnej podazy w pocz^tkowym okresie obniza nom inalne i realne
sta ie podnoszenie stopy wzrostu noniinainej podazy pieni^dza. To dlatego rzecz stopy procentow e, prow adz^c do w zrostu popytu i w zrostu p rodukcji13.
wiste tem po wzrostu podazv pieiii?tdza w ujeciu nom inainym przekraczaio warto: Gdy stopa inflacji staje siq wyzsza, zaczynaj^ przew azac negatywne skutki inflacji.
podane w pierwszej kolumnie tabeli 23.3. Jest to rowniez przyczyntj tego, ze niem
wszystkie hiperinflacje charakteryzuje rosnaca stopa w zrostu nominalnej poda • Przeprow adzanie transakcji staje sk; coraz trudniejsze. Jeden ze znanych przykta-
pienu-|dza i rosnt}ca stopa inflacji. dow pochodzi z koncow ego okresu hiperinflacji w N iem czech: do przenoszenia
gotowki potrzebnej przy codziennych transakcjach ludzie m usieli uzywac taczek.
H iperinflacjom towarzyszy rowniez inny efekt, dotychczas przez nas przemilczar • Sygnaly cenowe trac£| uzytecznosc. Ceny zmieniajc| si§ tak cz^sto, ze konsum entom
Traktowalismy do tej pory deficyt jako dany; je d n a k w m iare w zrostu inflacji zazw ■■ i producentom trudno oceniac wzglqdne ceny dobr i podejm ow ac swiadome decy-
czaj rosnie rowniez deficyt. C zesciow o od p o w iad a za to opoznienie czasow e tow zje. Z danych wynika, ze w raz ze w zrostem inflacji rosnie zm iennosc cen wzgled-
rzysz^ce zbieraniu podatkow . E fek t ten znany je st jak o efekt Tanziego-Olivery, c.d nych roznych dobr. W ten sposob system cen, majticy zasadnicze znaczenie dla
nazwisk Vito Tanziego i Julio Olivery, ekonom istow , ktorzy podkreslali jego istotno; ■\ dziatania gospodarki na co dzien, rOwniez staje si^ nieefektyw ny14.
W zwi^zku z tym, ze pobierane podatki odnoszone Si| do przeszlego dochodu w uj$c >: • Zm iany stopy inflacji row niez stajcj si<= wieksze. C oraz tru d n iej jest przew idziec
nominalnym, ich realna wartosc spada w raz ze w zrostem inflacji. Jezeli np. podatek wysokosc inflacji w przysztosci - czy b^dzie to np. 500 czy m oze 10 0 0 % w cicigu
dochodow y placony jest dzisiaj ocl dochodu uzyskanego w zeszlym roku, a dzisiejszy roku? Pozyczanie przy danej nom inalnej stopie procentow ej zaczyna coraz bar-
poziom cen jest dziesi^ciokrotnie wyzszy od poziom u cen sprzed roku, rzeczywisia dziej przypom inac hazard. Jezeli np. pozyczylibysmy przy oprocentow aniu 1000%
sto p a podatkow a row na jest zaledw ie je d n e j dziesi^tej stopy oficjainej. W ysoka i ■ rocznie, to moglibysmy spiacac przy stopie 500% lub 0% . Spora roznica. Tak witjc
flacja przew aznie zm niejsza realn e przychody b u d zetu , prow adzqc do pogorszenia pozyczanie w ostatnich miesi^cach hiperinflacji niem al zanika, co prow adzi do
problem ow zwiqzanych z deficytem. znacznego ograniczenia inwestycji15.
Sytuacj§ t<5 pogarsza wystsjpowanie innych zjaw isk po stro n ie w ydatkow : rz^dy
czsjsto staraj^ siq kontrolow ac wysokosc inflacji, ograniczaj^c podwyzki cen towar(".>. W miartj. trw ania hiperinflacji zwiqzane z niq. koszty rosnc| coraz szybciej; prowadzi
produkow anyeh przez pozostaj^ee p o d ich w piywem przedsitjbiorstw a panstwov>' . to do pow szechnego uznania, ze sytuacja pow inna zostac opanow ana. W nasttjpnym
m im o kosztOw rosn^cych w raz z inflacjf|. B ezposrednie oddzialywanie na inflacj^ jest podrozdziale zobaczymy, ja k faktycznie konczy sie hiperinflacja.
w najlepszej sytuacji niewieikie, przedsiebiorstw a te zaczynaj^ jed n ak generow ac deu-
cyty, ktore m usza byc finansowane lub subsydiow ane przez rzt|d, co wpiywa na dalszy 12 Ceterisparibus. Pozostale czynniki nie muszq jednak pozostac niezm ienione: jezeli np. przy-
rozrost deficytu budzetow ego. W m iar^ zw i^kszania si§ deficytu budzetow ego roscic czyn4' ztego stan u b u d z etu i szybszego w zrostu podazy p ieni^dza je st kleska nieurodzaju, produkcja
zap o trzeb o w an ie rz^du na wyzsz^ re n t^ em isyjn^, a tym samym n a jeszcze szybs ■ praw dopodobnie obnizy sicj.
13 W k rotkim okresie: w zrost g => w zrost /. Co wi^cej, w zrost g => w zrost k => v/zrost k '. Tak
w zrost nom inalnej podazy pieni^dza. wi§c r a i - n* m aleje z obu przyczyn.
14 Dowcip zasiyszany w Izraeiu w czasie wysokiej inflacji: „Dlaczego podrozowanie taksow kaj'est
tansze niz autobusem ? D la te g o ze w a u to b u sie m usisz piacic przy wejsciu, a w taksowce d o p iero po
dojechaniu na m iejsce”.
’■O m aw iam y tu kosztv wysokiej inflacji. P row adzona dzis w krajach O E C D d e b ata dotyczy in-
flacji n a p o z io m ie 0 lub, pow iedzm y, 4% . Z a g a d n ie n ie to m a in n ^ n a tu r^ - pow rocim y do niego
w rozdziale 25.
764 Rozszerzenia. Z ja w is k a patolo Rozdziai 23. W y s o k a inflacja 765

23.4. W jaki sposob hiperinflaoje dobiegaj^ konca? pom aga dostosowac oczekiw ania inftacyjne do nowej, nizszej stopy inflacji. Jezeli
przedsi^biorstwa wiedza, ze ptace nie wzrosn^, same nie podnios^ cen swoich pro-
duktow. Jezeli pracow nicy wiedz£|, ze ceny nie wzrosn% nie btjda ztjdac podwyzek
Hiperinflacje nie umieraj^ smiercia naturaln^. Muszcj. zostac zatrzymane przy u; plac, a inflacje bqdzie latwiej wyeliminowac. Z dan iem innych ekonomistow, wy-
programu stabilizacyjnego. starczy wiarygodna redukcja deficytu i niezaleznosc banku centrainego. A rgum en-
tuja oni, ze odpow iednie zm iany polityki, jesli s^ wiarygodne, mog<| doprow adzic
do gw aitow nej zm iany oczekiw an i w j'elim inow ania rzeczyw istej i oczekiw anej
inflacji niem al natychm iast. Ekonom isci ci wskazuj^ jednoezesnie na potencjaine
Elementy programu stabiSizacyjnego zagrozenia zwi£|zane z kontrol£| cen i (lub) piac: rz^d m oze bowiern zadowolic si^
tak'c\ kontrolq i odst£|pic od bolesnych dziaiah, ktorych podjecie jest konieczne do
D ziatania, ktore nalezy podjac, aby polozyc kres hiperinflacji, wynikaj^ z naszej zakohczenia hiperinflacji. Co wiecej, jezeli stru k tu ra cen zostala w czasie hiper-
lizy przyczyn jej wyst^pienia. inflacji zaburzona, w prow adzenie ich ko n tro li niesie ze sob^ ryzyko utrw alenia
tych zab u rzen 17,
• Nalezy przeprowadzic reformq fiskatn^ pot^czon^ z wiarygodnym zmniejszei
deficytu budzetowego. R eform a musi obejm ow ac zarow no stroti^ w y d atk o w i-..,- Program y stabilizacyjne nie obejm uj^ce polityki dochodow ej o k reslane sq. jako
dzetu, jak i przychodow. ortodoksyjne; program y heterodoksyjne o p ieraj^ si^ nato m iast na zm ianie polityki
Po stronie wydatkow reform a oznacza przew aznie redukcj^ subsydiow rz m onetarnej i fiskalnej, poiqczonej z prowadzeniem polityki dochodowej. Hiperinflacje
wych, k tore cz^sto pojawiajcj. sie licznie w czasie trw ania hiperinflacji. Uzysk przedstaw ione w tabeli 23.1 zakonczono przy w ykorzystaniu program ow ortodoksyj-
czasowego zawieszenia ptatnosci odsetek z tytuiu zadiuzenia publicznego rov nych. W iele program ow koncz^cych hiperinflacje w A m eryce -Lacinskiej w latach 80.
zmniejsza wydatki. Waznq sldadowEj. stabilizacji w N iem czech w 1923 r. byta re i 90. op arto z kolei na podejsciu heterodoksyjnym .
cja platnosci reparacyjnych - czyli w lasnie tych platnosci, ktore przecle wszys
przyczyniiy si^ do hiperinflacji.
Po stronie przychodow potrzebne jest nie tyle podniesienie ogolnej stop-; ,n-
datkow ania, iie zm iana struktury opodatkow ania. To bardzo w azna kws i Czy program stabilizacyjny moze sig nie powiesc?
widzielismy, w czasie hiperinflacji ludzie w rzeczywistosci piac£| p o d a ttL - - ,
p o d atek inflacyjny, Stabilizacja musi obejm ow ac zast^pienie jednego p o u u u ,u Czy program stabiiizacyjny m oze sitj nie powiesc? Tak, i w rzeczywistosci cz^sto tak
nymi. W yzw aniem je st nalozenie i ze b ra n ie tych innych podatkow . N ie m c.-’:i!a si^ dzieje. A rgentyna probow ala w latach 1984-1989 pit;ciu program ow 1 stabiiizacyj-
tego zrobic natychm iast, najw azniejsze je st jed n ak , by ludzie byli przekonai nych, zanim pow iodio jej si^ na pocz^tku lat 90. Brazylia p o k o n ata inflacjtj dopiero
dziatania takie b^df| podj^te, a deficyt budzetow y zostanie ograniczony. w 1995 r.; byta to szosta pro b a w ciqgu dw unastu ia t18.
• B ank centralny musi przekonac podm ioty gospodarcze, ze nie bedzie juz automa- Czasami niepow odzenie wynika z braku przekonania czy determ inacji w d^zeniu
tycznie monetyzowai dhigu publicznego. W iarygodnosc banku m ozna osi^gnac na do stabilizacji. Rzqd m oze ustanow ic kontrol^ piac, iecz zaniechac podj^cia srodkow
wiele sposobow. Bank centralny m oze m iec prawny zakaz skupowania rz^do'vych koniecznych do redukcji deflcytu i w zrostu nom inalnej podazy p ieniadza. K ontrola
pap iero w diuznych, tak ze m onetyzacja nie b^dzie juz mozliwa. B ank centraMiy plac bez ograniczenia wzrostu podazy pieni£|dza jest niemozliwa do utrzym ania - pro-
m oze row niez powi^zac narodow^. walut^ z walut^ kraju, w ktorym inflacja po- gram musi zakonczyc si^ niepow odzeniem .
zostaje n a niskim po zio m ie16. Jeszcze bardziej radykalnym krokiem je st ofi-.jai- Czasam i przyczyn^ niepow odzenia program u m oze si^ stac op o r poiityczny. Je-
na dolaryzacja gospodarki - uczynienie d o lara amerykanskiego oficjaln^waiaUi zeli konflikt o ch arak te rze spotecznym byt jed n q z przyczyn pojaw ienia si§ deficytu
w gospodarce. K rok ten jest drastyczny, gdyz oznacza catkowit^ rezygnacj^ z :vn- budzetow ego (a zatem tkwil u zro d ei samej hiperinflacji), praw d o p o d o b n ie trudno
ty em isyjnej; cz^sto jest row niez postrzegany jak o u tra ta cz^sci niepodiegto
• Czy p o trz eb n e st| row niez inne srodki? Z d a n ie m niek to ry ch ekonom istov
winna zostac w ykorzystana, poza srodkami fiskalnymi i m o n etarn y m l, poli <yka j7 A rg u m en tacja ta w szczegolny sposob odnosi si^ do krajow E u ro p y W schodniej na pocz£|tku
lat 90. X X w., w ktorych odziedziczona po gospodarce cen tralnie pianow anej stru k tu ra c en znacznie
dochodowa, to jest kontrola piac i (kib) cen. Twierdz^ oni, ze polityka dochoc
odbiegaia od takiej stru k tu ry w g o sp o d a rk ac h rynkow ych. U stan o w ien ie k o n tro li p iac i (lub) cen
utrudniioby dostosow anie si§ wzglsjdnych cen do w arunkow rynkowych.
16 A rg e n ty n a uczynila tak w 1991 r. U stanow iia izbe walutowcj. i usztywniia k urs waluto' I,s Ja k pokazalism y w rozdziale 21, izba w alutow a, k to ra byla narz^dziem stabilizuj^cym inflacj^
poziom ie 1 d o lara za 1 peso. Z agadnienia te om aw iane S£| szerzej w rozdziale 21. w A rgentynie, d oprow adzila 10 lat pozniej do innego kryzysu m akroekonom icznego.
766 Rozszerzenia. Zjawiska patologic? ■ R o zd zia t 23. W y s o k a infla cja 767

bedzie go rozwiazac w czasie stabilizowania gospodarkP. Ci, ktorzy stracE Ptace zazwyczaj u stalane w uj^ciu nominalnym na jakis okres (np. w Stanach
reform y fiskalnej potrzebnej do ograniczenia deficytu budzetow ego, b«^di| . ■ Zjednoczonych do trzech lat), w wyniku czego spora czesc ptac m a juz okreslon^
programowi stabiiizacyjnemu. Cz^sto zdarza sie, ze pracownicy, ktorzy d ominalnie wysokosc w m om encie podjecia decyzji o przystapieniu do dezinflacji.
w zrost cen uslug publicznych lub wzrost opodatkow ania, lecz nie postrzeg; Kontrakty ptacowe nie s^ zawierane jednoczesnie, co utrudnia spowolnienie wzro-
ograniczenia podatku inflacyjnego, strajkuj^ lub naw et wywoltija zarnieszki stu wszystkich ptac w jednym okresie.
to cto upadku program u stabiiizacyjnego. Z m iana polityki m onetarnej moze nie byc w petni lub od razu wiarygodna.
N iepowodzenie moze wreszcie wynikac z pesymistycznych oczekiwaii20
iny, ze w ram ach program u stabilizacyjnego kurs walutowy zostal pow u| Wyst^pienie hiperinfiacji eliminuje dwa pierwsze problem y. W czasie jej trw ania
iarem . Zaiozm y rowniez, ze uczestnicy rynkow finansowycli sti przekona place i ceny zmieniaj^ sicj tak czesto, ze sztywnosc nom inatna czy brak jednoczesnosci
zostanie wkrotce zrnuszony do przeprow adzenia dewaluacji. W celu skomp stajac sie w znacznym stopniu nieistotne.
sobie ryzyka zwiazanego z dewalucicja Zcjdaj^ b ardzo wysokiego oprocentowania :■■■ Nierozwi^zany pozostaje jed n a k problem wiarygodnosci. Z tego, ze nawet spojne
trzym anie iokainych (a nie np. amerykanskich) obligacji skarbowych. W ysoka sto] program y mogc| sie nie pow iesc, wynika, iz z ad e n p ro g ra m nie je st od sam ego po-
p ro cen to w a wywotuje w kraju recesjcj, recesja zm usza rzatd do dew aiuacji - co p cz^tku w peini wiarygodny. Jezeli rz^d zdecyduje sie np. na usztyw nienie kursu wa-
tw ierdza poczatkowe obawy lynku. Jezeli, przeciw nie, uczestnicy rynkow finansowyi \ lutowego, wysoka stopa procentow a m oze pocz^tkow o byc p o trzebna do utrzym ania
oczekujc|, ze rz^dowi uda si^ utrzymac kurs waiutowy, ryzyko dewaiuacji je s1 . parytetu, Udawaty si§ te program y, ktore dzi^ki rosnacej wiarygodnosci pozwataty na
m niejsze, stopy procentow e b^d^ nizsze, a rz£|d b^dzie mogt kontynuowac stopniowe obnizenie stop procentowych. Naw et jezeti wiarygodnosc zostanie w koncu
w anie gospodarki. Z daniem wielu ekonom istow , zarow no sukces, ja k i po ■ osiqgnieta, pocz^tkowo wy'soka stopa procentow a czesto prowadzi od recesji. D ane su-
gram u stabilizacyjnego zawieraja cz^sto elem en t samospeiniajc|cej si«j prze '. gerujii, ze witjkszosci (choc nie wszystkim) hiperinflacji towarzyszyt spadek produkcji.
N aw et dobrze obm ysiony pian dziaia tylko w tedy, kiedy wierzy sie w' jeg„ W jaki sposob pow inny byc konstruow ane program y stabilizacyjne, by zm inim a-
Innymi siowv, znaczenie majc\ zarow no umiejqtnosci, jak i szcz^scie czy dobra polityka lizowac koszt w p o staci u traco n ej produkcji? Czy powinny opierac si^ na koncep-
inform acyjna rzj|du. cji ortodoksyjnej, czy m oze heterodoksyjnej? Czy stopa w zrostu nom inalnej podazy
pieniijdza pow inna zostac ograniczona, a kurs watutowy usztywniony? Dzis niewieie
krajow dosw iadcza wysokiej inflacji, nie stj, to wi^c p y tania najw azniejsze n a iiscie
' glownych zadah politykow22. Jezeli jednak mozna zaufac historii, jakies pahstw a znow
Koszty programu stabilizacyjnego straca^ kontrol^ nad budzetem , bijda staraiy si§ finansowac deficyt em isj^ pieniqdza
. i doswiadezcj. wysokiej inflacji (lub nawet hiperinflacji). Bez wtppiem a wtedy te pytania
W rozdziaie 9 widzielismy, ze amerykanskiej dezinflacji z pocz^tku lat 80. X X v. pow roap
tow arzyszyta recesja i znaczny w zrost bezrobocia. Podobnie byto w E u ro p ie, gdzie
dezinflacja w latach 80. rowniez l^czyla si^ ze znacznym podniesieniem stopy bezr s
bocia. M ozna by oczekiwac, ze znacznie wi^kszym dezinflacjom , ktore rnusz^ nast
pic poc! koniec hiperinflacji, towarzyszyc btjdzie gtqboka recesja czy naw et depresj ■ Hiperinflacja w Boliwii w latach 80. XX w,
Przew aznie jednak tak nie jest.
Aby zrozum iec dtaczego, powrocmy do naszych rozw azan z podrozdziatu 9.3, p' ;■ W latach 70. pro d u k cja w Boiiwii rosta w szybkim tem pie, w znacznej cz^sci dziq.
swieconych dezinflacji. Podalismy tam trzy powody, dla ktorych inflacja inoze nie ob- wysokim cenom eksportow anych przez niij towarow': cyny, srebra, koki, ropy i gas
nizyc skj rownie szybko, jak wzrost nom inalnej podazy pieni^dza, prowadzifc w efekcie ziemnego. Pod koniec dziesisjciolecia sytuacja zaczt;la si^ pogarszac. C ena cyny sp;
do recesji21. dia. Zagraniczne zrodla finansow ania boliwijskich wydatkow zostaty gwaltownie ogr; -
niczone - zagraniczni pozyczkodaw cy zaczqdi tracic w iar^ w to, ze Botiw ia b^dz
w stanie sptacic zad tu zen ie. W wyniku tych zm ian (o raz dlugotrw atych konfliktow'
w Jako przykiad nieudanej proby stabilizacji m ozna podac Boliwi^ w 1994 r. (zob. ramkfj 23.1 spoiecznych w sam ej Boliwii) polityka pogr^zyta sie w chaosie. W latach 1979-1982
:o Zagadnienie sam ospeiniajacych si^ kryzysow walutowych poruszono w rozdziale 21. . Boliwia m iaia dw unastu prezydentow: dziewi^ciu wojskowych i trzech cvwilnvch.
21 Z ap am ietajm y. stopa w zrostu realnej podazy pieni^dza rowna sie stopie wzrostu nom inalr ■, ■ __________________________________

podazy pieniqdza, pomniejszonej o stope inflacji. M niejszy spadek inflacji niz spadek stopy wzros" W chwili obecnej wszystkie kraje wysoko rozwinkjte i na srednim poziom ie rozw oju maj^ nisk^
nom inalnei podazy pieniadza oznacza, ze realna podaz pieniqdza zm niejsza sie. Spadek realnej pod. stopij inflacji. K ilka z nich (np. Ja p o n ia) boryka sie z deflacja. K rajanii na srednim pozioniie rozwoju
zy pieniatdza prowadzi cio wyzszych stop procentowych, ktore z kolei m ogj| stac sifj przyczyn^ reces ■■ z najwyzszfj roczn^ stopcj. inflacji byiy w 2007 r. W enezuela (20% ) oraz Turcja (13% ).
768 Rozszerzenia. Zjawiska pa iziat 23, W ysoka inflacja 769

200 —
G dy pierw szy od 18 lat wybrany w wolnych w yborach prezv d en t rozpo*
dencj<j w 1982 r, sfanaj przed niem al niemozliwyrn zadaniem. A m erykanski
kom ercyjne oraz inni pozyczkodawcy wycofywali sie wystraszeni. Nie chcieli i !I
IbO
11
nowych kredytow i dom agali sie spiaty starycb zobowi^zan. W artosc prywatnyc
czek n etto (srednio- i diugoterrainow ych) dla boliwijskiego rzadu spadla z 3,5 125
w 1980 r. do -0 ,3 % w 1.982 r. oraz - 1 ,0 % w 1983 r. N ie m ajac innego wybo.
uciekl si^ do kreacji pieni^dza w celu sfinansow ania deficytu budzetow ego. 100

75

Inflacja a deficyty budzetowe

W ci^gu nastepnych trzech lat gospodarktj boliwijskti charakteryzov/aly rosn^i

inflacji oraz zwiekszajacy si^ deficyt budzetu. V
W tabeli 1 przedstaw iono stan b u dzetu w latach 1981-1986. Z e wzgl^du i:
n ienie czasowe przy pobieraniu podatkow , na skutek infiacji znacznie spadi; -25

przychody z podatkow. Co wi^cej, proby utrzymywania niskich cen usiug pub. •xv.nych 'g f 'C o -c
a> 05 <u tt) t; a o)
doprow adzity do wzrostu zadiuzenia przedsi^biorstw zaleznych od rzc|du. W Sr
3 ~ t! o
z tym, ze zadiuzenie to pokryw ane byio z b udzetu, poziom deficytu ulega! d; fc i 1
pogorszeniu. W 1984 r. deficyt budzetowy w Boliwii osi^gn^l zdumiewaj^cy
31,6% PKB.
Rok

i 5 Ptz/’hnd i ' izaci* ^ l ’c" Jefiu ‘ ni cLeiow, j i!o piu nn' ta iliw'p! i^M" TK3 !iiistracja 1, Miesi^czna stopa infiacji w Boliwii, styczen 1 9 8 4 -k w ie c ie n 1986

iV < f 1981 ■ ' 1982 1983 1984 1985 ■1'S88%i|

ri7yi:iioay Q /I Zl. f, , 2,6 i 1Q3 .%! i sierpien) o ra z 1985 (luty). P a k iet z kw ietnia 1985 r. byi p ro g ra m e m oitodoksyj-
W ydatki 15,1 26,9 20,1 33,2 6,1 77 1 nym, przewiduj^cym znaczn£| dewaluacje, zapow iedz reform y systemu podatkow ego
■

Saldo budzetu (minus oznacza deficyt) - 5 ,7 --22 ,3 - 1 7 ,5 - 3 1 ,6 - 4 ,8 2,6 ]

i wzrost cen w sektorze publicznym. O por ze strony zwigzkow' zawodowych byi jednak
_ 'byt silny i program zarzucono.
Zrodto: Jeffrey Sachs, The Bolivian Hyperinflation and Stabilization, Mationa! Bureau of Economic Research Working Pap ■
tistopad 1986, tabela 3.
Po wyborze now ego prezydenta kolejna proba przeprow adzenia program u stabi-
lizacyjnego zostala podjqta we w rzesniu 1985 r. Tym razem byia to p roba skuteczna.
Celem program u byio wyeliminowanie deficytu budzetow ego. Jego giowne zatozenia
W wyniku rosn^cych deficytow budzetow ych i zwi^zanej z tym potrzeby wygene- przedstawiamy ponizej.
row aeia wyzszej renty emisyjnej, podniesiono stop^ wzrostu nom inalnej pod-.-./.y pie-
ni^dza, co wywoiaio wzrost inflacji. Sfopa inflacji, rowna 2,5%' m iesiecznie w iviii r.. •■ Polityka fiskalna - ceny w sektorze publicznym zostaiy podniesione; ceiiy zywnosci
w zrosia do 7% w 1982 r. i 11% w 1983 r. Jak pokazano na ilustracji 1, przedstawiaiatrj ' i energii podniesiono; ptace w sektorze publicznym zostaiy zamrozone; zapowiedzia-
m iesi^czne stopy inflacji w Boiiwii w okresie od stycznia 1984 r. do kw ietnia i v<S6 r. no reform ^ systemu podatkow ego, ktorej celern byio poszerzenie bazy podatkowej.
(liniq pionowsi oznaczono pocz^tek stabilizacji), infiacja rosia w lafach 198 Polityka m onetarna - oficjalny kurs wym iany peso zosta! dostosow any do kursu
osic|gaj£|c 182%' w lutym 1985 r. czarnorynkowego sprzed stabilizacji (do rzeczywistego kursu, po ktorym wymienia-
peso na dolary p rzed rozpocz^ciem program u stabiiizacyjnego). K urs wymiany
■staiono na 1,1 m ln peso za dolara, w porow naniu z 67 tys. peso za dolara miesi^c
Stabilizacja :esniej (co oznaczafo dewaluacj^ o 1600%). U stalono przedzial, w obrtjbie kto-
rego kurs m ogt si§ zm ieniac.
W tym czasie czyniono liczne proby ustabilizow ania sytuacji w Boliwit. Progra'.ny sia- ’wrocenie mi§dzynarodowej wiarygodnosci - rozpocz^to z miejdzynarodowymi or-
bilizacyjne rozpoczynano w latach: 1982 (listopad), 1983 (listopad). 198-1 (k - iecien mizacjami i bankam i negocjacje, ktorych celem byla restrukturyzacja boliwijskiego
 R o z sz e rz e n ia , Zjawiska ji 23. W ysoka inflacja
770 771

zadtiizenia, Porozumienie z zagranicznymi kredytodawcami i M FW osias zasami zatamuje sie mecharsizm dostosowawczy, ktory pow inien przywrocic go-
wiec niiesicjcy pozniej, w czerwcu 1986 r. ; lodarke cio naturalnego poziomu produkcji. G ospodarce w zastoju albo depresji
warzyszy deflacja, ktora dodatkow o pogarsza sytuacj^.
P odobnie jak w czasie poprzednich prob stabilizaeji, zwiazki zawodo’ e )lityka m onetarna i fiskalna moze sitj okazac nieskuteczna. Podczas zastoju poli-
strajk generalny. W odpow iedzi rzad oglosif sta n wyjiitkowy i strajk si<j .. . j. ka monetarna rnoze napotkac putapk^ ptynnosci - nominatna stopa procentow a
Po okresie hiperinflacji i wieiu nieudanych probach pokonania jej opinic f. e nioze przyjc|e wartosci ujem nych. E kspansja fiskalna tnoze si^ okazac niemoz-
opowiedziata si^ za stabilizacj^. f va ze wzgltjdu na wysoki deficyt budzetow y - dtug publiczny, b^d^cy skutkiem
R ezuitaty programu stabilizacyjnego okazaiv sie dram atvczne: przed up ■; ;ficytow budzetowych, sam jest powaznym probiem em .
giego tygodnia wrzesnia stopa inflacji byia ujem na. D eflacja nie trw aia c i zad rnoze stracic kontroltj nad politykq fiskalm| iub m onetarn^. W ystapienie po-
przeci^tna iniesitjczna stopa inflacji w latach 1986-1989 spadia ponizej 2 iznyeh niekorzystnych szokow - wojny, wojny domowej, zatamania sie eksportu,
kazano w tabeii 1, w 1986 r. nastapila znaczna redukcja deficytu budzetow •obtemow spolecznych - m oze sprawic, ze rz^d przestaje kontrolow ac budzet.
mywat sie on na poziom ie ponizej 5% przez reszttj dziesieciolecia. wi^kszajcicy siq deficyt budzetowy oznacza, ze w pew nym m om encie jedynym
Czy program stabilizacyjny wywarl niekorzystny wptyw na poziom pro( losobem jego finansow ania staje si^ em isja pieni^dza - rnoze ona doprow adzic
pewne tak. R eaine stopy procentowe pozostaly na wysokim poziom ie przez >wysokiej inflacji lub nawet liiperinflacji.
od m om entu rozpocz^cia stabilizacji. T rudno je st zm ierzyc wptyw tycli wy:
procentowych na produkcje, poniewaz w tym samym okresie gospodarka
znalazia si^ pod wptywem spadku cen cyny i gazu ziem nego. W dodatKii za.r.ro-un.,
na szerokij skaltj kam pania skierow'ana przeciv/ko narkotykom ogranicz ■
ujsumowanie
kakao. Nietatwo oszacowac, w jakim stopniu recesja w Boliwii w 1986 r. byt,. s::;.:ikien:
programu stabilizacyjnego, a w jakim stopniu wynikata z pozostalych czvn H ipennilacja to okresy bardzo wysokiej inflacji. N ajbardziej szokuj^ce przykiady
cesja tnvaia rok. O d 1986 t. PKB w zrastai przecisjtnie w tem pie 3% roczr . . pochodzq. z E u to p y , z iat b ez p o sred n io po zakonczeniu I i II wojny sw iatow ej.
pozostaia ponizej 10%. W nieodlegtej przeszlosei, w latach 90., wysokiej inflacji cioswiadczyty kraje A m e-
ryki Lacinskiej.
Z n k lto : material zaw arly w tej ram ce o p a rty je s t w z n aczn y m stopniu na: Je ffrey Sa>_. 'h c lu>- • Wysoka inflacja je st skutkiem szybkiego w zrostu nom inalnej podazy pienic|dza.
livian Hyperinfiation and Stabilization, N a tio n a l B u re a u of Economic R e se a rc h W o rk in p Szybki wzrost nom inalnej podazy pieni^dza wynika z poiaczenia wysokich deficy-
no. 2073, iisto p a d 1986, Sachs byi jednym z tw o rco w programu stabilizacy jn eg o . Pi > tow budzetowych i braku mozliwosci finansowania tych deficytow przez zaci^ganie
Juan A n to n a o M o ra le s , The Transiiion fr o m Slabilization to S u s ta in e d Growlh ii pozyczek u podm iotow krajowych czy zagranicznych.
Michael Bruno i in. (red.)., Lessons o f Economic S ta b iliza d o n a n d Its A fte r m a th , ;A\"i P p js s . • Przychody z kreacji pieniadza nazywane sei renta emisyjn^. Wysokosc renty emisyj-
C a m b rid g e , M A 1991. aej rowna jest itoczynowi wzrostu nominalnej podazy pieni^dza i realnej podazy
pieniadza. Im m niejsza je st p o daz pieniijdza w uj^ciu realnym , tym wyzsza jest
wymagana sto p a wzrostu podazy pienii^dza w uj^ciu nom inalnym (a co za tym
idzie, tym wyzsza jest stopa inflacji) p o trzebna do w ygenerow ania renty emisyjnej
o ostreslonej wysokosci.
23 , 5 , Wnioski ■ W czasie hiperinflacji stopa inflacji zazwyczaj rosnie. Dzieje siq ta k z dw och przy-
czyn. Po pierwsze, szybszy wzrost nom inalnej podazy pieni^dza prow adzi do wyz-
szej infiacji, sk tan iaj^c iudzi do zm niejszenia w ielkosci trzym anych przez nich,
Zasadniczym tematem giownej cz^sci podrtjcznika jest to, ze choc pozion1 nioduKcji realnych zasobow pieni^dza. Oznacza. to, ze do sfinansow ania deficytu o danej
w aha si^ w krotkim okresie wokoi swojego naturalnego poziom u, w swd::!in nkitMc wysokosci konieezny je st jeszcze szybszy w zrost n o m in aln ej podazy p ieni^dza
pow raca do niego. Jezeli dostosow anie nastqpuje zbyt woino, mozna w y k o r .m t a c pt>- (i jeszcze wyzsza inflacja). Po drugie, wyzsza inflacja prow adzi czcjsto do w zrostu
lityke fiskalnti lub m onetarntp Przewaznie ta k wtasnie si^ dzieje. Jak jediniK \-p, hik:i samego defieytu; oznacza to potrzebe jeszcze szybszego przyrostu nom inalnej po-
z tego i poprzedniego rozdziatu, nie zawsze sytuacja wygkjda w ten sposo daiy pieniqdza, a naw et jeszcze wyzszej infiacji.
772 Rozszerzenia, Zjawiska pafc P ozclzial 23. W y s o k a inflacja 773

• O kresy hiperinflacji konczone s e i w prow adzeniem programu stabili: ■ e. W zwitizku z tyrn, ze inflacja jest zjawiskiem korzystnym dla osob, ktore siq
taki program przyniosl powodzenie, rnusi obejmowac srodki o chai ozyczyly, okres hiperinflacji jest najlepszym czasem na zaciagnitjcie duzego
nyin (niajqce na celu reclukcje deficytu) i monetarnym (ktorych ce kredytu.
minowanie kreacji pieni^dza jako zrodta finansow ania deficytu). Czasami p r , f. JJeticyt b u d ze to w y w czasie h ip e rin fla cji zazw yczaj uiega zm n iejszen iu .
stabilizacyjny obejm uje dodatkow o kontrol^ cen i piac. 2. Przyjmijmy, ze popyt na pieniqdz opisany jest row naniem :
• Program stabilizacyjny polegaj^cy na kontrolowaniu cen i piac bez przej:
dzenia zm ian w polityce fiskalnej i m o n eta rn e j nie pow iedzie si^. N aw et c M
- = Y [ \ - ( r + *' ) },
skonstruowane piany stabiiizacyjne nie zawsze koncz^ si^ sukcesem. Pesymis
oczekiw ania m og^ doprowadzic do zaiam ania kazdego, naw et najlepszego gdzie Y = 1000 oraz r = 0,1.

a. Zalozmy, ze w krotkim okresie wysokosc 7 f jest staia i wynosi 25% . Obliczcie

wysokosc renty emisyjnej dla podanych nizej stop w zrostu nom inalnej podazy
Najwazniejsze terminy pienicidza ( A M / M ) :
i. 25%,
• H iperinflacja 749 ii. 50%;,
• M onetyzacja diugu 751 iii. 75%.
• R enta emisyjna 752 b. W srednim okresie j f = tt = A M / M . Obliczcie wysokosc renty emisyjnej dla
• B arter 755 trzech stop w zrostu podazy pienii|dza podanych w punkcie a. D laczego uzy-
• D olaryzacja 755 skalismy tym razem inne odpow iedzi?
• Krzywa L affera 759 . 3. W jaki sposob kazdy z rodzajow polityki przedstawionych w punktach a -c wpiynie
• P o datek inflacyjny 760 ; na efekt Tanziego-O livery?
» E fek t Tanziego-O livery 762
• Program stabilizacyjny 764 a. W prow adzenie pod atk u dochodow ego pfatnego co miesi^c.
® Polityka dochodow a 764 \ ' b. Zwicjkszenie kar za odraczanie piatnosci podatku od miesiecznych dochodow.
• O rtodoksyjny program stabilizacyjny 765 c. O bnizenie p o d atk u dochodow ego poljiczone z podniesieniem podatkow po-
• H eterodoksyjny program stabilizacyjny 765 srednich.

Do namysiu

Pytania i problemy do dyskusji .4. Zaiozmy, ze jestesmy doradcam i ekonomicznymi w kraju dqz^cym do zakonczenia
okresu hiperinflacji. W czasie debaty posw i^conej ksztaitow i pro g ram u stabili-
Szybki sprawdzian : zacyjnego politycy wysunqii szereg propozycji, przedstaw ionych w zdaniach a-e.
-r . Podajcie argum enty za i przeciw kazdej z propozycji.
1. Korzystaj^c z informacji zawartych w tym rozdziale, zaznaczcie kazde z pomxswcl': a. „Kryzys ten nie skohczy sitg, dopoki pracownicy nie zacziic| placic prawidtowych
stw ierdzen jako prawdziwe, faiszywe lub niepew ne. U zasadnijcie swoj wyfcor. : wielkosci p o d a tk u ”.
a. W krotkim okresie rzq.dy mog^ za pom oc^ emisji pienitjdza sfinansowac clo- b. „Bank centralny pokazal, ze nie potrafi odpow iedziainie zarz^dzac em isj^ pie-
wolnej wysokosci deficyt budzetowy. : ' nicjdza. N ie m am y innego wyjscia niz izba w alutow a”.
b. P odatek inflacyjny zawsze jest rowny rencie emisyjnej. (.;' c. ..K ontrola cen jest niezbtjdna do zakonczenia tego szalenstw a” .
c. H iperinflacja m oze znieksztalcic ceny, nie m a je d n a k wplywu n a pro -.; ■ „Program stabilizacyjny pow iedzie siq tylko wtedy, kiedy wystqpi znaczna re-
w ujsjciu realnym. cesja, a bezrobocie w zrosnie”.
d. Rozwitizaniem problem u hiperinflacji jest zam rozenie plac i cen. , ,,Nie obwiniajmy banku centrainego. Zrodlem problemu jest polityka fiskalna,
nie m o n e ta rn a ” .
774 Rozszerzenia. Z ja w is k a patologic; Rozdziat 2 3 . W y s o k a inftacja
775

5. Jaka stopa wzrostu nominalnej poclazy pienitidza prowadzi od maksymalizacii re

O xford U niversity Press, New York 1993 (zw iaszcza rozdziaiy 2 -5 ). B ru n o byl
ty emisyjnej w gospodarce z zadania 2b? (W skazowka. W zadaniu 2b pokaz;
prezeseni izraelskiego banku centralnego przez wi^kszosc tego okresu.
ze ren.ta emisyjna w srednim okresie jest wyzsza przy stopie w zrostu norni
Klasycznym artykulem poswieconym hiperinflacji jest: T hom as Sargent, The Ends
podazy pieniadza wynoszacej 50% niz przy stopie 25% czy 75%. Zacznijm y wi
of'Four Big Inflations, w: R o b ert H all (red.), Inflation: Causes and Effects, N B E R
od obliczania renty emisyjnej dla stop w poblizu 50'%, nastepnie zmniejszajmy I'
and the U niversity o f Chicago, C hicago 1982, s. 41-97. W artykule tyin S argent
zwi^kszajmy stopsj o 1 punkt procentow y, az uzyskamy odpowiedz).
przekonuje, ze wiarygodny program m oze doprow adzic do stabilizacji przy zero-
wym iub m inim alnym koszcie w postaci straconej produkcji.
Do dalszych przemysien
• R udiger D ornbusch i Staniey Fischer, Stopping Hypennfiations, Past an d Present,
w: „W eItwirtschaftlichers A rchiv’" 1986, nr 1, s. 1-47. podaj£| latwy w czytaniu opis
6. Wvsoka inflacja na swiecie.
kotica hiperinflacji w N iem czech, A ustrii, Polsce oraz we W ioszech (1947 r.), Izra-
a. W ejdzcie na stronq internetow a£ M F W (www.im f.org) i odszukajeie najno eiu (1.985 r.) i A rgentynie (row niez 1985 r.).
sze wydanie „W orld E conom ic O u tlo o k ”. W d o d atk u statystycznym moz:
znalezc tabele ze stopam i inflacji n a swiecie. O dszukajcie paiistw a z inflat
wyzsztj niz 10%. W ktorym kraju stopa inflacjijest najwyzsza? Ile ona wynos
b. O dszukajcie w tabeii W enezueJe. Jak diugo roczna stopa inflacji przekraczs
tani 10%? Spojrzcie na szacowane stopy inflacji w rokti obecnym i przysziyi
Czy inflacja w tym kraju zm niejsza sitj?
c. W enezueJa jest p ro d u ce n tem ropy naftow ej, wiec kondycja jej gospodait:i
uzalezniona jest od wahan cen ropy. O d przem yslu naftow ego barc
uzaleznione sa przychody budzetu. G dy w ostatnint czasie ceny rop
poszybowaiy w gore, W enezuela zwiekszyta drastycznie poziom wyc: h.i-
dzetowych. Przypuscmy, ze ceny ropy w przyszlosci sp ad t% a Wen
ograniczy w ydatkow rztj.dowych. Jak i wptyw ta zm iana cen ropy 1
stan budzetu? W niniejszym rozdziale om aw ialism y juz p o d o b n e r, •/.yix>dki.
W jaki sposob spadek cen ropy naftow ej m oze przyczynic si? do v.; . -,;an .iu
w W enezueli hiperinflacji?

Literatura uzupeiniajqca

• O hiperinflacji w N iem czech m ozna przeczytac w: Steven W ebb, HypcrlnjUiiion

and Stabilization in the WeimarRepublic, O xford University Press, New : ■■■■>
• D obre om owienie tego, co ekonom isci wiedztj, a czego nie w iedz^ o hi] ■
zn alezc m o zn a w: R u d ig er D o rn b u sc h , F e d e ric o S tu rze n eg g er, H oitier 'iVoH,
Extreme Inflation: D ynam ics and Stabilization, „B rookings P apers on ;-iconomic
Activity” 1990, nr 2, s. 1-84. Inne om ow ienie tego zagadnienia to: Pien Riciiaru
A g en or oraz P eter M ontiel, Development Macroeconomics, P rinceton i.ni\ersit>
Press, Princeton, N J 1995, rozdzialy 8-11. R ozdziat 8 napisany jest bards o pro>iym
j(jzykiem; pozostale s<| nieco trudniejsze.
• D osw iadczenia Izraela, ktory przeszedt przez program stabilizacyjny w iau ic h
o p isane zostaty w: M ichaet B runo, Crisis, Stabilization a n d E conom , ■■
 ,v.ie w kazdym rozdziale tego podr^cznika analizowalismy roi^ poli-
tyki gospodarczej. Trzy kolejne rozdzialy l^ c zq dotychczasowe ustalenia
w jedrij| caiosc.

'. iozciziaf 24

W rozdziale 24 staw iam y dwa pytania. Pierw sze: czy z uwagi na niepew nosc co
do skutkow polityki m akro ek o n o m iczn ej nie byioby lepiej w ogole jej nie pro-
wadzic? D rugie: naw et jesli przyjmiemy, ze polityka z zasady jest pozyteczna, to
czy m ozem y ufac politykom gospodarczym , ze bcjd^ prow adzic wiasciwt| polityk^?
ioski Scj. nastQpujq.ce: niepewnosc ogranicza role;, jakq m oze odgrywac polityka
gospodarcza, a politycy nie zawsze wybieraj^ prawidtowy jej w ariant. Jesli jednak
rozwi^zania instytucjonalne s '4 popraw ne, to polityka m oze pom oc i pow inna byc
wykorzystywana.

W rozdziale 25 analizie poddano poiityksj m onetarnq. W pierwszej cz^sci rozdziatu

zawarto przeglqd dotychczasowych ustalen, a w dalszych cz^sciach om owiono dwie
kwestie. Pierwszti jest optym aina stopa inflacji. W iadom o, ze wysoka inflacja jest
zia, aie na ile niska pow inna byc docelowa stopa inflacji z punktu w idzenia banku
centralnego? K w estia druga dotyczy projektow ania polityki pieni^znej: czy bank
centralny pow inien ustalac w zrost podazy pieniqdza, czy docelow^ inflacjQ? Jak^
regui^ pow inien stosowac bank centralny w odniesieniu do zm ian stopy procento-
wej? W ostatniej czqsci rozdziaiu opisano, w jaki sposob prow adzona jest obecnie
polityka pienitjzna w Stanach Zjednoczonych.
 P onow nie o p o lity c e gospodarc
778

So2dz?af 25

W rozdziale 26 analizowana jest polityka fiskalna. W pierwszej cz^sci rozdziafu : I ility kom gospodarczym nalezy narzucic
w arto przegl^d dotycliczasowycfa ustalen. W kolejnej cz^sci dokladniej w vjasnio:
wpiyw rz^dowycli ograniczen budzetowych na relacje zachodzqce mi^dzy dlugie i igranicz
w ydatkam i i p o d atk am i. D alej om ow iono kilka kw estii poczawszy od tego, y
pow inny byc finansow ane wojny, po zagrozenia w ynikaj^ce z nagrom adzenia :
zbyt duzego diugu. W ostatniej cz^sci rozdziaiu opisano biez^cq sytuacjsj bud.
tow j| Stanow Zjednoczonych, a takze om ow iono problem y, k tore m ogt| wystq.
w niedalekiej przysziosci.
V wielu miejscach tego podr^cznika wyjasniano, w jaki sposob wiasciwa kom binacja
iolityki m onetarnej i fiskalnej m oze pom oc w w ychodzeniu z recesji, popraw ic bilans
andloww bez p o b u d za n ia aktyw nosci gospodarczej i ro zn iecan ia inflacji, ostudzic
■Tzegrzaiici. gospodarke, pobudzic inwestycje b^dz akum ulacj^ kapitaiu itp.
W nioski te zdaj^ sitg je d n a k kiocic z cz^sto form ulow anym i zqdaniam i, aby poli-
iykom narzucic pew ne ograniczenia. W S tanach Z jednoczonych reg ularnie zgiasza-
ny jest w niosek o w p row adzenie do konstytucji popraw ki, zgodnie z k to rq budzet
powinien byc zrow now azony. Tego typu p o stu la t pojaw il si? n a pierw szym m iejscu
'■■■/Kontrakcie z A m eryk^ (C ontract with A m erica), tj. program ie opracow anym przez
lepublikanow w zwi^zku z w yboram i w poiow ie kadencji w 1994 r. K opi^ tego pro-
.■;ramu przedstaw iono na ilustracji 24.1. K raje europejskie, k to re w prow adzily euro,
podpisaiy Pakt Stabilnosci i W zrostu, zgodnie z ktorym utrzym yw anie deficytu bu-
dzetowego na poziom ie przekraczaj^cym 3% PKB zagrozone je st sankcjq w form ie
wysokich kar pieni^znych. Rowniez polityka pieni^zna znalazia si^ pod ostrzaiem . Na
przykiad przyj^ty w 1989 r. statut banku centralnego Nowej Z elandii stanowi, ze rola
polityki pienieznej sprow adza si^ do utrzym yw ania stabilnego poziom u cen, z pomi-
d^ciem jakichkolw iek innych celow m akroekonom icznych.
W tym rozdziale analizie pod d an o tego typu ograniczenia nak tad an e n a polityk^
m akroekonom iczn^.

• W podrozdziatach 24.1 i 24.2 przedstaw iono tini^ rozum ow ania, zgodnie z ktor^
politycy maj^. dobre intencje, ale ich dziatania przynosz^ ostatecznie wi^cej szkod
niz korzysci.
• W podrozdziale 24.3 om ow iono inn^, bardziej cyniczn^ tini^ rozum ow ania, wedtug
ktorej politycy robiq. to, co jest dla nich najlepsze, a co niekoniecznie jest najlepsze
dla kraju.
 Ponow.nie o polityce gospodarczej Dzdziat 24. Czy politykom gospodarczym nalezy riarzucic ograniczenia? 781
780

24,1. Niepewnosc i polityka

Izb a R e p u b lik a n o w
, t , k ______

lowi^c otwarcie, p ierw szy argument za narzuceniem p o lity k o m ograniczen sprowa-

za sitj do stw ie rd z en ia, ze ci, ktorzy wiedz^ n iew iele, powinni niewiele robic. Argu-

w; sluchiwalism y sie w w yrazane przez was o b a m 7 i skys'iymy was glosno i w ra z n ie ,

fesli dzieki w am zdob^dzsemy wiekszosc gfosow, ro jivi w pienvszyni d n iu
funkcjonow ania Kongresu, R epublikanska Izba:
ieiit sk la d a sie z dwoch ez^sei; makroekonomisci, a zarazem politycy, ktorzy n a ich
id a ch polegajcj., w ied z a n iew iele, zatem powinni robie niew iele.

zm usi lCongres d o funkcjonow an ia x poszanow aniem tych sa m fch praw,

k to re obow is|zii|a k a id e g o A m e ry k a n in a ,
zredukuje personel zatrudn iony w kom isjach kon gresow ych, obcinaj^c o rzeczywiscie wiedzq makroekonomisci?
jed en e ta t n a trz y
obetn ie b u dzet Kongresu fakroekonomisei ja k lekarze iecz^cy eh oiycli n a rak a. Wiedz^ ciuzo, ale je s t wiele
:eczy, ktoiyeh n ie wiedz<|.
<> i l \ i t i p tf J owaniepoddanych zostanie dziesiec usiaiv. Wezmy pod uwag^ g o sp o d a rk ^ , w ktorej je s t duze bezrobocia, a bank centralny
1. P o p ra w K a d o ty c z ^ c a row now agi b u d z e to w e j o r a z z w i^ z a n e g o z ni^ p ra w a w eta: juz czas, h y rzad jzwaza w y k o rzy stan ie p o lity k i p ie n itjz n ej do pobudzenia aktywnosci g o sp o d a rc ze j.
przesca} iyc ponad stan i by W aszyngton ponow nie stal sie odpow iedzialny za budzec. slcie o se rii powi^zan mi^dzy w z ro ste m p o d az y pieni^dza a w z ro ste m p ro d u k -
agresywnych przest^pcow; b^dzm y tw ardzi, gdy idzie o skutecznosc, zdolnosc vszystkich pytaniach, przed ktoiym i sto i b a n k centralny, decydujqc o tym , czy
ta czas kary smierci w przypadku agresyw nych przest^pcow. R edukujm y przestepczosc „ ^ .szy c podaz pienicjdza i o ile.
b udow y now)rch zakiadow karnych, orzekania kar pozbaw ienia w olnosci na diuzszy n:

ji i/ w h n i n ulice wi^kszej liczby policjancow. • Czy obserwowana o b ec n ie w ysoka sto p a b e z ro b o c ia je s t wyzsza o d n a tu ra ln e j sto-
'-ystem u o pield? rzitd pow inlcn zachecac lu a zi a o p odeim ow am a p racy oraz d o m eposiadan u py bezrobocia, czy to n a tu ra ln a s to p a si^ zwi^kszyla (rozdzialy 8 i 9)?
itie->lubn\ h dzieci, • Je z e li s to p a b e z ro b o c ia je s t b lis k a naturalnej sto p y b e z ro b o c ia , to czy w w yniku
i j-k . A . . ^ reL d ih c L m asim y '^ m n c n i c n i . / l jdzti \ iJzkon n kontrole nad e d tl ekspansji p ie n ifz n e j n ie wyst^puje ryzyko zm n ie jsz e n ia sto p y b e z ro b o c ia p o n izej
U 1v.l‘ cc;/ i m j i p ' l c i t ' i n /ti./ izie i ’ zi>si /aj i !/i iai n l\ cn p n ?£ogi ibi dzieciecej. siopy n a tu ra ln e j, co d o p ro w a d z i d o wzrostu inflacji (ro zd zialy 8 i 9)?
» r »e i l t - ' o h r r z ^ i^ r v ^ i ? n i\ f i r i | \ n i / cn t sie nnciykanskiego m arzei
• O ile zmniejszy siq krotkookresowa s to p a procentowa p o d wplywem zm ian y po-
oszczedzanie pieniedzy, zakup d o m u i poskmie dzieci do college'u.
ciazy p ie n i^ d z a (rozdzial 4 )? J a k i b^dzie w piyw sp a d k u krotkookresowej s to p y
6 . Silna ohrona narodowa; m usim y zapew nic silru\ obrone narodow a, przywracaj^c najwazniejsze ■wydai
p ro ce n to w ej n a stop^ diugookresow^ (rozdziat 15)? O ile wzrosn^. ceny papierow
n a bezpieczenstwo narodowe.
wartosciowych (rozdziat 15)? J a k duza b ^ d z ie deprecjacja waluty krajowej (roz-
7. W zrost lim itu zarohkow d la em erytow: m ozem y poscawic tam e dyskrym inacji obywateli ze w zgl^di:
dziaty 20 i 2 1 )?
na wiek, krora zniecheca do pracy osoby starsze chc^ce pracow ac.
• P o ja k im czasie o d s p a d k u diugoterm inowej s to p y procentowej i w z ro s tu c e n
8 . W ycofanie sie z regulacji rz^dowych: zniesniy regulacje, ktore ham uj^ rozwoj m alych przedsiebiorst?
papierow wartosciowych zareaguj<| wydatki inwestycyjne i k o n su m p c y jn e (ro z -
i p o d ejm ijm y dzialania uhiw iajqce lu d zio m inw esrow anie nasraw ione na tw orzenie m iejsc pracy i w zu
dziai 16)? P o ja k im czasie zanikn^ skutki opisywane z a pom oc '4 krzywej J i d o jd zie
plac.
9* Z drow orozs^dkow a reforma prawa: m ozem y wreszcie pow strzym ac nadniierne roszczenia praw ne,
d o p o p ra w y bilansu h a n d lo w e g o (rozdzial 19)? Na ile powazne je s t niebezpie-
niepow azne procesy sadowe, nadgoriiw ych prawnikow.
czeh stw o polegajcj.ee n a spoznionym p o ja w ie n iu si^ skutkow p o lity k i pieni^znej,
10. O graniczenie okresu zasiadania w K ongresie: zastapm y z a w o d o w c b poiitykow uscawodawcami ; tj. w okresie, gdy g o sp o d a rk a b^dzie juz w fazie ozywienia?
rekrutujacym i sie sposrod obywateii. Oscatecznie polityka nie m usi byc dozy\votniq prac^.

(Prosze sprawdzic na odiorocie, czy kundydat z tivojego okregu wyborczego podpisa-t ten kontrakt ja k o w iai •
P ro b u j^ c odpowiedziec n a te pytania b an k i ce n traln e , a ogolniej politycy zajmuj^cy

od 5 pazdziernika 1994 n)
siq polityk^ makroekonomiczn^, n ie dzialaj^ w prozni. Mog^ zwfaszcza polegac n a
modelach makroekonometrycznych. Rownania za w a rte w tych modelach ukazuj^, ja k
te p o w ia z a n ia w y g l^d aiy w p rzeszlo sci. Odpowiedzi uzyskane n a podstawie roznych
J E S L I NARUSZYMY TEN K O N T R A K T , W Y R Z U C C IE N A S , M O W IM Y P O W A Z N I li.
m.odeli je d n a k si^ rozni^. D zie je si^ ta k d la teg o , ze m o d e le maj^. o d m ie n n e struktury,
zawieraj^ rozne rownania i rozne zmienne.
ilustracja 24.1. Kontrakt z Ameryk^
78 2 _______ Ponownie o polityee gospodarcze Rozdziat 24. Czy poiitykom gospodarczym nalezy narzucic ograniczenia? 783

N a ilustracji 24.2 p rzed staw io n o przyktad ta k ieg o zro zn ico w an ia m o deli. Przyklac
te n zaczerpni^to z badan zieconych przez Brookings In s titu tio n , osrodek badaw czj Dwanascie modeli makroekonometrycznych
w W aszyngtonie, w ram ach ktorych tw o rco m d w u n astu giow nych m o d eli m akrnplfnnn.
m etrycznych z a d a n o p o d o b o e p ytania. (M o d e le zo staiy o p isa n e w ram c e 24.1 acowanie przygotowane przez Brookings Institution pow staio w k o n c u la t 80
b a d a n byio p rz e k o n a n ie sie;, n a iie o d p o w ied z i o p a r te n a ro zn y ch m o d e lac h w. (o ile wiem, wtedy po raz ostatni z o sta lo przeprowadzone tego typu systema-
siebie o dbieg ac. Je d n o z p y ta n bylo s fo rm u io w a n e w ponizszy spo so b . ne porownanie duzej grupy m odeli) i dlatego niektore z uwzgl^dnionych w nim
leli n ie stj. ju z sto s o w a n e . I n n e mogc| m.iec z m ie n io n e nazw y. P rz e d s ta w io n a tu
3,5 ilogia jest jednak wciq.z uzyteczna i o d d a je zroznicowanie d zisiejszeg o p o d e js c k
nodeiowania.

Dwa m o d e le : D R I (D ata Resources Incorporated) oraz W H ARTO N , byiy mo-

le ia m i komercyjnymi. M odele te g o typu s%wykorzystywane do formutowania
jrognoz gospodarczych, ktore nast^pnie sp rz e d a w a n e przedsi^biorstwom i in-
i vtucjom finansowym.
yiqc m o d e li byio w ykorzystyw anych d o sporz^dzania p ro g n o z i w sp o m a g an ia poli-
yki. MCM (MultiCountry M odei) byi wykorzystywany przez Rad^ Systemu Rezer-
vy F e d e ra ln e j w W aszy n g to n ie d o p ro w a d z e n ia poiityki p ie n iez n ej; INTERLINK
>yi sto so w an y p rz e z O E C D z siedzib^ w Paryzu; COMPACT w ykorzystyw aia K o-
nisja Europejska w Brukseli, a m o d e l E P A J a p o n sk a Agencja P lan o w an ia. Kazdy
: tych czterech modeii zo stai o p raco w an y p rz e z je d e n zespol badaczy, ktorzy skon-
-truow ali m o d e le cz^stkowe d la poszczegoinych krajow lu b ich grup, a nast^pnie
)oi^czyii je wi^zami handiowymi i finansow ym i. M odel pi^ty, L IN K , zostal n ato -
n ia st z b u d o w a n y z m odeli d la poszczegolnych krajow, skonstruowanych w tych
:rajach i p rze z bad aczy z tych krajow, a nast^pnie powi^zane ze sob^ strumieniami
0 1 2 3 4 5 6 landlu i strumieniami finansowymi. Zaletcj. takiego podejscia jest to, ze badacze
la ta : danego kraju znaj£| najprawdopodobniej jego sytuacj^ bardzo dobrze, wad^ zas
o, ze m odeie d la poszczegolnych krajow mog£| miec zupeinie odmienne struktury
Choc w szy s tk ie m odeie przew idujq, ze produkcja bqdzie przez p e w ie n czas rosn qc w reakcji na ekspansje pieni^znq, tc - . ■
odp ow ie dzi co do skali teg o w zrostu i czasu u trzym yw a n ia sig p ro du kcji na w y zszym poziom ie je s t duze. byc trudne do pol^czenia w jedn^ caiosc.
■ 3ztery m odeie opieraiy si^ wprost na hipotezie racjonalnych oczekiwan: m odei
Ilustracja 24.2. Reakcja produkcji na ekspansjg monetarnq: symulacje oparte na dwunastu modelc
J V E R P O O L , ktory stosow ano w Angiii; M IN IM O D , wykorzystywany przez
.vlitjdzynarodow y Fundusz Walutowy; MSG, ktory opracowali Warwick McKib-
P rz y jm ijc ie , ze gospodarka amerykanska rosnie w sw o im normalnym icmpic. )in i Jeffrey Sachs z Harvard University; m odei TAYLOR, z k to ry m zetk n ^lism y
a b e z ro b o c ie je st n a p o zio m ie n a tu ra ln y m . N ie c h to b ^ d zie sc en a riu sz bazowy. Przvj- >iq w podrozdziale 7.4, opracowany przez Johna Taylora z Stanford University.
m ijcie n a st^ p n ie , ze p rzez o k re s je d n e g o ro k u F e d zw i^ksza p o d a z pi.eni£|dz;.i w w ic k - L uwagi n a to, ze rozwi^zanie duzych modeli uwzgi^dniaj ^cych hipotez^ racjonal-
szym tem pie niz w scenariuszu bazowym, tak ze po uplywie roku nominamy za so b nych oczekiwan je s t trudne z technicznego punktu widzenia, m odeie te g o rodzaju
p ie n i^ d z a je s t o 4% w yzszy, n iz b ylby w s c e n a riu s z u b azo w y m . O d te g o rn o m eiiiu zazwyczaj m niejsze i uwzgi^dniaj^ mniej szczegoiow niz m odele wymienione
n o m in a ln a p o d a z p ie n i^ d za ro sn ie w tym sam y m te m p ie co w sc en ariu szu m. wyzej. S^ jednak iepsze, gdy chodzi o uchwycenie wpiywu roznych zmian poiityki
a w i§c n o m in a ln y z aso b p ie n i^ d z a p o z o s ta je o 4% wyzszy niz w p rzy p a d k u , w kh'u ;■1^ la oczekiwania. Dzi^ki coraz wi^kszej mocy obiiczeniowej komputerow badacze
n ie d o szio b y d o zm ian y p o lity k i m o n e ta rn e j. P rzy jm ijcie p o n a d to , ze stopy p ro c c n - budujc| coraz wi^ksze m odele z racjonalnymi oczekiwaniami. W spoiczesne wersje
to w e n a sw iecie pozostaj^. n a n ie z m ie n io n y m p o z io m ie . C o s ta n ie s i^ z p o z io n ic m ego typu modeli nazywa si^ dynamicznymi stochastycznymi modelami rownow agi
p ro d u k c ji w S tan ach Z jed n o czo n y c h ? >go!nej (dynamic stochastic generai equiiibrium m odels - D SG E). S^ o n e p rze d -
n io te m ozywionych badan. (Szerzej omowimy je w rozdziaie 27).
784 R o z d z ia i 24. Czy p o lity k o m gospodarczym naiezy narzucic ograniczenia? 785
P onow nie o p o lity c e gospodarczej

• O s ta tn i in o d e l - V A R (nazwa pochodzi o d V e c to r AutoR egression, wektorowa n a tu ra ln e j. N a p o d staw ie p ra w a O k u n a w ie ro w n ie z , ze d o d atk o w y w zro st p r o d u k c ji

autoregresja, czyli nazwy techniki estymacji wykorzystywanej przy konstruowaniu o 1%- w cic|gu ro k u d o p r o w a d z i d o red u k c ji b e z ro b o c ia o 0,4 p u n k tu p ro c e n to w e g o '.
m o d e lu ) - z o s ta i opracowany przez Christophera Simsa i Roberta Littermana Przy tych z a fo z e n ia c h F e d w ie, ze jesJi w vkorzysta polityksj p ie n i^ z n ^ d o o s i^ g n i^ -
z U niveristy o f M in n e so ta i b ard zo roznif sie od pozostaiych m odeli. M o d e le VAR cia w ciagu n a d c h o d z q c e g o ro k u d o d atk o w e g o w zro stu p r o d u k c ji o 5 % , to s to p a b e z-
n ie sa m odeJam i strukturalnymi, ale raczej statystycznym p o d su m o w a n ie m relacji ro b o c ia b e d z ie za ro k n izsza o 0,4 X 5% = 2 p u n k ty p ro c e n to w e , a w t§c z ro w n a si<?
zachodz£[cych mi^dzy roznymi zm ien n y m i, b e z je d n o z n a c z n e j interpretacji eko- z n a tu ra ln c | s to p j| b e z ro b o c ia , k t o r a w y n o s i 5 % . O iie F e d p o w in ie n zw i^kszyc p o d a z
nomicznej. Ich mocn^ stro n ^ je st d o p a so w a n ie d o d an y c h przy zminimalizowaniu p ie n iad z a?
ograniczen narzucanych przez teori^. Ich g io w n a slabosc polega na tym , ze sj| JesJi wziqc pod u w a g e s r e d n i^ z r e a k c ji p r o g n o z o w a n y c h p rz e z ro z n e m o d e le ,
za sad n iczo (bardzo w ielkim i) czarnym i skrzynkam i. p rz e d s ta w io n y c h na ilu s tr a c ji 24.2, to o ka ze sitj, ze w zro st p o d a z y p ie n i^ d z a o 4 % p ro -
w adzi d o w z ro s tu p r o d u k c ji o 0,85%; w c is g u p ie rw s z e g o ro k u . R o w n o w a z n ie , w z ro s t
U w aga: Opis m o d e li i przeprowadzonych b a d a n zostai zawarty w Ralph Bryant i in., Empirical p o d a z y p ie n i^ d z a o 1% p r o w a d z i d o w zro stu p ro d u k c ji o 0 ,8 5 14 = 0,21% .
M acroeconornics fo r Interdependent E conom ies, Brookings Institution, Washington, DC 1000 Z a lo z m y , ze F e d t r a k t u je tq przecietnc|_ w a rto s c ja k o w a rto s c pewnq. To, c o p o w i-
Opracowanie pokazuje nie tylko skutki polityki pienieznej, aie takze po lity k i fiskalnej. n ie n z ro b ic , je s t w o w czas dosc p ro s te . W ia d o m o , ze d o s p ro w a d z e n ia s to p y b e z ro b o c ia
do s to p y n a tu r a ln e j w citj.gu r o k u p o trz e b n y je s t d o d a tk o w y w z ro s t p r o d u k c ji o 5 % .
W y m a g a to o d F e d z w i^ k s z e n ia ilo s c i p ie n i^ d z a o 5 % / 0,21 = 2 3 ,8 % . F e d p o w in ie n
w iq c z w i^ k s z y c p o d a z p ie n itjd z a o 2 3 ,8 % . J e z e li re a k c ja g o s p o d a rk i je s t r o w n a sred-
N a ilustracji 24.2 p rz e d s ta w io n o p rz e w id y w a n e p rz e z kazdy z d w u n a stu ir niej s p o s ro d r e a k c ji p ro g n o z o w a n y c h p rz e z d w a n a s c ie m o d e li, to t a k i w z ro s t p o d a z y
li odchylenie p ro d u k c ji o d sc e n a riu sz a b az o w eg o . W szystkie m o d e le p rze w id u p ie n i^ d z a spraw i, ze b e z ro b o c ie s p a d n ie n a k o n ie c r o k u d o p o z io m u n a tu ra ln e g o .
p ro d u k c ja p rz e z p ew ie n czas p o wzroscie podazy pieni^dza b^dzie ro sn a c . Po Zaiozm y, ze F e d fa k ty c z n ie z w ie k s z a ilosc p ie n i^ d z a o 2 3 ,8 % . T y m ra z e m jednak
przeci(jtne odchylenie p ro d u k c ji o d p o z io m u w sc e n a riu s z u b azow ym je s t dod; w e zm y pocluwage niepew nosc m ie rz o n ^ przedzialem, w k to r y m m ie s z c z ^ s i^ p ro g n o z y
Zroznicowanie o d p o w ie d z i je s t je d n a k duze: o d n ie o m a l b r a k u re a k c ji n a p o l ro z n y c h m o d e li p rz e d s ta w io n e n a iiu s tr a c ji 24.2. W a rto p rz y p o m n ie c , ze re a k c je p ro -
pieni^zntj. p o w zrost o blisko 3% . N aw et p o odrzuceniu ekstremalnych p ro g n o z zr d u k c ji p o r o k u o d w z r o s tupodazy pieniqdza o 4 % m ieszczc| s i^ w p rz e d z ia le o d 0 %
cowanie wciqi wynosi ponad 1%. Po dwoch latach przeci^tne odchylenie wynosi ] do 3% ; r o w n o w a z n ie re a k c je p r o d u k c ji n a w z ro s t p o d a z y p ie n i^ d z a o 1% m ieszczq
jesli i tym ra z e m o d rzu ci si^ ek stre m a ln e p ro g n o zy , to zroznicowanie wynosi 2°, sitj w p rz e d z ia le o d 0 % d o 0,75 % . Z ty c h p rz e d z ia io w w y n ik a , ze p rz y w z ro s c ie podazy
szesciu latach p rze ci^ tn e odchylenie wynosi 0,6%, a prognozy wafaaj^ si^ w przed/.i-r-'e pienit|dza o 2 3 ,8 % re a k c ja p r o d u k c ji bedzie w y n o s ic m i^ d z y 0 % a 1 7 ,9 % (2 3 ,8 % x
o d —0,3% do 2 ,5 % . Ujmuj^c rzecz krotko, jezeli niepew nosc mierzy si^ za poi 0 ,7 5 ). Te Iic z b y oznaczajc| z k o ie i, ze s p a d e k b e z r o b o c ia b ^ d z ie w y n o s ii m i^ d z y 0 %
przedziaiu, w ktorym mieszcz^ si^ p ro g n o z y o p a r te n a ty m zestaw ie m o d e li, tc a 7% . Innymi siowy, przyszloroczna s to p a bezrobocia m o z e m ie s c ic si§ g d z ie s w p r z e -
pewnosc co d o skutkow polityki pieni^znej jest duza. d zia le miedzy 1% a 0 % !
W n io s e k je s t o czyw isty: zw azyw szy na skalcj n ie p e w n o s c i co d o w p iy w u p o lity k i p ie -
n ie zn e j n a p ro d u k c je , z w i^ k s z e n ie p o d a z y p ie n iijd z a o 2 3 ,8 % b y to b y n ie o d p o w ie d z ia l-
ne. G d y b y w p ty w p o lit y k i p ie n itjz n e j na p r o d u k c j^ b y t ta k s iln y , ja k s u g e ru je to je d e n
Czy niepewnosc powinna skfaniac politykow do robienia mniej? z d w u n a s tu m o d e li, to s to p a b e z ro b o c ia n a k o n ie c r o k u m ia ta b y p o z io m o 5 p u n k to w
p ro c e n to w y c h n iz s z y o d n a tu r a in e j s to p y b e z ro b o c ia , co s p o w o d o w a to b y n ie z w y k le
Czy niepew nosc co do skutkow polityki pow inna skianiac politykow do ro b k m ia siln^. p re s j^ in fia c y jn tj. B io r ^ c p o d u w a g ^ tQ n ie p e w n o s c , F e d p o w in ie n z w i^ k s z y c p o -
mniej? Ogolnie odpowiedz na to pytanie jest twierdz^ca. Warto przeanalizowac po- daz p ie n icjd za o z n a c z n ie m n ie j n iz 2 3 ,8 % . G d y b y p rz y k ta d o w o ito s c pienicj.dza z osta ta
nizszy przyklad, oparty na przedstawionych wyzej symulacjach. z w i^ k s z o n a o 1 0 % , to b e z ro b o c ie za r o k m ie s c ifo b y s i^ w p rz e d z ia le m i^ d z y 7 % a 4 % ,
Przypuscmy, ze g o sp o d a rk a amerykanska zn a jd u je sisj w fazie recesji. S to p a bczro- co je s t b e z w jjtp ie n ia b e z p ie c z n ie js z y m p rz e d z ia te m w y n ik o w 2.
b o cia wynosi 7% , a F ed rozwaza zastosowanie po lity k i pieni^znej w celu p o b u d ze n ia
1W rzeczyw istosci F ed nie wie oczywiscie zadnej z tych rzeczy n a pew no. M oze jedynie poslu-
p ro d u k c ji. Skoncentrujemy si? n a niepewnosci co d o sk u tk o w p ro w a d z o n e j poiiiyki
giwac si? pro g n o zam i. N ie zn a ani d o k fad n ej w arto sci n a tu ra ln e j stopy b e zro b o c ia , ani d okiadnej
p ie n ie z n e j i d la te g o zaiozym y, ze F e d p o z a ty m w ie w szy stk o n a p e w n o . Opierakic w artosci w spotczynnika w ystgpuj^cego w praw ie O kim a. U w zgl^dnienie tych dodatkow ych zrodel
si^ na swoich prognozach, wie, ze przy niezmienionej polityce pienieznej bezrobocie niepew nosci w zm ocniioby nasz podstaw ow y wniosek.
w przysziym roku nadal b^dzie wynosic 7%. Wie, ze n a tu ra ln a stopa bezrobocia v- ■. 2 Przyklad ten o p iera sitj n a koncepcji niepewnosci multiplikatywnej: z uwagi n a to, ze skutki poli-
si 5% , z czego wynika, ze sto p a b ez ro b o cia je s t o 2 p u n k ty p ro ce n to w e wyzsza o d st'.)py tyki pienieznej s^ niepew ne, bardziej aktyw na polityka prow adzi d o wi^kszej niepew nosci. Z ob. Wil-
liam B rainard, Uncertainty and the Ejfectiveness o f Policy, „A m erican E conom ic R eview ”, m aj 1967.
 786 zdzial 2 4 , C z y politykom g o s p o d a r c z y m naiezy n a rz u c ic o g r a n ic z e n ia ?
787
P o n o w n ie o polityce g o s p o o

Niepewnosc i ograniczenia naktadane na politykow szcze 30 la t te m u n a p o lity k ^ m a k r o e k o n o m ic z n ^ p a trz o n o ta k sam o , ja k n a

ige s k o m p lik o w a n e j m aszyny, M e to d y sterowania optymalnego (optimal control),
P odsum ujm y; istn ieje zn a cz n a niepewnosc co d o skutkdw p o iity k i makroekonor pocz£|tkow o ro zw ijatio na p o trz e b y s te ro w a n ia i naprowadzania ra k ie t, byiy co-
n ej. Z u w a g i na t§ n ie p e w n o s c p o lit y c y p o w in n i b y c o s tr o z n ie js i i s to s o w a c n ■■■, xi p o w szech n iej w ykorzystyw ane p rzy p r o je k to w a n iu p o lit y k i m a k r o e k o n o m ic z n e j.
aktyw ntj p o lity k ^ . P olityka p o w in n a byc z a s a d n ic z o u k ie ru n k o w a n a n a u n ik a n ie { E k o n o m is c i p rz e sta li ju z m y s le c w te n spo sob . S ta to sie ja s n e , ze g o sp o d a rk a zasad -
diuzajacj/ch sie recesji, n a zmniejszenie te m p a w zro stu g o sp o d a rk i w o k resa ch bo • nlczo ro z n i s i^ o d m a s z y n y , n a w e t b a r d z o s k o m p lik o w a n e j . W p rz e c iw ie h stw ie d o
o ra z na u n ik a n ie p resji inflacyjnej, 1m w yzsza s to p a b e z ro b o c ia b ^ d z wyzsza inaszyny, g o sp o d a rk a sk la d a si^ z lu d zi i p rz e d s i^ b io rs tw p ro b u j^ c y c h p rz e w id z ie c , co
tym aktyw niej n alezy p ro w a d z ic p o lity k ^ . N iem n iej je d n a k n alezy pow strzym zro o i^ politycy, i re a g u j^ c y c h n ie ty lk o n a b ie z q c ^ p o lit y k ^ , a le ta k z e n a o c z e k iw a n ^
dostrajania g o sp o d a rk i, o d p ro b y u trz y m a n ia b e z ro b o c ia lu b w z ro stu p roc przyszic| p o lit y k ? 4. D la t e g o te z o p o lity c e m a k r o e k o n o m ic z n e j trz e b a m y s le c w k a -
s ta ly m p oziom ie. te g o ria c h g ry tn i^ d z y p o lit y k a m i a „g o s p o d a r k q ” , a d o k la d n ie j - lu d z m i i p rz e d si^ -
W n io s k i te 20 la t te m u byiyby k o n tro w e rs y jn e , T o c z y ia si^ w ow czas zacifjta de b io rs tw a m i fu n k c jo n u j^ c y m i w g o s p o d a rc e . T y m , c o je s t n a m p o trz e b n e , g d y m y s lim y
m i^ d z y dw iem a g ru p am i e k o n o m is to w . J e d n a g ru p a , k to r e j p rzew o d zii M ilto n F: 0 g o s p o d a rc e , je s t rac zej teoria gler n iz teoria ste ro w a n ia optymalnego.
m a n z U n iv ersity o f Chicago, u trzy m y w ala, ze ze wzgl^du na dlugie i zm ienne o O s trz e z e n ie : k ie d y e k o n o m is c i m o w i^. „ g ra” , n ie m a j^ n a m y s li „ r o z r y w k i” ; ch o d zi
n ie n ia ak tv w n a polityka wyrz^dzi najprawdopodobniej wi^cej szkod niz przynirsic irn o strategiczne in te r a k c je m i^ d z y g ra c z a m i. W k o n te k s c ie p o lit y k i m a k r o e k o n o -
pozytku. Druga g ru p a, na czele k to re j sta i F ra n c o M o d ig lian i z M IT, skonstruo •• •■■■ m ic z n e j g ra c z a m i sa z je d n e j stro n y p o lity c y , z d ru g ie j zas g o s p o d a rs tw a d o m o w e
w ia s n ie d u z e m o d e le m a k r o e k o n o m e try c z n e p ie rw s z e j g e n e ra c ji i u w a z a la , ze 1 p rz e d s i^ b io rs tw a . S tra te g ic z n e in te ra k c je st| tu w id o cz n e g oiym o k iem : to , co ro b iq
d za e k o n o m is to w je s t w y s ta rc z a j^ c a , aby zw i^kszyc sto p iefi d o s tra ja n ia g o s p o d c . g o sp o d a rstw a d o m o w e i p rz e d s i^ b io rs tw a , z a le z y o d teg o , czeg o s p o d z ie w a j^ sie; p o
O becnie wi^kszosc ekonomistow przyznaje, ze niepewnosc co d o nastcjpstw poliiyki p o lity k a c h . Z k o le i to , co robiq, p o lity c y , za le z y o d teg o , co d zieje s i^ w g o sp o d a rc e.
go sp o d a rc ze j je s t zn aczn a. A k c e p tu ja rowniez w n io sek , ze z uw agi n a ttj n ie p ew an s r T e o ria g ier p o z w o lila e k o n o m is to m n a z ro z u m ie n ie w ie lu kw estii: w iele d z iw n y c h
n a le z y p ro w a d z ic m n ie j aktywnq. p o lity k e g o s p o d a rc z ^ . na p ierw szy rz u t o k a z a c h o w a ri n a b ra io sen su , k ie d y u d a io si§ z ro z u m ie c n a tu r ^ roz-
W a rto p o d k re s lic , ze nasze d o ty c h e z a s o w e u s ta le n ia d o s ta rc z a j^ a rg u m e n tu z .■/■ gryw anej g ry 5. J e d n a z tych kw estii je st sz c z e g o ln ie w a z n a w naszy m o m o w ie n iu ogra-
moograniczeniem sie przez politykow, nie zas za nakladaniem na nich ograniczen. J c /d ' n ic z e ri n a k la d a n y c h n a p o lity k o w : czasem m o z n a o s ic g n ^ c lep szy w ynik w grze, gdy
p o lit y c y r o z u m ie j^ k o n se k w e n cje n ie p e w n o s c i, a n ie m a ja k ie g o s szczegolnegc- po- zre zyg n u je si^ z pew nych p o siad an y ch m o z liw o s c i. A by z ro z u m ie c dlaczego, zacznijm y
w o d u , aby przypuszczac, ze teg o n ie rozumiej^, to sam i z sieb ie b^d^ stosowac m n lo j od p ro s te g o n ie e k o n o m ic z n e g o p r z y k la d u , m ia n o w ic ie o d p o lity k i p a h s tw a w o b e c
aktywn^ polityk^. N ie ma powodu, aby naktadac d o d a tk o w e o g ra n ic z e n ia , ta k ic ja k po ryw a czy.
w y m o g u trz y m y w a n ia sto p y w z ro stu ilo s c i p ie n ic|d z a n a s ta ly m p o z io m ie lu b wy
z ro w n o w a z o n e g o b u d z e tu . Z ajm ijm y sitj o b e c n ie a rg u m e n ta m i, k to re p rz e m a w ia ja za
n a lo z e n ie m o g ra n ic z e ri na p o lity k o w .
Branie zaktadnikow i negocjacje

W isjkszosc rzcjd o w o g io s iia , ze n ie b ^ d zie n e g o c jo w a c z poryw aczam i. P o w o d oglosze-

24.2. Oczekiwania i polityka n ia ta k ie j p o lit y k i je s t c z y te ln y : z n ie c h ^ c ic d o b ra n ia z a k ia d n ik o w p rz e z u c z y n ie n ie
teg o d z ia ia n ia n ie a tra k c y jn y m .
P rz y p u s c m y , ze rn iin o o g io s z e n ia tej p o lity k i k to s z o s ta i za k la d n ik ie m . D la c z e g o
J e d n y m z p o w o d o w , d la k to r y c h s k u t k i p o lit y k i m a k r o e k o n o m ic z n e j n ie p e w 1" nie n e g o c jo w a c te ra z , gdy k to s z o s ta l ju z w z i^ ty ja k o z a k ia d n ik ? B ez w z g l^ d u n a to,
je st in te ra k c ja m i^ d z y p o lit y k ^ a o c z e k iw a n ia m i. To, ja k d ziaia p o lity k a , a czasem czy ja k ie g o o k u p u z ^ d a j^ p o ry w a cz e, je s t o n m n iej k o szto w n y n iz w a ria n t altern aty w n y ,
w o g o le d ziala , z a le z y n ie t y lk o o d je j w p ly w u n a b ie z ^ c e z m ie n n e , ale ta k z e od jc j
wpiywu n a oczekiw ania co do przysziosci. (Ta k w estia byia giow nym te m a te m rozdzia- 4 N aw et m aszyny stajcj. sitj m qdrzejsze. H A L , ro b o t z film u z 1968 r. 2001: Odyseja kosmiczna
zabiera sifj za przew idyw anie tego, co z ro b i^ ludzie znajduj^cy sitj n a sta tk u kosm icznym , R e zu itat
iu 17). Z n a c z e n ie o c z e k iw a ri d la polityki w y k racza je d n a k p o z a k w e s ti^ n ie p e w n o s c i
nie jest najszcz^sliwszy. (O bejrzyjcie film).
co d o s k u tk o w polityki. To zas p ro w a d zi n a s d o z a g a d n ie n ia g /e r. ? Teoria gier staia sie w aznym narzedziem w e wszystkich gai^ziach ekonom ii. Z arow no w 1994 r.,
ja k i w 2005 r. N a g ro d a N o b la w dziedzinie ekonom ii zo stafa p rz y zn a n a n aukow com zajm ujqcym
sitj teoriq. gier. W 1994 r. nag ro d zen i zostali Jo h n N ash z P rinceton, Jo h n H arsanyi z B erkeiey oraz
•’ Friedtnan i M odigliani to ci sarai ekonomisci, ktorzy niezaieznie o d siebie rozwinijli nowocze • R ein ch ard S e lte n z N iem iec (zycie Jo h n a N ash a staio sifj te m a te m film u Pi^kny umysl). W 2005 r,
teori^ konsum pcji, om ow ion^ w rozdziale 16. nagrodjj. tq u h o n o ro w an o R o b e rta A u m a n n a z Izraela i Tom a Scheilinga z H arvardu.
788 Ponownie o polityce gospodarczej Rozdziai 24. Czy politykom gospodarczym nalezy narzucic ograniczenia? 789

tj. rn o iliw o sc, ze zaWadnik z o stan ie zabity. N ajlepsztj. p o lity k a wydaje sie wisjc oglo- tt= ~ a (u - u n). (24.2)
szen ie, ze n ie b e d z ie si$ neg o cjo w ac, aie gdy k to s rzeczywiscie z o s ta n ie wzi^ty jako
z a k ia d n ik , wowczas negocjowac. Jesii F ed b ed z ie dziaiai zgodnie ze swojtj. zapowiedzi% to wybierze stop? bezrobo-
P o chwili zastanowienia d o ch o d z i sie jednak d o wniosku, ze byiaby to rown^. sto p ie n a tu ra ln e j; z rownania (24.2) wynika, ze in flacja b ed zie rowna zero ,
polityka. D ecyzje poryw aczy nie za le z q b o w iem o d p olityki, ktora^ ogioszc : ja k z a p o w ie d z ia l F e d i ja k o czekiw ali te g o lu d z ie 8.
o c z e k iw a n e g o p rzez n ic h p rz e b ie g u zd a rz e n p o w z i^ c iu z a k ia d n ik o w . Jezel O si£ |g n i^d e zero w ej in fla c ji i u trz y m a n ie s to p y b e z ro b o c ia n a p o z io m ie sto p y na -
n e g o c ja c je z n im i zo stanif fa k ty c z n ie rozpoczsjte, b e d q siu szn ie tr a k to w a i :a ln e j n ie je s t ziy m w y n ik ie m . W y d a je sitj je d n a k , ze F e d m o z e w rz e c z y w is to s c i
po lity k e ja k o niemajcjc^ zadnego znaczenia, D o p o rw a n ia w iec d o jd zie. ae;nac jeszcze lepszy w y n ik .
J a k a p o lity k a je s t z a te m n a jle p sz a ? M im o ze n e g o c ja c je prowadzs). z?
lep szeg o w yniku, gdy do porwania juz d oszlo, najlepsz£| p o lity k a je s t zo b o ’t W ro zd ziale 8. p o d a n o , ze w s p o ic z y n n ik a w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h w ynosi o k o -
rz^dow d o nienegocjowania z p o ry w aczam i, Rezygnuj^c z mozliwosci n es'o :;,;o vnm. 10 1. Z r o w n a n ia (2 4 .2 ) w y n ik a w iec, ze ak ceptuj£|c in fla c j^ rz e d u 1 %, F e d m o ze
rzad y b tjd^ n a jp ra w d o p o d o b n ie j w sta n ie z a p o b ie c b ra n iu zak lad n ik o w . o b n iz y c s to p ^ b e z ro b o c ia o 1% p o n iz e j n a tu ra ln e j s to p y b e z ro b o c ia 9. Przyjm ijm y,
Przeanalizujmy te ra z p rzy k lad makroekonomiczny, o p a rty na relacji ze F e d - a ta k ze wszyscy in n i w g o s p o d a rc e - u z n a je te w y m ie n n o s c za a tra k c y jn q
niiedzy inflacj^ a b e z ro b o c ie m . P rz ek o n a m y si^, ze w tym p r z y p a d k u moz : :> .r o- i de c y d u je sie o b n iz y c b e z ro b o c ie o !%• w za m ia n za in fla c j^ r o w n ^ 1% . B o d z ie c do
sow ane d o k ia d n ie ta k ie sam o ro z u m o w a n ie k p o rz u c e n ia o g lo sz o n ej u p rz e d n io polityki, k ied y ju z d ru g i g racz d o k o n a i sw ojego
ichu - w tym. p rzy p a d k u , gdy p o d m io ty n e g o c ju j^ c e p ia c e u s ta lily ju z ich p o z io m
- je s t z n a n y w te o rii g ie r p o d n az w j| niespojnosc w c z a s ie o p ty m a ln e j p o lity k i.
W naszym p rz y k ia d z ie F e d m o ze p o p ra w ic w y n ik w tym o k re s ie , p o rz u c a ja c w cze -
Ponownie o inflacji i bezrobociu lie j o g io s z o n ^ p o lit y k ^ zero w ej in fla c ji. A k c e p tu jq c n ie c o w yzsza infiacje, m o ze
d o p ro w a d z ic d o isto tn e j red u k c ji b e z ro b o c ia 10.
W ro z d z ia le 8 w y p ro w ad zo n a z o s ta la nast^puj^ca re ia c ja m i^dzy inflacja u beziobo-i To n ie je s t n ie s te ty k o n ie c o p o w ie s c i. W idzt|C, ze F e d zw i^kszyt p o d a z p ie n it|d z a
ciem [rownanie (8.9), w ktorym d ia u p ro szc ze n ia pomini^to indeksy oznac..<:;1:;.-.; o w itjc e j n iz w c z e s n ie j o b ie c y w a i, p o d m io ty u s ta la j^ c e p ta c e z o r ie n tu j^ s i^ p ra w d o -
p o d o b n ie w sytuacji i zaczitc| o c z e k iw a c d o d a te ie j inflacji n a p o z io m ie 1% . JezeJi
rc= Tte — a(u — u ). w ifjc F e d w d alszy m cic|gu chce utrzym yw ac sto p ^ b e z ro b o c ia n a p o z io m ie o 1%
n iz s z y m o d sto p y n a tu ra ln e j, b ^ d z ie m u sia l d o p r o w a d z ic d o in f la c ji w y n o s z ^ c e j
Inflacja ( x ) zalezy od oczekiwanej infiacji ( j f ) o raz od odchyienia rzec/yvviMej sto-5 2% . G dy je d n a k inflacja osiqgnie 2 % , p o d m io ty ustalaj^ce p ia ce p o n o w n ie zmieniq
py b e z ro b o c ia (u) o d n atu raln ej stopy b e z ro b o c ia ( u j 1. Wspoiczynnik a oci:/?.viorcicdla sw oje o cz ek iw an ia inflacyjne itd.
wpiyw b e z ro b o c ia n a inflacjv przy d a n e j o cz ek iw a n ej inflacji: jezeli beznil;ocie znai-; K o h c o w y m w y n ik ie m b q d z ie p rz y p u s z c z a in ie w yzsza in fla c ja . O cz ek iw a n a in fla c ja
d u je si^ powyzej stopy n atu ra ln ej, to inflacja jest nizsza o d oczekiw anej; jezes' zas bez- p o d ^ z a w sla d z a inflacjcj. rzeczywist<|, p o n ie w a z p o d m io ty u stalajc|ce p ia c e ro z u -
ro b o c ie je s t nizsze od stopy n a tu ra ln e j, wowczas inflacja je s t wyzsza o d ccz;:kiw:i;:e|. m iejc| m otyw y, k t o r y m i k ie r u je sie F e d . P o d j^ ta p rz e z F e d p r o b a o b n iz e n ia s to -
Przypuscmy, ze F ed ogtasza, iz bsjdzie p ro w a d zii polityk^ pieni^zn^ n&siawionsi na py b e z ro b o c ia p o n iz e j sto p y n a tu ra ln e j n ie p o w ied z ie sitj. U jm u j^ c rz e c z k r o t k o ,
zerow c| inflacj^. Jesli zaiozym y, ze lu d zie wierz^ sio w o m F ed , to oczekiw;\r:a infiacja d ziaia n ia F e d n a s ta w io n e n a p o ie p s z e n ie sy tu acji d o p ro w a d z j| o s ta te c z n ie d o jej
( j f ) , ktorq b ie rz e si^ p o d uwag^ przy za w ieran iu kontraktow piacowych, Vvyriosi zcro. stopa bezrobocia b ^ d z ie
p o g o rs z e n ia . G o s p o d a rk a zn a jd z ie si^ w sta n ie , w k to r y m
F e d sto i wi^c w obliczu nast^puj^cej relacji m i^d zy inflacjq. a bezrobocie: ■: iaka sama, ja k w p rz y p a d k u , w k to r y m F e d d z ia ia tb y zg o d n ie ze s w o j^ zapow iedzitp
lia st inflacja b ^ d z ie duzo wyzsza.
6 Przykiad ten przedstawili Finn Kydland z C arn eg ie M ellon i E dw ard Prescott, pnteuiaa wowc-
zas w University of M innesota, a obecnie w A rizona S tate University, w: Rules Ratherthan Dnavuon:, >foszczenia zakiadam , ze Fed m oze dokiadnie okreslic stop§ bezrobocia, a w konsekwen-
The Jnconsistency o j'O p tim a l Plans, ,Jo u rn a l of Political E conom y”, t. 3, czerwiec 1977, s. H.". Kydlani.1. p e inflacji. Ignorujsj zatem niepew nosc co do skutkow poiityki. Ta kwestia byia przedm io-
i P resco tt otrzym aii N agrod? N obla w dziedzinie ek o n o m ii w 2004 r. •••■analizy w p o d ro zd ziale 24.1, natom iast tu n ie je st w azna.
7 Przypom nienie: dziaiajijc w w a ru n k ac h panuj%cych n a rynku pracy oraz uwzgk 9 Jezeii a = 1, rownanie (24.2) wygl^da nast^puj^co: n = — ( u — t t j . G dy n = 1%, to (it — a n)
oczekiw ania co do cen w przysziosci, p rzedsiebiorstw a i pracownicy ustalaj^ piace noininainc
piace norninalne s^ okreslone, przedsitjbiorstw a ustalajij. ceny. Tak wisjc ceny zalez!| oi.i cen o c/ck i- 10 W arto przypom niec, ze n a tu ra ln a sto p a bezrobocia nie je st ani n a tu ra ln a , ani n ajlep sza pod
w anych o ra z od warunkow panuj^cych na rynku pracy. R ow now aznie m ozna to uj^c iia'-iepaj:-":-. •".m koiw iekw zgiedem (zob. rozdziaiy 6 i 8). D la te g o p re fe ro w a n ie stopy b ezro b o cia, k to ra jest
inflacja cenow a zaiezy od oczekiw anej inflacji cenow ej o r a z o d w arunkow panuj£icyeh r o o nkn rsrao.. iiizf>za od stopy n a tu ra ln e j, m oze byc rozsrjdne z p u n k tu w idzenia Fed, a takze kazdego innego pod-
To w lasnie jest w yrazone row naniem (24.1). saotu gospodarczego.
 Porsownie o polityce gospod jzdziat 24. Czy politykom gospodarczym nalezy narzucic ograniczeoia? 791
790

ip o jn o s c w czasie. P rz e p ro w a d z o n a p rz e z nas a n a liz a p o lity k i p ie n i^ z n e j s u g e ru je

W ja k im s t o p n iu te n p rz y k ta d o d n o s i sie d o r z e c z y w is to s c i? O k a z u je sic
>zne sp o so b y u p o r a n ia sie z tym p ro b le m e m .
w b ard z o duzym . W ro c m y do ro zd zialu 8: m o z n a w tiim p rz e c z y ta c o h is t o r ii krz
P h illipsa i w z ro s c ie in fla c ji w la ta c h 70, X X w ., k to ry b y i w y n ik ie m p o lit y k i F e d i Pierwszym k r o k ie m je s t z a g w a ra n to w a n ie n iezalezn o sci b an k u c e n tra ln e g o . P o lity -
ru n k o w a n ej w ia s n ie n a u trzy m an ie b e z ro b o c ia p o m z e j n a tu r a ln e j sto p y bezrob« /, ktorzy m u s z ^ c z^sto staw ac d o w y b o ro w , b ^ d q n a jp e w n ie j c h c ie ii te ra z o b n iz y c bez-
o b o cie , n aw et je s li d o p ro w a d z i to p o z n ie j d o in fla c ji. Z a g w a ra n to w a n ie n ie z a ie z n o s c i
co p r o w a d z iio d o c o ra z w yiszej o c z e k iw a n e j in flacji i c o ra z w yzsze j rz e c z y w is tt
flacji. W s w ie tle te g o p rz y k ia d u w p rz e s u n i^ c iu o ry g in aln ej krzyw ej P h illip sa m* anku c e n tra in e g o o ra z p r z y jtjc ie p rz e p is o w , za s p ra w ^ k to r y c h zw o ln ie n ie p re ze sa
w id z ie c d o sto s o w a n ie si^ oczekiw afi p o d m io t o w u s ta la jc |c y c h p ia c e d o zachow
anku c e n tra ln e g o p rz e z p o lity k o w je s t tru d n e , u iatw ia b ankow i c e n tra ln e m u o p arc ie
^ p re s ji p o iity c z n e j n a r e d u k c j^ b e z ro b o c ia p o n iz e j sto p y n a tu ra ln e j.
b an k u c e n tra ln e g o .
Ja k a polity k a F ed je st wicjc n ajiep sza w tym p rz y p a d k u ? Je st n it| w ia ry g o d n e z Tb m o z e je d n a k n ie w ysta rczy;c. B a n k c e n tra in y m o z e n aw e t w o w cza s, gdy n ie je st
y w ie ra n a n a n iego p re sja p o iity c z n a , o d c z u w a c p o k u s ^ o b n iz e n ia b e z ro b o c ia p o n iz e j
w ic|za n ie F ed , ze n ie b ^ d z ie p o d e jm o w a i p ro b o b n iz e n ia b e z ro b o c ia p o n iz e j stop;
:opy n a tu ra ln e j: czyniEjc to , p o z w a ia g o s p o d a rc e o s i^ g n t|c le p sz e w y n ik i w k r o t k im
tu raln ej. R ezygnujc|c z m o z liw o s c i o d e js c ia o d o g io szo n ej polityki, F ed m o z e u t o
k re s ie . D ru g i k r o k p o le g a z a te in n a t a k im u k s z ta ito w a n iu b o d z c o w d z ia ia ja c y c h
sto p e b e z ro b o c ia n a p o zio m ie s to p y n a tu r a ln e j, a je d n o c z e s n ie o si^ g n a c zerow i; ;r--
na k ie r o w n ic t w o b a n k o w c e n tra in y e h , ab y o b ra to p e rs p e k ty w ^ d lu g o o k re s o w a , tj.
fla c je . A n a lo g ia do p rzy ld ad u b ra n ia z a k ia d n ik o w je s t c z y te ln a : dzieki w ia ry g o d r
w z g l^ d n ia io d iu g o o k re s o w e k o szty w p o sta c i w yzsze j inflacji. Je d n y m z ta k ic h ro z -
zobow tt|zaniu do n ie p o d ejm o w a n ia pew nych d z ia la n , k to r e m o g iy b y s i^ z czaserr
, iijz a h je s t d tu g a k a d e n c ja - w o w c z a s szefow ie b a n k o w c e n tra in y c h b ^ d ^ b ra li p o d
a tra k c y jn e , p o iity c y sat w sta n ie o s i^ g n ^ c ie p szy w y n ik : w e w c z e s n ie js z y m p rz y k i;
l wag^ d tu g i horyzont. i b ^ d ^ m ie ii p o w o d , aby b u d o w a c w ia ry g o d n o s c .
n ik t n ie b ralb y z a k ia d n ik o w , a w tym p rz y k ia d z ie n ie p o ja w iia b y si^ in fla c ja .
F rze cim k ro k iem m o z e b yc m ia n o w a n ie „ k o n s e rw a ty w n e g o ” szefa b a n k u c e n tra l-
nego, c z y li k o g o s, k to b a rd z o n ie lu b i in fla c ji i d la te g o je s t m n ie j s k to n n y z a a k c e p to -
wac wyzszq. in fla c j^ w z a m ia n za n iz s z e b e z r o b o c ie w s y tu a c ji, g d y s to p a b e z ro b o c ia
je s t ro w n a s to p ie n a tu ra ln e j. Taki s z e f b ^ d z ie odczuw a! m n ie js z ^ p o k u s ^ zasto so w an ia
Budowanie wiarygodnosci
eksp a n syw n e j p o iit y k i p ie n i^ z n e j, g d y b e z ro b o c ie je s t r o w n e s to p ie n a tu r a in e j. T y m

J a k b a n k ce n tra in y m o z e s i^ w ia r y g o d n ie z o b o w i^ z a c d o n ie o d s t^ p o w a n ia o d « ■■• '.amyrn p r o b ie m n ie s p o jn o s c i w czasie z o s ta n ie z ta g o d z o n y .

W ie le p a n s tw p o d j^ to ta k ie k r o k i w ciiigu m in io n y c h 20 lat. B a n k i c e n tra ln e sta-
szo n e j p o lity k i?
ty sie b a rd z ie j n ie z a ie z n e . K a d e n c je k ie r o w n ic tw a b a n k o w s ta ty s i^ d tu z s z e . R z ^ d y
J e d n y m ze s p o s o b o w b u d o w a n ia p rz e z b a n k c e n tra in y w ia ry g o d n o s c i je s t ■/
c z e n ie sitj u p r a w n ie n d e c y z y jn y c h w z a k re s ie p o iit y k i p ie n i^ z n e j iu b p raw n y za.Kaz
m ianow aty ta k ic h b a n k o w c o w , k to r z y b y li b a rd z ie j „ k o n s e iw a ty w n i” n iz sam e rzqdy,
tj. ta k ic h , k t o r z y z d a w a li s i^ p rz y w i^ z y w a c w i^ k s z ^ w a g ^ d o in f la c ji, a m niejszq. d o
p o d e jm o w a n ia ta k ic h decyzji p rzez b a n k c e n tra in y . M a n d a t b a n k u c e n tra ln e g o rn o /e
b e zro b o cia n iz rz ^ d y . ( Z o b . r a m k ^ 24 .2 ).
b y c n p . o k re s lo n y p rz e p is a m i p raw a, k to r e w p r o w a d z ^ p r o s t^ re g u t^ , t a k ^ ja k M.a!e
utrzy m y w an ie w z ro s tu ilosci p ie n i^ d z a n a p o z io m ie 0 % . (O m o w io n g . w ro zd ziaie
a lte rn a ty w n ^ r e g u ity e s t w p ro w ad zen ie sy stem u k u rs u sztyw nego, ta k ieg o ja k izb;- * a -
lutow a, a n aw e t d o ia ry z a c ja : w tym p rzy p a d k u z a m ia st z rz e k a c sie sw ego u p ra w m e n ia
d o k s z ta ito w a n ia w z ro s tu iio s c i p ie n i^ d z a , b a n k c e n tra in y zrz e k a si§ sw ego upra'vV!iie-
Czy Alan Blinder popelnit btqd mowiqc prawd^?
n ia d o w ykorzystyw ania k u rsu w a lu to w e g o i sto p y procentow ej)-.
T ego r o d z a ju r e g u la c je p ra w n e ro z w i^ z u j^ z p e w n o s c i^ p r o b le m n ie s p o jn o s c i k atem 1994 r. P re z y d e n t C lin t o n m ia n o w a t A la n a B iin d e r a , e k o n o m is t^ z P rin c e to n
U n iv e rs ity , n a s ta n o w is k o w ic e p rz e w o d n ic z ^ c e g o R a d y S yste m u R e z e rw y F e d e ra ln e j.
w czasie. Sztyw ne o g ran iczen ia, k to r e p o w s ta j^ w te n s p o so b , m o g ^ je d n a k d o p io w a -
d z ic d o w ylania d zieck a z kc|pieif|. C h c e m y z a p o b ie c s y tu a c ji, w k to re j b a n k c e n tia n i)
Kilka ty g o d n i p o z n ie j, p r z e m a w ia jq c n a k o n f e r e n c ji e k o n o m ic z n e j, B iin d e r d a i d o
z ro z u m ie n ia , ze je g o z d a n ie m F e d m a zaro w n o o b o w i^ z e k , ja k i m o z liw o s c , by w y k o -
n a d m ie r n ie zw i^k sza s to p ^ w zro stu ilo s c i p ie n iijd z a w c e iu z m n ie js z e n ia b ez io o o -
cia p o n iz e j jeg o n a tu ra ln e j stopy. J e d n o c z e s n ie c h c e m y je d n a k - przy zastrzezenaich rzystac p o lit y k ^ m o n e ta r n ^ d o w s p a rc ia g o s p o d a rk i w p ro c e s ie w y c h o d z e n ia z re ce sji,

o m o w io n y c h w p o d ro zd z iale 24.1 - aby b a n k c e n tra ln y byi w sta n ie z w i^ k s z a c po ua z kiedy b e z ro b o c ie je s t w y s o k ie . T o o s w ia d c z e n ie z o s ta to zle o d e b ra n e . C e n y o b lig a c ji

p ie n i^ d z a , gdy b ezro b o cie je st znacznie wyzsze o d stopy n a tu ra ln e j, i zm m ejszac podaz
spadly, a w i^ k s z o s c g a z e t k ry ty c z n ie o d n io s ia si^ d o s to w B lin d e r a .
p ie n i^ d z a , gdy b e z ro b o c ie je st zn a c z n ie n iz s z e o d s to p y n a tu r a ln e j. T akie d z ia m n ia D la c z e g o re a k c ja ry n k o w i g a z e t b y ta ta k n e g a ty w n a ? B lin d e r z p e w n o s c i^ s i^ n ie

nie b^dq. m o z liw e , gdy obow i^zyw ac b ^ d z ie r e g u ia w zro stu iio s c i p ie n ia id z a w s ta ijm pomylit. B e z w ^ tp ie n ia p o lit y k a m o n e ta rn a m o z e i p o w in n a b y c w y k o rz y s ty w a n a d o
te m p ie . W rzeczyw istosci is tn ie j^ le psze sp o so b y ro z w i^ z a n ia p ro b ie m u , k to r y st’.varza p o m agania g o s p o d a rc e , k t o r a d z w ig a s i^ z re c e s ji. U s ta w a o B a n k u R e z e rw y F e d e -
ralnej z 1978 r. w y m a g a o d F e d d q z e n ia d o p e ln e g o z a tr u d n ie n ia o ra z n is k ie j in fla c ji.
792 Ponownie o polityc dziat 24. Czy po lityk o m gospodarczym n alezy n arzu c ic ograniczenia? 793

R e ak c ja b y la n e g a ty w n a , p o n ie w a z - w k a te g o r ia c h a rg u m e n ta c ji p r z i « jz ia n y c h w s ta tu c ie b a n k u c e n tra ln e g o . n p. czy i w ja k i sp o so b r z ^ d m o z e usu -

w t e k s c ie ..B lin d e r u ja w n il,
ze nie jest k o n s e rw a ty w n y m b a n k o w c e m , t j . : t ;z e s a b a n k u c e n tra ln e g o . I s tn ie je u d e rz a ja c a o d w ro tn a r e la c ja m i^ d z y tym i
d b a o b e z ro b o c ie , ja k o inflacjij. S to p a b e z ro b o c ia b y la w o w c z a s ro w n a i , a z m ie n n y m i, k to r a s y n te ty c z n ie o d d a je l in ia r e g re s ji: w iek sza n ie z a le z n o s c
d o w a la sie blisko w a rto s c i, k t o r ^ u zn aw an o w te d y za o d p o w ia d a j^ c ^ n a t u i : e e n tra ln e g o w y d aje sicj w sp o so b s y s te m a ty c z n y p o w i^ z a n a z n is k ^ in f la c j^ 11.
b e z ro b o c ia . D la te g o r y n k i z in te r p r e to w a iy o s w ia d c z e n ie B iin d e r a ja k o >
m oze o n c h c ie c zm niejszen ia b ez ro b o cia p o n iz e j sto p y n a tu ra ln e j. Stopy -1
w z ro s ty z p o w o d u w yzszej oczekiw anej inflacji, zas ceny obligacji spadty.
M o r a t z tej h isto rii je s t ta k i: bez w zgledu o a to , ja k ie p o g l^ d y m a szef i ^iespojnosc w czasie i ograniczenia nakfadane na poiitykow
tra ln e g o , p o w in ie n starac sifj s p ra w ia c w ra z e n ie osoby k o n s e rw a ty w n e j i ',
chu sitg w y p o w ia d a c . W fasnie z tego pow odu w i^ k s z o s c s z e fo w b a n k o w cen Jo d s u m u jm y n asze u s ta le n ia z te g o p o d ro z d z ia iu .
chce przyznac, p rz y n a jm n ie j p u b lic z n ie , ze is tn ie je ja k a k o lw ie k w ym ienr B adaiism y a rg u m e n ty n a rze cz n a lo z e n ia n a p o lit y k o w o g ra n ic z e h , k to r e o p a rte
b ez ro b o cie m a inflacja naw et w k r o t k in i o k re s ie . )y}y na p r o b le m ie n ie s p o jn o s c i w czasie.
A naiizow alism y p rz y p a d e k p o lity k i p ie n i(jz n e j. P o d o b n e p r o b le m y w y st^ p u ja je d -
aak ta k z e w p rz y p a d k u p o lit y k i fis k a ln e j. N a p rz y k ta d w r o z d z ia le 26 o m o w io n a zo-
ta n ie k w estia r e p u d ia c ji d lu g u , tj. o p c ja o d m o w y s p la ty z o b o w i^ z a h p rz e z p a h s tw o .
D a n e przeclstaw ione n a ilu s tr a c ji 24.3 s u g e ru j^ , ze ta k ie p o d e js c ie b ylc ’rz e k o n a m y s i^ , ze w y p ro w a d z o n e ta ra w n io sk i s a b a r d z o p o d o b n e d o tych, k t o r e
N a osi pionow ej um ieszczono p rz e c i^ tn e ro c z n e stopy in fla c ji w 18 k ra ja c l )trz}?m a lis m y w p rz y p a d k u p o lit y k i p ie n i^ z n e j.
o k resu o d 1960 do 1990 r. N a osi p o z io m e j zn a jd u je s i^ w a rto s c in d ek su . G dy p ro b le m n ie s p o jn o s c i w ezasie je s t is to tn y , n a lo z e n ie n a p o lity k o w sztyw n ych
sci b a n k u c e n tra ln e g o ", s k o n s tru o w a n a na p o d s ta w ie lic z b y p ra w n y c h z; .jg ra n ic z e h , ta k ic h ja k re g u la w z ro stu ilo s c i p ie n ic |d z a w staly m te m p ie w p rz y p a d k u
■
>olityki m o n e ta rn e j lu b re g u ta z ro w n o w a z o n e g o b u d z e tu w p rz y p a d k u p o lit y k i fis k a l-
jej, jest p rzydatnym , ale n ie id ealnym ro zw ic|za n ie m . P rz y n o s i b o w ie m zna czne koszty:
11 Portugaiia
w ogole nie p o z w a la w y k o rz y s ty w a c p o lit y k i m a k ro e k o n o m ic z n e j. L e p s z e ro z w i^ z a n ia
p o le g a jt| za z w y c z a j n a z a p r o je k to w a n iu le p s z y c h ra m in s ty tu c jo n a ln y c h ( t a k ic h ja k
riie za le zn o sc b a n k u c e n tra ln e g o lu b s p ra w n ie js z y p ro c e s k o n s tru o w a n ia b u d z e tu ) ,
I-
0«T> dzieki k to r y m p r o b le m n ie s p o jn o s c i w czasie u leg a z ta g o d z e n iu , a je d n o c z e s n ie m o z -
iw ejest w y k o rz y s ta n ie p o lit y k i d o s ta b iliz o w a n ia p r o d u k c ji.
2
|
brecja
1
2
S Francja

& W ioc hy Iriandia

Wielka polityka i polityka makroekonomiczna
N ow a Zelandia
Dania 1 A ustria
s W ielka
Brytania Zied'
Australia H ' ” Kanada
D{)t<|d zak fad alism y , ze p o lity c y m a ja szlachetne intencje, tj. ze probujq. z r o b ic to , co
ja p o n ia Holandia dla g o s p o d a rk i je s t n a jle p s z e . W d ysku sja ch p u b lic z n y c h to z a lo z e n ie je s t je d n a k k w e -
.sr Szw ajcar >tionowa.ne; poiitycy lu b d e c y d e n c i robia^ to , c o je s t d la n ic h n a jle p s z e , a to n ie zawsze
8 ■st najlepsze d la k ra ju .
£
Z a p e w n e s p o tk a lis c ie s i^ z n a s t^ p u j^ c y m i a rg u m e n ta m i: p o lity c y u n ik a j^ tru d n y c h
3 5 ? 9 11
e e q z ’i, s ta ra j^ s i^ u c z y n ic za d o sc k a p ry s o m e le k to ra tu , s tro n n ic z a p o lity k a p ro w a d z i
Indeks niezalezno£ci banku centrainego
i!o impasu. i n ic n ig d y n ie z o s ta je z a la tw io n e . O m a w ia n ie w a d d e m o k r a c ji z n a c z n ie
M niejsza niezaieznosc W i^ksza niezaleznosc

Im w yzszy stopien niezaleznosci banku centrainego, ty m ntzsza stopa inflacji w grupie kra jow OECD.
rzezenie: ilustracja 24.2 p rzed staw ia k orelacje, niekoniecznie przyczynowosc. M oze byc
Zrodto : V itto rio Gri/Ji, Donato M asciandaro i Guido Tabeilini, Political ancf M onetary Institutions and Pubiic Fina
Industrial Countries, „£conom ic P olicy", pazdziernik 1991, s, 3 4 1 -3 9 2 .
w ktorych wyst^puje n iec h ec do inflacji, daj^ sw oim bankom cen traln y m witjkszci
osc, a jed n oczesn ie maj^ nizszij inflacje. (To kolejny przykiad roznicy mitjdzy korelacj^.
liustracja 24.3. Infiacja i niezaleznosc banku centralnego owoscitj - te kwestitj om ow iono w A neksie 3 n a koncu podrijcznika).
 'isS.

Ponownie o polityce c 'Zdziai 24. Czy politykom g o s p o d a r c z y m n a ie z y n a rz u c ic ograniczenia?

794 795

wykracza poza ram y tego p o d r^ c z n ik a . O graniczym y si(j tu do krotkiego wy Zajmijmy si^ najpierw deficytam i i dtugiem. Powyzsza argumentacja prow adzi do
w ja k im s to p n iu te argum enty s to s u j^ s i^ do p o lit y k i m a k ro e k o n o m ic z n e j, aiosku, ze deficyty budzetowe i wysoki dtug panstwowy wyst^powaiy zawsze i zawsze
nie spojrzymy n a d o w o d y em piiyczne i przekonam y s i^ , c o z n ic h w y n ik a , g ;da wystQpowac. Z iiustracji 24.4, na ktorej przedstawiono ewotucj^ stosunku dtugu
o kwesti^ ograniczen naktadanych na poiiiyktj. stw o w e g o d o PKB w S ta n a ch Z je d n o c z o n y c h o d 1900 r., w y n ik a , ze rze czyw isto sc
st b a rd z ie j zlozona.

Gry miQdzy politykami i wyborcami

decyzji d o ty c z ^ c y c h polityki m a k r o e k o n o m ic z n e j wic|ze sitj z wyboi

Vv'ieie
krotkookresowymi stratami a dlugookresowymi korzysciam i b^dz odwroti.i>; - / '■
kookresowym i k o rz y s c ia m i i d iu g o o k re s o w y m i k o s z ta m i.
Wezmy na przykiad pod uwag^ cisjcia podatkow e. Tego rodzaju zmiaiv. z c-..-.ilcii
prow adzi do obnizenia terazniejszych wptywow podatkow ych. Jej prawdoooanbi-.vrn '
skutkiem jest row niez trwaj^cy pewien czas w zrost aktywnosci gospoda.!./.e-.. =\ z a -' "
tem w zrost dochodu p rzed opodatkow aniem . Jesli jednak ci^ciom nie low;-.rzys?.v
rownowazna redukcja wydatkow panstwa, to doprow adzq. one do wzros.i: 'Je'ifjvtn <
budzetowego i w przysztosci konieczny stanie si^ wzrost podatkow . Jesli %vyborcv sa ?
krotkowzroczni, to politycy mog^ nie byc w stanie oprzec sitj pokusie redukc.l Dodat- ?■.
kow. Efektem polityki bejd^ systematyczne deficyty budzetow e, przynajmmej 'Jo czasu. ,i
kiedy poziom diugu pahstwowego nie stanie si§ na tyle wysoki, ze zm usi przes*.ruszo-1
n y c h p o lity k o w d o d z ia la n ia . 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970
Zostaw m y teraz podatki i przejdzmy do polityki m akroekonom icznej w o« 6 Ie. Po- 1980 1990 2000
Rok
now nie przypuscmy, ze wyborcy sq krotkowzroczni. Jezeli glownym celem poliiykow
jest zadowotic wyborcow i ponow nie wygrac wybory, to jaka polityka bytaby Sepsza od Do znacznego wzrostu dlugu po 1900 r. doszlo w trzech okresach: I wojna swiatowa, Wieiki Kryzys i li wojna swiatowa.
O bserw ow any
od I980 r. wzrost dlugu zdaje si^ miec inny charakter,
pobudzenia popytu przed wyboram i, dzi^ki czem u w zrost gospodarczy byiby 'xyzszv.
o: Department ot Commerce, H isto rica l S tatistics o f the U n ite d S tates, oraz Ecoriom ic R eport o f the P resident.
a bezro b ocie nizsze? Praw dij je st, ze nie d a si§ n a dluzsz^ met^ utrzynuic wzrostu
gospodarczego, ktory przekracza stop^ norm alnego w zrostu i ostatecznie nrociukcja Iracja 24.4. Ewolucja stosunku diugu do PKB w Stanach Zjednoczonych od 1900 r

musi wrocic do poziom u naturalnego: wyzszy w zrost w okresie biez^cym snusi zoslac
skompensowany nizszym w zrostem w okresie pozniejszym 12. G dy jednak przygoiujc S p o jrz m y najpierw n a e w o lu c j^ stosunku d iu g u do PKB w iatach 1900-1980. War-
si§ dobry harm onogram , a wyborcy krotkowzroczni, pobudzaj^c wzrosi gospodar- to z w ro c ic u w a g ^ , ze k a z d yz trzech p rz y p a d k o w w zrostu z a d iu z e n ia d o k o n y w a i siq
czy mozna zwyci^zyc w wyborach. M ozem y si^ wi§c spodziewac, ze b^dzie wystopowat w szczegolnych o k o iic z n o s c ia c h : pierwszy w czasie I wojny s w ia to w e j, drugi w okresie
wyrazny polityczny cyW koniunkturalny: w zrost gospodarczy b^dzie, przecictnic rzec/ W ie lk ie g o Kryzysu, a trzeci przypadaf na lata 11 w o jn y swiatowej. B y iy to czasy n ie zw y-
bior£|C, wyzszy p rz e d w y b o ram i n iz p o n ich . k!e dnzych w y d a tk o w m ilita r n y c h lub n ie z w y k te g o spadku produkcji. Jest jasne, ze to
P rz e d s ta w io n e a rg u m e n ty b r z m i^ z a p e w n e z n a jo m o : s p o tk a lis c ie sie z m m i juz niekorzystne o k o lic z n o s c i, a nie c h ^ c przypodobania si§, b y ty pow odem utrzymywania
w c z e s n ie j w tej lu b innej fo r m ie . I c h lo g ik a n ie b u d z i z a s trz e z e n . P y ta n ic b rz m i: jak utizych d e fic y to w b u d z e to w y c h i z w i^ z a n e g o z nim i w zrostu dlugu w czasie k a z d e g o

d o b rz e pasuj^ d o rze c z y w is to s c i? z tych trzech e p iz o d o w 13. W arto tez za u w a zyc, ze w k a z d y m przypadku po wzroscie
diug u n a s t^ p o w a l okres jeg o ro w n o m ie rn e g o sp a d k u . N a u w a g ^ za s tu g u je zw taszcza
12 Z prawa Okuna wynika, ze wzrost produkcji w ten ip ie wyzszym od stopy normain--go wzrostu .
prow adzi do spadku bezrobocia ponizej naturalnej stopy bezrobocia. W iadom o, ze w §reunim okresii; .
sto p a b ezrobocia pow roci do poziom u w yznaczonego p rzez naturaln^ stop^ bezrobo'. >li. Io i ««,to ; 3 D okiadny zw iazek rni^dzy ew olucj^ deficytow b u d ieto w y ch , diugu i sto.sunku dlugu d o PK B
wym aga, aby produkcja w zrastaia p rzez pew ien czas w tem p ie nizszym o d stopy aotm m nego wzro->-.“- ptzeanaiizow any w rozdziale 26. N a potrzeby biez^cej analizy wystarczy w iedziec, ze deficyty
■'uvi^etowe prow adz^ do w zrostu diugu.
Z ob. rozd ziat 9.
 Ponownie o poiityce gospodarczej Rozdzia! 24. Czy poiitykorn gospodarczyrn naiezy narzucic ograniczenia?
796 797

p o w o jen n y s p a d e k sto su n k u cHugu clo P K B ; vv 1946 r. stosunek te n wynosil az ' /,r>w Gry miQdzy politykami
a n a s te p n ie stopniow o zrn n iejszat sie, o sia g a ja c w 1979 r, najnizszy w pow oj
ok resie p o z io m wynosz£|cy 33% . n n a iin ia rozumowania p rze su w a p u n k t ciezkosci z gier rniedzy poiitykami a wybor-
E w o lu c ja cltugu w blizszych w sp o icze sn o sci o k re sa c h zn aezn ie lepiej p asu je :nmi n a gry rozgrywane mi^dzy politykami.
o krotkowzrocznych wyborcach i sta ra ja cy c h si^ ini przypodobac politykach. Przypuscmy np., ze p a r tia rzad zrjca chce zmniejszyc w ydatki, aie w K o n g re sie na-
mywanie duzych deficytow budzetowych o d pocz^tku la t 80. X X w. doprowad intyka o p o r. Jed y n y m ze sposobow wywarcia p re sji zarowno na K o n g res, ja k i n a par-
z n a c z n e g o w zro stu s to s u n k u d tu g u d o P K B . Nadwyzki w budzecie pojawil) 10, k to r e b e d ^ r z ^ d z iiy w p rzysziosci, se| c i^ c ia p o d a tk o w e i b ^ d q c y ic h n ast^ p stw em
krotko p o n o w n ie pod k o n iec la t 90., co p o zw o liio n a re d u k c je reiacji diugu c vzrost d efic y tu b u d z e to w e g o . W m iartj n a r a s ta n ia d iu g u ro s n ie p r e s ja n a re d u kcje :
p rz e z kilka lat. Jednak o d 2001 r. deficyty budzetowe znow wzrosiy i sto su n el teficytu budzetow ego, a ta m oze z k o ie i zrn u sic Kongres i p rz y sz ie p a r tie rza d zj|c e
d o P K B zacz^t sie powicjkszac, W p rz e c iw ie n s tw ie d o trz e c h p o p rz e d n ic h przyf io redukcji wydatkow, czyii d o czegos, cz eg o w innym w y p a d k u n ie byiyby sklonne
•ro b ic 14.
w z ro s tu z a d iu z e n ia , n a ra sta n ie d iu g u o d poczE|tku la t 80. n ie byto sp o w o d o w .
n ie k o rz y stn y m i warunkami gospodarczymi, a n i wydatkarai obronnymi. P ocz Z a io z m y a lte r n a ty w n ie , ze k ra j b o r y k a s i^ z d u z y m i d e fic y ta m i b u d z e to w y m i
w z ro s t ditigu ria p o c z ^ tk u la t80, byi p rz e d e w s z y s tk im w y n ik ie m o g ro n m y eh c o w o d u , ktory przedstawiono powyzej, a ib o z ja k ie g o k o lw ie k innego. O bie p a rtie
d alk o w y ch p rze p ro w ad z o n y ch p rz e z rzqd R e a g a n a . W z ro st zadiuzenia poczq\ k o n g re sie ch cq re d u k c ji d e fic y tu , a ie n ie zg o d n e c o d o s p o s o b u , w ja k i n a ie z y
2001 t , z o s ta i zas sp o w o d o w an y g iow nie p rz e z ciecia p o d a tk o w e w p ro w a d zo n ego d o k o n a c : je d n o u g ru p o w a n ie chce o b n iz y c d eficy t g io w n ie p r z e z z w i^ k s z e n ie
rz£|d B u sh a. Czy najlepszym w y jasn ien iem owych ci^c i b^d^cych ich skutkie jo d atk o w , n a to m ia s t d r u g ie u w a za , ze n aiezy p rz e d e wszystkim. z m n ie js z y c w y d a tk i.
cytow budzetowych o raz wzrostu d iu g u je s t chtjc p rz y p o d o b a n ia sicj p rz e z po ■Cazda z p a r tii m o ze z y w ic n a d z ie je , ze d ru g a s tro n a u ie g n ie ja k o p ie rw s z a . T y ik o w te -
krotkowzrocznym w y b o rco m ? Ponizej u z a sa d n ia m , ze odpowiedz n a to pyta iy, kiedy d iu g p u b lic z n y je s t n a w ystarcza j£ |co w ysokim p o z io m ie i p o trz e b a red u k c ji
p ra w d o p o d o b n ie prze czj|ca , a w y ja s n ie n ia n a le zy ra cze j szukac w grze toczonej le fic y tu sta n ie sisj p a l^ c a , je d n a z p a r t ii p o d d a sie. B a d a c z e z a jm u j^ c y siq teo ric| g ie r
p a rtia m i p o lity c z n y m i, a nie w g rze m kjdzy p o lit y k a m i a w y b o rc a m i. )kresiajc| te g o typu sy tu acje ja k o wojny „na wyniszczenie”. N a d z ie ja n a to, ze to d ru g a
Z a n im to zro b ie, w rocniy d o a rg u m e n tu , n a k to r y m o p ie ra s i^ poiityczny c itro n a u ie g n ie , p r o w a d z i d o d iu g ic h i cz^ sto k o szto w n y ch o p o z n ie n . W o jn y „ n a wy-
n iu n k tu r a ln y , m ia n o w ic ie ze p o iity c y p o to p ro b u ja z w i^ k s z y c p ro d u k c je przec lis z c z e n ie ” c z ^ s to sq. p ro w a d z o n e o k w e s tie z za k re s u p o lit y k i fis k a ln e j i d o r e d u k c ji
rarni, aby je po n o w n ie w ygrac. Jesli h ip o te z a po iity czn eg o c y k lu k o n iu n k tu r a ln i deficytu b u d z e to w e g o d o c h o d z i zn a cz n ie p o z n ie j n iz p o w in n o .
trafn a, to spodziewalibysmy si$, ze w zro st g o sp o d arczy b^dzie szybszy przeu w y :n n a n n D o w o je n „ n a w y n isz c z e n ie ” d o c h o d z i ta k z e w in n y c h s y tu a c ja c h m a k ro e k o n o -
niz p o nich. W ta b e li 24.1 zestawiono srednie stopy w z ro stu produkcji d la k.v.uog'.; m icznych, tak ich ja k ep izo d y hiperinflacji. W ro z d z ia ie 23 p rz e k o n a iis m y sitj, ze pow o-
z czterech la t u rzed o w an ia kazd eg o am ery k ah sk ieg o rz%du o d ezasow prezyder;„; dem h ip erin flacji je st s to s o w a n ie k re a c ji p ie n iq d z a d o fin a n s o w a n ia d u z y c h d e fic y to w
m anaw 1948 r., oddzieiaj^c o d sieb ie k ad e n cje rz^dow Republikanow i D em o"™ "'"' D udzetow ych. C h o c p o trz e b p red u k cji tych d e fic y to w zw ykie d o strze g a si§ stosunkow o
W a ito zwrocic uwag^ na o sta tn i w iersz: w z ro st g o sp o d a rc z y byi fa k ty c z n ie i 'Vczesnie, to p o p a rc ie d ia p ro g r a m o w s ta b iliz a c y jn y c h , k to ry c h e ie m e n te m je s t re d u k -
szy srednio rzecz b io ra c w o s ta tn im ro k n d z ia la n ia rzq d u , P rzecisjtn a roznica .;-iedz>i: ;ja ow ych deficytow , u d a je sie za zw ycza j z d o b y c d o p ie ro w ow czas, g d y inflacja sta n ie
w z ro ste m g o sp o d arczy m w o s ta tn im ro k u a w zx o stem w r o k u pierwszym. je s t jodnak ■>i§ na tyie d u za, ze p o w a z n ie o g ra n ic z a a k ty w n o s c gospodarcz< |15.
m aia: w o sta tn im ro k u u rztjd o w an ia w zro st wynosii 3,7% , a w ro k u pierw szyn ■. • Tego ro d za ju gry w d u z y m sto p n iu tiu m acza w zro st sto su n k u d iu g u d o P K B w Sta-
( W d alszej czesci tego ro z d z ia iu wrocimy d o in n e g o c iek a w e g o w n io sk u plyru.cego. nach Z je d n o c z o n y c h o d p o cz q tk u la t 80. X X w. N ie m a w za sa d zie sp o ru co d o te-go,
z te j ta b e ii, k to ry d o ty c z y ro z n ie y m i^ d z y r z t|d a m i d e m o k r a ty c z n y m i i re p u ■ : ie je d n y m z c e lo w , ja k i rz tjd R e a g a n a sta ra i sie osiag n ^c, o b n iz a j^ c p o d a tk i w la ta c h
skim i). D o w o d y n a m a n ip u io w a n ie gospodark^ - a w kazdym ra z ie n a manr'uiaeje 1981-1983, b ylo o g ran ic ze n ie w zro stu w y d atk o w 16. N ie b u d z i ta k z e w ^tpliw osci i to, ze
za k o h cz o n e sukce sem - w ceiu w y g ra n ia w y b o ro w sa sk ^p e . od p o io w y 1985 r. p a n o w a ia w sro d p o iity k o w zg o d a co d o p o trz e b y red u k c ji d e fic y to w
au dze to w ych . Z p o w o d u ro z b ie z n o s c i m ie d z y D e m o k r a ta m i a R e p u b iik a n a m i w k w e -
Tal/ii J4.1 F i z p j i p ' n/ ■ j ' j ' . ' j u u a i ' z - / jud Odinokirtuw i PepubliKsmGrt (w°r rof'zniei stii tego, czy deficyt n a le z y o g ra n ic z y c giow nie p rzez p o d n ie sie n ie p o d a tk o w , czy ciecia
w yd a tko w , d o p ie ro w k o h c u la t 90. X X w. u d a io siq d o p ro w a d z ic d o red u k c ji deficytu.
Adm inistracja ------------------------
Czwarty S r a iii* /
rz s ld o w B Pierwszy Trzsci
o i:.
'ategia ta nosi n ieprzyjem na nazwe „zagiodzic b e stie ”.
b.b A /l
Utjt IIUKI Ctu.1 j /i ---------------- ■ iniiy przyidad, sp o za ekonom ii, dotyczy N arodow ej Ligi H okejow ej (N H L ). Przyponm ijcie
4,0 ;
Repubiikanie 2,9 0,9 2,2 ----------- ---- onir n.siaut, do ktorego doszlo w sezonie 2004/2005 w Stanach Zjednoczonych, kiedy to caiy sezon
3,2 3,7 n stat odwoiany, p oniew az w iasciciele klubow i zaw odnicy nie m ogli dojsc do porozum ienia.
Srednia 3,2 2,9 — '' Zob. ramktj 20.2.
 P onow nie o polityce gospodarczej Rozdziaj 24. Czy politykom gospodarczym naiezy narzucic ograniczenia?
798 799

Wydaje si^, ze za citjcianii podatkowymi, ktorych dokonat r z a d B u s h a w pi( j > utap6w d ia sto su n k u d e fic y tu d o P K B lu b s to s u n k u d tu g u d o P K B sq. b a rd z ie j e la -
d e k a d z ie X X I w., stafy b a rd z o p o d o b n e motywy d o tych, k t o r y m i k iero w af s i tvczne niz wymog zrownowazenia budzetu; m o g q je d n a k nie byc w y starczajaco ela-
R eagana. Teraz, k ied y wyst^puje deficyt budzetowy, R e p u b lik a n ie chc£| ocz; : tyczne, gdy g o s p o d a rk a doswiadczy szczegolnie niekorzystnych wstrz^sow. Dobrze
je g o o g ra n ic z e n ia za p o m o c ^ ci^c w w y d a tk a c h , z w y t^ c z e n ie m w y d a tk o w n a c iu s tr u j^ to k io p o ty z P a k te m S ta b iln o s c i i W 'z ro s tu , k to r e szerzej o m o w io n o w ram ce
n a to m ia st D em o k ra ci bardziej s k ta n ia j^ s i^ ku z w i^ k s z e n iu p o d a tk o w . W czasif 3, B ardziej e lastyczne i b ard z iej z to z o n e reg u ty - tak ie, k to re d o p u s z c z a j^ w y s t^ p o -
pisz^ te siow a, ujaw nily sie w szystkie symptomy w ojny „na wyniszczenie” i wi< ■ nie szcze g o in ycb o k o lic z n o s c i b ^ d z u w z g l^ d n ia j^ sta n g o sp o d a rk i - s^ tm d n ie js z e
p ro g n o z w s k a z u je n a utrzy m y w an ie si§ d eficy to w b u d z e to w y c h p rz e z re sz t^ c z a p ro je k to w a n ia i tru d n ie j w y m u s ic ich p rz e strz e g a n ie . N a p rz y k ta d p r z y j^ c ie re -
c io le c ia . y, k to r a u z n a je w zro st deficytu za d o p u s z c z a ln y , gdy s to p a b e z ro b o c ia je st w i^ k s z a
I n n y m p rz y k la d e m gry m ig d zy p a rtia m i p o lity c z n y m i s jj w a h a n ia a ktyw n c stopv n a tu r a ln e j, w y m aga o p ra c o w a n ia p ro ste j i je d n o z n a c z n e j m e to d y o b lic z e n ia
sp o d arczej, do k to ry c h d o ch o d zi w n a s t^ p s tw ie zm ian y p a rtii rz ^ d z q c e j. R e p u t ; la tu ra in e j sto p y b e z ro b o c ia , a to je s t z a d a n ie p raw ie n ie w y k o n a ln e .
s<| zazw yczaj b ard z iej z a n ie p o k o je n i in fla c jq n iz D e m o k ra c i. M n iej n iz D em o
m artw i ich b ez ro b o cie , N a ie z a lo b y si^ w iec s p o d z ie w a c , ze g o sp o d a rk a p o d r:
Demokratow bsjdzie sie cechowac silniejszym w zro ste m , a zarazena nizszym be,-.i;n.o-
;t Stabilnosci i Wzrostu; krotka historia

Ramka 2 0
ciem i wyzsz^. inflacj<| niz p o d rz^dami Republikanow. H ip o te z a ta d o sc d o b rze
d o fa k to w . W a rto p o n o w n ie sp o jrz e c n a ta b e ie 24.1. P rz e c i^ tn y w zro st gospc
p o d rz^dami Demokratow w ynosil 4 ,2 % , zas p o d rz^dami Republikanow 2 ,5r .;- Nui- vV Traktacie z M a astric h t, ktory k raje eu ro p e jsk ie negocjow aty m i^dzy so b ^ w 199) r.,
b a rd z ie j u d e r z a roznica, k to r a w ystcjpow ala w drugim ro k u k a d e n c ji: p o d rzqciam: sia lo n o k ry te r ia k o n w e rg e n c ji, k t o r e m u si w y p etn ic k ra j, ab y p r z y s t^ p ic d o strefy
D e m o k ra to w g o sp o d a rk a rozw ijaia si^ w te m p ie 5 ,5 % , p o d cz as gdy za rzadov, rcou- uro. (S zerzej o h isto rii e u ro b y la m o w a w ra m c e 21.3). W s ro d n ic h z n a la z ly snj dw a
b iik a h sk ic h w te m p ie 0,9% . g ra n ic z e n ia d o ty c z ^ c e p o iity k i fisk ain ej. P o p ierw sze, sto s u n e k k rajo w e g o deficytu
T u ro d z i si^ in try g u j^ c e p ytanie: d laczeg o w p iy w n a w z ro s t g o s p o d a rc z y je s l /.■ i.w - . u d z e to w e g o d o P K B n ie m o z e p rz e k ra c z a c 3% . P o drugie, s to s u n e k krajo w eg o diugu
n ie silniejszy w tasn ie w dm gim ro k u rz ^ d o w ? P rz e d sta w io n a w ro zd ziaJe 9 t e o r ;>- M<:y- u b lic z n e g o d o P K B m u s i z n a jd o w a c si^ p o n iz e j 60%', a p r z y n a jm n ie j „z b iiz a c sie do
r o b o c ia i in fla c ji p o d su w a m ozliw e h ip o te z y : w p ly w p o lity k i n a g o s p o d a rk ^ n a sto p u ie . ■artosci o d n ie sie n ia w z a d o w a ia j^ c y m te m p ie ” .
z opoznieniem, za te m nowy rz^d potrzebuje o k o lo ro k u , aby skutki jego dziaiafs m ogtv W 1997 r. p o te n c ja ln i czio n k o w ie s tre fy e u ro zg o d zili s i^ n a to , by n ie k to r e z ty ch
sie ujaw nic. U trzym yw anie w zrostu g o sp o d a rc ze g o n a p o zio m ie wyzszym niz ncrnnil'.iy ry te rio w u zn a c za state zasady. P o d p isan y w 1.997 r. P a k t S ta b iin o s c i i W z ro stu (P S W )
p rz e z zbyt diu g i czas p ro w a d z i d o w z ro stu in fla cji i d la te g o n a w e t rz ^ d y dei ;i z o b o w iq z y w a t c z to n k o w stre fy e u ro d o p r z e s trz e g a n ia p rz e d sta w io n y c h n iz e j reg u !
ty c z n e n ie c h c ^ p o d trz y m y w a c w ysokiego w z ro s tu p rz e z c a i^ s w o j^ k ad en cjtj. Z t;:go fiskalnych .

w zgledu stopy w zro stu gospodarczego pod rz^dami o b u partii sa znacznie blizej siebie
w d ru g iej p o io w ie k a d e n c ji n iz w pierw szej. • IJtrzy m y w an ie z ro w n o w a z o n e g o b u d z e tu w sre d n im o k re sie . K ra je m u s z ^ p rz y -
g o to w y w a c i p rz e d s ta w ia c w ta d z o m e u ro p e jsk im p ro g ra m y , w k to r y c h o k reslajti
swoje cele n a ro k biezjjcy o ra z n a trzy n a s t^ p n e la ta p o to, aby p o k a z a c p o s t^ p y n a
d ro d ze d o o s i^ g n i^ c ia ceiu s re d n io o k re s o w e g o .
Polityka i ograniczenia fiskaine • IJ e ik a n ie n a d m ie rn e g o deficytu, o ile n ie z a c h o d z ^ w y jq tk o w e o k o lic z n o s c i. Tak
ja k w T ra k ta c ie z M a astric h t, n ad m iern y deficyt zd efin io w an o ja k o deficyt p rze k ra -
Je ze ii sk u tk iem p o lit y k i stj. d iu g o trw a ie d e fic y ty b u d z e to w e , to czy m o zliw e jest usin- ■ czaj^cy 3 % PK B . Z a w y j^ tk o w e o k o tic z n o s c i u zn an o s p a d e k P K B o w i^ c e j n iz 2%.
n o w ie n ie re g u i, k to r e m o g ly b y o g ra n ic z y c te n e g a ty w n e e fe k ty ? • N a k ra je , k t o r e m a j^ n a d m ie r n e deficyty, n a to z o n e zo sta n ^. sa n k c je . I c h k o sz t
P o p ra w k a d o k o n sty tu cji w sp raw ie zrownowazonego b u d z e tu , ja k ta zapr’opono-v m o z e s i^ w a h a c o d 0 ,2 % d o 0 ,5 % P K B , a w i^ c w p r z y p a d k u ta k ie g o k ra ju , ja k
w a n a p rz e z Republikanow w 1994 r. (zo b . ilustracj^ 2 4 .1 ), w y elim in o w aiab y / pcw - . F ra n c ja , k a r a m o z e m a k sy m a ln ie w y n ie s c o k o io 10 m ld d o i!
noscic| p r o b ie m d e fic y tu b u d z e to w e g o . P o d o b n ie je d n a k ja k re g u ta s ta fe g o v.'zro.stu
ilosci p ie n i^ d z a , k to r a m ia ia b y o g ra n ic z a c p o iity k c j m o n e ta rn ^ , ta k a p o p raw k a un ic- ■ N a iiu stracji 1 p rze d staw io n o e w o lu c j^ d e fic y to w b u d z e to w y c h o d 1990 r. d la strefy
m o z liw ita b y z a ra z e m w ykorzystanie p o lit y k i fisk aln ej w c h a ra k te rz e in s tru m e n iu ma- uro I; czn ie . W a rto z w r o c ic u w a g ^ , ze o d 1993 d o 2000 r. sy tu a c ja w b u d z e ta c h p o -
k ro e k o n o m ic z n e g o . To zb y t w ysoka ce n a. pra v.ku a s i^ : d e fic y t w y n o s z ^ c y 5 ,8 % PKB c a te j stre fy e u ro u s tq p ii n a d w y z c e 0,1 % .
L e p s z y m rozwicj.zani.em je s t przyj^cie reg u i, k t o r e w p r o w a d z a j^ p u ta p y d la dency- W y m iJ o s i^ g n i^ te p rz e z n ie k t o r y c h c z to n k o w stre fy e u r o byty im p o n u j^ c e : G re c ja
tu iu b d tu g u , T ru d n ie j to je d n a k z ro b ic , n iz m o g lo b y si^ w y d a w a c . R e g u iy w p o > ta u ubnizyia sw oj d e fic y t z 13,4% P K B do, ja k p o d a ia , 1,4% P K B . ( W 2004 r, o d k iy t o , ze
 Ponownie o polityce gospi jzial 24. Czy politykom gospodarczym nalezy narzucic ograniczenia? 801
800

6 — izetowy si?gni|t 4,4% PK B . D w o m a n astep n y m i byly F ra n cja i N iem cy - w obu kra-

h deficyt budzetowy przekroczyl g ran ic^ 3% P K B w 2002 r. D o teg o grona wkrotce
ifjczyiy Wlochy. Rz^dy wszystkich tych p an stw doszly do w niosku, ze wazniejsze byio
ikiiiycie restrykcyjnej polityki fiskalnej, ktorej sk u tk iem m o g io byc jeszcze giebsze
jw o ln ie n ie w z ro s tu p r o d u k c ji, n iz sp e in ie n ie re g u l z a p is a n y c h w PSW .
W o b lic z u n ie b u d z ^ c y c h z a d n y c h w atpliw osci „ n a d m ie r n y c h d e fic y to w ” ( d la k to -
h n ie is tn ia io u s p r a w ie d liw ie n ie w p o s ta c i w y jatk o w y ch o k o lic z n o s c i, p o n ie w a z
rost p r o d u k c ji w k a z d y m z ty c h k rajo w b y i w p ra w d z ie n is k i, a le d o d a tn i) w ia d z e
J n ii z n a la z ly s i^ w ro z te rc e . U ru c h o m ie n ie p ro c e d u ry n a d m ie rn e g o deficytu w stosun-
lu do P o rtu g a lii, k to r a je s t m a ly m k ra je m , b y io polity czn ie w y k o n a ln e , c h o c ia z m o z n a
)yio"pow £|tpiew ac, czy P o r tu g a lia k ie d y k o lw ie k z g o d z ita b y s i^ z a p la c ic k a r ^ . U r u -
■hom ienie te j sa m e j p r o c e d u r y w s to s u n k u d o d w o c h n a jw i^ k s z y c h c z lo n k o w s tre fy
:u ro , F ra n c ji i N ie m ie c , o k a z a lo si^ je d n a k p o lity c z n ie n ie m o z liw e . P o w e w n ^ trz n y c h
va lka ch m i^ d z y d w ie m a u n ijn y m i in s ty tu c ja m i, K om isjc| E u r o p e js k ^ i R a d ^ E u r o p e j-
;k^ - ta p ie rw s z a c h c ia la w s zcz^c p r o c e d u r^ k w 'e s tio n o w a n ia n a d m ie rn e g o d e fic y tu ,
la to m ia s t ta d ru g a , w k to r e j z a s ia d a j^ re p re z e n ta n c i p a n s tw , n ie - w re z u lta c ie p ro -
:ed ura z o s ta la za w ie szo n a .
K ry z y s u z m y s to w ii w s z y s tk im , ze p o c z ^ tk o w e re g u ly b y ty z b y t sz ty w n e . R o m a n o
3rodi, p rzew o d n iczt|cy K o m is ji E u ro p e js k ie j, p rz y z n a t to w z a p e w n e z b y t d o sa d n ych
___________________________________________ Rok______________________________ iowach. W w yw iadzie, ktorego udzielil w pazdzierniku 2002 r., stw ierdzii: „bardzo do-
llu s tra c ja 1. Deficyty budzetowe w relacji do PKB w strefie euro od 1990 r. >rze wiem, ze P a k t Stabilnosci je st giupi, ta k ja k w szystkie decyzje, ktore s^ sztyw ne” .
3rzypadki F ra n c ji i N ie m ie c p o k a z a ty , ze g ro z b a n a lo z e n ia w y s o k ic h k a r fin a n s o w y c h
rzt|d G recji oszukiw al w kw estii w ielkosci deficytu budzetowego, a faktyczna pc-nrawa. -■ la k ra je z n a d m ie r n y m d e fic y te m je s t p o p ro s tu n ie w ia ry g o d n a .

choc v/ dalszy m cit|gu imponuj^ca, byia s k ro m n ie jsz a o d te j podawanej; szac.-js; mi;, P rzez d w a la ta K o m is ja E u r o p e js k a p ra c o w a la n a d ta k im u d o s k o n a le n ie m re g u i,

ze w 2000 r. deficyt budzetowy wynosil 4 ,1 % P K B ). D eficy t budzetowy we W 'oszcch iz i^ k i k to re m u s ta tyb y s i^ o n e b a rd z ie j e lastyczne , a w re z u lta c ie b a rd z ie j w ia ry g o d n e .
*¥ 2005 r. z o s ta t p r z y j^ t y n o w y , p o p r a w io n y PSW . Z a c h o w a n o p u ta p y 3 % P K B d la
zo sta i o b n iz o n y z 10,1% P K B w 1993 r. d o z a le d w ie 0 ,9 % P K B w 2000 r.
C z y ta p o p ra w a b y la s p o w o d o w a n a w y ij|c z n ie k r y t e r ia m i z M a a s tn c lit ar\:/ rc- le fic y tu i 6 0 % P K B d la d fu g u p u b lic z n e g o , a le w p r o w a d z o n o za p is y p o zw alaj^ce na

g u la m i w p r o w a d z o n y m i p rz e z P S W ? P o d o b n ie j a k w p r z y p a d k u r e d u k c ji iie>u-vm wi^kszci e la styczn o sc, g d y c h o d z i o o d c h y le n ia o d ty c h re g u t.

budzetow ego w S ta n a c h Zjednoczonych, ktora dokonala sitj w tym sam ym ok!e-.ie. W z ro s t g o s p o d a rc z y n ie m u s i byc ju z m n ie js z y o d —2 % , ab y z a w ie s ic o b o w i^ z y -

odpow iedz je s t przecz^ca; istotnq role: o d e g ra iy : s p a d e k stop procentowych u/icki van ie re g u ty ; w y s ta rc z y u je m n y w z ro s t, a n a w e t d tu g o u tr z y m u j^ c y s i^ n is k i d o d a tn i

czernu o d se tk i o d d lu g u pubJicznego si^ zm niejszyiy, o ra z siln a ek s p a n sja gospndar- vzrost. W yjatki Scj d o p u s z c z a in e ta k z e w te d y , k ie d y d e fic y t je s t w y n ik ie m re fo rm s tru k -

cza w k o n c u la t 90. X X w. P o d o b n ie je d n a k , ja k w S ta n a c h Zjednoczonyeh. v6v,nic/ !;uralnych lu b in w e s ty c ji p u b lic z n y c h . Z re z y g n o w a n o z k a r p ien iezn y ch . P o s ta n o w io n o

reguiy fiskaln e byiy czynnikiem o isto tn y m z n a cz en iu : „marchewka” w postaci pravui w p ro w a d z ic w ich m ie js c e w cze sne , p o d a w a n e d o p u b lic z n e j w ia d o m o s c i o s trz e z e n ia

d o s ta n ia si^ czionkiem strefy e u ro b y ia wystarczaj^co atra k cy jn a , aby sM om c wieic po le g a c na p re s ji w y w ie ra n e j n a d a n y k r a j p rz e z in n e k ra je n a le z ^ c e d o s tre fy e u ro .

k r a jo w d o w p ro w a d z e n ia tw a rd y c h s ro d k o w w c e lu re d u k c ji d e fic y tu budzetowcao. i¥czesniej w tym ro z d z ia le n a tk n ^ lis m y s i^ n a p o te n c ja ln e p ro b le m y , k to r e m o z e w y-

S y tu a c ja z m ie n ila sie je d n a k w 2 0 0 0 r. O d te g o r o k u d e fic y ty b u d z e to w e /aczel> w ty w a c ta k ie ro z w i^ z a n ie : e la styczn e re g u iy s^. tru d n ie js z e d o in te r p r e ta c ji, k to ra na

sie zwi^kszac. Stosunek deficytu budzetowego d o P K B d la strefy e u ro zwi^kszyi sic io d a te k m o z e p o w o d o w a c s p o ry . P o d a w a n e d o p u b lic z n e j w ia d o m o s c i o s trz e z e n ia

z p o w ro te m d o p o zio m u 3,1% w 2003 r., a obecnie w ynosi 2 ,1 % . G iow nym pcwodem, oraz p re s ja ze s tro n y in n y c h c z to n k o w s tre fy e u ro ssj. ty lk o d o p e w n e g o s to p n ia sku -

te g o w z ro stu b y l n is k i w z ro s t p r o d u k c ji n o to w a n y o d 2001 r., p rz e z co w z ro s t d o c h u -, ceczne. W y p ra c o w a n ie w ta s c iw y c h re g u t je s t tr u d n e i n ie je s t p e w n e , czy n o w a w e rs ja

d o w p o d a tk o w y c h ta k z e b y i n is k i. M im o ze d e fic y t b u d z e to w y d la c a le j strely c u ro , PSW zd a e g za m in .
z n a jd u je si^ p o n iz e j p u ia p u 3% P K B , to w ie le k r a jo w te n p u ia p p rz e k ro c z y io . i'ic rw -
szym k ra je m , k to ry n aru szy l ustanowiony lim it, b y la P o rtu g a lia - w 2001 r. jei dcficy!
 Pcmov/nie o polityce gos Rozdziaf 24, Czy politykom gospodarczym nalezy narzucic ograniczenia? 803
80 2

R o z w iq z a n ie m u z u p e in ia j^ c y m m o g ij byc m e c h a n iz m y red u k c ji deficytow k W 1998 r. d e fic y t b u d z e to w y z n ik n a i i p o raz pierw szy o d d w u d ziestu la t w b u d z e -

u ru c h a m ia n e , gdy deficyty u le g a ja zw iekszeniu. R o z w a z m y n p . m e c h a n iz m ai cie fe d e ra ln y m -o d n o to w a n o n a d w y z k ^ . R e d u k c ja d e fic y tu b u d z e to w e g o n ie d o k o n a ia
tycznego o g ra n ic z e n ia w y d a tk o w , kiedy deficyt sta je s i^ zbyt d u zy. Z alo zm y , ;:e sie w y i^ c z n ie za sprawg. U staw y o d y s c y p lin ie b u d ze to w ej. Przyczyniiy si§ do niej ro w -
je s t za d u z y i p o z ^ d a n e sej. c i^ c ia w s z y s tk ic h w y d a tk o w o 5% . C z to n k o m ¥ o n ie z re d u k c ja w y d a tk o w n a o b ro n e w z w i^ z k u z z a k o h c z e n ie m z im n e j w ojny o ra z duzy
tr u d n o b ^dzie w y tiu m a c z y c sw oim w y b o rc o m , d la c z e g o ic h w v d a tk i n a p re i ;r w zro st d o c h o d o w p o d a tk o w y c h , k to re g o z ro d ie m b y ia s iin a e k s p a n sja g o sp o d a rc z a
p rz e z n ic h p r o g r a m y z o s ta ly o b n iz o n e o 5 % . P rz y jin ijm y te ra z , z e w z ro s t d w d ru g iej p o io w ie lat 90. X X w. P an u je je d n a k zg o d a, ze reg u iy o d e g ra iy is to tn q ro ie
b u d z e to w e g o a u to m a ty c z n ie u ru c h a m ia cisjcia w s z y s tk ic h w y d a tk o w o 5% i : w z a g w a ra n to w a n iu , by c i^ c ia w y d a tk o w n a o b r o n ^ i w zro st d o c h o d o w p o d atk o w y ch
d o te g o p o trz e b n a d e c y z ja K o n g re s u . W ie d z ^ c , ze w y d a tk i n a in n e p ro g ra ix z o staiy p rz e z n a c z o n e n a r e d u k c j^ d e fic y to w , a n ie n a z w ie k sz e n ie in n e g o ro d z a ju
obcisjte, czionkow ie K o n g re s u ia tw ie j z a a k c e p tu j^ r e d u k c j^ w y d a tk o w n a prei ei w d a tk o w .
p rz e z n ic h p ro g ra m y . B ^ d ^ ta k ze w sta n ie „ r o z w o d n ic ” o d p o w ie d z ia ln o s c : a K iedy w y p raco w an e z o s ta ly n a d w y z k i w b u d z e c ie , a p e ty t K o n g re su n a n a ru sz e n ie
czionkow ie K o n g re s u , k to r y m u d a s itj p rz e fo rs o w a c zn itiie jsz en ie w y d a tk o ' i u s ta n o w io n y c h p rz e z s ie b ie re g u l z w i^ k s z y i si§. S y s te m a ty c z n ie n a ru s z a n o iim it y wy-
fe ro w a n e p rz e z n ic h p ro g ra m y o p o w ied zm y 4 % ( p o n ie w a z b y li w' s ta n ie p u kow e i p o zw o lo n o , aby re g u ia rep a rty c ji w 2002 r. w yg asia . W czasie, k iedy pisze te
K o n g re s d o g t^b s z y c h c i^ c w w y d a tk a c h n a ja k ie s in n e p ro g ra m y , ta k aby 1e n siowa, deficyt b u d z e to w y je s t d u z y i p ro g n o z u je si§, ze p o z o s ta n ie w ysold p rz e z w iele
d a tk i p o z o s ta iy n a n iz s z y m p o z io m ie ), m ogc| w ro c ic d o s w o ic h o k re g o w w yy la t. O k a z u je s i^ z a te m , ze c h o c lim it y w y d a tk o w e i re g u ia re p a rty c ji o d e g ra iy zasa d-
i u trz y m y w a c , ze s k u te c z n ie z a p o b ie g li jeszcze w iekszym c i^ c io m . niczq ro l^ w re d u k c ji d e fic y to w b u d z e to w y c h w ia ta c h 90. X X w., to n ie z a p o b ie g ly
T ego ty p u ro z w i^ z a n ie fa k ty c z n ie s to s o w a n o v/ c e lu r e d u k c ji d e fic y to w i; p o n o w n e m u p o ja w ie n iu siq d u z y c h d e fic y to w w p ierw szy m d ziesi^ c io ie ciu X X I w . 17.
w y c h w S tan a ch Z je d n o c z o n y c h w la tach 90. X X w . L 's ta w a o d y s c y p lin ie b u if O b serw ac ja ta sk la n ia w ielu e k o n o m is to w i p o iit y k o w d o w y c ii|g n i^ c ia w n io sk u , ze
(B u d g e t E n fo rc e m e n t A c t ) u c h w a lo n a w 1990 r. w p r o w a d z ila d w ie g io w n e : e nic p o z a p o p ra w k a d o k o n sty tu c ji n ie p o z w o li p o z b y c sie d eficy tu b u d z e to w e g o . Ta
kw estia pojaw i s i^ z a p e w n e n a pierw szym p la n ie w przysziych d y s k u s ja c h n a d po lity k ^
• N a w y d a tk i n aio zo n o p e w n e o g ra n ic z e n ia . W y d a tk i p o d z ie lo n o n a d w ie k t fiskalnjj..

w y d atk i d y s k re c jo n a ln e (w p rzy b lizen iu b y iy to w y d a t k i n a d o b ra i u s iu i

w y d a tk i n a o b r o n ^ ) o ra z w y d a tk i obow ic|zkow e ( w p rzy b lizen iu b y iy to 1
tran sfe ro w e p rzezn ac zo n e d la oso b fizycznych). O g ra n ic z e n ia , nazy w an e i:
w ydatkow ym i, byiy u sta ia n e d ia w y d a tk o w d y s k re c jo n a ln y c h na k o le jn y c l. Podsumowanie
L im it y u s ta la n o w tak i sposob, ze k o n ie c z n y b y i m a iy , aie s to p n io w y spadt
k o w d y s k re c jo n a in y c h (w k a te g o ria c h re a ln y c h ). O k re s lo n e w y ra z n e wz i * S k u tk i p o lity k i m a k r o e k o n o m ic z n e j zaw sze sq n ie p ew n e. Z e w z g l^ d u n a n ie p e w -
w y p a d e k nag ly ch w y d a tk o w . N a p rz y k ia d w y d a t k i n a o p e r a c j^ „P u sty n r nosc poiitycy p o w in n i b yc o s tro z n ie js i i p ro w a d z ic m n iej a k ty w n ^ p o lity k ^ . Polityka
w czasie w ojny w Z a to c e P e rskie j w 1991 r. n ie b y iy o b j^ te lim ita m i. p o w in n a byc za sa d n ic z o u k ie ru n k o w a n a n a u n ik a n ie p rz e d iu z a j^ c y c h sicj recesji,
• W a ru n k ie m u ch w alen ia n o w e g o p ro g ra rn u tr a n s fe ro w b y io w y k a z a n ie pr: /. o g ra n ic z a n ie b o o m o w g o s p o d a rc z y c h i e lim in o w a n ie p re sji inflacyjnej. Im w yzszy
s k o d a w c o w , ze p r o g r a m n ie d o p ro w a d z i d o w z ro stu d e fic y to w w przys; : je s t p o z io m b e z ro b o c ia lu b inflacji, tym ak ty w n iejsza p o w in n a b y c p o lity k a. N ie
ozn a e za io , ze trz e b a b y io w skazac n o w e z ro d ia d o c h o d o w b u d z e to w y c h a l : p o w in n a je d n a k z a m ie n ia c si^ w d o s tra ja n ie g o sp o d a rk i, tj. p r o b ^ u trz y m y w a n ia
j^ ce p ro g ra m y , n a k to r e w y d a tk i z o s ta n ^ o b c ie te ). Ta re g u ia je s t z n a n a p> J b e z ro b o c ia lub w zro stu p r o d u k c ji n a staiy m p o z io m ie .

reg u ty r e p a i t y c ji (pay-as-you-go rule). • W y k o rzy stan ie p o lity k i m a k ro e k o n o m ic z n e j d o s te ro w a n ia g o s p o d a rk ^ je s t cat-

k o w ic ie o d m ie n n e o d ste ro w a n ia m aszyn q. W p rz e c iw ie n s tw ie do m aszyny gospo-
S k u p ie n ie u w a g i na w y d a tk a c h , a n ie n a s a m ym d e fic y c ie , m a p e w n q waz: , d a rk a s k la d a s i^ z lu d z i i p rz e d s ie b io rs tw , k t o r z y p r o b u j^ p rz e w id z ie c d z ia la n ia
W o k re s ie re c e s ji, k ie d y s p a d a j^ d o c h o d y b u d z e to w e , deficyt m o ze sitj zw i^ : p o lity k o w i n ie ty ik o re a g u j^ n a biez^cq. p o iit y k ^ , ale k ie r u jq s i^ ro w n ie z sw oim i
u ru c h a m ia n ia c i^ c p o stro n ie w y d a tk o w . S ta io sie ta k w 1991 i 1992 r., kiedy z r' o c z e k iw a n ia m i co d o p rz y s z le j polityki. W tym sen sie p o lit y k ^ m a k ro e k o n o m ic z n ;|
re c e sji d o s z io d o z w i^ k s z e n ia si(j d efic y tu b u d z e to w e g o , m im o z e w y d atk i m o z n a tra k to w a c ja k gr§ rn i^ d z y p o lity k am i i p o d m io ta m i g o sp o d arczy m i.
si^ w ob o w i% zu jt|cych w o w czas iim ita c h . W p ro w acizen ie reg u i o k re s ia j^ c y c h ■ ^
w y d a tk o w m a dw a pozytyw ne skutki: u m o z iiw ia w zro st d e fic y tu b u d z e to w e ;
; 17 Istnienie tych deficytow wyw oiaio fal«j z^dari, by w prow adzic now e reguiy. W 2007 r. K ongres,
sie re c e sji, co je s t p o z q d a n e z p u n k tu w id z e n ia p o lity k i m a k r o e k o n o m ic z t dzialajfjc pod presj^ now o w ybranych kongresm enow z p a rtii dem okratycznej, ktorzy zdobyli wi^k-
z m n ie js z a p re s j^ n a n a ru s z e n ie reg u i w czasie recesji, co je st poz£|dane z p o l y szosc m andatow , uchw alii now e reguly system u repartycyjnego. Z a jak is czas przek o n am y sie, czy
pozwolily on e na elim inacj^ deficytu budzetowego.
p u n k tu w id z e n ia .
804 Ponovvnie o polityce gospo !4. Czy politykom gospodarczym nalezy narzucic ograniczema? 805

• K iedy b ie rz e si<j u d zial w grze, to czasem le p ie j zaniechac pewnych mozli’ ite g ic z n e in te ra k c je 787
d z ia la n ia . N a przykiad k ie d y ju z dojdzie d o porwania, iep iej je s t z porywac .cze 787
negocjowac niz n ie negocjowac, Jednak rzaci, ktory w w iary g o d n y sp o so b ; sp o jn o s c w czasie 789
w iaze siq do nienegocjowania z porywaczami - innymi siowy rz^d, ktory rezy ty c z n v c y k l k o n iu n k tu r a ln y 794
z mozliwosci negocjowania - ma prawdopodobnie w iek sze szan se, ab y zap ny „ n a w y n iszczen ie” 797
p o rw an io m . ity w y d atk o w e 802
• T«j sam a argumentacj^ n io zn a zastosowac do roznych aspektow polityki makr> ;ula re p a rty c ji 802
nomicznej. D ziek i w ia ry g o d n e m u zobowi^zaniu d o niewykorzystywania po
m o n e ta rn e j w celu red u k c ji b e z ro b o c ia ponizej sto p y n a tu ra in e j h p nlr
inoze zm niejszyc obaw y o to , ze w zro st ilo s c i p ie n ia d z a b<jdzie za du
k w e n c ji o b n iz y c o cze kiw a nc| i fa ktyczn ^. inflacjsj. K ied y k w e s tia n iesp a i problemy
sie staje si^ isto tn a, nalozenie sztywnych ograniczen n a politykow , takichjakr
w zrostu ilo s c i p ie n ia d z a w statym te m p ie w p rz y p a d k u p o lit y k i m o n e ta rn e i. prawdzian
byc p rz y d a tn y m , c h o c n ie d o sk o n a ly m r o z w ia z a n ie m . W y w o tu je
k oszty w s y tu a c ja c h , w k to r y c h ca ik o w ic ie u n ie m o z liw ia w y k o rz y s ieraj£|c sie n a informacjach przedstawionych w tym rozdziale, rozstrzygnijcie,
m a k ro e k o n o m ic z n e j. L ep sze ro zw k jzan ia p o le g a j^ zazw yczaj n a zaprojeKtov.aniu re z p o n iz s z y c h s tw ie rd z e n s^ p ra w d z iw e , fa ls z y w e lu b n ie p e w n e . K ro tk o w y -
doskonalszych ram in s ty tu c jo n a ln y c h ( ta k ic h ja k n ie z a le z n o s c b a n k u c e n tra k :; lijcie.
dzitjki k t o r y m p ro b le m n ie s p o jn o s c i w czasie u te g a z ta g o d z e n iu , a je d n o c z ■:
a. N ie p e w n o s c co d o sk u tk o w p o lit y k i p ie n i^ z n e j je s t ta k du za, ze b y to b y lepiej,
m ozliw e je s t w y k o rzy stan ie p o lity k i m o n e ta r n e j w charakterze in stru m e n ti ■:
g d y b y tej p o lit y k i n ie s to s o w a n o w ca le .
k ro e k o n o m ic z n e g o .
b. W w y b o ra c h p re z y d e n c k ic h g to s u jc ie n a d e m o k ra t^ , je ze li chcesz, a b y b e z ro -
• Ittnym a rg u m e n te m za naktadaniem ograniczen n a politykow je st to , ze gry, kio-
b o c ie b y lo n is k ie .
re poiitycy rozgrywaj^ alb o ze sp o le c z e n stw e m , a lb o mi^dzy sob^., prowad<.a do
c. Is tn ie jq je d n o z n a c z n e d o w o d y na w y st^ p o w an ie p o lity c z n e g o c y k lu k o n iu n k -
niepoz^danych rezultatow. Politycy mog^ podejm owac p ro b y o sz u k a n ia k r o ik o -
tu ra ln e g o w S tan a cli Z je d n o c z o n y c h : b e z ro b o c ie je s t n is k ie w czasie k a m p a n ii
w zrocznych wyborcow, prowadz^c polityk<j, k to r a p rzy n o si k ro tk o o k re so w e ko.i'zy-
w y b o rc z y c h , a w p o z o s ta ly c h o k re s a c h je s t w y s o k ie .
sci i z n a cz n e diugookresowe koszty, np. p o lity k e duzych deficytow budzetovyeh.
d. R e g u ly sa n ie s k u te c z n e w re d u k o w a n iu deficytu b u d z e to w e g o .
P a rtie p o lity c z n e m o g a o p o z n ia c p o d j^ c ie b o le s n y c h d e c y z ji w n a d z ie i n a >.-o. A;
e. RzEjdy p o s t^ p ily b y r o z t r o p n ie , o g ta s z a ji|c , ze n ie bqds\. p ro w a d z ic n e g o c ja c ji
to p rze ciw n ik po lity czn y wdrozy p o tr z e b n e d o sto s o w a n ie i wezm ie z a n ie odpo-
z p o ry w a c z a m i.
wiedzialnosc. W tak ich sytuacjach sztyw ne ograniczenia nakladane n a politylunv.
Jezeii d oszlo ju z d o p o rw a n ia , to ro z s ^ d n ie js z ^ strategiat d la r z ^ d u je st p o djecie
ta k ie ja k p o p ra w k a d o k o n s ty tu c ji w s p ra w ie z ro w n o w a z o n e g o b u d z e tu , ponow nic
negocjacji z p o ry w a c z a m i, n a w e t w ow czas, gd y p rz e d te m o g to s it, ze n e g o c ja c ji
okazujq. si^ n ie d o sk o n aty m i rozwi^zaniami. L e p sz e rozwi^zania sprowadzaju sic
p ro w a d z it n ie b ^ d z ie .
zazw yczaj do wprowadzenia lepszych ra m instytucjonalnych i lepszych sposc.how
g. K iedy b a n k c e n tra ln y o g ta sza docelow £| s to p ^ inflacji, n ie m a b o d z c a d o d o -
p o d e jm o w a n ia d e c y z ji p o lity c z n y c h .
p u s z c z e n ia d o o d c h y le n ia o d te g o celu.

2.- stosow anie k o n c e p c ji p o lity c z n e g o c y k lu k o n iu n k tu r a ln e g o .

j e te sc ie d o r a d c a m i e k o n o m ic z n y m i n o w o w y b r a n e g o p r e z y d e n ta . Z a c z te ry
Najwazniejsze terminy . o d b e d :| si^ k o le jn e w y b o ry p re z y d e n c k ie . W y b o rc y c h c ^ n is k ie g o b e z ro b o c ia
skiej inflacji. S ^ d z ic ie je d n a k , ze n a d e c y z je w y b o rc o w s iln y w p ty w w y w ie r a j^
• D y n a m ic z n e sto ch a styczn e m o d e le r o w n o w a g i o g o ln e j ( D S G E ) 783 io m y b e z ro b o c ia i in ft a c ji w o s ta tn im r o k u p r z e d w y b o ra m i, n a to m ia s t w y n i-
• D o s tra ja n ie 786 ;o sp o d ark i w trz e c h p ie rw s z y c h la ta c h k a d e n c ji p re z y d e n c k ie j m a jj| n ie w ie lk i
• S te ro w a n ie o p ty m a ln e 787 p iy w n a d e cyzje w y b o rc z e .
• G ra 787 P rz y jm ijc ie , ze w o s ta tn im r o k u in fla c ja w y n o s ila 1 0 % , a s to p a b e z ro b o c ia byta
• T e o ria s te ro w a n ia o p ty m a ln e g o 787 'na s to p ie n a tu ra ln e j. K rz y w a P h illip s a je s t d a n a ro w n a n ie m :
• T e o ria g ie r 787
Kt — 7it_, — a ( u — u ).
806 P o n o w n ie o potityce goK poderczsi Rozdziat 24. Czy politykom gospodarczym naiezy narzucic ograniczenia? 807

a. W y z n a c z c ie o cze kiw a n £ | in fla c j^ za p o m o c ^ nD i nf/.

Przyjrnijcie p o n a d to , ze postuguj^c sie politykc^ fiskalnsj. i m o n etan iq .
u s ta lic sto p e b ezro b o cia w k a z d y m z n a jb liz s z y c h c z te re c h iat n a w y b ra n ; b. P rz y jm ijc ie , ze w ybory w ygryw aja d e m o k ra c i i u s ta ia j^ m flacje n a sw oiin do-
sie b ie p o z io m ie . W aszym z a d a n ie m je s t u d z ie le n ie p o m o c y p re z y d e n to v , celow ym p o zio m ie k d . B io r ^ c p o d u w a g ^ ro z w i^ z a n ie d la o czek iw an ej in fla c ji
g n i^ c iu n is k ie j s to p y b ez ro b o cia i niskiej inflacji w o s ta tn im ro k u p re z y d z p u n k t u a, w y ja s n ijc ie , ja k a b ed zie s to p a b e z ro b o c ia w p o r o w n a n iu ze s to p q
naturaliic|.
a. Z a io z c ie , ze ch c e c ie osic|gnac niskq. sto p ^ b e z ro b o c ia ( t j. s to p ^ m n i
c. P rzyjm ijcie, ze w y b o ry w y g ry w a j^ re p u b lik a n ie i usta la j^. in fla c j^ na s w o im d o -
s to p y n a tu ra ln e j) w ro k u p o p rz e d z a j^ c y m n a s t^ p n e w ybory ( k t o r e oc
c e io w y m p o z io m ie rcR. B io r£ |c p o d uwage; ro zw iq zan ie d la o czek iw an ej inflacji
za c z te ry ia ta o d dzisiaj). C o sta n ie sie z in f la c j^ w ro k u c z w a rty m ?
z p u n k t u a, w y ja s n ijc ie , ja k a b ^ d z ie s to p a b e z ro b o c ia w p o r o w n a n iu ze s to p t)
b. Bior£j.c p o d uwagq w p iy w n a in f la c j^ u s ta lo n y w p u n k c ie a, p o d je c n atu ra ln at.
d z ia ia n w pierw szych la ta c h k ad en cji d o ra d z a lib y s c ie p re z y d e n to w i, jc
d. Czy o trz y m a n e w yniki p a s u jq d o d an y cli za w arty ch w ta b e li 24 .1 ? D ia c z e g o
d o m o , ze je g o celem je st n is k a inflacja w c z w a rty m ro k u p re z y d e n tu i
ta k iu b d la c z e g o n ie ?
c. Z a io z c ie te ra z , ze krzyw a P h iiiip s a m a p o s ta c ;
e. P rzy jm ijcie te ra z , ze w szyscy spodziew ajq, sitj z w y c i^ s tw a w y b o rczeg o d em o -
7rt = 7t* - a(i<, - « „). k ra to w . D e m o k ra c i fak ty czn ie z w y c i^ z a ja . J e z e li ustalc| in fla c je j n a sw oim do-
c e io w y m p o z io m ie , to ja k a b tjd z ie s to p a b e z ro b o c ia w p o r o w n a n iu ze sto p ^
P rz y jrn ijc ie p o n a d to , ze b u d u j£ |c s w o je o c z e k iw a n ia in fla c y jn e (n ■ ■■ n a tu ra ln '4?
b io rjj p o d uwage; przyszlosc (w przeciwienstwie d o uwzgl^dniania w y^ e/n ie
inflacji z p o p rz e d n ie g o ro k u ) i ro z u m ie ja , ze n a p re z y d e n ta d z ia la j^ b i : ■■:: 6. R e d u k c ja deficytu b u d z e to w e g o i „d y ie m a t wicjznia” .
p ro w a d z e n ia p o lity k i o p is a n e j w p u n k ta c h a i b. C zy ta p o lity k a s i^ p o ' ■ : Przyjm ijcie, ze istnieje deficyt b u d z e to w y . M o z n a go o b n iz y c za p o m o c ^ ci^c w wy-
D iac ze g o ta k lub d iaczeg o nie? d a tk a c h zb ro jen io w y ch , c i^ c z a s iik o w z o p ie k i s p o ie c z n e j lu b ci^c w o b u k ateg o -
ria c h w y d a tk o w . D e m o k r a c i musz'4. zdecydow ac, czy g lo s o w a c z a ci^ciam i z a s ilk o w
3. Przyjmijcie, ze d o k o n sty tu c ji z o s ta je wprowadzona poprawka, ktora Xt«Ka/.a:e
z o p ie k i sp o le cz n ej. R e p u b iik a n ie m usz^, z d e c y d o w a c , czy g lo s o w a c za c i^ c ia m i
u r z ^ d n ik o m rz ^ d o w y m p o d e jm o w a n ia n e g o c ja c ji z te rro ry stam i.
w w y d a tk a c h z b ro je n io w y c h .
Ja k ie Sc| zalety ta k ieg o ro z w i^ z a n ia ? J a k ie m a o n o w ady?
M o z iiw e w yniki p rz e d s ta w io n o w p o n iz s z y m zestaw ien iu .
4. N o w a Z e la n d ia zmienila s ta tu t sw o jeg o b a n k u c e n tra in e g o na pocz£|tku lai l)().
Cigcia zasitkow z opieki spotecznej
X X w. Z a p is a n o w nim, ze niska in flacja je s t je d y n y m celem banku cemrah-.ego.
Tak Nie
D ia c z e g o N o w a Z e la n d ia w p r o w a d z ila ta k ^ z m ia n ^ ?
Gigcia w w yda tka ch ^ak (/? = 1 .0 = -2 1 (/? = - 2 , 0 = 3)
zbrojeniow ych ^ je
Do namystu (/? = 3 ,0 = - 2 ) (/? = - 1 , 0 = - 1 )

5. O czek iw an ia polity czn e, in flacja i b e z ro b o c ie . ::

Z e s ta w ie n ie z a w ie ra w ypiaty (payoffs) k a z d e j p a rtii w ro z n y c h p rz y p a d k a c h .
Przyjmijcie, ze w k ra ju dziaiaj^ dw ie p a rtie , demokraci i republikanie. Dcmokmci
P rzez w y p ia t^ ro z u m ie si^ m ia r ^ zad o w o len ia, ja k ie d a n a p a rtia c z e rp ie w k a z d y m
przywi^zuj^ wi^ksz^ wag§ d o b e z ro b o c ia niz re p u b lik a n ie , a republikanie w wiek-;
z p rz y p a d k o w . Je z e li d e m o k ra c i zaglosuj£| za c i^ c ia m i z a s iik o w z o p ie k i sp o iecz-
szym sto p n iu niz d em o k ra ci przejmuj^ si^ inflacj^. K iedy u w ladzy s^ dernokraci,'.;
le j, a re p u b lik a n ie p rz e c iw c i^ c io m w y d a tk o w zbro jen io w y ch , to w y p la ta rep u b li-
ustalajci inflacj^ na p o zio m ie zrD, a a to m ia s t g d y rz j|d z a republikanie, inll::cia wy-i:
canow w yniesie 3, a w y p fata d e m o k r a to w —2.
nosi nR. Z a k ia d a siq, ze kd > nR. )
K rzyw a P h illip s a m a p o sta c: i. Je ze ii re p u b lik a n ie decyduj£| si§ n a c i^ c ia w w y d atk ach z b ro je n io w y c h , to ja k a
decyzja stan o w i n a jle p s z ^ re a k c j^ ze stro n y d e m o k ra to w ? I le , p rzy tej reak cji
= < - 0 .(11, - u j .
d e m o k r a to w , w yniesie w y p ia ta d la re p u b lik a n o w ?
W k r o t c e odb^dEj s i^ w y b o ry . P rz y jm ijc ie , z e o c z e k iw a n ia c o d o in |in c ;i na ?. J e z e li r e p u b lik a n ie n ie zgadzajq, si^ n a citjcia w w y d atk a ch zb ro jen io w y ch , to
przyszly ro k (oznaczone jako 7vte) s ^ b u d o w a n e p rz e d w y b o ram i. ( Z a s a d m c z o »o ja k a d e c y zja s ta n o w i n a jle p s z a r e a k c j^ ze s tro n y d e m o k r a to w ? I le , p r z y te j
z a io z e n ie o zn a cz a, ze p la c e n a n a d c h o d z ^ c y ro k sq. u s ta ia n e przed wj/Doranir). reak cji d e m o k r a to w , w yniesie w y p ia ta d la re p u b lik a n o w ?
P o n a d to d e m o k ra c i i r e p u b lik a n ie majq jednakow e s z a n se n a zwyciestv.'o '-vy-.. c. C o z r o b i^ re p u b lik a n ie ? C o zro b i^ d em o k ra ci? Czy u d a si^ z re d u k o w a c deficyt
b o rc z e . b u d z e to w y ? D la c z e g o ta k iu b d ia c z e g o n ie ? (G ra , w k t o r e j s tr u k tu r a w y p la t
808 Ponownie o poiityce gos fiozdziat 24. Czy politykom gospodarczym nalezy narzucic ograniczenia? 809

je st tak a, ja k w tym za d an iu , i k to rej rozwi^zanie je s t ta k ie, ja k opisan ie n ie , z g o d n ie z k to r y m d o w z ro s tu inflacji w la ta c h 70. X X w . d oszio w w y -

w as, nazywana jest d ylem a tern w ie zn ia ), C zv istnieje sposob, aby osicigi is p o jn o s c i w czasie, z a w ie ra te k st H en ry eg o C h a p p e lia i R o b a M c G re g o ra ,
szy wynik? ne Consistency C o n trib u te to th e G re a t Inflation?, „ E c o n o m ic s & P o litic s”,
□pad 2004.
Do dalszych przemyslen

7. G ry, o b ie tn ic e i niespojnosc w czasie w biez£|cych wiadomosciach.

Biez^ce wydarzenia dostarczaj^ w ieiu przykladow sporow, w ktorych pa:
lityczne a n g a z u ja siq w g re, zobowiqzuj^ si^ d o p e w n e j linii d z ia ia n ia ,
n a p o ty k a ja p ro b le m niespojnosci w czasie, P rzy k lad y mozna odnalezc an;
k ra jo w y p ro ces p o d ejm o w an ia decyzji p o lity c z n y c h , sp ra w y m i^d zy n aro d o 1
sto su n k i m iedzy p raco w n ik am i a pracodawcami.

a. N a p o trze b y analizy w ybierzcie toczony o b e c n ie spor (b ad z te z ta k i, kt<

dawno ro zw it|zan o ). P rz esz u k ajc ie zaso b y in te r n e tii i ustalcie, co je st
m io te m sp o ru , ja k ie d z ia la n ia p o d je ly ja k dot^cl p a r tie p o lity c z n e i j
biez£|cy stan spraw .
b. W ja k i sposob p a r tie p o lity c z n e zobow i^zyw aiy si<j d o p o d j^ c ia pewnys
iah w p rzy szto sd ? Czy m iiszti si^ zmierzyc z probieniem . niespojnosci w
Czy p a rtie w ycofaly si^ z pewnych d ziaia n , k to re wczesniej zapowiada:
c. C zy s p o r je s t p o d o b n y d o gry n a z y w a n e j „ d y le m a te m w ie z n ia ” (je s t
gra, w k to r e j s tru k tu r a w y p iat je st p o d o b n a d o o p is a n e j w za d a n iu 6)?
sfowy, czy p ra w d o p o d o b n e je s t (aib o czy z d a rz y lo s i^ ta k w rzeczywistos
b o d zce dzialajijce n a poszczeg o in e p a rtie s k la n ia iy je d o w yboru niekoi
go ro z w i^ z a n ia , tj. tak ieg o , k to r e m o z n a b y b y io p o p ra w ic , g d y b y obic
k o o p ero w aty ? Czy m oziiw e je s t z a w a rc ie o b o p o in ie k o rz y s tn e g o p o rc
n ia ? C o zrobity p a rtie polityczne, aby rozpocz^c negocjacje?
d. J a k s^dzicie, w jak i sposob sp o r zostanie ro zw iazan y (b ^d z t e i ja k zos
w iazany)?

Literatura uzupetniajqca

• Jezeli in te resu jc i w as poruszane w tyrn rozdziale z a g a d n ie n ia , m o z e c ie

o nich przeczy tac w ksi^zce A la n a D ra z e n a , Political E c o n o m y in Macroecoi:
P rin c e to n U n iv e r s ity P ress, P rin c e to n , N J 2000.
9 C zoiow ym wyznawcEj. pogi£(.du o tym , ze r z ^ d y n a d u z y w a j< | w iad zy i p o w it
s k re p o w a n e s z ty w n y m i o g r a n ic z e n ia m i, je s t J a m e s B u c h a n a n z G e o rg e
U n iv e r s ity . B u c h a n a n o trz y m a i N a g ro d ^ N o b la w 1986 r. za p ra c ^ n a d wi
p u b iic z n y m . W a rto p rz e c z y ta c n p . k siazk ^ n a p is a n a p rz e z n ie g o ra z e m z 1
d e m W agn erem , Democracy in D e ficit: T h e Political Legacy o f L o r d K eynes , .
m ic Press, N ew Y ork 1977.
 I

iltfka mon podsitinowaiiie

w ie w k a z d y m ro zd z iale p o ru s z a lis m y te m a t p o lity k i p ie n i^ z n e j. W tym ro zd ziaie

;onam y syntezy w cz e s n ie js z y c h u sta le n , a ta k z e d o p ro w a d z im y d o k o n ca w szystkie
.ki.
P rz y p o m n ijm y n a jp ie p w k r o tk o to , co u s ta lilis m y w p o p rz e d n ic h ro z d z ia ia c h (ra m -
25.1 z a w ie ra b a rd z ie j szczegoiow e p o d su m o w a n ie).

W k r o t k im o k resie p o lity k a m o n e ta rn a w p iy w a z a ro w n o n a p o zio m , ja k i n a struk-

tu re p r o d u k c ji: w z ro s t p o d a z y p ie n i^ d z a p r o w a d z i d o s p a d k u s to p p ro c e n to w y c h
i d ep re cja cji w alu ty k rajo w ej. S k u tk iem o b u tych zm ian je s t w zro st p o p y tu n a d o -
b ra i w zro st p ro d u k cji.
W s re d n im i d lu g im o k re s ie p o lity k a p ie n i^ z n a je s t n e u tra ln a :
- a n i z m ia n y p o z io m u , a n i z m ia n y s to p y w z ro s tu ilo s c i p ie n i^ d z a n ie w yw ieraja
w p iy w u n a produkcjcj czy b e z ro b o c ie ;
- z m ia n y p o z io m u p o d a z y p ie n i^ d z a pro w a dz^. d o p ro p o rc jo n a ln e g o w z ro s tu cen;
- z m ian y s to p y w z r o s tu n o m in a ln e j p o d a z y p ie n i^ d z a p o w o d u j£ | a n a lo g ic z n e
z m ia n y s to p y in fla c ji.

W ty m ro z d z ia le , u w zg l^d n iajq c p o w yzsze u s ta le n ia , a n a iiz ie p o d d a n o cele i m e -

lo d y p ro w a d z e n ia p o lit y k i p ie n k jz n e j.

• W p o d r o z d z ia le 25.1 w y ja s n im y , ja l« | stopsj in f la c ji b a n k i c e n tra ln e p o w in n y si§

sta ra c o si^g n i|C w s re d n im i d iu g im o k re s ie .
• W p o d ro z d z ia le 25.2 o m o w im y , w ja k i spo sob n a le z y z a p ro je k to w a c p o lit y k ^ p ie -
ni^znq., ab y m ozliw e b y io za ro w n o o sii|gni§cie o w e j s to p y in fla c ji w s re d n im i diu-
g im o k re s ie , ja k i re d u k c ja w a tia n p r o d u k c ji w k ro tk im o k re s ie .
• W p o d r o z d z ia le 25 .3 z o b a c z y m y , w ja k i sp o so b p o lit y k ^ p ie n i^ z n c | p ro w a d z i si^
o b e c n ie w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h .
 Ponownie o poiityce gospodarczej
812 lozdzia! 25. Polityka monetarna - podsumowanie
813

• W ro z d z ia le 22 z a jm o w a lis m y siq sk u tk am i p u ta p k i p ly n n o s c i, tj. s y tu a c ji, w k to re j

Polityka monetarnai czego siq dowiedzieiiscie czytajqc kolejne ro7r,7iat*'

Ramka 25 J
p o lit y k a m o n e ta r n a s ta je s i^ n ie s k u te c z n a , p o n ie w a z n ie m o z n a o b n iz y c n o m i-
n aln ej sto p y p ro c e n to w e j p o n iz ej ze ra. P rz ek o n a lisc ie sie, w ja k i sp o s o b p u la p k a
• W rozdziale 4 zajmowalismy sicj determinantami popytu n a pieni^dz i pc pjynnosei i d eflacja mog£| w s p o ln ie p rze k szta tc ic re c e s j^ w z a s to j lub kryzys.
niiidza, a takze w plyw em polityki p ien i^ zn ej na s to p e procentow^. Prze.1 • W ro zd z iale 23 b a d a lis m y p rz y p a d k i h ip e r in f la c ji i a n a liz o w a lis m y w a r u n k i, w ja -
sie, w jak i sposob w zro st p o d azy pieni^dza, ktoryjest osi^gany za pom oc kich ta k ie z ja w is k a p o w sta ja i ja k m o z n a je z a k o n c z y c . S k o n c e n tro w a lis m y si<j na
otwartego rynku, p ro w ad zi do sp a d k u stopy procentowej. r e la c ji misjdzy d e fic y te m b u d z e to w y m , w z ro s te m n o rn in a ln e g o z a so b u p ie n i^ d z a
• W ro zd ziale 5 zajmowalismy si^ krotkookresowym wptywem polityki piei i inflacjat. D o w ied zieliscie s i^ , w ja k i sp o s o b d u z y d e fic y t b u d z e to w y m o z e p ro w a -
p rodukcjij. Przekonaliscie si$, w ja k i sp o so b w zro st p o d az y p ie n ia d z a p dzic do w ysokiego w z ro stu n o m in a ln e g o za so b u p ie n i^ d z a , a w k o n se k w e n c ji d o
dzieki redukcji stopy procentowej - do w zro stu wydatkow i produkcii. in fla c ji.
• W ro z d z ia le 7 zajmowalismy sie wplywem zm ian ilo sci pieni^dza n a p • W ro zd ziale 24 z a jm o w a lis m y sie p r o b le m a m i, w o b ec k to r y c h sta ja osoby p r o w a -
i cen y n ie tylko w krotkim, lecz takze w srednim o k re s ie . Przekonalis* dzqce politykcj rn a k ro e k o n o m ic z n a , a zw la s z c z a p o lit y k ^ m o n e ta rn q .. P rz e k o n a -
w srednim o k resie p ie n iad z jest neutralny: zmiany ilosci pieni^dza wpiyw lis c ie sitg, ze n ie p e w n o s c co d o s k u tk o w p o lit y k i p o w in n a s k ta n ia c p o lit y k o w do
su n k u je d e n do je d n e g o na p o zio m cen. o stro z n ie js z y c h dziaiah . O k az aio sitj, ze n a w e t p o lity c y , k to rz y maj£| d o b re in te n c je ,
• W rozdziale 9 zajmowalismy sie reia cja mitjdzy stopri, wzrostu nominalne; m o g a n ie w y b ie ra c n a jle p s z e g o ro zw ia zan ia, w o b e c czeg o ssj arg u m e n ty p rz e m a -
pienic|dza, inflacj^ i bezrobociem. Przekonaliscie sie, ze w srednim okr< ■, wiajq.ce za tym , aby n a to z y c n a p o lity k o w o g ra n ic z e n ia . Z a jm o w a lis m y sisj ro w n ie z
w zro stu nominalnego zaso b u p ie « ia d z a w ptyw a w stosunku je d e n ao ]e k o rz y s c ia m i, k to re p rz y n o s i n ie z a le z n o s c b a n k u c e n tra ln e g o i m ia n o w a n ie k o n s e r-
sto p tj inflacji i n ie zm ienia sto p y b e z ro b o c ia . W krotkim o k re s ie naic w a ty w n e g o p re z e sa b a n k u c e n tra ln e g o .
dukcja sto p y w z ro stu n o m in a h ie g o z a so b u pien icjd za prowadzi d o zmi . • W tyin ro zd ziale p rz e d s ta w io n e zo s ta n jp k w e s tia o p ty m a ln e j sto p y in fla c ji, p r o je k -
produkcji i w zro stu bezrobocia n a pewien czas. 7 a n ie politvki m o n e ta rn e j o ra z sp o so b , w ja k i o b ec n ie F ed fak ty czn ie p ro w ad zi
• W ro z d z ia le 14 wprowadzilismy rozroznienie rn ied zy n o m iD aln a a reai..fl •_ c o d ty k e p ie n ie z n a w S ta n a c h Z ie d n o czo n y c h .
procentowjp Przekonaliscie si^, ze wyzsza s to p a wzrostu n o m in a ln e g o zf .■
nicidza p ro w a d z i w krotkim o k re sie d o obnizenia si? nominalnej i reai nj
procentowej. W srednim okresie nominalna stopa procentowa rosnie, ; ■
s to p a p ro c e n to w a p o zo staje b ez zm ian . S
• W ro z d z ia le 17 p o n o w n ie zajelism v sitj wplywem p o lity k i pienieznei n; if -.5,1, OptymaSna stopa inflacji
cjq w krotkim o k resie , a le u w zg led n ilism y o d d z ia ty w a n ie p o lity k i pien • - 3
o czekiw ania. Przekonaliscie sie, ze p o lity k a pieni^zna w plyw a n a krotkott •■•.• f
nominaln^ sto p e p rocentow q, n ato m ia st w ydatki zalez^ o d bieztj.cej i ocze ••1 ta b e li 25.1 p r z e d s ta w io n o d a n e , z k t o r y c h w y n ik a , ze o d p o c z a tk u la t 80. X X w .
krotkoterminowych realnych stop p ro cen to w y ch , Wyjasnilismy, ja k wplyw r , k i ••. k rajach b o g a ty c h in fla c ja s to p n io w o sitj zm n iejszaia. W 1981 r. p rz e c i^ tn a in fla c ja
p ie n ie z n e j na p ro d u k cj^ zalezv od reak cji o cz ek iw a n n a p o lity k e m onet; ■> k ra ja c h O E C D w y n o siia 10,5% , a w 2006 r. s p a d la d o p o z io m u 2,2% . W 1981 r.
• W ro z d z ia le 2 0 an alizo w alism y w ptyw p o lity k i p ie n i^ z n e j n a ry n e k do ■Iko w clwoeh k ra ja c h (s p o s ro d 30) inflacja byla nizsza n iz 5% ; w 2006 r. ta k ic h k ra jo w
fin an so w e w g o sp o d a rc e o tw a rte j. P rz e k o n a lisc ie si^, ze w g o sp o d a rc e ■'-rio ju z 2 5 1.
polity k a p ie n i^ z n a w plyw a n a w ydatki i produkcjq: za pomoct], n ie tylko s
centow ej, lecz takze kursu w alutowego. W z ro s t podazy pieni^dza prc Tabela 28.1. Stopy inflacji w krajach 0ECD od 1981 r.

sp a d k u stopy p ro cen to w ej o raz do d ep re cja cji. O b ie te zm ian y sk u tk u j^ . • vVy?iczego!nieni9 1981 1985 1990 1995 2000 2038
w ydatkow i p ro d u k cji. , .
'j.2% 2,8% 2,2%
• W ro z d z ia le 21 o m aw ialisrn y a rg u n ie n ty za i p rz e c iw roznym re z im o r :zba krajow z tnflacjq ponizei 5% ‘ 2 10 15 21 24 25
m o n e ta rn e j, porow niykic sy stem p iy n n e g o k u rs u w aJu to w eg o z sy stem
staiego. Poznaliscie wady i zalety przyjsjeia wspolnej w aluty, takiej ja k e u r Qrypie 30 krajow. 1 mierzony w cenach opartych na parytecie sify nabywczej.

caikow itego wyzbycia sie polityki monetarnej dzi^ki wprowadzeniu izby •.

lub p rz e p ro w a d z e n iu d o laiyzacji. ! Piec krajow, w ktorych inflacja przek raczala 5%, to: Islandia z inflacj^ 5,8% , L uksem burg z in-
■4% 7,19o, M eksyk z inflacjfi 6,6% , Norw egia z inflacj^ 7,7% i Turcja z inflacj% 13,0%.
 Ponownie o poiitycc sai 25. Polityka monetarna - podsurnowanie
814 815

Czy to oznacza, ze w ifk szo sc b an k o w centralnych o sia g n e ia obecnie s iznacza, ze im wyzsza je s t inflacja, tyiri wyzszy b^dzie podatek. Ponizszy przykiad
vieje ewentualne wzitpiiwosci.
A rnoze pow innv okresiic d o celo w ^ inflacje na jeszcze nizszym p o z io m ie ,;
0 % ? Odpowiedz zaiezy o d kosztow i korzysci b^d^cych sk u tld em inflacji.
3rzyjm ijniy, ze p rze z o s ta tn ie 10 la t in flacja u trzy m y w aia si^ n a p o zio m ie u% .
ia io z m y , ze nabyies swoj d o m 10 la t teriiu, p ia e a c z a n ie g o 50 tys. d ok, i sprzeda-
esz go dzisiaj za 50 tys. dol. x (1 + n % ) w, a w ie c je g o reaina wartosc n ie zm ien ia
,ie.
Koszty inffacji
ezeii p o d a te k oci z y s k o w k a p ita lo w y c h w v n o s i 30% , to efek ty w n a s to p a p o d a tk u
W ro z d z ia le 23 p rze k o n alism y Sitj, w ja k i sposob b a rd z o wysoka inflacja, i )b c i^ z a j^ c e g o s p rze d a z d o m u - p rz e z ktor£j. ro z u m ie s i^ s to s u n e k p ia c o n e g o p rze z
w ynoszc|ca m iesitjcznie 30% lub wisjcej, m oze sp a ra liz o w a c aktywnosc g< •iebie p o d a tk u d o cen y, z a ktora^ sp rze d a je sz sw o j d o m - w y n o s i3:
W k raja ch O E C D n ie d y s k u tu je si^ o b e c n ie o k o szlach in fla e ji w y n o s z ^ c e j i
30% lu b witjcej. D e b a ta k o n ce n tru je si^ raczej n a z a ie ta c h zerow ej ieflacji , ^ 5 0 00 0 x (l + 7 r % ) 10 - 50 000
niu z inflacjci rown^ 3 % ro czn ie. E k o n o m isc i wyrozniaj^ cztery giowne k( ; 50 000 x ( l + K % f {]

m ie s z c z f|c e j s i^ w ty m p rz e d z ia le ; 1) k o sz t z d z ie ra n y c h z e lo w e k ; 2) znie
p o d atk o w e ; 3 ) iluzja pienicjzna 4 ) z m ie n n o s c inflacji. iw oj d o m s p rz e d a je s z za tak£| s a m ^ ce n § w u j^ c iu r e a ln y m , za ja k q g o k u p iie s ,
o te z tw o j r e a in y zysk k a p it a io w y w y n o s i z e ro . Z te g o w z g le d u n ie p o w in ie n e s
jiacic z a d n e g o p o d a tk u . G d y b y n = 0, c z y li g d y b y in flacja n ie w y st^p o w aia, efek-
Koszty zdzieranych zelowek
yw na sto p a p o d a tk o w a w y n o s iia b y zero . Jesli je d n a k n = 3 % , to efek ty w n a sto p a
jo d a tk o w a je s t rowna 7,6% : a z a te m , m im o ze n ie osiijgn^Ies z a d n e g o zysku ka-
W yzsza inflacja p ro w ad zi w s re d n im o k re s ie do w yzszej n o m in a ln e j s to p y - )itaiow ego, m usisz z a p ia c ic w ysoki p o d a te k .
i w te n sp o so b z w i^ k s z a k o szt a lte r n a ty w n y p o s ia d a n ia p ie n i^ d z a 2. Z t ;i
lu d z ie ogran iczajcj. w ielkosc p o s ia d a n y c h z a s o b o w p ie n i^ z n y c h i c z ^ s c ii c 3ro b le m y , k to r e stw arzaj;| in te ra k c je m i<jdzy p o d a tk a m i a inflacjcp wykraczaj£| p o z a
b a n k u - stad tez o k re s le n ie k o sz t zdzieranych zelowek. C h o d z e n ia do ba ; d atk o w a n ie z y s k o w k a p ita io w y c h . C h o c w ia d o m o , ze r e a ln ^ s to p ^ z w r o tu z a k ty -
wo
■■■■■■;- ' je st re a in a s to p a p ro c e n to w a , a n ie s to p a n o m in a ln a , z a d o c h d d p rz y o b lic z a n iu
si^ u n ik iic |c , gdyby inflacja b y ia nizsza - w o w cza s ludzie m ogliby za j^c sicj < /
pot
np. w i^ c e j p ra e o w a c albo k o rz y s ta c z d o d a tk o w e g o czasu w o lnego. tk u d o c h o d o w e g o u z n a je sitj n o m in a in e p la tn o s c i o d s e tk o w e , a n ie p ia tn o s c i
rea e. Jeszcze innym p rzy k ia d em je s t b ra k a u to m a ty c z n e j w a lo r y z a c ji (w zro stu ) p ro -
W o k re s a c h h ip e r in f la c ji k o s z ty z d z ie ra n y c h z e io w e k m o g ^ sitj o k c ■;
i>6v a o d a tk o w y c h o d p o w ia d a ja c y c h p o s z c z e g o ln y m s to p o m p o d a tk u d o c h o d o w e g o
d u z e . I c h z n a c z e n ie w o k re s a c h u m ia r k o w a n e j in flacji je s t je d n a k ogr&ui
z e li sto p a inflacji rz e d u 3%' zm u sz a lu d zi d o u d a n ia si<j d o b a n k u o jed« w >■■;isunku d o inflacji w S ta n a c h Zjednoczonych az d o pocz^tku la t 80. X X w. W re-
w ci£|gu m iesi£|ca b^dz t e i d o przeprowadzania co miesi^c w iekszej licz zni:-cie p o d atn icy p rze su w a li si§ d o w yzszych p rze d zia io w p o d atk o w y c h w m ia r^ ja k
m iijdzy b c jd ^ c y m i w ich p o sia d a n iu fu n d u s z a m i ly n k u p ie n ie z n e g o a ich z u p ty w e m c z a su w z ra s ta i ic h n o m in a ln y , a le n ie k o n ie c z n ie r e a ln y d o c h o d , co
n:ty. wane je s t efektem zamrozenia progow podatkowych4.
biez£|cymi, to tru d n o to u z n a c za zila c z n y k o sz t in fla c ji.
lo z e c ie d o js c d o w n io s k u , ze n ie je s t to k o s z t in f l a c ji perse, lecz w ynik z le z a p ro -
jeki twanego sy stem u podatkowego. W p rzed staw io n y m powyzej przykiadzie sprzeda-
/.y d o m u r z ^ d m ogiby w y e lim in o w a c p ro b ie m p rz e p ro w a d z a j^ c indeksaqq ceny z a k u p u
Znieksztaicenia podatkowe
tic-mu znxianti p o z io m u cen, tj. koryguj^c cen^ n ab y cia o inflacj^ w o k re sie o d zakupu
D r u g i ro d z a j k o sztu in fla c ji w y n ik a z in te r a k c ji z a c h o d z ^ c e j m i^ d z y syst c u u m u , a n a s t^ p n ie o b iic z a j^ c p o d a te k n a p o d s ta w ie r o z n ic y m i^ d z y c e n ^ s p rz e d a z y
ik o ry g o w a n ^ c e n ^ z a k u p u . P rz y ta k im p o d ejsciu n ie w y s t^ p o w a lb y z a d e n zysk k a -
kow ym a in fla c jq .
P rz ea n aliz u jm y np. o p o d a tk o w a n ie z y s k o w k a p ita io w y c h . P o d a tk i c .: [-'itaiowy, a w iec n ie trz e b a b y b y lo p ia c ic z a d n e g o p o d a tk u o d z y s k o w k a p ita lo w y c h .
p ita io w y c h o b iic z a siq zazw yczaj na p o d s ta w ie z m ia n y w y ra z o n e j w d o la ■<
■ vv nczniku w ystQ puje c e n a sprzedazy, pom n iejszona o cen^ zak u p u , a w m ianowniku eena
neg o s k ia d n ik a a k ty w o w , k to r a n a s t^ p iia w- o k resie m iq d z y je g o z a k u p e n ,
* r , 1 ,!.t6rzy ekonom isci tw ierdza, ze koszt zw i^zauy z z am ro ze n iem p ro g o w podatkow ych je s t
2 W rozdziale 14 ustalilismy, ze inflacja nie wplywa na realntj. stop^ procentow^N acznie wi^kszv. Z uwagi n a stopniow y w zrost dochodow podatkow ych pre sja w yw ierana n a rz^d,
sie. W zrost inflacji przekiada siq w stosunku je d e n d o je d n e g o n a nom inaln^stop^ ■■■■ ten kontrolow al w ydatki, byia niew ielka. W rezultacie, ja k tw ierdza ci ekonom isci, w latach 60,
o. X X w. doszlo do ro zro stu pahstw a znacznie p o n a d jego poz^dany rozm iar.
n a z y w a m y e f e k te m Pishera.
 816 Ponownie o polityce gos fiozdziai 25. Poiityka rnonetarna - podsumowatiie 817

Frzeptsy podatkowe rzadko zezw alaja na tego rodzaju systeiiiatycznf! korekt^ i 1 • W czasie, M edy B e n p o sia d a i d o m . n ie w y sti|p iia an i in flacja, a n i deflacja - ceny
sto p a inflacji odgryw a pewnat role, powodujiic zn iek sz taiee n ia, w s z y s tk ic h d o b r i u siu g n ie zm ien iiy s i^ w sp o so b isto tn y w ciagu ro k u . P o ro k u od
........"•"'ii. B e n sp rz e d a i swoj d o m z a 198 tvs. d o l. (tj. o 1% rnniej niz zaptacif).
sie, k ie d y Carl p o s ia d a i d o m , d o s z io d o inflacji wynosz^cej 2 5 % i c e n y
liuzja pieni^zna wszystkich dobr i u siu g wzrosiy o o k o io 2 5 % , Po ro k u o d z a k u p u C a ri sprzedai
........... om za 243 tys. dol. (tj. o 2 3 % wi^cej niz zaptacit).
T rzecim k o sz te m inflacji je s t iln z ja p ie n ie z n a , k to r a oznacza, ze iudzie po] .
systematyczne biedy k ieru j^c sisj zn iian a m i wielkosci n o m in a in y c h z a m ia st n ; U szereg u j A d a m a , B e n a i Carla wedtug korzysci, ktonj osittgoeli przeprowadza-
W ieie ra c h u n k o w , k to re byfby p ro s te , gdyby ce n y byty s ta b iln e , k o m p iik u je jac tra n sa k c je z a k u p u i sprzedazy d o m u . Przypisz wartosc „ 1 ” o s o b ie , k to r a zaw ar-
w y s te p u je in fla c ja . P o ro w n u jac te g o ro c z n e d o c h o d y z u b ie g to ro c z n y m i lu d z t
■ ia najkorzystniejsz^ u m o w e, a „ 3 ” o so b ie , ktora przeprowadziia n a jm n ie j korzystn^
s ie d z ic h is to r i^ infiacji. K iedy wybierajtj. m ie d zy r o z n y m i sk ia d n ik a m i akty^
: tra n s a k c j^ .

kiedy decyduj^ o tym , ile przeznaczyc n a k o n su m p cie, a ile zaoszcztjdzic, musz; ; W k a te g o ria c h n o m in a ln y c h n a jk o rz y s tn ie js z q u m o w e z a w a ri b ez WEjtpienia C a rl,
roznic^ mi^dzy re a in a a nominaln^ stop^ procentow cj. Wyniki obserwacji sugi i drugi byi B en , a trzeci A d atn . Tym je d n a k , co je s t istotne, je st w vnik o sit|g n iety w ka-
d la wielu lu d zi teg o ro d za ju obliczenia sat trudne i czsjsto nie dokonuj^odpov : teg o riach reain y ch , a w iec p o u w zg ied n ien iii inflacji. Ranking ulega odwroceniu, gdy
rozroznieri. Ekonomisci i psychologowie przeprowadzili b ard z iei sform alizov : w ykorzysta siej k a te g o rie re a ln e : n ajk o rzy stn iejsza b yta u in o w a z a w a rta p rzez A d a m a ,
dania, z ktorych wynika, ze inflacja sld a n ia ludzi i przedsi^biorstwa d o podejn : ktory osiagn£j,f zysk rea ln y wynosz^cy 2% , rnniej korzystna byia u m o w a zawarta przez
htfjdnych d e cyzji (zob, ran ik a 25.2). Jesli ta k jest, to p ro s ty m ro zw iazan iem jesi B ena (p o n io s i s tra tq 1% ), a n a jm n ie j k o rzy stn a u rn o w a , k t o r e j s tr o n ^ b y t C a ri (je g o
stra ta w y n io s ia 2 % ).
inflacja.
snizej p rze d staw ia m y o d p o w ied zi u zy sk an e w b a d a n ia c h so n d a z o w y c h .

liie js c e Adam Ben Carl

Ramka 25.2

lluzja pienigzna 1 37% 15% 48%

2 10% 74% 16%

Istn ie je s p o ro n ie p o tw ie rd z o n y c h d o w o d o w n a to , ze w ieiu iu d zi d o k o n u je t liczea-
3 53% 11% 36%
fin a rts o w y c h , n ie u w z g l^ d n ia j^ c w n ich w sp o s o b p o p ra w n y infiacji. O s ta tn io kono--
m isci i p s y c h o io g o w ie zacztjli d o k ta d n ie j b a d a c ilu z j^ p ie n i^ z n ^ . W niedaw in )ipublis
kow anym o p ra c o w a n iu d w a j psych o lo g o w ie E id a r S h a fir z P rin c e to n i A m o s ’/e rsk |: trla w ynrieniio na pierw szynr miejscu 48%' respondentow, a A d a m a umiescito na
z S ta n fo r d o ra z e k o n o m ista P e te r D ia m o n d z M IT p r z e s ta w ili p r o je k t i w y t so n - trzecim m ie js c u 53% re s p o n d e n to w . O trz y m a n e o d p o w ie d z i s u g e ru jip ze ilu z ja p ie n k jz -
d a iit, k to r e g o c e le m b y to u sta le n ie , ja k s iln a je s t ilu z ja p ie n i^ z n a i co jt| pc .1j - j u i c . na je st sz ero k o ro z p o w sze ch n io n a. Innyrni siowy, ludzie (n a w e t s tu d e n c i pierw szeg o
W s ro d w ielu p y tan , k to r e z a d a n o ro z n y m g ru p o m lu d z i (o s o b o m sp o tk a n y i *-■ a iic - si ' t u n iw e rs y te c ie w P rin c eto n ) m a ja sp o re tru d n o s c i z u w z g t^ d n ie n ie m inflacji.
d zy n a ro d o w y m p o rc ie io tn ic z y m w N e w a rk i w d w o c h c e n tra c h h a n d lo w y c tv New?
Je rse y o ra z g ru p ie s tu d e n to w p ie n v s z e g o sto p n ia n a u n iw ersy tecie P rin c e to i ■:
zio si^ p rz e d s ta w io n e n iz e j p y tan ie.
P rzyjm ij, ze k a z d a z trze ch o s o b o im io n a c h A d a m , B e n i C a ri o trz y m a l >.padei: Zmiennosc inflacji
doniu.
w w y s o k o s c i 200 tys. dol. i ka zd a z nich n aty ch m iast g o w ykorzystaia d o nabyc
Po ro k u o d z a k u p u k a z d y z n ic h s p rz e d a t s w o j d orn, W k a z d y m p rz y p a d k u : C zw arty k o sz t in flacji w y n ik a stEjd, ze w yzsza in fla c ja c h a ra k te ry z u je siq zazw yczaj
g o sp o d a rc z e b y iy je d n a k o d m ie n n e. wiqkszq zm iennosda. Z k o le i w i^ k s z a z m ie n n o s c in fla c ji o zn acza, ze aktyw a finansow e,
takie ja k o b tig a c je , k to re se| o p ro c e n to w a n e w ed tu g statej n o m in a ln e j s to p y p ro c e n to -
* W c z a s ie , g d y A d a n i p o s ia d a i d o m , d o s z fo d o d e f la c ji w y n o s z q c e j 25' i ceajf wej, stajc| s i^ b a rd z ie j ry z y k o w n e .

w szystkich dobr i u siu g zm n iejszy iy si^ o ok oio 2 5 % . Po ro k u o d zakuj P rz y jm ijm y , ze o b lig a c ja p rzy n iesie 1000 d o k za 10 lat. J e z e li in fla c ja w cit|gu n ad-
A d a m s p rz e d a i go za 154 tys. d o l. ( t j. o 2 3 % m n ie j n iz za n ie g o z a p ta c il). chodzt|cych 10 la t je s t staia, to n ie ty lk o n o m in a ln a , lecz t a k ie re a tn a w a rto s c o b lig a c ji
za 10 lat je st d o k ta d n ie zna na : m o z n a d o k ta d n ie o b iiczyc, iie w a rt b ^ d z ie je d e n d o la r za
10 lat. G d y inflacja je s t zm ien n a , re a ln a w a rto s c 1000 d o k za 10 la t staje si^ n ie p e w n a .
818 Poriownie o poiityce gosp Rozdziai 25. Poiityka m onetarna - podsumowanie 819

Im witjksza jest zrniennosc, tym wifkszfi stw arza niepewnosc. O szczed zan ie n a i zrodieiTi finansowania wydatkow rz^dowych w krajach o bardzo wysokiej inflacji. Jeg o
tursj staje sip trudniejsze. D ia tych, ktorzy zainwestowali w obligacje. inflacja ni; znaczenie w krajach O E C D , a ta k ie w odniesieniu d o analizowanego przez n as prze-
oczekiwanej oznacza korzystniejsza, e m e ry tn re , z k o lei w yzsza inflacja m oze oz . d ziaiu infiaeji, je s t obecnie znacznie bardziej o g ran iczo n e. Rozwazmy p rz y p a d e k Sta-
biedsj. Misjdzy innymi z tego w zgledu emeryci, ktorych cz^sc dochodu jest oki l now Zjednoczonych. S to su n e k bazy m o n e ta rn e j, tj. pieni^dza wyemitowanego p rzez
w biezacycb dolarach, m artw i^ sie inflacj^ bardziej niz in n e grupy sp o te cz n e'. F ed (zob. ro zd z iai 4), do P K B wynosi o k o io 6 %. Zwi^kszenie ro cz n eg o p rzy ro stu no-
M o z n a twierdzic - podobnie ja k w przypaciku podatkow - ze te koszty nie m inalnego zasobu pieni^dza o 3% (co prowadzi do wzrostu inflacji o 3 % ) przyniosioby
w o d o w an e p rz e z inflacje perse, lecz wynikajc^ z niezdolnosci rynkow finansow i w zrost d o c h o d u z em isji pieni^dza rztjd u 3% x 6%, czyii 0 ,18% P K B 6. Jest to stosun-
d o sta rc z e n ia aktywow chroni^cych ich p o sia d ac zy p rz e d infiacjq. Z a m ia s t em : kowo maty p rzy ro st dochodow w za m ia n za wzrost inflacji o 3 % .
w yiacznie nominalne obligacje (tj. takie, ktore zaw ierajg przyrzeczenie zaptat Tym sam ym , m im o ze argument odwotujacy si^ d o dochodu z emisji pieni^dza je st
nominalnej kw otv w przysztosci) rzi|dy lnb p rzed sicjb io rstw a mogtyby em ito w czasem isto tn v (np. w gospodarkach, ktore n ie wprowadzity je szc ze d o b re g o systemu
ze obligacje indeksowane, tj. tak ie, k to re zawieraj^ przyrzeczenie z a p ia ty n o m ; fiskainego), to trudno g o za ta k i uznac w dyskusji n a d tym , czy k ra je O E C D pow innv
kw oty skorygow anej o infiacje, dzieki czemu tudzie n ie m usieiiby sitj martwic o miec dzisiaj p o w ied zm v 0 % , a nie 3 % inflacji.
wartosc obligacji, k iedy p rze jd t| n a e rn e ry tu re . W ro z d z ia ie 15 przekonalismy
w iele krajow, w tyni tak ze Stany Z je d n o czo n e , rzeczywiscie w pro w ad zito takie
cje, co p o zw ala ludziom lepiej zabezpieczac sie przeci zm ian a m i inflacji. M ozliwosc pojawienia si§ ujem nych stop procentowych

A rg u m e n t dotyczacy re n ty em isyjnej wynikat z n aszeg o om owienia putapki ptynnosci

i jej rn a k ro e k o n o m ic z n y c h k o n s e k w e n c ji p rz e d s ta w io n y c h w ro z d z ia le 22. P o m o c n y
Korzysci z inflacji b ed zie tu p rzy k ia d liczbowy. P rz ea n aliz u jm y sy tu acje w dwoch g o sp o d a rk a c h , w kto-
rych n a tu ra in a re a tn a sto p a p ro c e n to w a w y n o s i 2 % 7.
W rzeczyw istosci inflacja n ie jest jednak c a tk ie m zia. M o z n a wymienic trzy k :
ptynj|ce z inflacji: 1) re n ta emisyjna (dochod z em isji p ie n ia d z a ); 2) moztiwos : • W pierw szej g o s p o d a rc e b a n k c e n tra ln y u trz y m u je p r z e c i^ tn ^ inflacj^ n a p o z io m ie
wienia sie ujem nych realnych sto p procentowych, ktore mozna wykorzystac w j i 3 % , w z w 'iijzku z czym n o m in a ln a sto p a p ro c e n to w a w y n o s i p rz e c ie tn ie 2% + 3%
makroekonomicznej; 3) wykorzystanie interakcji m i^dzy iluzjci p ie n iez n t| a. inflc = 5% .
je s t n ieco paradoksalne) w celu utatwienia d o sto so w a n ia p ia c realn y ch . • W d ru g ie j g o s p o d a rc e b a n k c e n tra ln y u trz y m u je p rz e c ie tn ^ in fia c j^ n a p o z io m ie
()%■, w zwi£j.zku z czym n o m in a ln a s to p a p ro c e n to w a w ynosi p rz e c ie tn ie 2 % + 0 %
= 2% .
Renta emisyjna • Przyjm ijm y, ze o b ie g o s p o d a rk i d o z n a ja p o d o b n e g o n e g a ty w n e g o w strz q s u , k to ry
p rz y d an e j s to p ie p ro c e n to w e j p ro w a d z i d o s p a d k u w y d a tk o w i p r o d u k c ji w k r o t-
K re ac ja pieni^dza, czyii pierwotne zrodto inflacji, je s t je d n y m ze sposobow i t k im o k re s ie .
w an ia wydatkow p rzez rzad. U jm iijac rzecz in a cz ej, k re a c ja p ie n ia d z a stano\ 3 • W p ie rw s z e j g o s p o d a rc e b a n k c e n tra ln y m o z e o b n iz y c n o m in a ln ^ s to p ^ p ro c e n -
natyw e dla zap o zy ezan ia sitj u sp o leczen stw a tub p o d n o s z e n ia p o d atk o w . tow£| z 5% d o 0 % , c z y li o 5 p u n k to w ' p ro c e n to w y c h . J e z e li o c z e k iw a n a inflacja n ie
W ro zd ziale 23 przekonalismy sie, ze rztpd zazw yczaj nie „kreuje” pienxaidz, .' zmienia sip natychmiast, lecz w daiszym cu\gu wynosi 3 %, to r e a ln a s to p a procen-
s fin a n s o w a n ia wtasnych w y d atk o w , Rzcid z reguty e rn itu je i s p r z e d a je ob ■.■; to w a z m n ie js z a sie z 2% d o —3% . T aka z m ia n a b ^ d z ie n a jp ra w d o p o d o b n ie j m ia ta
a otrzymane w te n sp o so b srodki p rz e z n a c z a na w y d atk i. je z e ii je d n a k te o ■■■■; s itn y s ty m u lu j^ c y w piyw n a w y d a tk i i p o m o z e g o s p o d a rc e w y js c z recesji.
si| nab y w an e przez b a n k centralny, ktory k re u je pieni^dz p o to , by za n ie zap .:
wynik jest te n sam : p rzy innych w ielk o sciach ustalonych, d o c h o d y z k re a c ji ■<
dza, inaczej renta emisyjna, pozw alaj£| rz£|dowi n a zmniejszenie skali zapozycz ■.i " Niech H oznacza bazsj m onetarm i, tj. pieni^dz em itow any przez bank centrainy. Wowczas:

u spoteczehstwa lub n a obnizenie podatkow. re n ta e m isjjn a _ AH _ AH H

lie w rzeczywistosci w ynosi r e n ta em isy jn a ? Anatizuj^c przypadki hipe: . ■: y ~"py ’
w ro z d z ia ie 23 przekonalismy sie, z e d o c lio d z em isji pieni^dza cz esto jest v ■ gdzie AH / H oznacza stoptj wzrostu bazy m o n etarn ej, a H / P Y jest stosunkiem bazy m o n etarn ej do
nom m ainego PKB.
•' D obryra, aie zarazein smutnym fiimeni o osobie, ktora m usiaia utrzymac sie ze statej .eine W rozdziaie 14 wyjasniono, ze n a tu ra ln a realna stopa p rocentow a jest reain a stopq procentow%
w powojennych W ioszech, jest iilm pt. Umberto D nakrtjcony przez V ittoria de Sik^ w 19:n ■ wj'nikajapa z w arunku rownowagi n a rynku d obr przy produkcji rdw nej p rodukcji naturalnej.
 Ponownie o pc lozdziat 25. Polityka monetarna - podsurnowanie 821
820

• W dmg - -'odarce b a n k eentralny m oze ty lk o obnizyc nomij il ^ o sto so w a n ia piac realnvch w doi zachodz^ zas iatw iej w svtuacji, gdy w g o spodaxce
cen to w lo 0% , czyli o 2 punkty p ro c e n to w e . JezeSi oczekb ai tije intlacja, niz w p rzy p ad k ti, gdy inflacji nie m a. Ta argumentacja brzmi prze-
zmienia .itn/chmiast i w dalszvm ci^gu wynosi 0 % , lo re a ln a si 'p vuin.«jueo. E k o n o rn isci n ie ustaiili jeszcze je j zn aezen ia. B iortic je d n a k p o d uw agp fakt,
zm niejsza sie je d y n ie z 2% cio 0%. Tak m aiy spadek re a ln e j sto p y >r je o b ec n ie w iele gospodarek m a b ard z o n isk a inflacj^, m o zem y wkrotce miec o k azje
io p rz e te sto w a n ia tej argumentacji11.
in o ze zn aczn ie pobudzic wydatkow.

Ujmujtj.c rzecz krotko, po lity k a pieni^zna nioze byc skuteczniej ’ y)

w alki z recesjtj w lakiej gospodarce, w ktorej przecicjtna sto p a inflacji a
p rz e c ie tn a iiiflacja je st n a niskim poziom ie, wykorzystanie polityki ra n Jptymalna stopa inflacji: obecna dyskusja
zwiqskszenia produkcji d o poziomu naturalnego m o z e sie okazac n ie ic
dziale 22 wyjasnilismy, ze ta k a mozliwosc oie je s t w cale przypadkie . 3 eb ata w krajach O E C D toczy sie o b e c n ie n u ed zy tymi, ktorzy uw azajip ze niewielka
N a tego rodzajti b a rie re w polityce pieni^znej natrafila Japonia i rece: a (powiedzm y 3 % ) iest korzystna, a tyrni, ktorzy p r e f e r u ja stabilnosc ce n , tj.
;erowat Infiacje,
sie ta m w zastoj gospodarczy. N a pocz^tku X X I w. w ieiu ekonom ist *
ze n a ta k ie sa m o ryzyko narazone sjj in n e k raje. W iele z n ich , ta k z 5 itorzy w okt inflacjt? n a p o zio n sie okoto 3 % , p o d k re s ia ja , ze ta k a in flacja po-
cz o iies, in ia to nisk a inftacjtj i nisk ie n o m in a ln e sto p y p ro c e n to w e . ( d iit|ga za sobac m a ie k o szty w p o ro w n a n iu z przypadkiem z ero w ej inflacji, a korzysci
pow odu niektore z tych krajow doswiadczyiy dodatkowych niekorzys rs : m a zw iazane u z a sa d n ia ja jej u trzy m y w an ie. Twierdz^ ponadto, ze niektorych kosz-
w wydatkach, wykorzystanie polityki monetarnej d o u n ik n itjcia sp a d j 6w inflacji mozna u n ik n a c d ziek i wprowadzeniu do sy stem u podatkowego indeksacji
potk aio b y z pewnoscia ogran iczen iak N a szcztjscie n ie pojaw iiy sie ne; i eniisji n a w iekszat sk aie obligacji in d ek so w an y ch . Ich z d a n ie m zin n ie jsz e n ie inflacji
i sprawa znikn^ia z pierw szych stro n g azet. Jest je d o a k prawdopodc >: ©becnego poziom u d o z e r a wi^zaioby sisj ze w z ro ste m b e z ro b o c ia na p e w ie n czas,
i w tynr p rzejscio w y rn o k r e s ie m o g i| powstawac k oszty, ktore z n a c z n ie przekrocz£|
n a nie w przysziosci.
:;oncowe korzysci.
. Ci. ktorzy p re fe ru ja zerowjj. inflacjp, zauwazaj^, ze cel inflacyjny wynosz'^cy 0% jest
Ponowne spojrzenie na iluzje; piersi^znq zupetnie Inny o d wszystkich in n y ch celow, gdyz o z n a cz a stabilnosc cen. Z jaw isk o to
■amo w sobie je s t poz^dane. Jesli sip w ie, ze p o zio m cen b ed zie w ciqgu nast^pnych 10
W y step o w an ie iluzji pieni^znej d o sta rc za p a ra d o k s a ln ie p rzy n ajm n i j ‘"b 20 lat nrniej vdecej taki sam , ja k dzisiaj, to p ro stsz e staje si^ p o d je c ie w ielu skom-
m e n tu za p o sia d a n ie m dodatniej inflacji. ikowanych decyzji i n ie w y stp p u je iluzja p ien ip zn a. Is to tn e znaczenie w p ro b le m ie
W ce k i wyjasnienia, d laczego ta k je s t, rozwazmy dw ie sytuacje. ¥ j ■ spojnosci w ezasie, ktory sto i p rz e d bankami centralnymi (problem te n omowiono
cja w ynosi 3% , a wasza. p la ca ro sn ie w k a te g o ria c h nominalnych (w i ozdziale 24), m ajc| w iary g o d n o sc i p ro sto ta celu inflacyjnego. Z w o len n icy zerow ej
W cirugiej sytuacji in flacja w ynosi 0%, a w asze w y n a g ro d z e n ie spac acji sadzip ze cel w p o sta ci stabilnosci ce n ma te atrybuty w wi^kszym sto p n iu ani-
:eli cel in.flacyjny w ynoszacy 3%.
nominalnych o .2%. W obu p rzy p a d k ach w asza realna p ia c a zmniejs; s
po w in n o w am byc v/szystko je d n o , w k to r e j s y tu a c ji sitj zn ajd u jecie. B : - D yskusja nie z o stala ro zstrzy g n i^ta. Jak d o tt|d , w ipkszose bankow centralnych zda-
je d n a k , ze w ielu lu d zio m iatw iej je st zaakceptowac re d u k c je p iacy r t ;psi? przyjmowac za swoj cel nisk^, ale d o d a tn ia inflacj^. tj. inflacje m iedzy 2% a 3 %.
:t
pierw szej niz w drugiej10.
Dlaczego te n przykiad je st wazny w naszym omowieniu korzysci in
pro ce s zmian, ktory cechuje wspolczesne g o sp o d a rk i, oznacza -ja k w
dziale 13 - ze niektorzy pracownicy muszcj. czasein zaakceptowac ciqt 5.2. Profektowanie polityki monetarnej

' Przeci^tna krotkoterminowa nominaina stopa p ro c en to w a w Stanach Z jed i

zaledw ie 1,2% w 2003 r. »lat 90. X X ws projektowanie polityki p ie n iez n ej koncentrowato sitj zazwyczaj na
9 W rozdziale 5 przekonalismy si<j, ze F ed obnizyi nom inalnq sto p e p roce - ffoseie nominalnego zasobu pien iijd za. B an k i centraine okreslaly docelowy wzrost
procentowych na poczcpku X X I w. Ta redukcja byta jednak niew ystarczajqca d :
w iatach 2000-2001.
10 Z ob, np. wyniki sondazu przeprow adzonego w srod m enedzerdw stepuje tu zderzenie m etafo r. Niektorzy ekonom isci utrzymujij., ze inflacja ..oiiwi kota’’ go-
C hoia przedstaw ione w artykulezl Shred ofEvidence on Theories o f Wayi- s, poniewaz ulatwia dostosow ania piac realnych. Inni, podkreslajnc negatywny wplyw inflacji
d '“■zgSedne ceny, mawiaj^, ze inflacja „sypie piach w koia” gospodartd.
of E co n o m icsd 1990.
822 Ponowme o potityee gospodarc Rozdziai 25. Polityka rnonetarna - podsumowanie 823

n o m in a ln e g o zaso b u p ie n i^ d z a w s re d n im o k re s ie . O k ro tk o o k re s o w e j p o lity c e p i o iem ad za w srednim o k resie . P ro b ie m p o le g a n a tym , ze w rzeczywistosci te n zwiq.zek

iiieznej myslano w kategoriach odchylen w z ro stu n o m in a ln e g o zaso b u pieiiio‘d za < nie je st zbyt silny. Jezeli w zro st n o m in a ln e g o za so b u pieni,a,dza ie st duzy, to inflacja
o b ra n e g o eelu. W m inionym d ziesiecio leeiu sp o so b p ro je k to w a n ia poiityki pienitjzr rowniez bsjdzie duza; jesii wzrost n o m in a ln e g o zasobu pieni^dza jest m aiy, to infla-
ulegi zm ianie. Wicjkszosc bankow ce n traln y ch zacztjla okreslac docelow e stopy inflac cja tak ze bedzie m a ia i:. R e la c ja ta n ie je s t je d n a k n a tyle silna, aby w y b ierajae stoptj
a nie docelowe stopy w zrostu nominalnego zaso b u pieni^dza. O krotkookresowej po wzrostu nominainego za so b u pieni^dza b a n k c e n tra ln y m o g i osi^gn'^c dokiadnie za-
tyce pieni^znej zacz^to mysiec w k ateg o riac h odchyien nominainej stopy procentow mierzon^ stoptj inflacji. N ie je s t to mozliwe nawet w srednim o k resie ,
a nie w ah aii sto.py w zro stu nom inalnego z a so b u pieni^dza. Przyjrzyjm y si^ najpie; M a c je m iedzy inflacja a w zro stem nominalnego za so b u p ie n ia d z a przedstawiono
te m u , co b an k i robiiy wczesniej, a nast^pnie zajm ien iy sitj tyin, co ro b k i o b ec n ie . na ilu stracji 25.1, k to r a za w iera 10-letnie srednie stopy inflacji o ra z 10-letnie srednie
. stopy wzrostu za so b u p ien ifjd za o d 1970 r. (z a te m w arto sci d la inflacji i w zro stu zaso-
bu p ie n i^ d z a n p . w 2 0 00 r. s£| ro w n e sre d n ie j s to p ie inflacji i sred n ie j s to p ie w zro stu
■ zasobu pieni^dza w latach 1 9 9 1 -2 0 0 0 ). S to p e inflacji s k o n stru o w a n o wykorzystuj^c
Cele w zakresie wzrostu zasobu pieniqdza oraz docelowe przedziaty w s k a z n ik cen k o n s u m p c y jn y c h (C P I) . S to p a w z ro s tu n o m in a ln e g o za so b u p ie n i^ d z a
zo sta la o p a r ta n a a g re g a c ie M l , k to ry je s t m ie rn ik ie m z a so b u p ie n i^ d z a 13. P o w o d
D o ia t 90. X X w. p o lity k a m o n e ta r n a w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h i in n y c h k r a ja w y k o rz y s ta n ia 1 0 -le tn ic h sre d n ic h p o w in ie n b yc jasny: w k r o t k im o k re sie zm ian y we
O E C D b y ia zazw yczaj p ro w a d z o n a w p rz e d sta w io n y nizej sposob, ' w zroscie n o m in a ln e g o z a s o b u p ie n iq d z a w p ly w ajt| p rz e d e w szy stk im n a p ro d u k c je ,
., a nie n a in flacjc*. R e ia c ja m isjdzy w z ro s te m n o m in a ln e g o za s o b u p ie n i^ d z a a in f la c j -4
• B a n k c e n tra ln y o k re s la i docelow a, s to p ^ w z ro s tu n o m in a ln e g o za s o b u p ie n % r" p o w in n a sisj po jaw ic d o p ie ro w s re d n im o k re s ie . W y k o rzy stan ie 1 0 -le tn ic h s re d n ic h ,
o d p o w ia d a j^ c ^ . s to p ie intiacji, ktorc| z a m ie rz til osi£|gn^c w s re d n im o k re s ie . Jez
n p . c h c ia i ositjgntjc in fla c j§ na p o z io m ie 4 % , a n o rm a ln a s to p a w zro stu produls ■:■ 10,0 —

( s to p a w z ro s tu w 'y n ik a jq c a z t e m p a p o s t^ p u te c h n ic z n e g o o ra z s to p y p r z '7!-os;.!.i
iudnosci) wynosiia 3% , to ustaiai d o c e io w ^ s to p § wzrostu n o m in a ln e g o v.-.’.ohu
p ie n ia d z a n a p o zio m ie 7% .
• B a n k c e n tra ln y p o z w a la i, ab y w k r o t k im o k r e s ie w z r o s t n o m in a ln e g o ;
pieni^dza o d ch y lat si^ o d sto p y docelowej. Jesli np. g o s p o d a rk a znajdow aia sie
w sta n ie rec esji, to b a n k centrainy p o d n o s ii s to p e w z ro stu nom inalnego /x s o d ii
pienic^dza powyzej wartosci doceiowej, aby doprowadzic d o sp a d k u sto p prc ccnto-
w ych i przyspieszenia procesu wychodzenia z recesji. W o k resa ch ekspansji gospu-
d arczej m o g i p o stcjp o w a c o d w r o tn ie w c e lu o sta b ie n ia w zro stu p r o d u k c ji. :
• A b y z a k o m u n ik o w a c s p o le c z e n s tw u to , co chce o s i^ g n ^ c w sre d n im okres;:;.. i io.-
co p la n u je ro b ic w k r o t k im o k re s ie , b a n k c e n tra ln y o g ia s z a i p rz e d z ia i docei-xvych
wartosci d la stopy w zro stu nom inainego za so b n pieni^dza Ten p rz e d z ia i czascm,
byi przedstawiany ja k o zobowi^zanie banku centralnego, a czasem b ard z iej jak'i
p ro g n o z a n iz z o b o w i^ z a n ie .
1970 1975 1980 4 1<W Si) 2000

Z c z asem b an k i e e n tra ln e ro zc zaro w aiy sitg tym s p o so b e m p ro w a d z e n ia poiiivlo nok

m o n e ta rn e j. P rz e k o n a jm y si§, d la c z e g o ta k sitj staio . i'jawet w srednim okresie nie istnieje siina refacia rni^dzy wzrostem M 1 a inf!acj§,

L'Ustfacja 25.1. W zrost M\ i inflacja: 10-letnie srecinie od 1970 r.

12Warto przypom niec, ze inflacja i wzrost nominalnego zasobu pieniadza wykazujc| wspolne zmia-
Ponowne spojrzenie na wzrost zasobu pieniqdza i inflacjQ ■■■w okresach hiperinflaeji (rozdzial 23).
13 W ro zd ziale 4 w yjasniono, ze M 1 m ierzy ilosc p ien iq d z a w g o sp o d a rc e i je s t sum a gotow ki
P ro je k to w an ie polityki p ie n i^ z n e j o p a rte n a w z ro s c ie n o m in a ln e g o za so b u p k :■■■■ ■clepozytow biezcjcych. Fed nie kontroluje bezposrednio M l. Tvm, co p o d leg a jego kontroli, jest H,
z a k la d a , ze istnieje bliski zwi^zek mi^dzy inflacj^ a wzrostem n o m in a ln e g o za.sonx baza nionetarna. M oziiwe je st je d n a k wybranie takiego H, aby osiijgnac kazd^ docelow a wartosc
1- Przypuszczenie, ze F ed k o ntroluje M 1, jest zatem rozs^dne.
824 Ponownie o poiityee :dziai z5. Poiityka monetama - podsumowanie 825

zarowno w przypadku w zrosfu n o in in a ln e g o z a so b u p ie n ia d z a , jak i i,

n a wykrycic teg o ro d zaju sredniookresowej relacji. _jzQ¥wocne poszukiwania wtasciwego agregatu pieni^znego
Ilustracja 25.1 ujawnia, ze relacja m iedzy w z ro ste m M 1 a irifiacja n ie y
n ac h Zjednoczonych p o 1970 r. szczegolnie m ocna. O b ie zm ienne zw iek n Wprowadzenie k a rt kredytowych n ie je s t jed y n y m p o w o d em zm ian w p o p y cie n a pie-
p raw d a na p o czatk u teg o o k resu , a nastepnie o b ie sisj zm niejszyiy. W arto je t ai^dz. W celu naswietlenia innych powodow musimy uchylic zalozenie, k to re przyj-
cic uwagsj na to, ze inflacja zaczeia sp ad ac n a p o cz atk u lat 80. X X w„ naiou s iiow alism y do tej p o ry , a m ian o w icie istn ie n ie wyraznej granicy mi^dzy pieni<|dzem
n o m in a ln e g o zaso b u pieni^dza pozostawal n a wysokim p o zio m ie p rze z ko r i innym i ak ty w am i. W rzeczywistosci istn ie je w ieie aktywow finansowych, ktore se|
i zmniejszyi sicj. dopiero w latach 90. Przeci^tna in flacja w latach 1981-H N jodobne do pienic|dza. N ie da si^ ich uzyc przy za w ieran in tran sak cji, a przynajmniej
szyla sie d o 4% , zas sred n i wzrost zaso b u pienkjdza w tym samym o k resie ■ c ch wykorzystanie napotyka p ew n e ograniczenia, ale mog^ byc za m ie n io n e n a pieni^dz
staw ai na poziomie 7,5% . Oci 2000 r. srednia inflacja i sred n i w zrost zasobi j oo n iew ielk im k oszcie. Innynri siowy, s^ to bardzo plynne aktyw a i d ia te g o s^ atrak-
byiy d o siebie b ard ziej zblizone i w ynosiiy o k o fo 2,5%'. ;yjnymi su b sty tu tam i pienic|dza. Przesuni^cia m i^dzy tymi aktywami a pieni^dzem se|
Dlaczego relacja nriedzy wzrostem M i a inflacja n ie jest silniejsza? D ; s jfownym czynnikiem tiumacz^cym zm ian y popytu na pieni^dz.
z p o w o d u przesuniec w popycie na pieniqclz. Pomocny b e d z ie p rzy k ta d . P ■r Wezmy n a p rzy k la d p o d uwag^ jednostki udziaiowe w funduszach rynku p ien iez-
ze w rezultacie w p ro w ad zen ia k a rt kredytowych in d zie postanawiajq zm nii < nego. Fundusze te s^ posrednikami finanso¥/ym i, ktorzy posiadaj£| krotkoterminowe
towcj p o sia d a n y do tej pory zasob pieni^dza. Innymi siowy, realny popyt 1 i oapiery wartosciowe (zazw yczaj b o n y sk a rb o w e ) p o stro n ie aktywow i d ep o zy ty (lub
sp a d a o poiowsj. W srednim ok resie rea in y zasob p ie n it|d z a takze niusi si^ ;i tzw. jednostki uczestnietwa) po stronie pasywow. F u n d u sz e w y p la c a jt| d e p o n e n to m
o poiow e. Przy danym nominalnym za so b ie p ie n ia d z a o zn acza to , ze p o zio i odsetki zbiizone do oprocentowania bonow skarbow ych, p o m n ie jsz o n e o koszty admi-
ulec podw ojeniu14. Jesli n aw et n o m in a in y zasob p ie n ia d z a p o z o sta je na r t nistracyjne p ro w a d z e n ia funduszu. Depozyty rn o g ^ zo s ta c w y m ie n io n e na pieni^dze
nym. p o zio rn ie, to i tak w czasie, kiedy p o zio m c e n bcjdzie u le g ai podwoje i tia kazde z<|danie i po niewielkim koszcie. Wi^kszosc fu n d u szy rynku pieni^znego ze-
sie inflacja. W tym o k resie relacja mi^dzy w z ro ste m nom inalnego zasobi | zwala sw oim d e p o n e n to m n a w ypisyw anie czekow, ale tyiko takich, ktore opiewaj^ n a
(ktory wynosi zero) a inflacjc! (ktora je st d o d a tn ia ) n ie b ed zie silna. kwoty nie nizsze niz p ew ie n d o in y limit, wynosz^cy zazw yczaj 500 dol. Z e wzgl^du na
Cz^ste i d n ze p rze su n iec ia p o p y tn na p ie n ia d z stwarzajcj b a n k o m ce n t ; to o g ran iczen ie fundusze ry n k u p ie n ie z n e g o n ie St| wliczane d o a g r e g a tu M l. Powsta-
wazne probiemy. M usze^ o n e wybierac m i^dzy probci utrzymania stabilnegi * tiie tyeh funduszy w p o io w ie la t 70. X X w. stw orzylo ludziom nieistniejqcj| w czesniej
kresie w zro stu zaso b u p ie n iq d za i utrzymaniem te g o w zro stu wewn^trz o 1 mozliwosc p o s ia d a n ia b a rd z o p tynnych aktywow przynosz^cych o d se tk i zblizone do
p rz e d z ia iu (aby zachowac wiarygodnosc) a dostosowaniem sie do p rze su i i oproeentowania bonow sk a rb o w y c h . Fundusze rynku pieni^znego szybko sta iy si§
na pienifidz (w celu stab ilizo w an ia produkcji w krotkim i inflacji w' sredni i bardzo atra k cy jn e : w 1973 r. ich aktywa w ynosiiy z e ro , a w 1989 r. sipgn^ly 321 mld
N a p o e z a tk u lat 90. X X w. d o szio d o za sa d n icz ej zn rian y sp o so b u mysleni, dol. (Dla porownania - depo zy ty biezqce w ynosily 280 m ld doi. w 1989 r.). W iele osob
n ro n eta rn e ji oparto jr} n a celu inflacyjnym i reg u la ch stopy p ro cen to w ej, a t zredukow ato ilosc srodkow przechowywanych na rachunkach ban k o w y ch i p rze n io sio
slonym wzroscie n o m in aln eg o zaso b n pienic|dza. Przyjrzyjm y sisj o b ecnem e je do fund u szy ry n k u p ie n itjz n eg o . In n y m i siowy, doszto d o duzego zm n ie jsz e n ia si^
prowadzenia polityki monetarnej. popytu na pienic|dz.
Przesuni^cia m i^dzy pienicidzem a innym i ptynnymi aktyw am i sktonity banki cen-
tralne do skonstruowania i re je stro w a n ia miernikow, k to re o b e jm u ja nie tylko iiosc
14 Z row nania (5.3) (row nanie krzywej L M ) wvnika, ze realna podaz picniqdza (lew; s
pientadza, ale takze innych plynnych aktywow. Miary te n azyw ane s^ agregatami pie-
byc rowna realnemn popytowi na pieni^dz (prawa strona):
aifzfiynii i oznaczane s^ ja k o M 2, M 3 itd. Agregat M 2, nazywany czasem rowniez pie-
— =YL(i). ni^dzem w szerokim uj^ciu, obejmuje w S tan ach Zjednoczonych agregat M \ (gotowk^
P
i depozyty biezEice) o ra z je d n o s tk i uczestnictwa w fu n d u sz a c h inwestycyjnych rynku
Jezeli w wyniku w prow adzenia k a rt kredytowych realn y popyt na pieni^dz ulega i pienieznego, ra c h u n k i d ep o z y to w e powi^zane z ry n k iem p ie n ip zn y m (sq. ty m sam ym
o polowe, to: co jednostki u czestn ictw a w funduszach ly n k u pieni^znego, aie p ro w a d z o n e s^ przez
M 3 , banki, a nie przez fundusze rynku pieni^znego) o raz wktady term in o w e (depozyty z wy-
— = - Y L \i j.
p 2 razme-okreslonym term inem . wymagalnosci, wymosz£|cym o d kitku miesi^cy d o kilku lat,
Przy danych poztomach produkeji i stopy procentow ej M / P m usi siij row niez zmni oraz z k ar^ p ie n iez n a za wycofanie srodkow przed te rm in e m wymagainosci). W 2006 r.
we. Przy danvm M podw ojeniu mnsi uiec P. <tgregat M 2 wynosii 7 bin d o l, a agregat M 1 byi dla porownania rowny 1,3 bin dol.
826 Ponownie o polityce gospodarczej Rozdziai 25. Polityka monetarna - podsumowanie 827

S k o n stru o w a n ie a g re g a tu M 2 i in n y ch a g re g a to w p ie n iq z n y c h w yd aw aio sie r oz- m o z e z ro b ic , gdy a g re g a t M 2 zw ieksza si^ w te n sposob. A g re g a t M 2 je s t witjc dosc
w i^ z a n ie m n asze g o p ro b le m u : je z e li w i^ k s z o s c z m ia n p o p y tu n a p ie m ^ d z p o le o s o b liw y m ce le m : an i n ie zn a jd u je si^ p o d b e z p o s re d n i^ k o n t r o l^ b an k u c e n tra ln e -
M 1 a in n y m i ak ty w a m i m ie s z c z ^ c y m i sie w
p r z e s u n i^ c ia c h rnisjdzy a g re g a te m go, ani n ie je st tyrn, n a czyin z a le z a io b y o sta te c z n ie b an k o w i c e n tra ln e m u .
gacie M 2, to p o p y t n a M 2 p o w in ie n byc b a rd z ie j sta b iln y n ii p o p y t n a M 1, w zw i^z-
k u z czym p o w in n a w yst^p o w ac scislejsza re la c ja m i^ d z y w z ro s te m M 2 a in flacj^ n iz U jm u ja c rzecz k r o t k o , r e la c ja m i^ d z y in fla c j^ a stopa, w z ro stu ta k ic h a g re g a to w
m itjdzy w z ro s te m M 1 a in fla c j^ . G d y b y ta k b y lo , b a n k c e n tra ln y m o g tb y o k re s la c d o - M 2 czy M 3, n ie je s t scislejsza n iz re la c ja m ied zy in flacjj| a w zro stem
p ie n ie z n y c h , ja k
c e lo w ^ sto p ^ w zro stu a g re g a tu M 2, a n ie a g re g a tu M 1. T akie ro zw iazan ie fak tyczn ie ag re g atu M I . P o n a d to b a n k c e n tra ln y m a n ie w ie lk ^ k o n tro le ; n a d w zro ste m tych agre-
z o s ta lo za sto so w a n e p rze z w iele b a n k o w c e n tra ln y c h . Z d w o c h p o w o d o w s i^ je d n a k g a to w p ie n i^ z n y c h . Z te g o p o w o d u p u n k t c i^ z k o s c i w p o lity c e m o n e ta r n e j w w i^ k -
nie s p ra w d z ilo . szosci k r a jo w p rz e s u n ^ t sie; z a g re g a to w p ie n i^ z n y c h - b ez w z g l^ d u n a to , czy byt to
ag re g a t M 1, M 2, czy M 3 - n a in fla c j^ .
* R e la c ja m i^ d z y stop£| w zro stu a g re g a tu M 2 a in fla c j^ n ie je st scislejsza n iz m i^ d z y
w z ro s te m a g r e g a tu M l a inflacja. P rz e d sta w ia to ilu s tr a c ja 1, n a k t o r e j u k a z a n o
1 0 -le tn ie p rz e c i^ tn e sto p y in fla c ji i w z ro stu a g re g a tu M 2 p o 1970 r. S to p a w zro-
stu a g re g a tu M 2 b y ta n a p o c z ^ tk u lat 70. X X w. p ra w ie o 5% w yzsza o d inflacji. Strategia celu inflacyjnego
Ta ro z n ic a z a n ik a ta w m ia n j u pty w u czasu , a le p o ja w ita si^ n a n o w o i n a r a s ta ia
w p ie rw sz y ch 10 la ta c h X X I w. (To sa m o s p o s trz e z e n ie o d n o s i s i^ d o a g re g a tu W w ie lu k ra ja c h b a n k i c e n tra ln e z d e fln io w a ty ja k o swoj p o d s ta w o w y c e l o s i^ g n i^ c ie
M 3). niskiej in fla c ji zarow.no w k r o tk im , ja k i w s re d n im ok resie. P od ejscie teg o typu nazyw a
si^ s tra te g iq celu in flacy jn eg o .
10 ,0 -

• M o ze si§ w yd a w a c , ze p ro b y o si^g n i^cia o k re s lo n e g o c e lu inflacyjnego w srednim

okresie m a j^ w y ra z n ^ p rz e w a g ^ n a d d q zen iem d o o si^g n i^cia d o c e lo w e g o w zro stu
n o m in a tn e g o za so b u pieni£|dza. R z e c z y w is c ie ta k je st. O sta te c z n ie p o d s ta w o w y m
s re d n io o k re s o w y m c e le m p o lity k i p ie n i^ z n e j je s t o s i^ g n i^ c ie o k re s lo n e j sto p y in -
flacji. L e p ie j je s t o b ra c ja k o cel stopsj inflacji n iz w yz n a c z a c d o c e lo w y w zro st no-
m in a ln e g o za so b u p ie n i^ d z a , k t o r y - ja k si^ p rze k o n alism y - m o z e n ie p ro w a d z ic
d o p o z ^ d a n e j sto p y inflacji.
• P ro b y ositigniecia o k re s lo n e g o c e lu inflacyjnego w krotkim okresie w y d a j^ si^ d u z o
b ardziej k o n tro w ersy jn e. S k o n cen tro w a n ie si^ w y t^ c z n ie n a inflacji zd aje si^ p o c i^ -
gac za so b t| rezygnacjcj z w y k o rzy stan ia p o lity k i m o n e ta rn e j d o r e d u k c ji flu k tu acji
p r o d u k c ji. T ak je d n a k n ie je st. A by si^ p rz e k o n a c d la c z e g o , w r o c im y d o krzyw ej
P h illip s a , k t o r a o p is u je r e ta c j^ m i^ d z y inflacjq. in f la c j^ o p o z n io n ^ o je d e n
o k re s ( tz ^ ,) i o d c h y le n ie m sto p y b e z ro b o c ia (u ) o d n a tu ra ln e j sto p y b e z ro b o c ia
o,o j—i—i—[—i—tt—!—i—m i i i n i i r~ n i i i f t 'i i i n i i i [tfi r (un) (ro w n a n ie 8 .10):
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005

Bok n t = n t-
: ,1 - a (u
' ,! - u tl').
llu s tra c ja 1. W zrost agregatu M2 i inflacja: srednie 10-letnie od 1970 r,
N iech d o c e to w a in flacja w ynosi n * . P rz y jm ijm y , ze b a n k c e n tra ln y je s t w stan ie
o s i^ g n ^ c d o k la d n ie te n cet w k a z d y m o k resie. W o w cza s ro w n a n ie krzywej w y g l^ d a
• P o n a d to - co isto tn iejsze - b a n k c e n tra ln y k o n tro lu je a g re g a t M l , ale n ie ag re g at nastQpuj£|co:
M 2. J e z e li lu d z ie p rz e s u n ^ sw oje s ro d k i z b o n o w sk a rb o w y c h d o fu n d u sz y ryn-
k u p ie n i^ z n e g o , to a g re g a t M 2 w z ro s n ie , p o n ie w a z fu n d u s z e ry n k u p ie n i^ z n e g o 7T* = 71* — a ( u t — l i j .
w c h o d z ^ w sk ta d te g o a g re g a tu , a b o n y sk a rb o w e n ie . B a n k c e n tra ln y n ie w iele
828 Ponownie o poiityce gospodarczej Rozdziat 25. Poiityka monetarna - podsumowanie 829

W te j sytu acji s to p a b e z ro b o c ia ( u .) zaw sze ro w n a la b y si$ n a tu r a ln e j s to p ie Reguty stopy procentowej

b e z ro b o c ia (u ) 15, to zas oznacza, ze p ro d u k c ja bylaby sta le rowna p ro d u k cji natn-
raln e j. W rezultacie b a n k centrainy sto su j^ c strateg isj celu inflacyjnego d ziaiaib y Kontynuuj^c n a sz a analizq p o lity k i pieni^znej m u sim y z a d a c p y ta n ie o sposob os%
w t a k i spo sob , ze w s z y s tk ie o d c h y le n ia p r o d u k c ji o d je j p o z io m u n a tu ra l g n iecia c e iu in fla c y jn e g o . F o r m u iu j^ c o d p o w ie d z jo h n T a y lo r z S ta n fo r d U n iv e r s ity
giyby e lim in a c ji. tw ie rd z it, ze s k o ro b a n k c e n tra ln y w plyw a n a w y d a tk i za p o m o c ^ . s to p y p r o c e n to w e j,
W yjasnienie in tu ic y jn e : gdyby b a n k centralny s p o s trz e g i, ze n ie l to czlonkow ie w la d z m o n e ta rn y c h p o w in n i b e z p o s re d n io m ysle c o w y b o rz e s to p y p r o -
w strz^ s p o p y to w v m o z e d o p ro w a d z ic d o re c e s ji, t o w ie d z ia lb y z a raze i centow ej, n ie zas s to p y w z ro s tu n o m in a ln e g o za so b u pienic|dza, T a y lo r z a p ro p o n o w a t
e k s p a n s ji p ie n i^ z n e j g o s p o d a rk a d o s w ia d c z y s p a d k u in flacji p o n iz e j c re g u t§ , k to r;| w in ie n p o s tu g iw a c si§ b a n k c e n tra ln y przy u s ta la n iu s to p y p ro c e n to w e j.
stopy inflacji. D a z ^ c d o u tr z y m a n ia s ta b iln e j inflacji b a n k c e n tra ln y zast je s t o n a z n a n a ja k o regula Taylora, a je j p o s ta c p rz e d s ta w ia m y p o n iz e j.
w ta k ie j s y tu a c ji e k s p a n sje m o n e ta rn q ., d z ie k i c z e m u u n ik n ^ ib y recesj
giczne rozumowanie odnosi si^ d o k o rz y stn e g o w strzq su p o p y to w eg o : ...... • N ie c h K t ozn a cza s to p e in fla c ji, a k * docelowq. stopcj in fla c ji.
p rz e d w z ro ste m in fla c ji p o w y z e j c e lu in fla cy jn e g o b a n k c e n tr a ln y za s t • N ie c h zj o z n a c z a n o m m aln q . s to p e p ro c e n to w a , a i* d o c e io w ^ n o m in a ln q . stoptj
restrykcyjru} p o lit y k ^ p ie n iez n ^ , k t o r a d o p r o w a d z iib y d o sp o w o ln ie n ia |= p ro c e n to w a , c z y li n o m in a ln ^ s to p e p ro ce n to w c|, k t o r a z w i^ z an a je s t z d o c e lo w a
czego i u trzy m an ia p r o d u k c ji na p o zio m ie n a tu r a ln y m . E fe k te m aktyw nt s to p q in fla c ji, n*, w s re d n im o k r e s ie 16.
m o n e ta r n e j b y lo b y u trz y m y w a n ie si§ p r o d u k c ji n a p o z io m ie n a tu r a ln • N ie c h ut o zn a cza sto p e b e z ro b o c ia , a un n aturalnq. s to p ^ b e z ro b o c ia .
c a iy czas.
P rz y jm ijm y , ze b a n k c e n tra ln y w y b ie ra nominaliicj. s to p q p r o c e n to w ^ (/'). ( W r o z -
W y p ro w ad zo n y pow yzej w n io se k o ty m , ze s tr a te g ia c e iu in fla c y jn e g o d z ia le 4 w y ja s n io n o , ze p rz e p r o w a d z a j^ c o p e ra c je o tw a r te g o r y n k u b a n k c e n tra ln y
o d c h y le n ia p r o d u k c ji o d p o z io m u n a tu ra in e g o , je s t je d n a k z d w o c h w z g l^ m oze u s ta lic k r o tk o te r m in o w ^ nom inalnq. sto p e p ro c e n to w a n a w'ybranym p rzez siebie
d a ie k o idi%cy. p o z io m ie ). T aylor a rg u m e n to w a t, ze b a n k c e n tra ln y p o w in ie n s to so w a c nast^pujc|C£|
re g u ttj:
• B a n k c e n tra in y n ie je s t w s ta n ie w k ro tk im o k re s ie osic|gac ta k ie j sto p
k t o r e j so b ie zyczy. P rz y p u s c m y n p ., ze b a n k c e n tr a ln y n ie byi w sta n ie it = i* + a (n t — n*) - b(ut — u j ,
d o c e lo w e j sto p y in fla c ji w p o p r z e d n im ro k u , a wiqc nt_xje s t w i^ k s z a o d .
czas n ie je s t ja sn e , czy b a n k centralny p o w in ie n probowac osi^gn^c sw'Vj cc ' juz gd zie a i b S£| d o d a tn im i w s p o tc z y n n ik a m i.
w tym ro k n , tj. sp raw ic, by n t = k * . Z krzyw ej Phillipsa w ynika, z e tak J a k d z ia ta ta re g u ta ?
inflacji wymagatby p o te n cja ln ie duzego w zro stu b e z ro b o c ia . D o tej kwesL: vvkrot- -
ce w ro c im y . (nt = n*), a s to p a b e z ro b o c ia je s t ro w -
• J e z e li in fla c ja je s t ro w n a in fla c ji d o c e lo w e j
• Z w i^ z e k w yn ika j£ |cy z k rz y w e j P h iilip s a , p o d o b n ie ja k in n e re la c je m a k na s to p ie n a tu ra ln e j (ut - u j , to b a n k c e n tra ln y p o w in ie n u s ta lic n o m in a ln ^ s to p ^
m ic z n e , n ie je s t relacjc| scisiq.. M o ze siq n p . z d a rzyc, ze in fla c ja w z ra s ta na p r o c e n to w ^ (it) na p o z io m ie r o w n y m je j d o c e lo w e j w a rto s c i i*. D ziek i te m u go spo -
czas, gdy b ez ro b o cie je st rowne n a tu ra ln e j sto p ie bezrobocia. W tak im przy.'/adkii d a rk a m o z e p o z o s ta c na n ie z m ie n io n e j sciezce, n a k to r e j in fla c ja ro w n a je s t in fla c ji
b a n k centralny stoi przed tru d n iejszy m wyborem: utrzymac b ez ro b o cie na .u a tu ra !- . d o c e lo w e j, a b e z ro b o c ie ro w n e je st n a tu ra ln e j s to p ie b e z ro b o c ia .
nym poziomie, pozwalaj^c n a w zro st inflacji, czy d o p u sc ic d o w zro stu bczror>ocia • W p rz y p a d k u , g d y in fla c ja je s t w yzsza o d in fla c ji d o c e to w e j ( n > n*), b a n k c e n tra l-
p o w y z e j n a tu ra ln e j sto p y w c e lu u trz y m a n ia in fla c ji w ryza ch . ny p o w in ie n p o d n ie s c n o m in a ln ^ sto p e p ro c e n to w ^ (i) p o w y z e j i*. W yzsza s to p a
p ro c e n to w a d o p r o w a d z i d o w z r o s tu b e z ro b o c ia , a w zro st b e z ro b o c ia z a o w o c u je
Choc obydw a powyzsze zastrzezenia s^ isto tn e , to podstawowy w n io se k r:;v';>stajc nizszq in fla c j^ .
w m ocy: s tr a te g ia celu in fla cy jn e g o m a se n s w srednim o k r e s ie i pozw ala. p o iiisce
pieniejznej stabilizowac produkcj^ w o k o l jej n a tu ra ln e g o p o z io m u w krotkim ;»;;rcsie.
16 W rozdziale 14 w yjasniono, ze w sred n im okresie re a ln a sto p a p ro c en to w a row na je st n a tu -
ralnej realnej stopie procentow ej (r ), co oznacza zarazem , ze nom inalna sto p a p rocentow a zm ienia
•si$ w stosunku je d e n d o je d n e g o wraz z inflacj^. G dy rn = 2% , a docelow a sto p a inflacji n * = 3% ,
:to docelowa nominaJna sto p a p ro c e n to w a /» = 2 % + 3% = 5 % . Jesli docelow a sto p a inflacji (n '* )
wynosi 0%, to i* = 2% + 0% = 2% .
830 Ponownie o polityce gospodarczej Rozdziai 25. Polityka monetarna - podsumowanie 831

W s p o lc z y n n ika p o w in ie n o d zw iercied lac w z g l^ d n e z n a c z e n ie n ad aw a • Je sz c z e in n i b a d a c z e z a sta n a w ia li si^, czv b a n k i centralne p o w in n y wprowadzic

b a n k c e n tra ln y bezrobociu w s to s u n k u d o inflacji. Im wi^kszy jest wspo explicite reg u ie stopy procentowej i p rze strze g a c jej, czy tez powinny wykorzystywac
a, tyrn b a rd z ie j bank centralny p o d n ie s ie stop^ procentow^ w reakcji n re g u le pomocniczo i m oc naruszac j^, k iedy zajdzie ta k a p o trz e b a . Wrocimy do tej
in fla c j^ i tym w i^ k s z e bcjdzie s p o w o ln ie n ie g o sp o d a rc ze , w i^kszy w z ro s t be kw estii w n a s te p n y m p o d ro z d z ia le , om aw iajtic zach o w a n ia F ed.
i szybszy p o w r o t inflacji do d o celo w eg o p o zio m u . • Q g o ln ie rzecz b io r^ c , w i^ k s z o s c b a n k o w c e n tra ln y c h p rz e s ta la m ysie c k a te g o iia m i
T a y lo r zazn aczyi, ze w s p o ic z y n n ik a p o w in ie n b y c zaw sze w i^ k s z y o d ; w z ro s tu n o m in a ln e g o zaso b u p ie n i^ d za i zacz^ia m ysie c w k a te g o ria c h r e g u iy stopy
n o ta k b y c d la te g o ,. ze w plyw n a w y d a tk i w y w iera re a ln a , a n ie n o m in a l p ro c e n to w e j. To, co d zieje si^ ze w z ro ste m n o m in a ln e g o za so b u p ie n i^ d z a w n a-
p ro c e n to w a . G d y inflacja w zrasta, b a n k c e n tra ln y , k t o r y chce o g ra n ic z y c s t^ p s tw ie sto so w a n ia re g u iy n o m in a ln e j stopy p ro c e n to w e j, je s t w c o ra z w i^ k s z y m
i p ro d u k c jq , m usi p o d n ie s c realnq s to p ^ p r o c e n to w ^ . In n y m i slo w y , m u si z s to p n iu p o s trz e g a n e ja k o n ie is to tn e z a ro w n o p rz e z b a n k i c e n tra ln e , ja k i ry n k i
n o m in a ln ^ sto p e pro ce n to w jj. w sto su n k u w itjk s z y m niz je d e n d o je d n e g o v fin a n s o w e .

inflacji17.
(u > u j , b
• J e z e li b e z ro b o c ie je s t w i^ k s z e o d n a tu r a ln e j s to p y b e z ro b o c ia
tra ln y p o w in ie n o b n iz y c n o m in a ln ^ s to p ^ p ro c e n to w ^ . N iz s z a n o m in a l
p r o c e n to w a p o w o d u je w zro st p r o d u k c ji i s p a d e k b e z r o b o c ia . W sp o ics 25.3. Dziafania Systemu Rezerwy Federalnej (Fed)
p o d o b n ie ja k w s p o ic z y n n ik a, p o w in ie n o d z w ie rc ie d la c w z g l^ d n e zn a cz ei
w a n e p rz e z b a n k c e n tra in y b e z ro b o c iu w s to s u n k u d o in f la c ji. Im w ie
w spoiczynnik b, tym b a n k ce n tra ln y w y k a z u je w iekszjf s k io n n o s c d o d o p i Po o m o w ien iu za sad p ro je k to w a n ia p o lity k i m o n e ta rn e j w o g o ln y m p rz y p a d k u n a za-
do o d c h y le n ia o d celu in fla c y jn e g o , aby u trz y m a c b e z ro b o c ie w p o b liz u n k o n czen ie teg o ro zd ziaiu przyjrzym y si^ fak ty czn em u sposobow i p ro w a d ze n ia polityki
stopy b e z ro b o c ia . p ie n i^ zn e j p rz e z F e d w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h 18.

F orm uiujc|c tq re g u l^ , T a y lo r n ie tw ierd zii, ze n a le z y jej s ie p o p rz e s trz e g

innych z d a rzen , takich ja k kryzysy walutowe iu b p o trz e b a zm ian y struktury v ••• ■-
i zwi£|zanej z n i^ zm iany u k ia d u p o lit y k i m o n e ta rn e j i fis k a ln e j, m o z e u sp raw Mandat Fed
ziiiiany n o m in a ln e j stopy p ro cen to w ej z innych p o w o d o w n iz te u w z g i^ d n io m
le. Z d a n ie m T aylora, re g u la ta to je d n a k p o z y te c z n y spo sob m y s le n ia o p o lity i M a n d a t S y stem u R e z e rw y F e d e r a ln e j z o s ta i p o ra z o s ta tn i z d e fin io w a n y w usta-
ta rn e j: g d y b a n k c e n tra ln y w yznaczy cei inflacyjny, p o w in ie n p ro b o w a c o s i^g i w ie Humphreya-Hawkinsa, k to r^ K o n g re s u c h w a iii w 1978 r. C h o c u sta w a w yg a sla
p o m o c q z m ia n n o m in aln ej stopy p ro cen to w ej. R e g u ia sto so w a n a p rz e z b a n k <..... w 2000 r., a K o n g re s n ie spieszy s i^ , ab y o d n o w ic iu b p r z e fo rm u io w a c , t o w ci^z je s t
p o w in n a u w z g l^ d n ia c n ie ty lk o b ie z ^ c ^ in fla c j^ , ie cz ta k z e b ie z ^ c e b e z ro b o c o n a d o b ry m o p is e m celow o b ie ra n y c h p rz e z F ed .
R e g u ia T a y io ra w z b u d z iia d u z e z a in te r e s o w a n ie z a ro w n o w s r o d b a d ;
i w s ro d s z e fo w b a n k o w c e n tra in y c h . U trzy m y w a n ie d iu g o o k r e s o w e g o w z ro stu a g re g a to w p ie n i^ z n y c h i k re d y to -
w y c h , w sp o im ie rn e g o d o d iu g o o k re so w e g o p o te n c ja ln e g o w z ro stu p ro d u k c ji
• C o ciekaw e, analizuj£|C z a c h o w a n ia F e d w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h o. w g o sp o d a rc e , w c e iu sk u te c z n e g o w s p ie ra n ia m a k s y m a ln e g o z a tr u d n ie n ia ,
ku Niem iec, b a d a cz e odkryli, ze ch o c w zadnym z tych dwoch bankow cer^ninych s ta b iln y c h ce n i u m iark o w an y ch d iu g o te rm in o w y c h s to p p ro c e n to w y c h .
nie o p ie r a n o p o iit y k i p ie n i^ z n e j n a re g u le T a y io ra , to w r z e c z y w is to s c i:
dosc d o b rz e o p is y w a ia ich za ch o w an ia w ci^g u m in io n y c h 1 5 -2 0 lat. T en c i^ z k i, u rz ^ d o w y j^ z y k k ry je w a z n e p rz e s la n ie : F e d m a m a n d a t n ie ty lk o do
• Inni b a d a c z e poszukiwali m ozliw ych ulepszen tej p ro ste j reg u iy . B a d a n o czy o s i^ g a n ia n iskiej in fla c ji w s re d n im I d iu g im o k resie , lecz ta k z e d o sta b iiizo w an ia ak-
n o ra in a ln a sto p a p ro c e n to w a p o w in n a re a g o w a c n ie ty ik o n a b ie z q c ^ in f l- - ',;;' •••■■' tyw nosci g o sp o d arczej w k r o t k im o k resie.
ta k z e na oczekiw an£| przyszia in flacjQ .

Niektorzy ekonom isci twierdz^, ze wzrost inflacji w S tanach Zjednoczonych w latach /;>.
byt spow odow any tym, ze Fed za m aio zwi^kszyi nominaln^ stop<j procentow^ w stosunk
stu inflacji. W rezultacie wzrost inflacji doprow adzil do obnizenia si$ realnej stopy p rocen !■>■,■■.o . '.’O
z k olei zwisjkszyio popyt, zm niejszyio bezrobocie i nasiliio inflacje, o bnizaj^c w ten spos ’b N a strom e internetow ej Fed (w w w .federalreserve.gov) m ozna znalezc w iele inform acji na te-
bardziej realnq stopsj procentow^ itd. m at organizacji i sposobu dzialania Fed.
 Ponownie o poiityce gospodarczej Rozdziat 25. Poiityka rnonetarna - podsumowanie
832 833

Organizacja Fed Instrumenty poiityki pieniQznej

N a System Rezerwy F e d e ra ln e j s k ia d a j^ sie trzy elementy. W ro z d z ia le 4 przekonalismy si§, ze o sto p ie procentowej m ozna m ysiec w katego-
ria c h z m ie n n e j d e te rm in o w a n e j p rz e z p o p y t n a p ie n ii|d z i p o d a z pien iaid za b a n k u
• D w an ascie oddziaiow regionalnych rezerwy federalnej. W kazdym z n ic h d ziafa c e n tra ln e g o 21. W arto p rz y p o m n ie c , ze w a m n e k ro w n o w a g i [ro w n a n ie (4.11)] m iaio
oddzielny O d d z ia i Regionalny Banku Rezervvy Federalnej. D o gtownych zadan n a s t^ p u jc jc ^ p o sta c:
b an k o w regionalnych n alezy zarz^dzanie rozliczeniami czekow i nadzor n a d dzia-
ta ln o s c iq b a n k o w j| i finansow c| w re g io n ie . H = [c + 9(1 - c)\ Y dol, x L(i). (25.1)
• R a d a Gubernatorow z siedzibq. w W aszy n g to n ie w D y stry k cie Kolumbii. W sk!ad
R a d y wchodzi sied m iu czlonkow, wliczaj^c p re z e s a F ed . G u b e rn a to rz y miano- Z m ie n n a p o lew ej s tr o n ie r o w n a n ia (H ) to p o d a z p ie n i^ d z a e m ito w a n e g o p rz e z
w ani p rz e z p re z y d e n ta Stanow Z je d n o c z o n y c h n a n ie o d n a w ia ln e 1 4 -le tn ie k a d e n - b an k c e n tra in y , n a z y w a n a b az^ m o n e ta rn ^ . Po praw ej stro n ie w y s t^ p u je p o p y t n a pie-
cje, a n o m in a c je m u s z ^ byc z a tw ie rd z o n e p rze z S enat. P rezes je st n iianow any p rze z n i^ d z b an k u c e n tra in e g o , b^d ^cy sunic| p o p y tu n a g o to w k ^ zgiasza neg o p rze z lu d z i, cY
prezydenta na odnawialn^ czteroietni^. kadencj^. R a d a G u b e rn a to ro w odpo ’ -'"'-7 ■ dol. x L (i), o ra z p o p y tu o a rezerw y zg ia sza n e g o p rz e z b an k i, 0(1 - c ) Y dol. X L (i).
za p ro je k to w a n ie p o lit y k i p ie n i^ z n e j. W arto o n im p o m y s le c w p rz e d s ta w io n y n iz e j sposob.
• Federalny K om itet ds. Otwartego Rynku ( F e d e r a l O p e n M a r k e t C o m m ii
F O M C ), ktory ta kze m a siedzibq w W a s z y n g to n ie w D y s try k c ie K o lu m b ii. K c * N a le z y wyjsc o d Y do l. X L(i), l^ cz n eg o p o p y tu n a p ie n i^ d z (g o to w k a o ra z d ep o -
s k ia d a siq z 12 czlonkow . P i^ciu z n ic h s ta n o w i^. p re z e s i O d d z ia io w R e g io n a ■ zyty biezc|ce, a g re g a t MX). T en p o p y t z a le z y od d o c h o d u , a lte rn a ty w n e g o k o sztu
B a n k u R e z e rw y F e d e ra ln e j, a p o zo staly cli sie d m iu g u b e rn a to rz y . T a k i s k ia ■ ■ u trz y m y w a n ia p ie n i^ d z a - o p ro c e n to w a n ia o b lig a c ji.
n ik a stiid, ze p re z e si O d d zia io w R e g io n a ln y c h B a n k u R e z e rw y F e d e ra ln e j 1 P a ra m e tr c o zn a cza t§ c z ^ s tk ^ p ie n i^ d z a , k t o r ^ lu d z ie ch cq u trz y m y w a c w fo r m ie
sytuacj<j g o spodarczfi w s w o ic h re g io n a c h , n a to m ia s t g u b e rn a to rz y znaj£| kr; ■. g o to w k i. Z a te m c Y d o l. x L (i) to p o p y t n a go tow ke ; zg ia sza n y p rz e z ludzi.
tre n d y . G io w n y m z a d a n ie m F O M C je s t fo r m u io w a n ie in s tr u k c ji d la Biura 0 : ' To, czego lu d z ie n ie u t r z y m u j^ w fo r m ie g o to w k i, u trz y m u ja w fo rm ie d e p o z y to w
tego Rynku ( O p e n M a r k e t D e s k ), tj. b iu r a w N o w y m J o r k u , k to r e odpov, biezf|cych. D e p o z y ty b iezjjce s ta n o w i^ z a te m cz£|stke (1 - c) i;|c z n e g o p o p y tu n a
za p rz e p ro w a d z a n ie o p e ra c ji o tw a rte g o ry n k u , c z y li z a k u p u i sp rz e d a z y o b l ■■.■..'. p ie n iijd z i w ynoszjj (I - c )Y do l. x L (i). P a r a m e tr 6 o z n a c z a s to s u n e k re z e rw
p rz e z F ed. utrzym yw anych p rz e z b a n k i d o d e p o z y to w b ie zq cych . P o p y t n a rezerw y zg iasza ny
p rz e z b a n k i w ynosi w i^c 0(1 — c ) Y dol. x L (i).
Powyzszy opis moze sugerowac, ze F e d je s t ziozon^ organizacj^ z w ielo m a O s io o - * S u m u jc|c p o p y t n a g o to w k ^ , c Y dol. x L(i), z p o p y te m n a re z e rw y ze stro n y b a n -
k am i decyzyjnymi. Rzeczywistos 6 jest prostsza: p re z e s m a zazw yczaj b a rd z o sifca no - .■ k o w , 0(1 - c)Y d o l. X L (i), o trz y m u je s i^ i^czn y p o p y t n a p ie n i^ d z em ito w an y
zycjcj. N a jw a z n ie js z e de cyzje st| p o d e jm o w a n e p rz e z F ed era in y K o m ite t ds. O tw s ■ ■ .■. ■ p rze z b a n k c e n tra ln y , k td ry zn a jd u je sie p o p ra w e j stro n ie ro w n a n ia .
R ynku.
W r o z d z ia le 24 om o w ilism y z n a c z e n ie niezaleznosci banku centralnego1' . i eu S to p a p ro c e n to w a w sta n ie ro w n o w a g i je s t z a te m stop % p rzy k t o r e j p o d a z i p o p y t
je s t jednym z najbardziej n ie za iez n y cli bankow centralnych n a sw iecie. Glownyrni n a p ie n i^ d z b a n k u c e n tra in e g o s% so b ie ro w n e . F e d d y sp o n u je trzern a in s tr u m e n ta m i,
instrumentami kontroli n a d F e d , pozostaj^cymi w g e s tii prezydenta i K o n g res,!, sa za p o m o c j| k to ry c h m o ze w p ly w a c n a t§ s to p ^ p ro c e n to w c |. P ie rw szy, rezerwy obowiqz-
n o m in a c ja i z a tw ie rd z e n ie p rze w o d n icz^ c eg o co c z te ry la ta . W czasie c z te ro le m ie j kowc, o d d z ia iu je n a p o p y t n a rezerw y, a za je g o p o m o c ^ n a p o p y t n a pieni£|dz b a n k u
k a d e n c ji p rz e w o d n ic z a c y m a duzfj. sw o b o d ^ w o k r e s la n iu p o lit y k i p ie n i^ z n e j, <;ora c e n tra ln e g o . D w a p o z o s ta le , pozyczki dla bankdw i operacje otwartego rynku , w piyw aja
je g o z d a n ie m je s t n ajlep sza. Budzet F e d n ie p o d le g a n a d z o ro w i z e stro n y Kongresu, n a p o d a z p ie n iq d z a e m ito w a n e g o p rz e z b a n k c e n tra ln y .
a wi^c K o n g re s n ie m o z e wywierac n ac isk u n a F e d , g ro z ^ c obci^ciem finansowaiua. '
Prezes Fed dw a razy w ro k u sta je p rz e d K o n g re s e m , w y ja sn ia j^ c postaw^ p rz y je ta
w polityce pieni^znej20. C ztonkow ie K o n g re su cz^sto narzekaj^ i sk arz^ si^ n a deeyzje 1 W rozdziale 4 ustaiilism y, ze o sp o so b ie u sta la n ia stopy p ro c e n to w e j m o z n a m yslec n a trzy
row now azne sposoby:
F e d , aie w rz e c z y w is to s c i n ie w ie le moga^ z ro b ic w tej k w e s tii.
• podaz pieniqdza banku cen traln e g o m usi byc row na popytow i n a pienic|.dz b a n k u cen traln eg o ;
• podaz rezerw , tj. ilosc pieni^dza banku centralnego pom niejszona o gotow k^ w p osiadaniu ludzi,
W arto odczytac z ilustracji 24.3, ze Stany Z je d n o c z o n e cechuj^ si^ drugiin co do wi< ■■■
m usi byc row na popytow i n a rezerw y zglaszanem u przez banki;
indeksem niezaleznosci b anku centrainego.
• podaz pieni<|dza (gotow ka p lu s depozyty b iez 3.ce) m usi si^ zrow nyw ac z p o p y tem n a pienicjdz.
’(1 Z g o d n ie z ustaw tj Huraphreya-Hawkinsa przewodnicz^cy m iai obow inzek zeznaw ac. c !wk

ustaw a wygasia w 2000 r., ta tradycja jest podtrzym yw ana. W celu p rzypom nienia sobie tej kw estii zob. rozdziai 4.
834 Ponownie o polityce gospocic-r: Rozdziat 25. Polityka monetarna - podsumowanie 835

Rezerwy obowiqzkowe Z m ia n y sto p y d y sk o n to w ej n a d a l o d gryw ajf). pewnzj. ro le , a ie g io w n ie ja k o sygna-

lizato r intencji F ed . Rynki fin an so w e czesto interpretuj^. redukcj^ sto p y dyskontowej
F e d w yzn a cza w s k a z n ik re z e rw o b o w i^ z k o w y c h , tj. m in im a ln ^ w ie lk o s c r e z e r w , ; ja k o sygnal teg o , ze F e d zamierza prowadzic b ard z iej ekspansywn^ p o lity k e p ien iez-
b a n k i m u s z ^ u trz y m y w a c w s to s u n k u d o d e p o z y to w biez«|cych. G d y b y ta k i obow : n ^ , tj. z a m ie rz a o b c i^ c s to p y p ro c e n to w e w przyszlosci. R e d u k c ja s to p y d y s k o n to w e j
nie is tn ia l, b a n k i i ta k u trz y m y w a ly b y p e w n e re z e rw y , a b y z a s p o k a ja c p o p y t n a gc p ro w a d z i cz^sto, p o p rz e z w p iy w n a o c z e k iw a n ia co d o p rz y s z iy c h s to p p ro c e n to w y c h ,
k ^ ze s tro n y d e p o n e n to w . F e d u s ta la je d n a k za z w y c z a j w s k a z n ik re z e rw o b o w i; d o o b n iie n ia s i^ s re d n io - i d lu g o te rm in o w y c h s to p p ro c e n to w y c h 24.
w y c h n a wyzszym p o z io m ie n iz te n , k t o r y w y b ra iy b y b a n k i. O b e c n ie w y m a g a sie:
b a n k i utrzym yw aly re z e rw y w yn o sz^ce 10 % p o s ia d a n y c h d e p o z y to w biez£|cych.
Z m ie n ia j^ c w s k a z n ik re z e rw o b o w i^ z k o w y c h , F e d z m ie n ia w ie lk o s c r e z e r w , ' Operacje otw artego rynku
b a n k i sq zobow icjzane u trz y m y w a c w rela cji d o s w o ic h d e p o z y to w b ie z ^ c y c h . c o .
ze m oznacza, ze z m ie n ia si^ p o p y t n a pie n ic|d z b a n k u c e n tra ln e g o . W z ro s t re z e rw : T rzecim , a z a ra z e m g io w n y m in s tr u m e n te m p o lit y k i p ie n i^ z n e j p ro w a d z o n e j p rz e z
wi<|zkowych p ro w a d z i d o w z ro s tu p o p y tu n a p ie n i^ d z b a n k u c e n tra ln e g o , co w p . F e d , Sc| operacje otwartego r y n k u , k t o r e p o le g a j^ n a d o k o n y w a n iu p rz e z F e d z a k u p u
n a w z ro s t s to p y p ro c e n to w e j w s ta n ie ro w n o w a g i22. Ten m e c h a n iz m d ziala ta k z e w i sp rze d a zy o b iig a c ji n a ry n k u o b lig a c ji. O p e ra c ja m i o tw a rte g o ry n k u z a jm u je sie B iu -
gc\ stro n ^ : re d u k c ja re z e rw o b o w i^ z k o w y c h p ro w a d z i d o s p a d k u s to p y p ro c e n to ro O tw a rte g o R y n k u z n a jd u jq c e si§ w N o w y m J o r k u i za zw ycza j p rz e p ro w a d z a je na
P o d n o szq c w s k a z n ik re z e rw obow iazkow ych, F e d m o z e z m u s ic b a n k i d o p o d ie c :;. nkach k r o tk o te r m in o w y c h b o n o w s k a rb o w y c h .
d ra s ty c z n y c h d z ia ia h , u k ie ru n k o w a n y c h n a z w i^ k s z e n ie re z e rw ; b a n k i m o g ^ np " N a b y w a jq e o b lig a c je , F e d p la c i za n ie k r e u j^ c p ie n i^ d z , t j. z w i^ k s z a j^ c H; g d y
zw ac n ie k to r y c h d iu z n ik o w d o z w r o tu za ci^ g n i^ ty ch k r e d y to w . Z te g o w z g l^ d t s p rz e d a je o b lig a c je , o b n iz a H 25. S to su j^ c p rz e z w ie le la t o p e ra c je o tw a rte g o ry n k u ,
c o ra z n ie c h e tn e j s to s o w a i w sk azn ik re z e rw obow ii|zk o w y ch ja k o in s tr u m e n t p o ., F e d d o s z e d i d o w n io s k u , ze je s t to n a jw y g o d n ie js z y i n a jb a r d z ie j e la s ty c z n y sp o so b
m a k r o e k o n o m ic z n e j, p re fe ru jq c in n e in s tru m e n ty . z m ia n y p o d a z y p ie n i^ d z a e m ito w a n e g o p rz e z b a n k c e n tra in y , a z a ra z e m z m ia n y sto p y
p ro c e n to w e j. O b e c n ie o p e ra c je o tw a r te g o r y n k u s^. g io w n y m in s tr u m e n te m p o iit y k i
m o n e ta rn e j w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h .
Pozyczki dla bankow

F ed m o z e row niez u d z ie la c b a n k o m p o z y c z e k ( te n in s tru m e n t z o s ta i p o m in iety w roz-

dziale 4). To, ile pozycza i n a ja k ic h w a ru n k a c h , je s t n azy w an e politvkq dyskomowa Zastosowanie polityki
stopj
F ed. S to p a o p ro c e n to w a n ia p o z y c z e k u d z ie la n y c h b a n k o m n a z y w a n a je s t
kontow^. Pozyczki u d z ie la n e p rze z F ed b a n k o m okreslane s£| ja k o pozyczanie or/.ez N a jw a z n ie js z e d e c y z je w z a k re s ie p o lit y k i pienisjznej s£| p o d e jm o w a n e n a p o s ie d z e -
tzw . okienko dyskontowe23. n ia c h F O M C , k to r e o d b y w a jc j s iij co szesc ty g o d n i. P e rs o n e l F e d p r z y g o to w u je n a te
Z p u n k tu w id zen ia F ed u d ziela n ie b a n k o m p o zy czek jest bardzo p o d o b n e do ku- p o s ie d z e n ia m a te r ia iy z a w ie ra j^ c e p ro g n o z y i s y m u ia c je s k u tk o w ro z n y c h w arian to w
po w an ia obligacji w ramach operacji o tw arte g o rynku. W o b u p rzy p a d k ach F e d kreuje p o lit y k i p ie n i^ z n e j. P ro g n o z y o d z w ie r c ie d la j^ to , co p r a w d o p o d o b n ie si§ w y d a rz y
pieni^dz i w te n sposob zwi^ksza b az^ monetarn^, (H ). W o b u sytuacjach F e d uzyskuje w g o s p o d a rc e p rz y n ie z m ie n io n e j p o lity c e m o n e ta r n e j o ra z ja k ie s<| g io w n e z r o d ia
n a le zn o sc: o d b a n k u , g d y u d z ie la m u pozyczki, i o d p a n s tw a , g d y p rz e p ro w a d z a ope- m epew noSci. S y m u la c je o p is u j^ p rz e b ie g w y d a rz e n g o s p o d a rc z y c h p rz y a lte rn a ty w -
ra c je o tw a rte g o ry n k u . nych z a io z e n ia c h co d o p o lit y k i p ie n i^ z n e j.
D o cza su w p ro w a d z e n ia o p e r a c ji o tw a r te g o r y n k u w la ta c h 30. X X w. politvKa- N a ste p n ie F O M C p o d e jm u je d e c y z j^ o k ie r u n k u p o lit y k i p ie n i^ z n e j. P o d k o n ie c
d y s k o n to w a s ta n o w iia d ia F e d glow ny in s tr u m e n t, s iu z ^ c y d o w p ro w a d z a n ia z m ia n k azd eg o p o s ie d z e n ia o p ra c o w u je o g o ln e w y ty c z n e d ia B iu r a O tw a rte g o R y n k u , d o ty -
p o d a z y p ie n i^ d z a . Jej zn a cze n ie s to p n io w o zm n iejsza lo sitg n a rze cz o p e ra c ji o tv a rte - cz^ce d z ia ia n w cii|g u n a jb liz s z y c h sze sciu ty g o d n i. P ro w a d z e n ie o p e r a c ji o tw a rte g o
g o ry n k u . F e d za zw ycza j z n ie c h fc a b a n k i d o p o z y c z a n ia p rz e z o k ie n k o dyskoniowe. ry n k u m i^ d z y p o s ie d z e n ia m i F O M C p o w ie rz a s i^ d y r e k to r o w i B iu r a O tw a rte g o R y n -
ch y b a ze w y m a g a j^ te g o ja k ie s w z g i^ d y k r o t k o t e r m in o w e lu b sezo no w e. ku . D y r e k to r k o n c e n tru je s i^ n a s to p ie p ro c e n to w e j n a r y n k u p ie n i^ d z a e m ito w a n e g o

’4 W rozdziale 15 w yjasniono, ze srednio- i d iu goterniinow e stopy p ro c en to w e sq. srednim i wa-

zonymi oczekiw anych krotkoterm inow ych stop procentow ych. R edukcja stopy dyskontow ej skiania
uczestnikow rynkow fm ansowych do zm niejszenia oczekiw anych przysziych krotkoterm inow ych stop
procentow ych, co prow adzi d o spadku srednio- i diugoterm inow ych stop procentow ych.
Szerzej o operacjach otw arteg o rynku byia m owa w rozdziaie 4.
 Ponownie o poSityce gospodarczej R ozd zia f 25. Polityka monetarna - podsumowanie
836 837

10 —
przez b a n k cenlralmy, fj. n.a rynku fimduszy federalnych . B an k i, k to re m a ja nttdwyzkov
rezerwy (rezerwy przekraczaj^ce p o zio m wymagany prawem ), wypozyczajq. je n a je o i
n o c n a ry n k u fund u szy fe d e ra ln y c h tym b a n k o m , k to r y c h rez erw y sq. n ie w y s ta rc z a ia c
S to p a procentowa, ktora ustala si^ na ty n i ry n k u , n a z y w a n a je s t stopq fu n d u szy fe d
ralnych. G dy p o ja w iaja si? now e informacje, wskazuj^ce n p . n a to, ze g o sp o d a rk a je.
w le p sze j lu b slabszej kondvcji n iz o c z e k iw a n o , d y r e k to r (w p o ro z u m ie n iu z czionkar
F G M C ) in te r w e n iu je n a r y n k u w c e lu z m ian y s to p y fu n d u s z y fe d e ra ln y c h d o pozii
m u , k to ry je g o zd a n le m je st najtepszy, i u trz y m a n ia je j n a ty m p o zio m ie d o k o ie jn ej

p o sie d z e n ia F O M C .
D o te j p o r y przyglatd aiism y sie in s tr u m e n to m p o lity k i p ie n ie z n e j i m e to d o m j
p ro w a d ze n ia. N ie d aje to je d n a k o d p o w ie d z i n a p y ta n ie o p o lit y k ^ m o n e ta r n ^ , k to :
fa k ty c z n ie p r o w a d z i F e d . C zy F e d w y z n a c z y i c e l in fla c y jn y , a je sli ta k , to n a ja k i
p o z io in ie ? C zy F e d sto su je r e g u lf sto p y p ro c e n to w e j, a je sli ta k , to ja k o n a w ygl^d:

• W s p o ln a o d p o w ie d z n a o b a p y ta n ia b r z m i: n ie w ia d o m o . A n i A la n G re e n s p ;
1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2 003 2005
przew o d n iczc|cy F e d d o 2006 r. n ig d y n ie o k r e s lil c e lu in fla cy jn e g o , a n i te z n '
Bok
z r o b il te g o je g o n a s tq a c a B e n B e rn a n k e . N ig d y te z n ie p rz e d s ta w ia li decyzji F e '1
W latach 1 99 0 -1 9 9 1 ,.a n a st^p n ie w 2001 r. Fed gwaltownie obnizyl stop^funduszy federainych, by ograniczyc glebokosc i czas trwania
recesji.
w k a te g o r ia c h reg u iy stopy p ro c e n to w e j ezy ja k ie jk o lw ie k in n e j re g u iy .
• M o z n a je d n a k in a cze j o d p o w ie d z ie c n a te p y ta n ia, p o n ie w a z o b serw acja zachow a ■
.
ilustracja 25.2. Stopa funduszy federalnych od 1987 r.
F e d p o zw a la z d o b y c s p o r^ w iedzt^. D o w o d y e m p iry c z n e p r z e m a w ia j^ za te z^ , :•..
F e d p o s ia d a d o m n ie m a n y cel Inflacyjny m ie sz c z a c y sk: m ie d zy 2 % a 3 % . Jasi
je s t ta k z e , ze F e d z m ie n ia s to p ^ p r o c e n to w j|, re a g u jc jc z a ro w n o n a sto p ^ in fla c ji. la t 90. X X w. z b lisk o 10% w 1989 r. d o o k o lo 3 % w 1992 r. b yt niew y starczaj^cy
ja k i n a o d c h y le n ia b e z ro b o c ia o d sto p y n a tu r a ln e j. W a rto p rz y p o m n ie c , co w sp . ■ ,... d o u n ik n i^ c ia recesji, to p o zw o lil n a z m n ie jsz en ie je j g fqb o k o sci i s k ro c e n ie czasu
m n ie lis m y p o d cz as o m a w ian ia r e g u ly T ay lo ra, ze w y d aje si^ o n a d o b rz e opisyw : trw an ia. W 2001 r. F e d p o n o w n ie d o k o n a t agresyw nych ci^c sto p y fu n d u szy fed e -
z a c h o w a n ia F ed w c itjg ii o sta tn ic h 1 5 -2 0 la t. rainych, zm n iejszaj^ c j^ z 7 % d o 2 % p o d k o n ie c ro k u . M im o ze ci^cia i tym raz em
byly n iew y starczaj^ce i nie pozw olily u n ik n q c recesji, to b ez w ^ tp ie n ia ograniczyly
Czy to , ze F ed n ie in a wyraznego ce lu in fla c y jn e g o o ra z wyraznej reg u iy s to p y p r ■ ' skal^ i czas je j trw an ia.
c e n to w e j, m a zn a cz en ie? R o w n ie z w te j k w estii z d a n ia e k o n o m is to w p o d z ie lo n e . ® In n i e k o n o m isc i s<| b a rd z ie j sceptyczni. T w ierdz^, ze u z a le z n ie n ie p o lity k i m o n e-
ta rn e j w ta k zn a c z n y m s to p n iu o d je d n o s tk i, je s t ro z w it|z a n ie m n ie ro z tro p n y m .
• W ielu ekono m isto w mowi: je st sukces, wiqc n ie m a si$ o co spierac. W czasie, kieuy ■ K o lejn y p re z e s F e d m o z e n ie by c w s ta n ie o sl^ g n ^ c ta k ie g o sa m e g o p o l^ c z e n ia
piszq te n p o d r^ c z n ik , p ra w ie w szyscy e k o n o m is c i uw azajq, ze efekty a m e ry k a n s k ie i w iary g o d n o sci i elasty czn o sci26. T w ierdza p o n a d to , ze zasad y p ro je k to w a n ia p o li-
p o lit y k i p ie n i^ z n e j, p ro w a d z o n e j p o d k ie r u n k ie m z a ro w n o A la n a G re e n s p a n a , ja k tyki p ie n i^ z n e j m o g q i p o w in n y byc u le p szo n e za sprawq. ta k ic h zm ian , ja k w p ro -
i B e n a B e rn a n k e , byiy z n a k o m ite . w a d z e n ie w y razn eg o c e lu in flacy jn eg o o ra z w y razn iejszej dyskusji n a te m a t reg u l
M im o b ra k u w y ra z n e g o c e lu in flacy jn eg o , F e d p rz e k o n a t u c z e s tn ik o w r y n k c ' .- sto p y p ro c e n to w e j. Ta d e b a ta b e d z ie n a jp ra w d o p o d o b n ie j trw a la je sz c z e p rz e z
ja k is czas.
fin an so w y ch , ze je g o c e le m je s t n is k a in fla c ja , k t o r a p o z o s ta w a la fa k tv c z n ie ) ■
n is k im p o z io m ie .
J e d n o c z e s n ie F e d w ykazyw al s k lo n n o s c d o w y k o rz y s ta n ia w razie p o trz e b y no-
m in a ln e j sto p y p ro c e n to w e j d o sta b iliz o w a n ia a k ty w n o s c i g o sp o d a rc z e j. N a ilu -
stracji 25.2 p rz e d s ta w io n o sciezk e s to p y fu n d u s z y fe d e ra ln y c h o d 1987 r., tj. rokn,
26 W iqcej in fo rm acji o wpiywie osobow osci prezesa Fecl n a poiityktj pienifjznq w S tanach Z jed-
w k t o r y m A la n G re e n s p a n z o s ta l p re z e s e m F e d . W i^ k s z o s c m a k r o e k o n o m is tc noczonych m o zn a znalezc w artykule D avida i C hristiny R o m e r Choosing the Federal Reseive Chair:
z g a d z a si^, ze c h o c g w a lto w n y s p a d e k s to p y fu n d u s z y f e d e ra ln y c h n a p o c z ^ tl Lessons fro m Histoiy, „ Jo u rn al o f E conom ic P erspectives”, zim a 2004.
838 Ponownie o polityce gospoda Rozdziat 25. Polityka monetarna - podsumowanie 839

Podsumowanie reaguj^c na d w a g io w n e czy n n ik i: odchylenie sto p y in fia cji o d docelow ej stopy

ioflacji o raz o d ch y len ie sto p y b e z ro b o c ia o d stopy n a tu r a ln e j. S to s u j^ c te reg u i^,
Optymalna stopa inflacji b a n k c e n tra in y b e d z ie stab ilizo w ai aktyw nosc g o s p o d a rc z q , osictg aj^c z a ra z e m cel
in fla c y jn y w s re d n im ok resie.
* In fla cja w w iek szo sci k r a jo w O E C D u trz y m u je sitj n a n isk im p o z io m ie . Jec y
z pytan, ktore stojci przed b a n k a m i centralnymi, je s t to , czy pow in n y o n e p< j; Fed
p r o b ^ o si;|gn iecia s ta b iln o s c i cen, czyli inflacji zero w ej.
* G lo w n e arg u m e n ty n a rzecz z e ro w e j infiacji s% n a s te p u j^ c e : 9 Systern R ezerw y F e d e ra ln e j sk ia d a si^ z trz e c h e le m e n to w : d w u n a stu o d d ziaio w
re g io n a ln y c h rezerw y fe d e ra ln e j, R a d y G u b e r n a to r o w , w k t o r e j z a sia d a sie d m iu
1) in flacja w po{<|Czeniu z niedoskonal^. indeksacj^ w ra m a c h sy stem u pod; k
c z io n k o w , w ty m p rz e w o d n ic z g c y , o ra z F e d e r a ln e g o K o m it e t u ds. O tw a rte g o
w ego p o w o d u je z n ie k s z ta lc e n ia p o d a tk o w e ;
R y n k u z lo zo n e g o z s ie d m iu c z io n k o w R a d y G u b e r n a to r o w i p i^ c iu p re z e s o w O d -
2 ) z u w a g i n a iluzj^ pieniejzna in flacja sp ra w ia , ze lu d z ie i p rz e d sie b io rstw p
d z ia to w R e g io n a ln y c h B a n k u R ezerw y F e d e ra ln e j. O p e ra c je o tw a rte g o ry n k u s^
d e jm u j^ b i^ d n e d e cyzje ;
gio w n y m in s tr u m e n te m p o lity k i p ie n i^ z n e j. D w a in n e in s tr u m e n ty , tj. w s k a z n ik
3) wyzszej inflacji towarzyszy zazwyczaj witjksza jej zmiennosc, co wywotuje w i :s
re z e rw y o b o w ia z k o w e j o raz p o lity k a dyskontow a, s^w ykorzystyw ane s p o ra d yczn ie .
n ie p e w n o s c i u tru d n ia lu d z io m o raz p rz e d s i^ b io rs tw o m p o d ejm o w an ie de . '2
D ecyzje o k ie ru n k u polityki p ie n iez n ej z a p a d a j^ co szesc ty godni n a p o sied zen iach
4) s ta b iln o s c cen je s t p rostszym i b a rd z ie j w 'ia ry g o d n y m c e le m n iz d o d a t n ia ;. )j
F e d e r a ln e g o K o m it e t u d s. O tw a r t e g o R y n k u . C o d z ie n n e d ec y zje o o p e ra c ja c h
in fla c ji.
o tw a rte g o ry n k u sq p o d e jm o w a n e p rze z d y re k to ra B iu ra O tw a rte g o R y n k u w N o-
* Istniejcj. ro w n ie z a rg u m e n ty prze m a w ia jq .ce n a rz e c z n is k ie j, ale d o d a tn ie j in i ,c w y m J o r k u w p o ro z u m ie n iu z c z to n k a m i F e d e r a ln e g o K o m ite tu ds. O tw a rte g o
R ynku.
1. D o ch o d y w yn ika jc|ce ze w zro stu n o m in a ln e g o za so b u p ie n i^ d z a , tj. r e n ta . n
F e d n ie m a an i w y razn ie o k re s lo n e g o c e iu in flacy jn eg o , an i w y r a z n ie o k re s lo n e j
syjna, pozw alaj£| obnizyc in n e p o d a tk i z a p isa n e w b u d z e c ie . T en a rg u m e n
re g u ty stopy p ro ce n to w ej. W y g l^ d a je d n a k n a to , ze F e d k ie r u je si^ u k ry ty m ce ie m
je d n a k n ie is to tn y od stro n y iiosciow ej, gdy p o ro w n u je s i^ zerowq. sto p ^ in a
in fla c y jn y m w y n o s z ^ c y m 2 -3 % i z m ie n ia n o m in a ln ^ . s to p ^ p r o c e n to w ^ w spo sob
z inflacjc| rz ^ d u - p o w iedzm y - 3 % .
d o sc d o b rz e p a s u j^ c y d o re g u ty T aylora.
2. D o d a tn ia faktyczna i o c z e k iw a n a in flacja p o zw a la b a n k o w i c e n tra ln e m u s
• P olityka p ie n i^ z n a w o sta tn ic h 20 la ta c h b yta b a rd z o u d a n a . In fla c ja p o z o s ta w a ta
g n ^ c u je m n e r e a ln e stopy p ro c e n to w e , a ta k a o p c ja m o z e byc p rzyd a tn a .. g
n a n iskim p o zio m ie. Je d n o c z e sn ie F e d w ykorzystyw af p o lity k e m o n e ta rn q do sta-
w a lc z y si^ z recesjq.
b ilizo w an ia p ro d u k cji.
3. D o d a tn ia in flacja p o zw aia p rz e d s iq b io rs tw o m o b n iz y c w ra z ie p o trz e b y i e

re a in e , bez u ciek a n ia sitj do ci^c p la c n o m in a ln y c h .

4. R e d u k c ja inflacji z b ie z ^ c e g o p o z io m u d o z e r a w y m ag a la b y w z ro stu b i
b o c ia n a p ew ie n czas. K oszty te g o p r z e js c io w e g o o k re s u m ogc| p rz e k r; ■.5
Naiwazniejsze terminy
e w e n tu a in e k o rz y s c i plynqce z z e ro w e j in fla c ji.

• K oszty z d z ie ra n y ch zetowek 814

Projektowanie polityki pieni^znej • Iluzja pieni^zna 816
• P iy n n e aktyw a 825
• P r o je k tu j^ c p o iit y k ^ p ie n i^ z n t| trad y c y jn ie k o n c e n tro w a n o si^ n a w z ro s c ie r i • A g reg aty pieni^zne 825
n aln eg o zaso b u pien i^d za. Z e w z g l^ d u n a lu z n ^ relacjtj m i^ d z y in fla c jq a w z rc s i' • Pienicidz w sz ero k im u j^ ciu (M 2 ) 825
n o m in a ln e g o zaso b u p ie n i^ d z a b a n k i c e n tra ln e z re z y g n o w a iy z te g o p o d e js c • S tra te g ia celu in fiacy jn eg o 827
• O b e c n ie b a n k i c e n tra ln e zazw vczaj k o n c e n tr u jc | si^ n a d o c e lo w e j sto p ie infia • R e g u ta T aylora 829
a nie n a osi^gni^ciu o k re s lo n e j stopy w zro stu n o m in a ln e g o zaso b u p ie n i^ d z a . : i • Ustawa Hum phreya-Hawkinsa 831
ty k ^ p ie n i^ z n ^ o p ra c o w u j^ o k reslaj^c p o z io m n o m in a ln e j stopy p ro cen to w ej, • O d d ziaiy R e g io n a ln e R ezerw y F e d e ra ln e j 832
s to p ^ w z ro s tu n o m in a in e g o za so b u p ie n i^ d z a . ■• R a d a Gubernatorow 832
• R e g u ia T aylora to p o z y te c z n y sp o so b m y s le n ia o w y b o rze n o m in a ln e j stopy . ■ • F e d e ra ln y K o m ite t ds. O tw a rte g o R y n k u (F O M C ) 832
c e n to w e j. R e g u ta stanow i, ze b a n k c e n tra in y p o w in ie n z m ie n ia c stopQ p ro c e r:. • Biuro O tw a rte g o R y n k u 832
840 841
Ponownie o polityce gospodarcze Rozdziat 25. Polityka monetarna - podsumowanie

8 R ezerw y o b o w ia z k o w e 834 wpiyw inflaqi n a in n e rozwi^zanie, przewidziane w przepisach p o d atk o w y ch , mia-

• Polityka d y skonto w a 834 nowicie mozliwosc odiiczenia odsetek od kredytu h ip o te cz n eg o .
• S to p a d y skontow a 834 Przyjmijcie, ze zaci^gn^liscie kredyt hipoteczny na kwot? 50 tys. d o l. Ocze-
• O k ie n k o d y s k o n to w e 834 k iw a n a in fla c ja w y n o si /r'', a n o m in a ln e oprocentow anie tw o je g o k re d y tu to i.
P rz e a n a liz u jc ie dw a p rz \'p a d k i:

i. Tf’ = 0 % ; i = 4% ,
ii. j f = 10% ; i = 14% .
Pytania i problemy do dyskusji
a. lle wynosi re a ln a sto p a p ro ce n to w a o b c i^ z a j^ c a w asz k re d y t w k a z d y m z d w o c h
Szybki sprawdzian p rz y p a d k o w ?
b. P rzyjm ijcie, ze m o z e c ie o d e jm o w a c n o m in a in e o p ro e e n to w a n ie o d w aszeg o
J, Opieraj^c sisj n a informacjach przedstawionych w tym ro zd z iale , rozstrzygnijcie, d o c h o d u p rz e d o p o d a tk o w a n ie m ( ta k ja k to je s t w S ta n a ch Z je d n o c z o n y c h ).
k to r e z p o n iz s z y c h s tw ie rd z e n se| p ra w d z iw e , fa ls z y w e lu b n ie p e w n e . K r o t k o wy- N ie c h s to p a p o d a tk o w a w ynosi 2 5 % . Z a te m k a z d y d o la r z a p ia c o n y ty tu ie m
ja s n ijc ie . o d se te k o d k re d y tu h ip o te c z n e g o pozw ala za p ta c ic nizsze o 25 c e n to w p o d a tk i,
co o z n a c z a , ze d a n a o s o b a o tr z y m u je s u b s y d iu m o d r z ^ d u , k t o r e z m n ie js z a
a. N ajw azniejszym a rg u m e n te m n a rzecz d o d a tn ie j inflacji w k ra ja c h O E C D je s i
k o s z ty k re d y tu h ip o te c z n e g o . O b lic z c ie d la o b u p rz y p a d k o w realn£i stopsj p ro -
re n ta em isyjo a (d o c h o d z e m is ji pieni£|dza).
c e n to w ^ , kto ra . b y tb y o b ci^zo n y w asz k red y t, b io r ^ c p o d u w ag e w ielk o sc teg o
b. F ed p o w in ie n o b ra c za cel w z ro s t ag re g a tu M 2, p o n ie w a z scie zka je g o zm iar
su b s y d iu m .
je st z b liz o n a do s c ie z k i inflacji.
c. G d y b y w ziac p o d u w a g ? w yl^cznie m o z liw o s c o d e jm o w a n ia p ta tn o s c i o d se t-
c. W alka z inflacj£| p o w in n a b yc je d y n y m c e le m F ed .
kow y ch z t y t u lu k r e d y tu h ip o te c z n e g o (a p o m in jjc p o d a te k o d z y s k o w k a -
d. Z e w z g l^ d u n a to , ze w i^ k s z o s c ludzi n ie m a p r a w ie w cale p r o b le m o w z roz-
p ita io w y c h ), to czy in fla c ja b y iab y d o b r a d la w ia sc ic ie li d o m o w w S ta n a c h
r o z n ia n ie m w arto sci n o m in a ln y c h i re a ln y c h , in flacja n ie z a k io c a p ro c e s u po-
Z je d n o czo n y c h ?
d e jm o w a n ia d e cyzji.
e. F e d w y k o rzy stu je w s k a z n ik re z e rw o b o w iaz k o w y ch ja k o g to w n y in s tr u m e n l 4. C e le in fia c y jn e .
sw ojej polityki p ie n i^ z n e j. P rz e a n a liz u jc ie sytuacjtj b a n k u c e n tra in e g o , k to ry u sta iii c e i inflacyjny n a pozio-
f. I m w yzsza s to p a in fla c ji, tym wyzszy e fe k ty w n y p o d a te k o d z y s k o w k a p ita io - m ie k * . K rz y w a P h itlip s a je s t d a n a ro w n an iem :
w ych .
nt - = — a(u, ~ u,).
2. W y ja s n ijc ie , ja k k a z d a ze zm ian w y s z c z e g o ln io n y c h w p u n k ta c h a~ d w p iy n ^ ta b y
a. Jezeii b an k c e n tra ln y je st w sta n ie u trz y m a c s to p ^ in fla c ji n a p o z io m ie spojnym
na p o p y t n a a g re g a t M \ i M 2 .
z c e ie m inflacyjnym w k a z d y m o k resie , to czy b ^ d z ie d o c h o d z ito d o g w a tto w -
a. B a n k i obnizajc| k a ry pienisjzne za w c z e s n ie js z e w y co fan ie d e p o z y to w te rm i- nych flu k tu acji b e z ro b o c ia ?
now ych. b. Czy p ra w d o p o d o b n e je st, aby b a n k ce n traln y byt w sta n ie u trzy m ac inflacjsj n a
b. R z ^ d z a k a z u je w y k o rz y sta n ia fu n d u s z y r y n k u p ie n i^ z n e g o d o w y s ta w ia m a docelow ym p o zio m ie w kazd y m o k resie ?
c ze ko w . c. Przyjm ijcie, ze n a tu ra ln a sto p a b e z ro b o c ia ( u j cz ^s to sitj z m ie n ia . W ja k i spo-
c. R z j|d w p ro w a d z a p o d a te k o d w s z y s tk ic h tr a n s a k c ji p rz e p ro w a d z a n y c h za p o - sob te zm ian y w p ly n ^ n a z d o ln o s c b a n k u c e n tra ln e g o d o o siq g an ia w yz n a c z o -
m o c a b a n k o m a to w . n eg o c e lu ? W y ja s n ijc ie .
d. K o n g re s p o d e jm u je d e cyzjtj o w p ro w a d z e n iu p o d a tk u obci£|zaj<|cego w jZ y jtld e
tra n s a k c je d o ty c z a c e rz a d o w y c h p a p ie r o w w a rto s c io w y c h z t e r m in e ir w ym a-
Do namysfu
g a ln o s c i p o w y z e j je d n e g o ro k u .

3. P o d a tk i, in fla c ja i w tasn osc d o m o w . 5. Z a io z c ie , ze z o s ta lis c ie w y b ran i d o K o n g re su . P e w n e g o d n ia , je d e n z w aszych

W ty m ro z d z ia le o m a w ia lis m y w p ty w in fla c ji na e fe k ty w n q . s to p ^ op o d a tK O 'va rd a koleg o w w ygiasza n a st^p u j£ |ce o sw ia d c z e n ie :
zy s k o w k a p ita to w y c h o s i^ g n i^ ty c h p rzy sp rze d az y d o m u . W tym p y ta n iu o a a a si^
34 2 Ponownie o polityce go: Rozdzial 25. Polityka monetama - podsumowanie 843

S zef F e d je s t najbardziej wpiywowym politykiem gospodarczym w (W s k a z o w k a : o d ejm ijcie 71 * o d o b u s tro n ro w n a n ia o p is u j^ c e g o re g u le no m i-

Zjednoczonych. N ie powinnismy przekazywac kluczy d o g o sp o d a rl n ain ej stopy p ro c e n to w e j i uporz^dkujcie praw^ stron^ rownania).
kto nie zostai wybrany w wyborach i kogo w zwi^zku z tym nie mo: b. P rzed staw cie n a rysunku k r z y w ^ IS. N a osi pionowej umiesccie r, a n a pozio-
czyc za pro w a dzon j). p o iity k ^ . K o n g res p o w in ien n a rz u c ic je d n o z n a c z m ej Y. N a ty m sam ym ry su n k u p rze d staw c ie re g u te sto p y p ro c e n to w e j (z a p i-
T a y lo ra n a p o lit y k ^ p ro w a d z o n a p rz e z F e d . P o w in ie n te z o k r e s lic san t| dla rea ln ej sto p y p ro c e n to w e j), ktor^ wyprowadziliscie w p u n k c ie a, przy
docelow q sto p e inflacji, lecz ta k z e w z g lq d n e zn a cz en ie c e lu in fla c y jn ' danych w arto sc iac h 7f, tt* i Y n. R e g u le stopy p ro c e n to w e j b^dziemy nazywac
d o ty c z ^ c e g o b e z ro b o c ia . D la c z e g o p r e fe r e n c je je d n o s t k i m ia ly b y 2 liniat p o lit y k i m o n e ta rn e j ( M P , monetary policy).
m ie jsc e w o li lu d u , k to r a u z e w n tjtrz n ia sitj w d e m o k ra ty c z n y m p ro c c. Korzystaj^c z rysunku sporzqdzonego w p u n k c ie b, w y k azcie, ze w z ro st wy-
s la cyjn ym ? d a tk o w p a iis tw a p ro w a d z i d o w zro stu p ro d u k c ji i re a in e j sto p y p ro e e n to w e j
w k r o t k im o k resie.
Czy zgadzacie sitj z w aszym koleg^? Omowcie zalety i w ady n a rz u c e t
d. R o z w a z c ie te ra z z m ia n ^ re g u iy p o lit y k i p ie n i^ z n e j. P rz y jm ijc ie , ze b a n k cen -
zn acznej re g u iy T a y lo ra na d z ia ia n ia p o d e jm o w a n e p rz e z F ed.
t r a in y o b n iz a d o c e lo w ^ sto p ^ in f la c ji ( / r * ) . J a k z m n ie js z e n ie k * w piynie n a
6. S tra te g ia celu in fla c y jn e g o i re g u la T a y lo ra w m o d e lu IS -L M . iin is j MjP? ( P a m i^ ta jc ie , ze a > 1). C o s ta n ie si^ z p r o d u k c j^ i r e a ln ^ s to p ^
To z a d a n ie o p ie ra sie n a o p ra c o w a n iu D a v id a R o m e ra pt. Shon-R un Flu p r o c e n to w ^ w k r o t k im o k re s ie ?
k to re je s t d o s t^ p n e w in te rn e c ie (emlab.berkeley.edu/sers/dromer/inde 7. R o z w a z c ie g o s p o d a rk ^ o p is a n ^ w za d a n iu 6.
P rz y jm ijc ie , ze g o s p o d a rk a je s t z a m k n i^ ta , a b a n k c e n tra in y sto su je reg
p ro ce n to w ej. K rzyw a IS m a p o sta c: a. P rzy jm ijcie, ze pocz^tkowo Y = Y o ra z k ‘ = k * . Z a io z e ie , ze dochodzi do
w z ro s tn K e . Z m ie n n a Yn n ie z m ie n ia sie. P o s tu g u jq c si^ ry s u n k ie m s p o rz ^ -
Y = C (Y - T) + I(Y , r) + G,
d zonym w z a d a n iu 6b, p o k a z c ie , w ja k i sp o so b w zro st n f w piynie n a lin is j M P .
gdzie r o zn a cz a realncj. sto p e procentow^. ( P a m i^ ta jc ie , ze a > 1). C o s ta n ie sie z produkcjq, i r e a ln ^ stopq. p r o c e n to w ^
B a n k centralny u s ta la nom inaln^ stop? procentow ^ z g o d n ie z nasl'jpi'ujca w k r o t k im o k re s ie ?

re g u itp b. N ie p o d e jm u jj|c p ro b y w y ra z n e g o m o d e lo w an ia d y n am ik i inflacji, p rz y jm ijc ie ,

ze in flacja o ra z o cz ek iw a n a in flacja w zrosnti, gdy Y > Y n, i z m n ie js z ^ si§, gdy
i = i* + a(Tce — 7T*) + b ( Y — Y J ,
Y < Yn. B io rc |c p o d u w a g ^ w p ty w o c z e k iw a n e j in fla cji n a p r o d u k c j^ , k to ry
gdzie 7re oznacza oczekiwan^ inflacj^, ?r* to docelow a stopa inflacji, a v nj>- an a liz o w an o w p u n k c ie a, w y ja s n ijc ie , czy K e b ^ d z ie w y k a z y w a c tendencjsj do
turalny poziom produkcji. Przyjmijcie, ze a > 1, b > 0. S y m b o lem /* o.znaezono p o w ro tu d o d o celo w ej sto p y inflacji ( k * ) w m ia rt; uptyw u czasu?
stopq procentow^, ktor^ b an k centralny wybiera wowczas, gdy oczekiwana :«r];iqa. c. R o z w i^ z c ie ra z je sz c z e z a d a n ie z p u n k tu a, z a k ia d a j^ c ty m ra z e m , ze a < 1.
je s t ro w n a d o c e lo w e j sto p ie inflacji, a p ro d u k c ja z n a jd u je s i^ n a p o z io i'iie natii--. W ja k i sp o so b w z ro st 7 f w p ty n ie n a iinicj M P , gdy a < 1? C o sta n ie si^ z p ro -
ralnym . B a n k ce n train y zwi^ksza nominaln^ stop^ procentow^, gdy o c ^ e ^ a n a dukcjci i r e a ln ^ s to p ^ p r o c e n to w ^ w k r o t k im o k resie ?
in fla c ja w zrasta pow yzej c e lu in fla c y jn e g o lu b gdy p ro d u k c ja z w i^ k s z a sU.: ponad: d. Z a io z c ie p o n o w n ie , ze in fla c ja i o c z e k iw a n a in fla c ja w zrastaj<|, gdy Y > Y ,
p o zio m n atu raln y . i z m n ie js z ^ si§, gdy Y < Yn. B io r ^ c p o d uw ag^ w p iy w o c z e k iw a n e j i.nflacji n a
(Zwroccie uwag^, ze w opisanej w tym rozdziale regule Taylora wysicpowaia: p r o d u k c j^ , k t o r y a n a tiz o w a n o w p u n k c ie c, w y ja s n ijc ie , czy w m ia r ^ u p ty w u
rzeczyw ista, a nie oczekiwana inflacja, a m iejsce produkcji zajmowaio bezrobocie. . czasu d o p o w ro tu d o d o c e lo w e j sto p y inflacji
K e b ^ d z ie w y k a z y w a c te n d e n c j^

Reguia stopy procentowej wykorzystywana w tym zadaniu upraszcza anaiizy- ale. (k*)1 C zy z a to z e n ie , ze p a r a m e tr a (w re g u le sto p y p ro c e n to w e j) p rz y b ie ra
nie z m ie n ia podstaw ow ych w n io s k o w ). w a rto s c i m n iejsze o d je d e n , je st ro z s ^ d n e ?
R ealna i nom inalna stopa procentowa sq z e sob^ p o w iq z a n e w n as'.erju iacv j
Do dalszych przemyslen
sposob:

r = i — n e.
8. B ie z j|c a p o iity k a p ie n i^ z n a .
a. Z d e fin iu jc ie z m ie n n \ r * jako r* = i* - tz* . Wykorzystajcie definicjc W z a d a n iu 10 z ro z d z ia tu 4 p ro s z o n o o ro z w a z a n ie biez<|cego n astaw ie n ia w p o li-
sto p y procentowej do p rz e d s ta w ie n ia re g u iy sto p y p ro c e n to w e j za ponioca- tyce p ie n i^ z n e j. Tii ra z jeszcze n alezy w y konac to sam o zad an ie, ale uw zgl^dniaj^c
n a s t^ p u j^ c e g o ro w n a n ia : w ie d z ^ n a te m a t p o iity k i m o n e ta rn e j, z d o b y t^ d z i^ k i le k tu rz e te g o i p o p rze d n ieg o
ro z d z ia iu .
r = r* + (a — l)(/r e — /r*) + b ( Y - Y J .
844 Ponownie o polityce gospo

Wyszukajcie stron^ internetow^ R ady Gubernatorow S ystem u Rezerwy ;

ralnej (w w v.federalreserve.gov). N a s t^ p n ie skopiujcie k o n iu n ik a t prasow y, t
a n a liz o w a iis c ie w rozclziale 4 (o iie ro z w i^ z y w a lis c ie z a d a n ie 10) iu b inny o i PolityI ;kalna ~ podsomowanie
kow any o sta tn io k o m u n ik a t p ra so w y F e d e ra ln e g o K o m ite t u ds. O tw arte g o 1 j
(FOM C).
a. K orzystajqc z k o m u n ik a tu p ra s o w e g o w y ja s n ijc ie , ja k ie je s t n a s ta w ie n it s
t y k i p ie n i^ z n e j.
b. C z y k o m u n ik a t p o z w a la w n io sk o w ac , ze F O M C przy p r o w a d z e n iu p ( '
s to p y p ro c e n to w e j b ie rz e p o d uw ag^ z a r o w n o in fla c j^ , ja k i b e z ro b o c i
ja k to s u g e ru je re g u ia T a ylo ra ?
W tym ro z d z ia le z p o lity k ^ fiskaliic| ro b im y to , co z r o b ilis m y z p o lit y k ^ m o n e ta r n ^
c. C z y k to r e s ze sfo rm u io w aii za w arty ch w k o m u n ik a c ie praso w y m ra a n
w ro zd z iale 25 - d o k o n u je m y p rz e g l^ d u w cze S niejszych u staleh , a takze d o p ro w a d z a -
zwi^kszenie wiarygodnosci F e d (jak o instytucji ukierunkowanej na nisi'.-)
m y d o k o n c a w szystkie wtjtki.
fla c j§ ) lu b o d d z ia iy w a n ie na o c z e k iw a n ia in fla c y jn e ?
P r z y p o m n ijr n y k r o tk o to , co u s ta lilis m y w p o p rz e d n ic h r o z d z ia la c h (ra m k a 26.1
zaw iera b ard z iej szcze g o to w e p o d s u m o w a n ie ).

• W k r o t k im o k resie deficyt b u d z e to w y (sp o w o d o w an y n p . cicjciami p o d atk o w y m i)

Literatura uzupetniajqca p ro w a d z i d o w zro stu p o p y tu i p r o d u k c ji. W plyw n a w y d a tk i in w e s ty c y jn e je s t n ie -
je d n o zn a cz n y .
• M odem Ceniral Banking n a p isa n e p rze z S ta n le y a F isc h e ra n a trzechse tn< | rc i: • W s re d n im o k re s ie p r o d u k c ja w ra c a d o p o z io m u n a tu ra ln e g o . Z n iia n ie ulegaj£|
p o w s ta n ia B a n k u A nglii (o p u b lik o w a n e w : F o rre s t C a p ie , S ta n le y F is c h e r, C s je d n a k s to p a p r o c e n to w a i s tr u k tu r a w y d atk o w . S to p a p ro c e n to w a je s t w yzsza ,
G o o d h a r t i N o rb e rt S c h n a d t ( r e d .) , The Future o f Central Banking, C an •' a w y d a tk i in w e s ty c y jn e nizsze.
Uriiversity Press, C a m b rid g e, U K 1995) z a w ie ra d o b re o m o w ie n ie b ie z ^ c ; i • W d lu g im o k re sie n izsze inw estycje p ro w a d z ^ d o n izsze g o zaso b n k a p ita lu , a w re-
g a d n ie h z z a k re su b a n k o w o s c i c e n tra ln e j. (S ta n le y F isc h e r je s t o b e c n ie gu :■ z u lta c ie d o m n ie js z e j p ro d u k cji.
to re m B a n k u C e n tra ln e g o Iz ra e la ). P rz e c z y ta jc ie ro w n ie z arty k u i A la n a B !in <
What Central Bankers Could Learn From Academ ics-and Vice Versa, opublil * W ysnuw ajf|c te w nioski n ie z w ra c a lis m y szcze g o ln e j uwagi n a o g ran ic ze n ie b u d ze -
w „ J o u rn a l o f E c o n o m ic P ersp ec tiv e s”, w io sn a 1997, s. 3 -1 9 . to w e , p rz e d k t o r y m sto i rz ^ d , tj. n a r e la c j^ m i^ d z y d iu g ie m , d efic y tem , w y d a tk a m i
• Wi^cej informacji o strateg ii ce lu inflacyjnego m ozna znalezc w arty k u le Inka p a n s tw a i p o d a tk a m i. M im o to z o m o w io n e g o w ro z d z ia le 22 p r z y k la d u p o lity k i fi-
Targeting: A New Frameworkfor Monetaiy Policy au to rstw a B e n a B e rn a n k e ’a ■ 3 skalnej w J a p o n ii ja sn o w ynikaio, ze ta re la c ja je s t w a zn a : utrzy m y w an ie p rz e z p o n a d
e ric a M is h k in a , k to r y z o s ta f o p u b lik o w an y w „ J o u rn a l o f E c o n o m ic Perspe< < 1.0 la t d u z y c h d eficy to w b u d z e to w y c h s p ra w ilo , ze d lu g p a n s tw o w y w J a p o n ii u ro s t
w io s n a 1997. (Ten arty k u l zo stat n a p isa n y p rz e z B e n a B e rn a n k e z a n im zo 3 d o z n a c z n y c h r o z m ia r o w , co z k o le i b a r d z o o g ra n ic z y lo m o z liw o s c d alsze g o w yko-
p re z e s e m F e d . F r e d e r ic M is h k in o trz y m a i u r lo p n a C o lu r n b ia U n iv e r s it > rzy sta n ia p o lity k i fisk aln ej p rz e z rz ^ d te g o k raju . N aszy m g lo w n y m z a d a n ie m w tym
o b e c n ie c z io n k ie m R a d y G u b e rn a to ro w S y s te m u R e z e rw y F e d e ra ln e j). ro z d z ia le je s t p r z y jr z e n ie si^ o g ra n ic z e n iu b u d z e to w e m u p aiistw a o ra z a n a liz a je g o
• W i^ c e j in fo r m a c ji o fu n k c jo n o w a n iu F e d z a w ie ra o p rac o w a n ie G le n n a FIub:)J konsekw encji.
Money, the Financial System, and the E conom y, w y d . 5, A d d iso n -W esley , Rs ■■:
M A 2004. • W p o d ro z d z ia le 26.1 w yprow adzim y o g ran ic ze n ie b u d z e to w e p ah stw a i p o d d am y
• Szerzej polityk^ p ie n i^ z n ^ za czasow A la n a G re e n s p a n a o m o w ii N . G r e g o r > an alizie je g o n a s t^ p stw a d la re la c ji m i^ d z y deficy tam i b u d z e to w y m i, s to p ^ p ro c e n -
k iw w o p ra c o w a n iu U. S. Monetary Policy D uring the 1990s, w : Am erican E c c :■■: to w ^ , stopc| w zro stu g o sp o d a rc z e g o i d iu g ie m p u b lic z n y m .
Policy in the 1990s, M IT P ress, C a m b rid g e, M A 2001. • W p o d ro z d z ia le 26.2 o m o w im y w iele za g a d n ie h z z a k re su p o lity k i fiskalnej, w k to -
• Lzejszym j^zykiem z o s ta ia napisana k sia z k a B o b a W o o d w a rd a , Maestro: rych to o g ra n ic z e n ie o d g ry w a g lo w n ^ r o l^ . Z a k r e s e m an alizy o b e jm ie m y ro z n e
span 's Fed and the American Boorn, S im o n & S ch u ste r, N ew Y ork 2001 [ w j... k w e s tie : o d tezy, ze deficyty n ie maj% w rzeczyw istosci z a d n e g o zn a cz en ia, p o n ie-
Maestro: A lan Greenspan, Fed i am eiykahski b o o m , C e D eW u , W arszaw a 200..: b ezp ie cz eh stw a z w i^ z a n e z a k u m u la c jij b a rd z o d u z e g o d lu g u p u b lic z n e g o .
 846 Ponownie o poiityce gospoi Rozdziat 26. Polityka fiskalna - podsumowanie 847

8 W p o d ro z d z ia le 26.3 p rzed staw im y b iezacy b u d z e t S ta n o w Z je d n o c z o n y c h k ap itaf je s t m o b iln y , s k u tk i p o lity k i fiskainej zaiez£| d o o b o w i^ z u j^ c e g o sy stem u
spraw y, k to r e ju z w idoczne na h o ry zo n cie; z a k re s analizy ro z c ii}g a sit; k ursu w alutow ego. P o lity k a fiskaina w yw iera s iln ie js z y w ptyw n a p r o d u k c j^ w p rz y -
k o w ciec p o d a tk o w y c h w p ro w a d zo n y c h p rz e z r z ^ d B u sh a , p o k o n s e k w e n c jt p a d k u , gdy k u rs w alutow y je st s ta ly , n iz w s y tu a c ji, gdy o b o w i^ z u je k u rs pfynny.
rze n ia sie a m e ry k a n s k ie g o sp o te cze n stw a . • W ro z d z ia le 23 p r z y g l^ d a lis m y si^ r e la c ji z a c h o d z ^ c e j m ie d zy p o lit y k t | fis k a ln ^ .
w zro stem ilo s c i p ie n i^ d z a i infiacj^. D o w ie d z ie lis c ie sie, ze d e fic y t b u d z e to w y m u s i
byc fin a n s o w a n y a lb o za p o m o cq . p o z y c z e k , a lb o p rz e z k re a c je p ie n ia d z a . J e ie ii
k re a c ja p ie n i^ d z a sta je sie g to w n y m z ro d te m fin an so w a n ia d e fic y tu b u d z e to w e g o ,
Ramka 2S.1
rontyKa TisKaina: czego sie dowiedzieiiscie czytajqc kolejne rozdziaSy e fe k tem d u zych d e fic y to w b u d z e to w y c h je st d u z y p rzy ro st ilo s c i p ie n i^ d z a i w ysoka
inflacja.
• W rozdziale 3 zajm ow alism y sitj wpiyw'em w y d a tk o w p a h s tw a i p o d a tk o w n a j • W ro z d z ia le 24 z a jm o w a lism y sie p r o b le m a m i s to jt|c y m i p r z e d p o lity k a m i o d -
i p ro d u k c je w k r o t k im o kre sie . P rz e k o n a lis c ie sitj, w ja k i spo sob w k r o t k im o l ■. p o w ie d z ia ln y m i za p o lit y k ^ fis k a ln ^ , k t o r e ro z c i^ g a ja sitj o d n ie p e w n o s c i co d o
e k sp a n sja fiskalna, tj. w zro st w y d a tk o w p a h stw a lu b ciecia p o d a tk o w e , z w i^ k s k u tk o w p o lit y k i, p o p ro b le m n ie s p o jn o s c i w czasie i k w e s ti^ w ia ry g o d n o s c i. P o-
p ro d u k c j^ . zn aliscie a rg u m e n ty za i p rze ciw n a k ta d a n iu n a p o lit y k o w o d p o w ie d z ia ln y c h za
• W ro z d z ia ie 5 z a jm o w a lis m y sie k r o tk o o k r e s o w y m w p ty w e m p o lit y k i fiskaln p o lit y k ^ fisk aln a r o z n o r o d n y c h o g ran ic ze n , o d lim it o w w y d a tk o w y c h p o w prow a-
produkcje; i sto p e p ro c e n to w ^ . P rz e k o n a lis c ie siq, w ja k i spo sob e ksp a n sja fisl d z e n ie p o p r a w k i d o k o n s ty tu c ji w s p ra w ie z ro w n o w a z o n e g o b u d z e tu .
p ro w ad zi do w zro stu p r o d u k c ji i w zro stu stopy p ro c e n to w e j. S tato sitj ta k z e j • W ty m ro z d z ia le p rz e d s ta w io n e z o s ta n ^ d a lsze k o n s e k w e n c je o g ra n ic z e n ia b u -
w ja k i s p o so b n a le z y l^ c z y c ze sobc| p o lit y k ^ f is k a ln ^ i potityke: m o n e ta rn ^ . w . d z e to w e g o , p r z e d k t o r y m sto i r z ^ d , a ta k z e o m o w io n e z o s ta n t| b ie z ^ c e spraw y
o d d z ia ty w a n ia z a ro w n o na p o z io m , ja k i n a struktur<j p r o d u k c ji. z z a k re su p o lit y k i fiskalnej w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h .
• W rozdziale 7 a n a liz o w a lis m y s k u tk i p o lit y k i fis k a in e j w k r o t k im i w s r e d n im ' ■
sie. O k a z a to s i^ , ze w s re d n im o k re sie (tj. p rzy z a to z e n iu , ze za so b k a p ita ii
staly) e k sp a n sja fisk aln a n ie w yw iera z a d n e g o w plyw u n a p r o d u k c j^ , ale zm ■
s tru k tu re w y d a tk o w . S to p a p ro c e n to w a je st w yzsza, a w y d a tk i in w e s ty c y jn e s;
sze. 26.1. Ograniczenie budzetowe panstwa
• W ro zd z iale 11 b a d a lis m y wpiyw o sz cz ed n o sc i s e k to ra p ry w a tn e g o i p u b lic z :. ■.
n a skaltj a k u m u ia c ji k a p ita tu i p o zio m p ro d u k c ji w d tu g im o k resie. P rz e k o n a ■
sie, ze gdy w e z m ie si§ p o d u w a g ^ a k u m u la c j^ k a p ita iu , w o w c z a s w i^ k s z y d r P rz y jm ijm y , ze po cz£ |tko w o b u d z e t je s t z ro w n o w a z o n y . R z ^ d tn ie p o d atk i, co p ro w a d z i
b u d z e to w y , a tym sam ym nizsza sto p a k ra jo w y c h o s z c z ^ d n o s c i, o b n iz aj^ akurn'.'.ia- cio deficytu b u d z e to w e g o . C o b ed zie siq d ziato z d tu g ie m p u b lic z n y m ? Czy rza.d b^dzie
cj^ k ap itafu , co p ro w ad zi do nizszej p ro d u k c ji w d tu g im o k resie. zm uszony d o z w i^ k s z e n ia p o d a tk o w w przysztosci? J e s li tak , to o ile?
• W ro z d z ia le 17 p o n o w n ie zajelism y si^ w piyw em p o lit y k i fiskainej n a gospoc ■
w k r o t k im o k re s ie , uw zgledniaj^c n ie ty ik o b e z p o s re d n ie s k u tk i z m ia n p o d a■ ■.
i w ydatkow pan stw a, lecz takze w piyw n a o czek iw an ia. D owiedzieliscie si§, w ju ki
. s posob skutki poiityki fis k a ln e j za le zt| o d o czek iw an d o ty c z q c y c h przysztej p o Arytmetyka deficytu i dfugu
fiskalnej i p rz y s z te j polityki p ie n i^ z n e j. P rz e k o n a lis c ie si^ w szczeg o ln o sci, ze re-
d uk cja deficytu m o z e w pew nych o k o lic z n o s c ia c h p ro w a d z ic do w zro stu p ro d ; W ceiu u d z ie le n ia o d p o w ie d z i n a po w yzsze p y ta n ia m usim y z d e fin io w a c deficyt b u -
n a w e t w k r o t k im o kre sie . d z e to w y . D eficy t b u d z e to w y w ro k ut m o z n a p rz e d sta w ic za po m o cat n a st^p u j< |ce g o
• W ro z d z ia le 19 analizowalismy w ptyw p o lity k i fisk aln ej n a gospodark^, w k io rcj ro w n a n ia :
ry n ek dobr i ustug je st otw arty n a wymian^ z a g ran ic zn ^ . Przekonaliscie si§, w iaKi
spo sob p o lity k a fisk aln a w ptyw a n a p r o d u k c j^ i b ila n s han d lo w y , a ta k z e jak d e fic y t( = rBt ] + G ( - T (. (26.1)
la c ja z a c h o d z i m i^ d z y d eficy tem b u d z e to w y m i d e fic y te m h an d to w y m . S ta i .■
ta k z e ja sn e , w ja k i spo sob n a le z y l^ c z y c ze sobc| p o lit y k ^ fisk aln a i zmiany U 'j'm i W s z y s tk ie z m ie n n e st| p o d a n e w k a te g o ria c h re a ln y c h .
w aiutow ego w cetu oddziatyw ania z a ro w n o n a p o zio m , ja k i n a stru k tu re p r o d ; ■
• W r o z d z ia le 20 z a jm o w a lis m y si^ ro l^ p o lit y k i fis k a ln e j w g o sp o d a rc e , w k. ■■ • ^ o z n a c z a z a d tu z e n ie p a n s tw a p o d k o n ie c ro k u t — 1, a z a ra z e m n a p o c z ^ tk u
z a ro w n o rynek d o b r i ustug, ja k i rynki fin an so w e byty o tw arte . O k az ato si§, z« ro k u t; r to r e a ln a s to p a p ro c e n to w a ; z a k la d a si^, ze re a ln a sto p a p ro c e n to w a je st
 Ponownie o polityce gosi Rozdziai 26. Polityka fiskalna - podsumowanie 849

staia. Z a te rn rB oznacza piatnosci od setk o w e w u jeeiu realnym o d d lu g u p

nego, p o n o sz o n e w r o k u t. Uwzgl^dnienie inflacji i pomiar deficytu
• G. oznacza wydatki p an stw a na dobra i ustugi p o n ie sio n e w ro k u t.
• T oznacza podatki pomniejszone o tran sfe ry otrzymane w ro k u t. Q fic ja ln e m iern ik i deficytu b u d z e to w e g o sq. k o n stru o w a n e ( o d rz u c a j^ c in d e k s y czas
p o n ie w a z n ie s^ tu p o tr z e b n e ) ja k o su m a n o m in a ln y c h p ia tn o s c i o d se tk o w y ch (i.
P ow yisze ro w n a n ie m ozria njac w stow a: deficyt budzetowy rowna si^ wyd i w y d a tk o w n a d o b ra i ustugi (G) p o m n ie jsz o n a o p o d a tk i m in u s tra n sfe ry (T):
k to r e o b e jm u ja ta k z e p ta tn o s c i o d se tk o w e o d d tu g u , p o m n ie jsz o n y m o p o d f
k to ry c h o d je to tra n s fe r y 1. o fic ja ln y m ie rn ik deficytu = iB + G — T.
W arto zw rocic u w a g ^ na d w ie ce ch y ro w n a n ia (2 6 .1 ).
J e s t to d o k ia d n a m ia ra sytuacji p a n s tw a w z a k re sie p rzep ty w u g o to w k i. Jesli je st
P ta tn o s c i o d se tk o w e saj. m ie rz o n e w u jtjc iu r e a ln y m , tj. ja k o ilo c z y n realnt itopv d o d a tn ia , p an stw o w y d aje w i^ c e j, n iz o trzy m u je, i d la te g o m u s i z a c i^ g n ^ c now y dtug.
p ro c e n to w e j i is tn ie j^ c e g o d tu g u , a n ie ja k o fa k ty c z n e p ta tn o s c i odsetk< Jesti je s t u je m n a , p a n s tw o w y k u p u je z a c i^ g n i^ ty w c z e s n ie j d tu g .
ja k o iloczyn n o m in a ln e j sto p y p ro c e n to w e j i is tn ie j^ c e g o d tu g u . W ra m N ie je st to je d n a k scista m ia ra zrniany realnego zadiuzenia, tj. zm iany tego, co w inne
w y ja s n io n o , d la cz eg o to ujfjcie je s t p r a w id to w y m sp o so b e m m ie rz e n ia p t je st p ah stw o i co w y ra z o n e je s t w k a te g o ria c h d o b r, a n ie d o la ro w .
odsetkow ych. O fic ja tn e m iary deficytu o p ie ra jq . sitj je d n a k n a fa k ty c z n y c h R o z w a z m y p rzy k ta d , k t o iy p ozw oli w y ja s n ic , d ta cze g o ta k je st. P rzyjm ijm y, ze o fi-
n a tn y c h ) p ta tn o s c ia c h o d setk o w y ch i z te g o w z g l^ d u s^ b tq d n e . G d y infla c ja tn y m ie rn ik d eficy tu w y n o si z e ro , a w i^c p a n stw o an i n ie m u si za ci^ g a c n o w eg o
w 'ysoka, oficjaln e m ie r n ik i d eficy tu m o g ^ b y c b a rd z o myla^ce. P r a w id to w j dtu g u , ani n ie zm n iejsza sta re g o dtu g u . N iech in flacja bcjdzie d o d a tn ia i w ynosi 10% .
deficytu b u d z e to w e g o je st czasem n azy w an a d eficy tem sk orygow anym o in acjf. Przy tym z a to z e n iu r e a ln a w a rto s c d tu g u zm n iejszy si^ n a k o n ie c ro k u o 10% . J e z e li
W c e lu z a c h o w a n ia sp o jn o sci z w cz esn iejsz a d e fin ic j£ | G, w m ysl k t o r e j cl •dzito za deficyt u z n a s i^ - ta k ja k sie to p o w in n o z r o b ic -- z m ia n ^ re a tn e j w a rto sc i d tu g u
0 w y d a tk i n a d o b ra i u stugi, G n ie o b e jm u je p la tn o s c i tra n s fe r o w y c h 2. Tr, isfery p u b lic z n e g o , o k aze siq, ze p an stw o zm niejszyto w c i^ g u ro k u sw o j re a ln y d tu g o 10% .
zostaly natomiast o d j^ te od T, a z a te m T o z n a c z a p odatki pom niejszone o , msfe- le n y m i stowy, o s i^ g n ^ to w rzeczy w isto sci n a d w y z k ^ b u d z e to w ^ w y n o s z ^ c ^ 10% p o -
ry. O fic ja ln e m iern ik i w ydatkow p a n s tw a s u m u j^ tra n sfe ry z w y d a tk a m i n; Jo b ia c z ^ tk o w e g o p o z io m u z a d iu z e n ia .
1 ustugi, a doch o d y d e fin iu jc y a k o p o d a tk i, a nie p o d a tk i p o m e ie jsz o n e o tr ; r.fery. M o z n a to u j^ c o g o tn ie j: je z e t i B o z n a c z a d tu g , a. ; r in f la c j§ , to o fic ja tn y m ie rn ik
S a to tylko k o n w en c je ra c h u n k o w e . To, czy tr a n s fe r y s^ d o d a w a n e do ;ych,l- deficytu b u d z e to w e g o za w yza p o p r a w n ^ m ia r ^ deficytu o k w o t^ w ynosz^c^ kB. Jesz-
k o w , czy o d e jm o w a n e o d p o d a tk o w , m a z n a c z e n ie p rzy p o m ia rz e GiT, le nie cze inaczej: p raw id to w y m ie rn ik deficytu o trz y m u je sitj p rz e z o d j^ c ie nB od m ie rn ik a
w p ty w a n a G — T, a z a te m n ie m a z n a c z e n ia p rzy p o m ia rz e d e fic y tu 3. o fic ja ln e g o :

Ograniczenie budzetowe, ktore k rtjp u je panstwo, s tw ie rd z a p o p ro stu , ze zmutnu p o p raw n y m ie rn ik deficytu = iB + G — T - tiB = (i — 7t)B + G — T =
diugu publicznego w ciqgu roku t je s t r d w n a deficyiowi w roku t: = rB + G - T,

B -B d eficyt(. gd zie r = i — ^ o z n a c z a (r z e c z y w is t^ ) r e a tn ^ sto p ^ p r o c e n to w ^ . P o p ra w n y m ie rn ik

deficytu b u d z e to w e g o je s t w i^c ro w n y re a tn y m p ta tn o s c io m o d setk o w y m p o w i^ k s z o -
1Deficytu nie nalezy mylic z diugiem. (W ielu dziennikarzy i politykow p o p e in ia taki bt% '; OiliL: nym o w y d atk i p a n s tw a m in u s p o d a tk i p o m n ie jsz o n e o tra n s fe ry i ta k ie g o m ie rn ik a
jest zasobem, czyms, co panstw o jest w inne n a skutek deficytow budzetow ych wyst^puj^cycb v, jjrze-; u zyw a m y w te k s c ie .
sziosci. Deficyt je st strumieniem i oznacza sum ^, k to r^ panstw o pozycza w cicjgu danego ro k u . R o z n ic a m i^ d z y o fic ja tn y m i p o p ra w n y m m ie r n ik ie m d eficy tu b u d z e to w e g o wy-
: P iatnosci transferow e oznaczajt} transfery od pahstw a n a rzecz osob fizycznych, takie js. asilki'
n o si nB. Z a te m im w i^ k s z a je s t s to p a in flacji ( k ) lub im w yzszy p o z io m d lu g u (B),
dla b ezrobotnych lub piatnosci w ram ach p ro g ram u M ed icare [rzqdowy p ro g ram opieki m. c/iicj
dla osob w podesziym w ieku - przyp. tium .]. tym m niej d o k ta d n y je s t m ie rn ik o fic ja ln y . W k raja ch , w k to ry c h z a ro w n o in fla c ja , ja k
3 CZCilii!
N iech G oznacza w ydatki na do b ra i uslugi; Tr transfery, a Tax t^czne podatki. D ia uprc . i d tug s<| w ysokie, o fic ja tn e m iern ik i mogq. w ska zyw a c n a b a rd z o w ysoki deficyt b u d z e -
przyjmijmy, ze ptatnosci odsetkow e (rB) w ynosz^ z ero , dzitjki czem u m ozna ich n ie uwz. .tiniiic towy, m im o ze re a tn y d tu g p u b tic z n y w rz e c z y w is to s c i u le g a red u k cji. Z te g o w z g l^ d u
w row naniu. W owczas deficyt = G + Tr - Tax. To ro w n an ie m o zn a zapisac na dwa (row n •a/ii!.’;
zaw sze p o w in n o si§ d o k o n y w a c k o rek ty deficytu o in fla c j^ , zan im zaczn ie si^ w yciq g a c
sposoby. U jecie pierw sze: deficyt = G ~ (Tax - Tr). D eficyt row ny jest w ydatkom na d o b ra i usiugi
m inus p odatki n e tto , tj. p odatki pom niejszone o transfery. To ujtjcie zostaio w ykorzystane v sksciW w nioski w kw estii sytuacji p a n u j^ c e j w p o lity ce fiskalnej.
U j^cie drugie: deficyt = (G + Tr) — Tax. D eficyt row ny je s t iijcznym w ydatkom , tj. wydai:-. am.m- N a ilu s t r a c ji 1 p rz e d sta w io n o o fic ja tn y m ie rn ik i m ie m ik sk o ry g o w an y o in fla c j^
d o b ra i usiugi pow ifjkszonym o transfery, m inus i^czne p o d a tk i. W ten sposob rz^d poda ■ :,Vstijc (fe d e ra tn e g o ) deficy tu b u d z e to w e g o w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h o d 1968 r. O fic ja tn y
wydatki i dochody.
 850
Ponownie o poiityce gospodar Rozdziat 28. Poiityka fiskalna - podsumowanie

6 — O g ra n ic z e n ie b u d z e to w e p a n s tw a v/iaze zm ian e d iu g u p u b lic z n e g o z p o c z ^ tk o w y m

Deficyt p o zio m em z a d lu z e n ia (k to ry m a w p ly w n a w ie lk o s c p ia tn o s c i o d s e tk o w y c h ), biezacym i
w v d atk am i p a n s tw a i p o d a tk a m i. C z esto p o z y te c z n e je s t d o k o n a n ie p o d z ia iu deficytu
b u d z e to w e g o na su m § d w o c b s k ia d n ik o w :

• p la tn o sc i o d s e tk o w y c h o d d iu g u (r B ^ J ,
• ro z n ic y m i^ d z y w y d a tk a m i a p o d a tk a m i ( G ; - T ); te n sk ta d n ik je s t n a zyw a n y defi-
cytem pierwotnym (ro w n o w a z n ie , T — G ( nazyw'a s i^ nadwyzk^ pierwotn^).

U w z g l^ d n ia jjjc te n p o d z ia i, ro w n a n ie (26.2) m o z n a za p isa c nast^puj£|Co:

zmiana dlugu piatnosci odsetkowe deficyt picrwotny

B-B,_{ = + {G-T).
o in fla cjs y

~4 ! i i i i ! i i r i i i i i i ! i i i ! i i i i i i i m i n r ~ m m ~ P rz en o sz ac B _, n a p ra w q stro n ^ i p o rz q d k u jc ic r o w n a n ie o trzy m u je sie:

1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2 000 2 004
cieficyt p ie rw o tn y
_________ Rok

llu s tra c ja 1. Oficjainy i skorygowany o inflacj^ federalny deficyt budzetowy w Stanach Zjednoczoriych od 198! i,
6 = (1 + r ) 5 _ j + G ( - T . (26.3)

m ie rn ik w sk az u je n a w y s ts jp o w a n ie d eficy tu w k a z d y m ro k u w o k re s ie 1 9 7 0 -1 9 9 ; D iu g na k o n ie c r o k u t r o w n a sie (1. + r) razy d iu g n a k o n ie c ro k u t — 1 p o w i^ k -

M ie r n ik s k o ry g o w a n y o inflacj^ w skazuje n a to m ia s t n a n a p rz e m ie n n e w y s t^ p o w a n .■ szo n y o d e fic y t p ie rw o tn y w r o k u t, ( G ( - T,). Ta r e ia c ja b e d z ie b a rd z o p rz y d a tn a
deficy to w i n a d w y z e k d o k o n c a la t 70. X X w. O b y d w a ra ie rn ik i z g o d n ie w sk a z u w dalszej analizie.
n a to , ze d e fic y t u le g l z w i^ k s z e n iu p o 1980 r., n a s te p n ie , tj. w la ta c li 90. X X v ,
s y tu a c ja si^ p o p r a w iia , a o d 2000 r. p o n o w n ie u le g ta p o g o r s z e n iu . O b e c n ie , gc ■'
in f la c ja w ynosi o k o lo 2 % ro c z n ie , a s to s u n e k d tu g u d o P K B je s t w p rzy b lizen r.s
row ny 4 0 % , r o z n ic a m i^ d z y o m a w ia n y m i m ie rn ik a m i w y n o si o k o lo 2 % x 4 0 % Podatki biezqce kontra podatki przyszie
0,8% : P K B . U jm u ji|c rz e c z in a c z e j, o f ic ja ln y d e fic y t b u d z e to w y , rz e d u p o w ie d z n r
2% PKB, odpowiada rzeczywistemu deficytow i budzetowem u w y n o szjjcem u oko: 1 Przyjrzyjm y sitj n a s t^ p s tw o m , ja k ie re d u k c ja p o d a tk o w n a o k re s je d n e g o r o k u m a d la
(2 % - 0 ,8 % ) = 1,2%. P K B . sciezki d iu g u i przysziych p o d a tk o w . Z a c z n ijm y o d sytuacji, w k to re j rz£|d az d o ro k u 1
u trz y m y w a t z ro w n o w a z o n y b u d ze t, dzieki czem u d tu g w ynosi 0. W ro k u 1 rz£|d o b n iz a
p o d a tk i o 1 (n ie c h to b ^ d z ie np . 1 m ld d o l.) n a czas je d n e g o ro k u . W z w iq z k u z tym
d iu g n a k o n ie c ro k u 1 (B .) w ynosi 1. C o d zieje si(j p o z n ie j?
Jezeii w ystqipuje deficyt b u d z e to w y , to dfug p u b lic z n y ro s n ie . J e z e li w b u d z e c ie jes
n a d w y z k a , to dtu g p u b lic z n y zm n iejsza si§.
W ykorzystujcjc defieicj^ deficytu [ro w n a n ie (26.1)], m o z e m y o g ra n ic z e n ie budze Spiata catego dtugu w roku 2
tow e, p rz e d k to r y m s to i p aiistw o, za p isa c ja k o :
P rz y jm ijm y , ze rz£|d d ec y d u je si^ n a sp ia t^ cate go d lu g u w ro k u 2. Z r o w n a n ia (26.3)
Bl - B l_] =r Bl_l + G , - T , . (26.2 w y n ik a , ze o g ra n ic z e n ie b u d z e to w e w ro k u 2 m a p o stac:

B z = ( 1 + r)B { + ( G , - T 2).
852 Ponownie o polityce gospoda; Rozdzial 26. Polityka fiskalna - podsumowanie 853

Je ze li c a iy d iu g z o sta n ie spiacooy w ro k u 2, to p o d k o n ie c te g o ro k u d iu g b^c:-v:c Sptata catego diugu w roku t

w y n o s ii ze ro : B , = 0. Po p o d sta w ien iu 1 w m iejsce B, o ra z 0 w m iejsce B , i u p o rz
k o w a n iu o trz y m u je sie: Przyjmijmy teraz, ze rzijd postanawia poczekac ze spiat^ d iu g u az do ro k u t. Z a te m
w o k resie o d r o k u 2 d o ro k u t - 1 d e fie y t p ie r w o tn y w ynosi z e ro , tj. p o d a tk i s<| ro w n e
7', - G , = (1 + r) 1 = (1 + r). w y d atk o m , k to r e n ie o b e jm u ja p ia tn o s c i o d s e tk o w y c h o d d iu g u .
W ro k u 2 deficyt p ie rw o tn y w ynosi zero . Z ro w n a n ia (26.3) w y n ik a z a te m , ze d lug
W c e iu spiaty ca ie g o d iu g u w ro k u 2 rztid m u si ta k p ro w a d z ic p o iit y k ^ , aby w ' p o d k o n ie c r o k u 2 w n o s i:
dzecie b y ia n a d w y z k a p ie rw o tn a w y n o s z ^ c a (1 + r) . M o z e to osijjgnEic n a d w a s
soby: o b n iz a j^ c w y d atk i lu b p o d n o s z ^ c p o d a tk i. W d a lsz e j a n a liz ie w p ro w a d z a B 2 = (1 + r)B x + 0 = (1 + r ) l = (1 + r).
z a lo z e n ie , ze d o sto so w an ie d o k o n u je si^ p rzez z m ia n ^ p o d a tk o w , a scie zka w y d a tk
nie zm ien ia si^. O zn a cz a to, ze sp a d e k p o d a tk o w o 1 w ro k u 1 m u si byc sk o m p en Zapisujcjc d ru g i z n a k ro w n o s c i w y k o rzy stan o fak t, ze B x = 1.
w a n y w z ro s te m p o d a tk o w o (1 + r) w r o k u 24. D e fic y t p ie r w o tn y w ro k u 3 w dalszym eifjgu w y n o s i z e ro , w i^ c d iu g n a k o n ie c te g o
S c ie z k i czasow e p o d a tk o w i d iu g u , o d p o w ia d a ja c e te m u p rzy p a d k o w i, p rze d ; r o k u je s t ro w n y :
w io n o n a ilustracji 26.1(a): je z e ii cafy d lu g zo staje sp taco n y w ro k u 2, re d u k c ja poc
kow o 1 w ro k u 1 w ym aga w zro stu p o d a tk o w o (1 + r) w ro k u 2. £», = (1 + r)B n + 0 = (1 + r ) ( l + r ) l = (1 + r)1.

(a) Zwrot dtugu w tota 2

W y z n a c z a jt|c d lu g n a k o n ie c ro k u 4 i n a s t^ p n y c h , d o ch o d z i sicj d o w n io sk u , ze d o -
p o k i rzi|d u trzy m u je deficyt p ie rw o tn y n a p o zio m ie zero , d o p o ty d iug p u b lic z n y ro sn ie
Rok 0 1 2 3 4 5 w te m p ie ro w n y m s to p ie p ro c e n to w e j i p o d k o n ie c r o k u t - 1 w y n o s i:
Podatki 0 -1 (1 + r) 0 0 0
= (1 + r ) '- \ (26,4)
Dtug na koniec roku 0 1 •« « ► 0 0 0 0

M im o ze p o d a tk i o b n iz o n o ty ik o w ro k u 1, d lu g p u b lic z n y ro s n ie w e w szystkich
|b) Zwrot dtugu w roku 5
o k re s a c h w te m p ie r o w n y m sto p ie p ro c e n to w e j. P rzy czy n a je s t p ro s ta : c h o c deficyt
p ie rw o tn y w ynosi z e ro , d tu g je s t d o d a tn i, w z w i^ z k u z czym d o d a tn ie st| ta k z e p la t-
Rok 0 1 2 3 4 5 n o s c i o d se tk o w e o d d iu g u p u b lic z n e g o . P a n stw o m usi za ciq g ac c o ra z w i^ k s z y d iu g

Podatki 0 -1 0 0 0 ( 1 + r)‘
k a z d e g o ro k u , aby s p ia ca c o d se tk i o d is tn ie j^ c e g o z a d iu z e n ia .

il -Sj H H W ro k u t, tj. w ro k u , w k to ry m rz q d d e c y d u je si^ s p ia c ic c a iy d tu g , o g ra n ic z e n ie

Dtug na koniec roku 0 ■'-«»#■ 1 ■"■•'■ • (1 + r ) ■*■•#> (1 + rf (I -* r)3 -•!-« # > 0 b u d z e to w e p rz y b ie ra n a s t^ p u jc ic ^ po stac:

(c) Stabilizacja dtugu poczqwszy od roku 2

B, = (1 + r)Bt } + (G t - Tt).

Rok 0 1 2 3 4 5 J e z e ii d o jd z ie d o sp iaty ca ie g o z a d iu z e n ia w ro k u t, to Bt (d iu g n a k o n ie c ro k u t)

Podatki 0 - 1 r r r r
w y n ie s ie z e ro . P o d s ta w ia j^ c z e r o w m ie jsc e B t o r a z w y r a z e n ie z r o w n a n ia (2 6 .4 )
w m iejsce B tX o trzy m u je siq:
'm m m m m m
Dlug na koniec roku 0 1 ■■*»► 1 •■■■■««Ji» 1 1 ■»«•► i
0 = (1 + r ) ( l + r)'~2 + (G t - T ).
(a) Jezeli caly dlug zostaje splacony w roku 2, to redukcja podatkow o 1 w roku 1 wymaga wzrostu podatkow o (1 + r) w roku 2.
(b) Jezeli sptata calego dtugu nastQpuje w roku 5, to redukcja podatkow o 1 w roku 1 wymaga wzrostu podatkow o (1 + r)4 w roki
P rz en o sz j|c G t — Tt n a iewcj. stro n ^ o ra z p o rz ^ d k u j^ c o trzy m u je si^5:
(c) Jezeli dlug ma byc stabilny poczqwszy od roku 2, to podatki muszq w sposob trwaly zwiqkszyc si^ o r w roku 2 i latach nastgpn ■i

llu s tra c ja 26.1. CiQcia podatkowe, sptata diugu i jego stabilizacja 7 - G, = (1 + r ) - 1.

5 Po praw ej stro n ie d o d a n o w ykladniki: (1 + r)( i + r)'~2 = (1 + r ) '~ 1. Z o b . A n ek s 2 n a koncu

4 S plata caiego diugu w roku 2: Tt spada o 1 => 7’, rosnie o (i + r). podrecznika.
 854 855
Ponownie o poiityce gospod Bozdziat 26, Poiityka fiskalna - podsumowanie

S p ia ta d tu g u w yrnaga o d rz a d u u trz y m y w a n ia w r o k u t n a d w y z k i p ie r w o tn e j m o z n a s tw ie rd z ic , ze i:zc|d u trz y m u je w b u d z e c ie nadw yzke p ie r w o tn ^ ro w n ^ r w ro k u 2

n o szacej (1 + r ) '_ l. Jezeli k o n ie c z n e d o s to s o w a n ie p o le g a n a z m ia n ie p o d a tk o s i ia ta c h n a s t^ p n y c h 7.
p o c z ^ tk o w y sp a d ek p o d a tk o w o 1 w ro k u i p ro w ad zi d o w zro stu p o d a tk o w o (1 + Pow yzsza a rg u m e n ta c ja n io z e b y c b e z p o s re d n io ro z c i^ g n i^ ta n a p rz y p a d e k , w k to -
w ro k u t. S ciezki czaso w e p o d a tk o w o ra z d lu g u w p rz y p a d k u , gdy je s t o n w cai rym r z ^ d ezek a ze stabilizacj^ d lu g u az d o ro k u t. B e z w zgledu n a ro k , o d k to re g o rzt|d
sp ta ca n y w' r o k u 5, p rze d staw io n o n a ilu s tr a c ji 26.1(b)'1, d ecy d u je sie n a stab ilizacje d fu g u , k o n ie cz n e je s i w y p raco w an ie w ty m ro k u i w la ta c h
N a p o d s ta w ie te g o p rzy k iad u m o z n a w y c i^ g n ^ c p ie rw s z e w n io s k i. koiejnych n a d w y z k i p ie rw o tn e j w b u d z e c ie , w j'starczajacej d o sp iaty o d se te k o d d iu g u .
N a p o d staw ie te g o p rz y k la d u m o z n a w y c iq g n q c k o ie jn e w n io s k i:
* J e z e li w ydatki p an stw a n ie z m ie n ia j^ si^, re d u k c ja p o d a tk o w m u s i zo sta c w kc
s k o m p e n s o w a n a w zro ste m p o d a tk o w w p rzyszto sci. • spusciznq. p o m in io n y c h deficytacii b u d zeto w y ch je s t w yzszy d iu g p u b lic z n y ,
• Im b a rd z ie j rz^ d zw leka z p o d n ie sie n ie m p o d a tk o w i im w iqksza je s t r e a ln a s' • s ta b iliz a c ja d iu g u w yrnaga e lim in a c ji d e fic y tu ,
p ro ce n to w a, tym w i^ k s z y niusi b yc o sta te czn y w zro st p o d a tk o w . • w c e iu e iim in a c ji d eficytu rzc|d m u si w y p ra c o w a c w b u d z e c ie n a d w y z k tj p ie r w o tn q
rownsi p ta tn o s c io m o d s e tk o w y m o d is tn ie jq c e g o diu g u , co z k o le i w ym aga trw a te g o
zw iek szen ia p o d atk d w .
Stabilizacja diugu w roku t

Z a k ta d a tis m y d o ttid , ze p a n s tw o s p ta ca w ca io sc i zacic|gni^ty d iu g . P rz e a n a liz i

te ra z , co s i^ s ta n ie z p o d a tk a m i, gdy p a n s tw o je d y n ie s ta b iiiz u je d tu g . (S ta b iliz Zmiany stosunku dtugu do PKB
d tu g u w i^ z e si^ ze z m ia n a m i p o d a tk o w lu b w y d a tk o w , p o t r z e b n y m i do u tr z y m
diugu n a s ta ty m p o z io m ie pocz^w szy o d p e w n e g o o k re s u ). D o tej p o ry k o n c e n tro w a lis m y sie n a z m ia n a c h poziornu dluga. W g o sp o d a rc e , w k to -
Przyjm ijm y, ze rzq d po stan aw ia sta b iliz o w a c dlug pocz£|wszy od ro k u 2. Stabiliz . rej p ro d u k c ja ro s n ie , s e n so w n ie jsze je s t je d n a k zw rdcenie uw agi n a siosunek dlugu do
d lu g u poczjjw szy o d ro k u 2 ozn acza, ze d tug p o d k o n ie c ro k u 2 i w latacfa nastcjpi prodnkcji. U sta ie n ie , ja k ta z m ia n a p ersp e k ty w y in o d y fik u je n a s z e w n io s k i, w y m ag a
p o z o s ta je n a tym sam ym p o zio m ie, co n a k o n ie c ro k u 1. w y p ro w a d ze n ia z r o w n a n ia (2 6 .3 ) reiacji, k t o r a o p isu je e w o tu c j^ s to s u n k u d iu g u do
Z r o w n a n ia (26.3) w ynika, ze o g ran ic ze n ie b u d z e to w e w ro k u 2 m a p o stac: P K B , c z y ti k r o t k o w s k a z n ik a z a d lu z e n ia .

B 2 = (1 + r ) B t + ( G 2 - T 2).
Arytmetyka wskaznika zadtuzenia
Z a to z e n ie o s ta b iliz a c ji d lu g u w ro k u 2 p ro w 'a d z i d o w n io sk u , ze: B2 = 5,
W ykorzystuj^c go w pow yzszym ro w n a n iu , o trz y m u je m y : W y p ro w a d z e n ie ro w n a n ia o d z w ie re ie d ta j^ c e g o e w o tu c j^ w s k a z n ik a z a d tu z e n ia w y m a -
g a k ilk u k r o k o w . N ie trz e b a si§ tym m artw ic, p o n ie w a z k o n c o w e r o w n a n ie je s t latw e
1 = (1 + r ) + (G , - T 2). d o z ro z u m ie n ia .
Po p ierw sze p o d z ie lim y o b ie stro n y r o w n a n ia (26.3) p rze z r e a ln ^ p r o d u k c j^ (Yj),
Po p rz e n ie sie n iu G t — T n a lew j| stro n ^ o trzy m u jem v : o trz y m u j^ c w efek cie:

T2 - G 2 = (1 + r) ~ 1 = r. ; B, h sB, t G ,~ T t
—L = h + r ) _ t ± + _ ! ------ L '
YX l Y!
A Y
Af

W celu u n ik n i^ c ia dalszego w zrostu d tu g u z a c i^ g n i^ te g o w ro k u 1 w b u d z e c ie n iusi

s i^ p o ja w ic n a d w y z k a p ie rw o tn a ro w n a re a ln y m p ia tn o s c io m o d s e tk o w y m o d ist ■■■■■.■ N a s t^ p n ie z a p is z e m y B t l / Y t ja k o (B t_x / / Y ) ( in n y m i s io w y , m n o zym y
jc|cego d tu g u . M u si t a k b y c ro w n ie z w ia ta c h n a s t^ p n y c h : w k a z d y m k o le jn y m 1 0 .0.1 . - tic z n ik i m ia n o w n ik p rz e z Y _ x):
n a d w y z k a p ie rw o tn a m u s i w y s ta rc z a c n a p o k ry c ie p ta tn o s c i o d s e tk o w y c h , n ie zm.w ;;
niaj^ c p o z io m u dlu g u . S c ie z k i czasow e p o d a tk o w i d tu g u p rz e d s ta w io n o n a ilustracii A -i . G t - T t
26.1(c): d iu g u tr z y m u je s i^ n a p o z io m ie 1 w ro k u 1 i la ta c h k o te jn y c h . P o d a tk i s 1 Y^ Yt
ro sn i| i w ro k u 2 o raz la tac h n a s t^ p n y c h s^ wyzsze o k w o t^ w y n o s z ^ c ^ r; ro w n o w a z m c y;;-,

6 S p tata caiego zadiuzenia w roku 5: T , sp ad a o 1 => T , rosnie o (1 + r) 4. M Stabilizacja diugu pocz^wszy od ro k u 2: T, spada o 1 => T y Tv ... ro sn i| o r.
856 P onow nie o polityce gospodarczej Rozdziai 26. Polityka fiskalna - podsumowanie 857

W s z y s tk ie s k ta d n ik i r o w n a n ia s^ te ra z z a p is a n e w k a te g o ria c h s to s u n k u d c p r j - • w yzsza je st re a ln a s to p a p ro c e n to w a .
d u k cji (Y). W c e lu u p ro s z e n ia te g o r o w n a n ia p rzy jm iem y , ze w z ro st p r o d i • rrizsza je s t s to p a w zro stu p ro d u k cji,
sta ty i s to p ^ te g o w z ro s tu o z n a c z y m y ja k o g. D z i^ k i t e m u ilo ra z Y t_x ! Y t rnozi • wyzszy je st p o c z ^ tk o w y w s k a z n ik z a d iu z e n ia ,
p is a n y ja k o 1 / (1 + g ) 8. N a s te p n ie n a le z y w y k o rz y s ta c p rz y b liz e n ie : (1 + r) ' ( i + ®; • wyzszy je st sto su n e k deficytu p ie rw o tn e g o d o P K B .
= 1 + r — g 9.
K o r z y s ta j^ c z tych dw och u s ta le n , n a le z y p rz e p is a c p o p rz e d n ie ro w n a n ie ___ _ P ow yzsza h sta s ta n o w i p o z y te c z n a w skazow ke p rz y a n a liz ie zm ian s to s u n k u d tu -
gu d o P K B w m in io n y c h 40 la ta c h w k ra ja c h O E C D . Z a m ia s t k o n c e n tr o w a c si§ na
k ra ja c h O E C D Itjcznie, za jm iem y si§ s c ie z k ^ z m ia n w s k a z n ik a z a d tu z e n ia w B elgii.
M im o ze w zro st w s k a z n ik a za d tu z e n ia , k to r e g o ew olucje p rz e d s ta w io n o n a ilu s tra c ji
26.2, b yt b ard z o g w a tto w n y , to zm ian a teg o ro d z a ju po zw ala ucfawycic c z y n n ik i stojqice
N a k o n ie c , p o r z ^ d k u j^ c , r o w n a n iu n a d a je s i^ p o s ta c : za z m ia n a m i w s k a z n ik a z a d tu z e n ia z a c h o d z t|c y m i w k ra ja c h O E C D p o c z ^w s z y o d la t
70. X X w ,11.
A n a tiz a ilu s tr a c ji 26.2 p o zw a la w y ro z n ic trzy ro z n e okresy,

120 —

O trz y m a n ie te g o ro w n a n ia w y m a g a lo w y k o n a n ia w ielu k ro k o w , ale k o h c o w e ro w -

n a n ie je s t latw e d o in te r p r e ta c ji: z m ia n a w s k a z n ik a z a d iu z e n ia w czasie (lew a stro n a 110 —

ro w n a n ia ) je s t ro w n a sum ie d w o c h s k ia d n ik o w .

• P ie rw s z y m s k ta d n ik ie m je s t ro z n ic a m i^ d z y re a ln ^ s to p ^ p ro c e n to w ^ a sto p ^ w z ro -
stu g o s p o d a rc z e g o , p o m n o z o n a p rz e z p o cz^ tk o w y w s k a z n ik z a d lu z e n ia .
• D r u g im s k la d n ik ie m je s t s to s u n e k d e fic y tu p ie rw o tn e g o d o P K B .

W a rto p o ro w n a c ro w n a n ie (2 6 .5 ), k to re o p is u je e w o tu c j^ s to s u n k u d tu g u d o P K B ,
z ro w n a n ie m (2 6 .2 ), k to r e p rz e d s ta w ia sciezk e z m ia n w czasie sa m e g o p o z io m u d iu -
gu p u b tic z n e g o . R o z n ic a p o le g a n a ty m , ze w ro w n a n iu (2 6 .5 ) w y s t^ p u je r - g, zas
w r o w n a n iu (2 6 .2 ) w y ste p u je r. W y ja s n ie n ie te j r o z n ic y je s t p ro s te . P r z y jm ijm y . ze
deficyt p ie r w o t n y w y n o s i z e ro . W o w c z a s d tu g b ^ d z ie w z ra s ta l w e d tu g s to p y ro w n e j
re a ln e j s to p ie p ro c e n to w e j. Jesti je d n o c z e s n ie ro s n ie P K B , to s to s u n e k d tu g u d o P K B
b ^ d z ie w z ra s ta t w o ln ie j; b ^ d z ie w z ra s ta t w te m p ie ro w n y m re a ln e j s to p ie p ro c e n to w e j,
40 -
p o m n ie js z o n e j o sto p ^ w z ro s tu p r o d u k c ji (r — g ) ‘°.

1370 1974 1978 1982 1986 1990 1994 1998 2002 2006
Zmiany wskaznika zaduzenia w krajach OECD
Rok

Z ro w n a n ia (26.5) w y n ik a , ze w z ro s t s to s u n k u d tu g u d o P K B b ^ d z ie s itn ie js z y , gdy: Niski wzrost, wysokie -stopy procentowe oraz deficyty pierwotne doprowadzity do duzego wzrostu wskaznika zadtuzenia w okresie od
wczesnyoh lat 80. do potowy lat 90. XX w. Od tamtego czasu wskaznik zadtuzenia obnizyt si§ dzigki szybszemu wzrostowi gospodarcze-
mu, nizszym stopom procentowym oraz nadwyzkom pierwotnym w budzecie.

s W arto zaczq.c od tego, ze Yt = (1 + g)Y,_r N astepnie podzielic obie strony przez Yt, a otrzymuj^c ilu s tra c ja 26,2. Wskaznik zadtuzenia w Belgii od 1970 r.
1 = (1 + g )Y t l / Y Po uporzt|dkow aniu otrzym uje sitj Y,_t / Y = 1 /' (1 + g).
9 To przyblizenie w yprow adzono w tw ierdzeniu 6 w A neksie 2 n a koncu podrsjcznika.
10 Je z eli dw ie zm ienne (tu diug i PK B ) ro sn ^ o d p o w ie d n io w ediug sto p r ig , to ich iloraz (tu 11 W iecej m torm acji o ewolucji deficytow i diugu w E u ro p ie w okresie od poczatku lat 90. X X w.
stosunek diugu do PK B) b^dzie w zrastai w tem pie r — g. Z o b . tw ierdzenie 8 w A neksie 2 na koncu zaw iera ram k a 24.4. W iecej na te m a t polityki fiskalnej w S ta n ac h Z je d n o c z o n y d i m o zn a znalezc
podrecznika. w rozdziale 24 oraz w kohcow ej czesci tego rozdziatu.
858 Ponownie o polityce gospodarczt Rozdziat 26. Poiityka fiskalna - podsumowanie 859

• O k re s n islaego i s ta b iln e g o w s k a z n ik a z a d iu z e n ia , k to r y tr w a i p rzez w i^ k s z ^ czqs Rownowaznosc Ricardowska

la t 70. X X w. Ta o b se rw a cja m oze byc z a s k a k u j^c a , zw azyw szy na to, ze p rze z wiek
szc| czcjsc la t 70. w w iekszosci k r a jo w O E C D , la k z e w Belgii, p a n o w a ta sta g fla cja J a k u w z g l^ d n ie n ie o g ra n ic z e n ia b u d z e to w e g o p a n s tw a w piyw a n a sp o so b , w ja k i p o -
tj. w zrost gospod arczv b y l n is k i, a in fla c ja w y s o k a 1-. N a p o d sta w ie ro w n a n ia (26.5 w in n is m y m ysiec o p rz e io z e n iu deficytu b u d z e to w e g o n a p r o d u k c j^ ?
ra o z n a by sitj s p o d z ie w a c , ze n is k i w z r o s t g o sp o d a rc z y d o p r o w a d z i cio w z r o s ti Z g o d n ie z je d n y m z k ra n c o w y c h p o g l^ d o w a n i d e fic y t, a n i d iu g p u b lic z n y n ie w y-
w skaznika za d tu zen ia z a ro w n o b e z p o s re d n io , tj. p rzez wyzsze r - g , ja k i p o s re d n ic w ie r a ja w p iy w u n a a k ty w n o s c g o sp o d a rc zJ|, g d y b ie rz e s i^ p o d u w ag e o g ra n ic z e n ie
p rzez deficyt p ie r w o tn y sp ow odow any nizszym i d o c h o d a m i p o d a tk o w y m i. Tak s l b u d z e to w e p a n s tw a ! A r g u m e n ta c ja sto ja c a za ty m p o g l^ d e m je s t z n a n a ja k o tw ie r -
nie sta io . N iski w zro st g o sp o d a rc zy w yw ari w rz e c z y w is to s c i n ie k o rz y s tn y w p iy \ d z e n ie ro w n o w a z n o s c i Ricardowskiej. D a v id R ic a r d o , a n g ie ls k i e k o n o m is ta zyjacy
na b u d z e t i B eig ia m ia ia deficyt p ie i*w o tn y , ale te n w piyw zo stai z n e u tra liz o w a n w X I X w „ ja k o p ie rw s z y u z a s a d n ii te n p o g l^ d . Jeg o lin ia a rg u m e n ta c ji z o s ta ia ro z w i-
p rzez b a rd z o n is k ie , w zasadzie ujem n e, re a ln e sto p y p ro c e n to w e . C o p ra w d a no n ie ta i zyska ia ro zg lo s d z i^ k i p ra c o m p ro w a d z o n y m w ia tac h 70. X X w . p rze z R o b e rta
m in a ln a sto p a p ro ce o to w a byia w ysoka, a le sto p a inflacji b y la jeszcze w yzsza, a ti B a rr o , z a tr u d n io n e g o w o w c z a s w C h ic a g o U n iv e r s ity , a o b e c n ie w H a r v a r d U n iv e r -
o z n a c z a io , ze r p rzy b ie ra ia u jem n e w arto sci. D ziek i te m u rzt|d B e lg ii b y l w s ta n i s it y 13. Z te g o w z g l^ d u a r g u m e n ta c ja ta je s t te z n a z y w a n a tw ie rd z e n ie m R icard a-
pozbvc sitj cztjsci sw ojego d iugu. W re z u ita c ie sto s u n e k d iu g u d o P K B byl az d( -B arro .
k o n c a la t 70. X X w. w p rz y b liz e n iu s ta b iln y . N ajiep sz y m s p o s o b e m z r o z u m ie n ia lo g ik i sto j^cej za ty m tw ie r d z e n ie m je s t w y-
• O k res g w a tto w n e g o w zro stu w s k a z n ik a z a d iu z e n ia , k t o r y tr w a l od p o c z ^ tk u ia t 8( k o rz y s ta n ie p r z y k ia d u z m ia n y p o d atk o w , k to ry b y i a n a liz o w a n y w p o d ro z d z ia le 26.1:
d o p o lo w y ia t 90. X X w. P o w o d e m te g o w z r o s tu b yi n is k i w z r o s t g o s p o d a rc z
o ra z d u z e deficyty p ie rw o tn e w y st^ p u j^ ce p rz e z w i^kszq . cz^sc te g o o k re s u , ty r • P rz y jm ijm y , ze rz t|d o b n iz a p o d a t k i o 1 ( n ie c h to p o n o w n ie b e d z ie 1 m ld d o l.)
raz em w p o ia c z e n iu z w y s o k im i realn y m i s to p a m i p ro cen to w y m i, k to r e w iq z a ly si w tym ro k u . W p ro w ad zajjjc ta k i| z m ia n ^ , r z ^ d o g ia sza, ze w n asttjp n y m r o k u p o d -
z p ro c e s e m dezinflacji. W w i^ k s z o s c i k ra jo w , ta k z e w B e lg ii, dezinflacja, d o k to re n ie s ie p o d a tk i o (1 + r ) , aby s p la c ic d iu g . J a k i w p ty w n a k o n s u m p c jtj b e d z ie m ia ta
d o s z io n a p o czj|tk u ia t 80. X X w ., w iaz aia si<? z g w a ito w n y m w z ro s te m n o m in a l poczcjtkow a re d u k c ja p o d a tk o w ?
n y c h s to p p ro c e n to w y c h , k to ry p o c i^ g n ^ i za s o b ^ w z ro s t r. A b y u n ik n ^ c w zro sf • Je d n a z m ozliw ych o d p o w ied zi brzm i: z a d n e g o w p ty w u . D la c z e g o ? G o sp o d a rstw a
w s k a z n ik a z a d iu z e n ia , r z ^ d B e ig ii m usiatby u trz y m y w a c d u z ^ nadw vzkq p ierw o tn d o m o w e dojdc| d o w n io sk u , ze ci^cia p o d atk o w e n ie s% w c a le p re z e n te m : red u k c ja
w b u d ze cie . O ba w ia jtj.c sie negatyw nego p rz e to z e n ia re s try k c y jn e j poiityki fiskalnc ■ p o d a tk o w w tym ro k u z o s ta n ie d o k ta d n ie s k o m p e n so w a n a w y z s z y m i p o d a tk a m i
n a ic|czny p o p y t i p ro d u k cje, rz£|d w olai d o p u s c ic d o d u z e g o deficytu p ie rw o tn e g c w ro k u przysziym , gdy w e z m ie siq p o d u w a g ^ ich w a rto s c b iezac^ . U jm u j^ c rzecz
E fe k te m byi o g ro m n y w zro st w s k a z n ik a z a d iu z e n ia . inaczej, m a j^ te k lu d z k i, tj. b ie z ^ c a w a rto s c d o c h o d o w z p rac y p o o p o d a tk o w a n iu ,
• O k re s s ta ie g o sp a d k u w s k a z n ik a z a d iu z e n ia , k t o r y ro z p o c z ^ l sisj w p o io w ie la t 9( n ie zm ien ia sie. O b e c n e p o d a tk i z m n ie js z a jq s i^ o 1, ale b ie z ^ c a w a rto s c p rz y s z io -
X X w . W 1996 r. w s k a z n ik z a d iu z e n ia w B e lg ii siegn£|l 1 1 5 % ! S ta io siq ja sn e , z; ro c z n y c h p o d a tk o w w z ra sta o (1 + r) / (1 + r) = 1, w zwic|zku z czym e fe k t n e tto
p o trz e b n a je st zm ian a p o iit y k i fiskainej. D u z e n a d w y z k i p ie rw o tn e , w p o it|c z e n iti o b u tych zm ian w ynosi zero .
z w yzszym w zro ste m g o sp o d a rc zy m i n iz s z y m i re a ln y m i s to p a m i p r o c e n to w y m • T§ s a m tj o d p o w ie d z m o z n a ta k z e o trz y m a c p rz y g ij|d a j^ c siq n ie k o n su m p c ji, le cz
d o p ro w ad ziiy d o g w a ito w n e g o z m n ie js z e n ia si^ sto su n k u d iu g u d o PK B . O b e c n i o s z c z ^ d n o s c io m . S tw ie rd z e n ie , ze g o s p o d a rs tw a d o m o w e n ie z m ie n ia j^ sw oich
w s k a z n ik z a d iu z e n ia u trz y m u je sicj n a p o z io m ie p o n iz e j 8 0% i d aiej sp ad a. w y d a tk o w k o n s u m p c y jn y c h , gdy zm niejszajq. s i^ p o d a tk i, o z n a c z a z a ra z e m , ze
oszczednosci sektora piywatnego wzrastajq w stosunku jeden do jednego wrazze wzro-
stem deficytu budzetowego. Tym sam ym tw ie rd z en ie ro w n o w a z n o s c i R icard o w sk iej
m o z n a uj<|C nastepujc|co: gdy rz ^ d fin an su je danc| sciezke; w y d a tk o w z a po m oc< | d e -
26.2, Cztery zagadnienia z zakresu polityki fiskalnej ficytu b u d z e to w e g o , o szcz^dnosci se k to ra pry w atn eg o z w i^ k s z a j^ s i^ w sto su n k u je-
d en do je d n e g o w raz ze sp a d k iem o szcz^d n o sci se k to ra p u b lic z n e g o , co spraw ia, ze
tj|c z n e o s z c z ^ d n o s c i n ie z m ie n ia j^ si§. L ^ c z n e sro d k i p rz e z n a c z a n e n a inw estycje
Po przed staw ien iu m e c h a n iz m u o g ra n ic z e n ia b u d z e to w e g o p a n stw a , m o z e m y z a j^ c si n ie z m ie n i^ si$. Z o g ra n ic z e n ia b u d z e to w e g o p a n s tw a w ynika, ze d tu g p u b lic z n y
c z te re m a za g ad n ien ia m i, w k to ry c h to o g ra n ic z e n ie o d g ry w a g io w n jj. ro l^ . w z ro s n ie . T en w zro st n ie d o k o n a s i^ je d n a k k o sz tem a k u m u la c ji k a p ita iu .

13 C hoc R ica rd o sform uiow ai omawian^. argum entacjsj, to stw ierdzil row niez, ze istnieje wiele
u Giownymi przyczynam i tam tej stagflacji byiy zwyzki cen ropy naftow ej w latach 1973-1975 ore pow odow , dla k torych te n zwicjzek m oze n ie zachodzic w p raktyce. B a rro n a to m ia s t tw ierdzii, ze
1979-1981. Z ob. rozdzial 7. arg um entacja jest nie tyiko spojna logicznie, iecz daje takze trafny opis rzeczywistosci.
860 Ponownie o poiityce gospodarczej Rozdziai 26. Polityka fiskalna - podsumowanie 861

W mysi tw ie rd z en ia rownowaznosci Ricardowskiej dlugotrwale utrzy m y w an ie sie W zadnym z tych p rzy p ad k o w rownowaznosc R icard o w sk a przypuszczalnie nie btjdzie
deficytu budzetowego i zwi^zany z tym p rzy ro st d lu g u p u b lic zn e g o , ktore m iaiy miej- za c h o d z ic .
sce w k ra ja c h O E C D az d o k o n ca la t 90. X X w., n ie powinny nikogo martwie. Gdy B ezp ieczn y je s t wi^c w n io sek , z e deficyt budzetowy w yw iera istotny wpiyw n.a ak-
rz£|dy za d lu z ajt| siq, lu d zie oszcz^dzajcj. w i^ c e j, s p o d z ie w a j^ c s i^ , ze w p rz y s z lo s c i p o - tyw nosc g o s p o d a rc z ^ , ch o c p ew n ie je sl to w piyw siabszy o d teg o , k to re g o si^ s p o d z ie -
d a tk i w zrosiii|, R e d u k c ja o s z c z ^ d n o s c i se k to ra p u b lic z n e g o z o s ta ia skompensowanE w a iis m y p rz e d p o z n a n ie m a rg u m e n ta c ji s to j^ c e j za ro w n o w a z n o s c i^ R ic a rd o w sk a .
ro w n y m c o d o w a rto s c i bezw zglfjdnej p rz y ro ste m o s z c z ^ d n o s c i s e k to ra p ry w a tn e g o P ra w d o p o d o b n y m s k u tk ie m w iek szeg o deficytu b u d z e to w 'e g o w k r o t k im o k re sie je st
Z a te m Iqczne oszczed n o sci nie ulegiy z m ia n ie , n ie zm ien iiy sie; te z in w e s ty c je . K raje w z ro st p o p y tu i p r o d u k c ji. W iejkszy d iu g p u b lic z n y p ro w a d z i w d iu g im o k r e s ie d o
O E C D p o s ia d a j^ o b ec n ie te n sam zasob k a p ita iu , k t o r y m ia ty b y , gdyby n ie d o szio dc o b n iz e n ia ak u m u iacji k a p ita iu , a w r e z u lta c ie d o o b n iz e n ia p ro d u k cji.
w zro stu d iugu p ubliczn eg o , W yzszy d iu g n ie je s t p o w o d e m d o zm artw ien ia.
Ja k nalezy o d n o sic si^ d o tw ie rd z e n ia ro w n o w a z n o s c i R ic a rd o w sk ie j? W iekszosc
e k o n o m is to w je st zd a n ia , ze n a le zy je tra k to w a c „p o w a z n ie , c h o c n ie n a tyle p o w a z-
nie, by s^dzic, ze deficyty i d iu g nieistotne”. Giownym te m a te m te g o p o d rq czn ik a Deficyt, stabilizacja produkcji i deficyt skorygowany o wahania cykliczne
Sti o cz ek iw a n ia : d ecv zje k o n su m p c y jn e sa o p a r te n ie ty lk o n a d o c h o d z ie biez^cym
lecz ta k z e na oczekiw anym przyszlym d o ch o d zie. G d y b y p rz e k o n a n ie , ze tegoroczne N iek o rzy stn y w p iyw ' w d iu g im o k re sie d e fic y tu b u d z e to w e g o n a ak u m u iac je k ap itaiu ,
c ie c ia p o d atk o w e d o p ro w a d zt| do ro w n o w a z n e g o w zro stu p o d a tk o w w roku przysztym a za jej p o s re d n ic tw e m n a p ro d u k cjq , n ie ozn acza, ze p o iity k a fisk ain a n ie p o w in n a byc
b y io p o w sze ch n e , to wpiyw z m ia n p o d a tk o w n a k o n s u m p c je byiby n a jp ra w d o p o d o b - w ykorzystyw ana d o re d u k c ji w a h a n p r o d u k c ji15. W y n ik a z te g o ty ik o tyle, ze deficyty
niej rz e c z y w is c ie z n ik o m y . W ie ie g o sp o d a rstw d o m o w y ch z a o s z c z tjd z ilo b y w i^k s z c wyst^pujcjce w o k resa ch recesji p o w in n y b y c k o m p e n s o w a n e n a d w y z k a m i w o k resa ch
czqsc lu b c a lo s c d o d a tk o w y c h d o c h o d o w u zy sk an y c h d ziq k i cicjciom p o d a tk o w y m o z y w ie n ia g o sp o d a rc ze g o , ta k aby u n ik n ^ c c i^ g ie g o z w i^ k s z a n ia s i^ d iu g u 16.
s p o d z ie w a j^ c si$, ze p o d a tk i wzrosnE| w ro k u n a s t^ p n y m . (P o z a m ia n ie s io w a „ r o k ’ W c e lu u ia tw ie n ia o cen y p o lity k i fiskalnej e k o n o m is c i s k o n s tru o w a ii m ie r n ik i de-
n a „m iesicic” iu b „ ty d z ie n ” w po w yzsze j a rg u m e n ta c ji, s ta n ie si§ o n a je szcze b a rd z ie ficytu b u d z e to w e g o , k to r e p o z w a ia jj| u s ta iic , iie w y n o s iib y deficyt, g d y b y p o d a tk i i w y -
p rz e k o n u j^ c a ). d a tk i byiy o k re s ia n e n a p o d sta w ie b ie z ^ c y c h zasad , ale p r o d u k c ja z n a jd o w a la sie n a
C iecia p o d a tk o w e s%, rzecz ja s n a , rzadko p rz e p ro w a d z a n e ra z e m z zapowiedzia p o zio m ie n a tu ra ln y m . M ie r n ik i te may^ ro z m a ite nazw y - pocz£|Wszy o d deflcytu przy
o d p o w iad a jc |ce g o im w z ro stu p o d a tk o w w k o le jn y m ro k u . G o s p o d a rs tw a dom ow e peinym zatrudnleniu, p rz e z sredni deficyt w cyklu i deficyt p rzy w y stan d ary zo w an y in
m uszci zga dyw ac, kied y i w jak im sto p n iu p o d a tk i z o s ta n ^ o s ta te c z n ie z w iq k s z o n e . Tc zatrudnieniu, p o deficyt strukturalny (to o k r e s le n ie je s t sto s o w a n e p rz e z O E C D ).
spostrzezenie nie podwaza twierdzenia rownowaznosci R icard o w sk iej: b ez w zgl^du m. D a le j sto s o w a n e b ^ d z ie o k r e s le n ie deficyt sk o ry g o w an y o w a h a n ia cykliczne, k to r e
to, kiedy d o jd z ie d o w zro stu p o d a tk o w , z o g ra n ic z e n ia b u d z e to w e g o p a n s tw a w dal- w ydaje siq n ajb ard zie j zg o d n e z in tu ic j^ .
szym ckjgu w ynika, ze b ie z ^ c a w a rto s c p rz y s z iy c h p o d w y z e k p o d a tk o w zaw sze m u s D eficyt s k o ry g o w a n y o w a h a n ia c y k lic z n e s ta n o w i p ro sty p u n k t o d n ie s ie n ia , k to r y
b y c ro w n a o b e c n e j ich red u k cji. W rocim y d o d ru g ie g o z p r z y k ia d o w a n a liz o w a n y c h je s t p rz y d a tn y p rzy o c e n ie k ie ru n k u zm ian p o iit y k i fis k a in e j: je z e li deficyt rz e c z y w i-
w p o d ro z d z ia le 26.1, k to r y p rz e d s ta w io n o na iiu s t r a c ji 2 6 .1 (b ): rz£(.d w s trz y m y w a l si^ sty je s t duzy, n a to m ia s t deficyt skory g o w an y o w a h a n ia c y k lic z n e je s t row ny z e ru , to
z p o d n ie s ie n ie m p o d a tk o w p rz e z t la t, w z w i^ z k u z czym w z ro st p o d a tk o w w y n o s i:' biez£|ca p o lity k a fisk aln a o ie p o w o d u je sy stem aty czn eg o w z ro stu d lu g u p u b lic z n e g o .
(1 + W r o k u 0 b ie z ^ c a w a rto s c o c z e k iw a n e g o w z r o s tu p o d a tk o w je s t ro w n a D iu g bsjdzie si§ zw ifjkszai ta k d lu g o , ja k d iu g o p ro d u k c ja b ^ d z ie s i^ z n a jd o w aia p o n i-
(1 + r)*~ ' / (1 + r ) l_i = 1, c z y ii d o k la d n ie ty le , ile w y n o s i w y js c io w a r e d u k c ja p o d a t- zej p o zio m u n a tu ra in e g o ; k ied y je d n a k p ro d u k c ja p o w ro c i do p o z io m u n a tu ra ln e g o ,
k o w 14, Z m ia n a m a j^ t k u lu d z k ie g o sp o w o d o w a n a c i^ c ia m i p o d a tk o w y m i w dalszyrr. d e fic y t zn ik n ie, a d lu g u le g n ie s ta b iliz a c ji.
ciqgu w y n o s i ze ro . N ie w ynika z teg o , ze ce ie m p o iit y k i fis k a ln e j p o w in n o byc u trzym yw anie d e fic y tu
J e z e li je d n a k przysziy w zrost p o d a tk o w w y d a je si^ czym s o d ie g iy m , a czas p o d w y z ■ s k o ry g o w a n e g o o w a h a n ia c y k iic z n e n a p o z io m ie z e ro w k a z d y m o k re s ie . W czasie
ki nie je s t sprecyzow any, to n a jp ra w d o p o d o b n ie j k o n su m e n c i d efa c to zignoruj£| ter. rec esji rz ^ d m o z e p r e fe r o w a c n a tyie d uzy deficyt b u d z e to w y , ze n a w e t deficyt sko -
w z ro s t. M o z e si^ ta k rz e c z y w is c ie stac, p o n ie w a z k o n s u m e n c i mogcj. p rzew idyw ac, ze ry g o w an y o w a h a n ia c y k lic z n e b ^ d z ie d o d a tn i. F a k t, ze d eficy t sk o ry g o w an y o w a-
um rc|, z a n im do jd z ie do p o d w y z k i p o d a tk o w lub - i to p rzy p u sz cz en ie w ydaje s i^ b a r h a n ia c y k lic z n e je s t w ta k im p rz y p a d k u d o d a tn i, to p o z y te c z n y s y g n a l ostrzegaw czy.
dziej p ra w d o p o d o b n e - d ia teg o , ze ich p lan y n ie wybiegajq. w ta k o d le g i^ p rz y s z io s c
W arto zauw azyc analo g i^ d o polityki m o n eta rn e j: ze stw ierdzenia, ze witjkszy w zrost ilosci
pieniadza prow adzi w diugim okresie do wyzszej inflacji, nie wynika, ze polityki pienieznej nie nalezy
wykorzystywac do stabilizow ania produkcji.
14 W zrost p odatkow za t lat wyniesie (1 + r)'~'. Czynnik dyskontuj^cy dla jed n e g o d o lara za t lai W tej czesci podro zd ziatu ignoruje sifj w zrost produkcji, a zarazem roznicij miijdzy stabilizacjcj
wynosi 1 / ( 1 + D zisiejsza w artosc w zrostu pod atk o w za t la t wynosi zatem (1 + r ) 1" 1/ ( 1 + r ) 1" d lu g u a stab ilizacja sto su n k u d iu g u d o PK B . (C zytelnik m oze w ykazac, ze a rg u m e n ta c ja daje si?
= 1. rozszerzyc n a przypadek, w ktorym pro d u k cja rosnie).
 Ponownie o polityce gospodarczej Bozozial 26. Polityka fiskalna - podsumowanie
862 863

Ostrzezenie spro w ad za si§ do konkluzji, ze powrot p ro d u k cji do poziomu naturalneg ) Wojny i deficyty budzetowe
nie w ystarczy d o stab iiizacji d tu g u t rz ^ d b tjd zie rn u siat p o d j^ c k o n k re tn e d z i a ia n i:,
o d p o d n ie sie n ia p o d atk o w po cisjcia w w y d atk ach , w c e lu red u k c ji d e ic y tu w pew nyj i Wojny przynosz^ zazw yczaj d u ze deficyty budzetowe. W ro zd ziale 24 wwjasnilisniy, ze
o k re sie w przysziosci. o k resy dwoch najwi^kszych wzrostow d iu g u publicznego w Stanach Zjednoczonych
T e o ria le z ^ c a u p o d sta w k o n c e p c ji d eficy tu sk o ry g o w a n e g o o w a h a n ia c y k lic z n 3 w X X w. m iaiy m iejsce w c z a sie 1 i II w o jn y sw ia to w e j18. P rz y p a d e k drugiej wojny
je s t p ro sta ; wykorzystanie teg o m ie rn ik a w p rak ty c e o k a z a io sie jednak tru d n e . P rzc- s w ia to w e j z o sta i d o k ia d n ie j p rz e d sta w io n y w ra m c e 26.3.
k o n a m y s i^ o ty m , p rz y g l^ d a j^ c s i^ sp o so b o w i k o n s tru o w a n ia m ia ry d eficy tu s k o n - Czy ta k z n a cz n e fin a n s o w a n ie d eficy tem b u d z e to w y m w o je n p rz e z p a h s tw a je s t
g o w a n e g o o w a h a n ia c y k iic z n e . K o n s tr u k c ja p rz e b ie g a w d w o c h k ro k a c h . P ie rw s / f siu szn e? Przeciez w czasie w ojny g o sp o d a rk a funkcjonuje zazw yczaj p rzy niskim bez-
p o ie g a n a u s ta le n iu , o ile nizszy byiybv deficyt b u d z e to w y , gdyby p r o d u k c ja b y ia wy; - robociu, a wi^c u z a s a d n ia n ie deficytu budzetow ego p o trz e b q stabilizacji p ro d u k c ji,
sza, pow iedziriy o 1%. K ro k d ru g i sprowadza sie d o o cen y s to p n ia odchylenia produl - o czyrn b y ia m o w a w yz e j, n ie w c h o d z i tu w grtj. M im o w szystko o d p o w ie d z n a p o w y z -
cji rzeczyw istej ocl n a tu ra ln e j. sze pytanie je st tw ierd zaca. Istniejac dw a przekonuj^ce p ow ody u trzy m y w an ia deficytu
b u d ze to w eg o w czasie wojny.
• K rok pierw szy je st prosty. Z g o d n ie z wynikajact} z p ra k ty k i re g u t^ s p a d e k p ro d u l -
c ji o 1% p ro w ad zi au to m aty cz n ie d o w z ro s tu d e fic y tu b u d z e to w e g o o 0 ,5 % P K I . • Po p ierw sze, ch o d z i o efe k ty redystrybucji: fin an so w a n ie wojny d eficy tem b u d ze -
D e fic y t ro s n ie , p o a ie w a z w iqkszosc p o d a tk o w je s t p r o p o r c jo n a ln a d o p o z io m i to w y m je st sp o so b e m n a p rz e n ie sie n ie ciez aru w o jn y n a o so b y, k to r e b e d t| zyc p o
p ro d u k cji, n a to m ia st w i^k s z a cz^sc w y d a tk o w p a h stw a n ie z a le z y o d p o z io m u prc - je j z a k o n c z e n iu , a u c z e s tn ic z e n ie p rz y s z iy c h p o k o ie h w w y rz e c z e n ia c h , k to r y c h
d u k c ji. To ozn acza, ze sp a d e k p r o d u k c ji p ro w a d zi d o red u k c ji p rz y c h o d o w , ale n i 5 w y m aga w o jn a, w y d a je s i^ spraw iedliw e.
zm ien ia za b ard z o w y d a tk o w , p rz e z co deficyt b u d z e to w y sta je si^ w iekszy. • D r u g im , b ard ziej ek o n o m iczn y m p o w o d e m je st to , ze w ydatki fin an so w an e d e fic y -
Je z e li p ro d u k c ja b ^ d z ie si^ z n a jd o w a la p o w ie d z m y 5 % p o n iz e j p o z io m u n; - te m p o m a g a j^ z re d u k o w a c z n ie k s z ta ic e n ia p o w o d o w an e p rz e z p o d atk i.
tu ra ln e g o , to s to s u n e k deficytu d o P K B b ^ d z ie o 2 ,5 % w i^ k s z y n iz w p rz j'p a d ta ,
w k to r y m p ro d u k cja p o zostaw aiaby n a p o zio m ie n a tu ra ln y m . (T e n w p iy w aktyw n c - Przyjrzyjiny s k j ty m p o w o d o m p o k o le i.
sci g o sp o d a rc ze j n a deficyt b u d z e to w y n azyw any je s t automatycznyra stabilizat< -
rem : re c e s ja w spo sob n a tu ra ln y g e n e ru je deficyt b u d z e to w y , a z a ra z e m p r o w a d r i
d o e k sp an sji fis k a ln e j, k to ra z k o le i c z ^ s c io w o p r z e c iw d z ia la recesji). Rozktadanie ciQzaru w o jny
• K ro k d ru g i je s t tru d n ie js z y . W ro z d z ia le 6 ustalilism y , ze p o z io m n a tu ra ln y odpc -
w ia d a p ro d u k c ji, k to r a zo sta ia b y w y tw o rz o n a, gdyby g o s p o d a rk a fu n k c jo n o w a ] i W o jn y p ro w a d z q d o d u z e g o w zro stu w y d a tk o w p a n s tw a . P rz e a n a iiz u jm y n a s t^ p s tw a
p rzy b e z ro b o c iu ro w n y m n a tu r a ln e j s to p ie b e z ro b o c ia . Z b y t n isk i s z a c u n e k m ■ pom ocq w zro stn p o d a tk o w alb o z a d lu -
fin a n s o w a n ia tych z w i^ k s z o n y c h w y d a tk o w za
tu r a ln e j sto p y b e z ro b o c ia b ^ d z ie p ro w a d z ii d o zb y t w y so k ieg o o sz a c o w a n ia m ■ ze n ia . W celu odroznienia te g o przypadku o d sytuacji w y st^ p u jacej w naszym omo-
tu r a ln e g o p o z io m u p r o d u k c ji, a z a ra z e m d o zb y t o p ty m isty c zn ej m iary d eticy t i w ie n iu p o lity k i stab iiizacy jn ej, z a io z m y ta k z e , ze p r o d u k c ja je s t s ta ia i u trz y m u je si^
na p o z io m ie n a tu ra ln y m .
s k o ry g o w a n e g o o w a h a n ia c y k lic z n e .
T ru d n o s c ta w y ja s n ia c z ^ s c io w o to , co s ta lo sitg w E u ro p ie w la ta c h 80. X X v .
P rz y j^ c ie z a io z e n ia , ze n a tu r a in a s to p a b e z r o b o c ia n ie z m ie n iia si§, p r o w a d z il > • P rz y jm ijm y , ze rzqd fin a n su je w y d atk i za p o m o c ^ d e fic y tu b u d z e to w e g o . W raz
d o w n io s k u , ze deficyty b u d z e to w e s k o ry g o w a n e o w a h a n ia c y k lic z n e w ia ta c h 8( ■. z gwaitownym z w k jk sz e n ie m sie wydatkow p a n s tw a , d o jd z ie d o b a r d z o d u z e g o
X X w. n ie w ygiqdaiy ta k iie : g d y b y b e z ro b o c ie w E u r o p ie p o w r o c ilo d o sw eg > w z ro s tu p o p y tu na d o b ra . Z u w a g i na n asze za io z en ie o stalej p ro d u k c ji s to p a p ro -
p o z io m u z ia t 70. X X w ., z w i^ z a n y z ty m w z ro s t p r o d u k c ji byiby w y s ta rc z a j^ c y d > c e n to w a bjjdzie m u sia ia wzrosn^c n a tyle, aby utrzymac rowm owag^. Inwestycje,
p r z y w ro c e n ia ro w n o w a g i w b u d z e ta c h w i^k szo sci k rajo w . O k a z a io si§ je d n a k , z : ja k o ze z a le z ^ o d sto p y p ro c e n to w e j, g w a ito w n ie si^ z m n ie js z ^ .
w i^ k s z a cztjsc p rz y ro stu b e z ro b o c ia b y ia o d z w ie r c ie d ie n ie m w z ro stu n a tu ra ln s i • P rz y jm ijm y te ra z a lte rn a ty w n ie , ze rz ^ d fin a n s u je z w i^ k s z o n e w y d a tk i z a pomocE}
sto p y b e z ro b o c ia i b e z ro b o c ie w la ta c h 80. X X w. u trz y m y w a io si^ n a b a rd z o m w yzszych p o d a tk o w , p o w ied zm y p o d a tk o w d o c h o d o w y c h . D o jd z ie d o g w a ito w n e -
sokirn p o z io m ie 17. W re z u lta c ie ce ch q c h a ra k te ry s ty c z n ^ te g o d z ie s i^ c io le c ia byiy g o s p a d k u k o n s u m p c ji. S k a ia teg o s p a d k u z a ie z y o d o c z e k iw a n g o sp o d a rstw cio-
w y s o k ie deficyty b u d z e to w e i duzy p rzy ro st w s k a z n ik o w diugu w w iekszosci k r a jo \ m ow ych: im d iu z s z e j sp o d zie w a jc| si^ wojny, tym oczekiw any o k re s u trzym yw ania
s itj p o d a tk o w n a w y z s z y m p o z io m ie b ^ d z ie d iu z s z y i ty m w it^ksza b^elzie re d u k c ja

ls W arto zwrocic uw age na dwa szezyty uw idocznione na ilustracji 24.4. zwi^zane z I i II wojmi
Z ob. om ow ienie wysokiego bezrobocia w E u ro p ie , k to re zaw arto w rozdziale 8. swiatowij.
 864 Ponownie o polityce gosp Hozdziat 26. Polityka fiskaina - podsurnowanie 865

U jm u jac rz e c z k ro tk o , je ze li p o zio m p r o d u k c ji je st dany, to w zro st w y d a tk o w p a n -

iamka 26.3
Deficyty, konsumpcja i inwestycje w Stanach Zjednoczonych stw a w y m a g a albo sp ad k u k o n s u m p c ji, alb o zm n iejszen ia sie inw estycji. D ecyzja rz ^ d u
w czasie II wojny swiatowej 0 w yborze sp o so b u fin an so w a iiia zw iekszonych w y d a tk o w , c z y ii w y z s z y m i p o d a tk a m i
lu b deficytem b u d z e to w y m , p rz e s ^ d z a z a raze m o ty m , n a k to r y typ w y d a tk o w s p a d n ie
W 1939 r. u dziai w y d a tk o w p a n s tw a n a d o b ra i u stu g i w P K B w y n o s ii w S tan a ch Z jt c i^ z a r d o s to s o w a n ia 19.
n o c z o n y c h 15% . D o 1944 r. zwisjkszyi sitj d o 4 5 % ! P o w o d e m te g o w zrostu bylo z w it W ja k i sp o so b ta d e c y z ja v/plyw a n a ro z io z e n ie c i^ z aru w o jn y ? 1m b a rd z ie j rzqd
szen ie w y d a tk o w n a o b ro n e n a ro d o w ^ , k to r e w z ro s ly z p o z io m u 1% P K B w 193S u c ie k a s i^ d o d e fic y tu b u d z e to w e g o , tym m n ie js z y je s t s p a d e k k o n s u m p c ji w czasie
d o 36% w 1944 r. w o jn y , ale wisjksza je st re d u k c ja in w e s ty c ji. N iisz e in w e s ty c je p rz e k ia d a jc | si^ na m niej-
Stoj£|c p rz e d k o n ie c z n o s c i^ sfin a n s o w a n ia ta k o ib rzy m ieg o w zro stu w y d a tk o w rz szy za so b k a p it a lu p o w o jn ie, a z a ra z e m n a nizsztj. produkcjq; p o w o jn ie . Redukujc|C
S ta n o w Z je d n o c z o n y c h zn a czn ie p o d n io s t p o d a tk i. P o ra z pierw'szy w h is to r ii Stam ak u rn u la cje k a p ita iu d e fic y t b u d z e to w y je s t n a rz e d z ie m p r z e n ie s ie n ia c z ^s c i c iq z a ru
Z je d n o c z o n y c h d o c h o d y z ty tu lu p o d a tk u d o c h o d o w e g o o d o so b fizycznych s ta iy w o jn y na p rz y s z le p o k o le n ia .
g io w n y m z ro d ie m d o c h o d o w b u d z e to w y c h : w 1939 r. d o c h o d y z t y tu iu p o d a tk u c
c h o d o w e g o o d oso b fiz y c z n y c h w y n o s iiy 1% P K B , a w 1944 r. w z ro s iy d o 8 ,5 % PK
W z ro s t p o d a tk o w b y i je d n a k i ta k z n a c z n ie m n ie is z y niz w z ro s t w y d a tk o w paiistv Redukcja znieksztalcen podatkowych
W z r o s t d o c h o d o w fe d e ra ln y c h z 7 ,2 % P K B w 1939 r. d o 22,7%' w 1944 r . s ta n o ’
n ie c o p o n a d p o io w e w z ro s tu w y d a tk o w p a n stw a . Is tn ie je je szcze je d e n a rg u m e n t p rz e m a w ia jc |c y za w y k o rz y s ta n ie m d e fic y tu b u d z e to -
R e z u lta te m tych z m ia n byta seria d u zych d e fic y to w b u d z e to w y c h . W 1944 r. d e fi w e g o n ie ty lk o w czasie w o jn y , le cz ta k z e w o k re s a c h , k ie d y w y d a tk i p a n s tw a znajduj<|
fed e ra ln y s i^ g n q l 2 2 % PKB. S to s u n e k d iu g u d o P K B , k t o r y i ta k b y i w y s o k i w 1939 s i^ n a w y jc jtk o w o w y s o k im p o z io m ie . N a p rz y k la d m o z e to byc o d b u d o w a p o trz ^ s ie -
b o w y n o s ii 5 3 % , a sp o w o d o w a n y b yi d e fic y ta m i b u d z e to w y m i w czasie W ie lk ie g o K niu z ie m i lu b k o s z ty z w i^ z a n e ze z je d n o c z e n ie m N ie m ie c n a pocz£|tku la t 90. X X w .20.
zysu, z w i^ k s z y i sit; az d o 11 0% ! A r g u m e n ta c ja je s t n a s t^ p u j^ c a : g d y b y rz£|d m ia i p o d n ie s c p o d a tk i w c e lu s fin a n -
Czy w z ro s t w y d a tk o w p a n s tw a z o s ta i o k u p io n y s p a d k ie m k o n s u m p c ji czy in v s o w a n ia z w itjk s z o n y c h w y d a tk o w , s to p y p o d a tk o w e m u siaiy b y b y c b a r d z o w y s o k ie .
s ty c ji? (W ro z d z ia le 18 w y ja s n io n o , ze co d o za sa d y t a k i w z ro s t je s t m o z liw y dzit E fe k te m b a rd z o w y s o k ic h sto p p o c la tk o w y c h m ogiyby byc b a rd z o d u ze z n ie k s z ta ic e -
w iqkszem u im p o r to w i i w yzsze m u d e fic y to w i w o b ro ta c h biez£|cych. N ie b y lo je d r n ia p o d a tk o w e : g d y s to p a p o d a tk u d o c h o d o w e g o je s t b a rd z o w y s o k a , lu d z ie p ra c u j^
chtjtnych, k torzy c h c ie lib y po zyczac S ta n o m Z je d n o c z o n y m w czasie w o jn y . To Sta rnniej lub z a jm u jj| si(j nielegalnc|, n ie o p o d a tk o w a n q d z ia la ln o s c i^ . Z a m ia s t p o d n o s ic
Z je d n o c z o n e p o z y c z a iy n ie k to ry m s w o im s o ju s z n ik o m : tr a n s fe iy ze S ta n o w Z je d i . 1 o b n iz a c stoptj p o d a tk o w ^ w c e lu u trz y m y w a n ia b u d z e tu w c i^ g le j ro w n o w a d z e , le -
c z o n y c h d o in n y c h k r a jo w w y n o s ily 6 % a m e ry k a n s k ie g o P K B w 1944 r.). p ie j je s t (z p u n k tu w id z e n ia r e d u k c ji z n ie k s z ta lc e n p o d a tk o w y c h ) u trz y m y w a c s to p ^
W z ro s t w y d a tk o w p a n stw a d o k o n a i si^ w z n a c z n ie j m ie rz e ko s z te m w y d a tk o w k< ■ p o d a tk o w ^ n a w zglqdnie s ta b iln y m p o z io m ie , tj. wygladzac podatki. W y g lad z an ie po-
s u m p cyjn ych : udziai k o n s u m p c ji w P K B z m n ie js z y i s i^ o 23 p u n k ty p ro c e n to w e , z 1L d a tk o w w ym a g a d o p u s z c z e n ia d o d u ze g o d e fic y tu b u d z e to w e g o w o k re s ie , gdy w y d a tk i
do 51% . Czqsc sp a d k u k o n su m p cji m o g ia byc sp o w o d o w a n a o czek iw an y m w zro s tc rr. p a n s tw a Scj na wyjc|tkowo w ysokim p o z io m ie , o ra z u trz y m y w a n ia n ie w ie lk ie j n a d w y z k i
p o d a tk o w p o w o jn ie ; cz^sc w y n ik a ia s t^ d , ze w ie le a r ty k u io w k o n s u m p c y jn y c h trv b u d z e to w e j w p o z o s ta ly c h o k re s a c h .
ie g o u z y tk u byto n ie d o stQ p n ych . P ra w d o p o d o b n ie ta k z e p a trio ty z m s k la n ia i ludzi
w i^ k s z y c h o s z cz^ d n o sci i n a b y w a n ia o b lig a c ji w o je n n y c h , k to r e e m ito w a i rz ^ d , b y ■
n an so w a c w y d a tk i w o je n n e .
P rze strze n d la w z ro s tu w y d a tk o w p a n stw a s tw o rz y i ta k z e sp a d e k in w e s ty c ji, k to r ] ' Zagrozenia powodowane przez bardzo wysoki dtug publiczny
u d ziai w P K B z m n ie js z y l s i^ o 6 p u n k to w p ro c e n to w y c h : z 1 0 % d o 4% '. C z^sc cigz; ■
w o jn y p rz e s u n ^ la siq w fo r m ie m n ie js z e j a k u m u la c ji k a p ita iu n a p rz y s z ie p o k o le n i P o z n a iis c ie dw a ro d z a je k o s z to w , k to r y c h z r o d ie m je s t w y s o k i d iu g p u b lic z n y : n iz -
sza a k u m u la c ja k a p it a iu o r a z w y z s z e s to p y p o d a tk o w e i w i^ k sz e z n ie k s z ta ic e n ia
p o d a tk o w e . N ie d a w n e d o s w ia d c z e n ia w ie lu k r a jo w z w y s o k im w s k a z n ik ie m z a d lu -

w y d a tk o w k o n s u m p c y jn y c h . W k a z d y m p rz y p a d k u z w i^ k s z o n e w y d a tk i p a n s tw a :
19 ZaSozmy, ze g o sp o d a rk a je st zam kniijta, a w i^c Y = C + I + G. N iech G ro sn ie, n a to m iast
stan£| c ztjscio w o s ko m p e n so w a n e redukcjc| k o n s u m p c ji. S to p y p ro c e n to w e wzros. Y b^dzie state. W owczas C + I m usi ulec redukcji, Jezeli p o d a tk i sicj nie zmieniajit, wi^ksza cz^sc
w m n ie js z y m s to p n iu n iz w' p rz y p a d k u fin a n s o w a n ia w y d a tk o w w i^kszym d eficyt ■• spadku tej sum y bedzie w ynikata ze zm niejszenia si^ /. Jezeli pod atk i wzrosn^., w i^ksza czesc spadku
b u d z e to w y m , w zw iazku z czym s p a d e k in w e s ty c ji btjd zie m n ie js z y . tej sumy bedzie spow odow ana redukcjci C.
20 Z ob. ram ke 20.3.
 866 Ponownie o poiityce gospodan Rozdziai 26. Polityka fiskalna - podsumowanie 887

z e m a s u g e ru ja w y ste p o w a n ie je sz c z e je d n e g o k o sz tu : w ysoki dlug publiczny m c sie stac samospetniaj^cti sic p ro g n o z a . W z ro st o d se te k , k to re rz^d m u si p ta cic o d za-
doprowadzic do bt^dnego k o ta i niezwykle utrudnic prowadzenie polityki fiskalne cii|gni«jtego dtugu, moze doprowadzic d o teg o , ze rza d u tra c i kontrol^ nad budzetem
A bv wyjasnic ten koszt, wrocmy do rownania (26.5), ktore opisuje zm ian y wsk; i d tu g wzrosnie do takiego p o zio m u , iz rz£|d fak ty czn ie nie b ^ d zie w sta n ie go sptacic,
n ika zadtuzenia: co p o tw ie r d z i p o czjjtk o w e obaw y.
P ow yzsze r o z u m o w a n ie m o z e si^ k o ja rz y c z o m o w ie n ie m k ry z y s o w w a lu to w y c h
B, B,_, / G -T t i m ozliw oscia w y'stepow ania sa m o s p e tn ia j £).cych si§ k ry z y s o w 21, T o s k o ja rz e n ie je s t traf-
— ---------— = (r - g — + —1------- L .
■ y, 1%, f, n e. W d u z e j m ie rz e d z ia la tu te n sarn m e c h a n iz m : je s li o c z e k u je s i^ p o ja w ie n ia si^
p ro b le m u , to m o z e o n rz e c z y w is c ie sie p o ja w ic , u sp raw ied liw iajtic p o cz ^ tk o w e ocze -
W eziny p o d u w a g ^ k raj, w k to ry m w s k a z n ik z a d tu z e n ia je s t w y s o k i, p o w ie d z t k iw a n ia . W n ie k to r y c h k ryzysach ob.a m e c h a n iz m y d z ia ta ly je d n o c z e s n ie . W 1998 r.
lOG%. P rzypuscm y , ze r e a ln a sto p a p ro c e n to w a w ynosi 3 % , a s to p a w z ro stu gosp o baw a p rze d d e w a lu a cj^. reala (brazylijska w alu ta) zm u sita w ta d z e B razylii do p o d n ie -
d a rc z e g o 2 % . P ierw sze wyrazenie p o p ra w e j s tr o n ie w y n o si (3% - 2 % ) x 100 sie n ia do b ard z o w y s o k ie g o p o z io m u krajow ych sto p p ro c e n to w y c h . Z w i^ k s z o n e stopy
= 1% PKB. Przyjmijmy dalej, ze w budzecie w y step u je nadwyzka p ie rw o tn a w ynos: p ro c e n to w e d o p ro w a d zity do z n a c z n ie w iek szeg o deficytu b u d z e to w e g o , pow odujt|C
ca 1% , a witjc w ystarczaj^ca, aby utrzymac wskaznik z a d iu z e n ia n a staty m pozioir w atpliw osci, czy rz<|d B r a z y tii b ^ d z ie w sta n ie sp ta cic swoj d tu g , co z k o le i p rz y c z y n iio
(cata p ra w a stro n a rownania jest rowna \ % + - 1 % = 0 %). s i^ d o je sz c z e w i^ k s z e g o w z r o s tu sto p p ro c e n to w y c h . W k o iic u B r a z y lia n ie m ia ta
Zatozmy, ze p re fe re n c je inwestorow finansowych sitj zmieniaj^: sq. sktonni u t a w yjscia i m u sia ta d o p u s c ic d o d e w a lu a c ji. S talo sie to n a p o c z ^ tk u 1999 r.
m y w a c w s w o ic h p o r tfe la c h o b lig a c je s k a rb o w e , ate z ^ d a jti w z a tn ia n w yzsze j s to J e z e li rz£|d uw aza, ze w s k a z n ik z a d tu z e n ia je s t za w y s o k i, to w ja k i spo sob i w ja k im
p ro ce n to w ej. P ow o d em tych zq d a n m o z e b yc o baw a, ze rz a d n ie b ed zie w sta n ie sp] te m p ie p o w in ie n go z re d u k o w a c ? T en p ro c e s p o w in ie n z o s ta c ro z c it|g n i^ ty n a w ie le
cic zacicjgni^tego d tu g u , p o n ie w a z n te u d a m u sie u tr z y m a c d eficy tu b u d z e to w e , lat, n a w e t d ziesiecioleci, w czasie k to ry c h w b u d z e c ie p o w in n a w y s t^ p o w a c n a d w yzka .
w ryzach . K o n k r e tn y p o w o d nie m a tu zn a cze n ia . P rz y jm ijm y , ze k rajo w a re a ln a sto D ziew ifjtnastow ieczna A n g tia stan o w i tu do b ry p rzy k tad . P o d k o n ie c w o jen z N a p o le -
p ro c e n to w a ro sn ie z 3% d o p o w ie d z m y 12%". o n em , n a poczijtku pierw szeg o dziesieciolecia X IX w „ dlug p u b lic z n y w A nglii wynosit
O c e n a s y tu a c ji fiskalnej p rze d staw ia sie te ra z in aczej: r - g w ynosi 12% - 2% p o n a d 200%' PK B . Przez w i^ k s z q czqsc X I X w. d lug te n zm niejszat sie ta k , ze w 1900 r.
10% . W z r o s tr — g z 1% d o 10% oznacza, ze rz q d m u si z w i^ k s z y c nadw yzke p ie rw o t: w y n o s it zaled w ie 30%' PK B .
w b u d z e c ie z l % do 1 0 % P K B w c e lu u trz y m a n ia s to s u n k u d tu g u d o P K B n a staty P e rs p e k ty w a p ro w a d z e n ia p rz e z w ie le la t o s z c z ^ d n e j p o lity k i b u d z e to w e j n ie je st
p o zio m ie. Tu pojaw ia si<j n ie b ez p iec ze n stw o w p o s ta c i b t^ d n e g o kota. zb y t p r z y je m n a . G d y w s k a z n ik i z a d tu z e n ia z n a jd u j^ si^ n a b a rd z o w y so k im p o z io -
P rz y jm ijm y , ze r z ^ d p o d e jm u je d z ia la n ia u k ie r u n k o w a n e n a u n ik n i^ c ie w zro s m ie , co ra z b a rd z ie j p r a w d o p o d o b n e sta je sitj a lte rn a ty w n e ro zw i^ za n ie, m ia n o w ic ie
w s k a z n ik a za d tu z e n ia . C i^ c ia w y d a tk o w i w zro st p o d a tk o w okazcj. sie p raw d o p o d o b n re p u d ia c ja d lu g u . U z a s a d n ie n ie je s t p ro ste : re p u d ia c ja d tu g u , c z y li a n u lo w a n ie cztj-
k o sz to w n e z p o lity c z n e g o p u n k tu w id z e n ia , co w y w o tu je je sz c z e w itjcej p o lity c z n sci iub catoSci d lu g u , je s t d o b re d la g o sp o d a rk i, p o n ie w a z p o z w a la o b n iz y c p o d a tk i
n ie p e w n o s c i i w ym aga d o d atk o w e g o w zro stu sto p y p ro c e n to w e j. N a g iy zw ro t k u r i z m n ie js z y c w te n sp o so b z n ie k sz ta tc e n ia p o d a tk o w e . O b n iz a te z ryzyko w y s t^ p ie n ia
strykcyjnej p o lity c e fiskalnej w y w o ta p rz y p u s z c z a ln ie re c e s j^ i o b n iz y stopsj w zros b t^ d n e g o k o t a 22. P ro b le m w ty m ro z u m o w a n iu s ta n o w i o m a w ia n a w r o z d z ia le 24
g o spodarczego. Zarowno wzrost reain ej stopy procentowej, ja k i obnizenie si^ wzrosiii k w estia n ie s p o jn o s c i w czasie: je z e li rzt|d n ie d o trz y m a sw oich o b ie tn ic d o ty c z ^ c y c h
g o sp o d a rc ze g o p ro w a d z q do dalszego w zrostu r —g , co spraw ia, ze s ta b iliz a c ja w ska s p ta ty d tu g u , to w p rz y s z to s c i m o z e p rz e z d fu g i czas n a p o ty k a c o g ro m n e tru d n o s c i
n ik a z a d lu z e n ia staje sie jeszcze tru d n ie js z a . p rzy p ro b ie p o n o w n e g o z a d tu z e n ia s i^ , p o n ie w a z u c z e s tn ic y ry n k o w fin an so w y ch ,
Przyjm ijm y a lte rn a ty w n ie , ze rz£|d n ie m o z e lu b n ie chce zwicjkszyc n a d w y z k i pie p a m is jta jq c , co si§ w y darzyto, n ie b § d ^ c h c ie li po zy czac ta k ie m u rz£|dowi. W ybor ta-
w o tn e j w b u d z e c ie o 9 % P K B . D lu g p u b lic z n y z a c z n ie ro s n ^ c , a to w y w o ta jeszc: tw ego ro z w i^ z a n ia d z is ia j m o z e b y c kosztow ny w d tu g im o k re s ie . R e p u d ia c ja d tugu
wi^kszy niepokoj wsrod uczestnikow rynkow finansowych, w zwi^zku z czym zaz^da je s t n a p ra w d c o sta tn iti deskc| r a tu n k u - sto su je s i^ jq. d o p ie ro w te d y , k ie d y w sz y s tk o
o n i je sz c z e w y zsze j s to p y p ro c e n to w e j. E fe k te m w y z s z e j sto p y p ro c e n to w e j b ^ d z in n e z a w ie d z ie .
daiszy w zro st deficytu b u d z e to w e g o , jeszcze szybszy w zro st w s k a z n ik a z a d tu z e n ia i t •
W p e w n y m m o m e n c ie rzad n ie b ^ d z ie m ia t w y js c ia i b ^ d z ie m u s ia t z a w ie s ic o b s tu |
d tu g u .
21 Kryzysy w alutow e zostaly om ow ione w rozdziale 21.
U jmujcjc rzecz k r o tk o , im w i^ k s z y w s k a z n ik z a d tu z e n ia , tym w i^kszy p o te n c ja t d ■
22 A rgum ent, zgodnie z ktorym repudiacja dlugu jest korzvstna w krotkim okresie, jest silniejszy,
k a ta s tr o fa ln e j w sk u tk a c h d y n a m ik i d lu g u . N a w e t je s li o b aw a o to , ze r z ^ d m o z e n gdy w ierzycielam i sq. m ieszkancy innych panstw. Jezeli w ierzycielam i s^ obyw atele d a n eg o kraju,
b yc w sta n ie s p ta c ic ca te g o d tu g u , byta p o c z ^ tk o w o n ie u z a s a d n io n a , to ta tw o m o i rep u d ia cja bedzie dla nich cifjzka do zn iesienia i d oprow adzi p ra w d o p o d o b n ie do b ankructw oraz
problem ow w sektorze finansowym.
 Ponownie o poiityce gospodarczej Rozdziat 28. Polityka fiskalna - podsumowanie 869
868

26,3. Budzet Stariow Zjednoczonych: stan biei^ey • W rzaclow ym system ie rachunkowym d a n e opisuj£|ce b u d z e t p r e z e n to w a n e sq
i perspektywy w p o d ziale n a dwie kategorie: „nad kresk^” i „pod kreskq”. Najwazniejszym skiad-
nik iern „pod k r e s k a ” S£| u b e z p ie c z e n ia spoieczne. W r o k u fiskainym 2006 deficyt
„nad kreskcj” wynosii 434 mld dol., co sta n o w iio 3,3% PKB. T en d eficy t z o s ta i
R o z d z ia i te n z a m y k a m y analizq b ie z ^ c e j s y tu a c ji w b u d z e c ie S tan o w Z je d n o c z o n y c h czcjsciowo sk o m p e n so w a n y nadwyzk^ „ p o d kresk^” wynoszj|C£| 186 mld d o i. £4 -
oraz o m o w ie n ie m kw estii sto ja c y e h p r z e d a m e r y k a n s k ti p o lity k a f is k a ln ^ o b e c m e czy deficyt wynosii 434 — 1.86 = 248 mld do l., tj. 1,9%) P K B . Giownym zrodiem
i w p rz y s z io s c i. nadwyzki „pod k r e s k a ” b y la nadwyzka sk ia d e k n a u b e z p ie c z e n ia spoieczne n a d
w y p iatam i swiadczen z systemu ubezpieczen spoiecznych.
O ddzielenie sy ste m u u b e z p ie c z e n spoiecznych o d pozostalej c z e sc i budze-
tn (um ieszczenie go w „ z a m k n ie le j szkatuice”; taki te rm in u k u ta a d m in is tra c ja
Stan biezqcy Clintona) i ro z ro z n ie n ie wieikosci „nad k r e s k a ” i „pod kresk^” m iaio peinic po-
zyteczn£| funkcjtj, a mianowicie utrudniac K o n g reso w i i prezydentowi wykorzysta-
J e z e li z a c z n ie c ie sie p rz y g la d a c b u d z e to w i S ta n o w Z je d n o c z o n y c h , n a tk n ie c ie si^ n ie n a d w y z k i w sy stem ie u b e z p ie c z e h s p o le c z n y c h d o fin a n s o w a n ia in n e j czesci
p rz y p u s z c z a ln ie n a ro z n e Siczby, k to r e m a ja o d d a w a c s ta o z m ie n n y c h , k to ry c h nazw y b u d z e tu . Z e k o n o m ic z n e g o p u n k tu w id z e n ia to ro z r o z n ie n ie je s t b ez zn a c z e n ia .
b rz m ii} ta k sanio, n p . zetk n iecie sic; z ro z n y m i liczbam i o p is u jc ic y m i „deficyt b u d z e to w y W system ie N I P A ta k ie ro z ro z n ie n ie nie w y s t^ p u je : deficyt b u d z e to w y o d p o w iad a
w S tan a ch Z je d n o c z o n y c h ” . D z ie je si§ ta k d la te g o , ze istn ie je w iele ro zn y ch definicji b ard z iej su m ie deficytow „ n a d kresk^” i „ p o d kresk^”.
wydatkdw, dochoddw i deficytu. 8 Te dw a system y ra c h u n k o w e roznicj sie s p o so b e m u jfc ia s p rz e d a z y p a n s tw o w y c h
aktyw ow . W sy ste m ie rz£|dow ym s p rz e d a z a k ty w o w t r a k t u je sie ja k o z r o d io d o -
• N ie k to r e lic z b y o d n o s z ^ sie do b u d z e tu rz ^ d u fe d e ra ln e g o . In n e u w z g i^ d n ia jq stan c h o d o w . W s y s te m ie N IP A p r a w id io w o z a k ia d a sie, ze s p rze d a z a k ty w o w p rz y n o s i
fin a n s o w r z ^ d u fe d e ra ln e g o , w ia d z sta n o w y ch i lo k a ln y c h . R o z n ic a je s t je d n a k d o c h o d y d z is ia j, ale z m n iejsza d o c h o d y w p rzy szio sci (p o n ie w a z p a n s tw o n ie b§ -
zazw yczaj n ie w ielk a : n a w i^k szo sc w ia d z sta n o w y ch i io k a in y c h n a fo z o n e z o s ta - dzie ju z o trz y m y w a c d o c h o d o w g e n e ro w a iiy c h p rz e z sp rz e d a w a n e aktyw a); zatem
ly re g u iy , k to r e u n ie m o z iiw ia j^ . im u trzy m y w a n ie d eficy tu , w z w i^ z k u z czym ic h s p rze d a z a k ty w o w n ie je s t tra k to w a n a ja k o d o c h o d w s y s te m ie N IP A .
b u d z e ty stj. za zw ycza j z ro w n o w a z o n e lu b w y s t^ p u je w n ic h n ie w ie lk a n a d w y z k a . » O d m ie n n ie u jm o w a n e sq. ro w n ie z inw estycje p a n s tw a . W rzE jd ow ym sy stem ie ra -
Z a j m q siq tu je d y n ie budzetem federalnym , N a w e t w o d n ie s ie n iu d o b u d z e tu fe d e - chunkow ym z lic z a sitj w szystkie w ydatki, w i^ c z a j^ c w to w ydatki inw estycyjne, takie
raln e g o istniejc| dw a zestaw y danych. ja k za k u p lo tn is k o w c o w . W system ie N IP A m ierzy sie raczej biez£|ce w ydatki, a nie
siq n a rzitdow ym sy ste m ie ra c h u n k o w y m , d r u g i n a
• J e d e n z e sta w d a n y c h o p ie ra w y d a tk i k a p ita lo w e , i d la teg o n ie u jm u je si^ w y d a tk o w in w e s ty c y jn y c h , uwzgl<jdnia
system ie ra c h u n k u d o c h o d u n aro d o w eg o . Rz<|d k o rz y sta z w ia s n e g o sy stem u ra- sitj n a to m ia s t zuzycie istniej^cego k a p ita iu , k toiyjest w posiadaniu panstwa23.
c h u n k o w e g o i te n sy stem je s t sto so w a n y p rzy p r e z e n ta c ji i o m a w ia n iu b u d z e tu • R o zn ica m i^ d z y o fic ja ln y m m ie r n ik ie m deficytu a o p a rty m n a system ie N I P A m oze
w K o n g re s ie , to te z je s t b a rd z o p r a w d o p o d o b n e , ze p r z e g l^ d a j^ c prasc; n a tk n ie c ie byc d o d a tn ia lub u je m n a. W ro k u fiskalnym 2006 o b ie m iary deficytu b u d z e to w e g o
sie w ia s n ie n a te d an e . R a ch u n k i d o c h o d u n a ro d o w e g o i p r o d u k c ji (N IP A ) o p ie - b y iy d o sie b ie z b iiz o n e . O fic ja in a m ia ra d e fic y tu fe d e r a in e g o w y n o siia 248 m ld
ra ja sie n a innym system ie ra c h u n k o w y m . Z e k o n o m ic z n e g o p u n k tu w id ze n ia te n d o l, tj. 1,9% P K B i b y la n ieco wyzsza niz m ia ra w ed iu g sy stem u N IPA , ktdra wy-
system d o sta rc z a sensow niejszych d a n y c h o p is u j^ c y c h b u d z e t. n o siia 213 rnld d o l , tj. .1,7% PK B .

O to n a jw a z n ie js z e ro z n ic e m i^ d z y d an y m i rz£ j.d o w ym i a d a n y m i poch o d z£|cy m i Napotkac rn o zn a rowniez d w ie liczby opisuj^ce (fe d e ra in y ) d iu g pubiiczny:
z N IPA ,

• W r z ^ d o w y m sy stem ie r a c h u n k o w y m d a n e o p isu j£ |ce b u d z e t o d n o sz a si§ d o ro k u

fiskalnego. R o k fiskalny ti'w a o d 1 p a z d z ie r n ik a p o p r z e d n ie g o ro k u k a le n d a rz o - 23 Jesli wiec ktos podaje wielkosc deficytu budzetow ego, zapytaj:

w ego d o 30 w rz e s n ia biez£|cego ro k u k a le n d a rz o w e g o . D a n e p o d a w a n e w ra m a c h • Czy jest to deficyt w b udzecie federalnym , czy w bud zetach federalnym , stanowych i lokalnych?
N I P A odnoszEi sifj za zw ycza j d o ro k u k a le n d a rz o w e g o , a n ie fisk aln eg o . ( Z u w a g i • Czy dotyczy ro k u fiskalnego, czy kalendarzow ego?
• Czy d a n e pochodztj z system u rz^dowego, czy z system u NIPA?
n a to , ze d o s t^ p n e sej. d a n e k w arta ln e, d o sc la tw o je s t s k o n s iru o w a c o p is b u d z e tu
• Jesli z system u rzsjdowego, to czy chodzi o deficyt „nad k re sk a ” , „pod kresk^”, czy m oze smiie
za p o m o c a lic z b N I P A d la ro k u fis k a ln e g o ). obu?
870 Ponownie o polityce gospodi
Rozdzial 26. Poiityka fiskalna - podsumowanie
871

• J e d n a to diug brutto, O zn a cz a su m e finansow ych zo b o w iazari rz t|d u fe d e ra ln

G tosow ania K o n g re s u w spraw ie zm iany zw itjkszenia lim itu z a d tu z e n ia d o ty c z ^
snie d iu g u b ru tto . P o d k o n ie c 2006 r. d iug b ru tto w ynosii 8,4 b ln d o l., tj. 64% P
• D ru g a , isto tn ie jsza to dlug netto, czyli d lu g w p o s ia d a n iu s p o ie c z e n s tw a . P od 18,9
Podatki od osdb fizycznych
n ie c 2006 r. dtu g n e tto w ynosil z a le d w ie 4,8 b ln d o l., tj. 3 7 % P K B . Skt^d b ie rz t 7.9
Podatki od osob p raw nych
ro z n ic a m ie d zy d tu g ie m b r u t t o a d iu g ie m n e tto ? J e j z r o d te m je s t d tu g p u b i 2.9
ny, zaci£|gniety p rz e z p a n s tw o w a g e n c ja c h p a n s tw o w y c h , n p . z a d tu z e n ie pa n; Podatki posrednie
0,8
v/ F u n d u szu Pow ierniczym U b e z p ie c z e n S p o te c z n y c h (S o c ia t S ecurity T ru s t F i Skiadki ria ubezpisczem a spoieczne
6,8
w ynosito o k o io 2,0 b in d o l. (O F u n d u s z u P ow ierniczym b ed z ie m o w a nizej). inne
1,3
W vd a tki, 'w v ia c z a ^ t p la tn o sc i o d s e tko w e n etto
Z a jm ijm y si«j p o n o w n ie iiczb am i. W t a b e li 26.1 p o d a n o p o d s ta w o w e w ie lk W yd a tki konsum pcyine
o p isu jac e b u d z e t S ta n o w Z je d n o c z o n y c h w ro k u fisk aln y m 2006 p rzy w ykorzyst; Obrona
lic z b z sy stem u N IP A . P o w o d e m p rz e d s ta w ie n ia d a n y c h d ia ro k u fisk aln eg o , a 4,1
Pozostaie
k alen d arzo w eg o , je st to, ze p rz e w id y w a n ia b u d z e to w e , k to n ,7m i zajm iem y s i^ p o n 2,0
Transfery
zazw yczaj k o n stru o w a n e d ia r o k u fis k a ln e g o , a n ie r o k u k a te n d a rz o w e g o . Z k
S ub w e n cie dia w ia dz stan o w ych /io ka lnycb
p o w o d em w y k o rzy stan ia d an y ch p o c h o d z ^ c y c h z sy stem u N IP A je s t to , ze z ekc 2,8
inne
m icznego p u n k tu w id z e n ia sa o n e sensow niejszym o p ise m b u d z e tu . 0,7
W 2006 r. fe d e ra ln e d ochody s ta n o w ity 18,9% PK B . W ydatki, wytc|czajcjc p ta tn ■■ N adw yzka p ie rw o tn a (1) (znak + oznacza nadw yzke)

o d setk o w e, byiy ro w n e 18,4% PKB, a w iec w b u d z e c ie fe d e ra ln y m w y ste p o w a ia i Pfatnosci o ds e tko w e n e tto (2)
2,2
w y z k a p ie rw o tn a wynosz£|ca 0,5% PKB. Pfatnosci o dsetko w e w uj^ciu reainym (3)
P ia tn o s c i o d s e tk o w e o d d tu g u zaci^g n ieteg o u s p o le c z e n s tw a w y n o s ity 2 ,2 % P Skiadnik inflacyjny
O ficjalny deficyt b u d z e to w y b y t z a te m r o w n y - 0 ,5 % + 2 ,2 % = 1,7% P K B . W ii O ficjaina nadw yzka: (1) m m us (2)
-1 ,7
je d n a k , ze ta lic z b a n ie m ierzy p raw id to w o d eficy tu (zo b . ra m k a 26.2). P ra w id t< .
Nadwyzka skorygow ana o infla cje: (1) m in us (3)
m ia ra , tj. s u m a d eficytu p ie rw o tn e g o i p ia tn o s c i o d se tk o w y ch w u j^ c iu re a in y m , .
Pro memona'. stosunek dtugu do I
n o sita - 0 ,5 % + 0,8%; = 0 ,3 % P K B . W b u d z e c ie fe d e ra ln y m u tr z y m y w a i sie v - 37,(

deficyt ro w n y 0,3% PKB. Zrndto: „S u rve y o f C urrent B usiness", m arzec 2007, tabeia 10.

To n ie d u z y deficyt. M o g io b y sitj w y d aw ac, ze p o s e r ii d u z y c h d e fic y to w buc -

tow ych n a pocz£)tku p ierw szeg o d z ie s i^ c io te c ia X X I w ., p o lity k a f is k a ln a w S ta r
byty d o s t^ p n e w styczniu 2007 r. D eficyt o z n a c z a d eficy t fe d e ra ln y w ro k u fiskalnym
Z je d n o c z o n y c h z o s ta ia po n o w n ie s k ie ro w a n a n a w ta s c iw e tory. Je sli je d n a k w yb ie: '
o b lic z o n y z a p o m o c ^ rz ^ d o w e g o sy s te m u rac h u n k o w e g o , a n ie sy stem u N IPA .
si§ m yslam i w p rz y s z io s c , to o k a z e si^, ze is t n ie j^ p o w o d y d o z m a rtw ie n ; ja k to '
L in ia g o rn a o zn a cz a p ro g n o z o w a n e deficyty b u d z e to w e p rzy z a to z e n iu , ze biez£|ce
B en B e rn a n k e, p rez es F ed, m oze to byc cisza p rz e d b u rz ^ . M a j^ c to n a uw ad ze, p i
zasady fiskalne nie zm ieniajq si% (ta k ie p ro g n o zy o k re sla si^ ja k o p ro je k c je p o d staw o -
rz y jm y s i^ s re d n io - i d iu g o te rm in o w y m p ro je k c jo m b u d z e to w y m .
w e). W s w ie tte te j p ro je k c ji p rz y s z to s c w y g l^ d a o p ty m isty czn ie: deficyt w 2012 r. za-
m ie n i s i^ w n a d w y z k ^ , a w 2017 r. n a d w y z k a ta w yniesie p o n a d 1% P K B . Ta p ro jek c ja
je s t n ie ste ty m y l^ c a . O p ie r a s i^ b o w iem n a trz e c h z a io z e n ia c h - trz e c h re g u ta c h , k to -
rych K o n g res m ia i, zg o d n ie ze z io z o n q ob ietn ic^, p rze strze g a c, a k to r y c h d o trzy m an ie
Sredniookresowe projekcje budzetowe je s t w rz e c z y w is to s c i m a to p ra w d o p o d o b n e .
Z g o d n ie z p ie r w s z y m z a to z e n ie m n o m in a ln e w y d a tk i d y s k re c jo n a tn e b ^ d ^ s i^
N a ilu s tr a c ji 26.3 p rz e d s ta w io n o ew o lu cje d eficytu fe d e ra ln e g o w ia ta c h 2007-21.
z w i^ k s z a c w te m p ie inflacji. In n y m i siowy, pozostan £| sta ie w u jq c iu realn y m . B ardziej
p ro g n o z o w a n £ | p rz e z B iu ro B u d zeto w e K o n g re s u ( C o n g re s s io n a l B u d g e t Offi«
re a lis ty c z n y m , o p a rty m n a d o s w ia d c z e n iu z a to z e n ie m je s t p rz y j^ c ie , ze w y d atk i dys-
C B O ). C B O je s t bezstronnci agencj£|, k to r a p o m a g a K o n g re so w i przy o c e n ie ko szi6 «
k r e c jo n a in e b ^ d ^ si§ z w i^ k s z a c w ta k im sam y m te m p ie , ja k P K B , czyti ze s to s u n e k
i s k u tk o w o k re s lo n y c h d e c y z ji w zakresie polityki fis k a ln e j: d o zad aii C B O n a le zy przy-
w y d a tk o w d y s k re c jo n a ln y c h d o P K B p o z o s ta n ie s ta iy . L in ia sro d k o w a ilu s tru je , ja k
g o to w y w a n ie pro jek cji d o c h o d o w , w ydatkow i d eficytu p rz y z a to z e n iu , ze o b o w iq z n ia
b q d zie w y g i^ d a i d eficyt b u d z e to w y . N a d w y z k a ju z sisj n ie p o ja w i, a w 2017 r. w b u d z e t
dotychczas stosowane zasady fiskalne. N a ilu s tra c ji 26.3 p rz e d s ta w io n o p ro jek cje, fa ■.■■ za m k n ie sie; n iew ielk im deficytem .
872 Ponownie o polityce gospodarczej Rozdziat 26. Polityka fiskalna - podsurnowanie 873

U jm ujcjic rzecz k r o tk o , sytu a cja fiskalna w sred n im o k resie w ygkjda m n ie j o b ie c u j^ -

Sceru co, ale n ie k atastro faln ie. Jesii jednak spojrzy si^ w odleglejsz^. przyszlosc, to d o strzeze
podsts
slq n a h o ry zo n cie powazniejsze wyzw ania.

i -0 Dtugookresowe wyzwania: niskie oszczQdnosci, starzenie si§

Stafy stosunek
S -1
w y d a ik o w d yskre cjo na ln ych do PKB spofeczehstwa i opieka medyczna

Czy deficyty b u d z e to w e , k t o r e bedq. w y s t^ p o w a c w S ta n a c ii Z je d n o c z o n y c h w c i^ g u

n astep n e g o dziesi^ciolecia, pow inny nas martwic? Odpowiedz je st twierdz^ca z trze ch
powodow: nisk iej sto p y o sz cz ed n o sc i w S ta n a c h Zjednoczonych, s ta rz e n ia si^ am e-
ry k an sk ie g o spotecze-nstw a o ra z w zro stu k o szto w o p ie k i m e d y c z n e j. P r z y jrz y jm y siq
k a z d e m u z nich.

Deficyt i niska stopa oszcz^dnosci w Stanach Zjednoczonych

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2018 2017
S io p a G szczq d n o sci w S ta n a c h Z jednoczonych je s t je d m i z najnizszych w k ra ja c h
Rok O E C D : w 2006 r. o s i^ g n ^ ta najolzszy p o z io m , w y n o s z ^ c y 13% , tj. 7 p u n k to w p ro c e n -
przy zalozeniu, ze o b o w i^zu j^ biez^ce zasady fiskalne, d e ficyt w 2012 r. zam ieni si§ w nad w yzk^. Przy bardziej realistycznych zaiozeniach tow ych p o n iz e j s re d n ie j d la k r a jo w O E C D .
co do w y d a tk o w i d ocho d o w d e ficyt ulega stopniow em u w zro sto w i.
N is k a s to p a o s z c z e d n o s c i p o w in n a b y c p o w o d e m d o z m a r tw ie n ia . W y jasn ijm y
Ilustracja 26.3, Projekcje deficytu: deficyt rzqdu federalnego, lata fiskalne 2007-2017 d la c z e g o . W g o s p o d a rc e z a m k n ie te j n is k a s to p a o s z c z ^ d n o s c i p ro w a d z i d o n is k ic h
inw estyeji, a c o z a ty m id z ie - d o m n ie js z e j a k u m u la c ji k a p ita tu i n iz s z e g o p o z io m u
D rugie zato zen ie sta n o w i, ze w ie k s z o s c ciq c p o d a tk o w y c h w p ro w a d z o n y c h z y c ia w d tu g im o k re s ie 24. W g o s p o d a rc e o tw a rte j n is k a sto p a o s z c z e d n o s c i n ie m u s i
w 200.1 r. p rz e z rzq d B u sh a w yg a sn ie w 2010 r, K ied y p rz y jm o w a n o to p o s ta n o w ie n ie p o w o d o w a c nizszej s to p y in w e s ty c ji, po n iew az ro z n ic a m i^dzy inw estycjam i a oszcz^d-
p o strz e g a n o je ja k o sw ego ro d za ju chwyt. - c h o d z ilo ty lk o o to , aby przy szle deficyty n o sc iam i m o z e b y c fin a n s o w a n a d e fic y te m n a r a c h u n k u o b r o to w b ie z ^ c y c h , tj. p rz e z
b u d z e to w e w yg tcjd a ty n a niew ielkie - i n ie w ie le o s o b sq d zi, ze c i^ c ia p o d a tk o w e fak- z a p o z y c z a n ie sie za g ra n ic ^ . T a k w fa s n ie dzieje si^ w S ta n a ch Z je d n o c z o n y c h : d e fic y t
tycznie wygasntj.: w iq k s z o s c tych ciq c o ka ze sie p rz y p u s z c z a ln ie z m ia n a m i t iw a ly m i. w o b ro ta c h biez^cvch je st o b e c n ie b a rd z o duzy, w 2006 r. wynosil 6,4% P K B 25. Nawet
Z g o d n ie z trz e c im z a to z e n ie m reg u ly rz ^ d z q c e alternatywnym podatkiem mini- w tym p rz y p a d k u n isk a s to p a o s z c z ^ d n o s c i pocic|ga z a s o b ^ k o szty d tu g o o k re s o w e :
malnym (altern ativ e m in im u m tax - A M T ) nie zostansj. z m ie n io n e . P o d a te k te n zo stal S tany Z je d n o c z o n e staty siq najwicj.kszym d tu z n ik ie m n a sw ie cie i bqdd^ m u s ia ty p ta c ic
w prow adzony, aby zagwarantowac, ze najbogatsi p o d atn icy zapiac^ pewien minimalny w ysokie o d se tk i in n y m k r a jo m p rz e z b liz e j n ie o k re s lo n y czas.
p o d a te k . Z uw agi na to , ze p r o g p o d a tk o w y , p rz y k to r y m n alez y z a p ia c ic te n p o d a te k , J e z e li z a a k c e p tu je s itj p o g h }d , ze S ta n y Z je d n o c z o n e o s z c z ^ d z a j^ z b y t m a to , to
n ie je s t ind ek so w an y s to p ^ inflacji, lic z b a p o d a tn ik o w , k to rzy sq zobow ictzani g o p la - p o ja w ia sie m o c n y a rg u m e n t, k t o iy p rze m aw ia za z a s to s o w a n ie m s ro d k o w z w i^ k s z a -
cic, stopniowo si? zwi^ksza. P an u je p o w szech n e przekonanie, ze zasad y rz^dz^ce tym j£|cych o sz cz ed n o sc i s e k to ra p ry w a tn e g o lu b k o m p e n s o w a n ie m n is k ic h o s z c z ^ d n o s c i
p o d a tk ie m z o s ta n ^ zm ien io n e, a p ro g p o d atk o w y b ^ d z ie in d e k s o w a n y . s e k to ra p ry w a tn e g o wyzszymi. o s z c z ^ d n o s c ia m i s e k to ra p u b tic z n e g o . To p ie rw s z y a r-
L in ia d o ln a ilu s t r u je p ro g n o z o w a n c | sciezke; d e fic y tu p r z y z a io z e n ia c h , ze: d ys- g u m e n t przem aw iajjicy za u trzy m y w an iem n a d w y z k i b u d z e to w e j, a n ie d e fic y tu .
k re c jo n a ln e w y d a tk i b e d ^ sie zw i^kszac w ra z z n o m in a ln y m P K B , citjcia p o d a tk o w e
z o s ta n ^ u trz y m a n e , a altern aty w n y p o d a te k m in im a ln y b ^ d z ie uw zg lq d n iai in fla c j^ .
P rz y ty c h z a to z e n ia c h d eficy t b u d z e to w y s to p n io w o b ^ d z ie ro s t, sie g a j^ c w 2 0 1 7 r. 24 Z ob. rozdziat t l .
3,5% PK B . 25 Z ob. rozdziat 19.
874
Ponownie o p o lity c e gospodarczej Rozdziat 26, Polityka fiskalna - podsumowanie 875

Emerytury i opieka medyczna • DrugiiTi zrodiem , ktore wyjasnia pozostatf| czqsc wzrostu wydatkow w ram ach pro-
grarnu M edicare oraz caiy w zrost w ydatkow w rarnach pro g ram u M edicaid, jest
O koio potowy federalnych wydatkow przeznacza si^ n a finansow anie p ro g ra m o w so- cicigty i szybki w zrost kosztow opieki medycznej.
cjalnych, Program y te polegaj^ na wyptacie sw iadczen wszystkim , ktorzy spetniajt}
warunki okreslone przepisam i prawa. Trzy najwi^ksze program y to ubezpieczenia spo- Czy w zrost w ydatkow n a pro g ram y socjatne m oze byc zrow now azony redukcj^
teczne (ptatnosci dla emerytow), M edicare, tj. rz^dowy program opieki medycznej dla wydatkow pahstw a na inne cele? O dpow iedz jest jednoznaeznie przeczaca. D ane za-
osob w podesztvm wieku, oraz M edicaid, tj. rzadow y p ro g ram opieki m edycznej dla w arte w tabeli 26.1 ujawniaja, ze naw et gdyby wszystkie wydatki z wyj^tkiem transferow
osob o niskich dochodach26. zostaiy w yelim inow ane, to i tak nie wystarczyloby to na pokrycie prognozow anego
W tabeli 26.2 zestaw iono rzeczywiste i prognozow ane w ydatki (jako % PK B ) na wzrostu wydatkow na program y socjaine: w 2006 r. l^czne wydatki, po wyiqczeniu piat-
kazdy z tych trzech program ow w latach 2005-2050, przy zalozeniu, ze obow i^zuj^ nosci odsetkow ych i transferow , wynosiiy 9,5% PKB, czyli m niej niz prognozow any
dotychczasowe zasady. w zrost wydatkow na program y socjatne, ktory wyniost 10,4% PKB.
Jasne jest zatem , ze p o trzebne s% gi^bokie zmiany program ow socjainych. Swiad-
TabeSa 2S.2. Prognozowane w ydatki na ubezpieczenia spoteczne, Medicare i M edicaid (w % PKB), w latach czenia z tytutu ubezpieczeh spoiecznych b§di| musiaty byc nizsze (w stosunku do pro-
2005-2050 gnozowanych). Trzeba b^dzie takze ograniczyc zakres opieki m edycznej (ponow nie
W y s z c z e g o ln ie n ie 2005 2010 2030 2050 w stosunku do wielkosci prognozow anej). N ie m a tez wtasciwie zadnych w^tpliwosci,
” "
4.2 5.8 6.2 ze konieczny bcjdzie w zrost podatkow , takich ja k p o d a te k od w ynagrodzen, w celu
Ubezpieczem a spoteczne
12,6
sfinansowania swiadczen z tytuiu ubezpieczen spoiecznych.
(Viedicare/M edicaid 4,2 5,0 9,2
N ie budzi wqtpliwosci row niez to, ze zwlekanie z podj^ciem dziatah do czasu, az
8,4 9,2 15,1 18,8
Razem
wydatki zaczn£| wzrastac, b^dzie bi^dem . R edukcja swiadczen iub wzrost stop podat-
Zrn dlo : Congressionai Budget Otfice, The Long-Term B udget O utlook, grudzien 2005.
kowych w stopniu potrzebnym do sfinansow ania program ow socjainych byiyby zbyt
duze. A by sfinansow ac sam e sw iadczenia z ty tu iu u b ezp ieczeh spotecznych, sto p a
D a n e sij uderzaj^ce: jezeli przyjm ie si^, ze o b ow i^zuj^ dotychczasow e zasady, podatku od wynagrodzen m usiaiaby si^ zwisjkszyc z okoio 12% obecnie do okoio 20%
swiadczenia z tytuiu ubezpieczeii spolecznych wzrosnEj, z 4,2% PKB w 2005 r. do 6,2% w 2050 r. Sfinansow anie zw iekszonych w ydatkow w ra m a c h pro g ram o w M ed icare
PK B w 2050 r. Prognozuje si§, ze swiadczenia w yptaeane w ram ach M edicare i M edi- i M edicaid w ym agaioby dodatkow ej, jeszcze w i^kszej podw yzki stopy podatkow ej.
caid wzrosiicj. z 4,2% PKB do 12,6% PKB. S to su n ek w ydatkow z tytutu program ow Panuje powszeehna zgoda co do tego, ze rz<|d nie pow inien zwtekac, tecz podejm ow ac
socjalnych do PK B (sum a obu powyzszych wielkosci) zwi^kszy siej, w myst tej progno- konieczne dziaiania juz dzisiaj.
zy, o 10,4% PK B w ci^gu nast^pnych 45 lat. Prognozow any w zrost w ydatkow m a dwa Jakie powinny byc te dziaiania? Powinny obejm ow ac w zrost podatkow i redukcj^
zrodta. sw iadczen juz w obecnym okresie, aby w budzecie pojaw ita si^ nadwyzka, k to r^ be-
dzie m ozna spozytkowac n a akumulacjtj aktywow w oczekiwaniu na wzrost wydatkow
• Pierwszym i gtownym zrodiem je st starzenie sig A m eryki - szybki w zrost o d setka w przysziosci. Tego typu podejscie zastosow ano do opanow ania sytuacji w ubezpiecze-
osob w w ieku powyzej 65 lat, ktory trwa, poniew az pokolenie wyzu dem ograficz- niach spoiecznych. O d 1983 r. sktadki na ubezpieczenia spoieczne przekroczyiy sumtj
nego zacz^io w 2010 r. osi^gac wiek em erytalny. P rognozuje si^, ze stosunek osob swiadczeh wypiacanych z tytuiu ubezpieczen spoiecznych, dzi^ki czem u moziiwe byio
starszych do m todszych (old age dependency ratio'), tj. stosunek ludnosci w w ieku pojaw ienie si^ nadwyzek oraz akum uiacja aktywow w F u n d u s z u P ow ierniczym Ubez-
65 lat i wi^cei do tudnosci m i^dzy 20 a 64 ro k ie m zycia, w zrosnie z okoto 20% pieczeri S p o leczn y ch (Sociai Security Trust Fund). Aktywa zgrom adzone w Funduszu
w 1998 r. do ponad 40% w 2050 r. Z m iana ta tium aczy przyrost wydatkow z tytuiu Powierniczym m aj^ obecnie w artosc okoto 15% PKB.
u bezpieczen spolecznych i pew ien w zrost w ydatkow w ram ach p ro g ram u M edi- W jak i sposob ta k a ak um ulacja p o m aga porad zic sobie ze w zrostem w ydatkow
care27. w przysziosci? Po pierw sze, pozniejsze wykorzystanie zgrom adzonych aktywow m o ie
opoznic nadejscie chwiti, w ktorej konieczna stanie si^ podw yzka podatkow tub re-
dukcja sw iadczen. Jezeli a k u m u iacja w ram ac h fu n d u szu je s t w ystarczaj^co duza,
26 Wydatki obj^te tymi program am i uj^to w pozycji „T ransfery” w tabeli 26.1. Wynosz% one 8% m ozna caikow icie unikn£j.c podwyzki podatkow lub ciec w sw iadczeniach. Pom ocny
PKJB, c o stanow i okoio 40% }£|cznych w ydatkow federalnych.
b^dzie tu przyklad. Przypuscmy, ze realna stopa procentow a wynosi 2% . Jesti Fundusz
27 Ten p ro b lem nie dotyczy jedynie Stanow Z jednoczonych. W zrost stosunku osob starszych do
m iodszych je s t jeszcze wi^kszy w w i?kszosci krajow e u ro p e jsk ic h , a naw et w C h in ach , w k torych Powierniczy zgrom adzii aktywa, ktorych w artosc wynosi 100% PKB, reatn e p iatn o -
prow adzona jest polityka um ozliwiaj^ca rodzinie p o sia d an ie tylko jed n e g o dziecka. sci odsetkow e wynosiiyby 2% PKB. Bytaby to wi^c sum a w ystarczaj^ca do pokrycia
 Ponownie o polityce gospodarczej Rozdziat 26. Po lity k a fiska ln a - podsumowanie
876 877

prognozow anego w zrostu swiadczefl z tytuiu ubezpieczen spolecznych (m ierzonych skorygowany o w ahania cykliczne oznacza deficyt przy zatozeniu, ze obow i^zuj^
odsetkiem PKB) mi^dzy chwihj obecna a 2050 r, dotychczasowe zasady ustalania podatkow i dokonyw ania wydatkow, a produkcja
Z g odnie z biez^cym i projekcjam i F undusz Pow ierniczy nie p o siad a je d n a k ak- znajduje sie na poziom ie naturalnym .
tywow, ktorych w artosc bylyby w poblizu tego poziom u. P rognozuje si?, ze w artosc • Deficyty budzetow e s£[ uspraw iedliw ione w okresach, gdy wydatki znajduj^ sie na
aktywow osiagnie szczyt w 2016 r., a nast^pnie zacznie spadac i osi^gnie zero w 2041 r. zwi^kszonym poziom ie, np. podczas wojny. W porow naniu ze w zrostem podatkdw
Trzeba wiee przeprow adzic zmiany nie tylko w zakresie ubezpieczen spotecznych, aie deficyt bndzetow y w czasie w ojny pozw ala utrzym ac na wyzszym poziom ie kon-
takze w p rogram ach M edicare i M edicaid28. sum pcje, ale obniza inwestycje, Tvm samym deficyt przenosi czesc cifz aru wojny
Podsuraujmy: obecnie w Stanach Zjednoczonych utrzym uje sitj deficyt budzetowy. z ludzi iyjacych w czasie wojny na tych, ktorzy bed^ zyli po wojnie. Deficyty budze-
C hoc nie jest o n bardzo duzy, istniej£| trzy inocne argum enty przem aw iaj^ce za jego towe pozwalajii takze wygladzic podatki i zrrmiejszyc znieksztalcenia podatkow e.
redukcj% a naw et doprow adzeniem do pojaw ienia si^ znacznych nadwyzek budzeto- • W iele krajow eu ro pejskich m a b a rd z o wysoki sto sunek diugu do PKB. W ysokie
wych. St| to: niska stopa oszcz^dnosci w Stanach Zjednoczonych, starzenie sie A m e- wskazniki zadiuzenia nie tylko redukuj^ zasob k ap itaiu i w ym agaj^ podniesienia
ryki i szybko rosnace koszty opieki medycznej. podatkow, prowadzc^c zarazem do wiekszych znieksztaicen podatkowych, iecz tak-
ze zwi^kszaj;| ryzyko kryzysow fiskalnych.
• O becnie w Stanach Z jedn o czo n y ch w ystepuje deficyt budzetow y. M im o ze nie
jest bardzo duzy, istniejtj. trzy m ocne argum enty przem aw iaj^ce za jego redukcja,
Podsumowanie a naw et doprow adzeniern do pojaw ienia si^ znacznych nadw yzek budzetow ych.
Sq to: niska stopa oszcz^dnosci w Stanach Zjednoczonych, starzenie si^ Am eryki
• O g ran iczen ie budzetow e pahstw a p rzedstaw ia zm iany dlugu publieznego jak o i szybko rosnE|ce koszty opieki medycznej.
funkcje w d a tk o w i podatkow . Z godnie z jednym z ujec tego ograniczenia, zm iana
dlugu (deficyt) jest rowna deficytowi pierw otnem u pow i^kszonem u o piatnosci od-
setkow e od diugu. Deficyt pierwotny stanow i roznic^ miedzy w ydatkam i panstw a
na d o b ra i uslugi (G ) a podatkam i pom niejszonym i o transfery (T). Najwazniejsze terminy
• Jezeli w ydatki p an stw a nie zm ieniaj^ sie, red u k c ja p o d atk o w m usi ostateczn ie
zostac skom pensow ana w zrostem podatkow w przysziosci. Im diuzej rzqd czeka • Deficyt skorygowany o inflacj^ 848
z podw yzk^ podatkow lub im wyzsza je st rea ln a sto p a p ro cen to w a, tym wyzszy ® O graniczenie budzetow e panstw a 848
bedzie ostateczny wzrost podatkow. • D eficyt pierw otny (nadw yzka pierw otna) 851
• E fektem utrzymywania si§ deficytow budzetowych w m inionych okresach jest wyz- 9 Stosunek diugu do PKB, w skaznik zadiuzenia 855
szy diug publiczny. Stabilizacja diugu w ym aga od rzqdu eiim inacji deficytu bu- • Row nowaznosc R icardow ska, tw ierdzenie R ic ard a-B arro 859
dzetow ego. Pozbycie si<j deficytu budzetow ego wym aga pojaw ienia si<j nadwyzki • Deficyt przy peinyrn zatru d n ien iu 861
pierw otnej, k to ra jest row na platnosciom odsetkow ym od istniej^cego diugu. • Sredni deficyt w cyklu 861
• Z godnie z hipotezi} rownowaznosci Ricardowskiej witjkszemu deficytowi budzeto- • Deficyt przy wystandaryzowanyin zatrudnieniu 861
w em u towarzyszy rowny co do w artosci w zrost oszcz^dnosci sek to ra pryw atnego. • Deficyt skorygowany o w ahania cykliczne 861
D eficyt budzetow y nie m a wpiywu ani na popyt, ani n a produkcj^. A kum ulacja » Deficyt strukturalny 861
diugu nie wywiera wpiywu na akum uiacj^ kap itaiu . Jezeli row now aznosc R icar- • A utom atyczny stabilizator (koniunktury) 862
dow ska nie je st spelniona, to wi^kszy deficyt budzetow y prow adzi do w zrostu po- • W ygiadzanie podatkow 865
pytu i produkcji w krotkim okresie. A kum ulacja diugu obniza akum ulacj^ kapitaiu • R epudiacja diugu 867
i w ten sposob obniza produkcjsj w diugim okresie. • B iuro Budzetow e K ongresu (C B O ) 870
• Stabilizuj-^c gospodark^, rz^d powinien dopuszezac do pojaw iania sitj deficytow bu- • Projekcje podstaw ow e 871
dzetowych w okresach recesji i wypracowywac nadwyzki w czasie boomow. Deficyt • A lternatyw ny p o d a tek m inim ainy (A M T ) 872
• Program y socjalne 874
• Fundusz Powierniczy U bezpieczen Spolecznych 875
W iecej inform acji na tem a t biez^cych propozycji reform y system u ubezpieczen spoiecznych
zawiera ram ka 11.2.
 P on ow n ie o poiityce gospodarczej Rozdziat 26. Polityka fiskalna - podsumowanie
878 879

Pytania i problemy do dyskusji d. Przyjmijcie alternatywnie, ze produkcja jest poczatkow o rowna produkcji natu-
ralnei, a w zrost produkcji pozostaje staly ije s t rowny stopie norm alnego wzro-
Szybki sprawdzian stu wynosz^cej 2% . Ja k w czasie bedzie si§ zm ieniai stosunek dtug do PKB?

i, Bazajc|c na inform acjach przedstaw ionych w tym rozdziale, rozstrzygnijcie, ktore Do namystu

z ponizszych stwierdzen prawdziwe, fatszywe lub niepew ne. K rotko wyjasnijcie.

4. W daiszym ci^gu analizie poddaw ana jest gospodarka opisana w zadaniu 3. Kurs
a. W ygiadzanie podatkow i finansowanie deficytem poniaga roziozyc eiezar woj-
walutowy je st staty i wynosi E . Przyjmijeie, ze inw estorow finansowych niepokoi
ny na rozne pokoienia. poziom dlugu, ktoiy ich zdaniem jest za wysoki, oraz mozliwosc przeprow adzenia
b. Rzijd pow inien zawsze natychm iast reagow ac w celu wyelim inowania deficytu
przez rzijd dew atuacji w celu stym ulow ania produkcji (a zatem takze wptywow
budzetow ego skorygowanego o w ahania cykliczne.
podatkow ych), co pom ogtoby w sptacie dtugu. Inw estorzy finansow i zaczynajq
c. Jezeli row now aznosc R icardow ska zachodzi, to w zrost p o datkow dochodo-
oczekiw ac dew atuacji o 10% . Innym i stowy, oczekiw any k u rs w alutow y (E /+1),
wych nie wpiynie ani na konsum pcj^, ani na oszczcjdnosci.
zm niejsza si^ o 10% w zgl^dem swojego poprzedniego poziom u (E ).
d. S tosunek dlugu do PKB nie rnoze przekroczyc 100%.
e. Zwazywszy na to, ze Stany Z jed n o czo n e m og^ finansow ac wydatki inwesty- a. W arunek niezabezpieczonego parytetu stop procentow ych m iat postac:
cyjne za pomocEj. pozyczek zagranicznych, niska stopa oszcz^dnosci w Stanach
Z jednoczonych nie pow inna niepokoic.
f. Biezace prognozy pokazuja, ze F undusz Pow ierniczy U bezpieczeh Spoiecz-
Jezeli zagraniezna stopa procentow a je st staia i wynosi 10 %, to co m usi si^
nych je st wystarczaj^co duzy, by wypiacac p ein e sw iadczenia (w ediug obecnie
stac z krajow ^ stoptj procentow ^, gdy obniza si^ o 10%?
obowi^zuj^cych przepisow ) osobom , k tore p rzejd^ n a em erytur^ za 100 lat.
b. Przyjmijcie, ze krajowa inflacja nie zm ienia si^. Co stanie si^ z krajow^, realn^
2. Przeanalizujcie ponizsze stwierdzenie, stop<| procentow£|? Co stanie si§ ze stop^. wzrostu gospodarczego?
„Deficyt budzetowy w czasie wojny m oze byc pozyteczny. Po pierw sze, deficyt jest c. Co stanie si^ z oficjatnym deficytem budzetow ym ? C o stanie siij z deficytem
przejsciowy, a wi^c po zakonczeniu wojny rz^d m oze od razu przywrocic dany po- skorygowanym o inflacj^?
ziom wydatkow i podatkow . Po drugie, bior^c p o d uwagq, ze dowody em piryczne d. Przyjm ijcie, ze w zrost gospodarczy zm niejsza si^ z 2 do 0% . C o stan ie sie
wspieraj£| tw ierdzenie rownowaznosci R icardow skiej, deficyt b^dzie stymuiowa! ze zinianc| w skaznika zadluzenia? (Z atozcie, ze deficyt/nadw yzka pierw otna
gospodarkq w okresie wojny, pom agaj^c w utrzym aniu bezrobocia n a niskim po- w stosunku cio PKB nie zm ienia sie, m im o ze nizszy w zrost gospodarczy m oze
przetozyc siq n a m niejsze dochody podatkow e).
ziom ie.”
Znajdzcie H edy w powyzszym rozum ow aniu. Czy ktorakolw iek jego czesc jest e. Czy obawy inw estorow byty uspraw iedliw ione?
popraw na? 5. Rownowaznosc R icardow ska i polityka fiskalna.
3. Przeanalizujcie gospodarkq, ktort} opisuj^ ponizsze dane. P rzeanaiizujcie najpierw gospodarksj, w ktorej row now aznosc R icardow ska nie
zachodzi (tj. gospodarkq, k to ra jest podobna do opisanej w tym podreczniku).
i. Oficjainy deficyt budzetow y wynosi 4% PKB.
ii. Stosunek dtugu do PKB jest rowny 100%. a. Przyjmijcie, ze poez^tkow o budzet je st zrownowazony. N ast^pnie rzad zwi^k-
iii. N om inaina stopa procentow a jest row na 10% . sza swoje wydatki, ale nie zm ienia podatkow . Z ilustrujcie za pomoc£| m odetu
iv. S topa inflacji wynosi 7%. I S - L M wpiyw tej potityki na produkcj^ w krotkim okresie. W jaki sposob rz^d
sfinansuje zwitjkszone panstw ow e?
a. Iie wynosi deficyt/nadwyzka pierw otna w stosunku do PKB?
b. Przyjm ijcie, ta k ja k w p u n k c ie a, ze p o cz^tkow o b u d z e t je s t zrow now azo-
b. lie wynosi stosunek deficytu/nadwyzki budzetow ej skorygowanej o inflacj^?
ny, a n ast^p n ie rz%d zwi^ksza swoje wydatki. Tym razem zaiozcie jednak, ze
c. Przyjmijcie, ze produkcja jest o 2% nizsza od poziom u naturalnego. Ile wynosi
p o d a tk i rosnq w tyin sam ym stopniu, co w ydatki panstw a. P rzedstaw cie za
deficyt/nadwyzka budzetow a skorygowana o w ahania cykliczne i skorygowana
p o m oca m odelu I S - L M wptyw tej polityki na produkcj^ w krotkim okresie.
o in.flacjf ? (Pozyteczne m oze byc przypom nienie sobie dyskusji n a tem at mnoznika, ktor^
880 Ponovvnie o p o iity e e gospodarczej Rozdziai 26. P olityka fiska ln a - p o d s u m o w a n ie 881

przedstaw iono w tym rozdziale. Czy m noznik wydatkow panstw a jest taki sam, e. K ontynuuj^c analize; z punktu d, zaiozcie, ze politycy odkiadajq zmiancj poii-
ja k m noznik podatkow y?). Jak wyglada zm iana pro d u k cji w p o row naniu ze tyki fiskainej przez pi^c lat. Z atem przez pi^c lat deficyt pierw otny wynosi 4%
zmian£| otrzym ana w punkcie a? PKB. Ile b^dzie wyeosit stosunek diugu do PKB po pieciu iatacli? Przyjmijcie,
ze po upiywie pi^ciu iat poiitycy decyduj^ sie na redukcje stosunku diugu do
Przyjmijcie teraz, ze rownowaznosc R icardow ska zachodzi w tej gospodarce.
PKB do poziom u 50%:'. Ile m usiatby wynosic deficyt pierw otny w kazdym roku
(W p u nktach c i d nie trzeba spom idzac rysunkow).
w okresie od roku 6 do roku 10, aby sprow adzic stosunek diugu do PKB pod
c. Ponow nie rozwazcie w zrost wydatkow panstw a przy niezm ienionych podat- koniec roku 10 do poziom u 50% ?
kach. Jak teraz wygla£da zm iana produkcji w porow naniu ze zm ian^ otrzym an^ f. Przyjmijcie, ze politycy decyduj^ sitj na jed en z w ariantow poiityki, opisanych
w punktach a i b? w punktach d iub e. Zaiozcie daiej, ze kazdy z tych w ariantow poiityki poci^ga
d. Ponow nie rozwazcie w zrost wydatkow panstw a w poiaczeniu z takim samym za sobcj redukcje stopv wzrostu gospodarczego na pew ien czas. Jaki wpiyw ma
w zrostem podatkow . Jak wygl^da zm iana produkcji w porow naniu ze zm ianf| ta zrniana na skal^ redukcji deficytu pierwotnego, ktora potrzebna jest do tego,
otrzym an^ w punktach a i b? aby stosunek diugu do PK B byl za 10 lat rowny 50%'?
e. O cencie kazde z ponizszych stwierdzen: g. Ktory w ariant polityki, ten z punktu d, czy e, stwarza waszym zdaniem witjksze
i. „Gdy zachodzi rownowaznosc Ricardow ska, wydatki panstw a nie m aj^ zi|d- zagrozenie dia stabiinosci gospodarki?
nego wplywu na produkcjtj.”
ii. ,,Gdy zachodzi row now aznosc R icardow ska, zm iany podatkow nie m aj^
zadnego wpiywu na produkcj^.”
Literatura uzupetniajqca
Do dalszych przemyslen
• W spoiczesne ujtjcie tw ierdzenia rownowaznosci Ricardowskiej przedstawii R obert
6. Przeanaiizujcie gospodarke, ktorti opisuj^ ponizsze dane. B a rro w artykule pt. Are G overnm ent B onds N et Wealth?, „Jo u rn al o f Poiitical
E conom y”, grudzien 1974, s. 1095-1117.
i. S tosunek diugu do PKB jest rowny 40%.
• B iuro Budzetow e K ongresu publikuje co roku The Budget and Econom ic Outlook
ii. Deficyt pierw otny wynosi 4% PKB.
(ra p o rt dostfjpny jest n a stronie www.cbo.gov), ktory zaw iera dane dia biez^cego
iii. Stopa norm alnego w zrostu wynosi 3%.
roku fiskalnego i lat kolejnych. D okum ent zaw iera klarownq. i bezstronnq prezen-
iv. R ealna stopa procentow a jest row na 3%.
tacj^ biez^cego budzetu, biezcjcych spraw budzetow ych i tendencji budzetowych.
a. Korzystajcjc ze swojego ulubionego arkusza kalkulacyjnego obliczcie stosunek • W ro zd ziale 11 p o d a n o d o b r^ strontj in te rn e to w a , k to ra um oziiw ia sledzenie
dlugn do PKB za dziesitjc lat, zakiadaj^c, ze deficyt pierw otny corocznie wyeo- biezc|cej debaty n a tem a t reform y ubezpieczen spoiecznych. Chodzi o strontj in-
si 4% PKB, gospodarka rosnie w kazdym roku w norm alnym tem pie, a realna ternetowcj, k to r^ prow adzi n iepartyjna instytucja C oncord C oalition (www.con-
stopa procentow a jest stafa i wynosi 3%. cordcoaIition.org/issues/socsec).
b. Przyjmijcie, ze realna stopa procentow a w zrasta do 5% . Inne zm ienne pozo-
stajci na poziom ach z punktu a. Obliczcie stosunek dtugu do PKB za 10 lat.
c. Przyjmijcie, ze stopa norm alnego w zrostu obniza si^ do 1% oraz ze PKB ro-
snie kazdego roku w tem pie rownym stopie norm alnego w zrostu. Inne zmien-
ne pozostajc| na poziom ach z punktu a. Q bliczcie stosunek diugu do PKB za
10 lat. Porow najcie odpowiedz z wynikiem z p u n k tu b.
d. W roccie do zaiozen z punktu a. Przyjm ijcie, ze zd an iem politykow stosunek
diugu do PKB po przekroczeniu 50%' staje sie; niebezpieczny. Wykazcie, ze na-
tychm iastow a redukcja deficytu pierw otnego do 1% PKB oraz utrzymywanie
go na tym poziom ie przez 10 lat sprawi, ze stosunek diugu do PKB osi^gnie za
10 iat poziom 50%. Ile musiaiby wynosic deficyt pierw otny w kolejnych iatach,
aby utrzym ac stosunek diugu do PK B na poziom ie 50% ?
Rozdzialy zawarte w tej czesci potwierdzaj^, po pierw'sze, ze makroeko-
nom ia, jak kazda nauka, nie jest zam knietym i skonczonym zasobem
wiedzy (rozdzial 27), po drugie zas, ze najbardziej wysublimowana dzie-
dzina ekonomii czasami bywa zaskakiwana wydarzeniami zachodz^cymi
w rzeczywistosci gospodarczej. Nie dowodzi to, oczywiscie, ze dorobek
pokolen makroekonomistow idzie na m arne. Swiadczy o tym przedsta-
wiona w rozdziale 28 analiza globalnego kryzysu, w ktorej wykorzystano
wiele narzedzi dobrze znanych z makroekonomii.

Sozdziaf 27

W rozdziale 27 przedstaw iono rozwoj teorii ekonom ii poczc|wszy od J.M . Keyne-

sa, przez syntez^ neoklasycznq i krytyk^ o p artq n a racjonalnych oczekiw aniach
po oraow ienie kierunkow b adan ekonom icznych w ostatnich iatach. U kazano tez
sylwetki wielu najw ybitniejszych dw udziestowiecznych przedstaw icieii teorii ma-
kroekonom ii.

iozdzial 28

W rozdziale 28, riapisanym w trakcie przygotowywania picjtego wydania tej ksi^z-

ki, d o k onano analizy przyczyn i przebiegu kryzysu finansow ego, ktory zaczc|l sie
w S tanach Z jednoczonych, i pocz^wszy od 2008 r. przyczynial siq do pogr^zenia
gospodarki swiatowej w najgorszej pow ojennej recesji.
27
alucja makroekonomis

W rozdziaiach 25 i 26 przestaw iono ram y analityczne, ktore sa stosow ane przez wi^k-
szosc ekonom istow do analizy zagadnien m akroekonom icznych, gtowne wnioski, ktore
Scj. przez nich wycic|gane, oraz najw azniejsze sporne kwestie. Pow staw anie tych ram
analitycznych jest tem atem na fascynuj^cq. opowiesc. Takq historitj ehcialbym opowie-
d ziecw tym rozdziale.

• W podrozdziale 27.1 omowimy pocz^tki wspoiczesnej m akroekonom ii. Przedsta-

wimy sylwetk^ Keynesa oraz W ielki Kryzys.
• W podrozdziale 27.2 omowimy synteze neoklasycznq, tj. syntez^ idei Keynesa z kon-
cepcjam i zyj^cych wczesniej ekonom istow . Ta synteza dom inow aia w m akroeko-
nom ii do pocz^tku lat 70. X X w.
• W podrozdziale 27.3 przedstaw im y kiytykq opartq na racjonalnych oczekiwaniach,
ktorej ostrze byio wym ierzone w syntez^ neoklasyczn^. Jej efektem byta gruntow na
przebudow a m akroekonom ii, k to ra rozpocz^ia si^ w latach 70. X X w.
• Podrozdziai 27.4 jest poswi^cony nakresleniu ogolnych kierunkow badan w ostat-
nich latach.
• Podrozdziai 27.5 zawiera zestaw „ogolnie podzielanych przekonan”, tj. najwazniej-
szych tw ierdzen, co do ktorych wi^kszosc m akroekonom istow jest zgodna.

27.1. Keyn ielki Kryzys

H isto ria w spolczesnej m ak ro ek o n o m ii zaczyna si^ w 1936 r., kiedy opublikow ana
zostaia ksi^zka K eynesa pt. Ogolna teoria zatnidnienia, procentu i pieniqdza. Pisz^c
Ogdlnq teoriq, K eynes wyznal przyjacielow i: „U w azam , ze ksi^zka na te m a t teorii
ekonom ii, k to r^ pisz^, w znacznym stopniu zrew oiucjonizuje - choc przypuszczam ,
ze nie stanie si^ to od razu, lecz w ci^gu kolejnych dziesi^ciu lat - sposob m yslenia
o problem ach gospodarczych”.
Keynes mia! racjtj. Jednym z powodow natychm iastowego sukcesu ksi^zki Keynesa
byi czas jej pubiikacji. Wielki Kryzys byi nie tylko katastrofc| gospodarczq, lecz stanowii
886 K o n tro w e rs je : te o ria i fakty Rozdziai 27. E w oiucja m a kroe ko n om ii 887

takze dow od intelektualnej porazki ekonom istow , ktorzy zajm ow ali si^ teo ri^ cyklu N a poczcjtku lat 50, X X w. wyionii sie konsensus: dokonano integracji w ielu Key-
k o n iunkturalnego - tak wowczas nazywano m akroekonom i^. N iew ielu ekonom istow nesowskich koncepcji z koncepcjam i wczesniejszych ekonom istow . K onsensus zostai
potrafii'o w spojny sposob wytiumaczyc kryzys, uw zgl^dniaj^c jeg o gl^bokosc i czas nazw any synlez^ neoklasvcznq. W arto tu zacytow ac Paula Sam ulesona, ktory w wy-
trwania. V/prow adzajac instrum enty polityki gospodarczej w ram ach polityki Nowego daniu z 1955 r. swojego podr^cznika pt. Econom ics, pierwszego w spoiczesnego pod-
Ladu rz^d R oosevelta nie kierowai siq teori^ ekonom ii, lecz instynktem . Ogolna teoria r^cznika ekonom ii, napisai:
zawieraia interpretacje wydarzen, pewn£| konstrukcj^ intelektualn^ oraz argum entacj^
przemawiajc|ca za interw encjonizm em panstwa. W o sta tn ic h la ta c h 90 p ro c e n t am ery k an sk ich ek o n o m isto w p rz e sta ia byc
Ogolna teoria kiadla nacisk na popyt efektywny, ktoiy obecnie nazywa si(j Iqcznym ,,keynesistam i” b^dz „antykeynesistam i”. E konom isci pracow aii nad syntez^
popytem . Keynes tw ierdzii, ze w krotkim okresie efektywny popyt determ in u je pro- wszystkiego, co byto cenne w starszej ekonom ii, ze w spoiczesnym i teo riam i
dukcjtj. N aw et jesli produkcja pow raca ostatecznie do swego n atu raln eg o poziom u, d eterm in acji doch o d u . W ynik ich p ra c m ozna okreslic ja k o ekonom i^ neo-
to ten proces w najlepszym razie zachodzi powoli. Jed en z najsiynniejszych cytatow kiasyczn^. Jest o n a akceptow ana w swoim ogoinym zarysie przez wszystkich
z ksi^zki K eynesa to: ,,W diugim okresie wszyscy jestesm y m artw i”. z wyj^tkiem okoio pi^ciu pro cen t skrajnie lewicowych i skrajnie prawicowych
Tworz<|c koncepcj^ popytu efektywnego, Keynes wprow adzil wiele innych koncep- ekonom istow .
cji, stanowi^cych podstaw ow e czQSci skiadowe wspoiczesnej m akroekonom ii.
Synteza neokiasyczna m iaia sie; stac dom inuj^cym pogi^dem przez kolejne 20 lat.
• Zv/i^zek konsum pcji z dochodem oraz m noznik, k to re tiumaczct, w jak i sposob Post^p byi zadziwiaj^cy i skianiai wieiu k o m entatorow do nazyw ania okresu od po-
wstrz£|sy popytow e m og^ ulec w zm ocnieniu i doprow adzic do duzych zm ian pro- cz^tku iat 40. do pocz^tku iat 70. X X w. ziotym w iekiem m akroekonom ii.
dukcji.
• P referen cja plynnosci (w taki sposob K eynes nazywai popyt n a pieniqdz), k tora
wyjasnia, w jaki sposob poiityka m o n etarn a m oze oddziaiyw ac n a stopy procen-
towe i ic|czny popyt. PostQp na wszystkich frontach
• Z naczenie oczekiw an w ksztaitow aniu konsum pcji i inwestycji oraz teza, ze zwie-
rzqce instynkty (animals spirits) (oznaczaj^ce zmiany oczekiw an) giownym czyn- Pierwszym zadaniem po pubiikacji Ogolnej teorii byla m atem atyczna form alizacja tego,
nikiem tium acz^cym zmiany popytu i produkcji. co Keynes m iai na mysli. C hoc Keynes znai dobrze m atem atyk^, unikai jej stosowania
w swojej ksi^zce. Jednym z rezultatow takiego podejscia K eynesa byiy niekoncz^ce
Ogolna teoria byla czyms wi^cej niz tylko trak tatem dia ekonom istow . W ynikaiy sitj kontrow ersje na te m a t tego, co faktycznie m iai on na mysli i czy n iektore z jego
z niej klarow ne wskazowki dotycz^ce poiityki gospodarczej, k to re dobrze odpow ia- argum entow nie zaw ieraj^ bi^dow iogicznych.
daiy czasowi publikacji: czekanie n a to, by g o spodarka podzw ign^ia si§ o wiasnych
siiach z kryzysu, byio nieodpow iedzialne. P ro b a zrow now azenia b u d zetu w samym
srodku kryzysu byia nie tyiko niem ^dra, lecz wrtjcz niebezpieczna. N iezb^dne byio Model IS-LM
w ykorzystanie aktywnej polityki fiskalnej do przyw rocenia w ysokiego z a tru d n ien ia
w gospodarce. Przedstaw iono wieie form aiizacji idei wysuni^tych przez Keynesa. Najwi^kszy wpiyw
na dyscypiin^ wywari m o d ei I S - L M , ktory zostai opracow any przez Jo h n a H icksa
i A ivina H a n se n a w latach 30. i n a pocz^tku iat 40. X X w. M odei I S - L M w swojej
pierw otnej w ersji - uj^cie przed staw io n e w tym p o d r^czn ik u w rozdziaie 5 jest do
27.2, Synteza neoklasyczna niej b ardzo zblizone - byi krytykow any za pom inisjcie w ielu sp o strzezen K eynesa:
oczekiw ania nie odgryw aly zadnej roli, nie uw zgi^dniono dostosow ania cen i piac.
M odei I S - L M stw arzai je d n a k podstaw ^, n a ktorej m ozna byio rozpoczqc budow ^
W ci£j.gu kilku iat Ogolna teoria doprow adziia do p rzeobrazenia m akroekonom ii. Nie i pod tym wzgl^dem byi bardzo udanq konstrukcj^. Z acz^to toczyc dyskusje na tem at
wszyscy dali si^ przekonac, a tyiko niew ieiu w peini zgodziio si^ z zaw artym i w niej nachyienia krzywych IS i L M , brakuj^cych w tych dwoch reiacjach zmiennych, row nan
tezam i. W i^kszosc dyskusji toczyia si^ jed n ak wokol Ogolnej teorii. odzwierciediaj^cych ceny i place, k tore naiezy dodac do m odelu itd.
 888 K o n tro w e rsje : te o ria i fakty RozdziaS 2 1 . E w oiucja makroekonomii 889

Teorie konsumpcji, inw estycji i popytu na pieniqdz B adaii w N aukach Spoiecznych, k to re bytv zaangazow ane w kon stru k cj^ m o d elu )
w latach 60. X X w. przez grupe badaczy pod kierunkiem M odiglianiego. S tru k tu ra
K eynes podkreslal znaczenie zadiow an konsurapcyjnych i inwestycyjnych oraz wyboru inodelu zostaia o p a rta na rozbudow anej w ersji m odelu IS -L M , przy uwzgltjdnieniu
rnitjdzy pienic|dzem a innynii aktywami finansowymi. Znaczny post^p dokonat si^ na m echanizm u opisanego krzyw<£ Philiipsa. K om ponenty m odeiu: konsum pcja, inwesty-
wszystkich trzech frontach, cje i popyt na. pieni^dz, uwzgl^dniaiy olbrzymi post^p teoretyczny i empiryczny, ktory
W latach 50, X X w, Franco M odigliani (pracuj^cy wowczas w C arnegie M ellon, dokonat si§ od czasow Keynesa.
a pozniej w M IT ) o raz M iiton Friedrnan (z U niversity o f C hicago) rozw in^li nie-
zaleznie od siebie teo ri^ konsum pcji, k to ra zajm ow alism y sie w rozdziale 16, Obaj
podkreslali wptyw oczekiwan na biezace decyzje konsum pcyjne.
Jam es Tobin z Yale rozwinai teorie inwestycji, opieraj^c si^ oa relacji zachodza^cej Keynesisci kontra monetarysci
mi^dzy biezaca wartoscici zyskow a inwestycjami. Jego teori^ rozwin^i i poddal testom
D ale Jo rgenson z H arvardu. Zajm owalism y sitj t£| teoriq. w rozdziaie 16. W obiiczu tak szybkiego p o st^ p u w ielu m ak roekonom istow , ktorzy uw azali sie za
Tobin rozwintji rowniez teorie popytu na pieni^dz i ogolniej teorie wyboru rniedzy keynesistow , doszio do p rzekonania, ze przysziosc rysuje sie; optym istycznie. C oraz
roznym i rodzajam i aktywow, opieraj^c si^ na koncepcjach piynnosci, stopy zw rotu iepiej rozum iano natu re w ahah gospodarczych; rozwoj m odeli pozwaiai na podejm o-
i ryzyka. W swoich pracach stworzyi podstawy do lepszego ujcjcia rynkow finansowych w anie bardziej efektywnych decvzji w zakresie polityki gospodarczej. W ydawaio si^,
w m akroekonom ii, a takze do budowy teorii finansow. ze w krotce nastanc| czasy, w ktorych gospodarke b^dzie rnozna dostrajac, a recesje
zostanq praw ie wyeiiminowane,
Tego optym izm u nie p o d ziela ia m aia, ale wpiywowa g ru p a sceptykow , ktorych
Teoria wzrostu nazwano m onetarystam i. intelektuainym przywodc£| m onetarystow byi M ilton Fried-
man. Choc Friedm an dostrzegai ogromny post^p, ktoiy sie dokonai od czasow Keyne-
Row nolegle z p racam i nad w ahaniam i gospodarczym i odnow ieniu ulegto zain tere- sa, i sam jako ojciec teorii konsum pcji wniost jed en z wazniejszych wkiadow w teoriq
sow anie zjaw iskiem w zrostu gospodarczego. W przeciw ienstw ie do stagnacji obser- m akroekonom ii, nie podzielai jed n ak ogolnego entuzjazm u.
wowanej w iatacii poprzedzajc|cych II wojntj swiatow^, wi^kszosc krajow w latach 50. Uwazai, ze ekonom isci w daiszym cicjgu w bardzo ograniczonym stopniu rozum ieja
i 60. X X w. dosw iadczaia szybkiego w zrostu gospodarczego. Pom im o wystfjpowania funkcjonow anie gospodarki. Kwestionowai motywy, ktorym i kierujcj. sie rzqdy, a row-
w ahah g o sp o d ' -ch poziom zycia szybko w zrastai. M odel w zrostu, opracow any niez to, ze posiadajci wystarczajaccj wiedze;, aby popraw ic wyniki m akroekonom iczne.
przez R o b e ’ (pracuj^cego w M IT ) w 1956 r., ktory zostai przedstaw iony D ebaty toczone mitjdzy keynesistam i a m onetarystam i zdom inowaiy w latach 60.
w rozdzi- ’owif konstrukcj^ um oziiwiaj^c^ analize d eterm in an t wzro- X X w. pierwsze strony czasopism ekonom icznych. D yskutow ano nad trzem a zagad-
stu go 'ia Solowa spow odow aia ekspiozj^ badan nad rol^, jakf| n ieniam i: 1) skutecznosciti polityki pieni^znej i fiskainej, 2) krzyw^ P hiiiipsa oraz
os" v odgrywajcj. w ksztaftow aniu w zrostu gospodarczego. 3) rolc| poiityki gospodarczej.

Polityka pieniQzna (monetarna) kontra polityka fiskalna

’gitjdniane w coraz wi^kszych m odelach Keynes podkreslai raczej znaczenie poiitykifiskalnej, a nie m onetarnej w waice z re-
m odei m akroekonom etryczny zostai cesjci i ta jego teza nie przestaw aia byc pogicjdem dominujcicym. W ieiu ekonom istow
iC f. f Pennsylvania na pocz^tku iat 50. uw azaio, ze krzywa IS je st dosc strom a: zm iany stopy p rocentow ej rnaj^ niew ieiki
"- ^ ^ych rownan. Wraz z rozwojem wptyw na popyt i produkcj^, Z atem polityka pieni^zna nie m oze dobrze dziaiac. Poli-
^ ' dostijpne byiy dane lepszej tyka fiskaina wpiywa na popyt bezposrednio i dlatego m oze oddziaiywac na produkcj^
W ciqgu kilku lat Ogdliiu '■<3 erow m odele rnakroeko- szybciej i w bardziej wiarygodny sposob.
wszyscy dali si^ przekonac, ~*ziej im ponujj|ca byia F ried m an zakw estionow ai te n w niosek. W ksiipxe z 1963 r. A M onetary History
tezam i. W i^kszosc dyskusji toczyia si^j RC, tj. nazw dwoch o fth e Uniteel States, 1867-1960. F riedm an i A n n a Schw artz dokonali szczegoiowego
uncil - Rady ds. przegic|.du dowodow dotyczcjcydi poiityki m onetarnej oraz reiacji zachodzqcej mi^dzy
 890 K o n tro w e rsje: teoria i fakty Rozdzia! 27. E w oiu cja makroekonomii 891

pienic|dzem a produkcj^ w Stanach Zjednoczonych w cic|gu jednego stuiecia. Doszli S taia sto p a w zrostu podazy pienicjdza nie b^dzie oznaczac do sk o n alej sta-
do w niosku, ze polityka m o n e tarn a byia bardzo skuteczna, a p o n a d to zm iany ilosci bilnosci, choc z ap o b ieg n ie znacznym w ah an io m , k torych w przeszio sci do-
pieni^dza tiumaczyty wi^kszosc w ahan produkcji. Przedstaw ili wyjasnienie W ielkiego swiadczalismy od czasu do czasu. Kusz^ce jest uczynienie dodatkow ego kroku
Kryzysu, zgodnie z ktorym byi on wynikiem pow aznego b l^d u w polityce pieni^znej: polegajc|cego na wykorzystaniu polityki pieni^znej do neutraiizow ania innych
w zwiazku z u p ad an iem bankow doszlo do spadku podazy pieni^dza, k to rem u Fed czynnikow, za spraw ^ ktorych dochodzi do ekspansji i recesji. [...] D ost^pne
mogf zapobiec zwi§kszajq.c b a z q monetarn£|, czego jed n a k nie zrobil. (Om awialism y dowociy em piryczne stwarzajci pow azne w ^tpiiwosci co do m ozliwosci precy-
te interpretacjtj w rozdziale 22). zyjnego w yreguiow ania poziom u aktywnosci gospodarczej za pom oc;| zm ian
W yzwanie rzucone przez F riedm ana i Schw artz w ywolalo gorc|c<| dyskusj^ i do- w polityce m o n etarn ej, przynajm niej przy obecnym stanie wiedzy. M ozliwosc
p row adziio do intensyfikacji badah nad skutkam i polityki fiskalnej i m o n etarn ej. prow adzenia dyskrecjonainej polityki m onetam ej jest zatem pow aznie ograni-
O statecznie uksztaltow ai sitj pewien konsensus. Z arow no polityka fiskalna, jak i mo- czona i wi^ze si^ z zagrozeniem , ze taka polityka m oze doprow adzic raczej do
netarna, wywierajq wyrazny wpiyw na gospodarke. Jesli politykom zalezy nie tylko na pogorszenia niz do popraw y stanu gospodarki.
poziomie, lecz takze na strukturze produkcji, najiepszym sposobem posttjpowania jest Naciski polityczne na ,,zrobienie czegos” w sytuacji albo w zgl^dnie iagod-
zazwyczaj wykorzystaeie polityki fiskalnej w pol^czeniu z politykt| monetarnci. nego w zrostu cen, aibo wzgl^dnie iagodnego spadku cen i zatrudnienia, sq. bez
w£|tpienia bardzo silne przy panuj^cym obecnie w spoieczenstwie nastawieniu.
Z dw och pop rzed n ich punktow piynie m o ral, ze ugi^cie si^ p o d takim i naci-
Krzywa Phillipsa skami m oze cz^sciej wyrzEjdzac wi^cej szkod niz pozytku'.

D rugim tem atem , w okol ktorego koncentrow aia sitj d eb a ta , byia krzywa Phillipsa. W rozdziaie 24 w yjasniono, ze d ebata na tem at roli polityki m akroekonom icznej
Poczcjtkowo krzywa Phillipsa nie byia cz^sci^. m odelu keynesow skiego. Z uwagi jed- nie zostaia rozstrzygni^ta. Z m ieniia si^ nieco n atu ra sporow, ale towarzysz^ nam one
n ak na to, ze dostarczala tak wygodnego (i na pierwszy rzut oka w iarygodnego) wy- po dzis dzieti.
jasnienia zm ian piac i cen w czasie, staia siq cz^scic£ neoklasycznej syntezy. W latach
60. X X w., opieraj^c si^ na dow odach em pirycznych, k to re byiy wowczas dost^pne,
wielu keynesistow uwazaio, ze istnieje w iarygodna w ym iennosc mi^dzy bezrobociem
a inflacjci naw et w dlugim okresie. 27.3, Krytyka o p arta na racjonalnych oczekiwaniach
M ilton Friedm an i E dm und Phelps (z C oium bia U niversity) nie zgadzali si§ z ta-
xim w nioskiem . Twierdzili, ze isteienie tego ro d zaju dlugookresow ej w ym iennosci
p ozostaje w sprzecznosci z podstawowq. te o ri^ ekonom ii. U trzym ywali, ze obserwo- M im o batalii toczonej mi^dzy keynesistam i a m onetarystam i m akroekonom ia okoio
w ana wym iennosc szybko by zanikia, gdyby politycy probow ali jq. wykorzystac, tj. gdy- 1970 r. wyglc|daia na dojrzai^ i odnosz^c^ sukcesy dyscypiin^. W ydawaio si§, ze dobrze
by p ro b o w ah osi^gn^c nizsze bezrobocie, godz^c sitj na wyzsz^. inflacj^. Studiujqc tium aczy rzeczywistosc gospodarcz^ oraz nadaje k ierunek w yborom poiityki. W i^k-
ew olucj^ krzywej Phillipsa w rozdziale 8, przekonalism y si^, ze F ried m an i P helps szosc dyskusji toczyia si^ w ob r^b ie w spoinych konstrukcji anaiitycznych. W cicjgu
mieii ostatecznie racj^. W poiowie lat 70. X X w. ekonom isci podzielaii pogi^d, ze nie kilku iat dyscypiina znaiazia si^ w kryzysie. Kryzys te n m ial dwa zrodia.
istnieje dtugookresow a wymiennosc mi^dzy inflacjc| a bezrobociem . Pierwszym byiy w ydarzenia. W poiow ie iat 70. X X w. wi^kszosc krajow borykaia
si^ ze s ta g fta c jq . To okresienie u k uto w tam tym okresie w iasnie po to, aby opisywaio
stan w spolw yst^pow ania wysokiego bezrobocia i wysokiej inflacji. M akroekonom isci
Rola polityki gospodarczej nie przewidywali w ystepow ania stagflacji. Po jej pojaw ienin si^ i po kilku latach ba-
d an wyionilo si^ p rzek onuj^ce w ytlum aczenie tego zjawiska, k to re odwolywaio si^
Trzecim tem atem debaty byia rola poiityki gospodarczej. Majc|C sceptyczne nastaw ie- do wpiyvvu negatywnych wstrz^sow podazow ych n a ceny i produkcj^. (Omawiaiismy
nie do tego, ze ekonom isci w iedz^ w ystarczajt|co duzo, aby stabilizow ac produkcj^, skutki takich w strz^sow w rozdziale 7). Bylo je d n a k za pozno, by napraw ic szkod^
a takze do tego, ze poiitycy bejdq podejm ow ac wiasciwe dziaiania i m ozna im zaufac, w w izerunku dyscypliny, k to r^ wyrz^dziia stagflacja.
F ried m an opow iadai si<j za stosow aniem prostych regui, ta k ich ja k reg u la w zrostu D ru g im zro d lem byiy idee. N a poczq.tku lat 70. X X w. niew ielka g ru p a ekono-
ilosci pienicjdza w staiym tem pie (t§ regul^ om aw iaiism y w ro zd ziale 25). O to, co m istow : R o b e rt L ucas z U n iv ersity o f C hicago, T h o m as S arg en t pracuj^cy wow-
pow iedziai w 1958 r. czas w U niversity o f M in n eso ta, a obecnie w New York U niveristy i R o b e rt B arro

1The Supply o fM o n e y and Changes in Prices and O utput, zeznanie p rz ed K ongresem , 1958 r.
 892 893
K o n tro w e rsje : teoria i fa k ty fiozdziat 27. tw o iu cja m a kroe ko rio m il

zalrudiiiony w ow czas w U n iv ersity of C hicago, a o b e c n ie w H a rv a rd U n iv ersity , p rze- ....cjonalne oczekiwania i krzywa Pliitlipsa
p ro w a d ziia silny atak na m akroekonom iq: gio w n eg o nu itu , Nle p rz e b ie ra li w stow ach.
W arty k u le z 1978 r. L u cas i S arg en t stw ierdzili: . ru g a k o n se k w e n cja z a io z e n ia , ze ludzi ce c h u j^ ra c jo n a in e o cz ek iw a n ia , b y ia nasttj-
puji|ca: okazaio sie, ze po w prow adzeniu racjonalnych oczekiwari do m odeii keynesi-
To, ze p ro g n o zy [ekonom ii keynesistowskiej] byiy k o m p le tn ie bfedne o ra z ze -rowskich wnioski p iy n ^ c e z tych m o d e li sta iy si§ bardzo niekeynesow skie. Z m o d e li
d o k try n a , n a ktorej zostaiy zbudow ane, jest ca ik o w ic ie wadiiwa, jest obecnie -.w nikafo np., ze odchylenia p ro dukcji od jej n atu rain eg o poziom u sq krotkotrw ale
kwesticj oczyw istych fak to w , a nie pew n y ch su b te ln o s c i te o re ty c z n y c h . Z ada- . iitrzyniuja sie znacznie krocej, niz twierdzili keynesisci.
nie, k to r e stoi przed wspotezesiivmi b a d a c z a m i cyklu koniunkturalnego, p o le - A rgum entacja ta opierafa sie na ponow nym zbadaniu relacji opisanej lq.czna po-
ga na przejrzeniu gruzow i ustaleniu, ktore elem enty niezwykfego w ydarzenia daza. W m o d e la c h k ey n esisto w sk ich pow olny p o w ro t produkcji do poziom u n a tu ra i-
in te le k tu a ln e g o , nazywanego rew o lu cj^ keynesistow ska, m o g ^ zo s ta c ocaione nego wynikaf z pow olnych dostosow ari cenow ych i placow ych, ktorych m echanizm
i w ykorzystane w dobryni celu, a k to r e m usza z o s ta c o d rz u c o n e . ■.v/jasniafa krzywa Phillipsa. N a przy'kiad wzrost podazy pieniadza prow adzii najpierw
> w zrostu produkcji i redukcji bezrobocia. Nizsze bezrobocie prow adziio nast^pnie
do wyzszych piac nom inalnych i wyzszych cen. Proces dostosowari trw ai az do chwili,
k to rej p ia c e i ceny wzrosiy w tym samym stosunku co n o m in a ln y z a so b p ie n i^ d za ,
Trzy konsekwencje racjonalnych oczekiwan i, bezrobocie i produkcja powrociiy do swoich naturalnych poziomow.
D ostosow anie to, jak wykazai Lucas, w duzym stopniu zalezaio od zaiozenia, ze
Gfowny zarzu t L u c a sa i S a rg e n ta p o le g a i na tym, z e ek o n o m ia keynesistow ska zi- nodmioty ustalaj^ce place budujq. swoje oczekiwania inflacyjne, kierujac sie przeszio-
g n o ro w a ia wszystkie k o n se k w e n cje wpfywu o cz ek iw a n n a zachow ania. Ich zdaniem icj (backw ard-looking expectations). N a przykiad w m odeiu M PS piace reagow afy
wiasciwym ujeciem byfo zafozenie, ze iudzie form uiuji| swoje oczekiw ania w sposob jedynie na biezcjca i minionc| inffacje oraz na biezcj.ee bezrobocie. Kiedy wprowadzono
n a tyle racjonalny, na ile potrafici, opierajac sitj na posiadanych inform acjach. Przyjsj- iozenie o tym, ze podm ioty ustalaj^ce ptace b u d u j^ swoje oczekiw ania w sposob
cie, ze ludzi cechuj\m c jo n a ln e oczekdwania, m a trzy w az n e konsekw encje, w szystkie racjonalny, staio sisj p raw d o p o d o b n e, ze dostosow anie b^dzie przebiegac znacznie
zdecydow anie sprzeczne z m akroekonom ia keynesistowskcj. ■'Zybciej. Ta czesc zm iany ilosci pienicjdza, k tora zostala przew idziana, m ogla nie miec
zadnego wpfywu na produkcje: oczekujac np. w zrostu ilosci pieniijdza o 5% w ci£|gu
nadchodzcjcego roku, podm ioty ustalaj 3.ce piace zwi^kszyiyby piace nom inaine zapisa-
Krytyka Lucasa ne w kontraktach na nastQpny rok o 5% . Przedsi^biorstw a zwi^kszylyby z kolei swoje
ceny o 5% . W rezultacie nie doszioby do zadnych zm ian realnego zasobu pieni^dza,
Pierwszcj konsekv/encjcj byfo to, ze istniejjjce m odeie m ak ro ek o n o m iczn e nie m o- popytu czy produkcji.
giy byc p o m o cn e przy p ro jektow aniu polityki g ospodarczej. M irno ze w m o d elach Lucas twierdzil, ze wew n^trzna logika m odeli keynesistowskich prow adzi do wnio-
uw zgledniano wpiyw oczekiwari na zachow ania, to nie wicjczano do nich oczekiwari sku, iz jedynie nieoczekiwane zm iany ilosci pieniqdza powinny wpiywac na produkcj^.
w sposob wyrazny. Z akfadano, ze wszystkie zm ienne zalezc| od terazniejszych i prze- D aj^ce sie przew idziec zmiany podazy pieni^dza nie pow inny wywierac zadnego wpiy-
szfycii wartosci innych zmiennych, w tyrn od zmiennych dotyczc|cych polityki gospodar- wu na aktyw nosc gospodarczcj. Ujmujcjc rzecz ogoiniej, jezeii podm ioty ustalajqce
czej. Tym samym m odele stanowiiy zestaw relacji mi^dzy zm iennym i ekonomicznymi, piace cechujcj si§ racjonalnym i oczekiwaniami, to zmiany popytu bqdq przypuszczalnie
k tore zachodzify w przesziosci i przy takiej poiityce, jak a byfa prow adzona w p rzeszio - wpiywac na produkcj^ jedynie przez taki czas, n a jaki ustalono piace, tj. przez okofo
sci. Gdyby polityka sie zmienila - argumentowaf Lucas - sposob form ufow ania oczeki- roku. N aw et gdy przyjm ie sie zasady, na ktorych op iera siq m ode! keynesistowski, to
wari przez ludzi takze ulegiby zmianie, czyni^c z oszaco w an y ch zaieznosci - a zarazem i tak nie dostarcza on przekonujfjcej teorii diugotrw alego oddzialyw ania popytu na.
z symuiacji przeprow adzanych przy w ykorzystaniu m odeli m akroekonom etrycznych produkcj^.
m odeli - kiepskie narz^dzie oceny tego, co wydarzyioby si^ po w prow adzeniu nowej
polityki. Ta krytyka m akroekonom etrycznych staia sitj zn a n a ja k o k ry ty k a L u c a s a .
Wezmy p od uwag^ na przyklad raz jeszcze histori^ krzywej Phiilipsa. D an e zgrom a- Sterowanie optymalne kontra teoria gier
dzone do p o c z ^ tk u iat 70. X X w. zdaw aiy sie: s u g e ro w a c , ze m iqdzy bezro b o ciem
a inffacjn zachodzi wymiennosc. Kiedy politycy probow ali j^ wykorzystac, wymiennosc Trzecia konsekw encja racjonainych oczekiwari byla nastgaujjjca: gdyby iudzie i przed-
znikia. sie:biorstwa form uiow ali oczekiwania w sposob racjonainy, to bl^dem byfoby opisywa-
nie polityki gospodarczej w kategoriach sterow ania skomplikowanym, choc pasywnym
894 K o n tro w e rs je : teoria i fakty Rozdzia! 27, Ewolucja oiakroekonornii
895

system em . W lasciwym sposobem byfo przedstaw ienie polityki gospodarczej za po- w ro zd z iale 16), to zm iany k o n su m p c ji powinny byc n iep rzew id y w aln e: n ajlep sz^
m oea gry rozg ry w an ej mifjdzy politykam i a gospodarka. O dpow iednim narzedziem prognoza przyszforocznej konsum pcji byfby poziom konsum pcji w tym roku! Uj-
analitycznym nie byfa teoria sterowania optymalnego, lecz teoria gier, Teoria gier d o p ro - m ujac to inaczej, zmiany k o n su m p c ji powinny byc bardzo trudne do p rzew id zen ia.
wadziia do wyksztafcenia si^ innej wizji polityki gospodarczej. U derzaj^cym przykia- Ten w ynik byf zaskakuj^cy dla w i^kszosci m a k ro e k o n o m isto w w tam tym czasie, ale
dein byi problem niespojnosci w czasie, omowiony przez F in n a Kydlanda (pracujqcego w gruncie rzeczy byf zgodny z infuicja: jezeli gospodarstw a dom ow e sa bardzo da-
wowczas w C arnegie M ellon, a obecnie w U C S anta B a rb ara) i E d w ard a P resco tta lekowzroczne, b ed ^ zm ieniac swoj£| konsum pcj^ tvlko wowczas, gdy dowiedz£| sie
(pracuj^cego wowczas w Carnegie Mellon, a obecnie w A rizona State University). Ten czegos nowego n a tem at przyszfosci. Takie wiadom osci z definicji nie daj£| sie prze-
problem zostai przedstawiony w rozdziale 24. O kazato sie, ze dobre intencje politykow widziec. Zachow anie konsum pcji, znane pod nazw£| bl£|dzenia losowego k o n su m p -
mogc} miec w rzeczywistosci katastrofaine skutki. cji, stafo siq od tam tego czasu punktem wyjscia w badaniach nad konsum pcj^.
Podsum ujm y: kiedy w prow adzono rac jo n aln e oczekiw ania, okazato si^, ze nie • R udiger D orn b u sch z M IT wykazaf, ze duze w ah an ia kursow w aiutow ych w ra-
m ozna wj'korzystywac m odeli keynesistow skich do b a d a n ia n astepstw polityki go- m ach system u kursow pfynnych, k to re wczesniej uw azano za przejaw spekulacji
spodarczej; m odele keynesistowskie nie mogfy wytfumaczyc dfugotrwafych odchylen podejm ow anej przez irracjonafnych inw estorow , byfy cafkowicie zgodne z racjo-
produkcji od jej poziom.it naturalnego; teoria polityki gospodarczej m usiafa byc prze- nafnym post^pow aniem . Z godnie z jego wyjasnieniem, ktore przecistawiono w roz-
projektow ana za p o m o c ^ narzedzi o p rac o w a n y ch w ram ach teorii g ier. dziafe 2 1 , zmiany w polityce pieni^znej m og^ doprowadzic do dfugotrwafych zmian
nom inalnych stop procentow ych; zmiany biez^cych i oczekiwanych nom inafnych
stop procentow ych prowadz£| z kolei do duzych zm ian kursu w aiutow ego. M odel
D ornbuscha, znany jako m odel przestrzelenia kursu w alutow ego, staf sicj punktem
Integracja racjonalnych oczekiwan odniesienia w dyskusjach nad fluktuacjam i kursow walutowych.

M ozecie sitg domyslic po tonie, ktorego uzyli Lucas i Sargent w powyzej zacytowanym
fragm encie, ze atrnosfera intefektuafna w m akroekonom ii na pocz£|tku lat 70. XX w. Ustalanie pfac i cen
byla napi^ta. W ci^gu kilku lat jednak proces integracji (idei, nie ludzi, poniew az at-
m osfera byfa ci^gle napi^ta) rozpocz^f si^ i zdom inow af iata 70. i 80. X X w. Podjeto system owe b ad a n ia nad ustalaniem pfac i cen, znacznie w ykraczaj^ce poza
Teza, ze racjonalne oczekiwania S£| prawidfowym zafozeniem roboczym, dosc szyb- zwi£|zek iiustrow any przez krzyw^ Phillipsa. Wazny wkfad w te badania wniesli Stan-
ko zyskafa pow szechn^ akceptacj^. N ie stafo sitg tak cflatego, ze m akroekonom isci ley Fischer, pracuj^cy wowczas w MIT, a obecnie prezes B anku C entralnego Izraela,
wierzyli, iz ludzie, przedsi^biorstw a oraz uczestnicy rynkow finansowych zawsze for- oraz John Taylor, wowczas zatrudniony w Cofum bia University, a obecnie w Stanford.
mufujq. swoje oczekiw ania w sposob racjonalny. Stafo sitj tak dlatego, ze racjonaine Obaj wykazali, ze dostosow anie cen i pfac w reakcji na zm iany bezrobocia m oze byc
oczekiw ania wydawaiy sitj naturalnym punktem odniesienia, przynajm niej do czasu, pow oine naw et wtedy, kiedy oczekiw ania S£| racjonafne.
kiedy ekonom istom udafo sisj dokonac dalszego postcjpu w kwestii wyjasnienia tego, Fischer i Tayior zwrocili uwagtj na wazn£| cechtj charakterystyczn£| procesu usta-
czy, kiedy i ja k rzeczywiste oczekiwania roznic}. si^ w sposob systematyczny od racjo- lania pfac i cen, a m ianow icie na n ie je d n o c z e s n o s c decyzji p la co w y ch i cenow ych.
nafnych oczekiwan. W p rzeciw iehstw ie do p ro ste g o , p rz ed staw io n e g o pow yzej w yjasnienia, zgodnie
Zacz(jto wowczas pracow ac nad wyzwaniami rzuconym i przez Lucasa i Sargenta. z ktorym wszystlde pface i ceny wzrastaj£| jednoczesnie w zwiazku ze spodziewanym
w zrostem ilosci pieni^dza, rzeczywiste decyzje pfacowe i cenow e nie s£| podejm ow a-
ne jednoczesnie. N ie w yst^puje zatem jedno, nagfe, zsynchronizow ane dostosow anie
Konsekwencje racjonalnych oczekiwan wszystkich pfac i cen do zw i^kszonej ilosci pieni£|dza. D o stosow anie do k o n u je si^
raczej powoli: pface i ceny dopasow uj^ si^ do nowej ilosci pieni^dza w drodze wzajem-
N a rynkach dobr, rynkach finansowych i rynkach pracy prow adzone byfy systemowe nego przeskakiwania si^ w miarqi upfywu czasu. Fischer i Taylor wykazali w ten sposob,
badania n ad rolcj i konsekw encjam i racjonalnych oczekiw an. W iekszosc tego, co od- ze druga z kwestii poruszonvch przez krytyk^ opart£| n a racjonafnych oczekiwaniach
kryto, zostaia przedstaw iona w tym podr^czniku. moze byc rozwi£|zana: powolny pow rot produkcji do poziom u naturalnego m oze byc
spojny z wysttjpowaniem racjonalnych oczekiwan na rynku pracy.
• R o b ert H ali, zatrudniony wowczas w MIT, a obecnie w Stanford, wykazal, ze je-
zeii gosp o d arstw a dom ow e S£j b ardzo dalekow zroczne (w znaczeniu przyjejtym
 896 897
K o n tro w e rsje : te o ria i fakty Bozdziai 27. E w o iu cja m a kroe ko n om ii

Teoria polityki gospodarczej znane jak o m o d eie re a in e g o cy k lu k o n iu n k tu ra in e g o (real bminess cycle - R B C ). Tb

podejscie opiera si^ na dwoch zalozeniach.
Ujsjcie polityki gospodarczej w kategoriach teorii gier w praw iio w ruch lawine badan Pierwsze nra ch arakter m etodologiczny. Lucas twierdzii, ze w ceiu om ini^cia puia-
nad n atu rij gier rozgryw anych nie tylko mitjdzv poiitykam i a go sp o d ark ^, ale row- pek, w k tore wpadiy wczesniejsze m odele, now e m odele m akroekonom iczne powinny
niez mi^dzy samymi politykami, tj. rni^dzy partiam i politycznym i iub mi^dzy bankiem byc o p aite w sposob wyrazny n a m ikropodstaw ach, tj. na m aksymalizacji uzytecznosci
cen traln y m a rz^d em iub mi^dzy rzqdam i roznych panstw . Jednym z w azniejszych przez pracownikow, na maksymaSizacji zysku przez przedsi^biorstw a oraz n a racjonal-
osiagni^c tego n u rtu badaw czego byio opracow anie rygorystycznego ujecia tak nie- nych oczekiwaniach. W okresie poprzedzajacym rozwoj kom puterow takie podejscie
jednoznacznych poj^c, jak „wiarygodnosc”, „rep u tacja” czy „zobow iazanie”. Jedno- byio trudne, o iie w ogoie moziiwe do zastosowania: konstruow ane w ten sposob mo-
czesnie doszio do waznej zmiany zainteresow an: zacz^to mniej zajm owac si§ tym, „co dele byiyby zbyt skom plikow ane, aby je rozwiazac analitycznie. Sztuk^ w m akroeko-
rzady pow inny robic”, a wi^cej tym, „co rzady faktycznie ro b i^”, dzi^ki czem u zwiek- nomii byio znaiezienie takich uproszczen, ktore pozwalaiaby uchwycic istot^ m odelu,
szyia sie znajom osc politycznych ograniczen, ktore ekonom isci pow inni uwzgi^dniac a jednoczesnie spraw iaiy, ze m odei jest w ystarczaj^co prosty, aby go rozwi^zac. (Ta
udzielajcic rad poiitykom. urniejfjtnosc w dalszym ci^gu je st najw azniejsza przy pisaniu dobrego podr^cznika).
Ujmujc|c rzecz krotko: wyzwania sform uiow ane n a podstaw ie krytyki opartej na W zrost mocy obiiczeniowych kom puterow uniozliwii rozwi^zywanie m odeii m etodam i
racjonalnych oczekiwaniach doprowadziiy przed kohcem la t 80. X X w. do caiosciowej numerycznymi. Wazny w kiad teorii reainego cykiu koniunkturalnego polegai n a opra-
przebudowy m akroekonom ii. Jej podstawowa struktura zostaia rozbudow ana tak, aby cowywaniu coraz lepszych m etod numerycznych, siuzacych znajdow aniu rozwi^zania,
uwzgi^dnic konsekw encje racjonalnych oczekiv/ah iub tez, uogoiniaj^c, konsekwencje dzi^ki czem u mozliwe byfo konstruow anie coraz bogatszych m odeii.
u k ieru n k o w an ia n a przysziosc zachow afi iudzi i przedsi^biorstw . Ja k m ogliscie siq D rugie zaio zen ie iniaio c h a ra k te r koncepcyjny. D o lat 70. X X w. uw azano, ze
przekonac, tem aty te wysunieto w tej ksi^zce n a pierwszy pian. wi^kszosc w ahan gospodarczych byia efektem niedoskonaiosci panujstcydi w gospo-
darce i odzw ierciediaia odchylenia produkcji rzeczywistej od pow oii zm ieniajqcej sie
produkcji n aturalnej. Prescott, rozwijaj^c sugesti? L ucasa, dow odzil w serii opraco-
wah, ktore wywariy istotny wpiyw na ekonom i^, ze fluktuacje gospodarcze mogc| byc
27,4, Rozwdj badan w ostatnioh latach w rzeczywistosci interpretow ane jak o wynik wstrzcjsow technoiogicznych, ktore zacho-
dz:| na konkurencyjnych rynkach w w arunkach peinej eiastycznosci cen i piac. Innym i
siowy, Prescott twierdzil, ze zm iany produkcji rzeczywistej m og^byc postrzegane jako
O d k o n ca lat 80. X X w. dom inow aty w b ad a n ia ch trzy grupy ekonom istow : now i zmiany, a nie odchylenia od n aturainego poziom u produkcji. W m iar^ dokonyw ania
klasycy, nowi keynesisci i badacze nowej teo rii w zrostu. (W arto zw rocic uwag^ na odkryc - twierdzii - rosnie wydajnosc, a to prow adzi do w zrostu produkcji. E fektem
pow szechne wykorzystanie siowa „nowy”. W przeciw ienstw ie do producentow prosz- zw i^kszenia si§ w ydajnosci je s t w zrost plac, dzieki. czem u p rac a staje sicj atrakcyj-
kow do p ran ia, ekonom isci pow strzym ali sicj p rz ed stosow aniem w yrazenia „nowy niejsza i pracow nicy pracujc| wi^cej. W zrost wydajnosci prow adzi zatem do wzrostu
i ulepszonv". Podprogow y przekaz jest jed n ak te n sam). zarow no produkcji, ja k i zatrudnienia, tak jak to si^ obserw uje w rzeczywistosci.
Jak m ozna si^ byto spodziew ac, te n radykalny pogl^d n a w ah an ia gospodarcze
sp o tk a l si§ z krytykcj n a w ielu fro n ta c h . W ro zd ziale 12 w yjasnialism y, ze p o st^ p
lechniczny je st efek tem w ielu innow acji, ktorych upow szechnienie si§ w gospodarce
Nowa klasyczna ekonomia i teoria realnego cyklu koniunkturalnego trw a diugo. T rudno wyjasnic, w jaki sposob ten proces m ogiby wywoiac cos n a wzor
znacznych krotkookresow ych fluktuacji produkcji, k to re obserw uje si^ w rzeczywi-
Krytyka o p a rta n a racjonalnych oczekiw aniach byia czyms wi^cej niz krytyk^ ekono- stosci. Problem atyczne jest row niez traktow anie recesji jak o okresow technicznego
mii keynesistowskiej. Jej przedstaw iciele zaproponow ali w iasnq interpretacj^ w ahah regresu, czyli okresow spadku zarow no wydajnosci, jak i produkcji. W reszcie, istniej^
koniunkturalnych. Z dan iem L ucasa zam iast odwoiywac si§ do niedoskonaiosci ryn- - byia o tym m ow a wyzej - m ocne dowody n a to , ze zm iany podazy pieni^dza majc|
kow pracy, powolnych dostosow an piac i cen itd., k to re miaiyby wyjasnic w ahania go- w rzeczyw istosci silny wpiyw na produkcj^, n a to m ia st w m o d eiach rea in eg o cyklu
spodarcze, m akroekonom isci pow inni sisj przekonac, czy mozliwe je st w ytium aczenie koniunkturainego nie wywierajt| zadnego wplywu n a gospodark^. Trzeba przyznac, ze
fluktuacji gospodarczych jako skutkow wstrzqsow zachodzqcych na konkurencyjnych koncepcyjne podejscie teoretykow realnego cykiu koniunkturalnego okazaio si^ pozy-
rynkach przy pelnej eiastycznosci cen i plac. teczne i wywario silny wplyw na ekonomiQ. Podkresione zostaio wazne spostrzezenie,
Taki program badawczy zostai podjety przez nowych klasykow. lch intelektualnym ze nie wszystkie fluktuacje produkcji st%jej odchyleniam i o d poziom u naturalnego.
przywodcat je st E dw ard Prescott. M odele, k to re opracow ali on i jego zwolennicy, st\
 898 893
K o n tro w e rsje: teoria i fakty Bozdziaf 27. E w o lu cja m a kroe ko n om ii

Nowa ekonomia keynsistowska K azdem u podm iotow i ustaiajijcem u piae^ lub cen<j jest w zasadzie oboj^tne, kie-
dv i z ja k ‘4 czq:stotliwosciEj z m ie n ia siq jego piaca lub cen a (to, czy d etalista z m ie n ia
G kreslenie now i k ey n e sisc i o d n o si si^ do g ru p y luzno ze so b ^ zw i^ zan y ch badaczy, ceny n a p o tk a c h sk lep o w y ch codziennie, czy co ty d zien , nie ina w i^k szeg o w plyw u na
ktorzy podzielajcj p rzekonanie, ze synteza, k to ra w yioniia sie w reakcji na krytyke l^ c z n e zyski g enerow ane przez sklep). Z a te m naw et niew ielkie koszty z m ia n y cen,
opartij na racjonalnych oczekiwaniach, byia zasadniczo popraw na. Lq.czy ich rowniez tak ie jat: koszty zwiazane n p. z w y d ru k o w a n iem now ych k art dan, m o g ^ p ro w a d zic do
przekonanie, ze do ustalenia pozostaje jeszcze w ieie sp ra w d o ty cz^cy ch natury nie- rzad k ich i n iejed n o c ze sn y ch d o sto so w a h cenow ych. Ta n ie jed n o c ze sn o sc prow adzi do
doskonaiosci wyst^pujijcych na roznych rj'nkach oraz roli, ktotcj owe niedoskonaiosci pow olnych dostosow an poziom u cen i duzych w ahah iacznej produkcji w reakcji na
odgrywajij w ksztaitow aniu waliah rnakroekonom icznych, zmiany i^cznego popytu. 'Ujmujqc rzecz krotko, decyzje, k to re nie majcj zbyt wielkiego
Je d n a z linii badaw czych k o n centrow afa sie na u staian iu p iac na rynku pracy. zn aczen ia na poziom ie jednostek (kwestia, jak cz^sto zm ieniac ceny lub piace), na po-
W rozdziale 6 przedstaw iona zostaia k o n c e p c ja p la c m otyw ujqcych. Z godnie z nijj, ziomie zagregow anym stajjj si^ istotne (pow olne dostosow ania poziom u cen i zmiany
piace, ktore sq postrzegane przez pracownikow jako zbyt niskie, mogcj prow adzic do: lacznego popytu wywieraj^ siiny wpiyw na produkcj^).
obijania sie pracownikow w pracy, problem ow z m orale ludzi zatrudnionych w przed-
siebiorstw ie, tru d n o sci z rekrutacjtj lub utrzym aniem w przedsiebiorstw ie dobrych
pracow nikow itd. Jed n y m z badaczy, kto ry w yw arl silny wplyw na ten obszar badawczv,
byi G eorge A kerlof z Berkeley. B adal on rol^ „n o rm ”, regui, k to re wyksztaicaj^. siq Nowa teoria wzrostu
w kazdej organizacji, w tym przypadku przedsiebiorstw ie, i siuza do oceny, czy cos
jest sprawiedliwe, czy tez nie. Ta linia badaw cza skioniia A kerlofa i innych do zaj^cia Po okresie ozyw ionego zain tereso w an ia badaw czego w la tac h 60. X X w. tem atyka
si^ kwestiami, kto re wczesniej pozostaw ione byiy socjologom i psychoiogom , oraz do wzrostu gospodarczego weszia w faze intelektualnego zastoju. W kohcu lat 80. X X w.
analizy ich konsekwencji m akroekonom icznych. teo ria w zrostu „w ro ciia do g ry ” . ie j rozwini^cia nazyw a siq aowq te o ri^ wzmstm.
In n a iinia bad ah w ram ach nowego keynesizm u koncentrow aia si§ na roli niedo- Dwaj ekonom isci, R o b e rt Lucas (te n sam Lucas, ktory sform uiow ai krytyk^ od-
skonaiosci rynkow kredytowych. Wyjcjwszy om owienie roli bankow w czasie W ielkiego woiujcjCcj si^ do racjonainych oczekiw ah) oraz Paul R om er, pracujcjcy wowczas w Ber-
Kryzysu oraz zastoju gospodarczego w Japonii, zak iad aiem n a ogoi w tym podr^cz- keiey, obecn ie w S ta n fo rd , o d egraii wazncj ro l^ w zdefiniow aniu giow nych kwestii.
niku, ze polityka m o n etarn a wpiywa na gospodarke za pom ocfj stop procentow ych, K iedy b a d an ia n ad te o rii| w zrostu zam ieraiy p o d ko n iec lat 60. X X w., dwie w azne
a p rzedsiebiorstw a mogtj pozyczac tyie srodkow przy rynkowej stopie procentow ej, kw estie nie doczekaiy si§ zasadniczo rozw i^zania. Je d n ^ z nich byia ro la rosntjcych
ile jest im potrzebne, W rzeczywistosci wiele przedsicjbiorstw moze sitj zadiuzac tylko przychodow skali, a witje czy np. podw ojenie nakladow kapitalu i pracy rzeczywiscie
w bankach. Banki czesto odm awiajj| udzielania pozyczek potencjalnym pozyczkobior- m oze prow adzie do w i^cej niz dw ukrotnego przyrostu produkcji. D ru g a dotyczyia
com, mimo ze s£j oni skionni piacic odsetki wediug stosow anej stopy procentow ej Po- czynnikow determ inujqcych p o st^ p techniczny. to dw a glow ne zag adnienia, na
wody tego stanu rzeczy oraz znaczenie takich zachow an w wyjasnieniu oddziaiywania ktorych skoncentrow aia sie now a teo ria wzrostu.
polityki pieni^znej na gospodark^ bviy tem atem wielu opracow ah, zwlaszcza b ad a n Omawiajcjc wpiy'w sfery B + R na postcjp techniczny w rozdziale 12 oraz interakcje
prow adzonych przez B ena B ernanke (wowczas pracujacego w P rinceton, a obecnie zachodz£j.ce mi^dzy post^pem technicznym a bezrobociem w rozdziaie 13, uwzgltjd-
prezesa Fed). niono n ie k to re ow oce po st^ p u , ktory d o k o n ai si^ za spraw ^ nowej te o rii w zrostu.
Jeszcze inny k ieru n ek badah koncentrow ai sie na n o m in a ln y c h sz ty w n o sc la c h . Wazny w kiad w w yjasnienie tych kw estii w niesli P h iiip p e A g h io n (z H a rv a rd U ni-
W tym rozdziaie byia mowa o tezie Fischera i Taylora: gdy decyzje placow e iub ceno- versity) i P ete r H ow itt (z Brow n U niversity), rozwijajcjc te m a t sform uiow any po raz
we nie s^ p o d e jm o w a n e je d n o c z e sn ie , produkcja m oze przez dtugi czas o d ch y lac si^ pierwszy przez Jo sepha Schum petera w latach 30. X X w. Chodzi o koncepcje wzrostu
od poziom u naturalnego. Ten wniosek prow adzi do wielu pytah. Skoro niejednocze- gospodarczego jak o procesu opartego na tworczej destrukcji, k to ra polega n a tym, ze
sne decyzje Scj, przynajm niej w cz^sci, pow odem w ah ah gospodarczyeh, to dlaczego na rynek sq. cii|gie w prow adzane now e produkty, co spraw ia, ze stare produkty staj^
podm ioty ustalajace pia.ce (podm ioty ustaiajijce ceny) nie zsynchronizujc| swoieh de- si^ przestarzaie. Instytucje, k to re spow alniaj^ te n proces realokacji - utrudniajqc np.
cyzji? D laczego ceny i ptace nie stj dostosowywane czqseiej? D laczego wszystkie ceny zakiadanie nowych przedsi^biorstw iub podnoszqc koszty zw ainiania pracow nikow
i piace nie s^ z m ie n ia n e , powiedzmy, pierw szego d n ia k a z d e g o tygodnia? A n alizu j^ c przez przedsi^biorstw a - mogcj zmniejszyc tem po post^pu technicznego i w ten sposob
te kwestie A k erio f i N. G regory Mankiw (z H arvard U niversity) doszli do zaskakuj%- osiabic w zrost gospodarczy.
cego i waznego wniosku, ktory czesto nazywany jest w yjasnieniem fluktuacji produkcji Podj^to takze bad an ia ukierunkow ane n a ustaienie, jakjj dokiadnie roi§ odgrywa-
opartym na koszcie w ym ianv k a rt d a n (m enu cost). ji| k o n k re tn e rozw i^zania instytucjonaine w ksztaitow aniu w zrostu gospodarczego.
 900 901
K o n tro w e rs je : te o ria i fa k ty Rozdziaf 27. Ewoiucja m a kroe ko n om ii

A ndrei S h leife r (z H arvard U n iv ersity ) badaf role, ja k ^ odgryw aj^, w o rg a n iz a c ji go- polityki m onetarnej - k o n c e n tra c ja n a ce lu infiacyjnym, poleganie na r e g u ta c h stopy
spodarki rozne system y praw ne, od rynkow finansowych po rynki pracy, oraz wplyw p ro c e n to w e j - k tore opisatera w ro z d z ia le 25. D zicki nieinu i je g o p ro ste j strukturze
svstemow p raw n y ch tym i kanalam i n a wzrost gospodarczy, D a ro n Acernoglu (z M IT ) pow stala kiasa w iekszych m o deli, k to r e uw zgledniaj^ dluzszq Hste n ie d o s k o n a lo -
an a liz o w ai, jak p rz e jsc od k o re la c ji m iedzy in sty tu c ja m i a w zrostem gospodarczym sci I dlatego m u sz ^ byc ro zw i^ zy w an e num erycznie. M o d e le te , stosow ane obecnie
- okazuje sip, ze dem okratyczne kraje s^ o g o ln ie b io r^ c b o g a tsz e - d o zw i^zku przy- p rz e z wiekszosc b a n k o w centralnych, s^ z n a n e ja k o dyaam iczne slochastyczne nio-
czynowego m i^ d zy instytucjam i a w zrostem : czy k o r e la c ja oznacza, ze d e m o k ra c ja d ele rownowagi o g o in ej (dynam ic stochastic general equilibrium - D S G E ). Problem y
prowadzi do wyzszej produkcji na osobe, czy tez w yzsza produkcja n a o so b ^ prowadzi zw iazane ze specyfikacjcj. tych m odeli, ic h o s z a c o w a n ie m I p r z e p ro w a d z a n ie m na
do dem o k racji, a m o z e jakis trzeci czynnik prowadzi do d em o k ra cji i wyzszej produkcji ich podstaw ie sym ulacji to je d e n z w azn iejszy ch tem atow' badawczych wspolczesnej
na osobtj? B adajac historie dawnych k o lo n ii, A cem ogiu d o s z e d l do w n io sk u , ze ich m a k ro e k o n o m ii.
wyniki w zakresie wzrostu gospodarczego byiy w duzym stopniu uzaleznione od rodza-
ju instytucji w prow adzo n y ch przez k o lo n izato ro w . W ynika st^ d , z e instytucje wywariy
silny wptyw na wyniki gospodarcze.
27.5. Powszechnie podzielane przekonania

W stroriQ integracji Z b lizam y si^ do konca tej o p o w iesci, a z a ra z e m do koiica podrecznika, dlatego w ar-
to przypom niec podstaw ow e tezy, co do ktorych wiekszosc m akroekonom istow jest
W iatach 80, i 90. X X w, debaty rniedzy ekonom istam i nalez£|cymi do tvch trzech grup, zgodna. ■
a zw laszcza m i^ d zy nowymi k la sy k am i a nowymi k e y n e s is ta m i, byly c z ^ sto bard zo
go r^ce. N ow i keynesisci o sk a rz ali nowych klasykow o to, ze u ciek a j^ sitj do niew iary- • W 'tzw. k ro tk im o k re s ie z m ia n y tijczn eg o popytu p ro w a d z ^ do zm ian p ro d u k c ji.
godnych wyjasnien w ahah gospodarczych i ignoruj^ oczywiste niedoskonalosci; nowi W zrost zaufania konsum entow , wdekszy deficyt budzetowy, szybszy przyrost ilosci
klasycy wskazywali z koiei na dorazny charak ter niektoiych m odeli nowych keynesi- pieniadza d o p ro w a d z ^ p rzypuszczalnie do w zrostu p ro d u k cji i redukcji bezrobocia.
stow. Z zew ni|trz, a czasem i od srodka, m akroekonom ia wyglcjdala bardziej jak pole • W srednim okresie produkcja powroci do poziom u naturalnego. N aturalny poziom
bitwy niz pole badan. produkcji zalezy od naturalnej stopy bezrobocia (ktora w raz z wielkoscic| sily robo-
Sytuacja bardzo si^ zm ienila i wylania si^ synteza. M etodologicznie opiera si^ ona czej okresla poziom zatrudnienia), zasobu kapitalu i technologii.
na podejsciu zaproponow anym przez teoretykow realn eg o cykln koniunkturalnego, • W dlugim okresie ew olucjti produkcji rziidza dwa gtow ne czynniki: akum ulacja
w ram ach ktoreg o staran n ie opisuje si^ zag ad n ien ia optym alizacyjne stoj^ce p rz ed kapitalu oraz p ost^p techniczny.
ludzmi i przedsiijbiorstwami. O d strony koncepcyjnej synteza uwzglednia potencjalne • Polityka pieniezna wplywa na produkcj^ w krotkim okresie, ale nie wywiera wply-
znaczenie, pod k reslan e w podejsciu zw olennikow realn eg o cyklu koniunkturalnego wu w sredniin lub dlugim okresie. Wyzsza stopa wzrostu ilosci pienic|dza przektada
oraz w nowej teorii w zrostu, zm ian tem pa post^pu technicznego. Synteza uwzgl^dnia sie ostatecznie w stosunku jeden do jednego na wyzsz^ stope inflacji.
takze w iele n iedoskonalosci, na ktore nacisk kladli nowi keynesisci: od zn aczenia • Poiityka fiskalna wywiera wplyw na produkcj^ w krotkim , srednim i dtugim okre-
negocjacji przy u stalaniu plac, przez znaczenie niedoskonalej inform acji n a rynkach sie. Wyzszy deficyt budzetow y doprow adzi praw dopodobnie do w zrostu produkcji
kredytow ych i finansowych, po rolq nom inalnych sztyw nosci w w yjasnianiu wpiywu w krotkim okresie. N ie wplynie na produkcjtj w okresie srednim . N atom iast w dtu-
liicznego popytu na produkcj^. Nie obserwuje si§ konwergencji, ktorej wynikiem miaf- gim okresie obnizy akum ulacje kapitaiu i produkcje.
by byc je d e n m o d el lub je d n a lista w aznych nied o sk o n ato sci, a'ie p a n u je zgodnosc
pogl^dow w kwestii ram analitycznych i sposobu post^pow ania badaw czego. Powyzsze tezy stw arzaja pole do wysttjpowania roznicy zdan w kilku kwestiach.
B ardzo dobrym przykladem ilustruj^cym proces konw ergencji je st p raca M icha-
eia W oodforda (z C olum bia) oraz Jodriego G aliego (z P om peu F ab ra w K atalonii). • Jed n a z nich dotyczy dlugosci ,,kr 6 tkiego okresu ”, czyli czasu, przez ktory ii|czny
W oodford, G ali I w ielu innych w spolautorow o p raco w alo m odel, k to ry znany jest popyt oddzialuje n a produkcjep Jed en z k ran c o w y c h pogkjdow w tej kw estii pre-
jako m o d el now ej ek o n o m ii k ey n esisto w sk iej. U w zgl^dniono w nim m aksymalizacjtj zentujc| teoretycy realnego cyklu koniunkturalnego, ktorzy przyjm uj^ zatozenie, ze
uzytecznosci i zysku, racjonalne oczekiwania i nom inalne sztywnosci. M ozna go sobie produkcja zawsze znajduje sie n a poziom ie naturalnym : „krotki ok res” jest bardzo
wyobrazic jak o bardziej zaaw ansow anq wersjfj m odelu przeclstaw ionego wr rozdziale krotki! Pogl^d z drugiego kraiica sp ektrum definicji „krotkiego o k resu ” opiera
17. Ten m odel okazal si^ niezwykle pozyteczny i przydatny przy przeprojektow yw aniu sitj n a b ad an iach n ad zastojam i i kryzysam i (przedstaw ionych w rozdziaie 2 2 ),
 803
902 Kontrowersje: teoria i fa k ty BozdziaS 27. Ewoiucja makroekonarnii

3) teoria poiityki gospodarczej pow inna zostac przeform uiow ana za p o m o o | apa-
z ktorych wynika, ze wplyw popytu na produkcj^ moze byc wyj^tkowo diugotrwaty,
w zwiqzku z czym „k ro tk i o kres” m o z e byc bardzo dlugi. ratu iiarztjdziowego teorii gier.
P rzez wiekszq. czesc iat 70. i 80. X X w. ekonotnisci zajm ow ali sisj w i^ czen iem racjo-
• D ru g a ro z n ic a dotyczy roli polityki gospodarczej. C hoc o d strony k o n c e p c y jn e j
nalnych oczekiwan do m akroekonom ii. Ja k pokazano w tym podr^czniku, m akro-
roznica zdafi pod tym wzgi^dem jest inna niz w kwestii pierwszej, to w duzej mie-
ekonom isci sa obecnie bardziej niz przed 20 laty swiadom i roii, jak ^ oczekiwania
rze si«j z nia wicjze. Ci, ktorzy uwazajsj., ze p ro d u k cja szybko w raca do poziom u
odgrywa]£| w ksztaitow aniu si^ nast<jpstw wstrzqsow i polityki gospodarczej, oraz
n a tu ra ln e g o , sa zazwyczaj z w o le n n ik a m i n alo zen ia sztywnych regui n a p o lity k ^
m o n e ta r n ^ i fiskalna, od-reguiy w zrostu ilosci pienigdza w staiym tem pie, po wy- tego, ja k skom plikow ane jest jej prow adzenie.
• Najnowsze badania w dziedzinie m akroekonom ii przebiegaiy w trzech kierunkach.
mog utrzymywania zrownowazonego budzetu. Ci, ktorzy uwazaj^, ze dostosowanie
N o w i k lasycy b a d a j^ , w jak im sto p n iu fluktuacje g o sp o d arcze d aj^ si§ w y jasn ic
przebiega powoli, przychylajc| sie zazwyczaj do pogi^du, ze potrzebna jest bardziej
w kategoriach zm ian natu raln eg o poziom u produkcji, nie zas odchyieh produkcji
elastyczna polityka stabilizacyjna.
od jej poziom u n a tu ra ln eg o . N ow i keynesisci badajjj w sposob sform aiizow any
role, ja k q n ied o skonaiosci rynku odgryw aja w ksztaitow aniu w ahan koniunktu-
Z a roznic^ zdan w tych kwestiach stoi w duzej m ierze w spolna konstrukcja ana-
rainych. U czeni zajm uj^cy sie now a te o ri^ w zrostu b adaji| determ inanty postepu
lityczna, w ram ach ktorej prow adzona jest wi^kszosc b adan. K onstrukcja ta pozwraia
technicznego. W yroznione k ieru n k i b ad ah coraz bardziej si^ do siebie zbiizaja
n am in te rp re to w a c w ydarzenia i om aw iac po lity k ^ g o sp o d a rc z ^ . Tymi k w estiam i zaj-
m ow aiem si^ w tym podreczniku. i wydaje siq, ze pojaw ia si§ now a synteza.
* Pom im o roznic, k to re dzieli| badaczy, istnieje pew ien zestaw tez, co do ktorych
w i^k szo sc m a k ro e k o n o m is to w je s t zgodna. D w ie z ty ch tez brzm iq. n a st^ p u j^ c o :
w k rotkim o k re sie zm iany ic|Cznego p o p y tu wpiywajcj n a p ro d u k cj^, n a to m iast
Podsumowanie w srednim okresie produkcja pow raca do poziom u naturalnego.

• H istoria wspoiczesnej m akroekonom ii zaczyna si§ w 1936 r., wraz publikacjc| Ogol-
nej teorii zatm dnienia, procentu i pieniqdza Keynesa. K oncepcje K eynesa zostaly
sform aiizowane w latach 30. i na pocz^tku lat 40. X X w. przez Johna Hicksa i Alvi- Najwazniejsze terminy
na H ansena, ktorzy opracow ali m odei IS -L M .
• O k res od pocz£|tku iat 40. do pocz^tku iat 70. X X w. nazyw any jest ziotym wie- • Teoria cyklu koniunkturalnego 886
kiem m akroekonom ii. D o wazniejszych obszarow, na ktorych dokonai si^ post^p, • Popyt efektywny 886
nalezaiy: te o rie konsum pcji, inwestycji, popytu n a p ie n i^d z i w yboru aktywow; • Preferencja piynnosci 886
teo ria w zrostu gospodarczego oraz opracow anie duzych m odeli m akroekonom e- • Synteza neokiasyczna 887
trycznych. • Keynesisci 889
• G iow na deb ata w latach 60. X X w. toczyia si^ mi^dzy keynesistam i a m onetarysta- • M onetarysci 889
mi. Keynesisci uwazali, ze rozwoj teorii m akroekonom ii pozwaia sprawowac lepsz^ • Krytyka Lucasa 892
kontrol^ nad gospodark^. M onetarysci, ktorym przew odzii M ilton Friedm an, byli • Bif|dzenie iosowe konsum pcji 895
bardziej sceptyczni w kwestii prow adzenia przez rz^d poiityki sprzyjaj^cej stabili- • N iejednoczesnosc decyzji piacowych i cenowych 895
zacji gospodarki. ® Nowi kiasycy 896
• W latach 70. X X w. m ak ro ek o n o m ia zn alazia sic: w kryzysie, ktory zo stai spo- • M odeie realnego cyklu koniunkturalnego (R B C ) 897
w odow any dw om a wydarzeniam i. Po pierwsze, pojaw iia si^ stagflacja, k tora byta • Nowi keynesisci 898
zaskakujt|ca dla wi^kszosci ekonom istow. Po drugie, R o b ert Lucas przeprow adzii • N om inalne sztywnosci 898
atak na teori^ m akroekonom ii. Lucas i jego zwolennicy wykazaii, ze gdy wprowa- 8 K oszt wymiany k art d ah 898
dzi si^ racjonaine oczekiwania, to: 1 ) nie m ozna stosowac m odeli keynesistowskich • N ow a te o ria w zrostu 899
do o k resien ia skutkow polityki gospodarczej; 2 ) m o d ele keynesistow skie nie sq. • M odel nowej ekonom ii keynesistowskiej 900
• D ynam iczne stochastyczne m odele rownowagi ogolnej (D S G E ) 901
w stanie wyjasnic diugotrwaiych odchyien produkcji od jej poziom u naturalnego;
904 K o n tro w e rs je : te o ria i fakty Rozdziat 27. fcwolucja makroekonornii 905

Literatura uzupefniajqca W iekszosc regionalnych bankow Systernu Rezerwy F ederalnej wydaje swoj prze-
ekici zawieraja,cy latw e do przeczytania artykuly; te czasopism a s^ bezpiatne. Na-
• Dwie k lasyczne prace to ksuizki J.M . K ey n e sa p t. The General Theory of’Employ- leza do nich: „E conom ic Review ” wydawany przez SR F w Cleveland, „Econom ic
rnent, Money, and Interest, M acm illian Press, L o n d o n 1936 [wyd. polskie: Ogdlna Review” wydawany przez S R F w K ansas City, „New England Econom ic Review’
teoria zatrudnienia, procentu i pieniqdza, W y d a w n ictw o N aukow e PW N , wyd. 3, wydawany przez S R F w B ostonie oraz „Review ” wydawany przez S R F w M inne-
Warszawa 2003] oraz M iltona Friedm ana i A nny Schw artz p t.A Monetary History apolis.
o f the U m ted States, 1867-1960, P rin c e to n U n iv e rsity Press, P rin c e to n , N J 1963. Bardziej zaaw ansow ane ujecie w spolczesnej teorii m akroekonom ii - odpow iada
O strzezenie: pierwsza z nich uchodzi za ci^zk<£ lekture, druga to opasie tom isko. ono w przyblizeniu pierw szem u kursowi m akroekonom ii na studiach doktoranc-
• A rty k u i P a u la S am u ie so n a pt. Credo of a Lucky Textbook Author, „ J o u rn a l o f E co - kich - przedstaw ili: D avid R om er, A dvanced M acroeconom ics, wyd. 3, M cG raw -
nom ic P e rsp e c tiv e s', wiosna 1997, s. 153-160, zaw iera opis m akroekonom ii p re- -Hill, New York 2006 [wyd. polskie: M akroekonomia dla zaawansowanych, Wydaw-
zentow anej w podrtjcznikach pocz^wszy od iat 40. X X w. nictwo N aukow e PW N , Warszawa 2000] oraz O livier B lanchard i Staniey Fischer,
• We w p ro w a d z e n iu do Studies m Business Cycle Theory, M IT P re ss, C a m b rid g e , Lectures on Macroeconomics, M IT Press, Cambriclge, M A 1989.
M A 1981, R o b e rt L u cas w ylozyl swoje p o d e s c ie d o m a k ro e k o n o m ii i opisal swoj
wkiad w teoricj.
• A rty k u i, ktory zap o cz^tk o w al teorie rea ln eg o cyklu k o n iu n k tu ra ln e g o , to: Edw ard
P re sco tt, Theoiy A head of Business Cycle Measurement, „ F e d e ra l R eserve B ank of
M inneapolis R eview ", je sie n 1986, s. 9-22. N ie jest to iatw a le k tu ra .
• Szerzej nowq. ekonomicj k ey n esisto w sk ^ opisal D avid R om er, The New Keynesian
Synthesis, „ J o u rn a l of Econom ic P ersp ec tiv e s”, zim a 1993, s. 5-22.
• Witjcej o nowej teorii wzrostu mozna d o w ied ziec si§ z a rty k u lu P au la R om era, The
Origins o f Endogenous Growth, „ J o u rn a l o f E conom ic Perspectives”. zim a 1994,
s. 3-22.
• Szczegotowy opis historii idei m akroekonom icznych, w raz z obszernym i wywiada-
mi z witjkszosciii w aznych badaczy, zaw iera k si^ z k a B riana Snow dona i H ow arda
V ane'a, Modern Macroeconomics: Its Origins, Developrnent and Current State, E d -
w ard Elgar, C heltenham 2005.
• Dwa spojrzenia na stan m akroekonom si zaw ieraj^ artykuly: V.V. C hari i Patrick
K eh o e, Maaroeconomics in Practice: How Theoty is Shaping Policy oraz N. G regory
M ankiw , The Macroeconomist as Scieniist and. Engineer, „ J o u rn a l of E co n o m ic Per-
sp e ctiv es’", je sie n 2006 fwyd. polskie: Makroekonomista ja k o naukowiec i inzynier,
„G ospodarka N arodow a” 2008, nr 4],

Ponizsze pozycje pozwaiajci na pogi^bienie wiedzy w dziedzinie teorii m akroeko-

nomii.

• W iekszosc c z a so p ism e k o n o m ic z n y c h jest p rz elad o w an a m atem aty k a i d la te g o

tru d n o siej je czvta. Jest jednak kilka, ktore se| latw iejsze w oclbiorze. N ietechnicz-
ne artykuiy na tem at biez^cych badan ekonom icznych i w ydarzen gospodarczych
sat publikow ane w „ J o u rn a l of E conom ic P ersp ectiv es” . W ukazujcjcym si§ dwa
razv do roku „B rookings P apers on E conom ic A ctivity” a n a liz o w a n e S£| b ie z ^ c e
p ro b iem y m akroekonom iczne. Podobny c h a r a k te r m a „ E c o n o m ic P olicy”, czaso-
pism o wydawane w E u ro p ie i sk o n c e n tro w a n e bardziej na spraw ach e u ro p ejsk ich .
 ilobafny kryzys

aedy przygotowywalem pi^te wydanie tego podr^cznika w grudniu 2007 r., pojawiiy
juz pierwsze oznaki spow olnienia gospodarczego w Stanach Z jednoczonych. Pro-
nozow ano, ze w zrost gospodarczy bqdzie nizszy od sredniej i wyniesie okoio 2,1% .
:eny domow spadaiy juz od roku, gwaitownie zmniejszyto si^ tem po rozwoju budow-
ictwa mieszkaniowego. Ekonom isci byli podzieleni w kwestii krotkookresow ych per-
aektyw gospodarki amerykaiiskiej. Optymisci twierdzili, ze naw et gdyby ceny domow
w dalszym ciqgu spadaty, Fed m oze zneutralizow ac wpiyw tego spadku na popyt i pro-
ukcjQ, obnizaj^c stopy procentow e. Pesymisci przeczuw ali, ze spadek popytu m oze
byc zbyt silny, aby m ozna m u byio zaradzic ci^ciem stop procentowych i w konsekwen-
ji Stany Z jednoczone m ogq wejsc w faz^ recesji. (Zob. rozdzia! 1, s. 5). O kazalo sk;,
e naw et pesymisci byli nadm iernym i optym istam i. W 2008 r. gospodarka swiatowa
'kroczyia w najgorsz^ w okresie pow ojennym recesj^ i pogr^zyia si^ w niej w 2009 r.
Kiedy pisz^ te siowa, tj. n a poczqtku 2010 r., wi^kszosc krajow n o tu je juz dodatnie
jm po wzrostu, ale ozywienie nadchodzi powoli, a bezrobocie jest duze i oczekuje si§,
ze jeszcze przez pew ien czas utrzym a si§ na wysokim poziom ie.
Pytania, n a k to re poszukuje si^ odpow iedzi w tym rozdziale, narzucaj^ si^ same.
Czy spadek cen dom ow w S tanach Z jednoczonych byi czynnikiem urucham iaj^cym
kryzys? Jesli tak, to w jaki sposob kryzys ograniczony do am erykanskiego rynku nie-
ruchom osci przeksztaicii si^ w pow azn^ swiatow^ recesj^? D laczego tak wiele innych
krajow zostaio dotkni^tych kryzysem? Jakich posuni^c dokonaii politycy w Stanach
Z jednoczonych i w innych krajach i czy cos one zm ieniiy? Spogl^daj^c w przysziosc
zapytam y: czy ozyw ienie si^ utrzym a? Jakie b^dc| diugookresow e nast^pstw a kryzy-
su? [Jesli czytelnik zapoznai si^ z rozdzialam i poswi^conym i zasadniczym kwestiom
in ak ro ek o n o m ii (C z^sc giow na), nie pow inien m iec zadnych problem ow ze zrozu-
m ieniem wi^kszosci tego, o czym pisz^ w tym rozdziale. N iek to re zagadnienia mie;-
dzynarodow e w ym agaj^ znajom osci rozdziaiow dotycz^cych gosp o d ark i otw artej.
Pom ocna m oze okazac si^ takze lek tu ra rozdziaiu 22 n a te m a t kryzysow i zastojow
gospodarczych],

® W podrozdziale 28.1 dokonano przegl^du podstawow ych faktow.

» W podrozdziale 28.2 wskazano na czynnik b^d^cy bezposredni^ przyczynj| kryzysu,
m ianow icie spadek cen dom ow w Stanach Zjednoczonych.
908 K o n tro w e rsje : te o ria i fa k ty Rozdzia! 28. Giobalny kryzys

• W podrozdziale 28.3 przedstaw iono m echanizm y potegujace kryzys. D okiadniej

om ow iono system linansowy oraz role, jak a dzwignia, ziozonosc i plynnosc ode-
graiy w przeksztaiceniu spadku cen dom ow w Stanach Z jednoczonych w powazny
kryzys finansowy.
• W podrozdziale 28.4 wyjasniono, w jaki sposob kryzys tinansowy przeksztaicii si§ ■t .E
w kryzys m akroekonom iczny.
• W podrozdziale 28.5- om ow iono reakcjtj polityki gospodarczej w postaci posuni^c s |
finansowych oraz dzialan o charakterze m onetarnym i fiskalnym. 11
® W podrozdziale 28.6 przedstaw iono perspektywy gospodarcze i spuscizne po okre- s ■§
sie kryzysu.

28.1. GlobaSna recesja

2008 2009 201C
2007
Rok
N a ilustracji 28.1 przedstaw iono w zrost PKB w gospodarce swiatowej oraz odr^bnie
w dw och g ru p ach krajow , w krajach rozwiniqtych gospodarczo oraz w gospodarkach Swiatowy PKB gwattownie siq obmzyi w ostatnim kwartaie 2008 r. oraz w pierwszym kwartale 2009 r.

wschodzqcych, w ujeciu kwartalnym pocz^wszy od 2007 r.'. W przypadku 2010 r. wyko- liu s tra c ja 28.1 Globalna recesja. W zrost PKB w gospodarce sw iatow ej w latach 2007-2010
rzystano prognozy, ktore dosttjpne byiy pod koniec 2009 r. Ilustracja przedstaw ia, jak
w zrost gospodarczy na swiecie (ktory przez wi§ksz£| czesc pierw szego dziesieciolecia
160
X X I w. wynosit srednio okoto 5% rocznie) stopniow o obnizat si$ od pocz£|tku 2007 r.,
a pod koniec 2008 r. zatam at sisj. W czwartym kw artale 2008 r. w zrost wynosit -5 ,7 %
w uj^ciu rocznym, a w pierwszym kw artale 2009 r. - 6 ,3 % 2. O d tam tego okresu wzrost
gospodarczy stal sicj na pow rot dodatni, ale wcif|z jest nizszy niz przed kryzysem.
Kiedy jesien it| 2008 r. stato si^ jasne, ze Stany Z jed n o czo n e oraz inne kraje roz-
winiqte gospodarczo rzeczywiscie stoj^ u progu pow aznej recesji, gospodarki wscho-
dzace zywity nadziejtj, ze m og^ unikoac podobnego tosu, tj. ze utrzym a si^ rozl^czenie
(decoupling) g o spodarek wschodzacych od krajow rozw ini^tych gospodarczo. D ane
zaw arte na ilustracji 28.1 dowodz^, jak pto n n e byty to nadzieje. W zrost gospodarczy
przebiegat podobnie w obu grupach krajow. Prawdc| jest, ze gospodarki w schodz^ce
nie odnotow aty tak gltjboko ujem nego w zrostu, ja k k ra je rozw ini^te gospodarczo:
—2,5%' w o statn im kw artale 2008 r. i —4% w pierw szym kw artale 2009 r. w porow -
n an iu z - 7 ,8 % i - 7 ,9 % w krajach rozwinicjtych g ospodarczo. S tato siq tak je d n a k 60 V

dlatego, ze gospodarki w sch 0 dz 3.ce cechujci sitj wyzsz<| p rzeci^tn ^ stopj| w zrostu niz
kraje rozw ini^te gospodarczo: spadek stopy w zrostu byt m niej wi^cej taki sam w obu
40
grupach krajow. Kryzys stat si^ napraw d^ kryzysem gtobalnym . wrzesieh styczen maj wrzesien grudzien
styczen maj wrzesien styczen ma|

2008 2009
2007
1 Przez kraje rozwiniqte gospodarczo ro zum ie si^ zazwyczaj kraje, w ktorych PK B p er capita jest
Rok
wysoki. Wszystkie nalezsj do O E C D . P rzez gospodarki wschodzqce rozum ie si^ kraje o nizszym PKB
p e r capita, ale cechujcj.ce sisj szybkim w zrostem gospodarczym . G lownym i k rajam i w tej gru p ie S£}: Od polowy 2007 r, do konca 2008 r. akcje stracity ponad potowe swojej wartosci. Mimo pozniejszego wzrostu ceny akcji s<j w dalszym
Chiny, Indie, R osja, Brazylia i Meksyk. ciqgu utrzymuj^ si^ ponizej swojej szczytowej wartosci.
2 Tu wskazana jest ostroznosc. O kreslenie „w ujsjciu rocznym ” oznacza, ze realny P K B obnizyt
sitj w ci^gu k w artaiu o okoio 1,4% (5,7% p odzielone przez 4), a nie o 5,7% . Slustracja 28.2. Ceny akcji i recesja w iatach 2007-2010
 910 311
K o n tro w e rs je : teoria i fa k ty Rozdziai 28. G lobalny kryzys

Poza opisanym wyzej sp adkiem p ro d u k cji kryzys m a jeszc ze w iele innych wy-
m iarow . W dalszej cz^sci rozdzialu przyjrzym y sie n iek to ry m z nich. Tu n ato m iast
/
przedstaw im y jed en - giebokie zalam anie si^ cen akcji, do ktorego doszlo w zwiazku
z recesjq,, N a ilustracji 28.2 przedstaw iono ewoiucje indeksow cen akcji zarow no w go-
spodarkach wschodzqcych, jak i w krajach rozwini^tych gospodarczo. W obu przypad-
200
/ \
kach indeks zostal znorm alizow any w ten sposob, ze osiqga w artosc 100 w styczniu
180
2007 r. Spojrzm y najpierw n a sytuacj^ w krajach rozwiniertych gospodarczo. Po ositj- Indeks Case'a—Shiliera

gni^ciu szczytowej w artosci 110 w pazdzierniku 2007 r. indeks spadi do 50 w m arcu {indeks zlozony 10}
\
2009 r. M im o pozniejszego wzrostu indeks ten wciqz utrzym uje sie znacznie ponizej
160
\y
poziom u ze stycznia 2007 r. W przypadku gospodarek wschodzacych sytuacja wygltjda
140
jeszcze bardziej dramatycznie: po osicjgni^ciu szczytowej w artosci 140 w pazdzierniku
2007 r. indeks spadl do 60 w listopadzie 2008 r. W kolejnych m iesi^cach indeks zwi§k-
120
szai si^, ale utrzymywal si^ znacznie ponizej swej szczytowej wartosci.
Tlo dla naszej anaiizy zostalo przygotow ane, a pytanie, ktore dom aga sie odpo-
100
wiedzi, je st p ro ste: ja k doszto do kryzysu? Aby n a nie odpow iedziec, przyjrzymy sie 2 ooo 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 listopad 2009

najpierw czynnikom, ktore uruchom ity kryzys, a nast^pnie wyjasnimy, jak poczatko- Rok
wy wstrz^s zostai wzm ocniony i jak rozprzestrzenii sie ze Stanow Z jednoczonych na W okresie 2000-2006 ceny domow gwaftownie wzrastaly, a nastepnie, tj. od 2006 r„ uiegly rownie gwattownie spadaly.
gospodark^ swiatowa.
flustracja 28.3. Ceny dom ow w Stanach Zjednoczonych w latach 2000-2009

oczekiw anej biez^cej w artosci zdyskontow anych czynszow (trzeb a tu ustatic, ile
28.2. Czynnik sprawczy: spadek cen domow wynosiiby czynsz, gdyby dom byi wynajmowany, a nie posiadany n a w tasnosc). Im
w Stanach Zjednoczonych nizsza jest stopa procentow a, tym wi^ksza jest ta w artosc3.
• W gr^ wchodzity takze inne czynniki. P o d m io ty u d ziela j^ ce kred y to w h ipotecznych
coraz ch^tniej pozyczaiy m niej wiarygodnym pozyczkobiorcom . K redyty tego ro-
Bez w ^tpienia czynnikiem urucham iaj^cym kryzys byt sp ad ek cen dom ow w S tanach dzaju, zw ane s u b s ta n d a rd o w y m i k re d y ta m i h ip o te c z n y m i (subprime mortgages),
Z jednoczonych, ktory rozpocz^t sie latem 2006 r. Do spadku doszto po okresie dtu- wystfjpowaiy n a rynku od polow y lat 90. X X w., ale b ard zo rozpow szechniiy si§
giego i gwaitownego wzrostu cen. N a ilustracji 28.3 przedstaw iono ewolucjq indeksu w pierwszym dziesiecioleciu X X I w. D o 2006 r. okoio 20% wszystkich kredytow
cen dom ow w S tanach Zjednoczonych nazyw anego - o d nazwisk ekonom istow , kto- hipotecznych w Stanach Zjednoczonych byio kredytam i substandardowym i. Czy to
rzy go skonstruow ati - indeksem C ase’a-S hillera. Indeks zostat znorm alizow any tak, m usialo byc jednoznacznie zie? Ponow nie trzeba stwierdzic, ze w tam tym okresie
aby osiqgai w artosc 100 w styczniu 2000 r. W arto zauwazyc, ze indeks stale w zrastat wi^kszosc ekonom istow uw azaia tak i rozwoj w ydarzen za przew aznie pozytywny:
z poziom u 100 w 2000 r. do okoto 230 w potow ie 2006 r., a nastep n ie ten d en cja sie wi^ksza iiczba osob m ogta kupow ac domy, a przy zatozeniu, ze ich ceny nie spad-
odw rocita i w kwietniu 2009 r. indeks spadt do poziom u 150. W kolejnych miesi^cach nt| - tak ze stosunek w artosci kredytu do ceny dom u b^dzie si§ zm niejszac - kre-
nieznacznie w zrastal, wci^z jed n ak pozostaw at o w iete ponizej swej szczytowej war- dyty wygi^daiy n a stosunkow o bezpieczne zarow no dla kredytodaw cow , jak i dla
tosci. kredytobiorcow . Z aiozenie, ze ceny dom ow nie spadn^, w ydawato si^ rozs^dne,
Czy gw attow ny w zrost cen w latach 2000-2006 byt uzasadniony? Patrz^c z per- jesii braio si§ p o d uwag^ ewoiucj^ cen w przesziosci: na przykiad w czasie recesji
spektywy czasu i b iorqc po d uwag^ z a tam an ie, do k to re g o p o zniej doszio, trz e b a w latach 2 0 0 0 -20 0 1 ceny dom ow nie spadly.
odpow iedziec przeczcjco. Jednak w tam tym okresie - okresie szybko rosn^cych cen -
ekonom isci wcale nie byli tego tak pewni. Jakis w zrost cen byt na pewno uzasadniony.
■■W rocm y do D o d a tk u do ro z d ziatu 15. Przypuscm y, ze d om b ^dzie zaw sze g en ero w ai czynsz
w wysokosci D , a sto p a dyskontow a row na je s t r, realnej stopie procentow ej, pow i^kszonej o prem i^,
• W pierw szym dzlesiecioleciu X X I w. stopy p ro cen to w e utrzymywaly si^ na nie- 0. W owczas w artosc dom u bsjdzie wytiosila D I (r + 9). Przypuscmy, ze D = 1, 0 = 5% , zas r zm niejsza
zwykle niskim poziom ie. Jezeli p o trak tu jem y dom y ja k aktyw a - ktorym i dom y si§ z 5% do 2% . W owczas cen a d om u w zrosnie z 1 / (0,05 + 0,05) = 10 do 1 j (0,05 + 0,02) = 14,3,
fakty czn ie sat - to dojdziem y do w niosku, ze ich w a rto sc p o w in n a byc ro w na czyli o 43% .
 912 913
K o n tro w e rsje: te o ria i fa k ty tozdziai 28. Giobainy kryzys

Z n o w u z perspektyw y czasu tr z e b a stw ie rd z ic , ze opisany ro zw o j w y d a rz e n byi w zm ocnitv. N aw et ek o n o m isc i, k to rzy przew idyw ali s p a d e k cen d o m o w , nie zdawali
zn a cz n ie m n iej korzystny, niz sadzita wiekszosc ekonom istow . Po pierwsze, ceny do- sobie sp raw y z tego, ze sk ala w z m o c n ie n ia b ^ d z ie tak d u z a . P rzejdziem y te ra z do
rnow mogiy sie o b n izy c, co sta lo sip jasne w 2006 r.4. K ie d y d o sz io do sp adku c e n , om owienia m e c h a n izm o w w zm acn iaj^cy ch kryzys.
wielu k re d y to b io rc o w stw ierdzilo, ze zaciaeni^te przez nich kredvty h ip o te c z n e prze-
kraczaja w a rto sc p o sia d a n y c h przez nich d o m o w . Po drugie, okazaio si^, ze w wielu .
przypadkach kredytv hipoteczne byiy w rzeczyw istosci bardziej ryzykow ne, n iz przy-
znawali to kredytodaw cy i u sw ia d am iali sobie kredytobiorcyk W wieiu p rz y p a d k a c h 28.3. Mechanizmy wzmacnsajqce kryzys: dzwignia, zfozonosc,
k red y to b io rcy z a c i^ g a li kredyty przy p o czatkow o n is k ic h s to p a c h p ro c e n to w y c h , ptpnosc
piacac zatem poczEpkowo niskie odsetki i p ra w d o p o d o b n ie nie z d a j^ c sobie w p e in i
sprawy z tego, ze w p ozniejszym okresie odsetki g w aito w n ie w zro sn q k G dyby nawet
ceny d o m o w nie spadly, to i tak wielu kredytobiorcow byfoby n ie zd o ln y c h do ob siu g i Abv zrozumiec dziaianie mechanizmow wzmacniEtj^cych kiyzys, musimy wroctc do roii
swoich zobowiEizaii kredytowych. ban k o w w gospodarce. W rozdziale 4 an alizo w alism y rolp b an k o w w procesie kreacji
K iedy witjc d o szio do o g o ln e g o spadku cen d o m o w i w ielu k re d y to b io rc o w prze- pienic|dza. WaznEj. cechE| charakterystycznEj bankow w tym kontekscie byio to, ze emi-
stalo reg u lo w a c swoje p ia tn o sc i, liczne banki i instytucje u d z ie ia j^ c e k re d y to w h ip o - tuj£i pieni^dz, czyii - nieco precyzyjniej - ze ich zobow iazaniam i sej. depozyty biezqce*.
tecznych musiaty sisj zmierzyc z ogromnymi stratam i. W poiowie 2008 r. szacowano, ze W tym miejscu skoncentrujem y sip na roli bankow jak o posrednikow finansowy’ch, tj.
straty poniesione na kredytach hipotecznych wynioscj okoio 300 rnld doi. To ogrom na instytucji, ktore posredniczt| w przeptyw ie funduszy pozyczkowych od pozyczkodaw-
sum a, ale nie az tak duza w porow naniu ze skala gospodarki am erykariskiej: 300 mld cow do pozyczkobiorcow.
dol. stanow i oko io 2% am e ry k a n s k ie g o PKB. M o z n a byio SErdzic, z e a m e ry k a n sk i W czasie ostatniego kryzysu okazato si^, ze zasadnicze znaczenie majE| trzy cechy
systein finansowy jest w stanie za ab so rb o w ac ta k i szok o ra z ze n iek o rzy stn y w ptyw na charakterystyczne bankow: dzwignia, ztozonosc i plynnosc'.
produkcjq: bcjdzie ograniczony.
Tak si^ je d n a k nie stalo. W arto w tym m iejscu obliczyc szacunkow j| stra te pro- • D zw ignia - k a p ita i bankow byt niew ielki w stosunku do posiadanych przez nie
dukcji swiatowej spow odow an^ przez kryzys. R a ch u n e k te n m ozem y przeprow adzic aktywow.
Gbiiczajtj-c najp ierw odchylenie produkcji od jej n a tu ra ln e g o poziornu dla kazdego • Ztozonosc - posiadane przez banki aktywa byiy cz^sto zlozone, a to spraw ialo, ze
kraju z osobna w kolejnych latach, a nastppnie sum uj^c te odchyienia we wszystkich trudno byto oszacowac ich w artosc, zwtaszcza w czasie kryzysu.
krajach dla okresu 2008-20157. W odniesieniu do lat 2008 i 2009 mozemy sitj posinzyc • P iy n n o sc - aktywa postadane przez banki cechowaty si^ dtuzszymi term inam i wy-
faktycznymi w ielkosciami. D la lat 2010-2015 musimy si$ opierac na prognozach. Z e m agalnosci niz ich zobow i^zania.
wzgledu na to, ze natursilnego poziom u produkcji nie da si^ zaobserw'owac, a niektore
w ykorzystane w obliczeniach wielkosci pochodzEi z prognoz, liczby wynikaj^ce z na- Ja k sip p rzekonam y, te trzy cechy charakterystyczne bankow przyczynity si^ do
szych obliczen st|. oczywiscie tylko przyblizonym szacunkiem strat. Bez wzgl^du jednak przeksztatcenia tego, co poczt\tkowo byto wstrzE|sem o ograniczonej skali, w powazny
na stopieh niedoktadnosci nasz wynik wiele mowi. K oszt kryzysu w postaci utraconej kryzys finansowy.
pro d u k cji w ynosi okoio 30 bln dok, czyli nm iej wit^cej potow ^ rocznego swiatowego
PKB i sto razy wiejcej, niz wyniosiy poczEpkowe straty n a kredytach hipotecznych!
K aze to przypuszczac, ze choc czynnikiem urucham iajE jcym kryzys byi sp a d ek
cen clomow w Stanach Zjednoczonych, to nastsjpstwa tego w ydarzenia ogrom nie siq Dzwignia
4 N iektorzy ekonom isci wyrazali zaniepokojenie jeszcze w okresie, kiedy eeny wzrastaiy. led n y m Anaiizs? w arto zacztic od przyjrzenia sie bilansowi banku. Rozwazmy przypadek dwoch
z nich byi w spoltw orca indeksu C ase’a-Shillera, R o b e rt Shiller, ktory ostrzegai, ze w zrost cen ma
zn am io n a banki i je st w ielce praw dopodobne, ze ceny uiegn£| gw aitow nem u zatamaniu.
bankow . Ich (m ocno uproszczone) bilanse przedstaw iono n a ilustracji 28.410.
■
’ N iek to re z tych kredytow staiy sitj zriane ja k o kredyty N IN JA (sk ro t pochodzi o d siow: no inco-
me, no job, no assets, co oznacza: brak dochodu, b ra k pracy, b ra k aktywow).
0 N iektorzy kredytodaw cy o fe ru j^ bard zo niskie o p ro c e n to w a n ie n a poczc|tku o k resu kredyto-
wego. Niskie stopy procentowe s% nazywane „kusz^cym o p ro e en to w a n ie m ”. Po kilku miesi^cach lub s Byia o tym mow-a w p o d rozdziale 4.3.
latach oprocentow anie gw aitow nie wzrasta. g Precyzyjne definicje z o stan ^ p o d a n e nizej.
7 Obliczaj^c straty do 2015 r. zaktadam y im plicite, ze p ro d u k c ja w roci w tyni czasie do sw ojego 111Szkoda, z e biianse bankow nie s^ tak p ro ste i przejrzyste. Gdyby ta k bylo, skaia kryzysu bylaby
n atu ra ln e g o poziom u. Byc m oze jest to zaiozenie nazbyt optym istyczne.
o w ieie m niejsza.
 914 91 5
K o n tro w e rs je : te o ria i fa k ty ,zdziat 28. Globalny kryzys^

z kapitaiu wniesionego przez wiascicieli banku B (100 x 5% - 95 x 4% ) / 5 = 24%,

czyli ponad dwa razy wi^cej niz w przypadku banku A, Om dw iony powyzej przyldad
ozwaia rowniez zauwazyc, ze korzystanie z dzwigni wi^ze sifj z jednoczesnym wzro-
;em ryzyka: im wi^kszy w skaznik dzw igni, tym bardziej praw 'dopodobne staje sie:
B a n k B:
ankructw'O banku. W pierwszym dziesitjcioleciu X X I w. banki postanow iiy zwicjkszyc
si^gane stopy zw rotu godz<|c si^ jednoczesnie na wi^ksze ryzyko.
Dlaczego tak post^powaiy? Jest to przedm iotem wielu badan. Jak sie wydaje, przy-
czyn takich decyzji bylo kilka. Po pierw sze, banki praw dopodobnie za nisko ocenify
Oba banki m a j^ takie sam e a kty w a , Jednak bank B ma m niejszy w skaznik ka p ita io w y, a zarazem w i^ksz y w ska zn ik dzw igni niz bank A. odejm ow ane ryzyko: czasy byiy dobre, a w dobrych czasach banki, ta k jak ludzie,
■najq ten d en cj^ do n ied o ce n ia n ia ryzyka n ad ejscia ziych czasow. P o drugie, syste-
Slustracja 28.4. A ktyw a, kapitaf i zobowi^zania bankow
>y w ynagradzania i p rem iow ania m enedzerow stw arzaiy bodzce do poszukiw ania
wysokich oczekiw anych sto p zw rotu bez uw zgi^dniania w p ein i ryzyka. Po trzecie,
B ank A rna aktywa o w artosci 100, zobow i^zania wynosz^ce 80 i kapitai rowny 20. choc przepisy finansow e nakladaiy na banki obowi<|zek utrzym yw ania w skaznikow
(M ozna to rozum iec nast^puj^co: wiasciciele banku A wyiozyli na dziaialnosc banko- ..apitaiow ych powyzej pew nego okresionego m inim um , banki w ynaiaziy now e spo-
wq. 20 z wiasnych funduszy, zacisygntjli pozyczki na 80 sprzedaj^c krotkoterm inow e pa- 3by om ijania tych regulacji poprzez budow anie nowych stru k tu r finansowych takich
piery diuzne, a nast^pnie zakupili aktywa o w artosci 100). Przez w sk az n ik kapitalow y* ik SIV. Czym one Sc| i w; jak i sposob byiy wykorzystywane przez banki, w yjasniono
rozum ie si^ stosunek kapitaiu do aktywow - w przypadku banku A wynosi on 20%. ■ ram ce 28.1.
Z kolei w s k a z n ik dzw igni, tj. stosunek aktywow do k ap itaiu (odw rotnosc w skaznika
kapitaiow ego), w banku A wynosi 5. B ank B m a aktywa o w artoscl 100, zobowi^zania
row ne 95 i kapitai wynoszci,cy 5. Z a te m w skaznik kapitaiow y wynosi 5% , a w skaznik

Ramka 28.1
dzwigni 20 . A/ykorzystanie dzwigni: podmioty typu SIV, AIG oraz walory typu CDS
Przypuscm y teraz, ze n iektore skiadniki bankow ych aktywow tracj| n a w artosci.
N a przykiad niektorzy kredytobiorcy b an k ru tu j^ i nie sej w stanie spiacic zaci^gni^- skrot SIV oznacza u s tr u k tu ry z o w a n ^ je d n o s tk ^ in w esty cy jn ^ (structured investment
tych kredytow. Zaiozm y, ze rezuitatem tych bankructw jest zm niejszenie si$ w artosci vehdcle). W yobrazm y sobie, ze jest to w irtualny bank zaiozony przez bank rzeczywisty.
aktywow kazdego z bankow ze 100 do 90. B an k A m a te ra z aktyw a w a rte 90, zobo- Po stronie zobow iazan takiego banku znajduji| si^ pozyczki, jakie zaci^ga u inwesto-
w i^zania wynoszi|ce 80 i k apitai rowny 90 - 80 = 10. B ank B dysponuje aktyw am i '6w, zazwyczaj w form ie diugu krotkookresow ego. Po stronie aktywow bank wirtualny
o wartosci 90, m a zobowic|zania wynosz^ce 95, co oznacza, ze m a ujem ny kapita! row- n a rozne rodzaje p apierow w artosciow ych. Aby upew nic inw estorow , ze w yiozone
ny 5 (90 - 95). Jego zobow i^zania przew yzszaj^ aktywa. Innym i siowy, ban k B jest )rzez nich srodki zostan^ faktycznie zwrocone, ban k rzeczywisty zazwyczaj gwarantu-
bankrutem . e,ze w razie potrzeby dostarczy podm iotow i typu SIV p o trzebne fundusze.
Z powyzszego opisu piynie p ro sta nauka: jezeli posrednicy finansow i m aj^ duzy Pierwszy podm iot typu SIV zostai zaiozony przez C itigroup w 1988 r., a w pierw-
kapitai, tj. ich wskaznik dzwigni jest niski, s£| w stanie zabsorbow ac straty bez oglasza- szym dziesiecioieciu X X I w. liczba takich podm iotow gwaltownie sitj zwi^kszyta. Moz-
nia upadiosci. Kiedy je d n ak dysponujq niew ielkim kapitatem , tj. kiedy m ajq wysoki la zapytac o powody, dla ktorych banki nie uw zgl^dnialy wszystkich tych transakcji
w skaznik dzwigni, naw et niewieikie straty mogc| prow adzic do bankructw a, W iasnie we wiasnych bilansach zam iast tworzyc nowe, odr^bne podm ioty.
to staio siq w czasie kryzysu: wiele bankow w nadm iernym stopniu korzystaio z dzwi- Giownym pow odem bylo umozliwienie sobie zwi^kszenia wskaznika dzwigni. Gdy-
gni i d lateg o n aw et ograniczone straty w bardzo duzym sto p n iu zwi^kszyty ryzyko by banki przeprow adzaiy tego typu operacje sam odzielnie, m usiaiyby ujm owac je we
bankructw a. viasnych bilansach, a tym sam ym stosowac si^ do przepisow dotycz^cych wymogow
D iaczego w skaznik dzwigni byi tak wysoki? N asz przykiad sugeruje pro st^ odpo- kapitaiowych, a to zmusiioby je do utrzymywania kapitalu w wysokosci potrzebnej do
wiedz: wiqkszy w skaznik dzwigni oznacza wiqkszy oczekiw any zysk. Przypuscm y na ograniczenia ryzyka bankructw a. Tymczasem, jak si^ okazaio, przeprow adzanie tych
przykiad, ze oczekiw ana stopa zw rotu z aktywow wynosi 5 % , natom iast oczekiw ana samych operacji przez podm ioty typu SIV nie wymagaio od bankow wykiadania kapi-
stopa zwrotu ze zobowi^zan row najest 4% . Wowczas oczekiwana stopa zwrotu z kapi- taiu. Z atem tw orz^c podm ioty typu SIV, banki miaiy mozliwosc zwi^kszenia wskazni-
taiu wniesionego przez wiascicieii banku A wynosi (100 x 5% - 80 x 4% ) / 20 = 9%, ka dzwigni, a zarazem oczekiwanych zyskow i z mozliwosci tej faktycznie skorzystaiy.
K iedy ceny dom ow zacz^iy sp adac i wiele kredytow hipotecznych staio sie tzw.
T echniczna nazw a tego wskaznika to w spolczynnik adekw atnosci kapitaiow ej (przyp. tium .). ziymi kredytcimi, posiad an e przez podm ioty SIV papiery w artosciow e zacz^iy tracic
 917
916 jlny kryzys
Kontrowersje: teoria i fakty

na w artosci. Inw esto rzy nie chcieli pozyczac p o d m io to m ty p ii SIV w obaw ie p rz e d ich
niew yptacainoscia. Banki, k td re u tw o rzy ty p o d m io ty ty p u SIV, m u sia ty h o n o ro w a c
ich zobow iazania wobec inw estorow , ale k a p ita ty b a n k o w byty ograniczone, S taio sie . jm y m p r o c e s e m w ia ta c h 90. X X w. i w p ierw szy m dziesiecioleciu X X I w,
ja sn e , ze banki stw orzyty faktycznie n ie re g u lo w an y sy stem bankowy {shadow banldng • nie se k u ry ty z a c ji (securitization), czyli zam iany k re d y to w n a zb y w aln e pa-
system) oraz ze w sk azn ik dzw igni caieg o system u bankow ego (iacznie z nieregulowana. - 3 Sciowe. Tradycyjnie p o s re d n ic y fin an so w i, k to rz y u d z ie la li pozyczek lub
b ankow osci^) jest o w iele wiekszy, n iz s^ d zo n o . N iew ietk ie straty mogiy p ro w a d zic do
j hipotecznych, zapisyw ali je i pozostaw iali w swoich b iiansach. M ia to to
bankructw. D o konca pazdziernika 2008 r. wszystkie podm ioty typu SIV zniknety: albo r ,- .. -’+e -vadv. L okalny ban k m ia t w swoich k s ifg a c h m iejscow e p o zy czk i i kredyty
z o staty zamknie-te, a lb o wszystkie ich aktywa i z o b o w i^ z a n ia przejety banki. k to re je i d la te g o b yt w o g ro m n y m stopniu n a ra z o n y n a zm iany lo k a ln e j sytuacji
powolaly do zycia, zr,-r'o ± 'i‘"ze}. Kiedy n a p rz y k ta d g w alto w n y s p a d e k cen ro p y naftow ej w pofowie lat
S krot A IG oznacza A m e rk an In te rn a tio n a l G ro u p . Jest to towarzystwo ubezpie- m. >. a w pogrijzyt Teksas w recesji, w iele tam tejszych b an k o w upadto. Gdyby p o r t-
czeniow e, k to re , jak sie w yd aw ato w p ierw szy m dziesifjcioleciu X X I w ., m ia to dobry {V-. ytizieu.nych p rze z te banki k re d y to w h ip o te cz n y ch byt bardziej zdvwersyfikowany
pomysf na p ro w a d ze n ie interesow . Sprzedawato nie tylko standardow e polisy u bezpie- _ t.,v,.,,cdzmy z a w ie ra tb y kredyty u d z ie lo n e p o d m io to m z ro z n y c h re g io n o w kraju -
czeniow e, ale takze ubezpieczaio od ryzyka kredytow ego sprzedajatc tzw. sw apy ryzyka ,,.^,_lyby u n ik n ^ c bankructw a.
kredytow ego, czyli w skrocie CDS (credit default swaps), ie sli witjc bank m artw it si§, , ______ zam iany k red y to w na papiery w arto scio w e (sekurytyzacji) jest w tasnie dy-
ze ryzyko kredytow e zw i^zan e z k to ry m s z p o sia d a n y c h przez niego p a p ie ro w w arto - ►wj.AfjuaCja ryzyka. Z am ian a tego ro d z a ju oznacza k rea cj^ p a p ie ro w w arto scio w y ch
sciow ych sta to si«j zbyt duze, mog! w y k u p ic od A IG o d p o w ie d n i C DS, ktory u p ra w - opie.a,ac} :h si? na koszyku aktywow, takich jak koszyk p o zyczek lub k o sz y k k re d y to w
niat b ank do otrzym ania platnosci, kiedy podm iot zobligowany do piatnosci z tytutu si.ooLe .zr; /ch. N a przyktad w alor o p a rty n a kredycie h ip o teczn y m , oznaczany skrotem
p a p ie n i w a rto sc io w e g o nie wywi^ze si^ ze swojego z o b o w i^ z a n ia . A IG po b ierat od tgage-based security), stanow i tytut do dochodow generow anych przez ko-
b an k u o p tate, k to ra m iata odzw ierciedlac praw d o p o d o b ien stw o niewyvi/iazania sie s z ' .' k; cc ‘/ow h ip o te cz n y ch , k to ry ch w takim koszyku s^ zazwyczaj dziesi^tki tysiqcy.
dtuznika ze zobowic|zania. Tego rodzaju kontrakt byt dla bankow atrakcyjny, poniewaz 2'aicic i Lich walorow jest to, ze wielu inw estorow , ktorzy nie chcietiby utrzymywac
dzi<^ki zakupow i ubezpieczenia posiadane przez nie papiery wartosciow'e stawaty si^ ortfelach pojedynczych kredytow hipotecznych, bqdzie sktonnych zakupic
wolne od ryzyka, obnizajEjc poziom kapitaiu, ktory byty zobowk\zane utrzymywac. (Im 'ac tego rodzaju papiery w artosciow e. W zrost podazy funduszy oferow a-
mniej ryzykowny byt sktadnik aktywow, tym m niejszy byi praw nie wymagany poziom inw estorow doprow adzi z kolei praw d o p o d o b n ie do obnizki kosztu za-
kapitaiu). A IG , bed^c towarzystwem ubezpieczeniov/ym , a nie bankiem , nie byto zo- dl-izar-<. ->q.
bow i^zane do utrzym ywania kapitaiu na poziom ie odpow iadaj ^cym obietnicom , jakie sobie wyobrazic inne form y sekurytyzacji. N a przyktad zam iast em itow ac
sktadaio. • j - r praw a do dochodow generow anych przez podstaw ow y koszyk aktywow,
Kiedy ceny dom ow zacz^ty spadac, okazato si^, ze A IG musi spelnic wiele swoich «v v-a.:> . , em itow ac p a p ie ry w artosciow e ro z n e g o rodzaju. M oga to byc np. dw a typy
obietnic, a poniew az nie m ialo wystarczaj^cych do tego cetu funduszy, nie m ogto wy- e-'--, v arto scio w y ch : walory uprzywilejowane, k to ry ch posiadacze m a ji|p ie rw sz e n -
piacic odszkodow an. Banki uswiadomiiy sobie nagle, ze bez ubezpieczenia ich aktywa •'t',’. ) i 1=,' vyptacie d o c h o d o w generow anych przez koszyk aktywow, oraz walory zwy-
si| o w iele bardziej ryzykow ne, niz s^dzity, o raz ze nie d y sp o n u j^ w y starczaj^co duzym kh’ mm '-‘n posiadacze otrzym uj^ dochody tyiko wtedy, kiedy roszczenia posiadaczy
kapitatem na pokrycie strat. O kazaio si§, ze w skaznik dzwigni dla caiego system u fi- uprzy w ilejo w an y ch zostaly za sp o k o jo n e . W alory u p rzy w ile jo w an e s% a tra k -
nansow ego (obejm ujticego banki, podm ioty typu SIV oraz em itentow w alorow CDS j,‘,;e Xa aiwestorow, ktorzy chca ponosic niewielkie ryzyko, natom iast walory zwykie
takich jak A IG ) byi znacznie wi^kszy, niz wczesniej s^dzono. R z^d Stanow Z jedno- clla in w esto ro w , ktorzy st| skionni wzi£|c na siebie wisjksze ryzyko. Papiery w artoscio-
czonych postanow it, ze m usi pom oc A IG w w ypiacie odszkodow ah, o czym b^dzie we tego rodzaju, znane jak o zobowi^zania z zabezpieczonym dlugiem (collateralized
m ow a nizej. A lternatyw ^ byto dopuszczenie do niew yptacatnosci A IG , a row niez do debt obligations), czyii w alo ry CDO, zostafy po ra z pierwszy w y em ito w an e p o d koniec
potencjatnej niewyptacalnosci wielu bankow posiadaj^cych walory typu CDS. D o kon- iai 80. X X w., a rozpowszeclinity si§ w latach 90. i w pierwszym d ziesi^cioteciu X X I w.
ca 2009 r. rzqd pozyczyt A IG ponad 150 mld doi., k tore A IG wykorzystato do wyptaty /seKcr.tyzacja posuiiijia si«j jeszcze daiej: einitow ano w aiory typu C D O na podstaw ie
obiecanych b ankom swiadczeh. Je st m ato p ra w d o p o d o b n e, aby A IG byto w stanie CDCc czyii w atory C D O 2, tj. w alory C D O o p a rte n a koszyku zawierajc|cyni walory
sptacic rz^dow i wiecei niz tvlko drobnq cz^sc otrzym anych srodkow. V. W itd ,
cecu ry ty zacja w y d a je si<j d o b ry m pom ystem : pozw ala zd y w e rsy fik o w a c ryzyko
‘ io n ic wisjkszc| g rupe in w e sto ro w do p o zy c za n ia swoich funduszy gospodarstw om
■ domowym i p rzed si^ b io rstw o m . I w samej rz e c z y je st to dobry pomyst. Jednak p o ci^g a
 918 919
K o n tro w e rsje: teoria i fakty Rozdzia! 28. Globainy kryzys

on za so b '4 poten cjalne ryzyko, k to re ujaw nia si^ jedynie w okresie kryzysu. C hodzi • Kieciy spadty ceny dom ow, a cz^sc k re d y to w h ip o te cz n y ch stata sie ziymi k re d y ta -
o ryzyko, k to re przew azn ie przeoczyly ag en cje ratin g o w e , czyli firniy oceniajjice ryzy- mi, wysoki w sk azn ik dzw igni oznaczat gwattowny spadek kapitatu bankow . To z ko-
ko o b ci^zaj^ce p o szczeg o ln e p a p ie ry w arto scio w e: kiedy kredyty hipoteczne sta j^ siq lei z m u siio b a n k i do sp rz e d a z y cz^sci posiadanych aktyw ow . J e d n a k ze wzgtejdu
zfyini kred y tam i, ocena w artosci koszykow , na k to ry c h opiera sie w a lo r MBS, staje sie na czsjsto wystepujc|ce tru d n o sc i p rzy w ycenie tych aktywow, banki zm u szo n e byty
wyjcjtkowo tru d n a, a jeszcze trudniejsza jest w ycena koszyka w alorow MBS, na kto- do wyzbywania si^ aktywow po bardzo niskich cenach, cz^sto nazyw'anych ce n am i
rych opieraj^ si§ walory CD O . Takie aktywa zacztjto nazywac to ksycznym i ak tyw am i. wyprzedazy. To zas prow adzito do zm niejszania si^ w artosci aktywow podobnych
Spodziewajqc si^ najgorszego, inwestorzy nie chcieli ani zatrzymywac takich aktywow do sprzedaw anych, pozostaj^cych w posiadaniu tych bankow tub w posiacianiu in-
w swoich portfelach, ani n a d a l pozyczac instytucjom , k to re takie aktywa posiadaty. nych bankow. Tym samym nastepow at dalszy spadek ilosci kapitatu, co wymuszato
kolejn£| w yprzedaz aktywow i kolejne spadki ich cen.
• Ztozonosc papierow wartosciowych (typu MBS i C D O ) oraz faktycznych bilansow
bankow (bankow i tw orzonych przez nie jed nostek typu SIV) sprawita, ze bardzo
Ptynnosc tru d n o byto ocenic w yptacalnosc bankow oraz ryzyko ich bankructw a. D latego
inw estorzy nie chcieli kontynuow ac udzielania pozyczek bankom i finansow anie
Jeszcze innyra waznym procesem , ktdry dokonywai si§ w latach 90. X X w. i w pierw- hurtow e zam arto, wymuszajac n a bankach sprzedaz kolejnych partii aktywow i po-
szym dziesi^cioleciu X X I w., byio poszukiw anie i wykorzystywanie przez banki innych wodujc|c jeszcze gt^bsze spadki cen. Banki rowniez nie chciaty pozyczac sobie na-
zrodei finansow ania niz depozyty biezace. W coraz wiekszym stopniu opieraiy si^ one wzajem. N a ilustracji 28.5 przedstaw iono roznic^ mi^dzy stop^ procentow£| woln^
n a pozyczkach od innych bankow oraz od innych inwestorow, zaci^gajqc krotkoterm i- od ryzyka (m ierzon^ za pomocE| trzymiesitjcznej stopy oprocentow ania obtigacji
nowy dtug w celu sfinansowania zakupu aktywow. Proces ten znany jest jako fin an so - panstw ow ych) a stop%, przy k to rej banki s^ sktonne w zajem nie sobie pozyczac
w an ie h u rto w e (wholesale fu nding). Z akladane przez banki podm ioty finansowe typu (zw an^ stops| L ib o r) dta Stanow Z jednoczonych oraz strefy euro. Roznic^ tego
SIV (byia o nich m ow a wyzej) byiy finansow ane wyt<|cznie za pomoc<| finansow ania typu nazywa si^ ro zn k q Ted*.
hurtow ego.
F inansow anie hurtow e row niez wydaje sie dobrym pom ystem , pozw ala bow iem
ban k o m na witjksz^ eiastycznosc przy o k re slan iu kwoty funduszy przeznaczanych
na kredyty lub zakup aktywow. W i^ze si^ je d n a k z kosztem , ktory takze ujaw nia si^ Stany Zjednoczone
w czasie kryzysu. Jezeli inwestorzy aibo inne banki n a b io r^ p o dejrzen co do w artosci Strefa euro/Niemcy

posiadanych przez b ae k aktywow, to wstrzymaj£| jego dalsze finansow anie. Takiem u

bankow i m oze zabraknqc funduszy i b^dzie m usiat sprzedac c z q s c swoich aktywow11.
Jesli te aktyw a s^ ztozone i tru d n e do sprzedania, b a n k m oze byc zm uszony do ich
sprzedazy po bardzo niskich cenach.
M am y ju z te ra z wszystkie elem enty p o trz eb n e n a m do w yjasnienia, co si^ wyda-
rzyto, kiedy ceny dom ow spadly i dlaczego ten sp ad ek doprow adzit do pow aznego f \\ - f
i
kryzysu finansowego. ii i
■»*,! . . t a I

0 1-------------,-------------,-------------,-------------,-------------,-------------,-------------r-----
Mechanizmy wzmacniajqce kryzys styczen maj wrzesien styczeh maj wrzesieh styczeh maj wrzesieh grudzien

2007 2008 2009

D o zaostrzenia siq kryzysu doszto za sprawq. dw och glownych, w zajem nie si$ wzmac- Rak
niaj^cych m echanizmow. Zroznicowanie stop procentowych, ktore odzwierciedla postrzegane przez banki ryzyko pozyczania sobie nawzajem, gwaftownie wzrosfo
we wrzesniu 2008 r.

11 Jest to wspoiczesny odpow iednik ru n u n a bank. R u n p o ieg a na tym, ze ludzie b iegn^ do ban-
ifustracja 28.5. Roznica Ted w latach 2007-2009
ku, aby w ycofac sw oje pien i^d ze (zob. ra m k ^ 4.3). U b e z p ie c z e n ia d epozytow w znacznej m ierze
w yelim inow aiy to ryzyko. O becnie je d n a k to inw estorzy, a nie d ep o n en c i m ogq sie zdecydow ac na
wycofanie swoich pieni^dzy. * Skrot pochodzi od angielskich slow Treasury-bill (b o n skarbowy) i eurodollar (przyp. tium .).
 920 921
Kontrovversje: teoria i fa k ty B o z d z ia t 28. Giobainy kryzys

G dyby banki uwazaly pozyczanie sobie naw zajem za w o g o le pozbaw ione ry-
zyka, roznica Ted w ynosilaby z e ro . I rzeczywiscie do polow y 2007 r. byla b a rd z o
aaa
blisko zera. W a rto je d n a k zwrdcic uwage n a jej w zrost w drugiej potow ie 2007 r,,
a nastepnie skokowy wzrost we w rz esn iu 2008 r. D la c z e g o w lasn ie w tedy? O to z 15 D o ch od o w o sc dziesigcioletnich
am erykanskich obiig a cji ska rb ow ych
wrzesnia 2008 r. ogtosii upadlosc bank L ehm an B rothers, wielki bank dyspoinij%cy
aktyw am i przek raczaj^cy m i 600 m ld doi. U czestn icy rynkow finansow ych doszli do 2 7
'43
wniosku, ze za g ro zo n y ch upadloscia jest wiele innych b an k o w , a m o z e i wszystkie „
banki o raz instytucje fm ansow e12. S fe

D o polowy wrzesnia oba mechanizmy dziaiafy juz w pelni, System finansowy zosta!
sparalizow any. Banki w zasadzie p rzestaly pozyczac i sobie n aw zajem i innvm p o d m io -
tom . Ceny na rynku p a p ie ro w w arto scio w y ch gw aitow nie spadty. To, co bylo w d u zej
m ierze kryzysem finansow ym , szybko przeksztaiciio sie w kryzys m a k ro e k o n o m ic z n y
i o tym btjdzie niowa w nastcjpnym podrozdziale. 1
maj w rzesieh styczeh rnaj w rzesieh grudzieh
styczeh maj w rzesieh styczeh
2008 2009
2007
Ftok
Kryzys fin a n s o w y dop ro w ad zil w e w rzesniu 2 008 r. do g w a lto w n e g o w zro stu stdp p ro ce n to w ych , po ktorych przed si^b io rstw a m ogfy
28.4, 0d kryzysu finansowego do kryzysu makroekonomicznego zaciqgac pozyczki.

Slijstraeja 28.8. Dochodowosc dziesi^cioletnich obligacji skarbowyeh Stanow Zjednoczonych oraz obligacji
przedsi^biorstw o ocenach A A A i BBB w iatach 20 07-2009
D o kofica w rz esn ia 2008 r. s ta io sie jasne, ze to, co dzieje sitj w sektorze finansowym,
bsjdzie m iaio pow azne nast^pstw a m ak ro ek o n o m iczn e zarow no z pow odu bezpo-
sred n ieg o wptywu rynkow finansowych na g o sp o d ark ^, ja k i z pow odu wptywu na zobaczycie, poczt|wszy od poiow y 2007 r. zroznicow anie stop procentow ych zacz^to
o cz ek iw an ia gospodarstw domowych i przedsisjbiorstw. Przyjrzyjmy si§ tiajpierw wy- siq zw i^kszac i m im o ze sto p a o p ro ce n to w an ia obligacji skarbow ych p o zostaw ata
darzeniom w Stanach Z je d n o czo n y ch , a nastepnie na swiecie. na niskim p oziom ie, we w rzesniu opro cen to w an ie obligacji typu A A A i typu BBB
aptow nie wzrosto. N agle pozyczanie stalo sitj dta wiekszosci przedsi^biorstw bardzo
.osztowne.
N a ilnstracji 28.7 przedstaw iono oddziaiyw ania kryzysu finansow ego na oczeki-
Spadek PKB w Stanach Zjednoczonych w ania. W ydarzenia, do ktorych doszto we w rzesniu 2008 r., w zbudzity pow szechne
aniepokojenie konsum entow i przedsiebiorstw . Mysl o kotejnym wietkim kryzysie 13
N a ilustracji 28.6 przedstaw iono bezposredni wptyw kryzysu finansow ego na rozne , ogotniej, zam ieszanie i obawy przed tym, co dzieje sitj w system ie finansowym, do-
stopy proeentow e. Pierwsza z nich to stopa oprocentow ania dziesiecioletnich obiigacji irowadzity do duzego sp ad k u zaufania, a ten z kotei do zm niejszenia konsum pcji
skarbowych. Dwie pozostale to stopy opro cen to w an ia obligacji em itow anych przez inwestycji. Zmiciny wskaznikow zaufania konsum entow i zaufania przedsi^biorstw
dw a typy przedsiebiorstw ro zn i^ c e si(j przyznanym i irn ocenam i ryzyka. Przedsiebio^- w Stanach Z jednoczonych przedstaw iono n a ilustracji 28.7. O ba wskazniki znorm ati-
stw a z ratingiern AAA s£| u w a z a n e za n a jb e z p ie c z n ie js z e , n a to m ia s t te z ratin g iem zowano tak, aby ich w arto sc i wynosity 100 w styczniu 2007 r. W arto zw rocic uwag^ na
BBB za mniej bezpieczne. W normalnych czasach przedsitjbiorstw a ocenione na A A A .0, ze w sk a z n ik zaufania k o n s u m e n to w , k to ry za cz ^ i sie o b n iz a c od polowy 2007 r.,
mogEj pozyczac po stopie bliskiej oprocentow aniu obligacji skarbowych, a przedsicj- gw altow nie zm niejszyt si§ jesienifj. 2008 r. i n a pocz^tku 2009 r. osi^gn^t najnizszy
biorstwa o c e n io n e na BBB po sto p ie wyzszej, ale roznica jest zazwyczaj niewielka, rzq- poziom , wynoszt|cy 22. Byta to w artosc znacznie nizsza od notow anych p o p rzednio
du jednego p unktu procentow ego. Tak faktycznie bylo na pocz^tku 2007 r. Jak jednak niskich poziom ow . O d tam tego czasu w skaznik n ieco si^ zwi^kszyl, ale wciqz pozostaje
znacznie ponizej w artosci 10 0 .
L: W arto zw rocic uwagtj n a to, ze roznica T ed zaczela sie zm niejszac w krotce p o je j skokow ym
w zroscie i obecnie jest p onow nie w poblizu zera, Ta zm ia n a odzw ierciedla posuni^cia w polityce 13 Z ob. rozdziai 22, W arto takze otworzyc w itrvne G oogle T rends i wpisac hasto „wieiki kryzys’".
d o k o n an e od wrzesnia. Szerzej bedzie o tym mowa nizej. D o jakich wnioskow dochodzicie?
 922 Kontrowersje: teoria i fakty
923
af 28. Giobalny kryzys

120 A#
-Y L (i).
P
100

Ze specyfikacji ro w n an ia krzywej IS w ynika, ze sp ad ek zau fan ia, przy danym

jorzadzalnym dochodzie, prow adzi do zm niejszenia si§ konsum pcji i inwestycji.
ad to wynika z tego, ze stopa oprocentow ania pozyczek zaciajanych przez przed-
•g
3 60 dorstwa, a wi^c sto p a p ro cen to w a uw zgl^dniana przy podejm ow aniu decyzji in-
tycyjnych, i + prem ia, m oze byc wyzsza niz stopa procentow a kontrolow ana przez
40 , i. N a ilustracji 28.6 widzimy, ze w szczytowym inom encie kiyzysu prem ia piacona
;z przedsi^biorstw a ocenione na BBB (chodzi o roznic^ mi^dzy oprocentow aniem
20 Zaufanie kon su m en to w (w ediug C onference Board)
gacji przedsi^biorstw o ratingu BBB a oprocentow aniem obligacji skarbowych)
• Zaufanie przedsiQ biorstw (w ediug A IM )
losiia 6,5% (10% - 3,5% ). C o w iecej, w przypadku przedsi^biorstw , k to re nie
>iy em itowac obligacji, lecz byiy zdane na pozyskiwanie srodkow finansowych od
0I
styczen maj w rzesien styczen
kow, prem ia byla znacznie wyzsza.
maj w rzesien styczen m aj w rzesien grudzien
tCrzywe IS i L M w ykreslono n a ilustracji 28.8 przy zaiozeniu staiego poziom u za-
2007 2008 2009
lia i staiej prem ii. M o zn a przyjac, ze przed kryzysem gosp o d ark a am erykanska
Rok
jdowaia sie w stanie row now agi oznaczonym ii t e r ^ A Z a spraw ^ kryzysu finan-
Kryzys fin a ns ow y doprow adzif do gw afto w n eg o spadku zaufania - w skazniki osi^gntgty dno na pocz<}tku 2009 r
ego doszio do znacznego przesuni^cia krzywej IS w lewo. S taio sie ta k z dwoch
llustracja 28.7, Wskazniki zaufania konsumentow i zaufania przedsi^biorstw w Stanach Zjednoczonvch w latac .' /odow. Po pierwsze, spadek zaufania, przy danej stopie procentow ej i, doprowadzi!
2007-2009
sm m ejszenia konsum pcji i inwestycji, a wi^c do spadku popytu, a zarazem pro-
cji. Po drugie, przy danej stopie procentow ej, i, stopa oprocentow ania pozyczek
W celu przeanalizow ania m akroekonom icznych konsekw encji tych zm ian oraz . qganych przez przedsi^biorstw a, i + prem ia, gwaitownie si^ zwi^kszyia, prowadz^c
rozw azenia roii polityki wrocimy do podstawowej wersji m odelu I S - L M 14. Skoro kon- spadku inw'estycji, a tym samym popytu i produkcji. E fek tem tych dwoch przesu-
centrujem y si^ tu na skutkach krotkookresow ych, a jednoczesnie na razie pom ijam y ; krzywej IS byio jej przesuniQ cie si^ ze stan u row now agi w punkcie A do stanu
aspekty gospodarki otw artej, jest to m odel odpow iedni do uporz^dkow ania analizv.
M usimy je d n a k rozbudow ac ten m odel w dwojaki sposob. W zro st p rem ii z ty tu tu ryzyka

• Po pierwsze, nalezy wzitjc pod uw agf wplyw, jak i zaufanie konsum entow wywiera
na wydatki, naw et przy danym dochodzie. D ochody konsum entow nie znmiejszyly
si^ znacznie we wrzesniu 2008 r. Poniew az je d n a k konsum enci tracili zaufanie do
. przysziosci, gospodarstw a dom ow e postanow ily post^pow ac rozw aznie i zm niej-
szaly swoje wydatki konsum pcyjne. To sam o rozum ow anie stosuje si^ do przed-
si^biorstw . Poziom sprzedazy nie obnizyl si§ zn aczn ie w e w rzesniu 2008 r., ale
z pow odu u traty zaufania przedsi<jbiorstwa postanow ily obcinac swoje w ydatki
inwestycyjne.
IS
• Po drugie, trzeba takze zastanow ic si^ nad faktem , ze stopa oprocentow ania po-
zyczek zaci^ganych przez przedsi^biorstw a m oze byc czasem znacznie wyzsza od
stopy procentow ej bezposrednio kontrolow anej przez bank centralny.
Z a te m row nania krzywych IS i L M m ozna zapisac nastejpuj^co:
P ro d a k c ja . Y
krzywa IS: Y = C ( Y - T, zaufanie) + I(Y , zaufanie, i + prem ia) + G; ^zenie spadku zaufania i g w a fto w n e g o w zrostu prem ii z ty tu fu ryzyka doprow adzifo do znacznego obnizenia si§ produkcji.

14 Z ob. rozdziai 5, row nania (5 .2 ) i (5 .3 ). ; tra cja 28.8. Makroekoriomiczne skutki kryzysu
 925
924 Kontrowersje: teoria i fakty Rozdzia? 28. Globalny kryzys

rownowagi w p u n k c i e ^ ', czernu tow arzyszyt g w atto w n y spadek produkcji z Y do Y ’. Austric

W ten sp o so b kryzys finansowy doprow adzit do g w aito w n ej recesji, _ o

1 ‘8
To jeszcze nie koniec o p o w iesci. P o litycy kierujacy g o spodarkf| n ie pozostaw ali S 3 ny Zjednoczone

oczyw iscie bezczynni, a o p isa n e w strz^sy d o p ro w a d z ily do silnych re a k c ji ze strony ^ W d k a Brytania

W io c h v
polityki finansowej, p ie n i^ zn ej i b u d ze to w ej. Z an im sit? im przyjrzymy, w yjasnim y, jak -10
Meksyk
kryzys w Stanach Zjednoczonych przeksztaici! sitj w kryzy's swiatowy. S |
1 |
2 °

S
£ s«
Od kryzysu w Stanach Zjednoczonych do kryzysu swiatowego fS -20
Tajwan
S s
A m e ry k a n sk ie p a p ie ry w arto sc io w e o p arte na kredytach h ip o te c z n y c h k u p ilo za le -
-2 5
dwie kilka za g ran iczn y ch b an k o w . Totez w m ia r^ n a s ila n ia sitj kryzysu fin an so w e g o 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
w Stanach Zjednoczonych w innych krajach zyw'iono nadziej^, ze bezposredni wplyw W a rto sc dodana w sektorach proriukcji srednio i w ys o k o za a w a n s o w a n e j techno lagicznie {w % PK8}
kryzysu na nie btjdzie ograniczony, tj. ze utrzym a sicj mziqczenie. D ane przedstaw ione Kraje, w ktorych udziat produkcji przemyslowej technoSogicznie srednto i wysoko zaawansowanej w PKB byi duzy, doznaly wi^kszego
na ilustracji 28.1 ujawniiy, ze w cale nie m ia lo ta k byc. S p o w o ln ie n ie w zrostu g o sp o - spadku eksportu i gf^bszego spadku PKB.
darczego nast£|piio nie tylko w innych krajach rozw ini^tych gospodarczo, ale takze
llu s tra c ja 28.9. Spadek wzrostu PKB i stopien otw arcia gospodarek
w krajach reszty swiata.
W jaki sp o so b kryzys oddzialyw ai na inne kraje? O d b y w alo si^ to trzem a kanaiam i,
600
* Po pierw sze, nast^pow ato to przez zm niejszenie ek sp o rtu tych krajow . W raz ze
spadkiem produkcji i dochodow w Stanach Z jednoczonych eksport do tego kraju
gw aitow nie sisj zmniejszai. W obliczu duzej niepew nosci am erykanskie przedsie:- 400

biorstw a i gospodarstw a domowe postanow iiy po p ro stu zaczekac z rozpocztjciem

nowyclr przedsi^w zi^c inwestycyjnych aibo z zakupem nowych sam ochodow lub
200
kom puterow . Spadek popytu koncentrow al si^ wisjc przede wszystkim na inwesty-
Mapiywy tgcznie
cjach i dobrach konsum pcyjnych trw aleg o uzytku, a kraje specjalizujcjce si^ w p ro - s
dukcji p rzem yslo w ej te ch n o lo g icz n ie srednio i wysoko zaaw ansow anej u cierp iaty S

bardziej niz inne. Przedstaw iono to na ilustracji 28.9, n a ktorej zestaw iono wzrost
PKB w ostatnim kwartale 2008 r. i udziai srednio i wysoko zaaw ansow anej techno-
logicznie produkcji przemysiowej w PK B w kilku krajach rozwini^tych gospodar- -2 0 0

czo oraz p aru gospodarkach wschodz^cych (oznaczonych ciemniejszymi rom bam i),
' dla ktorych dost^pne byly dane. K raje z wiekszym udziaiem tego typu produkcji
-4 0 0
w PKB doznaiy gitjbszego spadku PKB. I kw. li kw. jli kw. iVkw. i kw. II kw, III kw. IVkw. 1kw. II kw.
• Po d rugie, k an aiem oddziaiyw ana byiy przepiyw y k ap itaio w . Ja k w idzieiism y, 2007 2008 2009
inw estorzy w S tanach Z jednoczonych niech ^tn ie utrzym yw ali w swoich p o rtfe- Rok
lach aktywa o niepew nej wartosci, a banki w strzym aiy akcj^ kredytow ^. Decyzje W IV k w a rta le 2 008 r. przepfywy netto kapitafu spadiy gwaftownie do ujemnego poziomu i w ! kwartale 2009 r. utrzymywaly siq biisko
te dotyczyiy aktywow nie tylko krajow ych, aie i zagranicznych. Z aro w n o banki, zera.
ja k i inw estorzy bardzo niech^tnie pozyczali lub inw estow ali za granictp N a ilu-
llustracja 28.10. tqczny napiyw kapitaiu do gospodarek wschodzqcych w latach 2007-2009
stracji 28.10 przedstaw iono t^czny naplyw kapitaiu do gospodarek wschodzacych:
w iatach poprzedzaj<|cych kryzys do g o spodarek tych kapital ten napiyw ai cic|gle
i w duzych ilosciach, natom iast w ostatnim kw artale 2008 r. napiyw stat si§ ujemny,
 926 927
Kontrowersje: teoria i fakty Rozdziai 28, Globalny kryzys

a w pierw szym kw artale 2009 r. byi bliski zera, B anki i inw estorzy nie tylko nie *olityka pieni^zna sfinansowa
chcieli udzielac kolejnydi pozyczek i wiecej inwestowac, ale zazadali zw rotu pew-
nej cz^sci swoich funduszy. E fektem byi gw aitow ny w zrost stop oprocentow ania N
ra ilustracji 28.11 przedstaw iono ewoiucjtj stopy funduszy federalnych, tj. stopy pro-
pozyczek zaci^ganych przez podm ioty w gospodarkach wschodzqcych. entowej bezposrednio kontroiow anej przez Fed, w latach 2007-2009. Jesienic| 2007 r.,
® Po trzecie, doszio do spadku zaufania. W m iar^ nasilania si^ kryzysu finansowego ie d y pojaw iiy sie; pierw sze oznaki osiabienia a k tw n o s c i gospodarczej, Fed zaczqi
w Stanach Zjednoczonych row niez w pozostalycii krajach pojaw iaia si^ obawa, ze obnizac stope funduszy federainych. O d 5,25% w polow ie 2007 r. stopq te obnizono
nadcic|ga kolejny wielki kryzys. Wskazniki zaufania obnizaiy si^, choc zazwyczaj nie do 2% w poiowie 2008 r. W m iar^ nasiiania si^ kryzysu finansowego Fed obnizyi stop^
tak bard zo ja k S tanach Z jednoczonych, ale wciciz przyczyniaio si^ to do spadku funduszy federalnych do 1% w pazdzierniku, a pocz^wszy od iistopada 2008 r. stopa
popytu i produkcji. zostaia obnizona praw ie do zera.

Kazdy z szokow powodowai przesuniqcie krzywej IS w lewo, co tym samym prowa-

6,o r
dziio do spadku produkcji. Siia oddziaiywania tych szokow zalezaia od stopnia otwar-
5,5 r
cia gospodarki, od skali odplywu kapitalow oraz od tego, co dziaio si^ z zaufaniem ,5.
N ajbardziej ucierpialy kraje, ktore byty bardzo otw arte n a wym ian^ handlow ^, a jed-
noczesnie miaiy duze zadiuzenie netto iub bardzo duzy deficyt na rachunku obrotow
biez£|cycli. Dotyczyio to na przykiad krajow baityckich majcj.cych bardzo duze deficyty
n a rachunkach obrotow biez^cych w okresie poprzedzaj^cym kryzys i dlatego trudno
im byio znalezc inwestorow nadal skionnych do kredytow ania ich gospodarek. M niej
ucierpiaiy kraje stosunkowo siabiej zintegrow ane ze swiatowymi rynkam i towarowy-
mi i finansowymi, takie jak Indie. Kryzys nie rozprzestrzenii si^ na kraje afrykahskie
kanaiem finansowym, ale wiele z tych krajow straciio na zm niejszeniu handlu i spadku
cen surowcow. W koncu jednak prawie wszystkie kraje doswiadczyty ostrego spadku
wzrostu gospodarczego.

28.5. Reakcje polityki gospodarczei na kryzys styczen m aj w rzesien styczen m aj w rzesien styczen m aj w rze sie ii grudzien

2007 2 008 2009

Rok
D o tej pory koncentrow alism y si^ na szokach pom ijaj^c sposob reagow ania poiityki
Od p o io w y 2007 r. do koiica 2008 r. Fed obnizyl stopg funduszy federainych z 5,25% do p ra w ie zera. Zbiizenie sie do tego poziom u ozna*
g ospodarczej na kryzys. N a kryzys finansowy najw czesniej zareagow aiy banki cen-i cza, ze nie mozna juz bardziej obnizac sto p y pro ce n to w e j.
iraine. Prezes F ed w S tanach Z jednoczonych B en B ern an k e, przed tem pracow nik
naukowy zajmuj^cy si^ badaniam i nad W ielkim Kryzysem, stwierdzii, ze zrobi „wszyst- Hustracja 28.11. Stopa funduszy federalnych w latach 2007-2009

ko, co m ozliw e”, aby unikn^c jego pow torzenia si§. Je an C iaude Trichet, gub ern ato r
E uropejskiego Banku Centrainego, oraz inni szefowie bankow centralnych zajqli po- Byia to dosc radykaina redukcja - ponad 5 punktow procentow ych w ciqgu nieco
dobne stanowisko. Kiedy staio si^ jasne, ze kryzys finansowy przerodzii si^ w powazny p o n ad roku. Byio jed n ak jasne, ze to nie wystarczy do unikni^cia spadku produkcji,
kryzys m akroekonom iczny, wsz^dzie na swiecie rz^dy zastosowaiy poiityk^ fiskainq do Fed znaiazi sie wiec w takiej samej sytuacji ja k w okresie W ielkiego Kryzysu i w jakiej
podtrzym ania popytu i produkcji. Opowiesc o kryzysie jest zarazem opowiesciq. o dra- byi bank centralny Japonii w latach 90. X X w. i w pierwszym dziesi^cioleciu X X I w .16.
m atycznych decyzjach w dziedzinie polityki gospodarczej podejm ow anych w czasie Byia to p uiapka piynnosci i F ed nie m ogt juz daiej obnizac stopy funduszy federai-
rzeczywistym, cz^sto przy ograniczonym zasobie inform acji. nych. Sytuacje gospodarki amerykanskiej w tam tym czasie przedstaw iono na ilustracji
28.12 Przy danej stopie procentow ej wydatki radykalnie si^ zmniejszyiy; w kategoriach
W arto, abv czytelnik wroci! do m odelu go sp o d ark i otw artej, ktorv przedstawiono w rozdzia-
le 2 0 , i upew nil sie, ze rozum ie, w jaki sposob kazdy z tych szokow wplywa n a w artosc p ro d u k c ji 16 W arto te ra z p o n o w n ie przeczytac rozdziai 22, posw i^cony W ielkiem u Kryzysowi i okresow i
w stanie rownowagi. zastoju w Japonii.
928 K o n tro w e rs je : teoria i fa k ty R ozdziat 28. Giobainy kryzys 929

m o d e lu I S - L M krzywa IS przesuneia sitj bardzo daleko w lewo i przeckjta krzyw ^ L M dom ow ych n ie byio w stanie pozyczac po zad n ej stopie p ro ce n to w ej; p rak ty czn ie rzecz
n a je j poziom ym odcinku (tj. przy stopie p ro c e n to w e j na poziom ie z e r o ) 17. R ow now a- biorac. z ich pu n k tu w idzenia pretn ia b y ia n ie sk o n c z e n ie d u z a . M ozna si^ dom yslic,
ga ustalila sie w p u n k c ie A przy zerowej stopie procentow ej i produkcji n a poziom ie jakie sro d k i zasto so w aiy Fed i M inisterstw o F in an so w w ceki n ap ra w y sy stem u fin an -
Y, ktory w dalszym ci%gu znajdow ai si§ znacznie ponizej n aturalnego poziornu pro- s o w e g o , a w k o n sek w en cji zm niejszenia prem ii.
dukcji, Y.
• Abv zapobiec zjawisku ru n u d e p o n e n to w na banki, fe d e ra ln ^ g w aran cj^ d epozy-
tow zwi^kszono ze 100 tys. dol, do 250 tys. dol. na jed en rachunek. W arto jednak
przypomniec, ze znaczna czqsc funduszy pozyskiwanych przez banki nie stanowily
wcaie depozyty, iecz srodki .z em isji krotkookresow ych instru m en to w dtuznych
nabywanych przez inwestorow. W celu umozliwienia bankom daiszego zdobywania
LM, funduszy za pomoctj. finansowania hurtow ego, rz£|d federalny przygotowal program
arancji nowych emisji instrum entow dluznych.
• Fed zadbal o ptynnosc w calym systemie finansowym. Przekonalism y si^, ze kiedy
' inwestorzy chcieli wycofac swoje fundusze, banki nie miaiy zadnego pola m anewru
j musialy sprzedaw ac posiadane aktywa, cz^sto po bardzo niskich cenach. W wie-
lu przypadkach oznaczaio to bankructw a. W celu ich unikni^cia F ed zaoferow ai
ele m oziiwosci pozyskiw ania piynnych srodkow , dzi^ki czem u pozyczanie od
Fed stalo sis? iatw iejsze. C hoc banki zawsze m ogiy pozyczac tam w tzw. okienku
Y Y dyskontowym, to zazwyczaj czyniiy to niech^tnie i okienko bylo rzadko uzywane19.
Produkcia, Y Fed obnizyl koszt pozyczek i spraw ii, ze dia bankow zacit|ganie pozyczek stato
Przesuniecie krzyw ej IS jesieniq 2008 r. byio ta k znaczne, ze n aw e t przy zerow ej stopie p ro ce n to w e j p op yt na dobra i usiugi, a zarazem
sie atrakcyjniejsze. D o czasu kryzysu tyiko banki m ogiy si^ zadiuzac w Fed, aie
ich produkcja, byty bardzo male. ten rozszerzyi iiste instytucji finansow ych, k to re m ogiy zabiegac u niego o po-
zyczkcj. W reszcie rozbudow ano takze iist^ aktywow, ktorych instytucje finansowe
llustracja 28.12. Gospodarka amerykanska przy zerowej stopie procentowej
mogly uzywac jako zab ez p ie cze n ia pozyczek udzieianych przez Fed. (Zabezpiecze-
nie oznacza aktywa, k to re p o z y c z k o b io rc a oddaje w zastaw za ci^g a j^ c pozyczk^.
W rozdziale 22 przekonalism y si^, ze kiedy g o sp o d ark a w pada w p u iap k e piyn- W przypadku niewywiazania siQ ze zobow it|zania aktywa przejm uje pozyczkodaw-
nosci, znacznie w zrasta ryzyko znalezienia si^ w sytuacji niekorzystnego sprztjzenia ca). Wszystkie te zmiany pozwoiiiy bankom i instytucjom finansowym spiacic swoje
zw rotnego. N iew ielka produkcja prow adzi do niskiej inflacji, a zatem do wyzszych zobowit|zania w obec inw estorow bez potrzeby w yprzedaw ania aktywow. Osiabiiy
realnych stop procentow ych18. Wi^ksze realne stopy procentow e prowadzt}. do zmniej- takze bodzce inw estorow do zt|dania zw rotu funduszy wypozyczonych bankom ,
szenia li|cznego popytu i produkcji. M niejsza produkcja prow adzi do nizszej inflacji, poniewaz zmniejszyio sie ryzyko ich bankructw a.
do wyzszych realnych stop procentowych itd. G o spodarka m oze wpasc w cykl zm niej- • M inisterstw o F inansow w prow adzilo w zycie p ro g ram nazw any P rogram em Po-
szaj^cej si^ produkcji i coraz wi^kszej deflacji. mocy dla Posiadaczy Z ag ro zo n y ch A ktywow (T ro u b ied A sset R elie f P rogram
M ajt|c pein<| swiadomosc tego ryzyka Fed w raz z M inisterstw em Finansow posts - TA RP), ktorego ceiem byio uporz^dkow anie sytuacji w bankach. Pierwotnym ce-
nowity stawic czolo kryzysowi finansow em u przez dzialania na wielu frontach. W arto lem w artego 700 mld dol. program u, ktory wszedi w zycie w pazdzierniku 2008 r.,
przypom niec, ze choc stopa funduszy federalnych byia bliska zera, to stopa procento- byio w yprow adzenie zlozonych aktywow z biiansow bankow i zm niejszenie w ten
wa, przy jakiej przedsi^biorstw a mogly faktycznie zaci^gac pozyczki, pozostaw aia na sposob niepew nosci, uspokojenie inwestorow, a takze uiatw ienie oceny kondycji
znacznie wyzszym poziom ie. O pierajqc si^ na w prow adzonym wyzej row naniu krzy- poszczegoinych bankow. M inisterstwo Finansow napotkaio jednak te same proble-
wej IS nalezy stw ierdzic, ze p re m ia obci^zaj^ca pozyczkobiorcow utrzym yw aia si^ my co inwestorzy pryw atni. Gdyby ziozone aktywa mialy byc w ym ieniane na, po-
na bardzo wysokim poziom ie. W rzeczywistosci w iele przedsi^biorstw i gospodarstw wiedzmy, bony skarbowe, to po jakiej cenie naiezaioby dokonac zamiany? W cit|gu
kiiku tygodni staio sie jasne, ze ocena w artosci kazdego skiadnika tego rodzaju
W celu przypom nienia sobie, dlaczego krzywa L M m a taki w lasnie ksztalt, zob. ikistracj? 22.4. aktywow jest niezm iernie tru d n a i zabraiaby bardzo duzo czasu.
18 W artoprzypom niec, ze re aln a sto p a p ro cen to w a rowna je st roznicy mifjdzy nominaln^ stopij.
pro een to w ^ a oezekiw an^ inflacja. Im nizsza jest oczekiw ana inflacja lub kiedy oczekiw ana inflacja
stata sisg juz ujem na, tym wicjksza jest oczekiw ana deflacja i wyzsza je st re aln a sto p a procentow a.
930 Kontrowersje: teoria i fa k ty Iziat 28. Globalny kryzys 931

Jak o nowy cel przyjeto zwicjkszenie k a p ita lu b an k o w . M echanizm byi n a s t^ - o z e n ia 15'. To p rz e su n i^ c ie nie wystarczyio do uniknisjcia p o w az n ej recesji i p ro -
puj^cy: rz£|d pozyskiwai akcje wiekszosci najw iekszych bankow am erykanskich, x ja w nowym stanie row n o w ag i, Y', utrzy m y w aia sie znacznie p o n iz ej p o z io m u Y.
a w zam ian d o s ta rc z a i im fu n d u sz e . P rzez z w i^ k sz e n ie w s k a z n ik a k a p ita lo w fdnkcja p rz e k ra c z a ta je d n a k p o z io m Y, tj. poziom , n a ktorym utrzym ywaiaby si^,
go banku, a zarazem z m n ie jsz e n ie w sk a z n ik a d zw ig n i i uniknitjcie w te n sposob ■by nie zastosow ano tych srodkow finansowych.
bankructw a banku m ozna byio dzieki tem u w rniare upiywu czasu umozliwic mu Skoncentrowaiem si§ na srodkach zastosowanych w Stanach Zjednoczonych. Bardzo
pow rot do norm alnosci. Do konca w rzesnia 2009 r. i^czne wydatki w ram ach pro- iobne dziaiania podj^to w innych krajach: giebokie ci^cia stop procentowych, zasi-
gram u TA R P wynosiiy 360 mld d o l, z czego 200 m ld dol. w ykorzystano na zakup ie plynnymi srodkam i, zaopatryw anie bankow w kapitai. Szczegoly program ow byly
akcji bankow . W czasie, kiedy pisz^ ten fragm ent ksi^zki, wiekszosc bankow wy- ne, ale zasady, na ktorych si§ oparto, takie same. P onadto glowne banki centraine
kupuje swoje akcje i wycofuje si^ z program u. corzystaiy ten sam sposob, w jaki zasilaiy krajowe instytucje finansowe plynnymi srod-
8 Wszystkie te posuni^cia mialy na ceiu dostarczenie p lynnych srodkow instytucjom ni, do dostarczenia piynnych srodkow wielu gospodarkom wschodz^cym, umozliwia-
finansowym, unikanie niepotrzebnych bankructw i spraw ienie, aby system finan- im. neutralizacjsj niektorych skutkow spowodowanych przez duzy odpiyw kapitaiu.
sowy ponow nie zacz^i dzialac. O baw iajac si^ jed n ak , ze niektore rynki dochodza Czy te srodki zadziaiaiy? N iektorzy kom entatorzy zauwazajc|, ze nie uchronity one
do siebie w olniej, Fed interw eniow al b e zp o sred n io , ku p u j^c pryw atne papiery podarki swiatowej przed kryzysem m akroekonom icznym i dochodzcj. do wniosku,
w artosciow e na tych rynkach. Z e wzgledu na roi§, ja la | odegral w kryzysie sektor srodM byly nieskuteczne. D la wi^kszosci ekonom istow jest je d n a k jasne, ze bez
nieruchom osci, Fed kupowai zwiaszcza walory typu MBS. D o chwili obecnej inwe- Jj^cia tych dziaian systeni finansowy p raw dopodobnie by si§ zaiam ai. W i^kszosc
storzy prywatni nie powrocili jeszcze w peini na ten rynek i Fed jest wciqz giownvm idziiaby sie; zapew ne z nast^pujj|cq. uwag^ B ena B ernanke:
nabywc^ tych papierow wartosciowych.
Byiismy bardzo, bardzo blisko swiatowego krachu, sytuacji, w ktorej wiele spo-
Posunitjcia te pozwoiiiy bankom i, ogoiniej, caiem u systemowi finansowem u utrzy- srod najwi^kszych swiatowych instytucji upadioby, a swiatowy system finansowy
m ac sie przy zyciu i funkcjonowac, a w rezuitacie obnizyc stopy procentow e, po kto- rozpadlby sicg [...] sytuacji, w ktorej gospodarka weszlaby w fazcj duzo gi^bszej,
rych przedsi^biorstw a i osoby fizyczne mogiy zaci£|gac pozyczki. N a iiustracji 28.13 duzo dluzszej i znacznie bardziej przew lekiej recesji.
przedstaw iono nast^pstw a tych sposobow postepow ania za pom oc^ m odelu IS -L M .
Przy niezm ienionej stopie procentow ej k o n tro lo w an ej przez Fed opro cen to w an ie Dzieki przedsi^w zi^tym sroclkom system finansowy powoli odzyskuje sprawnosc.
pozyczek udzielanych pozyczkobiorcom spadio, dzi^ki czem u nast^pii w zrost popy- ; jeszcze przyjrzec si^ iiustracjom zamieszczonym w tym rozdziale, zwracaj^c
tu, co przedstaw iono za pom oc^ przesuni^cia krzywej IS w praw o z polozenia IS do ra to, co staio si^ od konca 2008 r. Ceny akcji, przedstaw ione na ilustracji 28.2,
r o ; h o c nie w rociiy do daw nego poziom u. R oznica Ted, ukazana n a ilustracji
......... iia praktycznie do zera, co oznacza, ze banki p rz e sta iy si§ o b aw ia c w zajem -
;o udzielania sobie pozyczek. Roznica w oprocentow aniu obligacji przedsi^biorstw
;vpu A A A i obligacji skarbowych, przedstaw iona na ilustracji 28.6, wynosi w przybli-
■ du tyle sam o co przed kryzysem. L^czny napiyw kapitaiu do gospodarek wschodz^-
■■h, ukazany na ilustracji 28.10, znowu jest dodatni. Trzeba oczywiscie przyznac, ze
■. ■tem finansowy jest w dalszym ci^gu slaby, banki udzielaj^. niewielu kredytow, a ryn-
ki niektorych papierow wartosciow ych wci^z nie wrocily do daw nego stanu. Jed n ak
n;c-z{jdzia m onetarne i finansowe, ktore zastosow ano w 2007 r. i w latach nast^pnych,
■■ TOli przynosz£| pozytywne efekty.

Polityka fiskalna
P rodukcja, Y

Kroki fin a nsow e poczynione przez Fed i M in is te rs tw o Finansow d oprow adzify do redukcji prem ii, ktorq zm uszeni byii ptacic pozyczkobior- az ze zblizaniem sitj stopy funduszy federalnych do zera nie dalo si§ wi^c juz sto-
cy. W rezultacie krzyw a 1S przesuneta sie w p raw o i produkcja zw iekszyta si§ ponad poziom , na ktorym by pozostata bez ty ch dziatah.
vac tradycyjnej polityki m o n e tarn ej i jesien ii| 2008 r. skoncentrow ano uwag^ na
Ilustracja 28,13, N ast^pstw a posuni^c finansowych lltyce fiskalnej.
932 Bozdziat 28, Globalny k ry z y s _____________________________________ 933
K o n tro w e rs je : teoria i fa k ty

' oeta'Dienia ak ty w n o sci gospodarczej)22, w zrost deficytu o 2% w n ast^ p stw ie wprowa-

P rio ry te to w y m z a d a n ie m nowo u tw o rz o n e g o rz ^ d u arnerykanskiego byio o p ra c o -
dzenia program u bodzcow fiskalnych oraz wzrost deficytu o 2 % w zwiazku z rea iizacja
w anie projektu progranm fiskalnego n a s ta w io a e g o na zwi^kszenie t^ cz n eg o popytu
jnoych p ro g ra m o w , zw taszcza zniian w w y d atk a ch obrotm ych. Proporcje fych skiad-
i zm niejszenie skaii recesji, U sta w a o u z d ro w ie n iu g o s p o d a rk i a m e ry k a n s k ie j i sty-
oikow sa| rozne w poszczegolnych k ra ja c h , je d n a k w e wszystkich krajach p o f^ c ze n ie
m u lo w an iu inwestycji (Am erican R eco v ery and R einvestm ent Act) zostaia uchwalona
autornatycznych sta b iliz a to ro w koniirnktury z, b o d z c a m i fiskainymi d o p ro w a d z ito do
w lutyrn 2009 r. Lqczny koszt przewidzianych w tej ustawie dziatan, ktore obejmowafy
z a ro w n o ciecia p o d a tk o w e , jak i wzrost w y d atk o w , w la ta c h 2009 i 2010 wynosii 780 duzego wzrostu deficytow budzetowych.
inld dol,20.
ta c z n y deficyt biidzetowy: udzial automatycznyGh stabi1lzator6w koniunktyrv 5 dziaian dowQlciv’Gh
W czasie prac nad program em fiskalnym toczyia si^ w az n a dyskusja na tem at tego,
jdeficyt budzetovjy w % PKB; zmiana w porownaniu z 2007 r.}
czy program po w in ien byc oparty giownie na cieciach p o d atk o w , n a zwiekszeniu d o ta -
cji czy n a wiekszych w ydatkach. A rg u m e n te m przeciw ci^ciom p o d atk o w y m i dotacjom
byio to, ze wobec ogronm ej n iep ew n o sci konsum enci i p rz e d si^ b io rstw a inogtj. wiek-
szosc otrzym anych sro d k o w zaoszczcidzic, a nie w y d ac, przez co efekt m n o z n ik o w y
bydzie niewieiki, a tym samyin wptyw ci^c p o d atk o w y c h na taxzny p o p y t bedzie staby.
Z a obnizkcj. p o d atk o w i dotacjam i p rze m aw ia io to, ze dobrze zaprojektow ane zm ian y
podatkow i dotacji m oga bezposrednio p o m o c tym , ktorych bezposrednio d o tk n ^ia
recesja, np, b e z ro b o tn y m . Tradycyjnie uzywanym arg u m en tem przeciw zw iekszaniu
w y d atk o w p a n s tw a jest czasochtonnosc o p ra c o w a n ia program ow w y d atk o w , w o b e c
czego ich giowny wpiyw na gospodark^ zwykle ujaw nia sie jui: po zakonczeniu recesji.
Tym razeni ten a rg u m e n t w ydaw ai si^ m niej p rz e k o n u j^ c y , p o n ie w a z wszystkie p ro -
gnozy sug ero w aty d u zo d tu zsz^ recesjsj niz zazwyczaj.
O statecznie w program ie przew idziano cicjcia p o d atk o w n a kwotfj 288 m id dok,
planujae rozne zmiany: od obnizki podcitku od w ynagrodzeh w wysokosci 400 dol. na
pracow nika, po ulg^ dla osob kupuji|cych dom y po raz pierwszy. Przew idziano takze
wydatki socjalne w wysokosci 82 mld dol., w tym w vdtuzenie okresu w ypiacania zasit- Automatyczne stabsVizatory Inne
kow dla bezrobotnych, a takze wydatki na opiek^ m edyczn^ i oswiat^ opiew aj^ce na Dziafania dowoine tqezna zmiana
240 m ld doi. oraz wydatki na inwestycje w dziedzinie infrastruktury, na now e zrodta
energii, na cele mieszkaniowe itd. - w sum ie 170 m ld dol.
Polaczeme dziafan d ow o in ych z automatycznymi stabifeatorami koniunktury d oprow adziio do znacznego wzrostu d e fic y to w budzeto-
B ardzo podobny kierunek poiityki fiskainej o b raia wi^kszosc pozostaiyeh krajow.
yyycb w Satach 2009 i 2010.
G20. G ru p a ta, obejm uj^ca 20 krajow , k tore o d egraiy gtow n^ rol$ w czasie kryzy-
su21, zobow i^zata sie na spotkaniu w W aszyngtonie jesienitj 2008 r. do zastosow ania Iliistracja 28,14. Bodzce fiskalne w latach 2009 i 2010
bodzcow fiskalnych majqcych na ceki walke z g lo b aln ^ reeesjci. N a ilustracji 28.14
przedstaw iono bodzce fiskaine dla szesciu krajow grupy oraz dla caiej grupy G20 prze-
Jakkolw iek dziaiania po stronie polityki fiskalnej budzq wiecej kontrow ersji niz te
w idziane na lata 2009 i 2010. Kryzys doprow adzit do w zrostu deficytu budzetow ego
po stronie polityki pienieznej, wiqkszosc ekonom istow uwaza, ze tak duze deficyty bu-
w S tanach Zjednoczonych o 6% PKB zavowno w 2009 r., jak i w 2010 r. w porow na-
dzetow e byly potrzebne do o g ra n ic z e n ia spadku t^ czn eg o popytu i skali recesji. Wszy-
niu z 2007 r. N a ten wzrost ziozyly si^ w mniej wi^cej rownych czesciach trzy zmiany:
scy zgadzajt| si^, ze skutkiem wiekszych deficytow b u d zeto w y ch jest wi^kszy dlug, a ten
w zrost deflcytu o 2% w skutek dziaiania autom atycznych stabiiizatorow koniunktury
rna negatywne konsekw encje w diugim okresie. To stw ierdzenie kieruje nasza, uwagq
(tj. sam oczynnego spadku dochodow I wzrostu wydatkow budzetow'ych pod wptywem
na ostatnicj. kwesti^ poruszantj w tym rozdziale, m ianowicie widoki n a przysziosc.
2,1 Byiy to ciodatkowe srodki, ponad te zapisane w pro g ram ie TARP, ktorego budzet w ynosii ko-
lejne 700 m ld dol. Jak wyjasniono wyzej, faktycznie wydano tyiko czesc tych funduszy.
21 C zlonkam i grupy 5-4 nie tylko k ra je rozwirtitjte gospodarczo, ale takze najwazniejsze z ekono- W celu przypom nienia sobie, ja k dzialaja, a u to m aty czn e stabilizatory, nalezy w rocic d o roz-
m icznego punktu w idzenia gospodarki w schodz;|ce, takie ja k C hiny, Indie, Brazylia, R osja i Korea
Poiudniow a. dziaiu 25.
 934 935
Kontrowersje: teoria i fakty R o z d z ia t 28. Globalny kryzys

28.6. Widoki na przysztosc ymaga to powaznych dostosow ah m akroekonom icznych row niez w tych krajach.
Czy uda sie podtrzym ac proces wychodzenia z recesji, zaiezy od tego, czy nastapiq
wszystkie te dostosow ania.
W czasie, kiedy pisz^ te n rozdziai, w iekszosc krajow ponow nie przezywa w zrost go- • N aw et jesli u d a s if po d trzy m ac p ro ces w ychodzenia z recesji, kryzys pozostaw i
spodarczy. W w ielu krajach bezrobocie utrzym uje sisj je d n a k n a wysokim poziom ie kosztow na spuscizne fiskaln^. N a ilustracji 28.15 p rz e d sta w io n o prognozy sto su n -
i trzeba bedzie w ielu lat trw alego i wysokiego w zrostu gospodarczego, aby bezrobocie ku diugu do PK B przygotow ane przez M FW zarow no dla krajow rozw ini^tych
wrocifo do swego naturalnego poziom u. Osi^gni^cie trw aiego wzrostu gospodarczego gospodarczo, jak i dla gosp o d arek wschodzJ|cych (nalez^cych do G -20). Ja k wy-
wyiiiaga podjtjcia wielu wyzwan politycznych. nika z tych prognoz, obecne plany w dziedzinie polityki doprow adz^ do tego, ze
w krajach rozwini^tych gospodarczo przecietny stosunek diugu do PK B przekro-
• N a razie w zrost gospodarczy wci^z napqdza polityka pieni^zna i fiskalna. Banki czy w krotce poziom 100% i nadal b^dzie sie zwi^kszal. (Prognozow ana ewolucja
centralne rnog^. utrzymywac stopy procentow e n a poziom ie bliskim zera tak diugo, przeci^tnego stosunku dlugu do PKB w gospodarkach wschodzqcych przedstaw ia
jak to jest potrzebne. W wieiu krajach je d n ak dalsze utrzymywanie duzych deficy- siq znacznie iepiej. S tosunek te n byl nizszy n a starcie, a p o n a d to konsekw encj^
tow budzetow ych nie jest mozliwe, poniew az ich nast^pstw em jest szybki w zrost wysokich sto p w zrostu PK B w stosunku do stop procentow ych je st znacznie ko-
diugu publicznego, a to stawia pod znakiern zapytania wypiacalnosc rztjdow. Pod- rzystniejsza dynam ika niz w krajach rozwini^tych gospodarczo)24.
trzym anie p rocesu w ychodzenia z recesji wym aga zatem oparcia go na wzroscie
popytu ze strony sektora pryw atnego, a nie n a cic|g!ym utrzym ywaniu duzych de- Dtug panstwowy
ficytow budzetowych. Nalezy wi^c zapytac, czy popyt sek to ra pryw atnego b^dzie ,120
wystarczaj£|co duzy do p o d trzy m an ia w z ro stu go sp o d arczeg o . J e st to p ro b lem
szczegolnie dotkliwy w Stanach Zjednoczonych. W arto wrocic do podstaw ow ego 100
w arunku rownowagi n a rynku dobr:

Y = C + I + G + NX.
60
Przyjrzyjmy sie poszczegolnym skiadnikom sum y po stronie prawej. Zacznijm y S
■5
od C. W zrost gospodarczy przed kryzysem opieral si^ n a gtownie n a silnym wzro-
40
scie konsumpcji: w okresie poprzedzaj^cym kryzys stopa oszcz^dnosci gospodarstw
dom owych spadia praw ie do zera. Jest m aio praw dopodobne, aby w przyszlosci ta G-20
20
sytuacja sie powtorzyta: jak si§ wydaje, kryzys p rzekonal am erykanskie gospodar- G-20 (kraje rozwiniQ te gospodarczo)
G-20 (gospodarki w schodzqce)
stwa dom owe, ze muszci wi^cej oszcz^dzac. Totez przy kazdym poziom ie dochodu,
Y, popyt konsumpcyjny, C, b^dzie praw dopodobnie mniejszy niz w okresie przed 2006 2008 2010 2012 2014
2000 2002 2004
kryzysem. Co m oze zast;jpic ten ubytek w w ydatkach konsumpcyjnych, C? Przejdz- Rok
my do /, tj. inwestycji. Jest m alo praw dopodobne, aby to inwestycje sie zwi^kszyiy,
przynajm niej na razie, poniew az wykorzystanie m ocy produkcyjnych jest na niskim W edlug biezqcych prognoz stosunek dtugu do PKB w krajach roz w in i^tych gospodarczo w zrosnie p ow yzej 100%.

poziom ie, a banki zaostrzyly w arunki u d zielan ia kredytow . W vdatki panstw a, G,

Slustracja 28.18. Ewolucja stosunku dtugu do PKB w krajach G-20
wzrosly w czasie kryzysu i - o czym byla m owa wyzej - nie m og^ byc utrzymywane
na tym wyzszym poziomie w nieskonczonosc. W ynika z tego, ze dostosowanie musi
si^ dokonywac przez wzrost eksportu netto, N X . U jm uj^c to inaczej, podtrzym anie Tak wysokich poziom ow zadluzenia nalezy unikac. Po pierw sze, regulow anie
p rocesu wy'chodzenia z recesji w S tanach Z jednoczonych m oze wym agac znacz- platnosci odsetkow ych wym aga obnizenia w ydatkow publicznych n a inne cele lub
nego zm niejszenia siq deficytn na am erykahskim rachunku obrotow biez^cych23. podwyzszenia podatkow . O ba te posuni^cia s^ bolesne. Po drugie, kiedy diug jest
Jezeli Stany Z jednoczone maj% zmniejszyc deficyt n a rachunku obrotow bie- wysoki, jeg o dynam ika latw o m oze si^ stac niestabiina i w efekcie rzc|d nie b^dzie
zacych, to jak ies in n e kraje m usz^ ograniczyc nadw yzki w o b ro ta c h biez^cych. w stanie wywi^zac si^ z zaci^gni^tych zobowic|zan finansowych. W arto tu posluzyc

D eficyt na ra c h u n k u o b ro to w biez^cych S tanow Z je d n o c z o n y c h byf p rz e d m io te m analizv 24 Czytelnik, ktory je st zainteresow any przypom nieniem sobie czynnikow determ inuj^cych dyna-
w ram ce 19.1. m ike dtugu oraz ich konsekw encji, pow inien w rocic do rozdziatu 26.
936 K o n tro w e rsje : teoria i fa k ty Rozdziat 28. Globainy kryzys 937

sitj prostj/ra przy k iad em : kiedy sto s u n e k d iu g u do PKB w ynosi 50% , wzrost stopy stowy, zwiekszyiy swoje w sk azn ik i dzw igni. Po drugie, zam iast za d o w o lic si^ zwy-
p ro ce n to w ej o, pow iedzm y, 3 punkty p ro c e n to w e p ro w a d zi do w zrostu w ydatkow kiyrni p o zy c zk a m i i sta n d a rd o w y m i kredytam i hipotecznym , banki u trzy m y w aly
o 1,5% PKB (3% x 50%), Jesii je d n a k poczgtkowo stosunek d iu g u cio PKB w ynosi w swoich portfelacli c o ra z wiecej zlo zo n y c h aktyw ow , tj. aktyw ow , k to ry c h w ar-
150%', to w ydatki rosna o 4 ,5 % PKB. Rzcjcl, k to ry stoi w obliczu takiego w zro - tosc m ogla byc tru d n a do w yceny. Po trzecie, banki w coraz m niejszym stopniu
stu w ydatkow , m oze miec tru d n o s c i przy o b c in a n iu w y d atk d w lub p o d n o s z e n iu k o rzy staly z d e p o z y to w biezjjcych jako z ro d la fin a n so w a n ia w tasnej d ziala ln o sc i,
p o d a tk o w w celu z a p o b ie z e n ia d u z e m u d eficytow i b udzetow em u oraz d a isz e m u a zaci^galy coraz witjcej k ro tk o te rm in o w y c h p o zy czek na rynkach finansowych.
narastaniu cliugu. . • Te trzy m echanizm y razem wzisjte doprowadzity do gtqbokiego kryzysu finansowe-
Jednym z wyzwan w i^z^cych sie z w ychodzenietn z recesji b ^ d zie wprowadzetiie go. W ysokie w skazniki dzw igni oznaczaty, ze naw et n iew ielk ie straty na kredytach
takich in stru m e n to w fiskalnych, ktore pozw olji n a stabilizacje diugu p an stw o w eg o h ip o te c z n y c h m oga byc w i^ k sze niz k a p ita l b a n k o w , co m o z e im u n ie m o z liw ic
na rozs£|dnym poziomie. B ^dzie to p ra w d o p o d o b n ie proces bolesny i trudny z po- regulow anie swoich zobowi^zah. Ze wzgtedu na ztozonosc aktywow znajdujacych
litycznego p u nktu widzenia. sitj w bilansach bankow i zwit|zan^ z tym trudnosc oceny, czy dany bank jest wypta-
* W reszcie kryzys u ja w n il pow azne probiem y w system ie fin an so w y m , a ro w n ie z calny, bankom byto bardzo tru d n o zaciagn^c krotkoterm inow e pozyczki, a w nie-
p o trzeb e catosciowej reform y system u regulacji. K rotkookresow ym priorytetem ktorych przypadkach stalo si^ to wr^cz niem ozliw e. W cetu zw iekszenia zasobu
jest napraw a systemu i zap ew n ien ie ciqgiosci je g o fu n k cjo n o w an ia. P an stw o b ^d zie k a p itatu oraz splaty zobow i^zan b an k i zm uszone byty do sprzedazy aktywow.
m usiato stopniow o wycoiywac siq z niektorych podj^tych dzialan - od udzieiania Z uwagi na stopien ztozonosci tych aktywow trzeba je byto jed n ak cz^sto sprzeda-
na duzt| skai^ gwarancji d iu g u bankowego, p o w p ro w a d z a n ie czesciowej p an stw o - wac po bardzo niskich cenach, a to generow alo dodatkow e straty dla bankow itd.,
wej w iasnosci b a n k o w oraz po b e z p o s re d n ie zakupy pryw atnych aktyw ow przez a wszystko to z kolei doprow adzito do kryzysu finansowego.
ban k i ce n tra ln e . Co w azniejsze, trzeba hcjdzie na nowo z a p ro je k to w a c w ieie regu- • Jesieniq 2008 r. kryzys finansowy przerodzit sie w pow azny globalny kryzys ma-
lacji, aby uniknac niekorzystnych sprzezen zwrotnych, k to re wysbj.piiy w czasie kry- kroekonom iczny. System finansowy w S tanach Z jednoczonych, a takze w innych
zysu. Jak widzielismy, pew na role w kryzysie odegrat kazd y z trzech czynnikow , tj. krajach rozwiniqtych gospodarczo, utegt zam rozeniu i bardzo trudno byto uzyskac
niski zasob kapitaiu w bankach, nadm ierne korzystanie z dzwigni oraz kreow anie pozyczktj, chyba ze godzono si§ n a bardzo wysokie oprocentow anie. Ponadto kon-
ztozonych i nieprzejrzystych aktywow. D latego kazdy z nich mttsi byc scislej kon- sumenci i przedsi^biorcy zacz^li si^ obawiac powtorki W ietkiego Kryzysu. Wydatki
trolow any w przysziosci. konsum pcyjne i inw estycyjne gw attow nie stsj zmniejszyty, a to doprow adzito do
znacznego spadku produkcji.
• Kryzys szybko rozprzestrzenil sie na resztcj swiata. Poszczegolne kraje odczuwaty
zarow no gw attow ne zm niejszanie si^ popytu n a eksp o rto w an e przez nie d o bra
Podsumowanie i ustugi, jak i odptyw kapitalu. M niejszy popyt na eksportow ane tow ary i wyzsze
oprocentow anie pozyczek doprow adzity do zm niejszenia si^ produkcji w praw ie
* Lata 2008 i 2009 byiy dla sw iata okresem globainej recesji, najgi(?bszej od czasu wszystkich krajach na swiecie.
W ielkiego Ktyzysu. W IV kwartale 2008 r. i w I kw artale 2009 r. swiatowa produk- • Politycy ostro zareagow ali na kryzys. W S tanach Z jednoczonych szybko obnizo-
cja zm niejszala sie srednio o 6 % rocznie. no stop^ funduszy federainych praw ie do zera. Z arow no Fed, ja k i M inisterstw o
* Z darzeniern, ktore uruchom ilo kryzys, byt spadek cen dom ow w Stanach Z jedno- Finansow podjtjly wiete dziatan, aby zapobiec zalam aniu si§ system u finansowe-
czonych. Ceny gwattownie rosty od pocz^tku pierw szego dziesicjciolecia X X I w., go. D o dziatan tych natezaty: obj^cie gwarancjam i niektorych dtugow bankowych,
aie w 2006 r. zacz^ty spadac. Z pow odu tego sp ad k u wielti w lascicieli dom ow , dostarczenie bankom potrzebnych funduszy, dokapitalizow anie bankow oraz za-
zwiaszcza ci, ktorzy zaciqgn^li kredyty hipoteczne bardzo wysokie w stosunku do kup aktywow, ktorych nie chcieti posiadac inwestorzy pryw atni. Z astosow ano sil-
w artosci posiadanych dom ow , przestalo reg u lo w a c swoje p la tn o sc i i w ieie bankow ne bodzce fiskalne w postaci ci^c podatkow ych oraz w zrostu wydatkow. Podobne
oraz instytucji udzielajqcych kredytow hipotecznych poniosto duze straty. kroki podj^to w innych krajach.
* Straty sam e w sobie byty m ale w stosunku do w ietkosci system u bankow ego iub > Obecnie gospodarka swiatowa przezywa wzrost. Przed poiitykami stoj^ jednak licz-
stosunku do rozm iarow gospodarki am erykanskiej. Ich oddzialyw ania na gospo- ne wyz'wania. Po pierwsze, m uszt| oni zagw arantow ac trw atosc procesu wychodze-
darktj ulegty jednak wzmocnieniu za sprawq trzech czynnikow: dzwigni, zlozonosci nia z recesji. Po drugie, m usz^ zmniejszyc deficyty budzetow e i ograniczyc wzrost
i ptynnosci. dtugu panstwowego. Po trzecie, musz£| na nowo zaprojektow ac przepisy regulujace
* W pierw szym dzieskjcioieciu X XI w. nastapily trzy w azn e w ydarzenia. Po pierwsze, funkcjonow anie system u finansowego.
banki zm niejszyly zasob kapitalu w sto su n k u do posiadanych aktywow. Innvm i
938 K o n tro w e rsje : teoria i fa k ty Rozdzia! 28. Globalny kryzys 939

b an k o w (za pom oca zakupu akcji przez p a n s tw o ) nie z d a to eg z am in u , p o n ie -

Najwazniejsze terminy
w az kryzys finansow y przeksztalcit sisj o sta te c z n ie w sw iatow ^ recesj^.
e. F isk a tn e p ro g ra m y sty m u lo w a n ia gospodarki, za sto so w a n e przez w iele k ra -
• Roziaczenie 908
jow w reakcji na kryzys finansowy, pom ogty ztagodzic spadek l^cznego popytu
» Podm ioty udzielajace kredytow hipotecznych 911
i ograniczyty skal^ recesji.
• Substandardow y kredyt hipoteczny 911
• Wskaznik kapitalowy 914 2. Tradycyjna polityka pieni^zna i fiskalna (przypom nienie).
• W skaznik dzwigni 914 Zatozcie, ze gospodarka znajduje si^ w stanie przedstaw ionym na ilustracji 28.12,
• U strukturyzow ana jednostka inwestycyjna (SIV ) 915 a wiijc produkcja znajduje si^ ponizej swego natu raln eg o poziom u, a stopa pro-
• N ieregulow any system bankowy 916 centow a jest na poziom ie bliskim zera.
• A m erican In ternational G roup (A IG ) 916
a. Przerysujcie ilustracje 28.12.
• Swap ryzyka kredytowego (CD S) 916
b. Przedstawcie skutki zwi^kszenia podazy pieni^dza przez System Rezerwy Fe-
• Sekurytyzacja 917
deralnej na rysunku wykreslonym w punkcie a. Czy produkcja w nowym stanie
• W alor oparty na kredycie hipotecznym (M BS) 917
rownowagi b^dzie blizsza poziom owi naturalnem u?
• Zobow i^zanie z zabezpieczonym diugiem (C D O ) 917
c. Opieraj£|c sie na odpow iedzi na pytanie z punktu b, wyjasnijcie, jakie mozliwo-
• Toksyczne aktywa 918
sci wyboru polityki m a rzq.d, ktory chce zwi^kszyc produkcj^. Przeanalizujcie
• Finansow anie hurtow e 918
wyt^cznie tradycyjne mozliwosci w dziedzinie polityki, wyt^czaj^c polityk^ fi-
• Ceny wyprzedazy 918
nansow^. Jak wasza odpow iedz m a si^ do dziatan podj^tych przez rz^d prezy-
• Stopa procentow a Libor 919
d enta O bam y i K ongres Stanow Zjednoczonych w lutym 2009 r.?
• O cena AAA, ocena BBB 920
• Z abezpieczenie 929
• Program Pomocy dla Posiadaczy Zagrozonych Aktywow (TA R P) 929 Do namystu
• U staw a o uzdrow ieniu gospodarki am erykanskiei i stym ulow aniu inwestycji 932
• G ru p a G-20 932 3. N iekonw encjonalna polityka m akroekonom iczna: polityka finansow a i ilosciowe
poluzow anie.
Ponow nie zatozcie, ze gospodarka znajduje si^ w stanie przedstaw ionym na ilu-
stracji 28.12. Krzywe IS i L M m aj^ nast^puj^c^ postac:
Pytania i probiemy
krzywa IS: Y = C (Y — T, zaufanie) + I(Y, zaufanie, i + premia) + G;
krzywa LM : M / P = YL(i).
Szybki sprawdzian
Przyjmijcie, ze stopa procentow a oznacza stop^ funduszy federalnych, tj. stop^,
1. G pierajj|c na informacjach przedstawionych w tym rozdziale, rozstrzygnijcie, ktore ktortj. ustala System R ezerw y F ederalnej. Z atozcie, ze kiedy o pozyczk^ na cele
z ponizszych stwierdzen sa prawdziwe, falszywe lub niepew ne. K rotko wyjasnijcie. inwestycyjne ubiegaj^ si^ przedsi^biorstw a, do stopy funduszy federalnych doda-
w ana jest niezwykte wysoka prem ia.
a. U b y tek p rodukcji, do k torego doszto lub dojdzie w nast^pstw ie kryzysu fi-
nansow ego, w ielokrotnie przekracza straty n a kredytach hipotecznych, ktore a. Przyjmijcie, ze do akcji wkracza rzt|d maj^c na celu popraw ienie wyptacalnosci
poniosly instytucje finansowe w Stanach Zjednoczonych. system u finansow ego. Jesti rz^dow i pow iedzie si^ i b an k i sta n ^ si^ bardziej
b. W zrost w skaznika dzwigni w danym przedsi^biorstw ie prow adzi zarow no do sktonne do udzietania kredytow, zarow no sobie nawzajem , jak i przedsi^bior-
w zrostu oczekiw anego zysku tego przedsi^biorstw a, ja k i do zw i^kszenia si^ stwom spoza sektora finansowego, to co si^ stanie z prem if|? Jak przedstaw ic
ryzyka jego bankructw a. t§ zm ian^ za pom oc^ m odelu IS - L M l Czy polityk^ finansow ^ m ozna uznac
c. Stosow ana na duzt| skale sekurytyzacja pozw olila am erykanskiem u systemowi za rodzaj polityki m akroekonom icznej?
finansow em u na dywersyfikacj^ ryzyka i najpraw dopodobniej oslabila gospo- b. Z atozcie, ze obnizywszy stop^ procentow ^. do z era F ed p o stan aw ia bezpo-
darcze skutki zatam ania si<j cen n a rynku nieruchom osci. srednio kupow ac papiery w artosciow e, aby utatw ic przeptyw kredytu n a ryn-
d. S tosow anie w w ielu k rajach polityki m aj^cej n a celu d o starc ze n ie instytu- kach finansowych. Tak^. polityk^ nazywa si$ ilosciowym potuzow aniem . Jesti
cjom finansowym plynnych srodkow w znacznej ilosci oraz dokapitalizow anie itosciowe potuzow anie konczy si^ sukcesem , tak ze dla instytucji finansowych
 K o n tro w e rs je : te o ria i fa k ty Rozdziai 28 . G lobalny kryzys
940 941

i przedsiebiorstw spoza sek to ra finansow ego iatw iejsxe staje sie zaciaganie P rzyjm ijcie, ze na skutek spadka cen doniow w arto sc p o sia d an y c h przez bank
k re d y tu , to co n a jp ra w d o p o d o b n ie j zd a rzy sie z. premiet? Jak p rz e d sta w ic p a p ie ro w w arto scio w y ch o p a rty c h n a kredytach h ip o te c z n y c h zm n ie jsz a sisj, a le
zm iane za p o m o c q m o d e lu IS -L M ? Jezeli ilo scio w e p o lu z o w a n ie m a p ew ie n v'iadonio d o k iad n ie, o ile. W iadoino tylko, ze ich now a w artosc m ie sc i sie
w piyw na gospodarke, to czy p ra w d ^ je s t, ze Fed nie m a zad n y ch m ozliw osci w nrzedziale m iedzy 25 a 45, N azw ijm y papiery w artosciow e o p arte n a kredytach
w y b o ru w p o b u d z a n iu g o sp o d a rk i, kiedy sto p a fu n d u szy fe d e ra ln y c h wvnosi ■ hipotecznych „ a k ty w a m i z a g ro z o n y m i” . W artosc pozostaiych ak ty w o w w ynosi
zero? . w dalszym ci%gu 50. Zw azyw szy n a n ie p e w n o sc co do w artosei p o sia d a n y c h przez
bank aktywow, k red y to d a w cy nie c h c ^ ju z u d ziela c b an k o w i k ro tk o te rm in o w y c h
4, W spolczesne przypadki runu na banki,
krcdytow.
P rz e a n a liz u jc ie sy tu a cj^ zwvczajnego b an k u , ktory rna a k ty w a w y n o sz^ ce 100,
kapitai 20 i d ep o zy ty b ie z^ ce 80. Przypom nijcie sobie z ro z d z ia lu 4, ze depozyty b. B io r^ c p o d uw agq n ie p e w n o sc dotyczqc^ w a rto sc i posiadanych przez bank
bi6Zfj.ce stj zo b o w i^ zan iam i b ankow . ktywow, ustalcie, w ja k im przedziale znajduje si^ w arto sc kapitaiu b an k u .

a. Sporzcjdzcie biians ta k ie g o banku, tieagnjac n a ten problem , rzad ro z w a z a zakup za g ro z o n y c h aktywow, majtjc
b. Zaiozcie, ze postrzegana w artosc aktyw ow banku zm niejsza si^ o 10. Jaka jest jednoczesnie nadziej^ na ich odsprzedanie, kiedy juz rynki sitj ustabilizujq. (Tak
nowa w artosc kapitalu banku? isvio w p ie rw o tn e j w ersji T A R P).
c. Przyjmijcie, ze depozyty s^ objete g w aran c jam i rz^dow ym i. Czy m im o zmniej-
c. Jezeli rz:|d zapiaci 25 za zagrozone aktywa, to jak^. wartosc b^dzie miai kapitai
szenia w artosci k ap itaiu banku d e p o n en c i rnaj^ jakikolw iek pow od do na-
n a n k u ? Ite pow inien z a p ta c ic rz ^ d za z a g ro z o n e aktywa, aby m ie c p ew n o sc,
tychm iastow ego w ycofania z niego sw oich funduszy? Czy w asza odpow iedz
zm ieniiaby sisj, gdyby p o strze g a n a w arto sc aktywow b an k u zm niejszyta si<g ?:e kapital banku nie b^dzie ujem ny? Jesli rzi|d zapiaci za zagrozone aktywa
45, podczas gdy ich prawdziwa w a rto sc je s t d u z o nizsza, to kto poniesie koszt
o 15? 20? 25? W yjasnijcie.
biednej wyceny aktywow? Wyjasnijcie.
R ozpatrzcie teraz ban k innego rodzaju. A ktyw a n adal wynoszi| 100, k ap ital
Z ato zcie, ze zam iast zak u p ic zag ro zo n e aktywa rz^d dostarcza bankowi kapitaf
20, ale m iejsce depozytow biez^cych zajm uje krotkookresow y kredyt na kwot^ 80
nabywaj%c jego akcje, m aj^c jednoczesnie nadzieje, n a ich odsprzedanie, kiedy juz
zacicigniety przez bank. K rotkoterrninow y kredyt musi byc sptacony, kiedy nadej-
rynki si§ ustabilizujq. (N a tego rodzaju dziaianiach opierai sie T A R P w swojej
dzie term in platnosci, a nast^pnie zaciEj,gniety n a nowo.
o sta te czn e j w ersji). R z ^ d w y m ie n ia o b lig acje skarbow e (k to re stajq sie aktywami
d. Sporz^dzcie bilans tego banku. ’ banku) na udzia! w kapitale akcyjnym banku.
e. P o n o w n ie zaiozcie, ze p o s trz e g a n a w a rto sc aktywow banku zm niejsza sie. Je-
z e li kredytodaw cy n ie p o k o j^ si^ o w y p ta c a ln o sc banku, to czy btjdq. sklonni d. P rzypusccie, ze rz^ d zam ienia oblig acje skarbowe za k w o t^ 25 na akcje b an k u .
w dalszym cit|gu kredytowac ten bank, udzielaj^c m u kredytu na krotki term in Sporzc|dzcie nowy bilans ban k u przy zalozeniu, ze zrealizow al si^ najgorszy
przy niskim oprocentow aniu? scenariusz (tj. ze zagrozone aktywa w arte sj| zaledwie 25). (Pam ietajcie o tym,
f. Jesii bank nie moze zgrom adzic dodatkow ego kapitaiu, to w jaki sposob moze ze teraz wysttjpuj^ trzy skiadniki aktywow: aktywa niezagrozone o w artosci 50,
zd o b y c sro d k i na splatsj. sw o ich w ym agalnycli d iu g o w ? Jezeli w tyrn sam ym aktywa zagrozone o wartosci 25 i obligacje skarbowe o wartosci 25). lie wynosi
czasie witjcej bankow znajduje si§ takiej sytuacji (i jesli banki utrzym uj^ po- Iqczna w artosc k a p ita iu b a n k u ? Czy ban k stanie sie niewypiacainy?
dobne aktywa), to co najpraw dopodobniej stanie sie z wartosci% aktywow tych e. O pierajtje si^ n a swoich odpow iedziach oraz na m ateriale zawartym w tekscie
bankow ? Jak to w piynie n a sk io n n o s c k re d y to d a w c o w do d o starczen ia k ro t- ro zdziaiu w yjasnijeie, dlaczego dokapitalizow anie bankow m oze byc lepsz£|
koterm inow ego kredytu? polityk^ niz zakup zagrozonych aktywow.

5. Program Pomocy dla Posiadaczy Z agrozonych Aktywow (TA RP).

Do dalszych przemyslen
Przeanalizujcie sytuacj^ banku, ktory m a aktywa wynosz^ce 100, kapital 20 i krot-
kookresowy kredyt n a kwofe 80. P o stronie aktyw ow bank utrzym uje p a p ie iy w ar-
6. Roznica Ted.
tosciowe o p arte na kredytach hipotecznych. Ich w artosc jest uzalezniona od cen
W rozdziale przed staw io n o fiuktuacje roznicy Ted, do ktorych doszio w czasie
domow. Pocz^tkowa w artosc tych aktywow wynosi 50.
kryzysu finansow ego, K orzystaj^c z zasobow in tern etu zbierzcie dane na tem at
a. Sporzfjdzcie bilans tego banku. ewolucji roznicy Ted w ostatnim okresie. Te inform acje sq stosunkow o iatwo do-
stsjpne w roznych serwisach.
942 K o n tro w e rsje: teoria i fakty

is a ja c a
a. W roccie do ilu s tra c ji 28,5 i p o r o w n a jc ie biezcica w a rto s c ro z n ic y Ted
w a rto sc iq sprzed kryzysu finansow ego i w tra k c ie jego trw ania. Ja k wypada
isnieme, w jaki sposob systern finansowy stw orzyi z io z o n e aktywa, k to re o d e -
p o ro w n a n ie b iez^ cej w arto sc i ro z n ic y T ed z je j najwyzsza w artoscia w czasie
i tak zasadnicz^ ro l^ w kryzysie, p rz e d sta w iia G illia n Tett w Fool’s G old, T he
kryzysu? A ja k wyglc|da porow nanie biezacej w artosci roznicy Ted z jej war-
tosci^ na pocz^tku 2007 r.? (Zauw azcie, ze roznica Ted jest cztjsto podawana Press, New York 2009.
w o zd an ie z d z ia ia n Fed w czasie kryzysu p rz e d sta w ii D avid W essel w In Fed
w punktach bazowych, Sto punktow bazowycli row na si^ je d n em u punktow i
n ist: Ben B ern a n ke’s War on the G lobal Panic, C row n B usiness, N ew York
procentow em u).
b. Czy roznica T ed byla w z g l^ d n ie sta b iln a w o s ta tn ic h m ie si^ c a c h ? W ja k im
eg o io w e i dokonyw ane w czasie rzeczyw istym o m o w ie n ie k ry zy su zaw iera
przedziale zamykaly si^ fluktuacje roznicy Ted?
d E conom ic O uilook, ra p o rt o stanie gospodarki swiatowej w ydaw any dwa
c. Co m ozecie wywnioskowac o sklonnosci bankow do pozyczania innym ban-
w roku przez M i^dzynarodow y F undusz Walutowy. R ap o rty te S£| wydawane
kom obecnie w porow naniu z pocz^tkiem 2007 r.? A w porow'fianiii z jesieni^
detm u i pafdzierniku i sq. dost^pne n a stronie internetow ej MFW.
2008 r.? Wyjasnijcie.

7. W idoki na przysziosc.
W rozdziale wyjasniono, ze zmiany eksportu netto s^ konieczne do podtrzym ania
p rocesu w ychodzenia Stanow Z jednoczonych z recesji. Z auw azono row niez, ze
mozliwosc zw i^kszenia eksportu n etto zalezy czesciowo od polityki krajow, kto-
re posiadaj^ duze nadwyzki handlow e. Przeszukajcie zasoby in tern etu i ustalcie,
czy kraje posiadaj^ce nadwyzki handlow e w'prowadzily konieczne zmiany w swo-
jej polityce. S koncentrujcie si§ na C h in ach i rozw azcie kw estie przedstaw ione
w punktach a i b.

a. W czasie, kiedy pisalem te slowa, am erykanscy politycy juz od kilku lat prosili
rzc|d Chin o zaniechanie polityki utrzym yw ania niskiego (niedow artosciow a-
nego) kursu chinskiej waluty. Powszechnie uwazano, ze gdyby wladze Chin nie
stosowciiy tej polityki, dolar uleglby gltjbokiej deprecjacji w zgl^dem chinskiej
waluty. W jaki sposob ta deprecjacja w plyn^laby na am erykanski eksport net-
to? Czy sq jakiekolwiek oznaki tego, ze Chiny zm ieniaj^ (lub zm ienily) swojq
polityk(j kursow^?
b. N iektorzy ekonom isci Sc|dzc|, ze w ysoka sto p a oszcztjdnosci sek to ra prywat-
nego w Chinach wi^ze si^ z brakiem ubezpieczen spolecznych. D latego osoby
fizyczne m usza si^ ubezpieczac na wlasiic| r^k^. Gdyby rz^d Chin rozbudow al
system ubezpieczen spolecznych (powiedzmy, w dziedzinie opieki zdrowotnej,
finansow ania oswiaty i em erytur), osoby fizyczne m oglyby ztnniejszyc swoje
oszcz^dnosci i zwi^kszyc w ydatki konsum pcyjne. Pew na czesc zwiekszonych
wydatkow konsumpcyjnych bylaby przeznaczana na zakup dobr v/ytworzonych
w Stanach Zjednoczonych. Czy s^ jakiekolw iek oznaki tego, ze polityka chin-
skich wiadz w kwestii ubezpieczen spotecznych ulega zm ianie? Czy Sc| jakies
dowody spadku stopy oszcz^dnosci w C hinach?
:z£|wszy od 1957 r,, kiedy szesc krajow europejskich (Belgia, Repu-
sa Federalna N iem iec, Francja, Wtochy, Luksemburg i H olandia)
■ -J~waly o pow oianiu do zycia Europejskiej Wspolnoty G ospodar-
VG) opartej na wspolnym rynku obejmuj^cym wszystkie dobra
europejska integracja gospodarcza przeszia dtugat drog^. Obec-
rnuje ona 27 krajow, z ktorych 16 utworzylo unie walutow^**.
osrod pozostalych wyraziio efa^c przyj^cia euro, a czesc krajow,
'czatkowo wybraiy tzw. opcj^ out (opt out), moze w przysztosci
lvulv stanowisko w tej sprawie.

Rozdziat 29

R ir'dziat 29 zaw iera histori^ systemow walutowych w E u ropie od pocz^tkowych

prob '.tabiiizacji kursow w alutow ych do E u ro p e jsk ie g o System u W alutow ego
(E5 V ) t po d p isan ia T raktatu z M aastricht w 1991 r., kiedy 12 krajow oficjalnie
PO'’.rarow ilo przyj£|C wspolnzj w alute. Przedstaw iono w nim takze funkcjonow anie
^uiwpejskiego Banku C entralnego ~ jego struktur^ organizacyjn^, cele i strategie.

* Ta ezesc p ochodzi z podrijcznika: O iivier Blanchard, A lessia A tnighini, Francesco G iavazzi,

roeconomics. A European Perspective, Pearson, H arlow 2010, rozdziaiy 25 i 26 (przyp. tium .).
O d 1 stycznia 2011 r., kiedy do strefv euro przystijpita E stonia, unia w alutow a w E o ro p ie liczy
rajow Iprzyp. tium .).
946
W ym iar europejski

W ro z d z ia le 30 om ow iono ek o n o m ic z n e p rz e sfa n k i u n ii w alu to w ej o ra z kwestie,

ezy strefa euro je spetnia, to znaczy czy je st optym alnym obszarem w alutowym ,
N astep n ie dokonano przeglfjdu pierw szych dziesi^ciu la t funkcjonow ania eu ro
(1999-2009), a takze przeanalizow ano dwie kwestie: d la cz eg o n ie k to re kraje eu -
ropejskie postanowily nie przyjmowac wspolnei w aluty (opt out) oraz czy ostatnie
zakioceiiia w yst^puj^ce za ro w n o w fin an sa ch , ja k i w realnej sferze gospodarczej,
zwi^kszyty bodzce do przylqczenia sitj do UGWf.

W dniu 1 stycznia 1999 r, 12 krajow * U nii E u ro p e jsk ie j p o rz u c ito swoje waluty n a ro -

dowe na rzecz w spolnej waluty - euro. W pierwszych trzech latach w aluty narodow e
pozostaiy w obiegu, jed n a k powic|zane byty statym i kursam i walutowymi. Pocz^wszy
od 1 stycznia 2002 r. euro za st^ p ilo waluty narodow e, k to re szybko zo staty wycofane
z obiegu. N arodziny euro sajednym z najwazniejszych w ydarzen na rynku walutowym
w X X w., a jego konsekw encje sq. istotne dla przysztosci mieszkancow Europy. Niniej-
szy rozdziat je st w caiosci posw i^cony europejskiej U nli G o sp o d a rc z e j i W alu to w ej
(UGW), jej historii i funkcjonow aniu jej instytucji. Probujem y takze zbadac i ocenic
pierwszych dziesifjc lat funkcjonow ania E u ro pejskiego B anku C en traln eg o (E B C )
- instytucji ponadnarodow ej, k tora jest odpow iedzialna za prow adzenie polityki pie-
ni^znej w UGW. N a kohcu zastanowimy sicj, czy UGW, oprocz prow adzenia wspolnej
polityki pienitjznej, b^dzie takze wptywac na ksztatt polityki fiskalnej prow adzonej
przez poszczegolne kraje.
Rozdzial ten sktada sie z czterech podrozdziatow .

• Podrozdziat 25.1 zaw iera histori^ - ja k doszto do tego, ze 12 krajow postanow ito
dobrow otnie porzucic niezaleznosc m o n e ta rn ^ i przekazac prow adzenie polityki
pienieznej w spotnem u bankowi centralnem u.
• W podrozdziatach 25.2 i 25.3 przedstaw iam y przegl^d historii E uropy od pocz^t-
kow funkcjonow ania systemow statych kursow walutowych E u ro p e jsk ieg o Systemu
felutowego (ESW ), az do podpisania Traktatu z M aastricht w 1991 r., kiedy kraje
europejskie oficjalnie postanow ity przyj^c wspolnq walute.
• W podrozdziate 25.4 opisujemy EBC, jego struktur^ organizacyjnfj., ceie i strategie.
Sprobujem y takze ocenic funkcjonow anie E B C w cic^gu pierwszych dziesi^ciu lat
jego istnienia.

* 'Unie w alntow a utw orzyio w tedy 11 krajow . Dwunastym k rajem , ktory przyj^i eu ro w 2001 r..
byla G recja (przyp. tiuin.)-
948 W ym iar europejski podarcza i w alutow a 949

29.1, Dlaczego Europejczyey zawsze bySi przeciwni wahaniom o d zie (to znaczy im wyzszy jest „ sto p ie n o tw a rto sc i” go-
kwrmm walutowych? la k ro e k o n o m ic zn e skutki dew alu acji, a ta k ze rew aluacji.
m a k ro e k o n o m ic z n % k to re j z n a c z e n ie je st tyiri w i^ksze,
:osci gospodarki.
D ecyzja o przyj^ciu w spolnej waluty to fu n d a m e n ta ln a p ro b a stab ilizacji k u rso w w a- ij w w ysokim stopniu o tw arte2. Tabeia 29.1 przedstaw ia
lutow ych rniijdzy roztiynil k ra ja m i1. ia k w idzielism y w ro z d z ia le 20 systemowi staiego ony jak o sunia eksportu i im portu w relacji do caikowi-
k u rsu w alu to w eg o zawsze tow arzyszy iyzyko d ew alu acji, p o d cz as gdy wspolna w aluta e k sp o itu i im p o rtu w iqcznym d o ch odzie w ynosi oko-
elim in u je takcj. m ozliw osc, u sta la j^ c p a ry te ty w sposob o sta te c z n y . Jak rnozna w yja- akich ja k Francja, H iszpania, W iochy, W ielka B rytania
sn ic taki w ybo r na gruncie te o rii? Trudno z ro z u m ie c p ro c e s , k to ry d o p ro w a d z il do cazujji N iem cy), a w przypadku m aiych gospodarek, ta-
utw orzenia U G W , je sli nie z ro z u m ie sie, d la c z e g o E u ro p e jc z y c y zawsze p ro b o w a li l i H o lan d ia, poziom te n je st duzo wyzszy i przekracza
ograniczyc w ahania miedzy ich w alutam i. z duzyroi krajam i pozaeuropejskim i, takim i jak Japonia
Istniejq trzy przyczyny tium aczj|ce, dlaczego E uropejczykow zawsze niepokoiiy odarki europejskie Sc| duzo bardziej otw arte. W i^kszosc
w ahania k urso w m i^dzy ich w alutam i, przy czym obawy ich byly wicjksze niz np, A m e- ki-.i) doI.L*<uje je d n a k wym ianv handlow ej giow nie m iedzy sobii,
rykanow czy Japonczykow. ipy. Rzeczywiscie, jesii nie wezmiemy pod uwag^ handlu
■ bilateralnych przepiywow handlow ych m
• Po pierw sze, Europejczycy w krajach o gospodarkach o duzym stopniu otw arto- li, i obliczymy stopien otw artosci U E w odniesieniu do
sci, w ktorych hande! zagraniczny jest szczegolnie istotnym skiadnikiem dochodu -,z 'ia ozoo.iczj/n} ze jest on nizszy niz poziom otw artosc Stanow Z jedno-
narodow ego. Jak widzielismy w rozdziaiach 18 i 19, im wyzszy jest udziat eksportu p o ro w n a n iu z odpow iednio 27% i 31% ). D lateg o te z ,
i im portu w lacznym dochodzie, tym witjkszy je st wplyw zm ian kursu walutowego I stcj w ahah kursowych, to dotyczy to przed e wszystkim
na ten dochod. Tak wiec w ahania kursu w aiutow ego mi^dzy w alutam i krajow eu- i wewnEjtrz Europy.
ropejskich wywieraj^ siiny wpiyw na ich dochod narodowy.
• Po drugie, Europejczycy wierza, ze duze w ah an ia kursow walutowych w latach 20. b e i? L i .n y , T tv w i" ) j j y o ;|. i n - e ' - L ir p e lu ,< r n , ic k ~ f j t 0 2
- r itn u > n ,1/ ^ i T , Z >ir>— > jn /

i 30. X X w. w duzej m ierze przyczyniiy si^ w okresie m i^dzywojennym do kryzysu Kraj Ctonifv ts 'v ~ ,iK ~ c ‘ Kraj. Stopien otwartosci
w gospodarkach poszczegolnych krajow, a takze odegraiy niem aiq role w upadku ■Austria I'joiweuia /4.7

dem okracji europejskich i wybuchu II wojny swiatowej. elgia 172,0 Hoiandia 133,5
• O statni czynnik jest zwiqzany ze wspoinym rynkiem rolnym. Przez wieie lat, az do ypr 96,8 Portugalia 70,7
pocz^tku lat 80. X X w., wspoiny rynek rolny byi jednym z najbardziej aktywnych ■ania 98,6 Stowenia 136,9
obszarow U E (w tym czasie noszi|cej nazw e E W G - E uro p ejsk a W spolnota G o-
niandia 84,2 Hiszpania 59,1
spodarcza). Gdyby wspolny rynek roiny przestai funkcjonowac, byc moze unia stra-
'ancja 54,7 Szwecja 94,6
ciiaby sens istnienia. Tymczasem wspolny iynek rolny wymagai stabiinych kursow
iiemcy 83,6 Wieika Brytania 57,7
walutowych, jego przetrw anie w w arunkach duzych w ahah kursowych w E u ro p ie
recja 44,3
byioby bowiem niemozliwe.
landia 149,4

iflochy 55,8 UE-27 26,4“

jksemburg 285,2 USA 27,3

Stopieh otwartosci gospodarek europejskich 1alta 167,4° Japonia 31,5

'304-2006
Jak wiemy z rozdzialu 14, dewaluacja redukuje wzgl^dne ceny dobr krajowych, zwiek- dfo: VVT0 Trade Statistics.
szaj^c popyt na eksport i ograniczaj^c popyt na im port. Im wyzszy jest udzial eksportu

1 G dy rynki finansow e zaczynaj^ oczekiwac dewaiuacji, to znaczy osiabienia kursu w alutow ego, " Stopicii otwartosci gospodarki m oze byc m ierzony jako stosunek eksportu do PK B lub stosunek
wowczas bank centrainy m usi ustalic wyzszi^ stop^ procentow^, jesii istniej^cy pary tet m a byc utrzy- p o rtu do PKB: kiedy saido bilansu handlow ego wynosi zero, te dw a mierniki st| takie sam e. W ta-
m any. B ank c entrainy m oze jed n a k nie byc w stan ie p rz ek o n a c rynkow, ze n ie n ast^pi dew aluacja, ■" U 29.1 przedstaw iam y m iernik, ktory uwzgl^dnia fakt, ze h an d el zazwyczaj nie jest zrownowazony,
i wowczas ostatecznie m oze zostac zm uszony do jej przeprow adzenia. 'diiosi sie do suiny e k sp o rtu i im p o rtu w relacji do PK B.
950 W ym iar europejski Rozdzial 29. Europejska integracja gospodarcza i waiutowa 951

Okres konkurencyjnych dewaluacji w iatach 20, i 30, XX w. R ozw azm y, co dziato si$, kiedy w aluta - po w ied zm y frank francuski - s tra c ita na
w artosci wzgljjdern ecu, np, w wyniku d ew a tu ac ji franka w stosunku do innych w a lu t
Ksiazka napisana w 1944 r, przez e sto n sk ie g o ekononusttj R a g n a ra N orskego, k to ry ' eoropejskich. C ena eeu w y ra zo n a w m arkaeh czy lirach zm n iejsza ta sie, co o zn aczato ,
podczas II wojny swiatowej pracovvai w d e p a r ta m e n c ie e k o n o m ic z n y m Ligii N a ro - ze nast^pow ata rew aluacja m arki i lira wobec ecu - wynikato to st^d, ze ecu byto teraz
dow - instytucji poprzedzajcicej O rganizacje N arodow Z jednoczonych, zatytulow ana m niej w a rte , p o n ie w a z z a w ie ra lo w a lu t^ - franka, k to re j w a rto s c si^ o sta b ita . Jesli
Intem ational Currency Experience: Lessons frorn the Inter-War Period, dobrze w yjasnia, cena pszenicy w yrazona w ecu pozostaw afa niezm ieniona, oczekiw ano, ze zwi^kszy
dlaczego od lat 50, X X w. Europejczycy obawiali sic? w ahan kursow waiutowwch. si^ ona we frankaeh, a zmniejszy w m arkach, tak aby odzw ierciedlic skal^ dewatuacji
W o k re s ie p o w o jen n y m w ahania k u rso w w alu to w y c h z a m ia s t islatwiac d o sto s o - franka wobee m arki.
w ania w bilansie piatniczym, pogiebiaty istniej^ce stany nierownowagi, prow adzac do Kiedy jed n ak rz^d dokonyw at dew atuacji, probow at jednoczesnie chronic krajo-
wi(j.kszej niestabilnosci. (Jednym z przyktadow, szczegolnie pouczajacym , pokazujq- we ceny pro d u k to w rotnych przed w zrostem : w naszym przyktadzie we F rancji nie
cym skutki n ie k o n tro lo w a n y c h w a h a n k u rso w w alu to w y ch , jest historia f ra n k a fra n - dopuszezono by do w zrostu krajowych cen pszenicy, obaw iaj^c si§, ze spow oduje to
cuskiego z okresu 1922-1926). Rzeczywiscie, duze zm iany kursu w alutow ego w tym wzrost inflacji. Jedno czesn ie N iem cy probow aty chronic krajow e ceny p rzed spad-
czasie w ynikaty z p ro b y w ykorzystania go przez r o z n e kraje ja k o narz^dzia polityki kiem, aby nie pogarszac dochodow swoich rotnikow. O statecznie doehodzito do zmia-
m akroekonom icznej, w spom agaj^cego wyjscie z gt^bokiej recesji lat 30. X X w. Jed- ny cen wzglednych. W anatizow anym przypadku optacatne byto kupow anie pszenicy
nak dew aiuacja popraw ia konkurencyjnosc kraju kosztem redukcji konkurencyjnosci we Francji, gdzie po dew aluacji jej cena w yrazona w m arkach byta nizsza, i sprzeda-
w srod jego partnerow handtowj'ch. D ew aluacja wywotuje zatem natychm iast dziata- wanie w N iem czech, gdzie cena pszenicy w m arkach pozostaw ata niezm ieniona.
nia odw etow e ze strony krajow, k to re takze m aj:| pow ody do jej przeprow adzenia. Aby unikn^c sytuacji, w ktorej cata francuska pszenica zostataby wysytana do Nie-
W konsekw encji konkurencyjna dew aluacja prow adzi w sz^dzie do wyzszej inflacji. miec, zm ianom kursow w alutow ych w U E towarzyszyio w prow adzenie cet i innych
W tasnie takie zmiany miaty m iejsce w latach 30. X X w. Co wi^cej, kiedy kraje zdaty optat importowych, czyti instrum entow , ktore tikwidowaty bodzce do transferu psze-
sobie sprawq, ze dewaluacje nie s^ skuteczne, niektore zaczerfy chronic swoje produkty nicy z F rancji do N iem iec. W raz z pow staniem w spolnego rynku cta i in n e optaty
za pomocci taryf i cet. O statecznym skutkiem takiej k o n k u re n c y jn e j dew aluacji byt importowe ztikwidowano jako jego zaprzeczenie.
u padek w olnego handlu. Przytoczone argum enty utatwiaj£| zrozum ienie, dtaczego Europejczycy od lat 60.
Politycy, ktorzy w latach 50. XX w. dziatali na rzeez utw orzenia ponadnarodow ych XX w. byli zaniepokojeni w ahaniam i kursow walutowych w E uropie. Cz^ste zmiany
instytucji europejskich (szczegolnie Francuz - R o b e rt Schum an, N iem iec - K oijrad kursow walutowych mogty zniweczyc funkcjonow anie w spolnego rynku rotnego, ktory
A d en au er i W toch - Alcide de G asperi), pam i^tali o dosw iadczeniach z lat 30. X X w. przez wiele lat, od T raktatu Rzym skiego z 1958 r. do Jednolitego A ktu z 1985 r., byt
Byli p rzek o n an i, ze inflacja i koniec w otnego h a n d tu byty w niem atym stopniu od- gtownym obszarem dziatatnosci U E. Gdyby wspotny rynek rotny przestat funkcjono-
pow iedzialne za kryzys dem okracji europejskich i pow stam e rezim ow autorytarnych wac, przetrw anie unii bytoby zagrozone, poniew az K om isja E u ropejska nie m iataby
w okresie mi^dzywojennym. Uwazali takze, ze jednym z gtownych zadaii nowych in- sie czym zajmowac i integracja europejska praw dopodobnie zostataby zaham ow ana.
stytucji jest stw orzenie systemu pieni^znego, ktory pozwotitby unikn^c w ahan kursow
walutowych w E uropie.

29.2. Historia walutowa Europy od okresu powojennego

do dnia dzisiejszego
Wahania kursu waiutowego a wspolny rynek rolny

O d pocz^tku W spolnej P o lity k i R o ln ej w latach 60. X X w., cena produktow rolnych, Od systemu z Bretton Woods do Europejskiego Systemu Walutowego
takich ja k pszenica, byta taka sam a we wszystkich krajach europejskich. D o 1999 r.
cena byla wyrazana w ecu. Ecu byto jednostka rozticzeniowc| wykorzystywan^ do mie- Od pierwszych lat po zakonczeniu II wojny swiatowej do 1971 r. w ahania bilateralnych
rzenia w artosci transakcji wewn^trz U E. Jed n o ecu odpow iadato ustatonej ilosci kaz- kursow w alutow ych w E u ro p ie byty ograniczone przez w spotne ustanow ienie statej
dej z wchodz£|cych w jego sktad walut U E 3. relacji wzgl^dem dotara. W tym czasie funkcjonow at m i^dzynarodow y system walu-
towy oparty na porozum ieniu z B re tto n Woods. O bejm ow at on utw orzenie w 1945 r.
3 1 ecu = I . a M , gdzie a M t wskazuje na ilosci roznych w a lu t wchodz^cych w skiad koszyka: M i^dzynarodow ego F unduszu W atutow ego, instytucji odpow iedziatnej za nadzoro-
10 m arek niem ieckich, 1000 lirow wioskicb itd. W artosc ecu w yrazona, powiedzm y, w lirach wloskich wanie .dzynarodow ego system u w alutow ego. W system ie z B re tto n W oods kurs
lub fran k ach francuskich zm ieniala siq w raz ze zm ianam i bilaterainych kursow w alut europejskich.
 W y m ia r europej
952 :dziaf 29. Europeiska in te g ra c ja gospodarcza i walutow a 953

za d n e j w alu ty wzgiedem d o la ra n ie mog} o d c h y ia c sle o wiecej niz 0,75% (w dol onojni koncu iat 70. X X w. inflacja we W ioszech i W ielkiej B ry ta n ii prze-
w gore), a zatem sz ero k o sc pasm a w a h a n wynosita 1,50% w o k o i kursu centrainej - ' ve F ra n c ji b y la b lisk a 15%.
Ja k ie k o lw ie k zm ian y kursu c e n tra in e g o wzglsjdeoi d o la r a m u sia iy byc n eg o cjo w
oraz zatw ierdzane przez wiadze MFW, W ahania k u rso w biiaterainych miedzy w
tam i e u ro p e jsk im i byiy z a te m o g ran ic zo n e do p rz e d z ia lu 3% . Z pew nyoii w yj^tk
(re w a lu a c ja parytetu centrainego m a rk i niem ieckiej w J 96J r., dew aJuacja p a iy fopejski System Walutowy
fra n k a fran cu sk ieg o w 1969 r.) b ila te ra ln e kursy w alu to w e w E u to p ie przez d lu g i i
pozostaw aty stabilne. zywrocenie stabilnych kursow w aiutow ych bylo giownym pow odem , ktory skio-
Jed n ak n a poczqtku la t 70. X X w. system z B retto n W oods u p a d l. P rzyczyn^ t rzady europejskie do utw orzenia w 1978 r. E uropejskiego System u W alutow ego
byla przede wszystkim niespojnosc celow polityki gospodarczej mi^dzy N iem cam i i SW ) - porozum ienia w kwestii k u rso w w alutow ych w duzym stopniu p rzy p o m in aj^-
nanai Z jednoczonym i. Stany Z je d n o czo n e m usiaiy sfinansowac wojn^ w W ietn am ie 70 system z B retto n W oods, ograniczony jed n a k do krajow europejskich, w ktorym
tego p o trz e b n e im byio wykorzystanie polityki m onetarnej, by p okryc deficyt federt trka siuzyta jako kotwica, tak jak doiar w okresie funkcjonow ania systemu z B retton
Z w i^ k sza io to je d n a k ro w n iez inflacj^, a w sy ste m ie sta ly c h k u rso w w alu to w y ch 3ods. We wrzesniti 1992 r. ESW zaiam ai si^, z przyezyn podobnych do tych, jakie 20
nioze siq o n a znacznie ro zn ic m i^dzy krajam i. K raje ze w zg l^d n ie wyzsza inflacj^ s wc./.esniej doprow adzity do upadkti sy stem u z B retton W oods; n iesp o jn o sci m i^dzy
siec m n iej k o n k u ren c y jn e, sa ld a ich b ilan so w h an d io w y ch pogarszajei si^ i ostatec; aiityki pieni^znej N iem iec, wynikaj<|cymi z po trzeb wywoianych zjednocze-
inusz£| p rze p ro w ad z ic dewaiuacjtj, aby przyw rocic row now age w b ila n sie handlow : :a “ so kraju, a c e la m i gospodarczym i innych k rajo w europejskich. Z a k o n c z e n iu
D ew aluacja oznacza jednak odejscie od staiego kursu w alutowego. Niemcy byiy \ »W towarzyszviy takze duze w ahania kursow walutowych: mi^dzy w rzesniem 1992
zm uszone, jesli chciaty zachow ac staiy parytet mitjdzy m a rk ^ i d o la re m am erykansl 3 marcem 1995 r. iir wloski stracii na w artosci wobec m arki praw ie 50% . Doswiad-
do zaakceptow ania stopy inflacji uksztatow anej w Stanach Z jed n o czo n y c h , n aw e t, jnia te ostatecznie przekonaiy Europejczykow, ze jedynie przyjsjcie wspoinej waluty
byia ona wyisza, niz zakiadano w Banku N iem iec. W 1971 r. Niemcy zdecydowah 'eiiminowaioby w ahania kursow w E uropie.
na wyjscie z systeniu. O p u szczen ie systemu przez m a rk ^ , drugjj pod wzgledem wa; Jak widzieiismy, E S W byl o d p o w ie d z iq k rajo w europejskich na up ad ek system u
sci waluttj na swiecie, przyczyniio sitj do upadku system u z B retton Woods. • ire tto n W oods i duze w ahania kursow w alutow ych w iatach 70. X X w. Umozliwit
S p o so b , w jaki Niem cy do tego d o p ro w a d zily , p o le g a l na zw iekszeniu krajow :gl^dnt(. stabiiizacj^ kursow walutowych, aie nie wyeiiminowai dewaiuacji. W latach
stop procentow ych, aby zapobiec w zrostow i inflacji. Przy wyzszych stopach. proc r -79-1992 m ia lo m ie jsc e d ziesi^ c dew aiuacji; w przypadku kazdej z nich c e n tra in y
tow ych w N iem czech niz w Stanach Z jed n o czo n y ch k a p ita l przeplyw ai ze Stai s . p aiy tet przynajm niej jednej z w alut europejskich byt dew aluow any w zgl^dem m arki.
Zjednoczonych do Niemiec, poniewaz inv/estorzy sprzedaw ali dolary i kupowali r !Jewaluacje te byiy konieczne, poniew az ESW nie towarzyszyia caikow ita zbieznosc
ki, aby nabyc niem ieckie obiigacje, k to re daw aly wyzszcj, stop^ zw rotu niz obiig; w zakreste stop inflacji. Inflacja w N iem czech byia znacznie nizsza niz w pozostaiych
a m eiy k a h sk ie . Fed, m ajac n.a uw adze reaiizaeje ceiow krajowej p o lity k i g o s p o d a n krajach europejskich. D opoki kursy w aiutowe byiy staie wzgicjdem m arki, kraje z re-
nie postepov/ai w ten sposob, to znaczy nse podw yzszat stop procentow ych, kaywnie w yzsz^ inflacjtj. stopniow o traciiy k o n k u re n c y jn o sc , a ich bilanse handlow e
jedynyrn sposobem zapobiezenia dewaiuacji dolara. 'garszaly siej. W tyiri czasie dew aiuacja byia sposobem n a odzyskanie row now agi
N a jp ie rw p a sm o walian wokbi dolara z o s ta lo p o prostu rozszerzone, pozniej ■ bilansie piatniczym. W ram ach E SW dew aiuacje nie byly jed n a k decyzja pojedyn-
znaczy oci m arca 1973 r. - knrsy w alu to w e zaczeiy p o d ie g a c sw o b o d n y m w ah an io m .. czego kraju, lecz wymagaiy wspoinej zgody. Ten wspoiny proces decyzyjny sprawiai, ze
W E u r o p ie m a rk a szybko u m o c n ila sitj w obec d o iara , p o d o b n ie, aie w m niejs. ■aje z wyzszti inflacjij. byiv „przyw o!yw ane do p o rz ^ d k u ”. Jesli kraj nie obnizyt stopy
stopniu, staio si^ z iirern wioskim i frankiem francuskim , dlatego wobec m arki wa iiiflaqi, to m o g l zo sta c „ u k a ra n y ” przez odroczenie p rz e p ro w a d z e n ia d ew alu acji je g o
te wykazaiy deprecjacje. Koncowi system u statych k u rso w waiutow ych towarzys ■.tkty lub zm niejszenie jej skali. W efekcie inflacja stopniow o zm niejszaia sicj do po-
wiqc duze w ahania poziom u konkurencyjnosci krajow europejskidi. ' i'Snu w Niemczech. W lochy np. wesziy do ESW ze stop^ inflacji powyzej 20% , ktora
Poczatkowo d ew alu acje lira wioskiego i f ra n k a francuskiego w obec ntarki po •,ra- zostata stopniowo obnizona do 5 %.
wity konkurencyjnosc francuskich i wioskich pro d u k to w kosztem dobr niemieci- Bvto to m oziiw e jed y n ie dzicjki w tadzom m o n etarn y m , k to re m ogty deeydow ac
J e d n a k korzy sc ta b y la krotkotrw aia: dew aiuacjoni to w arzy szy la bow iem w yzszt momencie dewaluacji. To banki centraine, a nie rynek, podejm ow aty decyzj^ o de-
flacja, ktora szybko zredukow aia p o cz ^ tk o w ^ p rzew ag ^ konkurencyjnsj,. Europejc ■'■■■Msacji. Ja k to byto m oziiw e? D laczego zatem ob ecn ie uw azam y, ze rynki, a nie
p o n o w n ie p rz e k o n a li sie, ze kurs walutow y n ie je s t efektywnym narztjdziem poli hanki ce n traln e , p o w in n y d ecy d o w ac o tym, kiedy w aluta pow inna byc zdew aluow ana
(przypom nijm y o d ew a lu a c ji w a lu t Azji P o lu d n io w o -W sch o d n iej w 1997 r). A by od-
* W system ie z B retton W oods mozliwe byly odchylenie + / —1% od kursu centralnego, ustak. w
■■wtedziec n a to pytanie, m usim y najpierw iepiej zrozum iec, ja k funkcjonow al ESW.
go wzgl^dem dolara, jednak kraje europejskie ustalify w qzsze pasm o wahan + /-0 ,7 5 % (przyp. t.
 W ym iar e uropejski
954
riziat 29. Europejska m te g racja gospodarcza i w alutow a
955

,f-f .DM (F F j D M 'f . - ( F F I D M )

Jak funkcjonowat ESW?

Kiedy w aluta osiagntjta gorny m argines pasm a w ahan - m aksyrnalna wielkosc dopusz-
czainej dew aluacji wobec m arki niem ieckiej (D M ) - ban k centraliiy tego kraju m iai odpow iada row naniu (18.4), jesli zasti|pimy:
dwie mozliwosci: podniesc stopy procentow e, aby obronic iairs walutowy, lub popro-
sic o ..dostosow anie”, to znaczy dew aluacj^ p a ry te tu cen traln e g o , k to ra oznaczaia i FF= i„ i DM= i*, ( F F / D M y ^ =EF, oraz ( F F / D M ) , = £ ,.
p rzesuni^cie w gorcj przedziaiu w ahan. Ilustracja 29.1 przedstaw ia przykiad fran k a
francuskiego (FF). Podniesienie stop procentow ycb we frankach powyzej stop procen- Rozw azm y najpierw pierwsze dwa sk ia d n ik i tego ro w n an ia. Inwestorzy b^dq. n ad a l
towych w m arkach oznacza m om ent osiabienia franka. W niektoiych okresach roznice •zymywac papiery w artosciow e denom inow ane we frankach, naw et gdy oczekuja
w stopach procentow ych znikajq, bo rynki s^ przek o n an e, ze nie bt^dzie dostosow an waluacji franka (kiedy wyrazenie po prawej stronie w row naniu pierwszym je st do-
kursu. W innych przypadkach rozbieznosci w stopach procentow ych nie wyst^puj% tnie), jesii tylko ich sto p a zw rotu (iFf) b^dzie ro sta w ystarczaj^co w poro w n an iu
jak w m arcu 1983 r., bezposrednio po korekcie kursu, kiedy parytet centralny franka stopi| zw'rotu z podobnych papierow wartosciow ych denom inow anych w m arkach
zostal zdew aluowany o 8% wzgl^dem m arki (D M ). i, M), aby skom pensow ac icli ew entuaine straty w przypadku dew aiuacji franka.
Teraz rozwazmy drugie row nanie. O czekiw ana dew aluacja kursu franka do m ar-
jnoze byc w yrazona jak o sum a dwoch skiadnikow : praw d o p o d o b ieh stw o (p), ze
!j:.:waluacja sie zdarzy p o m n o z o n e g o przez w ielk o sc d ew alu acji, jesli do niej dojdzie,
,:o wyrazilismy jako: x + (1 - p ). P raw dopodobiehstw o, ze dew aiuacja nie nast^pi,
nznacza pom nozenie przez zero. W yrazenie to pokazuje, ja k w aha sie: relacja mi^dzy
>pami procentow ym i w raz ze zm ianam i oczekiwah rynkowych co do dewaluacji.
Zwi£|zek m i^dzy fran cu sk im i i niem ieckim i stopam i, p rzedstaw iony n a ilustra-
■i 29.1, je st m iernikiem oczekiw ah rynku co do dew aluacji franka. Ilustracja 29.1
pokazuje, ze kiedy zwi^ksza si^ roznica m i^dzy francuskim i i niem ieckim i stopam i
procentowymi, to jest tak z pow odu zm ian francuskiej stopy, gdyz niem iecka pozostaje
niezmieniona. Je st to charakterystyczna cecha system u kursu w alutow ego o p artego
nr, walucie centralnej, takiej jak dolar w systemie z B retton W oods i m arka niem iecka
ESW. iesli system je st zagrozony np. z pow odu oczekiwanej przez rynek dewaluacji,
c;ifosc dnstosow ah b^df| przeprow adzaiy kraje peryfeiyjne, ja k w naszym przypadku
Francja. Kraj z w alutq centralnq. nigdy nie zm ienia swojej polityki pieni^znej, aby wy-
eliminowac zakiocenia w system ie. D latego kraj ten nazywany jest kotw icq system u.

Kontrola przeplywu kapitalu

Hustracja 29.1. Roznice m isjd zy trzymiesit;cznymi stopami procentow ym i w e Francji i w Niemczech

racja 29.2
ilusiracja przeds
29.2 przedstaw ia dwa rodzaje stop procentow ych we frankach. D an e okre-
vrHie jako „ E u ro -FFF ” dotycz^ oprocentow ania papierow w artosciowych denom ino-
ija k o „E uro-F
A by zrozum iec zwi^zek m i^dzy oczekiw aniam i dew aiuacji i ro zn ic ^ w stopach wanych we frankach. francuskich, ale utrzym ywanych poza Francja, np. w Londynie.
procentow ych, uw zgl^dnijmy w aru n ek a rb itraz u m i^dzy stopam i zw rotu z aktywov Uane okreslo n e ja k o „ D o m -F F ” przed staw iaj^ o p ro cen to w an ie p ap iero w w arto -
denom inow anych w roznych w alutach, ktory analizow aiism y w rozdziale 18 [rowna scimvych utrzymywanych w e Francji. W yst^pow anie roznic (czasam i znacznych, jak
nie (18.4)], i zapiszmy go jak o 4: w marcu 1983 r.) mi^dzy tymi dwoma rodzajam i stop procentow ych wynika z k o n tro li
ur/eptyw ow k a p ita tu - okreslanej takze ja k o k o n tro la dewizowa. O dnosi si^ o n a do
przepisow praw nych ograniczaj£j.cych d ost^p pod m io to w krajow ych do p o sia d an ia
4 Pamisjtajmy, ze w aru n ek pary tetu stopy pro cen to w ej m owi: z a rb itraz u inw estorow w ynika, z . za granic% aktywow finansow ych, tak ze tych denom inow anych w w alucie krajow ej.
krajow a stop a procentow a m usi byc row na zagranicznej stopie procentow ej m inus oczekiw ana stopa W 1983 r. rip. obyw atei Francji nie m ogi m iec papierow w artosciow ych w Londynie,
apreejacji w aiuty krajow ej.
956 W ym iar europejski Rozdziat 29. Europejska integracja gospodarcza i w alutow a 957

naw et d en o m in o w an y c h we frankach fra n c u sk ic h . W te n sp o so b wtadze F ran cji, p Jconiecznosci przeprow adzenia (w czesniej czy p o z n ie j) d ew alu acji - p o d o b n ie ja k nie
d o b n ie ja k innych k rajo w europejskich, niialy p ew n o sc, ze obrona kursu w alutow e...,, mweliminowaia roznic w p o z io ra a c h inflacii - aie um o zliw iia w iadzom m o n e ta rn y m
n ie b ^ d zie zwiqzana z g w altow nym i w z ro sta m i krajowych stop p ro cen to w y ch . oooznienie deeyzji o w ielk o sci i m o m e n c ie dew alu acji.
Niezaieznose ta zn ik n ^ ia, kiedy kontrola walutowa, k to ra sta ia sit; sprzeczna z eu -
rd p ejsk ^ integracja ry n k o w fin an so w y ch , z o s ta ia zniesiona. W tych o k o lic zn o scia ch
0,50
ESW byi skazany na n ie p o w o d z en ie.
0,45

0,40 I Euro-FF
Stafe kursy w a luto w e i swoboda przeptywow kapitaiu
0,35
4=
« W sytuacji, kiedy na ry n k u w alutow ym nie w ystepuje k o n tro la i k raj n ie m usi p o n o sic
S 0,30
as
50 kosztow wysokich sto p procentow ych - np. z p o w o d u wysokiego p o z io m u d iu g u pu-
e 0,25
as blicznego - istnieja dw ie moziiwosci.
1
s.
0,20
£
1. Rynek. jest przekonany, ze kurs w aiu to w y odpow iada stanow i row now agi, co wy-
0,15
- . nika np. st^d, ze polityka gospodarcza kraju jest sp o jn a z system em kursu staiego.
0,10 Dom-FF .. W takini przypadku in w esto rz y nie focjdq. o czek iw ac d ew a lu ac ji (p = 0), d ia te g o
stopy p.rocentowe b$dq. takie sam e, ja k w kraju z w alu tq c e n tra in ^ , a ob ro n a po-
0,05
■O O 'C 'C jss: O 'G 'C -Ati ~a . / ziom u kursu nie b ^ d zie zwiazana z zadnym i kosztam i. K urs walutowy pozostanie
i 'E -c : >- 03 'g - f g
E 15 'S '§ f O G3 CD •-
S? 'o.
'> 2? 'q.9? 'v2>
? m © t;
& s s - 'g '3 . n a siaiym p o zio m ie.
'■S 1 = i!-
> •_= CD
S3 .£ £» p •£■ s 'l S
S W5 •s
a.
2. Rynek oczekuje d ew alu acji ( p > 0). W tym przypadku krajow e stopy p ro ce n to w e
1983 1984 - . ■rosna, a w iad ze in o n etarn e nie majc| innego wyboru, jak p o d d a c si§ i p rze p ro w a-
1982
• ': dzic dew aluacj(j.
Rok
Kontrola p rzep tyw ow kapitatu pozwolita Francji na oddzielenie w e w ne trzne g o rynku fin a nsow e g o od rynku m iedzynarodow ego, zwtasz-
Pierwsze ro zw i^ za n ie nie jest jed n a k trw aie . P om ysim y, co dziaioby si^ w czasie
cza w okresie poprzedzajacym dostosow ania kursu.
t, gdyby p o lity k a byia sp o jn a z sy stem e m k u rsu sta ie g o , aie in w esto rzy oczekiw aiiby,
liustracja 29.2. Francja: trzymiesi^czne stopy procentowe w kraju (on-shore) i za granicq {off-shore)
ze w przysziosci, w c z a sie t + 1, p o iity k a z m ie n i si^ - n p . w raz z nowym rz ^ d e m -
i p rze p ro v /a d ze n ie dew aluacji b ^ d z ie m ozliwe. W ow czas w a r to s c p b ^ d z ie dodatnia,
D o p o k i istniaia k o n tro ia w alutow a, o b r o n a k ursu w alu to w e g o byia stosunkow o a krajowe stopy p ro cen to w e w zro sn tp J e sii oczekiw ania co do p rzy sziej d ew a iu ac ji
m aio kosztow na dla krajow p ery feryjnych5. W ezmy n p . pod uw ag^ przypadek W ioch. S£| powszechne, a podniesienie sto p p ro ce n to w y ch postrzegane przez rz ^ d ja k o zbyt
O p ro c e n to w a n ie denom inow anvch w lira c h p a p ie r o w w a rto sc io w y c h n o to w a n y c h kosztowne np. z pow odu w y so k ieg o diugu p u b iic z n e g o , kraj m o z e z o s ta c zm uszony
w Londynie m ogio utrzym yw ac sie naw et przez d iu g i okres n a stosunkow o w ysokim do dew aiuacji, zanim dojdzie do zm ian y rz<|du, a takze wtedy, kiedy do niej nie doj-
poziom ie, nie powodujcjc kosztow dia gosp o d ark i W io ch . D eficyt b u d z e to w y w tvm d=zie. O czek iw an ia d ew alu acji m o g ^ w i^ c byc wynikiem sa m o sp ein iaj^cej si^ prognozy
kraju nadai byi finansowany przy znacznie nizszych stopach p ro cen to w y ch . K ontrola takze wtedy, gdy p o lity k a gospodarcza pozo staje sp o jn a z system em staiego k u rsu
k a p ita iu dziataia wi^c ja k „u k ry ty p o d a te k ”, p o n ie w a z zm uszafa oszczedzajc|cycli do walutowego.
inwestowania przy nizszych stopach w p o ro w n a n iu z tymi, jakie mogiy zo stac osi^gni^- k ' W raz ze z n ie sie n ie m k o n tro li w alu to w e j, k to r a byia sprzeczna z je d n o iity m ryn-
te, gdyby m o z n a byio nabyw ac papiery w a rto sc io w e za granictp kiem , d ia k rajo w europejskich p ojaw iiy si§ dw ie m oziiw osci.
K o n tro la przeplywow kapitaiu u m o ziiw iia rz ^ d o m o b ro n ^ kursu w alutow ego na-
w et w ow czas, gdy ry n k i byiy p rz e k o n a n e o d e w a lu a c ji. N ie w yelim inow aia je d n a k 'l.. Rezygnacja z proby stabilizacji kursow waiutow ych i przejscie na system kursow
■' - piynnych, co oznaczaio, ze rynek b^dzie okresiai kursy wymiany mi^dzy w aiutam i
'• ■.europejskimi.
3 K o n tro la walutowa dotyczy ograniczen naiozonych przez rz^dy na zakup lub sprzedaz krajowej
w aluty przez podmioty zagraniczne i (lub) w aluty zagranicznej przez podm ioty krajow e. 2. Rezygnacja z o d r^ b n y c h k u rso w w aiutow ych i przyjecie w sp o in ej w aiuty.
958 W y m ia r europejski
Boztiziat 29. Europejska in te g racja gospodarcza i w a lu to w a

E uropejska integracja finansowa w raz z zadaw niona niecheci^ E u ro p e jc zy k o w do ^ ------------------------ ----------------------------------

p ly n n y ch k u rso w w alu to w y ch w n a tu ra ln y sposob przyczyniia si§ do p o w s ta n ia unii ■ - 7 .............. - ....... -......-..............

w alutow ej. szyling austnacki (ATS)

Bsigia
frank beigijsk! (BEFj
40,3 39 9 00
Cypr fu n t cypryjski (CYP) 0 ,5 8 52 7 4
Finlandia
m arka fihska (FIM)
Traktat z Maastricht 5 ,9 4 57 3 0
Francja
frank francusto (FRF) 6,5 5 95 7 0
Niem cy
C h o ciaz kryzys w ESW p ra w d o p o d o b n ie przyspieszy! p la n y utw orzenia euro, to decy- m arka m em iecka (DEIVI)
1,955830
Grecja
zja o p rzyj^ciu w spolnej waluty zapadia d u zo w czesn iej i zostala p o djeta wraz z p o d - drachm a (GRO) 340 ,75 0 00 0
pisaniem T ra k ta tu z M a a s tr ic h t w lutym 1992 r. T raktat z M aastricht, k to re g o nazwa iriandia
fu n t iriandzki ()EPj 0 ,7 8 75 6 4
w rzeczyw istosci brzm i Traktat o U n ii E uropejskiej, je st d o kum entem o kluczow ym W tochy
lir w lo ski (ITL)
1936 ,2 7 00 0 0
znaczeniu dla historii in te g ra c ji europejskiej i dla p o w stan ia eu ro . Pozw olii on n a Luksemburg
frank iuksem burski (LUF) 4 0 ,3 3 9 9 0 0
utw orzenie nowej, p o n a d n a ro d o w e j instytucji - E u ro p e jsk ie g o B a n k u C e n tra ln e g o - Maita
lira m altanska (MTL) 0 ,4 2 93 0 0
instytucji o d p o w ied zialn ej za p ro w a d z e n ie p o lity k i p ie n i^ zn e j w UGW .
Hoiandia
gulden hoienderski (NLG)
T ra k ta t z M a a stric h t u stan o w ii ta k z e k ry te ria k o n w erg en c ji, k tore musiaiy sp ein ic 2 ,2 0 37 1 0
Portugaiia
k raje asp iru j^ c e d o w i^czen ia si§ d o UGW. N a pocz£|tku lat 90. X X w. kraje eu ro p e j- escudo p ortugaiskie (PTE) 2 0 0 ,48 2 00 0
Sfowenia
skie wykazywaiy znaczne ro z n ic e pod w z g l^ d e m m akroekonom icznym : sz cz eg o ln ie to la r (S)T)
2 39 ,64 0 00 0
Hiszpama
w o d n ie sie n iu d o inflacji i deficytow b u d ze to w y ch . W ia sn ie d la te g o , ze w 'spolna w a- peseta (ESP) 166,386000
luta wykluczala m ozliw osc dokonania dew alu acji, w arunkiem u tw o rze n ia U G W byia
zb ieznosc zm iennych m ak ro e k o n o m ic zn y c h , pocz^w szy o d inflacji.
Kryteria przyjsjte przez Traktat, k to re zo staiy o p isa n e w ram c e 29.1, dotycz^ prz’ed e
w szystkim stabilnosci kursow walutowych, zb ieznosci d iu g o o k reso w y ch sto p p ro ce n to -
■ Kryteria przystqpienia do UGW ustalone przez Traktat z Maastricht

Raiila 29.1
wych, stop inflacji i dw och w skaznikow z zak resu finansow publicznych: reiacji deficytu
d o P K B i dlugu do PK B .
S topa inflacji. S to p a inflacji w o k re s ie p o p rze d zajtjc y m ak cesj^ n ie m o z e b yc w yzsza
Decyzja o nazw ie now ej, w spoinej w aiuty „ e u ro ” zostala p o d j^ ta w g ru d n iu 1995 r.
■ o w i^cej n iz 1,5 p u n k tu p r o c e n to w e g o o d p o z io m u w trzech k ra ja c h cz lo n k o w sk ich
p rz e z R a d ^ E u ro p e jsk ^ . W ow czas R a d a potw ierd ziia ro w n iez , ze U G W p o w sta n ie o najb ard ziej sta b iln y ch cen ach .
o s ta te c z n ie 1 sty c zn ia 1999 r. i k u rsy w aiutow e m itjd zy w a lu ta m i uczestniczcjcymi
Ding p u b liczn y i deficyt. S to su n e k deficytu b u d z e to w e g o do PKB n ie m o ze p rze-
w u n ii z o s ta n ^ w tym dniu n ie o d w o ia n ie u s ta lo n e (ta b e la 29.2), p rzy czym now e m o - ■kraczac 3%' chyba ze:
n ety i b an k n o ty majc| zo stac w p ro w a d zo n e 1 sty czn ia 2002 r.
O sta tn im e ta p e m n a d ro d ze d o U G W b y ia decyzja R a d y w skiadzie przedstaw icieli
• sto su n ek te n zm niejszyi si^ zn a cz n ie o ra z w sp o so b ci^gly i osi^gnqi p o zio m bliski
szefow p anstw i rz^dow , p o d j^ ta 3 m aja 1998 r., o k resla j^ ca , k to re p an stw a czionkow - w artosci o d n ie sie n ia,
skie speiniiy k ry te ria i m o g ^ p rzy st^ p ic d o U G W . B yio to 11 k rajow : B eigia, N iem cy,
* przek ro czen ie w arto sci o d n ie sie n ia m a c h a ra k te r w yj^tkow y o ra z tym czasow y i sto-
H is z p a n ia , F ra n c ja , I ria n d ia , W io ch y , L u k s e m b u rg , H o la n d ia , A u s tria , P o rtu g a lia sunek te n p o z o s ta je bliski w arto sc i o d n ie sie n ia.
i F in la n d ia . Miesifjce p o p rz e d z a j^ c e p o d j^ c ie o sta te c z n e j decyzji o tym , k to r e k ra je
b ^dt| uczestniczyc w U G W , wi^zaly si^ z d u z ^ niepewnosciq., zw iaszcza w o d n ie sie n iu
S to su n ek d iu g u p u b lic z n e g o d o P K B n ie m o z e p rz e k ra c z a c 6 0 % P K B , chy b a ze
do W io ch - k raju , ktory w zn aczn y m s to p n iu o d b ie g a l o d w ypeinienia k ry terio w na-
stosunek ten zm n iejsza si^ w sto p n iu w ystarczaj^cym i zbliza sk; d o w arto sc i o d n iesie-
iozonych przez T ra k ta t z M a a s tric h t. G re c ji o d m o w io n o przyst^pienia w pierw szej nia w zad ow alaj^cym te m p ie .
run d zie, p o n iew az n ie sp ein iia w szystkich k ry terio w k o nw ergencji, a Szw ecja nie otrzy-
K u rs waSutowy. Z m ia n y k u rsu w alu to w e g o m u sz ^ si^ miescic w ra m a c h zwyktych
m a la zgody n a wrejscie do U G W p o n ie w a z n ie u c z e s tn ic z y ia w E S W (u c z e stn ic tw o
roarginesow w ahah przewidzianych m e c h a n iz m e m w ym iany w alu t E S W p rz e z co naj-
p rz e z o k re s co n a jm n ie j d w o ch ia t w E S W byio w a r u n k ie m w i^ c z e n ia d o U G W ).
omiej clwa la ta bez dew aluacji w sto su n k u d o w alu ty in n e g o k ra ju czlonkow skiego.
 W y m ia r eurof ozdziai 29. t u ropej ska integracja gospodarcza i walutowa
960 961

D lu g o te rm in o w a sto p a p ro c e n to w a . K ra j cztonkow ski m usi w y k a z a c sicj pi od rz^ d o w narodow ych k ra jo w czlonkow skich, k to r e s£| cz^scicj. strefy eu ro . A rty -
okres je d n e g o roku, p o p rzed zaj^cy badanie, sredni^. d iu g o te rm in o w ^ stop^, procei ui' 7* T ra k ta tu z M aastricht bardzo w y razn ie podkresla n ie za lez n o sc, w sk azu j^ c ze
nie przekraczaj?|ca o wicjcej niz 2 p u n k ty p ro c e n to w e poziom u sto p procentov, ani krajowy bank centrainy, a n i czionek k to re g o k o iw ie k z ic h o rg a n o w decyzyjnych
w trz e c h krajach czionkowskich o najbardziej sta b iln y c h c e n a c h . S to p y procen!* ie zw rac aj^ sie o in stru k cje oraz ich nie p rz y jm u j^ ani od in sty tu c ji czy o rg a n o w
sat m ierzone ja k o oprocentow anie d tu g o te rm in o w y ch o b ligacji rzadowych lub po: i-spolnotowych, a n i od rzcjdow P an stw C zlo n k o w sk ic h ” . P o d z ia i z a d aii rni^dzy E B C
nywalnych p ap iero w w artosciow ych, p rzy u w zg l^ d n ie n iu ro z n ic w definicjach m i krajow e banki. c e n tra in e odbywa si§ w nastepujcjcy sposob. Decyzje w o d n ie sie n iu do
poszczegoln y m i krajami. olityki pienieznej sq sc en tralizo w an e na poziom ie EBC, tak ze poiityka pieniezna jest
tspolna dla k ra jo w u n ii w alu to w e j, przy czym jej w d ra z a n ie je st z d e c e n tra iiz o w a n e
odbyw a si^ przez k ra jo w e banki c e n tra ln e , k to r e s^ o d p o w ie d z ia ln e za p rz e p ro w a -
zame o p e ra c ji o tv rarteg o ry n k u w p o szczeg o in y ch k rajach .
Staoowisko W ielkiej B ry tan ii i D anii wobec uczestnictw a w u n ii walutowej bylo i
g o ln e. W ielk a Brytania, m im o raty fik o w an ia T ra k ta tu z M aastricht, p o p ro siia o < • O rg a n a m i d ec y zy jn y m i E B C s^ R a d a P rezesow i Z a r z j|d . I s tn ie je ta k z e trz e c i
czenie decyzji co do u czestn ictw a w unii w alu to w ej (k lau z u la opting-out), podcza .-.organ, nosz%cy nazwtj R a d a O g o ln a , k to ry n ie m a k o m p e te n c ji decyzyjnych, ale
D a n ia zaznaczyta przy ratyfikacji T rak tatu , ze k o n ie cz n e bedzie przeprow adzenie w u dziaia ja k o o rg a n do rad czy .
sprawie nowego re fe re n d u m , p o tym ja k w lip cu 1992 r. D u n czy cy o d rzu cili e u ro . O • R a d a P re ze so w s k ia d a si^ z szesciu c z io n k o w Z a rz q d u i p re z e so w n a ro d o w y c h
tego czasu re fe re n d u m nie odbyio sitj. ' bankow ce n traln y c h krajow , k to re s% cz^scia strefy e u ro . O rg a n te n je s t o d p o w ie-
W stosunku d o k rajo w czionkow skich, k to re nie uczestniczyiy o d poczc|tku w UGV ■ dzialny za o p ra c o w a n ie poJityki pienicznej i u sta le n ie za sa d jej w d ra z a n ia . R a d a
(n azyw anych krajam i z derogacjip), T rak tat z a p e w n il m o zliw o sc p rzy j^ c ia w spolne zazwyczaj sp o ty k a sitj d w a razy w miesi£|cu (w czw artki).
w aluty w te rm in ie pozniejszym . A rty k u i 109k T ra k ta tu p rzew id u je, ze „co n ajm niej ra • Zarzijd skiada si^ z prezesa, w icep rezesa i c z te re c h czio n k o w „w ybranych sposrod
n a dw a la ta lub na z^ d an ie k raju czio n k o w sk ieg o z d ero g a cj^ , n a p o d sta w ie ra p o rto ' . o sob o uznanym a u to ry te c ie i d o sw ia d c z e n iu w d z ie d z in ie b an k o w o sc i i polityki
przygotowanych przez Komisjcj i E B C o d n o sn ie do stopnia o si^g n i^cia k o n w erg en cj « pien i^zn ej” przez szefow pahstw lub rz^d o w krajow U E . Z a rz ^ d wykonuje poiityk^
R a d a E uropejska decyduje, ktory kraj czio n k o w sk i o b j^ ty derogacjcj sp e in ia w a ru r ;, pieiiifpitc| daj^c in stru k c je krajow ym b a n k o m cen traln y m , zg o d n ie ze w skazow ka-
ki k o n ie c z n e d o p rzy j^ cia e u ro . G re c ja p o c z ^ tk o w o n ie z o s ta ia zakw alifikow aaa ze m i i d ecy zjam i u s ta io n y m i p rz e z R ad§ Prezesow . Z arzcjd m o z e uzyskac n a m ocy
w zgl^du n a n ie sp e in ie n ie k ry terio w i nie rnogla d o i^czyc d o UGW . Z gode n a w ejsci . delegacji p e w n e u p ra w n ie n ia , o ile R a d a P rezeso w ta k zad ecy d u je.
u z y sk aia 1 sty czn ia 2 0 0 i r. W 1999 r., k ie d y e u r o z o s ta io w p ro w a d z o n e , 11 krajov • R a d a O g o ln a sk ia d a si^ z prezesa, w icep rezesa i p rez eso w krajow ych b an k o w cen-
utworzyio stref^ euro. O becnie do strefy e u ro nalezy szesn ascie k rajo w * . C zionkam train y ch 27 k ra jo w n a iez ^ c y ch do U E (16**, k to r e n a ie z ^ do strefy e u r o i 11***,
k torzy o sta tn io przyst^pili, s£| S iow acja, S io w en ia, C y p r i M a lta . ktore pozostaja^ p o z a niq). O rg a n te n n ie m a p raw a do p o d ejm o w an ia decyzji w ob-
■. szarze p o iity k i pienieznej, je d n a k m o n ito ru je sytuacje w stre fie e u ro o ra z m o ze
■ peinic fu n k cje d o rad c ze. D o zak resu obow i^zkow R ad y O goinej nalezq. tak ze przy-
gotow ania do u sta le n ia n ieo d w o ialn eg o kursu konw ersji w alut n arodow ych krajow ,
29.3. Europejski Sfstem Bankow Centrainych: struktura i cele k to re jeszcze n ie s ^ w U G W , aie uzyskaiy p ra w o d o p rzy j^ cia e u ro .

W aznym a s p e k te m sp o s o b u d z ia ia n ia o rg a n o w E B C jest p ro c e s p o d e jm o w a n ia
P o z b a d a n iu najw azniejszych etap o w p ro c e su p ro w a d z^ c eg o d o p o w sta n ia E B C ro ■ lecyzji. Z aro w n o R a d a P rezesow , ja k i Z arzq d p o d ejm u jit decyzje n a p o d staw ie dw och
wazymy te ra z strukturtj o rg an izacy jn q , z a k r e s o d p o w ie d z ia in o sc i, a ta k z e e ie m e n pac 'ch regui. P ierw sza w skazuje, ze kazd y cztonek m a je d en gios, a druga, ze
strategii poiityki pienieznej p ro w a d zo n e j p rz e z E B C . •'tecyzje p^dejm ow ane s^ zw yki^ w i^ k szo sc%
P oiityk a pieniezna w strefie e u ro jest p ro w a d z o n a p rze z E B C , k to ry w raz z 27 kra- i zasa d a je s t sz c z e g o ln ie w az n a. W szyscy p re z e s i b a n k o w c e n tra ln y c h
jow ym i b a n k a m i ce n traln y m i wszystkich k ra jo w cz io n k o w sk ich U E (b e z wzglqdu i-<< r.taj^ tak ^ sa m ^ wagq, jesli ch o d zi o p o sia d a n e p raw o giosu, b ez w zgl^du n a p o te n cja i
to, czy przyj^iy e u ro ) tw orzy E u ro p e js k i System B a n k o w C e n tra ln y c h (E S B C ). Klii-
czowc| cechci E S B C je s t je g o n ie z a ie z n o s c zarow no o d in sty tu c ji eu ro p ejsk ich , jak
* Artykut 107 T W E gw arantuje niezaleznosc EBC. Z apis ten jest takze pow torzony w Statucie
i E B C - art. 7 (przyp. tlurn.).
O d 1.01.2011 krajow strefy eu ro je st 17 (przyp. tium .).
* O d 1 stycznia 2011 r„ kiedy E stonia przyj^la e a ro , stre fa eu ro liczy 17 krajow (przyp. tlum.) O d 1.02.2011 .10 krajow U E pozostaje poza stref^ e u ro (przyp. tium .).
 962
W y m ia r europe Rozdziai 23. Europejska integracja gospodarcza i w alutow a soo

ek o nom iczny kraju, z k to reg o p o ch o d z a. P re z e so m nie st| p rzy p isa n e w agi p ro p o rc .deflacja, to znaczy p rzed iu zaj^cy si? okres spadku poziom u cen, nie bedzie traktow ana
nalnie do w ielk o sci g o s p o d a re k ich k rajo w , tak ja k w M F W czy B anku Swiatov jako sp o jn a z celern sta b iln o sc i cen.
p o n ie w a z su g ero w alo b y to, ze re p re z e n tu j^ interesy p o szczeg o ln y ch krajow . Pozostaje podstaw ow e p y ta n ie dotyczaee ra c jo n aln o sci przyjecia tak scisiej defini-
T ra k ta t o k re s la , ze prezesi krajow ych b a n k o w c e n tr a ln y c h (K B C ), z a sia d a j^ c y ' cji stabilnosci cen. W skazuje si^, ze p o d e jsc ie E B C jest pod tym w zg l^ d em p raw d o p o -
w R adzie P rezeso w , m a ja zd o ln o sc d o czy n n o sci p raw n y ch . W rzeczywistosci re p re - d o b n ie zbyt am bitne. N ie m a w ostatnim czasie przyM adow krajow, k to ry m udato si^
zentuj£| oni poszczegoJne kraje. Z e wzglqdu na to, ze p re z e si K B C p o sia d ajq 16* z 22 utrzymywac in flacj? p o n iz e j 2%' w d tu g im okresie. Przypomnijmy ty lk o , i e w tatacJi
miejsc w R adzie, podejm ow anie decvzji jest skom plikow ane, szczeg o ln ie wtedy, gdy 1950-1977 s to p a inflacji w N ie m c z e c h z n a jd o w a la si$ p o n iz e j 2 % ty lk o w czasie 15
sta n g o sp o d a rc z y krajow czio n k o w sk ich U G W z n a c z n ie si^ ro zn i. P ro c e s decyzyjny sposrod tych 48 lat.
s ta n ie sitj jeszcze bardziej sk o m p lik o w an y , kiedy U G W zw i^kszy si§ do 27 krajow
U E . Szersze o m o w ie n ie ty ch p ro b le m o w z n a jd u je sitj n a koncu teg o ro zd z ialu . Jesli
p o ro w n a m y strukture EBC z imiym bankiem federalnym - F ed , to m o z n a zauwazyc,
ze F ederalny K om itet O tw artego Rvnku w F ed sktada sie z siedm iu cztonkow wska- S trategie polityki pieniQ znej i zachowanie EBC
zanych przez C e n tra l^ i tylko p i^ciu czio n k o w nalez<|cych do o d d zialo w reg io n aln y ch
B anku R ezeiw y F ed era ln ej. W o statn ich la ta c h trw aia in ten sy w n a d e b a ta n a te m a t ro zn y ch strateg ii, kto re w tadze
m o n e ta rn e mogEj. sto so w ac, aby osi£|gn%c cel w p o s ta c i sta b iln o sc i ce n . A n a liz o w a n e
byty, ja k to om ow iono w ro zd z iale 25, dw a p o d staw o w e p o d ejscia: cel w p o sta ci agre-
gatow p ieni^znych i cel inflacyjny. J a k zobaczymy, stra te g ia E B C n ie je s t u to z sa m ia n a
Cele polityki pieniQznej z zad n y m z nich. A b y zro z u m ie c dlaczego, n ajp ierw przyjrzyjm y si^ gtow nym ce ch o m
rOznicuj^cym te d w a p o d ejscia.
Podstawowym zadaniem EBC je s t p ro w a d z e n ie p o lity k i p ie n i^ z n e j w U G W . C h c^ c
z ro z u m ie c , ja k E B C realizuje sw ojq m isjtj, m u sim y n a jp ie rw zdefiniow ac ce le p o li- • S tra te g ia c e lu w p o s ta c i a g re g a to w p ie n i^ z n y c h o p a r ta je s t n a o g to sz e n iu przez
tyki p ie n i^ z n e j, a nast^pnie o k reslic s tra te g i^ i sp o so b y , z a pom octi k to ry ch je s t o n a . bank c e n tr a ln y sto p y w z ro s tu p o d a z y p ie n i^ d z a . D z ia la n ie b a n k u c e n tr a ln e g o
realizo w an a. p o ie g a n a u trz y m a n iu w sk a z a n e j sto p y w z ro s tu . Jesli w z ro st p o d a z y p ie n i^ d z a
A rty k u i 105.1 T rak tatu z M aastricht w skazuje n a nadrzsjdny c e iw postaci stabilno- ; '" rozni si(? o d z a k ta d a n e j sciezk i w zro stu , b a n k c e n tra ln y in te rw e n iu je , d o k o n u jq c
sci c e n 6. In n e cele dotycz^ce w spierania polityki gospodarczej U E, zo staly o k re slo n e o d p o w ie d n ie j k o re k ty . W iele b a d a n w skazuje, z e p o d e js c ie u k ie ru n k o w a n e n a
w sp o so b ogolny i m o g ^ byc realizowane tylko w ow czas, gdy zb iez n e ze stab iln o sci^ kontrolc p o d az y p ie n i^ d z a jest o p ty m a ln e ty lk o w k o n k re tn y c h o k o liczn o sciach .
cen. W y m ag an y je s t p r z e d e w szy stk im w ysoki sto p ie n sta b iln o s c i fu n k c ji p o p y tu n a
W przeciw iehstw ie d o s ta n o w is k a zajm ow anego p rz e z in n e in sty tu c je , zw lasz- pieniadz. S tra te g ia k o n tro li w zro stu p o d az y p ie n i^ d z a b y ta sto so w a n a p rz e z w ie-
cza S ystem R ezerw y F ederalnej w S ta n a c h Z jednoczonych, E B C u trz y m u je , ze cel le la t p rz e z B a n k N ie m ie c , k to ry je d n a k re a liz o w a t jq. w sposob d o sc elasty czn y
w p o s ta c i sta b iln o sc i cen je s t n a tyle w azny, ze w y m ag a d o k ta d n e g o zd e fm io w an ia . i p rag m aty czn y .
W konsek w en cji E B C na poczi|tku ok reslit, ze „ s ta b iln o sc ce n je st d e fin io w a n a ja k o • „Cel inflacyjny” o d n o si si^ d o stra te g ii o p a rte j n a o g lo szen iu p rze z b a n k ce n traln y
sytuacja, w k to rej roczny w zrost indeksu cen k o n sum pcyjnych w strefie euro utrzym uje sciezki poz^danej w przysztosci inflacji. W tym p rzy p ad k u b a n k ce n traln y decyduje
sie ponizej 2% ”, si<j n a p o d j^ c ie d z ia ta n w ted y , g d y o cz ek iw a n a in fla cja o d ch y la si^ o d w yznaczo-
P o pierw sze zauw azm y, ze defin icja inflacji o d n o si sicg do strefy eu ro ja k o calosci. nej sciezki. (Z a u w az m y , ze o d ch y len ie dotyczy o czek iw an ej i poz^danej inflacji).
Je st to kolejny zn ak wskazujacy, ze decyzje E B C b^d<| o p a rte n a zalo zen iu dotycz^cym K orzysci^ te j strateg ii je s t b a rd z o k la ro w n e ok reslen ie c e lu b a n k u c e n tra ln e g o ,
strefy e u ro ja k o cafosci, a nie w o d n ie sie n iu d o sytuacji w poszczegolnych krajach. N a- p o n ie w a z o d n o si si^ o n b e z p o s re d n io d o c e lu w p o sta c i z a p e w n ie n ia stab iln o sci
lezy ta k ze zauwazyc, ze ok reslen ie „wzrost [...] p o n izej 2 % ” oznacza, ze stab iln o sc cen cen . G to w n ^ w adq je st to, ze in fla cja n ie je st b e z p o s r e d n io k o n tro lo w a n a przez
je s t ro z u m ia n a ja k o sto p a inflacji m ieszcz^ca s if w p rz e d z ia le 0 -2 % . O z n a c z a to, ze o an k cen traln y . C el inflacyjny byt w o sta tn ic h la tac h sk u te cz n ie stosow any w w ielu
krajach, w tym w K an a d z ie , N ow ej Z e la n d ii, W ielkiej B ry tan ii i Szwecji. P o d ejscie
to je s t sto su n k o w o n ow e, a d o b re w yniki o si^ g n i^ te p rzy je g o sto so w a n iu pow in-
* O d 1.01.2011 r. jest 17 prezesow KBC w R adzie Prezesow E B C (przyp. tium.).
6 Bez uszczerbku dla celu stabilnosei cen E SB C w spiera ogolna politykej gospodarczg. Unii, maj^c
iiy byc o c e n ia n e p rz y u w z g l^ d n ie n iu fa k tu , z e w w a ru n k a c h n isk iej inflacji, ja k a
na wzgl^dzie przyczynianie siq do osi^gni^cia celow U E : wysokiego poziom u zatrudnienia i trw aiego, w y st^pow ala w o s ta tn ic h la tac h , cel stab iln o sci cen byi tatw iejszy do osi^gni^cia.
bezinfiacyjnego wzrostu.
964 W y m ia r e uropejski ;dziai 29. Europejska integracja gospodarcza i walutowa 965

W edtug E B C zarow no arg u m e n ty teoretyczne, ja k i dane em p iry czn e , n ie poz¥ o n o m ic zn a” . O ficjalny dokum ent EB C stanowi, ze: ,,ro w n o ieg le z an a liz ^ w zro stu
lajq jasn o wskazac na przew age je d n e g o p o d e js c ia nad d ru g im . W tej syfuacji EBC dazy ptenicjdza, odnoszacq. sitj do w artosci referencyjnej, k lu czo w ^ ro l^ w strateg ii
zdecydowai sitj przyjac rozw i^zanie, ktore oficjalnie jest o k re sla n e iako „ stra te g ia i tro sy stem u b ^ d z ie p ein iia s z e ro k a ocena prognoz ksztaitow ania sie cen w strefie
lityki p ien i^ zn ej u k ie ru n k o w a n a na sta b iln o sc ” i zaw iera elem enty obydwu opisanych ro oraz z a g ro z e n dia sta b iln o sc i cen. P o d ejscie takie b ^ d zie u z u p e in io n e o szeroki
powyzej strategii. W ybor „podejscia p o sre d n ie g o ” w opinii E B C w ynika gtownie z b ra- fcres w skaznikow ek o n o m iczn y ch . G tow ne w skazniki, ktore E B C bierze pod uwag^,
ku, o b ec n ie , danych em pirycznych na te m a t rzeczywistego procesu transm isji polityki ejrnuja m .in.: ro z n e m ierniki re a ln e j d ziaialn o sci gospodarczej, koszty siiy ro boczej,
p ie n i^ z n e j w strefie eu ro . In n y m i stowy, nie w iem y jeszcze, w jakim stopniu zm ia ■ rsv walutov/e, ceny aktywow finansowych, a takze dane z badan rynkowych na tem at
sto p p rocentow y ch w plywa na inflacj^ i w jakiiu czasie d o k o n u je sie te n proces. Biorac jtaitow ania sie oczekiwan firm i k o n su m e n to w ” .
to pod u w ag ^ , p ro b le m o k re sla n y ja k o „ z m ia n a s tr u k tu r a ln a ” wydaje sie o d g ry w a c Poza oficjatnymi zrodiam i pow szechnie przyjm uje si^, takze w srod rynkow finan-
istotnii ro l^ , dane em p iry czn e odnoszace sie do okresu, k ie d y u n ia w a lu to w a jeszcze wych, ze E B C ko n cen tru je sie de f act o na ceiu inflacyjnym oraz ze przy ustaianiu
nie istniaia, m o g ^ b o w ie m nie byc adekw atne do sytuacji po jej utw orzeniu. jp p ro c e n to w y c h o p ie ra sie n a p r o g n o z a c h infiacji dia strefy e u ro . P ro b y oceny
Aby o sia jn ac cel stabilnosci cen, E B C przyj^t s tra te g i^ „d w o ch fila ro w ” . Ilustra- showania nowego banku c e n tra ln e g o po pierw szych dziesieciu la ta c h jego istnienia
cja 29.3 pokazuje dwa filary strategii polityki pieni^znej EB C . Pierwszy filar odnosi ,winny wiec opierac sisj na takim zaiozeniu. Z anim do tego przejdzierny w nast^p-
sifj do p o d a z y pieniadza i jest o k re sla n y ja k o „ a n a liz a m o n e ta r n a ” . R ada P re z e so w m p o d ro z d z ia le p o k r o tc e p rz e d sta w im y zakres operacyjny fu n k c jo n o w a n ia EBC,
EBC ogtasza w arto sc referencyjnq. dla w zrostu p o d az y p ie n i^ d z a , ktora jednak nie jest tym in stru m e n ty i procedury stosow ane w p o lity ce p ie n i^ zn e j w E urosystem ie.
traktow ana jako cel nadrzfdny (tak jak w przypadku ceiu w postaci ag reg ato w p ien i^z-
nych) i dlatego bank centralny nie rnusi w krotkim okresie korygowac odchylen stopy
w zrostu pieniadza od wartosci referencyjnej. M im o ze EB C nie reaiizuje strategii celu
m onetarnego, przyktada istotiicj w ag§ do kontrolow ania ilosci p ie n i^ d za , aby zrealizo - ),4, Jak w praktyce funkcjonuje EBC?
wac cel w postaci stabilnosci cen. W obec tego godne uwagi s^ nasttjpujace stwierdze-
nia zam ieszczone w oficjainych dokum entach EB C : „Inflacja jest zawsze zjawiskiem
pienicjznym. [...] D la poiityki pienifjznej nastaw ionej n a utrzym anie stabiinosci cen, . k widzielismy w poprzednim podrozdziaie, reatizacja poiityki pienieznej naiezy do
pieniqdz jest naturain^. kotv/ica - adekw atn^ i wiarygodtici” . ; ■m p eten cji Z a rz ^ d u EB C , ktory postfjpuje zgodnie z decyzjami i w skazow kam i usta-
E B C uw aza jednak, ze odniesienie siq do podazy pienic|dza, chociaz jest bardzo -.....: - r z e z R a d ^ Prezesow . N a d rz ^ d n y m celem E B C je st zapew nienie stab iln o sci
w azne, nie wystarczy, aby na tej p o d staw ie p o lity k a p ien i^ zn a zap ew n iia realiza- n. K-y, osiacgni|C ten cel, E B C m a do dyspozycji trzy narz^dzia polityki m onetarnej:
cjtj ceiu stabiinosci cen. Potrzebny je st do teg o drugi filar, okresiany jak o „analiza e ia c 's otw artego ry n k u , o p e ra c je k red ytow o-depozytow e i rezerwsj obow i^zkow ^.

eracp otwartego rynku

Rada P rszesow podfijrnuje d ecyzje w sprawie

acrs-.je otw artego rynku - nabyw anie lub sprzedaz obligacji przez Eurosystem (np.
3 C ; EB C ) - majc| na ceiu kontrolcj stopy procentow ej i piynnosci na rynku, a takze
ogolnej oceny zagrozen dla stabiinosci cen
grtti'azjwanie kierunku polityki pieni^znej.
Analiza Anaiiza
monetarna
irosystem ie wyst^puj£| cztery rodzaje operacji otw artego rynku.
ekonomiczna

Podstawowe operacje re fin a n s u j^ c e stj. regularnie przeprow adzanym i transakcjam i

- Weryfikacja
o czsjstotliwosci i term inie zapadalnosci jed n eg o tygodnia, m aj^cym i na celu za-
pew nienie piynnosci sektorow i finansow em u. P rzeprow adzane Sc| przez krajow e
banki centralne zgodnie z opracowanym wczesniej term inarzem . Podstawowe ope-
■ Feten zestaw informacji
racje refinansujc|ce dostarczajcj. wiekszosc gotowki sektorow i fieansow em u.
' D tu g o te rm in o w e o p erac je r e f in a n s u j^ c e (L T R O s) sa tran sak cjam i zwiekszaj^-
Z rodlo: Europejski Bank Centralny, „Biuietyn Miesieczny', 10. rocznica £BC, czerwiec 2008, s. 39, cymi piynnosc, p rzeprow adzanym i co m iesi^c, z te rm in e m zapadalnosci trzech
llu s tra c ja 23.3. Dwa filary strategii polityki pienieznej EBC tniesi^cy. M ozliwe je st ta k ie przeprow adzanie diuzszych operacji refinansujqcych
966 W y m ia r europejski R'ozdziat 29. Europejska iritegracja gospodarcza i w aluiow a 967

w niereg u larnych term in ach lub dla innych okresow zapadalnosci. O p eracje te dziennych stanow rezerw utrzymywanych w okresie jednego m iesiaca. Srodki utrzy-
przeprow adzane sa przez krajowe banki cen traln e zgodnie z wczesmej ustalony mywane jako rezerw a obow iqzkow a sa oprocentow ane n a podstaw ie sredniej stopy
term in arzem i m aj^ na celu dostarczanie ban k o m dodatkow ych srodkow zwitj procentowej podstaw owych operacji refinansuj^cych w okresie obltczeniowym.
szajtjcych plynnosc w diugim okresie.
• O p eracje d o stra ja jq c e m og^ byc p rze p ro w ad zan e ad hoc w ceiu stabilizacji i
rynku sytuacji w zakresie piynnosci, a takze oddziaiyw ania na poziom stop proce
towych. C elem tego instrum entu jest przed e wszystkim zlagodzenie reakcji stop Pierwszych dziesi^c lat EBC: proba oceny
procentow ych na nieoczekiw ane zm iany stan u ptynnosci. O peracje dostrajajqce
z reguly przeprow adzane przez krajow e banki centralne, Ocena funkcjonow ania E B C zaledwie po latach jego istnienia nie jest iatwa. D ziesiec
• O peracje stru k tu ra ln e sa przeprow adzane wtedy, gdy EB C chce w sposob trwaiy lat nie jest wystarczaj^cym okresem , aby na podstaw ie decyzji podejm ow anych przez
zm ienic strukture sektora finansowego w E urosystem ie (w ram ach operacji stan- EBC w nioskow ac, czy trzym al si^ on regut, i zrozum iec, czy rzeczywiscie stosow al
dardow ych i niestandardow ych). dwufilarow£| strategiq, czy tez - jak uwazaj^ rynki finansowe - przykladai wi^ksza wag^
do inflacji, zapom inaj^c o agregatach pienieznych.
Jedna. z krytycznych uw ag w obec E B C odnosi sie do pro steg o zastosow ania wo-
Operacje kredytowo-depozytow e bec calej E uropy reguly polityki pieni^znej, ktor£| wczesniej stosow at niem iecki bank
centralny B ank N iem iec. Aby zrozum iec, czy jest to krytyka uzasadniona, popatrz-
O p e ra c je kredytow o-depozytow e sa p rzep ro w ad zan e w sposob zdecentralizow any my na ilustracj^ 29.4. A by ja zrozum iec, cofnijm y siej do koncepcji „reguly Taylora”
przez krajow e banki centralne, a ich celem je st d o starczen ie b^dz zaabsorbow anie przedstawionej w rozdziale 25. Ta prosta regula, wskazujcjca na zachowanie wiadz mo-
srodkow gotow kowych na koniec dnia (ovem ight). Wskazuj^, one na ogolne nasta- netarnych, okazala sie; bardzo skutecznym narz^dziem analizow ania i przewidywania
wienie polityki pieni^znej i ustalaj^ lim it dla w ahan jednodniow ych rynkowych stop zachowan bankow centralnych. R eguia ta nie uw zgi^dnia b ezp o srednio pierw szego
procentow ych. B anki dziaiajqc z wiasnej inicjatywy m aj^ dostep do dwoch rodzajow filaru strategii EB C , gdyz agregaty pieni^zne w niej nie wystqpuj^. N ie odpow iada
operacji. ona takze czystem u celowi inflacyjnem u, to znaczy zalozeniu, ze b an k centralny ma
tylko jed en cel - inflacjtj.
• K redytu na koniec dnia, um ozliw iaj^cego uzyskanie od banku centralnego ptyn- Przy zastosow aniu prostego row nania, jesli oznaczymy stop^ procentow ^ ustalanc|
nych srodkow na koniec dnia pod zastaw papierow wartosciowych. W norm ainych przez ban k centralny w czasie t ja k o it, regula Taylora mowi, ze w tadze m o n etarn e
w arunkach nie stosuje si^ ograniczen w obec bankow w dostepie do kredytow, jesli bqdq ustalaly stop^ procentow q opieraj^c si^ na nast^puj^cej form ule:
banki p rzedkladaj^ akceptow ane zabezpieczenie (iiste£ aktywow akceptow anych
jako zastaw tych transakcji opracow uje EBC). O procentow anie kredytu na koniec it = a0 + a, ( n teJrX- n*) + a2Y ‘/ Y * , (29.1)
dnia stanowi zazwyczaj gorny limit dla jednodniow ej rynkowej stopy procentow ej.
® Z iozenia depozytu na koniec dnia w banku centraJnym. W norm alnych w arunkach gdzie ^ to inflacja oczekiw ana w czasie t + 1, rc* jest celem inftacyjnym, Yf to PKB
nie wyst^pujcj. limity czy inne ograniczenia w dost^pie do tych transakcji. O p ro - w czasie t, Y* zas to potencjalny PKB, np. poziom odpow iadaj^cy p e ln em u zatrud-
centow anie depozytu w banku centralnym w yznacza zazwyczaj dolnq. granic^ dla nieniu. R ow nanie (29.1) zaw iera oczekiwanq. inflacj^, poniew az ban k centralny nie
w ahan rynkowych jednodniow ych stop procentow ych. moze wp}ynt|c na poziom biez^cej inflacji. Z m ieniaj^c stopy procentow e m oze tylko
miec nadziej^, ze wpiynq. one n a przyszi<| inflacj^ (gdzie okreslenie „przyszia” odnosi
siij do perspektyw y je d n e g o lub dw och lat), poniew az p o trz e b a czasu, aby zm iana
Rezerwy obowiqzkowe w stopach procentow ych w plyn^la na inflacj^. N a podstaw ie danych historycznych,
dotycz£|cych realnego PKB i oczekiwanej inflacji, narz^dzia ekonom etryczne pozwa-
R ezerw y obowi^zkowe stj. integralnc| cz^scicj. in stru m e n ta riu m polityki p ien i^zn ej lajcj. na oszacow anie w artosci param etrow ag, a t i a 2w row naniu (29.1). O golnie rzecz
w strefie euro. Celem systemu rezerwy obowit|zkowej jest oddzialyw anie na stabiliza- njmuj^c, im wyzszy w spolczynnik a x wzgi^dem a2, tym w i^ksz^ wagsj ban k przyklada
cje rynkowych stop procentowych. M inim alna rezerw a obowi^zkowa jest obliczana dla do inflacji. Analizujc|,c zachow anie B anku N iem iec do 1998 r., obliczono w artosci dla
kazdej instytucji w odniesieniu do stanu jej bilansu. Aby spelnic wymog rezerwy obo- •«, = 1,3 i a 2 = 0,3.
wic|zkowej banki m usz^ srednio w m iesi^cu utrzym yw ac odpow iednic| kwot^ rezerw. .. Iiu stra cja 29.4 p o k a z u je po pierw sze, je d n o d n io w e stopy p ro c e n to w e u stala -
O znacza to, ze obowi^zek utrzym ania rezerw y je st okreslony na podstaw ie srednich -iie przez E B C od stycznia 1999 r., czyli czasu, kiedy E B C zacz£|l pow adzic polityk^
966 W ym iar eu
29. turopejska integracja gospodarcza i walutowa
969

Stopa EBC
w nierc 1 reguiq Tayiora ez E B C d o badania oczekiwah se k to ra prywatnego. i a k pami^tamy z rozdzialu 15,
przeprc
/a rodzaje m iern ik o w : opartych na badaniu o c zekiwan inflacyjnych se k to ra
tern iin ;
o i opartych na porownaniu stop zwrotu z indeksowanych o iiifla q ^ obligacji
szaj^cy
/> nninalnych sto p z w ro tu z o b iig acii. R a m k a 29.2 przedstawia w szystkie wskazniki
• O p e r a e je ut* ekiwan inflacyjnych sto so w a n e w strefie e u ro .
% °
rynk u sytu' 1 3
tow ych. 3
2,5 r
p ro c e

2,0
13 005 g r u c fe n

Okres
-..i, cCti Interest flata ancl Money G ro w th Bules, Rotterdarn, Erasmus University, materiat powielony.

iiu s tra c ja 29.4. Jak bardzo rozni slq EBC od Banku Niemiec?
1,8

2000 2 0 0! 2002 2003 2004 2005

pieni^zn<| (to je d n o d n io w e o p rocentow anie nazyw ane jest E O N I A - Ove ■
Consensus Economics
te r e s t R a te A verage). W celu poszerzen ia h o ryzontu an alizy w y k res obej SPF (dla 5 lat)
..Realne" papiery wartosciowe
retyczne poziomy stopy E O N IA sprzed sty czn ia 1999 r., skalkulow ane n a fterrnin zapadalnosci 2012) „Realne" papiery wartosciowe
(termin zapadalnosci 2015)
jednodniowych sto p w krajach , ktore przyjsjiy euro - linia jasniejsza. Linia ci -
SPF (dla 2014, skaia po iewej stronie)
przedstaw ia oprocentow anie, jakie ustalaiby E B C , gdyby posttjpow al dokl Consensus Economics (dla 2014, skala po lewej stronie)
ja k B a n k N iem iec, to znaczy, ze B an k N iem iec m usiaib y zmierzyc sitj z takii Euro Zone Barometer (dla 201 3, skaia po lewej stronie)
•• Stopa inflacji oczekiwanej dla pieciu kolejnych lat
zm iennymi, inflacja i w zro stem , ja k E B C w stre fie e u ro . J a k m ozna zauwaz
uwzglgdniajgca stopy zwrotu z obligacji (skala po lewej stronie)
czqtkow ym ok resie, k iedy E B C wlasciwie nasladow al B a n k N iem iec, p o zn iej ,.a SPF prawdopodobienstwo, ze inflacja w dlugim okresie
wyniesie 2% lub wiqcej (skaia po prawej stronie)
sie” o d dosw iadczen niem ieckich. O d 2001 r. s to p y p ro c e n to w e w yraznie o d b
(sj| nizsze) o d p o z io m u , jaki u sta la lb y B a n k N iem iec , gclyby funkcjonowa 74
sam ych w arunkach dotycz^cych inflacji i w zrostu, jak EBC. 70
Oczywiscie ci^gle jest jeszcze zbyt wczesnie, aby napisac histori^ E B C .
66
analizy w ykontije sie p rze d e w szystkim p o to , aby w skazac, ze przy ocenie bank
62
tralnego zn a cz en ie m a ja fakty, a nie slowa zapisane w traktatach czy deklaracje
58
m o n e ta rn y c h . Gdybysmy m ieli dokonac an alizy E B C odnosz£|C sisj d o ilustracj
54
powinnismy stwierdzic, ze E B C p rzez p ierw sze cztery la ta funkcjonowania nie i
50
wywai sitj zg o d n ie z tym , co zapow iadal, to znaczy nigdy pow aznie nie k o n cen l
si§ n a pierwszym filarze strateg ii. W rzeczywistosci reg tiia T aylora n ie przypisuj 48

ny ch wag agregatom pieni^znym . W ydaje sie tez, ze kladzie ona w i^kszy n ac 42

zm ienne realne, ta k ie ja k PK B . 38

O s ta te c z n ie ry n e k je s t n ajle p s z y m te s te m n a sp ra w d z e n ie efektyw nosci p< 34

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
p ie n i^ zn e j banku centralnego, kiedy je g o jed y n y m celem sta tu to w y in je s t u trzy
Sources: Consensus Economics, Euro Zone Sarometer, Reuters and ECB calculations.
pod k o n tro lq inflacji. C zego spodziew a si§ wow czas rynek? Czy uczestnicy n
Miesi<?czny", sierpieri 2009
finanso w y ch oczekuj^, ze in fla cja zo stan ie utrzym ana ponizej poziom u ustal
p rz e z E B C (2 % ), czy uwazajc|, ze przek ro czy t§ granic^? U u stra c ja 29.5 pol 2$.h. EBC i inffacja oczekiwana
dwa w skazniki dlugoterm inow ych oczekiw ah inflacyjnych. Ss| to wskazniki stos<
g 70 W yrniar eurof ■
.. 13. Europejska integracja gospodarcza t w alutow a 971

O ii: .....,i” ( J r r e a k - e v e n " in f t a t io n rate), oznaczaj^ca hipotetyczn^ stop§ inflacji,

i'/'inj'T'ih; o - ' i ^ ^z/szfej inflacji w strefie euro y ktorej oczekiw ana re a ln a sto p a zw rotu (to jest po uw zgl^dnieniu inflacji)
woch rodzajow obligacji bylaby taka sam a, gdyby obligacje byty utrzymywane
tosowanych m iernikow oczekiw an inflacyjnych w strefie eu ro (zo t kohca ich okresu zapadalnosci (jak dowiedzielismy si«j w rozdziale 15).
pa transakcji s w a p uwzglqdniajqca in f t a c j ^ (inftation-linked swap rates). Wskaz-
teri m oze byc stosow any jak o dodatkow e zrodlo inform acji na tem at oczeki-
i rynku co do przysztej inflacji. W uinowie typu swap, uwzgl^dniaj^cej inflacj^,
Ivliermki opane na badaniach sondazowych •| inwestor zobow i^zuje si^ do jed n o razo w ej p latn o sci n a p o dstaw ie statej stopy
u.M.alonej na poczatku, a w zam ian otrzym uje platnosc skorygow an^ o faktyczn<|
Mierniki o p a rte na. badaniach sondazowych dostarczaj^.bezposrednich wskazr ■•••• f irifiacjtj z okresu trw ania umowy.
o czek iw an inflacyjnych. Istn ie je k ilk a rodzajow stosowanych badan na temat ocze ki- f
wan infiacyjnych sektora prywatnego w strefie e u ro , | Tabsia 1. Podsumowanie m iernikow oczekiwanej inflacji w okresie powyzej 12 m iesi^cy w strefie euro

7j6uto
Podmioty dostarczajqce | C z ^ sfo lliw o si
1. Badanie Komisji Europejskiej dotyczqce oczekiwan inflacyjnych konsumentov:. Co I informaoji . ( Horyzont czasowy
j badania
raiesi^c o d 1985 r. K om isja E u ro p e js k a przygotowuje ra p o rty n a tem a t oczeknvan I •jarte na h adaniach sondazow ych

konsumentow co d o k sztalto w an ia si§ ce n konsumpcyjnych w o k resie najbliz:;zvch 3 omisji Europajskiej

12 miesi^cy. B a d a n ia te obejmuj^ prawie 20 tys. konsumentow ze strefy euro. S;\:; ! oczekiwari inflacyjnych Konsumenci Miesi^cznie Dwanascie kolejnych miesi^cy
• tow
o n e p ro w a d zo n e n a p o zio m ie krajow ym , a ich w yniki dla strefy e u ro s<| o p r a o v a - 1
mie przez EBC Specjalisci z zakresu
ne n a p o d staw ie zagreg o w an y ch d an y c h d la poszczegolnych krajow. Kwartalnie
Rok biezqcy i kolejne lata kalendarzowe
/ch Prognostykow prognozowania (perspektywa jednego i dwocb iat)
2. AnkietowanieprzezEBC Zawodowych Prognostykow (The E C B Survey ofProws- i
Specjalisoi z zakresu Miesiecznie Pi§c kolejnych lat
sional Forecasters - SPF). SPF je s t b a d a n ie m E B C przeprow adzanym co kv- artai ;y z Consensus Economics
prognozowania Rocznie Rok biezqcy i kolejne lata kalendarzowe
wsrod zaw odow ych prognostykow, pocz^wszy o d pocz^tku 1999 r. Wskaznik ten 1
Barorneier Specjalisci z zakresu Miesi^cznie Od szesciu do dziesieciu kolejnych lat
uw zgltjdnia informacje n a te m a t o cz ek iw a n ej in flacji w strefie e u ro , ja k rowniei prognozowania Kwartainie Rok biezqcy i koiejne iata kalendarzowe
innych istotnych zm iennych (g lo w n ie w zrostu PK B i stopy bezrobocia). Badanie m zane z rynkam i fm a n so w ym i
obejm uje panel ponad 70 specjalistow w zakresie prognozow ania, pochodz-scych
Uczestnicy rynkow Czten/ kolejne lata
z instytucji finansowych oraz niefinansow ych zlokalizowanych w U E. i inflation rate Codziennie Obecnie od dwoch do okolo 30
finansowych
3. Euro Zone Barometer (B arom etr Strefy E u ro ). O d 2002 r. brytyjska firm a consui- kolejnych lat

tingowa M JE co n o m ics publikuje „E u ro Z o n e B arom eter”, ktory zawiera progno- .• sakcji swap Uczestnicy rynkow
ijqca inflacj^ Codziennie Od dwoch do okolo 30 kolejnych lat
finansowych
ksztaitow ania wskaznika H IC P w ciijgu kolejnego roku lub dwoch lat, opic-rajijc
si^ na wyliczeniach grupy profesjonalnych prognostykow .
n^>moza Consensus Economics. C onsensus Econom ics Inc. jest prywatn<| lirma. / r u iiio : Measiires of Inflations Expectations in the euro area , E u r o p e a n C e n tra l B a n k , „M ontfaIy
r. publikuje co rrtiesi^c p ro g n o zy d la podstawowych zmiennych liu llu iin " , lipiec 2006.

krajach. Publikov. ime s^ prognozy dla cen dobr konsump-

ro k ;.'.. \v ktorym przeprow adzane jest badanie
:■>srednim i wynikow okoio 30 specjalistow
nyv llustracja 29.5 przedstaw ia prognozy dwoch roznych grup zawodowych analitykow
zm ie. / iS P F i Consensus E conom ics), miernik E u ro Z o n e B aro m eter, a takze prawdopo-
O su / 'iohicnstwo obliczone na podstaw ie prognoz SPF, ze przyszta inflacja b^dzie row na
pienieznt^ / -•'c lub wi^cej. W reszcielin ia ci^gia odnosi si^ do prognozy, k to ra u w z g l^ d n ia opro-
p o d k ontro. j ‘•tutuvvivaie „realnych” papierow w artosciowych, to znaczy uw zgi^dnia stop? zw rotu
fin a n so w '* - ' ' ,a m i^ d zy s to p ^ zw rotu z n o m in a ln y c h obiigaqi <■-■tKivwow, k to re s^ zabezpieczone p rze d infiacj^.. Je st to m ie rn ik o p arty n a iynko-
p rzez E I -waniem obligacji indeksowanych o takim sam\'m ■'>-cij uczekiwaniach inflacji dla pi^ciu kolejnych lat. Jak dow iedzielism y si^ z roz-
dwawskc” ^ * ''iufc okreslana jak o „stopa infiacji zrow nuj^ca dochod ‘-t'.Kilu 17, porow nuj^c roznic^ w sto p ach zw rotu z nom inalnych obligacji i obligacji
 970 W ym iar europejski 971
R ozclziat 29. Europejska integracja gospodarcza i w alutow a

z obligacji” („break-even ” inflation rate), oznaczaj^ca h ip o te ty c z n ^ stop§ inflacji,

Ramka 23.2
Miemiki oczekiwan przysztej inflacji w strefie euro przy 'ktorej o c z e k iw a n a re a ln a s to p a zw ro tu (to je s t p o uw zgl^dnieniu in flacji)
z dwoch rodzajow obligacji bylaby ta k a sam a, gdyby obligacje byty u trzy m y w an e
Istm eje kilka stosow anych m iernikow oczekiw afi inllacyjnych w strefie e u ro (zob. ta - d o konca ich okresu zapadalnosci (jak dowiedzielismy s if w rozdziale 15).
b ele 1). 2. Stopa transakcji swap itwzglgdniajqca infiacjg (inflation-linked swap rates). Wskaz-
n ik te n m oze byc stosow any jak o dodatkow e zrodio inform acji n a tem at oczeki-
wah rynku co do przysziej inflacji. W um owie typu sw ap, uwzglQdniaj^cej inflacje,
M ierniki oparte na badaniach sondazowych inw estor zobow i^zuje si^ do jednorazow ej p la tn o s c i n a podstaw ie staiej stopy
ustalonej n a pocz^tku, a w zam ian otrzym uje p ia tn o sc skorygow an^ o faktycznq
M ie rn ik i o p a rte n a badaniach sondazowych dostarczaj^ bezposrednich wskaznikow inflacje z okresu trw ania umowy.
oczekiwan inflacyjnych. Istn ie je kilka rodzajow sto so w an y ch b adan n a te m a t oczeki-
wafi inflacyjnych se k to ra p ry w atn eg o w strefie eu ro . Tabeia 1. Podsumowanie m iernikow oczekiwanej inflacji w okresie powyzej 12 miesi§cy w strefie euro

Podmioty dostarczajqce Gz§stot!iwosc

Z ro d fo Horyzont czasow y
1. Badanie Komisji Europejskiej dotyczqce oczekiwah inflacyjnych konsum entdw . Co informacji badania •
m iesi^c od 1985 r. Komisja E uropejska przygotowuje raporty na tem at oczekiwan Miemiki opane ra badaniach sondazowych
konsum entow co do ksztaltow ania. si§ cen konsum pcyjnych w okresie najblizszych
Badanie Komisji Europejskiej
12 miesi^cy. B adania te obejm uj^ praw ie 20 tys. konsum entow ze strefy euro. Sej. .wzakresie oczekiwan inflacyjnych Konsumenci MiesiQCznie Owanascie kolejnych miesi^cy

o n e prow adzone n a poziomie krajowym, a ich wyniki dla strefy euro s^. opracowa- konsumentow

e e na podstaw ie zagregowanych danych dla poszczegolnych krajow. Ankietowanie przez EBC Specjalisci z zakresu Rok biezgcy i kolejne lata kaiendarzowe
Kwartalnie
Zawodowych Prognostykow prognozowania (perspektywa jednego i dwoch latj
2. A nkietow anie przez E B C Zawodowych Prognostykow (The E C B Survey oj'Profes-
Specjalisci z zakresu Miesiecznie PiQC kolejnych lat
sional Forecasters - SPF). SPF je s t badaniem E B C przeprow adzanym co kw artai Prognostycy z Consensus Economics
Rocznie Rok biezqcy i kolejne lata kalendarzowe
prognozowania
w sro d zawodowych prognostykow , pocz^wszy od pocz^tku 1999 r. W skaznik ten
Specjalisc; z zakresu MiesiQCznie Od szesciu do dziesiQciu kolejnych lat
uw zgl^dnia inform aeje na tem at oczekiw anej in flacji w strefie euro, jak row niez Euro Zone Barometer
prognozowania Kwartalnie Rok biezqcy i kolejne lata kalendarzowe
innych istotnych zm iennych (giownie w zrostu PK B i stopy bezrobocia). B adanie Mierniki zwiqzane z rynkann finansowymi
obejm uje panel ponad 70 specjalistow w zakresie prognozow ania, pochodz^cych
Cztery kolejne lata
z instytucji finansow ych oraz niefinansowych zlokalizowanych w U E. Uczestmcy rynkow
Break-even inflation rate Codzienme Obecnie od dwoch do okoto 30
finansowych
3. Euro Z o n e Barometer (B arom etr Strefy E u ro ). O d 2002 r. brytyjska firm a consul- kolejnych lat

tingowa M JEconom ics p u b lik u je „E uro Z one B aro m eter”, ktory zaw iera progno- Stopa transakcji swap Uczestnicy rynkow
Codziennie Od dwoch do okofo 30 kolejnych lat
uwzgiQdniajqca inftacje finansowych
z? ksztalto w an ia wskaznika H IC P w ciqgu kolejnego ro k u lub dwoch lat, opieraj^c
si^ na wyliczeniach grupy profesjonalnych prognostykow .
4. Prognoza Consensus Econom ics. C onsensus E conom ics Inc. jest pryw atn^ firmq, Zrndio: Measures oflnflations Expectations in the euro area, European Central Bank, „Monthly
k to r a od 1989 r. publikuje co m iesi^c pro g n o zy d la podstaw ow ych zm iennych B u ile tin ”, lipiec 2006.
ekonomicznych w kilku krajach. Publikow ane prognozy dla cen d o b r konsum p-
cyjnych w strefie euro dla danego roku, w ktorym przeprow adzane je s t b adanie
i kolejnych lat. Podaw ane wskazniki sq, srednim i wynikow o k o lo 30 specjalistow
z dziedziny prognozow ania. Ilustracja 29.5 przedstaw ia prognozy dw och roznych g ru p zawodowych analitykow
(SPF i C onsensus E conom ics), m iernik E u ro Z o n e B aro m eter, a takze praw dopo-
dobiehstw o obiiczone na podstaw ie prognoz SPF, ze przyszia inflacja b^dzie row na
M ierniki zwiqzane z rynkami finansowym i 2% lub wi^cej. W reszcie iinia ci^g la odnosi si^ do prognozy, k to ra uw zgi^dnia o p ro -
centow anie „reainych” papierow wartosciowych, to znaczy uw zgl^dnia stop^ zwrotu
1. Break-even inflation rates. Roznica m itjdzy sto p ^ zw rotu z nom inalnych obligacji z aktyw ow , k to re s^ zabezpieczone p rzed inflacj^. Jest to m iern ik oparty n a rynko-
(niem deksowanych) a oprocentow aniem obligacji indeksowanych o takim samym wych oczekiw aniach inflacji dia p i^ c iu kolejnych lat. Ja k dow iedzielism y si^ z roz-
okresie zapadalnosci jest cz^sto okreslana jako „stopa inflacji zrow nuj^ca dochod dziaiu 17, porow nuj^c roznic^ w stopach zw rotu z nom inalnych obligacji i obligacji
 972 lozdziat 29, Europejska integracja gospodarcza i w alutow a 973
W ym iar europejski

uwzgl^dniaj£|cycfa Inflacje (tzw , re a in y c h ) m oglism y zbadac oczekiwania inflacv ak i sp o so b funkcjonow aiby E B C , gdyby iiczba krajow , k to re przyj^iy euro,
w sro d uczestnikow rynkow finansowych. O c z e k iw a n ia te w ykazujct nieco w iek ftvifjkszyia sie d o w szystkich czlo n k o w U E ? Odpowiedz n ie je s t o ptym istyczna. O po-
wahania n iz m ie rn ik i o p a r te n a b a d a n ia c h sondazowych. W szczegolnosci zwroc lityce pieni^znej n ie m oze decydowac g re m iu m 33 czio n k o w : prezesow 27 bankow
uw age na duzy w zro st oczekiw an inflacyjnych o p a rty c h na wskaznikach rynkowych o d xntralnych plus szesciu czionkow Zarz^du E B C . T ak duzy o rg a n n ie je s t w stanie
poiow y 2007 r„ to jest od pocz^tku kryzysu finansow ego, ktory zacz£|i sitj w Stanach podejmowac szybkich i efektywnych decyzji w sp raw ie stop procentow ych. Co wiecej,
Z jednoczonych. D o te g o czasu ry n k i finansowe wierzyly, ze E B C b e d z ie w sta i o r o kazdy cz io n ek R a d y Prezesow m a jed en gios, a decyzje wymagaj^. zwykiej wicjk-
p rzez w iele lat u trzym ac iiiflacje n a p o z io m ie b lisk im 2% (w k azd y m razie nie wicjcej szosci, in o g ^ pow stac k o a lic je krajow o m a iy m udziaie w P K B UGW, k to re je d n a k
niz P o n a d to mierniki o p a rte n a wskaznikach rynkow finansow ych wskazywa- bqd'4, m iaiy w iekszosc w R ad zie.
iy w w iekszosci na z b iez n o sc wynikow liczonych na p o d sta w ie m iernikow opartych liu s tra c ja 29.6 p rz e d sta w ia mozliwe koalicje, ktore mog£| pow stac po rozszerze-
n a b a d a n ia c h sondazowych. W 2008 r. ry n k i fin an so w e oczekiw aly, ze w przyszic niu R ady Prezesow i przy zach o w an iu dotychczasowych re g u i g iosow ania. Zauwazmy
infiacja gw aito w n ie spadnie w zwi^zku z pow szechna recesja. Jednakze od w rzesnia najpierw, ze reiatyw na w aga Z arz£|du - obejm ujcicego szesciu czio n k o w R ad y , ktorzy
te g o rokii oczekiw ania o p arte n a w skaznikach rynkowych staiy si^ b a rd z ie j zm ienne nie pochodz'c| z krajowych b an k o w centrainych, zm n iejsza si^ wraz ze w zro ste m liezby
i nie byiy z b iez n e z m ie rn ik a m i sondazowymi. Rzeczywiscie w ydaje si<j, ze wskazy- czlonkow R a d y Prezesow . Przypomnijmy, ze w p rzy p a d k u F ed , Z a rz a d m a wi^kszosc
w aiy o n e na isto tn y w zro st oczekiwanej inflacji w najblizszej przysziosci. T en w zro st w K ornitecie O tw a rte g o R y n k u , ktory d ec y d u je o polityce pieni^znej. N a iiu s tra c ji
n ie wynikal je d n ak z oczekiwah ry n k o w finansow ych co d o ozywienia w najblizszej uwzgl^dniono E B C przed akcesj^. C ypru, M aity, Siow acji, S iow enii i E sto n ii d o U G W
przyszosci, lecz raczej ze wzrostu realnych stop zw rotu. Jak dowiedzielism y si^ z roz- (12 krajow + szesciu czionkow zarz£|du, co d a je iqcznie 1.8 osob), U G W powi^k-
d z ia lu 15, wyzsza s to p a zw ro tu z o b lig acji o z n a c z a nizszq c e n e obligacji, poniewaz szon^ do 17 krajow (pierw szych 12 + W ielka B rytania, D a n ia i Szwecja oraz dwa
c e n a obiigacji zm ienia sitj przeciw nie do nom inainej stopy procentow ej. W n a s t^ p - kraje z E u ro p y Srodkow ej) o ra z U G W , k to r a p o ro z s z e rz e n iu u n ii iiczy 27 krajow ,
stw ie p rze p ro w ad z en ia transakcji finansowych przez pewntj. grupe inwestorow, ktorzy
je sie n i^ 2008 r. chcieli lub m usieli sprzedac obligacje, cen y obligacji spadiy, a realne 100%

stopy zw rotu wzrosiy.

EBC a rozszerzenie UE
S 50
5
N iediugo po tym , jak U E zaczeia liczyc 15 czlonkow , ro z p o c z ^ to przygotow ania do
kolejnego rozszerzenia n a niespotykancj d o ttjd skahj. W p o io w ie la t 90. X X w. k ra je
b yiego b lo k u rad z iec k ieg o (B uigaria, C zeeh y , W egry, P o isk a, R um unia i Siowacja),
trzy kraje baityckie, k to re stanow iiy cz^sc Zwic|zku R ad zieck ieg o (E sto n ia , to tw a i Li-
tw a), je d n a z rep u b lik byiej J ugosiawii - Siowenia oraz dwa k raje srodziem nom orskie 0%
(C y p r i M a lta ) zaczeiy p u k ac do drzw i U E . Zarzqd + 7 kra jo w o w yso kim Fozostate kraje o mniej
Wyszezegoinieoie Zarzail stopniu zsynchronizowania zsynchronizowanych
U E w idziaia w tym szans^ na zapew nienie sta b iliz a c ji na kontynencie europej- gospodarek jkra je ..rdzenia") gospodarkach
skim i na ro zszerzen ie korzysci z integracji n a nowe dem okracje. N eg o cjaeje na te m a t
EBC 18 33% 72% 28%
przysziego czionkostwa zacz^iy si§ w grudniu 1997 r. Rozszerzenie U E do 25 krajow
m iaio m iejsce 1 m a ja 2004 r., kiedy 10 z 12 kandydatow przyst^piio do Unii, Buigaria EBC 23 26% 57% 43%

i R u m u n ia doicjczyiy i stycznia 2007 r. O cz ek u je si^, ze w cic|gu dziesi^ciu la t p o roz-

EBC 33 18% 39% 61 %
sz erze n iu kilka z now ych krajow czionkowskich do!cj.czy d o unii waiutowej, czesciow o
Uwaga: wartosci w wierszach dwoch ostatnich kolumn sumujq sie do 100%.
d ia teg o , ze e u ro n ie je st kwesti^ w y b o m , aie in teg rain ^ cz^sci£| p ra w a eu ro p e jsk ie g o
7 krajow ..rdzenia" = Niemcy, Francja, Wtochy, Holandia, Beigia, Luksemburg, Austria.
(W ielka B rytan ia, Szw ecja i D a n ia uzyskaiy je d n a k zgod^ n a czasow e pozostanie p o za
Kraje o mniej zsynchronizowanych gospodarkach = Iriandia, Portugalia, Hiszpania, Finlandia, Grecja oraz nowi czionkowie EBC 23 i 33.
strefq euro ), a cz^sciowo ze w zgltjdu n a to , ze je d n ^ z przyczyn, dla ktorej kraje
Zmdio: zaadaptowano F. Giavazzi, R. Baldwin, E, Berglof, M. Widgren, Twelve is Company, Twenty-seven is a Crowd: Preparing the ECB
ropy Srodkowej i Wschodniej przyst£|piiy d o U E , byla chqc przyj^cia e u ro ja k o sw*. for Erilargement, CEPR, 09/2001,
waluty.
Hustracja 29.6. Mozliwe koalicje w Radzie Prezesow EBC
974 975
W y m ia r europejsi Bozdziat 29. Europejska integracja g o s p o d a rcza i w a lu to w a

co po uw zgi^dnieniu zarz^du daje 33 oso b y . Zauw azm y, ze p rzy ty m najiiczniejszyn * podczas gdy o p ra c o w a n ie p o lity k i pieni^znej je st z a d a n ie m R a d y Prezesow EBC,
ukiad zie (27 krajow i 33 czlonkow R ady) Z arz^d w raz z p re z e s a m i siedm iu Itrajdi to wykonanie jej nalezy do Z arzatdu E B C , ktory dziaia zgo d n ie z decyzjami i wska-
stanow i^cych tr z o n U G W (N iem cy, F ra n c ja , W iochy, B e lg ia , H o la n d ia , A ustria zowkami ustalonym i przez R ad^ Prezesow.
L u k sem b u rg ) n ie stanowic|juz wi^kszosci. Z a to koalicja krajow o m niejszym stopni • Aby osi£|gn£|c sw oje cele, Eurosystem m a do dyspozycji wieie narz^dzi polityki pie-
zsynchronizow ania gospodarek, to znaczy tych, k to r e s% rnniej zbiezne z koniunKtur ni^znej: operacje otw artego rynku, operacje k red y to w o -d ep o z y to w e dla instytucji
w krajach „rdzenia” (Irlandia, Portugalia, G recja, H isz p an ia , Finlandia i kraje E urop obj^tych system em rezerwy obowi^zkowej (okresianych jako partnerzy w transak-
S rodkow e] i W schodniej) mialyby wi^kszosc w R adzie Prezesow. ciach E B C ) oraz rezerw e obow ic|zkow ^, k to ra zgodnie z wymaganiami E B C banki
m usz^ utrzymywac n a rachunkach w' Eurosystem ie.

Podsumowanie
Najwazniejsze term in y
• Europejczykow zaw sze n ie p o k o iiy w ah a n ia kursow m i^dzy ic h w alutam i. W yni
ka to po pierw sze stc|d, ze zyj^ oni w g o sp o d a rk ach w wysokim sto p n iu otw ar- • U nia G ospodarcza i W aiutowa (U G W ) 947
cia, w ktorych handel zagraniczny stanow i wazny sk la d n ik d ochodu narodow ego • Europejski System W alutowy (ESW ) 947
Po drugie, duze w ahania kursow w alutow ych w E u ro p ie w latach 20. i 30. X X w • W ahania kursow waiutowych 948
przyczyniiy sisj do kryzysu gospodarczego w okresie m i^dzywojennym . Kolejnyn • Stopien otw artosci gospodarek europejskich 949
pow odem jest wspolny rynek rolny, ktory do spraw nego funkcjonow ania wymag: • KonkUrencyjna dew aluacja 950
stabilnych ku rso w walutowych. Po u p adku sy stem u z B retto n W oods odpow iedzi; • W spolna Polityka R oina 950
E u ropejczy k o w na zw i^kszone w ahania kursow walutowych byio utw orzenie w la- • Kotwica system u 955
tach 70. X X w. ESW - porozum ienia, k to re ograniczaio w ahania w alut europej- • K ontrola przepiywow kapitaiu 955
skich i ktore m arce niem ieckiej przypisaio rol^ kotwicy systemu. E S W umozliwi! • Traktat z M aastricht 958
wzglfjdnti stabilizacjq kursow walutowych, je d n a k w latach 1979-1992 m ialo miej • Europejski System Bankow C entralnych (ESB C ) 960
sce dziesi^c dewaluacji. W kazdym przypadku centralny p aiy tet jednej lub wi^cej • Strategia dwoch fiiarow 964
w alut europejskich byl dewaluowany w zgl^dem m arki. • O peracje otw artego rynku 965
• W E SW dewaluacje nie byiy decyzjami jednostronnym i, ale wspolnymi. Kiedy wa • Podstawowe operacje reftnansuj^ce 965
lu ta jakiegos kraju o siag aia go rn y m argines w ahan, b a n k centralny tego kraju mia • Diuzsze operacje refinansuj^ce (LTRO s) 965
dwie m ozliwosci: podniesc sto p y p ro c en to w e, aby o b ronic kurs lub zw rocic sis • O peracje dostrajajcj.ee 956
o dostosow anie k u rsu , to znaczy o d ew a lu ac j^ p arytetu centrainego. • O peracje stru kturalne 956
® T raktat z M aastricht jest podstawowym aktem prawnym z punktu widzenia histori • O peracje kredytow o-depozytow e 956
integracji europejskiej i narodzin euro. U stanow ii on kryteria konwergencji, kton • Rezerwa obow i^zkow a 956
muszc| spefnic kraje asp iru jt|ce do czionkostw a w UGW. K ryteria p rzy je te w Trak
tacie odnosz^ si^ przede wszystkim do: stabilnosci kursu w alutow ego, zbieznosc
diugoterm inow ych sto p procentowych, stop inflacji i dwoch wskaznikow z zakresi
finansow publicznych: stopy deficytu do PKB i stopy diugu do PKB. Pytania i probiemy do dyskusji
• Polityka p ie n iq zn a strefy euro jest prow adzona przez E uropejski B ank Centraln;
(E B C ), ktory wraz z krajowymi bankam i centralnym i tworzy E uropejski S ysten Szybki sprawdzian
Bankow C entrainych (ESBC).
• Giow nym zadaniem EB C jest prow adzenie polityki pieni^znej w UGW. A rtyku 1. W ykorzystujqc inform acje z tego rozdzialu, okresicie kazde z ponizszych stwier-
105.1 T raktatu z M aastricht w skazuje n a ab so iu tn ^ n a d rz ^ d n o s c ce lu w postac dzen jako prawdziwe, faiszywe lub niepew ne. U zasadnijcie krotko odpowiedzi.
stabilnosci cen.
a. K raje europejskie zawsze doswiadczaiy niekorzystnych skutkow w ahan kurso-
wych m i^dzy ich w aiutam i (przed przyjeciem eu ro ), poniew az ich gospodarki
s^ scisie ze sob^ zintegrow ane.
976 R o zd zia t 29. Europejska in te g ra c ja gospodarcza i w a lu to w a 977
W ym iar europejski

b. Systern stalycfa kursdw w alutowych i w spolna w aluta se| d o sk o n a iy m i substy-

z a le z n a o d k u rs u w alutow ego i z o b a c z , co sisj d z ie je w n ast^p stw ie zrn ian
tutam i.
w kursie w alu to w y m ).
c. K raje, ktore tworz% uni^ w alu to w a, muszq, ustalic w spolne zasad y sw oje
W jaki sposob o d n o si.sie to d o dyskusji n a te m at krajow e u ro p e jsk ic h , k to re
tyki fiskaleej, aby utrzymac stabilnosc sw oich kursow waiutowych.
wykazuj^ n ie c h e c d o w ah a h k u rso w walutowych?
d. A by dol£|czyc do U n ii Gospodarczej i W alutow ej kraje m usza speinic minimum
wymogow odnosz^cych sie do ustalonych zm iennych m akroekonom icznych
Do dalszych przemysleh
e. Europejski B an k C en traln y ustanow ifjako podstaw ow y swoj cel stabilnos
f. Podczas pierw szych dziesieciu lat istnienia E B C zachowywai si^ d e fa c to jak
5. Regula Taylora.
B a n k Niemiec.
W tym rozdziale d o w ied zieliscie si^, ze sposob, w jaki wladze m on etarn e u sta ia ja
2. O p iszcie, dlaczego E uropejski S y stem W aiu to w y n ie byi sk u te cz n y m m echani- stopy procentow e, m o z e byc opisany form ul% ktora jest znana jako reg u ia Taylora
zm em ograniczaj£|cym w ahania kursow walutowych w srod krajow europejskich. (od nazwiska ekonom isty, Jo h n a Tayiora, ktory b adal g o sp o d ark fj Stanow Z je d -
czonych w la ta c h 80. X X w.):
Do namvsfu
R t = flo + ai ( p I i - p * ) + a 2 (y< + y*)-

3. O peracje otw artego rynku EBC. N a stro n ie in tern eto w ej ban k u ce n tra ln e g o w aszego k ra ju (lub E B C , jesli
Opiszcie podstawow e operacje otw artego rynku przeprow adzane przez E uropej- m ieszkacie w U G W ) znajdzcie d a n e dotycz^ce p o te n c ja ln e g o PK B , reain eg o
ski Bank C entralny i ich cele. Odwiedzcie stron^ in te rn eto w ti Europejskiego Ban- PKB, stopy inflacji i krotkookresow ej stopy procentow ej za ostatnie dziesi^c lat.
ku C entralnego i znajdzcie za k ia d k ^ „ O p e ra c je otw artego rynku” . Przeczytajcie Skopiujcie je i zapiszcie w arkuszu kalkulacyjnym.
ostatnio opublikow ane Tygodniowe Sprawozdanie Finansowe (w czesci dotycz^cej
;i Obliczcie sre d n ii| inflacj^ dia kazdego roku
„Pozycje zwic|zane z operacjam i polityki pien i^zn ej) i zbierzcie d an e na te m a t
b. Z akiadaj^c, ze cel inflacyjny wynosi 2% , pow iedzcie, jaka pow inna byc realna
transakcji w Eurosystem ie w tym tygodniu. W yjasnijcie k ro tk o , jakie m ogiy byc
stopa procentow a, jesli wiadze m onetarne posttjpuj£|zgodnie z reguiq. Taylora.
przyczyny zm ian w stosunku do poprzedniego tygodnia.
c. Ja k zm ieniiaby sie wasza odpow iedz, gdyby roznica mi^dzy p ro d u k c j^ poten-
4. Skionnosc do im portu a zm iany kursu w alutowego. cjaln a a produkcj^ b iez^cjj byia w i^ksza? Wyjasnijcie krotko.
W rozdziale 18 dowiedzielism y sisj, ze im wyzszy je st udzial ek sp o rtu i im portu
w i^cznym dochodzie, tym w i^kszy je s t w piyw zm iany kursu w alutow ego n a do-
chod. Rozwazaj^c ten problem , p o ro w n a jc ie dwie gospodarki z roznym i sk io n n o -
sciami do im portu.
Literatura uzupetniajqca
Zaiozm y, ze e k sp o rt i im port k ra ju y l i kraju B Sc|. opisane nast^pujcjcym i row-
naniam i:
• W celu p rzeanaiizow ania roii ESW w k rajach z w y so k a inflacjcj m ozna przeczy-
X = Z ( r l!, e) = a.Y* - he, tac w: F. G iavazzi, M. P agano, The Advantage o f Tying O n e’s Hands: E M S Di-
IM = IM (Y , e) = o Y + /3e, scipline and Central bank Credibility, „E u ro p ean E conom ic Review ” 1998, nr 32,
N X — X — IM / £, s. 1055-1075.
* Jesli chcecie dow iedziec sie o krajach, k to re p ro b o w a iy ograniczyc elastycznosc
gdzie dwa kraje rozni^ si^ jedynie co do skionnosci do im portu. Kraj A m a wyzsz^
kursow waiutowych, zanim zdecydowaiy sitj przyj^c euro, powinniscie przeczytac:
skionnosc do im portu niz kraj B ( a 4 > a B).
F. Giavazzi, A. G iovanninni, Limiting Exchange Rate Flexibility: The European Mo-
a. Narysujcie na jednym wykresie eksport n e tto jako funkcjtj produkcji d la kaz- netaiy System, M IT Press, C am bridge, M A 1989.
dego z krajow.
b. Jakie jest nachylenie funkcji eksportu netto ?
c. Czy zwi^zek m i^dzy sklonnosci^ do im p o rtu a Y ig jest dodatni, czy ujem ny?
W yjasnijcie krotko.
d. Czy sk to n n o s c do im p o rtu wptywa na w razliw osc e k sp o rtu n e tto n a zm ia-
ny kursu w alutow ego? (W skazow ka: w yprow adzcie funkcje e k sp o rtu n e tto
 Eui - - -Traje ia le zq ce do uni '/:¥ej
Tpozostajqce poz i

W poprzednim ro z d z ia le opisalismy europejsk^ U ni^ G ospodarcz^ i W alutow^ ~ jej

historie i funkcjonow anie jej instytucji. W tym ro zd ziale sk o n c en tru je m y si§ n a wspol-
nej walucie e u ro p e jsk ie j - eu ro .
Przed kryzysem z la t 2007-2010 cz^sto staw iane pytanie dotyczylo tego, czy moz-
liwe je st, aby e u ro u p a d io . W ielu b ad aczy obaw iato si§, ze z ia k o n d y cja g o sp o d a rc za
tak ich k rajo w , ja k G re c ja , W io ch y i P o rtu g a lia , m o g ia sklonic je d o podj^cia proby
porzucenia e u ro w celu o d zy sk an ia zdolnosci w y k o rzy stan ia k u rsu w alu to w e g o ja k o
narzfjdzia. polityki pieni^znej (to znaczy, aby m oc zdewaluowac k u rs w alutow y, zwi^k-
szj'C konkurencyjnosc i wyjsc z rec esji). Pozostaj^c w strefie e u ro k ra je te m usialyby
dokonac duzych dostosow an w p o z io m ie p ta c realnych, aby przyw rocic ro w n o w ag ^
mi^dzy w z ro ste m p iac nom inalnych, w ydajnosci^ i in fiacja. D ew aluacja, ja k w iem y
z ro z d z ia tu 2 1 , je s t sp o s o b e m re d u k c ji - aczkolw iek tyiko w k rotkim o k re sie - p ia c
realnych b ez ci^c w piacach nominainych. Mozliwosc p o rz u c e n ia e u ro p rzez ktorykol-
' wiek kraj w ydaje sie raczej niewielka. PoczEjtkowo kryzys - paradoksainie - w zm ocnii
strefsj e u ro . K ra je posiadaj^ce trad y cy jn ie „ s ia b e ” w alu ty zdaiy so b ie spraw tj, ze b ez
kotw icy w p o sta c i e u ro doswiadczyiyby z a k io c e n p o d o b n y c h d o tych, ja k ie d o tk n ^ ly
Isiandie: czy W ^gry (i w m n iejszy m sto p n iu takze W ie lk c | B rytani^), w p o sta c i a ta k u
spekuiacyjnego i kryzysu w bilansie piatniczym. W chwili pisania niniejszego rozdziaiu
(luty 2 0 10 r.) trudnosci z dostosow aniem p ia c realnych w w arunkach, kiedy dewalu-
acja nie je s t mozliwa, zn o w u zaezeiy trapic stref^ e u ro , a zw iaszcza G recj^.
W ro zd z iale tym za jm u jem y si^ w ieiom a k w estiam i dotycz^cymi zarow no krajow,
ktore Sc} czionkam i strefy e u ro , ja k i tych, k tore zd ecy d o w aiy si^ przyj^c „opcj§ o u t”
badz zrezygnowaiy z przylcjczenia si^ do UGW.

• W podrozdziaie 30.1 omowimy ekonom iczne podstaw y unii w alutow ej oraz kwe-
sti^, czy s tre fa e u ro je speinia, to zn aczy czy je s t optymalnym obszarem waluto-
wym.
• W p o d ro z d z ia le 30.2 p o d su m u je m y pierwszych dziesi^c lat funkcjonow ania eu ro
(1 9 9 9 -2 0 0 9 ).
• W podrogdziale 30.3 sprdbujem y odpowiedziec n a p y tan ie, diaczego niektore kraje
europejskie zdecydow aiy o nieprzyjm ow aniu w spolnej w aiuty (opt out) o ra z czy
o s ta tn ie zaklocenia fin an so w e o ra z pojawiajcj.ee si^ w re a ln e j s fe rz e gospodarki
zwi^kszyiy bodzce d o przyi^czenia si^ do U G W .
980 W ym iar europe 931
R o zciziat 30. Euro: k r a je nalez^ce do unii w a l u t o w e j i p o z o s ta ji| c e poza riia

30.1, Gzy Europa jest optymalnym obszarem walutowym? :6w ne m a k ro e k o n o m ic z n e korzysci u n ii w alutowej p rze d staw ia m y p o n izej.

• Antyinflacyjna wiarygodnosc. Ja k stwierdzilismy w ro zd ziaie 29, k raj majqtcy reputa-

W rozdziale 29 przedstaw ilism y g to w n e etapy integracji raonetarnej krajow e u ro p e j- cj^ sk io n n eg o d o u trzy m an ia w ysokiej inflacji (np. W iochy) m oze szvbko j^ p o p ra -
skich. T eraz zastan o w im y sie nad ekonom icznym i przesiankam i funkcjonow ania unii wic tworz£|c uni^ walutow ^ z krajem o w ysokiej wiarygodnosci co do stabiinosci cen
w alutow ej, podkreslaj£|c korzysci i koszty, ktore rn o g a sitj w it|zac z decyzjj| o jej utwo- (np. z N iem ca m i). W porow naniu z sy stem em kursow staiych u n ia w aiutow a jest
rzeniu. Przypom nijm y, ze w rozdziale p o p rze d n im w sk az alism y k o rzv sci, jak ie d la b ard z iej w iarygodna, poniew'az jest nieodw oialna (zob. rozdziai 21). Zauw azcie
w spolnego rynku eu ro p e jsk ie g o w ynikaiy z sy stem u k u rsu stalego, elim inuj^cego w a- jednak, ze kraj m o g ib y o si^ g n ^ c ta k i sam e fe k t, gdyby zachow al a u to n o m ie m o-
h an ia kursow e. Nie rozwazalismy jed n ak do tej pory kosztow zw iazanych z przyj^ciem netarn£|, g w a ra n tu ja c bankow i centralnem u niezaieznosc (jak w W ieikiej B ry tan ii
teg o ro zw iazan ia, a je d y n ie analiza kosztow i korzysci um ozliw ia ocene wpiywu unii czy Szw ecji).
walutowej na dobrobyt m ieszk an co w E uropy. P o w sz ec h n ie uwaza sitg, ze g ru p a k ra- • Koordynacja polityki pienieznej. J a k w iem y z rozdziaiu 20, e k s p a n s ja m o n e ta rn a
jow je st „optym alnym o b szarem w alu to w y m ” tylko w ted y , k iedy (m akroekonom iczne w w a ru n k a c h piynnych k u rso w w alutow ych p ro w a d z i w k rotkim o k re s ie d o de-
i m ikroekonom iczne) korzysci z p o sia d a n ia je d n e j w aluty p rze w a za ja n a d kosztam i. precjacji i w z ro stu p ro d u k c ji w k ra ju k o sz te m p ro d u k c ji z a granicq (..p o lity k a zu-
R o b e rt M undell, ia u r e a t N agrody N o b ia z ek o n o m ii w 1999 r., byt p ierw szy m bozania s^siada”). Rz£|dy zazw yczaj nie zwracaja^ uwagi n a skutki ich d z ia la n d ia
ekonom istE|, ktory juz w koncu ia t 60. X X w. su g ero w ai, ze k raje e u ro p e jsk ie m ogiyby innych krajow („ujem ne efek ty zew n^trzne”). Tym czasem , jesli kazdy kraj b^dzie
utworzyc optymainy o b szar waiutowy i w skazai n a k oszty i korzysci wynikajfjce z trw a- probow ai przeprow adzic deprecjacj^, to o sta te czn ie wszystkie k ra je mog£| p o n o sic
lego wyeiiminowania w ah a h kursow waiutowych. Jesii m am y sprawdzic, czy U E (b^dz ' straty. (L a ta 30, X X w. byiy przykiadem o g ro m n y ch kosztow, b ^ d ^ cy ch wynikiem
ogoinie grupa krajow) stanow i optymainy o b sz a r walutowy, nalezy porow nac korzysci takiej p o lity k i). W spolna w aiuta eiim inuje ta k ie „efekty zew n^trzne”.
u tw o rze n ia unii walutowej z kosztam i, k to r e pow staj^, kiedy kraj n a zawsze porzuca • D ochody z prawa do emisji pieniqdza. K ied y e u r o z a c z n ie peinic roi^ w alu ty re-
eiastyczny kurs waiutowy. W roznych rozdziaiach tej ksic|zki wskazywaiismy na pewne ■ zerwowej, jego udziai w swiatowych rezerw ach w zrosnie, a w raz z nim dochody
korzysci przyj^cia wspolnej waiuty. Podsum ow anie kosztow i korzysci unii waiutowej " ^Europejczykow z p ra w a d o em isji pieniqdza (tzw . re n ty em isy jn ej - seignorage).
zaw iera ram ka 30.1. W zro st u d z ia iu w swiatowych rez erw a ch z 20% d o 3 0 % o zn a cz a d o ch o d y w wyso-
; kosci 0,5% PK B .
• Efekty handlowe. O statni^, aie e ie n ajm n ie j wazn£| korzysci^ z u n ii w aiutowej je st
jej pozy ty w n y w piyw n a h an d e l m i^dzy krajam i czionkow skim i. Z g o d n ie z naj-
Koszty i korzysci unii walutowej nowszEj. iite ra tu ra n a te m a t b a d a h em pirycznych n a d wpiyw em e u r o n a handel,
' ' - w spolna w aiuta zw i^k szy ia w ym ian^ w ew n£|trz strefy e u ro srednio o 5 -1 0 % (ist-
G io w n e korzysci w ynikaji|ce z p rzy ia cz en ia sicj do unii waiutowej m a j^ ch arak ter z - - niejc| jed n ak szacunki w skazujc|ce, ze wpiyw euro na w y m ian ? handiow ^ mogi byc
ro w n o m akro-, ja k i mikroekonom iczny. Jak podalism y w ro zd z iale 29, m ikroekon ^ naw et witjkszy).
miczne korzysci unii waiutowej o b e jm u jt| przedstaw ione nizej zjawiska.
G iowny koszt rezygnacji z elastycznego k u rsu m itjdzy roznym i r e g io n u u u p izy
• Redukcja niepewnosci. Elim inacja w ahan kursu w alutow ego redukuje np. n iep ei ' sztywnosci p ia c i c e n zaiezy o d rozm iarow w strz^sow asym etrycznych, ktore o d d zia-
nosc dotyczi|Cf| zroznicow ania sto p procentow ych mi^dzy krajam i czionkowskir iujci n a te o bszary. E konom isci d efin iu j^ wstrz£|sy asy m etry c zn e ja k o n ie o cz ek iw a n e
i ogranicza w ten sposob niepew nosc co do zdyskontow anej w artosci przysziyt zm iany ifjcznego p o p y tu i (lub) i^cznej podazy, ktore uderzaj^ jeden kraj, aie n ie jeg o
zyskow (jak dowiedzieiismy sisj z rozdziaiu 14 i 18). partnerow handlow ych. G w aitow ny i n ie sp o d z ie w a n y s p a d e k p o p y tu n a francuskie
• Redukcja kosztdw transakcyjnych. Przed utw orzeniem unii waiutowej koszty zam i w ino, ktory n ie w plyw a n a i^czny p o p y t w Irlandii, je s t p rz y k la d e m w strz^su asym e-
ny jednej waluty na inne, po dokonaniu transakcji wymiany, we wszystkich krajac ' trycznego. Lc|czny p o p y t s p a d a w e F ra n c ji, ale n ie w Irlandii. W ceiu przyw rocenia
europejskich wynosiiy 47% wartosci pocztjikow ej. K om isja E uropejska oszaeow an: rownowagi n a ry n k u dobr trz e b a dostosow ac reainy k u rs waiutowy, co je s t iatwiejsze
te koszty w skali roku n a 0,25-0,5% PKB U n ii Europejskiej. przy piynnym niz p rzy staiym k u rsie waiutowym.
• Przejrzystosc cen. Zanim utworzono unit; walutow<|, ceny identycznych^dobr (np. s " A by zrozum iec, diaczego ta k je st, w ro cm y d o om ow ienia dostosow an w ro zd zia-
m ochodow danej m arki) znacznie rozniiy si^ m i^dzy krajam i europejskim i. W spc le 21. Jesli n o m in ain y k u rs w aiutow y je s t staiy, z m n ie js z e n ie i^cznego p o p y tu w e
n a w alu ta, dzi^ki u ia tw ien iu p o ro w n a n ce n , zm niejszyia roznice cen o w e (choci; F rancji o g ra n ic z a produkcj^ (jesii ceny/piace sq sztyw ne w krotkim o k re sie , a ta k z e
nie do konca, ze wzgicjdu na koszty tra n sp o rtu i roznice w podatkach). jesli niezm ienny je s t k u rs w aiutow y). Je sli k u rs w alutow y m i^dzy F ra n c ja i Irlan d i^
982 W yrniar e u r o p e j: ia l 30. Euro: kraje n a ie z q c e do unii w alutow ej i p o z o s ta jq c e poza niq 983

nie m o ze zostac zm ien io n y , dostosow ania do tego w strz^su bedc| wym agac n ir'™ - •.-fa e u ro n iz z innym i re g io n a m i te g o k raju . Z au w a zm y zw iaszcza, ze k o re la c ja
c e n i p lac w e F rancji w porow naniu z I rla n d ia , Przy p iy n n y ch kursach w alutf rostem PKB w regionach W ielkiej Brytanii i w zrostem PKB w strefie euro
nom inalny k u rs w alutow y uleg lb y zm ian ie, pow oduj^c dostosow ania re a ln e g o giej p o io w ie iat 90. X X w. u je m n a , i sta ia sie d o d a tn ia p o 2001 r. Sugeruje
walutow ego (autom atyczna stab ilizacja). Tak w i^c giow nym kosztem unii walutow , . e regiony W ieikiej B rytanii staiy si^ (duzo) bardziej „ eu ro p ejsk ie” i (n iew ie ie)
jest u trata kursu walutowego jako autom atycznego stabilizatora koniunktury pr ;j ..brytyjskie” . Zauw azm y takze, ze regiony we Francji i w N iem czech, przeciw-
st^ p ie n iu w strz^sow asymetrycznych. wydaj^ si§ podiegac (niew ieie) bardziej asymetrycznym wstrz^som po 20 01 r. niz
srwszej po io w ie iat 90.
;o wynika z tych danych? Jesli sktadniki cykiu k o n iu n k tu raln eg o n a poziom ie
: . awym m a ja coraz m niejsze znaczenie, to p o siad an ie w spolnej w aiuty m usi byc
Teraz jestesmy gotowi, aby zacz^c odpow iadac na zadane n a pocz^tku pytanie: c suikiow ane ja k o ro zw iq zan ie iepsze niz d ecyzja o p o z o s ta n iu p rzy walutach n a ro d o -
strefa euro jest optymalnym obszarem walutowym? Aby odpow iedziec na to pytani , " i. Jesii je d n ak ro z n ic e mi^dzy w ahaniam i regionalnym i i w ahaniam i n a szczeblu
musimy wiedziec, w jakim stopniu gospodarki europejskie m oga dosw iadczac w strz^sc , gospodarki byiyby duze, co sugerowatoby wysokcj podatnosc na wstrz^sy asyme-
asymetrycznych. (Z anim odpowiemy na to pytanie, przeczytajcie tekst w ram ce 30.1 ■ ;ne, uczestniczenie w unii waiutowej stanowiioby p ro b iem 1.
Jednym ze sp o so b o w zm ierzenia znaczenia w strz^sow asym etrycznych w E u n
pie jest zbadanie, jak zm ienia si^ poziom aktyw nosci gospodarczej m i^dzy roznyr s. a 26.1. Korelacja wzrostu PKB na poziomie regionow w kraju i w odniesieniu do strefy euro

regionam i d a n e g o kraju europejskiego. Jesli aktyw nosc gospodarcza (tj. produkcj . 1996-2000 2001--2006 ' ■
Kraje
w danym regionie kraju jest w wysokim stopniu skorelow ana z produkcj<| w pozost Poziom kra jo w y Strefa euro (12) ' Poziom kra jo w y ■ Strefa euro (12)
iych reg io n ach tego kraju, oznacza to, ze kraj nie doznaje szczegolnych w e w n ^ tr ja (12 regionow) 0,78 0,60 0,57 0,55
nych wstrzc|s 6 w. Jesli jed n ak produkcja w danym regionie nie jest w wysokim stopn :■ cy (39 regionow) 0,82 0,62 0,58 0,57
zbiezna z p rodukcj^ w innych regionach, oznacza to, ze kraj dosw iadcza w ew n^tr .■ hy (21 regionow) 0,98 0,11 0,50 0,35
nych asym etrycznych w strz^sow. Inaczej m o w i^c, regiony w danym k raju wykazu
: W'Sl:<a Brytania (37 regionow) 0,94 —0,66 0,87 0,61
asym etryczne cykle koniunkturalne, kiedy poziom ich aktywnosci gospodarczej ul
A. Fatas, EIVIU countries or regions? Lessons from the EMS Experience, ..European Economic Review', 41,1997, s. 207-247.
ga odchyleniom w stosunku do innych regionow w tym kraju. A sym etryczne cyk
k o n iu n k tu raln e m og^ wynikac ze zroznicow ania struktury specjalizacji w p ro d u k t ■
roznych towarow, tj. z roznych asortym entow dobr produkow anych w poszczegolnyc ak wygl^da sytuacja w E uropie? Czy roznice mi^dzy w ahaniam i regionalnym i i na
reg io n ach d anego kraju. Przy zm ieniaj^cych si^ w aru n k ach popytu i (lub) poda: poz-.omie krajowym stj. duze, czy m ate? Przypomnijmy, ze kraje europejskie w ykazuj^
m oze to prow adzic do w strz^so w asym etrycznych w poszczegolnych sektorach, o< duzc zro zn ico w an ie pod w zgt^dem d o ch o d u per capita, poziom u bezrobocia, specja-
czuwanych w roznym stopniu przez poszczegoine kraje. (Regiony polozone w jedny iixacji branzowej i struktury produkcji. W strz^sy asym etryczne sq. bardziej praw dopo-
kraju podlegaj^ wspolnej poiityce gospodarczej i dlatego jej zm iany nie powinny b dobne mi^dzy krajam i, k to re p ro d u k u ja rozne dobra, poniew az w ro zn y c h branzach
zrodlem regionainych zakiocen w tym kraju). praw dopodobnie b^d^ wyst^powac odm ienne w arunki w dziedzinie popytu i podazy.
Po dziesi^ciu latach funkcjonowania U G W dost^pne s% dane, ktorych analiza mo: :■ Diatego kraje europejskie, ktorych im port i eksport s^ zdom inow ane przez produk-
pokazac, w jakim stopniu kraje doswiadczaiy w strz^sow o charakterze asymetrycznyiii ty naiez£|ce do tych sam ych branz, a wi^c gdzie h an d el w w i^ k szo sci m a c h a ra k ter
W tabeli 30.1 pokazano korelacje sto p w zrostu P K B mi^dzy regionam i danego k ra ji wewnqtrzgai^ziowy, pow inny w m niejszym stopniu dosw iadczac w strzq so w asym e-
oraz n a poziom ie krajow strefy euro w iatach 1996-2006 (obejm ujqcych okres prz trycznych niz kraje, ktorych przeptywy handlow e obejm uj^ rozne p rodukty (handet
chodzenia z walut narodow ych na euro). D an e w sk azu ja, ze proces integracji krajc mieclzygat^ziowy).
europejskich zm ierza w dobrym kierunku. O golnie regiony w kazdym kraju wykaz i ak juz wskazywalismy w tym podrozdziale, dla w ielu regionow europejskich moz-
iy siiniejsze zintegrow anie na poziom ie eu ropejskim niz narodow ym . Rzeczywisci livvosc wystcj.pienia w strz^sow asym etrycznych zm niejszyta si^ w raz z po st^ p em in-
w kazdej z czterech najwi^kszych gosp o d arek europejskich aktywnosc gospodarcz; tegracji gospodarczej. Je d n a k wtasciwosc ta niekoniecznie odnosi siq do wszystkich
regionow danego kraju wykazaia stabszcj k o re ia c j^ (po 20 01 r. w porow naniu z drug; krajow czionkow skich. Rzeczywiscie, n iektore regiony poza gtownymi krajam i U E ,
poiow ^ lat 90. X X w.) z innymi regionam i tego kraju w porow naniu z k o re ia c j^ PK
H andel wewiiijtrzgateziowy m a m iejsce w tedy, gdy kraj im portuje i eksportuje takie sam e dobra
m i^dzy krajam i caiej strefy euro. Tendencja ta odnosi si^ giownie do trzech krajo 1 ' jolniej - d o b ra nalezqce do tej sam ej branzy - np. kupuje sam ochody i sprzedaje sam ochody.
ktore przyj^iy euro, aie w m niejszym stopniu takze do Wielkiej Brytanii, przy czym d - landei m ifjdzygai^ziowy m a m iejsce, kiedy kraj im p o rtu je i e k sp o rtu je ro z n e d o b ra czy dobra
W ieikiej Brytanii wzrost PKB na poziom ie regionalnym stai si^ bardziej skorelow ai ..... ^ce do roznych b ran z, np. sam ochody w zam ian za parasole.
984 W ym iar europejski
zdziat 30. Euro: kraje nalezgce do unii w alutow ej i pozostajqce poza niq 985

maj^ce m niej zdy\versyfikowan<| stru k tu rtj produkcji i wysokij k o n cen tracjtj specjaiiza- O d w o iu jac si«5 d o p o w o ly w an y eh wyzej danych, niektorzy ekonom isci tw ie rd z a.
cji w pew nych branzach, n ad a l mogfi doswiadczac wahah podazy i (lu b ) popytu, ktore ze n ie tyiko Europa nie jest optymaln^ uni^ waiutow^, lecz ta k z e m e sej 014 poszcze-
nie oddzialujq n a irine regiony w tym k ra ju . W ta k ic h przypadkach uczestniczenie goloe kraje europejskie. I s tn ie je je d n a k duza roznica m ie d zy U E a pojedynczym
w unii walutowej byloby ko szto w n e. Istniej^ je d n a k czynniki, ktore mog^ ograniczac krajem. Kraje, w przeciwienstvvie d o U E , maj^ mechanizm reagowania na wstrz^sy
koszty unii w alutow ej (a p rze z to koszt porzucenia elastycznego k u rsu w alu to w eg o ), asymetryczne - wspoln^ p o lity k e fiskaln^, k to ra pozwala n a w y korzystanie tran sfe ro w
naw et kiedy wstrzq.sy asymetryczne sa duze. z jednego re g io n u d o d ru g ie g o (n p . z p o tu d n ia n a potnoc W ielk iej B ry ta n ii) w celu
G lo w n y m czynnikiem , ktory m oze obnizyc k o sz ty unii w alu to w e j p rzy wyst^po- wyeliminowania skutkow tych wstrz^sdw. W ykorzystanie polityki fiskalnej ja k o mecha-
w aniu wstrz^sow asymetrycznych, je st duza m obilnosc sity roboczej mi^dzy regiona- nizmu redystrybucji srodkow mi^dzy reg io n am i dla o ch ro n y p rz e d skutkami w strz^sow
mi. Giowny argum ent w dyskusji dotycz^cej teg o , jak poradzic sobie z potencjalnym i byio anaiizow ane p rze z czesc ek o n o m isto w i rozne bad an ia wskazuj£|, ze ro la ta je st
w strz^sam i asym etrycznym i w E u ro p ie w sk azu je, ze gdyby siia ro b o c z a byia mobilna, b ard z o is to tn a . O d 2 0 % d o 3 0 % skutkow w strza so w asym etrycznych w d o c h o d z ie
u tr a ta eSastycznego k u rsu walutowego nie bylaby n ajw azn iejsza. M o b iln o sc siiy robo- poszczegolnych stanow w S ta n a c h Zjednoczonych je s t am ortyzowanych p rze z polity-
czej w skazuje, ze je sti taczny popyt spada, to w naszym p rzy k la d zie siia robocza wy- kq fiskalnq., to znaczy przez tra n sfe ry z rz^du fe d e ra in e g o w W aszyngtonie. Podobne
em ig ru je z Francji do innych k rajo w e u ro p e jsk ic h , re d u k u ja c w te n sposob n atu ra ln y .wyniki o d n o sz a sie do K an ad y i W ielkiej B ry tan ii, W U E polityka fiskalna n ie moze
poziom produkcji w e F ra n cji i zw iek szaj^ c naturalny p o z io m produkcji w Irlandii. tak funkcjonowac, poniewaz w E u ro p ie nie ma ujednoliconych podatkow, co oznacza,
przywracaj^c w te n sposob rownowage bez zm ian realnego k u rsu w alu to w eg o . ze d o sto so w an ie do wstrz^sow asymetrycznych za pomoc£| powyzszego m e ch a n izm u
J a k m o b iln i sa p ra co w n ic y w k ra ja c h e u r o p e js k ic h ? T ab ela 2 6 .2 p o k a z u je jest niem ozliw e.
w ujQciu p ro c e n to w y m w skali ro k u m igracj^ n e tto mitjdzy regionam i (lub stanann} W strefie e u ro n ie ty lk o n te m a w spotnej p o lity k i fiskalnej (a z a te m takze mozti-
w p rz y p a d k u pi^ciu krajow . Ja k w idac, m o b iln o s c m ie d z y re g io n a ln a we W ioszech wosci d o k o n y w an ia transferow fiskatnych m iqdzy krajam i), ate rz£|dy n ie mog£| takze
i w Niem czech stanow i od 1/3 do 1/2 m obilnosci w S ta n a c h Zjednoczonych czv K ana- wykorzystac w tasn ej p o lity k i fisk ain ej d o z a p e w n ie n ia stabilnosci w U E w sytuacji
dzie. Z atem , uwzgl^dniaj^c zarowno isto tn e zn a cz en ie w strzijsow asymetrycznych, jak wysteipieriia wstrz^sow asym etrycznych. Rzeczywiscie, ja k w iem y z rozdziatu 29, proces
i nisk;| m obiinosc siiy roboczej, tru d n o stw ierdzic, ze strefa e u ro stanow i o p ty m aln y prow adzaey do p o w sta n ia wspolnej w aluty w ym agat w ra m a c h kryteriow z Maastricht,
obszar walutowy. Prawd^ m 6 wit|c, gdybysmy anaiizowaii Kanadtj i S tae y Z je d n o czo n e aby k raje cztonkowskie zaakceptow aty czcjsciowe ograniczenie sw ojej polityki fiskal-
icjcznie, to nie je st oczywiste, ze o p ty m aln y o b sz a r w aiutow y pokryw atby si^ z granica- -rtej-. W 1997 r. o g ran ic ze n ia te utrzym ano i wl^czono do tzw. Paktu Stab iin o sci i W zro-
mi polityczriymi. W stynnym artykule z 1961 r. M u n d e li twierdzit, ze z ek o n o m icz n eg o stn. Jedn£| z in teresuj£|cych kwestii dotyczqcych konsekw encji tego P aktu je s t to, czy
p u n k tu w id z e n ia bytoby efek ty w n iej podzielic A m eryk^ P o tnocn^ w e d tu g dtugosci ograniczyt on d ziata n ie autom atycznych stabilizatorow koniunktury, przyczyniajqc sie
geograficznej, na Wschod i Zachod, a nie na p o tn o c (K anada) i potudnie (Stany Z jed - w ten sposob d o z a o strz e n ia recesji.
noczone), jak to zostato historycznie podzieione.
Ten a rg u m e n t je st je d n a k czysto teoretyczny: cen y dostosow ujq sicg duzo szybciej
niz p rzem ieszcza si^ sita ro b o cza. D lateg o n a w e t w ysoki p o zio m m obilnosci sity robo-
czej m iedzy regionam i nie bytyby w stanie w y elim in o w ac skutkow wstrzqsow asym e- i.2, Pierwszych dziesiQC lat euro (1999-2009)
trycznych, ja k ie m og^ wysti|pic w poszczegoinych regionach. D o ty czy to t e i Stanow
Zjednoczonych, gdzie n ie wystejpujq b ariery j^zykow e, a migracja sity ro b o czej m i^dzy
sta n a m i je s t w ysoka. Dziesisjc lat fu n k c jo n o w a n ia euro p o zw ala n arn ocenic, w jakim stopniu w spotna wa-
luta sp e tn ita oczekiw ania. W celu d o k onania o ce n y skutkow e u ro d la krajow czton-
Tabsls 26 2. Stopa w zrostu miaracji m iedzvregionalriR j (w % iu dm sci ogotsm, srodnia roczna)
kowskich, przypomnijmy n ajp ierw , ja k ie oczekiwania z n im w iqzano.
K ra je 19/0-1979 1 9 ?S -1 9 8 if 1 9 9 0 -1 9 9 5

Knnnrifi 0.43 n 44 U.;iZ

Stany Ziednoczone 1,20 0,58 0,06

Niemcy 0,27 0,34 0,31 Zbieznosc cyklu koniunkturalnego

VVtochy 0,37 0,33 0,44

Wielka Brytania 0,47 0,26 0,20

G low na d y sk u sja , k to ra to c z y ta sie, kiedy pow staw ato e u ro , dotyczyta tego, czy
wspoina w a lu ta w p ly n ie n a zbieznosc czy zroznicowanie aktywnosci gospodarczej
Zrodto: M. Obstfeld, G, Peri, R egional N on-A djustm ent a nd F isca i P olicy, „Economic Policy", 1999, 26, s. 207-247.
■krajow cztonkow skich, A rgum ent na korzysc zbieznosci byt prosty: w sp o in a polityka
986 W ym iar europejsk R o z d z ia l 30. Euro: kraje nalezqce do unii w alutow ej i p o z o s ta jq c e poza niq 987

p ie n ie z o a o z n a e z a b ra k specyficznych w strz^sow (n p . clla poszczegolnych krajow 140

nom inalnych, eo elim inuje jedn<| z przyczyn zroznicow ania cykli koniunkturalnych O 1991
130
■ 1998
W prow adzone p rze z P ak t Stabilnosci i W zrostu reguiy fisk aln e wzm ocnily te n argu 120 S 2005
m ent, ograniczaj^c m oziiw osci w y k o rzy stan ia p o lity k i fiskalnej jako narzedzia stabi
110
lizacji. Jednoczesnie w zro st in teg racji g o sp o d a rc ze j (zredukow ane koszty transportu
ujednolicone reg u la cje , w i^ksza m obilnosc k ap italu i siiy roboczej) m ogi prowadzis 100
do specjalizacji. Kiedy kraje lu b regiony specjalizujq. sie w produkcji d o b r z danycl 90

branz, to Sc| one bardziej podatne na z a k lo c e n ia sektorow e, co mogioby sie przyczy 80

niac do w iekszej, a nie mniejszej synchronizacji. Te dw a mechanizmy m o g a sie odnosii 70

do roznych horyzontow czasowych: specjalizacja wymaga czasu, podczas gcly wieksz;:
60
synchronizacja w strzasow nom inalnych wyst^puje prawie rownoczesnie z utworzenien
50 r I' 1
unii walutowej. W iele n ap isan o n a te m a t zbieznosci cyklu koniunkturalnego w strefit
e u ro oraz w jaki sposob U G W n a niego w p ty n ^ta, jed n ak w literaturze brak je st dot^d
I £
zgody w tej kwestii.
O s ta tn ie b adania wskazuj^, ze kraje czlonkow skie, k tore miaiy podobny p o zio n Kra| Kraj
P K B percapita w latach 70. X X w. (k raje „rdzenia”), wykazywaty ta k ze p o d o b ien stw t Zrodfo; Europejski Bank Centrainy, „M onthly Buiietin", kwiecieh 2007,
cykli koniunkturalnych i n ie o d n o to w a n o isto tn y c h zm ian w zwicjzku z utw orzenien,
Hustracja 30.1. PKB per capita w gospodarkach strefy euro od 1970 r.
U G W . D la pozostaiych krajow b ra k je s t pew nosci i tru d n o sform ulow ac ogolne w nio
ski, je d n a k takze w tej g m p ie nie zauw azono wyraznych zm ian o d m o m e n tu pow stani;;
UGW . W arto zauwazyc, ze k raje zaliczane d o „rdzenia” p o zo staiy je d n o ro d n e w cza Je d n o z m ozliw ych w yjasnieh zro zn ico w an ia w zro stu p ro d u k c ji w skazuje, ze m oze
sie, podczas gdy kraje, k to re od p o c z a tk u w d u zy m s to p n iu roznily si^ o d sredniej o n o cz^scio w o o d z w ie rc ie d ta c „ d o g a n ia n ie ” k ra jo w b o g a tsz y c h p rz e z k ra je o n iz-
n ie w ykazaiy ten d en cji d o wi^kszej zbieznosci ze strefq. e u ro . R o z n ic e w poziom ir szym p o zio m ie d o ch o d o w . R zeczyw iscie, ja k d o w ied zielism y sitg z ro z d z ia tu 10, k raje
aktywnosci g o sp o d arczej utrwalily si^. N iek to re k ra je , ja k n p . H iszpania, zwi^kszyi 0 duzo nizszym poziom ie k ap itaiu n a p ra c o w n ik a niz poziom zapew niajqcy zrow no-
poziom konw ergencji, in n e zas, ja k G re c ja , w y d aje sie ze n ie dogoniiy gospodare. wazony w zrost, b^dij. rozwijac si$ szybciej niz te , ktore m aji| p o z io m kapitatu p rzy p a-
stanowi^cych „rdzen” U E . Z drugiej stro n y Irian d ia w y k azaia szybkq. konwergencj^ daj^cy n a p ra c o w o ik a btizszy sta n o w i rownowagi. N a ilustracji 30.1 w ykres p o lew ej
W sum ie, d a n e w skazujc|, ze w ci^gu p ierw szy ch dziesi^ciu la t cykle k o n iunkturaln'.. stronie w skazuje, ze w sro d krajow z g ru p y o n isk im poziom ie d o c h o d o w w latach 70.
niew iele si$ zraienily. X X w. (Irlandia, G re c ja , H isz p an ia , P o rtu g a lia ) nastc|pi!o w p rz y p a d k u M a n d ii i Por-
U tr a ta elastycznosci k u rsu w a lu to w e g o i polityki p ien i^zn ej nie m iala prawi* tugalii p e w n e ograniczenie „ d o g a n ian ia ”, m aj^ce m iejsce w latach 70. i 80. X X w,
w ogole w ptyw u n a sy n c liro n iza cje produkcji, naw et jesli - ja k podkreslali b a d a c z N adal w 1989 r. te c z te ry k r a je p o z o s ta w a ty w yraznie p o nizej sred n iej d la stre fy
- k ra je czto n k o w sk ie U G W rozni^ siq micjdzy so b ^ p o d w zg l^ d e m p o z io m u konku eu ro . Iria n d ia , G re c ja i H isz p a n ia konsekw entnie w ykazyw aty p o st^ p y (w zwi^ksza-
rencyjnosci, realnych stop procentow ych i in n y ch wieikosci ekonom icznych. Chociaz niu d o c h o d u p e r capita), a Irlandii u d a to si^ osi£).gnj|c, a w o sta tn ic li latach zn a cz n ie
ro zn ice w e w zro scie p rodukcji m ie d zy k r a ja m i stre fy e u r o n ie s^ duze, to jednaiv przekroczyc sredniq. d la stre fy e u r o (zo b . w y k re s p o p ra w e j s tr o n ie n a ilustracji).
iitrzymujq. si^ i odzwierciedlaj^ roznice s tru k tu ra ln e i instytucjonalne mi^dzy krajam Przeciw nie w p rz y p a d k u Portugalii, g d zie P K B per capita w sto s u n k u d o sredniej dla
Przejdziem y do tych zagadnien w dalszej cz^sci. stery e u ro nieznacznie zm n iejszy ! sifj o d 2000 r. Takze w porow naniu d o sredniego
skum ulowanego w z ro stu w latach 2 0 0 1 -2 0 1 0 , wynosz^cego 9,3 % , F in la n d ia , G re cja,
Irlandia i H iszpania rozw ijaty si<? duzo szybciej - dw a, trzy razy szybciej, p o d cz as gdy
A u stria, B elg ia, F ra n c ja i H o lan d ia. ro zw ijaty si^ w tem pie blizszym d o sredniej d la
Wzrost strefy euro.
Pom ijaj^c pocz^tkow e u w a ru n k o w a n ia , u p o d sta w roznic w e w zroscie lez^. czyn-
W u n ii w alu to w ej w zro st produkcji nie byt staty, ale nie byt tez je d n a k o w y p rz e d jt'j niki podazowe. Jak dowiedzielism y sitg w rozdziale 9, czynniki o charakterze popyto-
u tw o rze n iem . Ja k p o k az an o n a ilustracji 3 0 .1 ,1 1 krajow , ktore uczestniczyty w strefi wym wptywaj^ n a w z ro st w krotkim o k re sie , p o d c z a s gdy w zro st w srednim o k re sie
e u ro , o d 1970 r. rozwijato sie w b a rd z o roznym te m p ie i p o 1999 r. utrzym ato rozn w wiekszym sto p n iu zalezy o d czynnikow podazowych, tak ich ja k czynniki strukturalne
stopy wzrostu. 1instytucjonalne.
988 W y m i a r e u r o p e js k i fld z d z ia t 30. Euro: k r a je nalezqce do u n ii w a i u t o w e j i p o z o s ta jq c e poza n iq 989

P rzygladajac sie stro n ie podazowej, wrocmy d o cwiczenia z zak resu pomiaru wzro- c z y n n ik w yjasm ajacy, dlaczego te dw a k raje p o 1999 r. miaty nizszy w zro st niz srednia

stu, k to re prezentowalismy w rozdziale 10, W ro z d z ia le iym widzielismy, ze wzrost dla streiy eu ro .

p ro d u k cji reainej per capita moze gwaitownie sitj zmmejszyc p o d w piyw era zmian wy- " *■ W surnie, o ajw iek sze roznice. m ied zy k ra ja m i europejskimi sa zw iq zan e z wydaj-
dajnosci (realn v P K B / taczn a ilosc g o dzin p racy ), zmian ilosci godzin przypadajqcych. Boscia p racy . S zybki w z ro st g o sp o d a rc z y w Irlandii o d 1999 r. byt gtownie e fe k te m
n a pracownika i zm ian w p o zio m ie aktywnosci zawodowej (sita r o b o c z a ,/ populacja). zw i^kszenia wydajnosci sity ro b o czej (p o d czas gdy w H iszp an ii w zro st P K B per capita
W yod reb n iajac czynniki w zrostu p ro d u k cji realnejper capita w k raja ch czlonkowskich wynikat gtownie ze wzrostu aktywnosci zawodowej). Wydajnosc b y ta wyzsza o d sred-
strefy euro od 1999 r, mozemy w pew nym sto p n iu w yjasnic roznice we wzroscie pro- niej takze w trzech matych krajach europejskich: Austrii, Belgii i H o la n d ii. Finlandia
dukcji mi^dzy nim i. i Francja wykazaty wydajnosc praw ie dw ukrotnie wyzszg. niz sredni p o zio m dla strefy
D a n e zaw arte w tabeii 30.3 w sk azu ja, ze czynniki lezqce u podstaw w zrostu re- euro, przy czym rozbieznosci mi^dzv tymi krajam i dotyczyty tendencji w dtugosci czasu
atnego PKB - w ydajnosc sity roboczej, liczba godzin przypadaj^ca n a pracow nika pracy. W zro st liczby g o d zin p rac y w F in la n d ii i sp a d e k w e Francji stanowity gtown^
i p o zio o i aktywnosci zaw o d o w ej - o d g ry w a ja rozn^ roi^ w poszczegolnych krajach. przyczyne zroznicowania aktywnosci g o sp o d a rc ze j w tych krajach o d 1999 r.
Szczegotnie w odniesieniu do wydajnosci sity ro b o c z e j w a rto zauw azyc, ze niektore W ja k i sposob m ozna je d n a k wyttum aczyc roznice w w ydajnosci pracy? Jak do-
kraje stre fy euro, takie ja k W tochy, P ortugalia, czy H is z p a n ia , o d staj^ od sredniej wiedzielismy sicj w rozdziale 1 0 , wydajnosc pracy zalezy od t^cznej produktyw nosci
d ia strefy e u ro (1,2% rocznie). Z d ru g iej stro n y , G re c ja i I rla n d ia o d n o to w a iy duz^ czynnikow produkcji i poziom u k a p ita tu d o st^ p n e g o dta o so b pracujqcych. Pokazati-
po praw e produktywnosci pracy, co je st gtow nyin czynnikiem wyjasniaj^cym icl smy, ze w n iek to ry ch krajach wyzsze poziomy wydajnosci w ynikajj| z roznic w ogotnym
stopy w zrostu od 1999 r. Po drugie, gospodarki krajow strefy eu ro wykazujc jej w zroscie, ktory z kolei je s t konsekw encj^ ograniczen regulacji n a rynku dobr, n a
duze roznice w liczbie godzin pracy. Liczba godzin pracy przypadajcjca na p ra rynku ustug (naw et w w iekszym stopniu), a takze na rynku pracy i rynkach kapitato-
zmniejszyta si^ w e F ra n cji, G re cji, w e W toszech i w Luksemburgu, a zw itjk wych. Ponadto, regulacje ograniczaj^ce k o o k u ren c j^ na tych rynkach majcj, negatywny
w innych krajach, zw taszcza w Irlandii i F in ian d ii. W reszcie, roznice w aktywnosci za- wptyw na postep techniczny, a przez to takze na wzrost wydajnosci. Rosnie takze itosc
wodowej bvty bardzo duze m i^dzy k rajam i. W L u k se m b u rg u i H iszp an ii odnotow ano przypadkow w skazujaeych, ze zroznicowanie poziom ow efektywnosci rynkow finanso-
wzrost o d 1,5 % d o 2 % w skali ro k u , ja k o e fe k t d o d a tn ic h zmian w ro zw o ju d em o g ra- wych moze ttum aczyc roznice w catkowitej wydajnosci mi^dzy krajami. W odniesieniu
ficznym (w tym przeplywow imigracyjnych). Jed n a k w m ektorych krajach aktywnosc do niektorych obszarow kraje eu ropejskie osi^gn^ty wysoki poziom zbieznosci, jak
zaw odow a spadta, najbardziej w N iem czech i P ortugalii, co stanow i najwazniejszy w przypadku regulacji rynku dobr, lecz w wielu innych obszarach musz£| przebyc dtug^
drog^, zanim (jesli kiedykotwiek) w ykazq podobne uw arunkow ania.
Tabela 30.3. Przyczyny zroznieowania wzrostu w gospodarkach strefy euro od 1999 r. W obec powyzszego, w jak i sp o so b euro w ptyn^to n a konw ergencj^ dochodu per
ctywnoSei:;!
eapita mi«jdzy krajam i cztonkow skim i? W tasciw ie w niezbyt wysokim stopniu. Jesli
[iowsj . ehodzi o zbieznosc cykti koniunkturalnych, to m im o utraty elastycznosci kursu watu-
.........
AUStHiil 1,1-! I ,o U,L ■0,2 towego i niezaleznosci polityki pieni^znej kraje cztonkow skie ciqgte wykazuj^ duze
1,4 0,3 0,0 rozbieznosci w stopach wzrostu, ze wzgl^du na roznice strukturalne stan o w iace zrodta
Belgia 1,7
••-0,1
wzrostu: wydajnosc pracy, liczba godzin pracy oraz aktywnosc sity roboczej.
Finlandia 2,8 2,1 0,7

Francja 1,5 2,1 -0 ,8 0,0

Nismcy 1,1 1,5 0,1 - 0 ,5

Grecja 4,0 3,7 -0 ,4 0,7

26.3. Czy kraje spoza strefy euro powinny do niej dofqczyc?
irlandia b,2 3,8 0,9 0,4

Wtochy 0,8 0,4 - 0,9 1,3

tuksernburg 3,6 1,7 -0,1 1,9 Od czasu, kiedy strefa eu ro liczyta 12 krajow , d o t^czy ty do niej cztery* kraje: Sto-
Holandia 1,6 1,5 0,3 -0 ,3 w enia, Cypr, M alta i Stow acja2. G low ne kraje n iech^tne p rzy jeciu wspotnej waluty,
Portugalia 1,0 1,0 0,3 -0 ,4 to przede wszystkim D ania, Szwecja i W ielka B rytania. W tym podrozdziale krotko
0,5 0,4 1,5 podsumujemy motywacje oraz w ydarzenia o charakterze politycznym i ekonomicznym,
Hiszpania 2,5

Strefa euro 1,4 1,2 0,0 0,2 " W 2011 r. do strefy eu ro przyst^piia E sto n ia - piqty kraj (przyp. tium .).
2 Pamicjtajmy z rozdziaiu 30, ze klauzula „opcji o u t” odnosi si^ do przesuniecia w czasie decyzji
Zrodto: obliczono na podstawie danych EBC oraz Groningen Growth and Development Centre.
o tym, czy przystapic do strefy eu ro , czy nie.
 W ym iar e u r o p e B o z d z ia i 3 0 . E u ro : kraje naiezqce d o u n ii w alutow ej i pozostajgce p o z a niq
99 0

ktore lowarzyszyiy decyzji dwoch krajow o nieprzyst^powaniu d o U G W : Szwecji. . ;zionK:ostwo w strefie euro mogioby byc poz<jdane ze w zgl^dow ekonom icznych. Wy-
n ie m a „opcji o u t” , aie p o sta n o w iia jeszcze n ie dol^czac, i Wielkiej B ry tan ii, t; la je sie, ze tak ie p o d ejscie re p re z e n to w a li n ie k to rzy czio n k o w ie rz^du k onserw atyw -
p o d o b n ie ja k Dania - oficjalnie odsun^ia d a te podj^cia decyzji o przyjeciu euro. Kiec -.: aego w iatach 90. X X w. Jednak jako stanowisko rz a d u zostaio o n o zd e c y d o w a n ie
szw edzki rz^d negocjowat w lafach 1 9 9 3-1994 wejscie do U E , do rozm ow n ie wii|czf ad rzu co n e, k ie d y w 1997 r. rz%d B la ira s tw ie rd z it, ze p o d sta w y ekonom iczne b^d^
no kw estii zw olnienia teg o k ra ju z obowiatzk u p rzy j^ c ia euro. W przeciw ienstw ie c stanowiiy je d y n e k rv te ria wejscia d o strefy e u ro .
D a n ii i W ielkiej B ry tan ii, ktore uzyskaiy ta k ie zwolnienie, Szw ecja je st zo b o w i^ zat M iediugo p o w yborach w 1997 r. rz^d B ia ira „zobow iqzai si§, ze W ieika B ryta-
na podstaw ie p raw a U E do przyst^pienia d o U G W i p rzy je cia e u ro , ja k ty lk o spei; nia p rzy jm ie w spoin^ w a lu t^ ”, zastrzegaj^c je d n o c z e sn ie , z e przyst^pienie d o strefy
k ry teria konwergencji w skazane w T ra k ta cie z M aastricht. Szwedzki parlam ent (R ik ■ ■ 5uro uw arunkow ane b e d z ie pozytywnym wymldem.pieciu testow ekonomicznych. Testy
dag) w 1997 r. zdecydow ai jed n ak , ze Szwecja n ie b^cizie uczestniczyc w europejskt : ■ adzielaja odpow iedzi na przedstaw ione nizej pytania.
m e ch a n izm ie kursow walutowych (E R M ) E u ro p e jsk ie g o S y stem u W alutowego i b a r '
centralny Szwecji (Sveriges R iksbank) za cz ai od 1993 r. prow adzic poiityke celu infl 1. Czy cykie k on iu n k tu raln e i s tr u k tu r a g o sp o d a rc z a s<| zbiezne n a tyie, aby trw ale
cyjnego w w arunkach piynnego kursu w alu to w eg o . funkcjonowac w w aru n k a c h wspoinych d la strefy e u ro stop procentow ych?
W konsekwencji K om isja E u ro p e jsk a w o c e n ie sporz^dzanej o d p o czq tk u utworz 2. Czv k ied y wyst^pif), zakiocenia, p o zio m e la sty c z n o sc i g o s p o d a rk i w y sta rc zy d o
n ia U G W w 1999 r. i od 2000 r., dokonyw anej co d w a la ta stw ierdza, ze Szw ecja n przyw rocenia rownowagi?
sp e in ia k ry te riu m stab iln o sci kursu w aiutow ego, k to re wymaga, aby k raj uczestni.cz ' '■ 3. Czy przyi^czenie sie d o strefy e u ro stw orzy le p sze w arunki. dla firm w podejm o-
w system ie E R M . D la te g o tez Szwecja je st krajem czio n k o w sk im z derogacj^, a le me .'. w an iu diugookresow ych decyzji inwestycyjnych w W ielk iej B ry ta n ii?
je st zw o ln io n a z obow i^zku u c z e stn ic tw a w UGW. R eferen d u m narodow e n a tem : > ■ 4. Ja k i wpiyw n a se k to r u siu g finansow ych be;dzie m iaio p rzystcjpienie d o U G W ?
przyst% pienia Szwecji do UGW m iaio rniejsce we w rzesniu 2003 r. W jego rezultac . .■'■ 5. Podsumowuj^c, czy uczestnictw o w U G W przyczyni si^ d o wyzszego wzrostu, sta-
odrzucono czionkostwo: 56% giosow elek to ratu przeciw w obec 4 2 % giosow za. S ian- :. bilnosci i o sta te c z n ie zwitjkszenia iiczby m iejsc p rac y ?
k iem teg o byfo utrzym anie p rze z Riksdag decyzji z 1997 r. i d la teg o Szw ecja p o zo sta ■' ' ^
p o z a U GW . W latach 1 9 9 7 1 2003 rzsjd W ielkiej B ry tan ii stwierdzii, ze te sty t e n ie s% w w ystar-
J a k z e k o n o m ic z n e g o p u n k tu w id z e n ia pow inno siq oceniac d ecy zje k ra ju o nt- ' 'i czaj^cym sto p n iu w y p e in io n e i d la te g o n ie inicjowai p ro c e d u ry re fe re n d u m n a te m a t
przy st^pow aniu d o stre fy e u r o ? W o d n ie s ie n iu d o S zw ecji o s ta tn ie b a d a n ia Ul; - czionkostwa w stre fie e u ro . D o czasu kryzysu finansow ego lat 2 0 0 7 -2 0 1 0 perspektywy
S oderstrom a (ek o n o m isty z R ik sb a n k u ) dotycz<| kwestii, czy korzystne d la te g o kra;'-.1 . przyi'^czenia sisj W ielkiej B ry tan ii do strefy eu ro w ydaw aiy si§ nadai o dlegle. Kondycja
byloby uczestnictwo w tinii walutowej, czy pozostaw anie poza ni^. Z jednej strony, O'; . m akroskonom iczna teg o k ra ju w la ta c h 1997-2007 byia d o b ra, a sukces w z a k resie re-
p olow y iat 90. X X w. cykle k o n iu n k tu rain e byiy scisie skoreiow ane z gospodarkarp.i alizacj; celu infiacyjnego o raz zm ian a stanowisk w rz^dzie (zwiaszeza przejscie G o rd o -
stre fy e u ro : su g e ro w aio b y to , ze S zw ecja po d le g aia p o d o b n y m zakioceniom , ja k ic h '.. na Browna ze stanow iska k a n d e r z a sk a rb u n a stan o w isk o p rem iera rzq d u ) stanowiiy
dosw iadczaiy gosp o d ark i strefy e u ro . B a d a n ia p o k a z a ly takze, ze d ia g o s p o d a rk i ;zynniki zm niejszaj^ce praw dopodobienstw o p rzyjtjcia eu ro .
szw edzkiej k u rs w alutow y byi czynnikiem rac zej destabilizuj^cym niz s ta b iliz u jt|c y r ' O becnie, p o pierw szych dziesi^ciu iatach dosw iadczeh z eu ro , m o z e m y porow -
Wskazywaioby to , ze niezalezna p o lity k a pieni^zna z plynnym k u rs e m walutowyrn ;' nac ooiityk^ pieni^zn^ E u ro p e js k ie g o B anku C entrainego i B a n k u A ngiii o d 1999 r.
wii|zaiaby sie z kosztam i. Dowody n a to Sc| je d n a k n ie je d n o z n a c z n e . O s ta te c z n ie m o - : iw ten sposob ocenic p ra w d o p o d o b n y w piyw , ja k i u n ia w a iu to w a wywariaby n a go-
dele sym ulacyjne g o sp o d a rk i Szw ecji wskazuj%, ze inflacja i w zro st P K B w tym k raju spodarktj W ieikiej B rytanii. E konom isci badaj^cy gospodark^ te g o k ra ju w ykazali,
m ogiyby byc n ie co wyzsze, gdyby S zw ecja b y ia cz io n k ie m U G W o d 1999 r„ p rzy czynv- ze zmienrsosc sto p procentow ych zm niejszyiaby si^, gdyby uczestniczyi o n w UGW.
takze P K B mogiby wykazywac wowczas wi^ksze w ahania. Przyjsjcie e u ro oznaczaioby z a te m dla W ielkiej B ry ta n ii b a rd z ie j sta b iln e sto p y p ro -
W W ielk iej B rytanii e u ro o d d a w n a p o z o s ta je gfownym te m a te tn d e b a ty d o t ■■■. centowe.
czqcej skutkow integracji te g o kraju z U E . W ielka B ry ta n ia stale potw ierdza swoje-' ■ • Ponadto niektorzy ekonom isci sugeruj^, ze u trz y m y w a n ie si^ „silnego funta”
zobow i^zanie do ew entualnego przyj^cia e u ro w o ficjaln y ch osw iadczeniach ztozo-. w ok resie o d 1996 r. p rz e z p ra w ie c a ie 10 la t is tn ie n ia w sp o ln e j w aluty je s t nrocnym
nych w iatach 1 9 7 2 ,1 9 7 4 ,1 9 8 5 i 1989. O d 1974 r. politycy brytyjscy za ch o w u j^ jednak argumentem p rze m aw ia jac y m z a przyj^ciem e u ro . Zwoiennicy uczestnictw a Wieikiej
d y stans wobec unii gospodarczej t w aiutow ej, k to ry w 1991 r. przybrai oficjain^ fo rm e Brytanii w unii w aiutow ej tw ierdz^, z e silny f u n t przesun;jl z a tr u d n ie n ie z s e k to ra
bezpiecznej k iau zu li opt out, w y k o rzy stan ej w 1997 r. pfoduktovv' wraziiwych n a w a h a n ia k u rsu w alu to w eg o do s e k to ra usiug finansowych,
S przeciw w o b ec czio n k o stw a w stre fie e u ro o p ie ra sie g id w n ie na p rz e k o n a n iu . /e przy czym w zro st z a tru d n ie n ia w tym se k to rz e n ie je s t trwaiy. G w aito w n y zw ro t ten -
oznacza ono u tra t^ niezaieznosci poiitycznej. N iektorzy zw o ien n icy tego podejscia dencii do ap recjacji fu n ta (gwaitowne z a ia m a n ie k u rsu fu n t/e u ro w 2009 r.) w o k resie
uwazaj^, ze je s t to a rg u m e n t wystarczaj^cy, by odrzucic u n ie w alutow ^, n a w e t jesii 'e h w s e k to rz e usiug finansow ych, przyw oiyw any je s t p rz e z zw oiennikow euro,
992 W ym iar europej : tozdziai 30- Euro: kraje nalezgce do unii walutowej i pozostaj^ce poza nig 993

aby przedstawic d alsze koszty wicjz^ce siq z wykorzystaniem p rz e z Wieik^ [ecz niektore z tych argumentow odnosz£| si§ takze do niej. Rzeczywiscie n o w a d e b a ta
„opcji o tii” , aa te m a t strefy e u ro zaczeia sie o sta tn io w Wielkiej Brytanii.
N a d a l trudno - odwoiujc|C si^ ty lk o d o argurnentow ekonom icznych . P o d o b n e problemy pojawily sie w odniesieniu d o E u ro p y Srodkowej i Wschodniej.
jednoznacznej odpowiedzi na te m a t korzysci i k o sz to w czlonkostwa w s tre tie eui f<Ja W«jgrzech prawie w szystkie k red y ty hipoteczne byfy d e n o m in o w a n e w e fra n k a c h
Nalezy p rzy z n ac, ze giowny c zy n n ik brany pod uwag^ p rzy podejm owaniu decy szw ajcarskich lu b w e u ro , Deprecjacja waluty krajowej m o g ia b y w y w o iac niewypla-
o przyjeciu euro m a ch arakter polityczny. Jest m aio praw dopodobne, by ta k ie kra ja ln o s c osob prywatnych i bankow. Dlatego kraj te n sta n a i w o b ec wyzwania w p o staci
ja k W ielk a B ry ta n ia , ktore obawiaj^ sie, ze e u ro m oze byc k ro k ie m w k ie ru n k u j stabiiizacji kursu w alu to w eg o i p o trzeb y zwi^kszenia p o d azy pieni£|dza (co osiabiaioby
tegracji poiitycznej, a zatem zagrazac su w e re n n o s c i narodow ej, przystcjpiiy do s ta lairs w alutow y), by zapewnic gospodarce p ly n n o sc. N ie m am y z a te m w atpliw osci, ze
euro przynajmniej d o czasu, az tak ie obaw y zostan^ zazegnane. (cryzys z lat 2007-2010 zwitjkszyi bodzce skianiajc|ce do p rzy jecia euro. K rvzys uswia-
domii tak ze k rajo m , k to re juz sa czio n k am i strefy eu ro , przyczyny, d la ktorych powin-
ny byc b ard ziej ostrozne wobec rozszerzania unii walutowej. W ydaje sicj, ze w drugim
dziesiecioieciu istn ie n ia e u ro b ed z ie in y swiadkami w ieiu intPrPcinQTOch n m w m m
Czy kryzys zwi^kszyf bodzce skfaniajqce do przystqpSenia do UGW?

W tyirs rozdziale zastanawialismy si^ n a d roznym i korzysciam i w ynikajacym i z czi<

k o stw a w strefie e u ro . Przyznalismy takze, ze istniej^ wazne wyzwania, ktorym k t •. \N jaki sposob Islandia zdafa sobie spraw^ z potc

imka 30.2
czionkowskie m u sza sprostac, szczeg o ln ie p rzy p ro je k to w a n iu p o lity k i fiskalnej. I cztonkostwa w strefie euro?
tychczas braiism y pod uwag^ „spokojne” czasy. Lecz w kryzysie korzysci ze wspol
w aiuty wydajci si^ w i^ksze. Porownajmy n p . dw a p o d o b n e k raje (p o d wzglsjdem te Islandia je s t m a i^ , otwart^ gospodark^, z liczbi% iu d n o sc i siegaj^.c£j. 300 tys. i relacj^
nologii inform atycznych, wydajnosci, rodzajow polityki itd .): Szwecje, k to ra p o s handiu do P K B rzsjdu 80% . Kraj te n m a wiasn^, w aiut^ - koron^ islandzk^.
n ow iia nie przyst^powac, i Finlandi^, ktora u czestn iczy w U G W , T ru d n o powiedzi cc. W 2008 r., k ie d y kryzvs fin an so w y zacz£|i rozp rzestrzen iac sie p o z a S tan y Z je d -
k tory z tych krajow lep iej fu n k cjo n o w a l w dziesi^cioleciu poprzedzaj^cym kryzys. noczone. Isia n d ia byia jedn^. z je g o p ierw szy ch (i m n iejszy ch ) o fiar. A b y zrozum iec
O d pocz£|tku istnienia U G W k u rs w alu ty szwedzkiej (k o ro n y ) do e u ro wykazyv.a! diaczego, m u sim y ro zp o cz£ |c o d p ry w a ty z acji s e k to ra b a n k o w e g o w Islandii, k to r a
znaczn<| stabilnosc - na tyle duz^, ze m ozna by bylo pom yslec, iz R iksbank obrai zakonczyla si^ w 2003 r. O d te g o czasu system b an k o w y w z ra sta i n ie z m ie rn ie szybko
cel p o lity k i pieni^znej raczej kurs w alutow y, a nie cel inflacyjny z piynnym kursem w porow naniu ze sto su n k o w o niewielkim p o zio m em P K B teg o k raju . B an k i isiandzkie
waJutowym. Kiedy jednak wybuchi kryzys, korona w ci£|gu k ilk u m iesi^cy stra c iia jwi^kszyiy aktyw a szaco w an e n a n iew iele p o n a d 100% P K B kraju d o p o z io m u blisko
w artosci p raw ie 10% w zgl^dem e u ro . O znaczaJo to d la Szw ecji tru d n y wybor doty- 1000%) P K B (to znaczy dziesitjc razy wi^cej, niz w ynosi p o z io m P K B Isian d iil).
cz£|cy polityki gosp o d arczej: podniesc sto p y procentow e, aby stabilizowac k u rs korony M08 r., k ied y ry n ek n a g ie u sw iad o m ii so b ie, ze system b an k o w y je s t zbyt duzy,
wzgl^dem euro, czy o bnizyc je , maj£|c n a w zg l^d zie skutki kryzysu i mozliw£| recesj^. )rzy p ad k u wystc|pienia probiem ow w iad ze k rajo w e byiy w sta n ie z a p o b ie c je g o
D oswiadczenie Szwecji z o k resu kryzysu w sk azu je, ze w tru d n y ch czasach czlonkostwo upodt- )wi, zag ran iczn i inwestorzy zacz^li wycofywac k a p ita l Masowy odplyw k ap italu
w strefie e u ro staje si^ zdecydov/anie k o rzy stn e. spo~v d ow ai siin£| deprecjacj^ k o ro n y isiandzkiej. W ci<|gu ty g o d n ia trzy giow ne b an k i
Interesuj<|ce je s t, ze D a n ia , S zw ec ja i W ielka B ry tan ia z a re a g o w a iy n a kryzys upadiy, w artosc korony sp ad ia p o n ad 70% , a rynek akcji stracii p o n a d 80% swojej
w rozny sposob. Szwecja i W ieika B rytania porzuciiy stabilnosc k u rs u w a lu to w e g o wartosci.
i obnizyty sto p y procentow e. B ank centralny D a n ii zdecydow anie in te rw e n io w a i n a W m aiej g o sp o d a rc e , k to ra je st caikowicie uzaiezniona o d im p o rtu , ta k duza de-
rynku w alutow ym i podwyzszyl stopy p ro c e n to w e z 5% do 5,5%', p r6bujcj.c stabiiizowac precjacja w ywoiaia gw aito w n y w zro st kosztow d o b r im p o rto w a n y c h (ze wzgi^du n a
k u rs w alutow y. W w yniku teg o odzyia w D a n ii d e b a ta n a te m a t korzysci czionkostw a o g ran iczo n y a s o rty m e n t p ro d u k o w a n y c h w tym k ra ju dobr m oziiwosci przesuni^cia
w strefie eu ro . N iektorzy wskazywaii, ze kraj p o w in ie n przeprow adzic n o w e re fe re n - p o p y tu k on su m en to w isia n d z k ic h z do b r im portow anych n a d o b ra k ra jo w e n ie-
d u m n a te rn a t euro. N aw et Isla n d ia o statnio ubiegaia si^ o czionkostwo w U E , ocze- wieikie).
kuj^c, ze w przysziosci m o g iab y przyj£|C eu ro . Ponadto z pow odu kryzysu Isiandia w krotkim czasie zm ieniia sta tu s z kraju o jed -
S krajny przypadek Isiandii wskazuje jed n ak na b ard ziej po w szech n e zjaw isko, kto- nym z nizszych poziom ow zadiuzenia w E u ro p ie n a k raj, ktorego diug je st zaiiczany
re polega n a tym , ze m aiy kraj z wlasng. w aiut£| m a tak duzj' sektor bankowy, iz w iad ze do najwyzszych, D eficy t s e k to ra pubiicznego wzrosi w zwi^zku z k o sz tam i d o k a p ita -
n aro d o w e n ie s£| w stanie go d o fin a n s o w a c (gdyby zaistn iaia grozba bankructw a). lizowania s e k to ra b an k o w e g o , p o n ie sio n y m i w wyniku rea liz o w a n ia zobow i^zan wy-
In n y m i tak im i k raja m i s£| D an ia , Szw ecja i Szwajcaria. Wielka B ry ta n ia je s t wifjksza, nikajacych z gw arantow ania depozytow. C zqsc diugu byia d e n o m in o w a n a w walucie
994 W ym iar europej Bozdziai 30. Euro: kraje naiez^ce do unii w aiutow ej i pozostajqce poza ni^ 995

zagranicznej. W w yniku d ep re cja cji korony zwi^kszyly sitj wi^c koszty o b siu g i zad lu - Podsumowanie
zenia.
W odpow iedzi n a te zakiocenia Islandia opracow aia w szech stro n n y prograrr - iie s£i korzysci i k o szty u n ii w aiu to w e j? W srod korzysci m ikroekonom icznych
ciwdziaiania sk u tk o m kryzysu i w tyin celu zw rociia sie o pozyczk^ do M FW , W krc wymienia si^: ograniczenie niepew nosci, redukcj^ kosztow transakcyjnych, przej-
kim okresie program ten poiegai n a w y k o rz y sta n iu p o iity k i pieni^znej i kursowej ( rzystosc cen. Giownymi korzysciami m akroekonom icznym i s^: stabilizacja w sytu-
stabiiizacji korony. Przede wszystkim, aby zapobiec dalszej gw altow nej deprecjai acji zaklocen na rynku finansowym, antyinflacyjna reputacja, koordynacja polityki
korony na skutek m asow ego odpiyw u k ap itaiu , Isian d ia w prow adziia ograniczen pienieznej, ren ta em isyjna (dochod z emisji pieni^dza) oraz zwi^kszenie wymiany
w przep ly w ach kapitaiu. handlowej.
W pierwszym roku realizacji program u um oziiw iono takze d ziala n ie autom atyc « Giowny k o sz t utraty eiastycznego kursu w aiutow ego m i^d zy roznym i regionam i,
nych stabilizatorow fisk aln y ch . Jak dow iedzielism y si§ z ro zdziaiu 26, w czasie r w w arunkach sztywnosci piac i cen, zalezy od rozm iarow w strz^ so w asymetrycz-
cesji dochody z p o d a tk o w malejfj., a w ydatki rz^dow e - odw rotnie - rosn^. D iatej nych, ktorych doswiadczaj^ te regiony. Uwzgi^dniaj^c istotne znaczenie wstrz^sow
deficyt pierw otny zwi^kszy! si^ z okoio 0,5% PK B w 2008 r. do 13% PK B w 2010 asymetrycznych i m a i^ m obiinosc siiy roboczej, trudno je st twierdzic, ze strefa euro
Jak wspom inalism y w rozdziaie 26, nadm ierne deficyty St| zrodiem obaw zwiqzany jest o p ty m a ln ^ u ni^ waiutow^.
z konsekw encjam i w postaci w zrostu zadiuzenia sektora rz^dowego. Islandia obecn ■ ■ • Przy w ystcipieniu wstrz£|s6w asymetrycznych koszty unii walutowej zm niejszaj^ dwa
m a sto p ^ diugu wzgi^dem PKB wyzsz^ niz 100%. Jedynie trzy inne kraje eu ro p ejsk rodzaje czynnikow: duza m obiinosc siiy roboczej m i^dzy regionam i i wysoki po-
(i tylko jed en kraj O E C D spoza E uropy - Jap o n ia) p rz e k ra c z a jq te n poziom . t zioni otw artosci regionow pod wzgl^dem wymiany handlowej.
B elgia, G recja i Wlochy. Lecz w przeciwienstwie do nich Islandia nie m a oslony w p • Podczas pierwszych dziesi^ciu iat istnienia euro dynam ika aktywnosci gospodar-
staci czionkostw a w strefie euro. D la m aiej, otw artej gospodarki tak duzy dlug je czej w krajach czlonkowskich niewiele si^ zm ieniia, co oznacza, ze u trata eiastycz-
z ro d ie m obaw, zwiaszcza ze jest denom inow any w w aiucie zagranicznej. Rzeczywi- nosci kursu w alutow ego i niezaieznosci polityki pieni^znej p rzez poszczegoine
scie, aby byc w stanie pozyczac za granic^ ta k duze sum y pieniqdzy w relacji do PK kraje czionkow skie nie m ia ia praw ie z ad n eg o wpiywu n a zbieznosc p rodukcji
Isiandia b^dzie m usiala placic wysokie oprocentow anie. O znacza to duze obcicjzer m i^dzy krajam i.
przyszlych pokoien. • Mi^dzy krajam i czionkowskimi nadal wystejpuj^ duze roznice we wzroscie produk-
N ie istnieje iatwe rozwic|zanie dia Isiandii. Jak dowiedzielism y si§ z rozdzialu 2 cji, ktore wynikajc| gtownie z roznic w wydajnosci pracy, liczby godzin przypadaji|-
jesli koszty obsiugi diugu rosn^ szybciej niz wzrost g o sp o d arczy (to znaczy kiedy i > g), cych na pracow nika i poziom u aktywnosci zawodowej. Zm iany w tych wielkosciach
to do stabiiizacji diugu konieczne s^ pierw otne nadwyzki. Isiandia w ykazyw aia jeci- nadai roznicuj^ kraje czionkowskie, chociaz proces „doganiania” zwi^kszyi wzrost
n ak szybko ro sn ^ cy deficyt pierw otny. W szystkie te uw arunkow ania przyczyniiy sic produkcji w niektorych krajach najbiedniejszych.
do gwaitownego wzrostu relacji diugu do PKB. W praw dzie moziiwe jest o g raniczen ■ • Po upiywie 10 lat od pow stania eu ro m ozliw e je s t po ro w n an ie funkcjonow ania
zadiuzenia i wstrzymanie zobowi^zah piatniczych, jed n ak takie dziaiania, zam iast rc ■ krajow nie b^d^cych czionkam i strefy e u ro z tymi, k to re przyj^ly w sp o ln ^ w alu-
wi^zac problem y, prowadziiyby praw dopodobnie do ich nasilania siq. ttj, i w te n sposob ocen ien ie decyzji niektorych krajow o nieprzyst^pow aniu do
W tych o koiicznosciach Isian d ia d o s z la do w niosku, ze gdyby byla c z io n k ie rr UGW . D osw iadczenie w skazuje, ze istniej^ bodzce sklaniaj^ce cz^sc krajow do
IJG W , nie dosw iadczyiaby ta k silnej dew aiuacji swojej w aluty i jej sytuacja gosp •- przyj^cia euro, chociaz nie m a zgody co do wielkosci kosztow pozostaw ania poza
darcza byiaby iepsza. Rzeczywiscie, siaba k o ro n a nie w spom aga eksportu, poniewaz . uni£| w alutow £|. D e b a ta n a te m a t tego, czy korzystne byioby przyj^cie euro, juz
asortym ent produktow eksportowych Isiandii jest bardzo ograniczony, wpiywa za ■■ si(j rozpoczQla, zwiaszcza po kryzysie z lat 2007-2010, k to ry wzmocnii stref^ euro
n a w zrost inflacji przez kanai im portu. w porow naniu z krajam i nieb^d^cym i jej czlonkami.
W iipcu 2009 r. Islandia ziozyia w niosek o czionkostw o w U E , z zam iarem w la-
czenia si^ kiedys do UGW. N aw et jed n ak gdyby w niosek podlegal szybkiemu trybowi
rozpatryw ania, p o tr z e b a b ^ d z ie co najm niej kiiku iat, zanim kraj ten b tjd z ie m oai
d o it|€ zy c do stru k tu r U E , a naw et w ow czas, w przeciw iehstw ie do sytuacji p rzc d Najwazniejsze term iny
kryzysem, m oze nie byc w stanie speinic kryteriow niezb^dnych do wi£|czenia sie < ■■
UGW. * O p ty m aln y obszar waiutowy 979
* ■Polityka pieni^zna 981
* Wstrzc|sy asym etryczne 981
* Zbieznosc cyklu koniunkturainego 985
996 VVymiar europejsl
izial 30, Euro: kraje naiezqce do unii w aiutow ej i pozostajqce poza niq 997

Pytania i probiemy do dyskusji ■a. Zajrzyjcie na s tr o n e internetowjj, Eurostatu (http://epp,eurostat.ec.europa,

u/portal/page/portal/eurostat/hom e/) i przejdzcie do zakladki „Statystyka”,
Szybki sprawdzian a n a s te p n ie d o zakiadki ,,'K egiony i m iasta”. W Regionalnych W skam ikach
r'.konomicznych znajdzcie i zapiszcie sto p y w zro stu P K B dla regionow z wa-
1. W ykorzy stu jac informacje z te g o ro z d z ia iu , okreslcie k az d e z p o n izszy ch stwi zego k raju (N U T S 2 lub 3) d ia ostatnich dziesi^eiu lat. N a ste p n ie w giownej
dzen ja k o prawdziwe, falszyw e lub niepewne. Wyjasnijcie krotko o d p o w ied zi. ’ zaktadce „Statystyka” znajdzcie i za p isz cie sto p v w z ro stu ia c z n e g o P K B dla
trefy enro (E A I2 ) d la tych sam ych lat.
a. U w aza si^, ze g ru p a krajow tw orzy „optyma!ny o b sz a r w alu to w y ” ty lk o w ■ ;
dy, gdy makroekonomiczne korzysci z posiadania jednej waluty przewyzsz; )bliczcie korelacje stop w zro stu P K B m itjdzy regionami i k raja m i d la dwdch
podokresow, ja k w tabeli 30.1. Czy reg io n y w waszym kraju s;| b a rd z ie j, czy
kosztv.
mniej podobne, jesli chodzi o w zrost?
b. O d w p ro w a d z e n ia eu.ro roznice w c e n a c h roi^dzy k ra ja m i strefy e u ro c a li
c. T eraz obliczcie korelacjsj stop w zrostu PKB mi^dzy regionam i i i^cznym P K B
wicie znikn^ty.
c. Istniej^ rozne szacunki odnosnie d o korzystnego wpiywu euro n a wymia 12 krajow strefy eu ro (E A 12) d la dwoch podokresow , ja k w tabeli 30.1. Czy
h an d lo w ti krajow cztonkowskich, przy czym wszystkie w skazuj<| n a isto t , - reg io n y w waszym kraju sq bardziej, czy mniej podobne p o d w zg led em zm ian
PKB do krajow strefy euro (E A 1 2 )?
w zro st przepiywow handlowych m i^dzy krajam i cztonkowskimi.
d. U tra ta elastycznego kursu w alu to w e g o m i^ d zy regionam i nie stanow i kosz ■ ■
jesli ptace i ceny s£| d o sk o n a le elastyczne.
e. Jesli ptace i cen y nie se| elastyczne, gtowny koszt w p o sta ci utraty elastyczne
;eratura uzupetniaj^ca
k u rsu walutowego mi^dzy roznymi re g io n a m i zalezy o d te g o , czy reg io n y ■■
dosw iadczajcj wstrzqsow asymetrycznych w i£|cznyni popycie.
f. K raje strefy euro w p ierw szy ch d z ie si^ c iu latach funkcjonow ania unii w a . W ro zd ziale tym przedstaw iono ostatnie w yniki badati empirycznych odnosnie do
towej nie doswiadczaty wstrz^sow asym etrycznych, dlatego stre fa euro mc makroekonom icznych konsekwencji e u ro d la krajow czlonkow skich o raz na tem at
ksztaltow ania bodzcow sk lan lajacy ch do przyj^cia euro p rz e z kraje pozostaj^cych
zo stac uznana za o p ty m aln y o b sz ar walutowy.
p o za uni% walutow^. Wi^kszosc badah. p o c h o d z i z opracowania Europe and the
2. O piszcie jakie se|. giow ne korzysci i k oszty u n ii walutowej. Euro pod red ak cjc| A lb e r ta Alesiny i Francesco Giavazziego, Chicago U niversity
P ress, Chicago.
Do namysfu Jesli chcecie d o w ie d z ie c sie w iqcej n a te rn a t lite r a tu r y em pirycznej bad.ajci.cej
wpiyw eu ro na h an d e l krajow cztonkow skich, przeczytajcie d o s k o n a tj| (a takze
3. K oordynacja polityki pieni^znej. krotka) prace: R ic h a rd B aldw in, The E u ro ’s trade effects, „ECB W orkins Paper”,
W srod korzysci unii w alutow ej w y m ien ia sie; koordynacj^ polityki pieni^znej k ■ nr 594, EBC, F ra n k fu rt.
jow cztonkowskich, ktora chroni je przed w ykorzystaniem jej w sp o so b a rb itra l" ''. ■
Przedstawcie na wykresie korzysc w postaci zwi^kszenia dobrobytu krajow czion-
kowskich niemog£|cych zastosowac ekspansywnej polityki p ie n i^ zn ej do zwi^ks/.e-
nia krajowej podazy k o sz tem produkcji innych k rajo w czlonkowskich.

4. U n ia walutowa w porow naniu z system em kursu stateg o .

Porownajcie argum enty za i przeciw unii w alutow ej z tymi, ktore przem aw iajq ■
i przeciw systemowi kursu staieg o .

Do dalszych przemysien

5. K orelacja mitjdzy w zrostem PKB n a poziom ie re g io n o w i k rajow .

W tym z a d a n iu nalezy policzyc koreiacj^ stop w z ro stu P K B m i^ d zy regionarn
i 12 krajami strefy eu ro (lub dla innych w ybranych krajow), ja k w tab eli 30.1 (k to ra
przedstaw ia tylko kilka krajow europejskich).
 A neksy
ijneks 1. Uwagt wprowadzajqce do systemu rachunkow narodowych 1001

1000

;rona dochodowa, 2008 r. (mSd dol.) powinny byc sobie rowne. W rzeczywistosci zazwyczaj si§ rozni^, poniewaz s<| skon-
Tabela f t l .1. PKB Stan stru o w an e w inny sposob.
TOfcfccteita naroiiowego_____
P N N obiicza sie m e to d a „z gory na doi”, zaczynaj^c o d P K B i dokonuj^c ope-
Produkt krajow y ubrutto
JUKL Mcijuvuy iu u u (PKBj ji, ktore w iasnie wykonalismy w ta b e li A l . l . D och od n a ro d o w y o b lic z a si^
Pius: platnosci otrzymywane oci krajow reszty swiata z iytuiu w b s n o s c i czynnikow produkcji niennie - m etodcj „z doiu do go ry ”, czyli dodaj^c ro zn e skiadniki dochodu
Minus: platnosci przekazane krajom reszty swiata z tytulu wtasnoso czynnikow produkcji n a g ro d z e n ia p ra c o w n ik o w , zyski przedsi^biorstw itd.). Gdybysmy byii w sta-
13276
Rowna sie: produkt narodow y brutto
mierzyc w szvstko dokiadnie, te dw ie wieikosci byiyby so b ie rowne. W prakty-
-1 5 7 7
e d n a k roznici sitj, a ta roznica jest okreslana jako „rozbieznosc sta ty sty c zn a” .
Minus: amortyzacja kap i t a t u ___
11699
jta n a c h Z jednoczonych w 2003 r. dochod n aro d o w y obliczony nietodq. „z doiu
Rowna sie: produkt narodow y netto
gory” (w ielk o sc te zawiera w iersz 8 ) byl wi^kszy niz P N N , obiiczany m e to d ij
Mmus: rozbieznosc statysiyczna
;6ry d o d o iu ” (w iersz 6 ) o 3 m ld doi. Istnienie tej rozbieznosci statystycznej
■ rtn rh n d narodowv
przypomina nam o problemach pomiaru zwi^zanych z posiugiwaniem sie rachun-
kairti narodowymi.
7489
Koszty zwia.zane z zatrudnieniem
6035 ina cz^sc ta b e li A l .l (w iersze 9-16) p rze d staw ia dekom pozycj^ dochodu naro-
Piace 145 dowego n a poszczegolne typy dochodu.
Dodatki do piac
1700
13 Zyski przedsigbiorstw i transtery przedsiqbiorstw
• P o datki p o sre d n ie (w iersz 9) oznaczajtj. p o d a tk i w liczane w cen^ tow aru, takie
509
ja k VAT lub akcyza*. Reszt^ dochodu narodow ego tworz£| dochody pracow nikow
14 Odsetki retto 1015
i przedsi^biorstw.
Dochody wlascicieli przedsi^biorstw prywatnych
77 • Koszty zw i^zane z zatrudnieniem (w iersz 10) sej, zd ecy d o w an ie najwi^kszym skiad-
Renty gruntowe/czynszowe osob fizycznyoh
n ik iem d o c h o d u narodow ego, szaco w an y m n a 6 4 % D N S tan o w Zjednoczonych.
MdL „Survey of C u J e n t B u s t e s ” , April 2007, tabele 1-7-5 i M 2 . N a koszty te sktadaja^ sifj p ia c e (w iersz 11.) i d o d a tk i d o p la c (w iersz 12), o b ejm u -
jc|ce o p ia c a n e przez pracodaw c^ u b e z p ie c z e n ia spoieczne, dodatki z tytuiu slubu,
kraju” (stosowanym p rz y obliczaniu P N B ) . N a p rz y k ia d z y s k i z a m e ry k a n s k i wynagrodzenia s^dziow pokoju itp.
przedsi^biorstw w Japonii nie sa wliczane d o amerykanskiego P K B , a le s ;i w . a - - • Zyski przedsi^biorstw i transfery przedsi^biorstw (wiersz 13). Zyskam i s% przy-
czon e d o P N B . chody p o m n iejszone o koszty (w tym o d setk i od kredytow zaci^gni^tych przez
P rze k s z ta ic a icjc P K B w P N B musimy z a te m najpierw d o d a c platnosci otr: . firm y) i amortyzacjq. T ran sfery z przedsi^biorstw , ktore w ynosiiy w S tan a ch Zjed-
mywane od krajow re s z ty swlata z tytulu w fa s n o s c i c z y n n ik o w produkcji, k to re n o cz o n y d i 90 m ld ciol., obejm uj^ takie pozycje, jak np. odszkodow ania za wypadki
w la s n o s c ii| obywateli naszego k ra ju (w ie rs z 2 ), a p o te m odj^c platnosci przekaze w pracy i w p laty n a rzecz organizacji non profit.
krajom reszty swiata z ty tu tu w iasnosci czynnikow produkcji u io k o w a n y c h w i • O d setk i netto (wiersz 14) - odsetki p ia c o n e przez firmy m inus odsetki otrzym ane
szym k ra ju , ale stanow ia£cych wtasnosc z a g ra n ic y (w ie rs z 3). przez firmy, plus odsetki otrzym ane z zagranicy m inus odsetki piacone zagranicy
N a p rzy k iad vy 2006 r. w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h p ia tn o s c i o trzy m y w an e z : przez panstw o. W 2006 r. w S tanach Z jednoczonych wi^kszosc ty ch odsetek sta-
granicy z tytuiu wiasnosci c z y rm ik o w produkcji, ktore byiy wiasnosci^ A m e . * ■ nowiiy odsetki n e tto firm. Stany Z jednoczone otrzym aiy mniej wi^cej tyle sam o
k a n o w , p rz e w y z s z a ly o 30 m ld d o l. p ia tn o s c i p rz e k a z y w a n e za. granic^ z t y t i'1" odsetek z zagranicy, ile sam e zaplacily. Sum a zyskow przedsi^biorstw plus odset-
wiasnosci c z y n n ik o w produkcji ulokowanych w S ta n a c h Zjednoczonych, a star”- ki netto placone przez przedsi^biorstw a wyniosiy zatem 1700 m'id + 509 m ld =
w ic|cych w iasn o sc z a g ra n ic y . W S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h PNB b y t z a te m wi§k: .■ ■ 2209 m'ld dok, czyli okoio 19% dochodu narodow ego.
o d P K B o 30 m ld d o l. • Dochody w iascic ieli p rz e d si^ b io rstw pryw atnych (wiersz 15) - dochody uzyskane
• K oiejna o p e ra c ja pozwala przejsc od PNB do produktu narodowego netto (PNN ■ przez osoby sam ozatrudnione. D efiniuje sisj je jako dochody z wiasnosci, wspoi-
w ie rsz 6. R o z n ic a m ie d z y PNB i. P N N wynika z a m o rty z a e ji k a p ita iu , czyli warto ■ ;ci i wlasnosci spoidzieiczej.
zuzycia srodkow trwaiych.
• W ie rs z e 7 i 8 u k a z u ja o p e ra c je p rz e k s z ta ic a jc |c e P N N w d och od n a r o a o
w sta n a c h Z jednoczonych nie m a p o d a tk u VAT. a p o d a tk i po sred n ie to p o d atk i od sprzedazy
(w ie rsz 8). O ochod n a r o d o w y (D N ) je s t definiowanyj a k o dochoclpochodzqcyzp •••• (przyp. tium .).
d ukcji clobr i ushig dostarczcmych przez obywateli kraju, T e o re ty c z n ie P N N i I
 A neks’ A neks 1. U w a g i wprowadzajqce do systemu ra ch u n ko w narodowych
1002 1003

• R enty gruntow e/czy nszowe osob fizycznych (w iersz 16) to d o c h o d y z w y n ajm • L u d zie otrzym uj^ dochody n ie ty lk o z p ro d u k c ji, a le takze w fo rm ie transferow
nieruchom osci pom niejszone o am o rty zac je nieruchom osci. D ochody z wynajm (w iersz 6 ). T ra n sfe ry te w 2006 r. wynosity w S tan ach Z jednoczonych 1.602 m ld
mierzci korzysci z posiadania d o m u . dol. O d kwoty tych transferow n alezy odj^c skfadki n a ubezpieczenia spoieczne -
G dyby ra c h u n k i narodow e u w zg ltjd n ialy wyiijcznie faktyczne czynsze, to dc. ■ 956 m id dol. (wiersz 7).
chod z w ynajm u zalezaiby od proporcji dom ow i m ieszkan na w ynajem w stosuni • W y n ik iem n e tto tych obliczeh je s t dochod osobisty, czyii d o chod rzeczyw iscie
do zajm owanych przez wiascicieli. N a p rz y k ia d , jesli k azd y w lasciciei zamieszk o trzy m an y p rz e z lu d z i (w iersz 8). Gsobisty rozporz^dzalny dochod p o w sta je p o
waiby w sw oim mieszkaniu iub d o m u , d o ch o d y z wynajmu row naiyby si^ z e ru i tyi odj^ciu podatkow bezposrednich (w iersz 9). W S ta n a c h Z jednoczonych w 2006 r.
sp o so b e m P K B obnizylby sie. A by unikn^c ta k ic h probiem ow , w rachunkach nar< dochod te n w ynosit 9522 m ld do l., co sta n o w ilo 7 2 % PKB.
dow ych w szystkie m ieszk an ia i d om y tr a k tu je si^ ta k , ja k b y byiy wynaj^te. Z atei
d o ch o d y z wynajmu skladaj^ si^ z faktycznych czynszow o ra z szacowanych czyi
szow za m ieszkania i d om y zajm o w an e p rz e z wiascicieli.
• Strona produktowa
Z an im p rzejd ziem y d o strony produktow ej, w ta b e li A l.2 p o k azu jem y , ja k oblicz;
rozporz£|dzalny dochod w ychodz^c o d dochodu n a ro d o w eg o . D ochod rozporz£|dzah Tabeia A l.3 p rz e d sta w ia stron^ produktow q. rachunkow naro d o w y ch , czyli co si^ wy-
to d o ch o d y osob powi^kszone o transfery budzetow e i pom niejszone o podatki. tw arza i k to to k u p u je .
Z aczn ijm y o d trze ch skiadnikow p o p y tu k rajo w eg o - k o n su m p cji, inwestycji i wy-
Tabela A 1.2. Od dochodu narodowego do osobistego rozporzqdzainego dochodu, Stany Zjednoczone, datkow rz^dowych.
(mld dol.j
11702 ; • K onsum pcja, n az y w an a indywidualnymi w y d a lk a m l konsumpcyjnymi (w iersz 2)
1 Dochod narodowy
-9 1 2 / je s t najwi^kszym sk la d n ik ie m p o p v tu . J e s t o n a d efin io w a n a ja k o sumci ddbr i uslug
2 IVlinus: podatki posrednie

Minus: zyski przedsiebiorstw i transfery przedsi$biorstw

-1 7 0 0 nabywanych przez osoby mieszkajqce w Stanach Zjednoczonych.
3
-5 0 9 W podobny sposob jak d o liczan ie szacowanych dochodow z w ynajm u w uje;ciu
4 Minus: odsetki netto
+ 1656 d o ch o d o w y m , korzysci z posiadania dom ow S£| doiiczane d o konsum pcji indyw i-
5 Plus: dochody z aktywow
-r1602
d u aln ej. Z ak iad a si^, ze wiasciciele m ie sz k ah „konsum ujj|” korzysci z p o sia d a n ia
6 Plus: transfery budzetowe
m ie sz k ah w wysokosci rownej szacow anym czynszom za w ynajem .
— 956
7 Minus: skladki na ubezpieczenie spoleczne
K o n su m p cja je s t zdezagregow ana n a trzy cz^sci - zak u p y dobr trw aleg o uzytku
10883
8 Rowna siq: dochod osobisty ----------------------------------- (w iersz 3), dobr nietrwaiych (w iersz 4) i uslug (w iersz 5). D o b ra trw alego uzytku
— 1306
9 Minus: podatki bezposrednie od osob fizycznych -------------------------- — to tow ary, ktore mog% byc p rzech o w y w an e, a ich sredni o k re s uzytkow ania w ynosi
9522 • p rz y n a jm n ie j 3 la ta ; z a k u p y sam ochodow s^ najwkjksz^. pozycj£| te j cz^sci kon-
10 Rowna siq: osobisty rozporzcjdzalny dochod

Zrddlo: „Survey of Current Business", kwiecien 2006, tabele 1-7-5,1-12 i 2-1,

sum pcji. D o b ra nietrw aie to tow ary, ktore mogq. byc przechow yw ane, a le ich sredni
^ o k re s uzytkow ania je st krotszy niz 3 la ta . U slugi n ie m oga byc p rz e c h o w y w a n e
i m ozna z n ich skorzystac je d y n ie w m iejscu i w m o m e n c ie k u p n a.
• N ie caiy dochod n arodow y (w iersz 1) je s t rozdzieiany m ied zy o so b y fizyczne. • tnwestycje, nazy w an e krajowymi in w estycjam i brutto w srodki trw a le s e k to ra pry-
C z^sc d o c h o d u p rz e jm u je p an stw o w fo rm ie p o d a tk o w p o sre d n ic h , za t::m w atn eg o (w iersz 6) s^ sum ^ dw och skiadnikow .
pierwsza operacja obiiczeniow a polega n a odj^ciu podatkow posrednich (wiert ' 1 Inwestycje niem ieszkaniowe (w iersz 7) oznaczaj^ za k u p y no w y ch dobr k ap i-
w ta b e ii A l.2 rowny w ierszow i 9 w ta b e li A l . l ) , talowych p rz e z przedsi^biorstw a. M o g q to byc zarow no budowle (w iersz 8), ja k
P o z o sta ia cz^sc to zyski przedsiqbiorstw pozostaw ione w przedsi§bi 0 rstw s'’h i wyposazenie, takie ja k maszyny, kom putery, w yposazenie b iu r czy zakup opro-
N iektore o d setk i sj| piacone p rze z firm y d o bankow a lb o trafiaj^ za g ranic^. Za1 gramowania (wiersz 9).
d ru g a o p e ra c ja obliczeniow a po leg a n a odj^ciu c a io sc i zyskow p rz e d s i^ b io rs h v Inwestycje m ieszkaniow e (w iersz 10) to zakupy now ych dom ow i m ieszkan
i transferow z przedsi^biorstw (w iersz 3 ta b e li A l . 2 row ny wierszowi 13 w ta b c ii p rze z ludzi.
A l . l ) o ra z w szystkich o d s e te k n e tto (w iersz 4 w tabeli A 1 .2 row ny w ierszo w i S-i • Zakupy panstwowe (wiersz 1 1 ) to w artosc zakupow dobr przez rz^d plus wynagro-
w ta b e li A l . l ) i na d o d a n iu w szystkich dochodow z aktywow (dywidendy p lu s di'- dzenia pracow nikow pan stw o w y ch (uznaje si§, ze pahstw o kupuje usiugi pracow-
chody o d se tk o w e) otrzym yw anych przez o so b y (w iersz 5). nikow panstwowych).
1004 Ant Aneks 1. Uwagi wprowadzajqce do system u rachunkow narodowych 1005

Tabela A1.3. PKB Stanow Zjednoczonych: strona produktowa, 2006 r. (mld dol.j
• Zsumowanie konsum pcji, inw estycji, wydatkow rzaidowych i eksportu netto okresla
1 Produkt krajowy brutto 13246
rtosc Iqcznych wydatkow na clohra krajowe, P ro d u k c ja tych dobr m oze byc jed-
9269
2 Konsumpcja indywidualna n ak m n ie jsz a niz w y d atk i, jesli czesc p o p y tu je s t zaspokajana p rze z zm n iejsze n ie
Dobra trwalego uzytku 1070 zapasow. I odwrotnie, p ro d u k c ja moze byc wi^ksza niz wydatki, co o zn acza w zrost
3

4 Dobra nietrwaie 2715 zapasow. O s ta tn i w iersz tabeli A 3.1 z a w ie ra zmiany s ta n u zapasow (w iersz 19),
5 Uslugi
5484 czasami n a z y w a n e m ylnie „inwestycjami w zapasy”, ktore sa definiowane ja k o
6 Krajowe inwestycje brutto w srodki trwaie sektora prywatnego ' 2163 zm iany wielkosci zapasow utrzymywanych przez przedsi^biorstwa. Zm iany te moga
Inwestycje niemieszkamowe 1396 byc do d atn ie badz tijem n e. W S tanach Z jednoczonych w 2006 r. zm iana ta byia
7
411
niewielka i dodatnia - produkcja byla wi^ksza niz wydatki o 49 m ld dol.
8 Budowle

Wyposazenie i oprogramowanie 985

9
767
10 Inwestycje mieszkaniowe

11 Zakupy panstwowe 2528 Ostrzezenie

Federalne 927
12

Wydatki na obrone narodowa 621 Rachunki narodow e sa w ewn^trznie spojnym opisem Iqcznej aktywnosci gospodarczej.
13

14 Pozostale 306 Jest jed n ak kwesti£| w yboru, jakie rodzaje dzialainosci zostan^ w nich um ieszczone,
15 Zakupy stanowe i lokalne 1801 jakie uw zgl^dnic, a jak ie pominc|C, gdzie um iescic n ie k to re ro dzaje dochodow czy
-7 6 3
wydatkow itd. Ponizej sej tego trzy przykiady.
16 Eksport netio

Eksport 1466
17
-2 2 2 9
• P raca n a w iasny uzytek nie jest zaliczana d o P K B . Jesli np. dwie kobiety zdecyduj^.
18 Import
sisj. wymienic opiek^ n a d swoimi dziecmi, zam iast opiekow ac sie w iasnym i piacic
19 Zmiany stanu zapasow przedsiebiorstw 49
sobie nawzajem, w ted y P K B te o rety czn ie w zrasta, ale w rzeczywistosci n ie zm ien ia
Zrddto: „Suri/sy of Current Business", kwiecien 2007, tabele 1-1'5. ■ sisj. R ozw i^zaniem byioby w iiczenie p rac y n a w iasn y uzytek d o P K B w ta k i sam
sposob, ja k wlicza sie; d o n ie g o sz ac o w a n e czynsze za d o m y, w ktorych m ie sz k a
Z ak u p y fe d e ra ln e sa sunicj zak u p o w d o k o n y w a n y c h p rz e z rzi|d fed e r ■ wlasciciei. Ja k d o t^d nie uczyniono tego.
(w iersz 12), (dzieif* si(j o n e n a w y d atk i n a o b ro n ^ naro d o w i| (w iersz 13) i p " i-' ®K u p n o dom ow je s t tra k to w a n e ja k o in w estycja, a korzysci z zam ieszkiw ania do-
sta le wydatki (wiersz 14)) o ra z w y d atk i w lad z stan o w y cli i lokalnych (wiersz ' ■ ■ mow traktow ane ja k o cz^sc konsum pcji. K o n tra stu je to ze sp o so b e m traktow a-
Z au w azm y , ze w ydatki rz^dowe n ie obejmujij. transferow budzetow ych i c ■ nia samochodow. M im o ze przynosz^ korzysci przez diugi czas - choc nie ta k dlugi,
te k o d dlugu publicznego. Te dwie k a te g o rie wydatkow nie dotycz^ z a k u p u uohr - ja k w p rzy p a d k u dom ow - zak u p y sam ochodow n ie sej. traktow ane ja k o inw estycja.
lu b uslug i d ia te g o n ie s£| tu ujqte. To w ia sn ie sp raw ia , z e d a n e o w ydatkach .■■ Sa u z n a w a n e z a cz^sc k o n su m p c ji i ujm ow ane w rachunkach n a ro d o w y c h tyiko
dowych zaw arte w ta b e li A l.3 s^ zn aczn ie m niejsze niz w ydatki, o k to ry c' ■ w ro k u za k u p u .
cz^sto slyszy. Te b ow ietn zawieraj^ takze transfery budzetowe i odsetki od d'iigu • Z akupy m aszy n p rz e z przedsi^biorstw a sa tra k to w a n e ja k o in w esty cje. W y d atk i
publicznego. n a edukacj^ st| tra k to w a n e ja k o 'k o n su m p cja usiug edukacyjnych. E d u kacja je s t
• S um a konsumpcji, inwestycji i wydatkow rz£|dowycli okresla wielkosc po p y tu k je d n a k row niez, w cz^sci, inwestycjcj - iudzie edukujcj sicj cz^sciowo p o to , aby
wych przedsi^biorstw, mieszkahcow i rz^du. G dyby kraj byi gospodark£| zamkr-r.. :a. ■ zwi^kszyc sw oje przyszie d o ch o d y .
calkowity popyt byiby rowny popytow i na d o b ra krajow e. Poniew az gospodarka
a m e ry k a n s k a je s t gospodark^ o tw a rti|, te dwie wielkosci rozni^ si^. Aby otrzy .r-iic Te iist^ m ozna by b y lo kontynuow ac, nie je s t je d n a k n aszym z a m ia re m u d o w o d -
popyi n a tow ary k rajo v /e, n alez y d o k o n a c dw och obliczen. Po p ie rw sz e, m a ■.■■■:■ oienie. ze r a c h u n k i n a ro d o w e s^ bl^dne. W i^kszosc d ecy zji przedstaw ionych w tym
dodac zag ran iczn y popyt na do b ra krajow e, czyli eksport (wiersz 17) i, po dr.igie. aneksie b y ia p o d j^ ta z waznych pow odow - dost^pnosci d an y c h iub jasnosci w ykia-
ixiusimy o d jac krajowy popyt n a dobra za g ran ic zn e , tj. import (w iersz 18). W 22i )6 du, L o g ik a i iepsze z ro z u m ie n ie sen su sp o rz ^ d z a n ia rachunkow n aro d o w y ch o ra z ich
r. w S ta n a c h Zjednoczonych e k s p o rt byl m n iejszy niz im p o rt o 763 m ld dol. .■■■ ■ ograniezeh pozwoli na optym alne p o slu g iw a n ie si^ nimi.
port n e tto (lu b z a m ie n n ie uzyw ane o k reslen ie bilans handlowy) w ynosii z; ■■■
—763 m ld dol. (w iersz 16).
 Ane-.-
1006

eks 2
Najwazniejsze terminy

• R achunki narodow e dochodu i p ro d u k c ji (N IP A ) 999

iiio c n ik " m a te m a tfczn f
• P ro d u k t krajov.'y b ru tto (PK B) 999
• P ro d u k t narodow y b ru tto (P N B ) 999
• PJatnosci otrzym yw ane o d krajow reszty swiata z ty tu iu wiasnosci czynnikow
produkcji 1000
• Piatnosci p rz e k a z a n e k ra jo m reszty sw iata z tytuiu wiasnosci czynnikow
p ro d u k c ji 1000
• P ro d u k t narodow y netto (PN N ) 1000
\v r.m aneksie przedstaw iam y narz^dzia m atem atyczne oraz matematyczne zalezno-
• A m ortyzacja 1000 ktorych korzystalismy w podr^czniku.
• D ochod n aro d o w y (D N ) 1000
• Podatki posrednie 1001
• Koszty zwi^zane z zatrudnieniem 1001
® Zyski przedsiqbiorstw i transfery przedsi^biorstw 100.1
■ ■ eg geometryczny
• O d se tk i netto 1001
• D ochody wiascicieli przedsi^biorstw pryw atnych 1001
licja. Przez szereg geom etryczny rozum ie si^ nast^puj^c^ sum ^ iiczb:
• R e n ty gruntow e/czynszow e o so b fizycznych 1002
• D och o d osobisty 1003 1 + 1 1 r ” + ... + x",
• O so b isty rozporz^dzalny dochod 1003
• Indyw idualne w ydatki konsum pcyjne 1003
id /\c x oznacza liczb^, k to ra m oze byc wi^ksza lub m niejsza od 1, ax" to x do pot^gi
• D o b ra trw ale g o uzytku, d o b ra nietrw aie, usiugi 1003
n. cv.yli x pom nozony przez siebie n razy.
® K ia jo w e inwestycje b ru tto w srodki trw a le s e k to ra p ry w a tn e g o 1003
>to orzyktady takiego szeregu:
• Inwestycje niem ieszk an io w e, b u d o w le, w yposazenie i o p ro g ra m o w a n ie 10 0 ?
• Inwestycje mieszkaniowe 1003 s Sr •..ydatkow w kazdej rundzie m echanizm u mnoznikowego (rozdziai 3). Jezeli
® Z akupy panstwowe 1003 e ; •.•-•.za krancow^ skionnosc do konsumpcji, to suma przyrostow wydatkow po
• E k sp o rt, im p o rt 1004 n ■■■'■■ . ; undach wynosi:
• E k s p o rt n e tto , bilan s han d lo w y 1004
• Z m iany stanu zapasow przedsi^biorstw a 1005
1 + c + c~ + ... + c'1.

ito w an a w artosc biez^ca corocznych platnosci w kw ocie jed n eg o d o lara

lat (rozdziai 14) przy stopie procentow ej wynosz^cej i jest rowna:
Literatura uzupetniajqca
. 1 1 1
Po witjcej szczegoiow sisjgnij do „A G uide to th e N ational Incom e and Product m . c o j - 1 H---------b ----- + . . . + ---------:-- r- .
l +i (l + ;)‘ (l + i)n
unts o f th e U nited States” , wrzesien 2006 (w w w .b e a .g o v / n a t i o n a l .p d f .i ii p a g ii i c l e - p d l ).

K . - atrafiamy na taki szereg, zadajemy zazwyczaj dwa pytania.

* Hc ...»si suma?
s Lzy .-;-ta je st nieograniczona, gdy pozwoli si^, by n w zrastaio bez kohca, czy ma
iii| granic^? Jesli m a granic^, to ile ona wynosi?
1008 2. „Pomocnik" matematyczny 1003

Ponizsze twierdzenia stj. przydatne do ustalenia o d p o w ied z i n a wymienione p’ . W y razen ie w n aw ia sa ch to sz ereg geom etryczny, w k to ry m x = 1 /' (1 + i ) . S to p a
nia. procentow a (i) je s t d o d atn ia , wis?cx je s t m n iejszy o d 1. Z g o d n ie z tw ierdzeniem 2,
T w ierdzen ie 1 wyjasnia, w jaki sposob n alez y obliczyc sum^. zenie w naw iasach przy rosnacym n row ne jest:

Twierdzenie 1: + i) _ (l + /)
i (l + i —1)
-i
l + x + x ' + ... + X = ---------- . (A.
l~ x
Zastsjpujac wyrazenie w naw iasach z poprzedniego rownania wyrazeniem (1 + i) / i,
Dowod. Pomnozmy sum^ przez (1 - x ) i wykorzystajmy fakt, ze x" + x” = x f' otrzymujemy:
wykiadniki d o d a je si§ przy m nozeniu):
.1 [ l +i
(1 + X + x 2 + ... + x")(l - x) = 1 + x + x~ + ... + x" - (1+0
- x - x ' - ... - x" - x'IT‘ = 1 - Jf"Tl.
B iezaca w arto sc corocznych platnosci na k w ote je d n e g o dolara wyplacanych w nie-
W szystkie skiadniki po praw ej stro n ie , z wyjqtkiem pierwszego i o sta tn ie g o ,: skonczonosc, pocz^wszy o d nast^pnego ro k u , je s t ro w n a je d n e m u d o laro w i podzielo-
k u j^ sie. Po podzieleniu stro n a m i przez (1 - x) otrzym ujem y row nanie (A2.1) nem u przez stop^ procentow <|. Jezeli i w ynosi 5% rocznie, to w artosc biez^ca ro w n a
Powyzszy wzor moze byc zasto so w an y d la dow olnego x i d o w o ln eg o n. le z e iest 1 dol. / 0,05 = 20 dol.
x wynosi 0,9, zas n je s t row ne 10, to sum a w ynosi 6,86 . G dy x wynosi 1, 2, zas ■
row ne 10, to sum a wynosi 32,15.
T w ierdzenie 2 wyjasnia, co si^ dzieje, gdy n w zrasta.
Uzyteczne przyblizenia
T w ierdzenie 2, Jezeli x jest mniejsze od 1, zas n sta je si^ coraz wi^ksze, to su m a c^zy
do 1 / (1 —x). J e z e lix je st wi^ksze od 1 lub row ne 1, zas n rosnie, sum a sta je si§ nic- W wielu m iejscach te g o podr^cznika stosowalismy przyblizenia, k to re ulatw ialy ob-
skonczenie duza. liczenia. Te przybiizenia se| w iarygodne, gdy zm ienne x, y, z sq m aie i w y n o sz^, po-
Dow od. Jezelix jest m niejsze o d 1, zas n staje si^ coraz wi^ksze, to x '1 d^zy do zoai. wiedzmy, od 0% do 10% . W p rz y ld a d a c h liczbowych do tw ierdzenia 3 przyj^to, ze
Z row nania (A2.1) w ynika, ze su m a z m ie rz a d o 1 / (1 - x). Je ze lix jest wi^ksze od 1 . x = 0,05, a y = 0,03.
zas n rosnie, to x " staje si^ co raz wi^ksze, (1 - x)n sta je sie; co raz wiejkszq. liczb^ ujcm-
m\, a sto su n e k (1 - x)" / (1 - x) sta je sitj c o ra z wi^ksz;| liczb^ dodatni^. S u m a ro; TMerdzenie 3:
z a te m d o nieskonczonosci, gdy zw i^ksza si^ n.
Zastosowanie w analizie z rozdziaiu 14. W yznaczm y biezcj.cq. w artosc corocznycn (1 + x ) ( l + y) ~ (1 + x + y). (A2.3)
p la tn o sc i n a kwot^ jednego d o la ra o trzy m y w an y ch w nieskonczonosc, pocz^wszy oo
nast^pnego ro k u , przy stopie p ro ce n to w ej i. Biezqca w artosc je s t d a n a p rzez: Dowod. M noz^c (1 + x) przez (1 + y) o trzy m u jem y : (1 + x )(l + y) = 1 + x + y
+ xy. G d y x i y s^ m ale, ich ilo czy n x y je s t b a rd z o n iaiy i m oze zostac w przyblizeniu
1
----------- 1 1 _ +
----------- .
(P..J-..L) pom ini^ty (n p . gdy x = 0,05, a y = 0,03, to x y = 0,0015). Z a te m (1 + x ) ( l + y ) je s t
(l + i) (l + i'Y w przybiizeniu ro w n e ( 1 + x + y).
D la p o d a n y c h wyzej w artosci x iy , w a rto s c przyblizona w y n o si 1,08, a w artosc
W yci^|gaji|c 1 / (1 + i) p rz e d naw ias, o trzy m u jem y : d o k iad n a 1,0815.

Twierdzenie 4:

(J + X)2 a 1 + 2 x. (A2.4)
1010 A neks :ks 2. „Pomocnik" matematyczny |Q 11

D ow od w ynika w p ro st z twierdzenia 3; w ystarczy przyjjjc, z e y = x. G d y x = 0,0: ierdzenie 6 :

p rzy b lizo n a w arto sc je s t rowna 1 , 10, zas wartosc d o ld a d n a w ynosi 1,1025,
Zastosowanie w analizie z rozdzialu 15. Z w arunku arb itrazu wynika, ze relaej ii± 4 l +x -y ). (A2.6)
m ifd z y dwuletni^ stop^ procentow^ a biez^c^ i oczekiwan^ jednoroczn^ stop% pr< ( i +>’)
centow ^ jest d a n a ro w n an iem :
Dow'od. Rozwazmy iloczyn p o sta c i (1 + x — y ) ( l + y). Po w y m n o zen iu otrzym uje
(1 + ilty — (1 + i u) ( l + ^'ii+i). : (1 + x - y ) (l + y) = l + x + xy - y 2. JezeJi zarownox, ja k i y si| male, w o w c z a s ij
izy 2 s£| b a rd z o m aie. W ynika st^d, ze (1 + x - >’) ( ! + y) ~ (1 + x). Dziel^c stronami
K o rzy stajac z twierdzenia 4, lew q stronsj rownania m o z n a z a p isa c ja k o : arzyblizenie przez (1 + y) o trzy m u je si<j ro w n o sc zawartc\ w tw ierdzeniu.
G dy x = 0 ,0 5 , a y = 0,03, to wartosc przyblizona w ynosi 1,02, a wartosc d o k la d n a
( 1 + i ,,)2 ~ 1 + 2 ilr 19. ^
Zastosowanie w analizie z rozdzialu 14. Realnq. stop^ procentow t\ zdefiniow alism y
K orzystaj^c z tw ie rd z en ia 3, praw ^ stronsj row nania m ozna zap isac jako: ;tepuj^co:

(1 + ?,,)(! + ; u+i) * 1 + i u + ^ir+i. (1 + 0

1 + r.) =
(i+ O
Podstaw iaja.c to w yrazenie w m iejsce (1 + i lf) ( l + l\t+1) w o ry g in aln y m w aru n k
arbitrazu, otrzymujemy: K orzystajt|c z tw ie rd z en ia 6 , otrzy m u jem y :

1 + 2i,( = 1 + i u + l lt+i (1 + r,) = (1 + i, - < ).

lub rownowaznie: Po uproszczeniu:

f
‘t
i — n7Te
lt t "

'W te n sposob o trzy m u je sitj przyblizenie, ktore wykorzystalismy w wielu miejscach

D w uJetnia s to p a p rocentow a ro w n a si§ w przyblizeniu sredniej z biez^cej jed n podr^cznika: r e a ln a stopa procentow a w przyblizeniu row na si^ nom inalnej sto-
rocznej stopy p ro ce n to w ej i oczekiwanej jednorocznej sto p y p ro ce n to w ej. + p ro ce n to w ej, pom niejszonej o oczekiwanEj. inflacj^.
p rzy b lizen ia s£| rowniez bardzo przydatne wtedy, gdy analizuje si^ sto p y wzro-
T w ierdzenie 5: tu. Zdefiniujm y stop^ w zro stu zm ien n ej j ja k o gx s Ax l x o ra z p o d o b n ie d la zm iennej
:,gz i d la zm iennej y, gy. W ponizszych p rzy k ia d ac h liczbowych przy jm u jem y , ze gx =
(1 + x ) ' « 1 + nx. (A2, ■ 0,05, a g r = 0,03.

D ow od p rze p ro w ad z a. si§ p rz e z w ielo k ro tn e w ykorzystanie tw ierdzen 3 i 4. M':-i M e rd z e n ie 7. Je z e liz = xy, to:

p rz y k la d (1 + x f = (1 + x )2( l + x ) ~ (1 + 2 r ) ( l + x) n a m o cy tw ie rd z e n ia 4, a u?
z k o lei je st w przyblizeniu row ne (1 + 2x + x) = 1 + 3x n a m ocy tw ierdzenia 3. gz ~ g x + g v. (A2.7)
Przyblizenie staje si^ je d n a k co ra z mniej d o k la d n e , w m ia re ja k ro sn ie n. N a przy-
k la d gdy x = 0,05, zas n = 5, w artosc p rz y b liz o n a w ynosi 1,25, n a to m ia s t w artosc O to dowod: n ie ch Az o z n a cz a w z ro stz , gdyx rosnie o Ax orazy rosnie o Ay. Wow-
d o k la d n a je st rowna 1,2763. D la n = 10 wartosc przyblizona wynosi 1,50, a wartosc czas z definicji wynika, ze:
d o k lad n a 1,63.
z + Az = (x + Ax)(y + Ay).
 Aneksy Aneks 2. „Pom ocnik" matematyczny 1013
1012

P odzielm y o b le strony p rzez z. Po lew ej stro n ie o trzym ujem y: (x + Ax)

z + A z = j ---------
(y + Ay)
z + Az ( Az j
-------- = 1 + — i
P odzielm y o b ie stro n y p r z e z z . P o lewej stro n ie otrzym ujem y:

P raw a stro n a wygl^da nastepuj^co:

z + Az f ^ Az 'j
z l z J
(x + Ax)(y + Ay) = U + A x)(y + Ay) = L + A x ^ , Ay
y P raw a s tro n a w yglj|da nastQpuj^co:

P ierw sza row nosc w y n ik a sfatd, ze z = xy, d ru g a ro w nosc w y n ik a z u p ro szczen i: i {x + Ax) 1 _ (x + Ax ) y ^ { x + Ax ) /x 1 + (A x/x)
( y + Ay) z (y + Ay) x (y + Ay)/ y 1 + (Ay/ y )
o b u ulam kow.
Korzystaj^c z w yrazen po lew ej i p o p raw ej s tro n ie otrzymujemy:
P ierw sza ro w n o sc w ynika sta d , z e z = x ly , d ru g a row n o scw y n ik a z uporz^dkow a-
(i &z'\ (1 Ax V Ay^ nia wyrazen, trze cia ro w n o sc wynika z u p ro sz c z e n ia w yrazen podobnych.
I, T i ” (. TA y j Korzystaj^c z wyrazen p o lew ej i p o p raw ej stro n ie otrzymujemy:

1 + (Ax/.
lub rownowaznie: 1+ Az/z-
1 + (Ay/;
( l + gz) = (-1 + & ) ( ! + & •)•
lub po p o d sta w ien iu :
N a m ocy tw ierdzenia 3: (1 + g j = (1 + gx + gy) lub row nowaznie:
i 1 + g..
l+ g 2 ^ '
8z ~ 8x + 8 y l+ £v

D la g x ~ 0 ,0 5 i g = 0,03 przybiizenie w ynosi g, » 8 %, nato m iast d o k ta d n a w arto N a rnocy tw ie rd z e e ia 6 : (1 + gz) » (1 + gx — gy) lub rownowaznie:

je s t row na 8,15% .
Z astosow anie w a n a liz ie z rozd ziaiu 13. N ie c h fu n k c ja p ro d u k c ji m a postac Y • g ;~ g x - g y
N A , gdzie Y oznacza produkcj^, N to zatru d n ien ie, z a s A to w ydajnosc. Oznaczaj;\c
sto p y w zro stu Y, N , A odpow iednio p rz e z g Y, gN i gA i stosuj £|C tw ierdzenie 7, o trz y m .■
.■ D la gx = 0,05 ig v = 0,03 przyblizenie wynosi g, * 2% , n a to m ia st d o k ia d n a w artosc
/ jest row na 1,9% .
jem y:
: • Zastosowanie w analizie z rozdziaiu 9. N iech lcjczny popyt m a postac Y = yM / P,
8r ~ 8 n + 8a -
gdzie y o z n a c z a produkcj^, M to n o m in a ln y zasob pienis|dza, P to p o z io m cen, zas y
to p ew n a staia. Z tw ierdzen 7 i 8 otrzym uje si^:
S to p a wzrostu p ro d u k cji row na si§ w przyblizeniu sto p ie p rz y ro stu zatrudniem a,
pow i^kszonej o stop^ w zro stu wydajnosci. g Y ~gy + 8 m ~ ^

Twierdzenie 8. Jezeli z — x I y, to: gdzie zr o z n a cz a stopq w zro stu c e n lu b row now aznie s to p ^ inflacji. Jezeii y je st stala,
. . ynosi z e ro . W ow czas:
(A 2 Jj
g Y ~ g M ~ n.
D ow od. N iech Az oznacza wzrost z, gdy x rosnie o Ax o r a z y rosnie o Ay. W ow czas
z definicji wynika, ze:
 Aneksy Aneks 2, „Pom ocnik" matematyczny
1014 1015

S topa w z ro stu p ro d u k c ji w przyblizeniu row na sie sto p ie w z ro stu nom inalnego P a r a m e tr a o k re sla w a rto s c zm ien n ej Y, gdy X je s t ro w n e z e ru . N azy w an y je s t
za so b u p ie n i^ d za , p o m n ie jsz o n ej o stopsj inflacji. w yrazem w o ln y m i o k r e s la w artosc zm iennej Y, gdy lin ia o d z w ie rc ie d la ja c a re la c je
p rz e c in a os pionowq..
P a r a m e tr b o k re s ia , o iie r o s n ie w a rto s c Y, gdy z m ie n n a X ro sn ie o je d n o s tk e .
N azyw any je st w sp o lc z y n n ik le m kierunkow ym i m ierzy nachylenie linii odzw iercie-
dlajjjcej relacje.
Funkcje
P ro sta linowa relacja m a postac: Y = X . Przedstaw ia j<| linia nachylona pod k atem
W tym podr^czniku wykorzystywalismy fu n k c je w sp o so b nieform alny, ab y wyrazi< 45°; jej w spoiczynnik kierunkow j' wynosi je d e n . Innym p rzy k lad em liniow ej relacji jest
jak je d n a z m ie n n a zalezy od innej lub innych zm ien n y ch . fu n k cja k o n su m p cji (3.2) z rozdzialu 3:
W kilku miejscach analizow alism y, ja k zm ienna Y zm ienia si^, gdy z m ian ie u le a
zm ien n aX . Takfi relacje zapisuje sie nast§puj<|Co: C — c0 + C; YD,

Y = f(X ) , gdzie C o z n a cz a k o n su m p cje, zas YD rozporz^dzalny dochod. Wspoiczjmnik c0 okresla,

(+ ) ile v/}'nosi!aby konsum pcja, gdyby rozporzatdzalny dochod wynosil zero. Wspolczynnik
Cj okresla, o ile wzrosnie konsum pcja, gdy dochod w zrosnie o jednostk^; c, nazywane
Z n a k p lu s p o d z m ie n n ^ X w sk az u je n a dodatnicj. relacj^: gdy zm ienna X ro sn if ' iest k ran co w ti sklonnosci^ d o k o n su m p cji.
zw i^ksza si^ ta k ze zm ienna Y. Z n ak m inus pod zmienn£j.Xwskazuje na ujem n^ re k
cj^: w zrost zm iennej X prowadzi do sp a d k u zm iennej Y.
W pew nych przyp ad k ach przyjmowalismy, ze z m ie n n a Y zalezy o d wi^cej niz jedn<
zm ien n e j. M o z n a np. przyj^c, ze zm ie n n a Y zalezy o d zm iennych X i Z : Skale logarytmiczne

Y=f ( X, Z) . Z m ienna, ktora rosnie w ed iu g staiej stopy wzrostu, zw i^ksza sitj o coraz w i^cej i wi^cej
(+ , - ) w m iartj upiyw u czasu, P rzyjm ijm y, ze zm ienna X rosnie w czasie w edlug stalej stopy
wzrostu, p o w ied zm y 3 % ro czn ie.
Z naki wskazuj<|, ze wzrost zm iennej X prow adzi do w zro stu zm iennej Y, nato m iasi
w zro st zm iennej Z sk u tk u je zm n iejsze n iem si^ z m ie n n e j 1". • Z acznijm y od ro k u 0 i przyjm ijm y, z e X = 2. Z a te m w zro st zm iennejX o 3% ozna-
Przykiadem takiej funkcji jest funkcja inwestycji (5 .1 ) z rozdziafu 5: . - cza w zro st o 0,06 (0,03 x 2).
• Przejdzm y d o ro k u 20. Z m ie n n a X wynosi te ra z 2 (1 ,03)20 = 3,61. W z ro st o 3%
/ = I( Y , i ). . ' o zn acza te ra z w zro st o 0,11 (0,03 X 3,61).

(+ ,-) • Przejdzmy d o ro k u 100. Z m ie n n a X wynosi 2 (1 ,0 3 )100 = 38,4. W z ro st o 3% oznacza

w zrost o 1,15 (0,03 X 38,4), czyli w zro st okolo 20 razy wi^kszy niz w ro k u 0.
Z te g o row nania wynika, ze in w esty cje (/) w zrastaj^, gdy rosnie p ro d u k cja (Y),
i zmniejszaj<| si$, gdy rosnie sto p a p ro c e n to w a (i). Jezeli n ary su je si^ sciezk^ zm ien n ej X w czasie korzystaj^c ze zwyklej (liniow ej) ska-
W pewnych sytuacjach m ozna zaiozyc, ze relacja mi^dzy d w iem a lub wi^ksz^ liczba 1 n a osi p ionow ej, w ykres b^dzie wygl^dal tak, ja k ilustracja A2.1(a). Przyrosty zm ien-
zm iennych je s t relacj^ liniow^. Wowczas dany w zrost zm ien n ej X zaw sze p ro w ad zi do nej X b^d^ si^ zwi^kszac w m ia r^ upiyw u czasu (0,06 w ro k u 0; 0,11 w ro k u 20; 1,15
ta k iej sam ej zm iany zm ien n ej Y. W ta k im przypadku fu n k c ja m a postac: w roku 100). K rzyw a opisuj^ca z m ie n n ^ X b ^ d z ie co ra z bardziej stro m a.
. . N a inny sposob p rz e d sta w ie n ia ewoiucji zm ien n e j X p o zw a la wykorzystanie skali
Y = a + bX. iogarytrnicznej n a osi p io n o w ej. S k ala logarytm iczna cechuje si^ tym , ze tak i sa m p ro -
ffforcjonalny w zro st zm ien n e j je s t p rze d staw ia n y za p o m o c t| tej sam ej odleglosci n a osi
Ta relacja m oze byc p rze d staw io n a z a p om oc^ linii przyporz^dkow uj^cej wartosc ; pionowej. Z a te m za ch o w a n ie si^ tak iej zm iennej, ja k X , k to ra p rz y ra sta proporcjonal-
zm iennej Y kazdej wartosci zm iennej X . ' nie o tyle sa m o (3 % ) kazdego ro k u , m o z e byc p rz e d sta w io n e z a pom oca linii p ro stej.
:..Na ilustracji A 2.1(b) przed staw io n o ew olucj^ z m ie n n e j X przy w ykorzystaniu sk aii
togaiytmicznej n a o si pionow ej. Z te g o , ze rela cje odzw ierciedla linia p ro sta , w ynika,
1016 A Aneks 2. „Pomocnik" matematyczny
1017

Skala linia w a Skala logarytm iczna

Skaia linio w a
64 12000

50

40 18

X 30

20

20 40 'O 100 20 80 10

Czas Czas

ia) Sciezka zmiennej X narysowana przy wykorzystaniu skali lirtiowej.

(b) Sciezka zmiennej X narysowana przy wykorzystaniu skali logarytmicznej.

llu s tra c ja A2.1

iz zm ien n a X ro sn ie w sta iy m te m p ie . Im w y zsza je s t s to p a w zrostu, tym b a n ziej

8192
stro m a je st linia.
W przeciwienstwie do zmiennej X, zm ienne ekonom iczne, takie ja k PK B , n ie r isn^
w staiym tem pie kazdego roku. Icfa sto p a w zrostu m oze byc w pewnym dziesi^cio’ ;ciu 4098

wyzsza, a w innym nizsza. S k u tk iem recesji m o z e byc k ilk a la t u je m n eg o w zrostu.

je d n a k analizuje sitj ew oiucjtj tych zm iennych w dtuzszym okresie, to cz ^ sto w:
2048
in fo rm ac ji m ozna uzyskac, gdy sto su je si^ sk al^ logarytm iczn£|, a nie liniow^. Prz>. ,
(b)
najrny si§, dlaezego ta k jest.
N a ilustracji A 2 .2 (a) p rze staw io n o P K B w Stanach Z jednoczonych o d 1890: . do. 1024

2006 r., przy w y korzystaniu skali liniow ej. Z uw agi n a to , ze PK B w S ta n a c h Zje Ino-
czonych byi 46 razy w i^kszy w 2006 r. niz w 1890 r., te n sa m proporcjonalny w; ;OSl 512
PK B byi w 2006 r. 46 razy wi^kszy niz w 1890 r. K rzyw a op isu j^ ca ew oluej^ ; 'KB
staw aia si§ c o ra z b a rd z ie j s tro m a . B a rd z o tr u d n o je s t d o s trz e c n a tej ilu stra c ji c/y
256
g o sp o d a rk a am erykanska rosnie szybciej, czy w o ln iej niz 50 lu b sto ia t te m u .'
N a ilustracji A 2.2(b) p rz e d sta w io n o sciezk^ P K B w S tan a ch Z jednoczonych 1 i la+
ta c h 1 8 9 0-2 0 0 6 p rzy w y k o rzy stan iu sk ali logarytm icznej. G dyby s to p a w zrostu .
b yia co ro k u ta k a sam a, a w i^c p ro p o rcjo n aln y p rz y ro s t P K B byiby ta k i sa m w -:az-
1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
dym ro k u , ewoiucj^ P K B ilu stro w a iab y lin ia p r o s ta w ta k i sa m sposob, ja k to by: 3 ze;
; M Sciezka PKB w Stanach Zjednoczonych od 1890 r. narysowana przy wykorzystaniu skali liniowej.
z m ie n n a X n a iiustracji A 2.1(b). Z u w ag i n a to , ze s to p a w z ro stu P K B n ie je st aka
" fb) Seiezka PKB w Stanach Zjednoczoriych od 1890 r. narysowana przy wykorzystaniu skali lo garytm icznej.
sa m a w kazdym ro k u , tj. p rz y ro st P K B nie je s t ta k i sa m co roku, ew olucji PK I nie
(Hustracja A 2.2
 A neksy

1018

p rz e d sta w ia linia p ro sta , W przeciw ienstw ie do ilustracji A 2.2(a), P K B nie wchodz i

na ..wybuchow^’’ sciezk e i z ilu stracji m o z n a wydobyc w iecej in fo rm ac ji, Ponizei p o -,, , Iprowadzenle de ekonom etrii
dajerriy dw a przyktady.
• G dyby nasze za d ariie p o le g a io n a d o ry so w a n iu n a ilustracji A 2 .2 (b ) jednej linii,
ktora pasu je do krzywej opisitjaxej o k res 1890-1929, o raz d ru g iej linii, ktora pasuj>:
d o krzywej o p isu jac ej la ta 1950-2003 [sa| to d w a o k re sy o d d z ie lo n e o d sie b ie n i
ilu stra c ji A 2 .2 (b ) zacienionym obszarem ], o b ie linie mialyby rn n iej w iecej ta k i:
sa m o nachylenie. W ynika z teg o , ze p rz e c ie tn a stopa wzrostu g o sp o d a re ze g o byi t :
t|d w iadom o, ze konsum pcja zalezy od rozporzqdzalnego dochodu? Skt|d wiadom o,
w przybiizeniu ta k a sa m a w o b u o k resa ch ,
• S p a d e k produkeji w la ta c h 19 2 9 -1 9 3 3 rzuca si^ w oczy n a iiu s tra c ji A 2,2(b). Po - w ynosi k ran c o w a skionnosc d o konsum pcji?
d o b n ie je st z o k re se n r ozywienia gospodarczego w kolejnych la ta c h , D o lai o i. / odpow iedziec n a te p y ta n ia , a ogolniej - aby oszacow ac beh aw io raln e za-
X X w. p ro d u k c ja wrocila n a sta rtj linie. tr e n d u . O z n a c z a to , ze w ieik i kryzys n i : arosci i u stalie w arto sc i o d p o w ied n ich p a ra m e tro w , ek o n o m isci poslugujq. sitj
d o p ro w ad zi! do trwalego o b n iz e n ia siq poziorau p ro d u k cji. ekonometiiq, tj. z e sta w e m te c h n ik staty sty czn y ch , p rzy g o to w a n y ch do zastosow ania
.» ekonom ii. E k o n o m etria m oze spraw iac w razenie uj^cia bardzo sk o m p lik o w an e g o
W arto zauwazyc, ze tych wnioskow n ie d alo b y sifj wyci^gn^c, posluguj^c sie ilustra ■ :echnicznie, ale zasady lez^ce u jej podstaw s£| proste.
ej£> A 2.2(a), natomiast mozna je sfo rm u io w ac , g d y w y k o rzy sta siq ilustracj^ A 2 .2 (b k Ceiem teg o aneksu jest wyjasnienie tych zasad. W wyjasnieniu posiuzymy si§ przy-
Tym sarnym o k az u je si^, ze sk aia logarytmiczna m o z e byc bardzo p o zy teezn a. d ad em dotycz% cym funkcji konsum pcji, k to r^ w prow adzono w rozdziale 3, i skon-
eentrujemy si§ n a estymacji p a ra m etru c v ktorym oznaczono krancow ^ skionnosc do
consumpcji z ro zp o rz£ |d zain eg o dochodu.

Najwazniejsze terminy
Zmiany konsumpcji i zmiany rozporzqdzalnego dochodu
• R e la c ja iiniow a 1014
• W y ra z w o in y 1015
• W spofczynnik kierun.kow y (nachylenie) 1.015 Skionnosc do konsum pcji odzw ierciedla zm ian^ konsum pcji wywoian^ dantj zm ianc|
rozporzadzalnego dochodu. Przy probie ustaien ia jej w artosci n atu ra ln e wydaje si^
zestaw ienie zm ian konsum pcji ze zm ianam i r o z p o rz a d z a in e g o dochodu n a jednym
wykresie i przekonanie siq, ja k wygl^da reiacja mi^dzy tymi zm ianam i. Z aieznosc t§
przedstawiamy na ilustracji A3.1.
N a osi pionowej oznaczono roczne zmiany konsumpcji, pom niejszone o p rze ci^ tn ^
roczn^ zm ian^ konsum pcji dla kazdego ro k u w latach 1970-2006. Ujmujc|C rzecz do-
kiadniej, niech C. oznacza k o n su m p cj^ w roku t. N iech ACt oznacza roznic^ Ct - C_,,
tj. zm ian^ konsum pcji, k to ra n ast^ p iia m i^dzy rokiem t — 1 a rokiem t. N iech AC
oznacza przeci^tntj. roczn<| z m ia n e konsum pcji od 1970 r. Z m ienna, ktortj mierzy si^
tia osi pionowej, z o s ta ia skonstruow ana jako ACt — AC. D o d atn ia w artosc tej zmien-
nej oznacza, ze w zrost konsum pcji byi w iekszy niz p rze cic jtn a zm iana konsum pcji,
natomiast ujem na w artosc te j zm iennej oznacza, ze w zrost konsum pcji byl mniejszy
niz zm ian a przeci^tna.
ta osi poziom ej oznaczono, obliczone na podobnej zasadzie, roczne zmiany roz-
perz^dzalnego dochodu, pom niejszone o przeci^tn^ roczn^ zm ian ^ rozporzqdzalnego
^oeliodu o d 1970 r., AYDt - AY D.
1020 eks 3. W p ro w a d ze n ie do ekonometrii
1021

Boczne zntiany; oilchylenia od sredniej

jiH iiiejszyeh kwadratow (M NK). Oszacowane rownanie linii nazywane jest reg re-
200 —

s ?. h saniM iinia - lini^ re g re s ji. O k re sle n ie ,.n ajm n ieisze k w a d ra ty ” b ie rz e siq stad ,
150 —
lin ia je s t ta k wyznaczona, iz minimalizuje su in ^ kwadratow o d le g io sc i dzieiacy ch
_ ■ i.Kiv ou iinii, daji|C ty m sarnym „najmniejsze” ..kwadraty”. Siowo „zw ykia” w ynika
g 100 — : s sitiii, ze jest to n a jp ro s ts z a m etoda sto s o w a n a w ek o n o m e trii.
W naszym p rz y p a d k u o sz ac o w a n e ro w n a n ie m a p o stac:

(AC — AC) = 0,77(A F ;)( — AYn) -i- sk ia d n ik resztowy,

R 2 = 0,58, ‘ (A3.1)

Linia regresji, ktora odpowiada oszacowanemu rownaniu, z o s ta ia p rz e d sta w io n a

na ilustracji A 3.2, Rownanie (A 3.1) z a w ie ra d w ie w az n e iiczby (p ro g ra m y ekono-
m e try c z n e dostarczaj£|_ bogatszych inform acji niz p o d a n e tu ta j; typow y w y d ru k , w raz
z dodatkowymi wyjasnieniam i, przedstaw iam y w ram ce A3.1):

Pierwsz^ wazn^ liczb a je s t o sz aco w an a sk lo n n o sc d o k o n su m p e ji. Z oszacowane-

Zsiiiana rozporz^dzaliiegci dochociy f w inld d o l z 2000 r.'f
go rownania w ynika, ze w z ro st rozporzqdzalnego d o c h o d u o 1 m ld d o l. pow yzej
w zro stu przeci^tnego wi^ze sie zazwyczaj ze w z ro ste m k o n su rn p cji o 0 ,7 7 m ld dol.
Istnieje wyrazny dodatni zwiazek miedzy zmianami konsumpcji a zmianami rozporzqdzalnego dochodu-
...... yzej wzrostu p rzecitjtn eg o . In n y m i stowy, o sz aco w an a sklonnosc d o konsump-
llustracja A3.1. Zmiany konsumpcji i zmiany rozporzqdzalnego dochodu od 1970 r. cji wynosi 0,77. J e s t d o d a tn ia , aie tn n iejsza od 1.
D ru g a wazri£| liczba, je s t R 2, ktore jest miartj. dobroci d o p a so w a n ia linii regresji.
Kwadratami o zn aczo n o n a ilustracji o d ch y len ia zm ian konsumpcji i zm x K ied y ju z oszacuje si^ w piyw ro z p o rz a ,d z a ln e g o dochoclu n a konsum pcj^,
rzi|d zaln eg o dochodu od o d p o w ied n ich srednich zm ianwkonkretnym roku w c a zm ian^ kon su m p cji w kazdym ro k ti m ozna ro z to z y c n a zm ian^, k to ra z o s ta ia
o d 1970 r. cio 2006 r. N a p rzy k iad w 2006 r. z m ia n a konsum pcji byla w yzsza oc s
niej zm iany o 50 mld doL; z m ia n a ro zp o rzcjd zaln eg o d o c h o d u byta w yzsza od z n.iany; Boczne zm iany; odchylenia ad sretlniej

przeci^tnej o 67 m ld dol. (D la n a s nie je s t w az n e, ktory kw adrat odpow iada di i =■■:!Li

rokow i; istotny je s t wygl^d caiego z b io ru p im k to w na w y k resie. Z tego wzgi^ i
iiustracji A 3.1. kw adraty, z w yj^tkiem tego d la 2006 r,, nie zo staiy p o d p isa n e ).
Ilustracja A3.1 pozw ala sfo rm u io w ac dwa gio w n e w nioski.
N

• Istnieje w y razn y zwi^zek in itjdzy zm ianam i konsum pcji a zm ianam i ro zj c)rZ%r;

dzalnego dochodu. W kjkszosc p u n k to w m ie sc i siq w p raw ej gornej i le w e j' .<aln fj
cw iartce iJustracji: k ie d y rozporzi|dzalny doch o d rosnie o w artosc m n ie js ;; 1
p rz e c ie tn a , k o n su m p c ja zazwyczaj za ch o w u je sitg ta k sam o.
• Z w ic|zek zachodz£|cy m itjdzy tymi dw iem a zm iennym i je s t silny, a le nie id :aim.
Niektore p u n k ty leza w lewej gornej cwiartce. O d p o w ia d a ja o n e Iatom, w K ijryefi
m niejszy o d przeci^tnego w z ro st ro zp o rz ^d z aln e g o d o c h o d u wspoiwyst<j i?; S!
z wyzsztj. n iz przeci^tna zmian£| konsum pcji.

y ia l|
D z ie k i e k o n o m e trii m o z em y wyrazic o b a w n io sk i z w iek sza precyzj^ i otr ; -2 0 0

oszacow anie sk io n n o sci do konsum pcji. K orzystaj^c z p ro g ra m u ek o n o m e try c ";negi -150 -1 0 0 -5 0 0 50 100 150
200 250
:ds*a-
mozna wyznaczyc lini^, ktora jest najlepiej d o p a so w a n a do chmury punktow prz Zmiana rozporzqdzalnejo dochodu fw mld dol. z 2000 r.)
od/.if
w ionych n a ilustracji A 3.1. P ro ces d o p aso w y w an ia iinii o p ie ra sk; n a zw yktej ine !-i-stracja A3.2. Zmiany konsumpcji i zmiany rozporzcjdzalnego dochodu: linia regresji
1022
fiJieks 3. W p ro w a d ze n ie do ekonnm^tr;;

1023

spowodowana zmian^ rozporz-Jidzalnego dochodu - jest to pierwszy sk lad n ik

p o praw ej stronie rownania (A3.1) - o ra z reszt^, ktora n azy w an a je st skiadn
resztowym. N a p rz y k la d s k la d n ik re sz to w y d la 2006 r. n a iiustracji A 3 .2
lak rozumiec wyniki ekonometryczne?
cza pionow^ od leg io sc o d punktu opisuj^cego 2006 r. d o linii reg resji, (Piiti
2006 r. lezy b a rd z o b iisk o lin ii re g re s ji i d la te g o pionow a o d le g io sc o d lin 'zytaj'4c o p rac o w a n ia ek o n o rn iczn e m ozecie natknajc sitj n a wyniki estymacji p rze p ro -
b a rd z o m ala). ■ 'adzonej za pom oc^ e k o n o m e trii. O to ja k w pewnytn uproszczeniu wyg!^daji| d a n e
G dyby w szystkie punkty p rz e d sta w io n e n a ilustracji A 3 .2 lezaly dokiadi -yjsciowe otrzymane przy esty m acji rownania (A 3 .1 ) przy w ykorzystaniu k o m p u te ra .
o szaco w an ej linii, w szystkie skladniki resztowe w ynosilyby zero ; w szystkie zi
konsurnpcji dalyby si^ w ytfuinaezyc zmianami rozporz^dzalnego dochodu. II
cja A 3.2 ujawnia, ze tak je d n a k n ie je st. R 2je s t rn iara, ktora o p istije sto p ien
sow an ia linii do danych empirycznych. R 2 zaw sze miesci sitj w przedziale od C
Wartosc 1 ozn acza, ze zwitjzek m itjdzy dwiema zm ien n y m i je st idealny - wsz
punkty lez<£ n a linii reg resji. Wartosc 0 oznacza, ze k o m p u te r n ie w ykryi z
relacji la.czcj.cej dw ie analizowane z m ie n n e . W a rto sc R 2 rowna 0,58 w row
(A 3 .1 ) je s t duza, ale n ie barclzo duza. Potwierdza to w n io se k piyn^cy z iius
A3.2: wpiyw zmian rozporz^dzalnego dochodu n a zm iany k o n su m p cji je st wy:
ale s p o ra cz^sc zmian konsumpcji n ie m o z e byc wyjasniona z m ian a m i rozp
d za ln e g o d o ch o d u .
! »
I Zmienna zalezna D C ~ estymaqa metoda najmnieiszych kwadraiow
j Dane roczne od ! 970 do 2008
Uzyteczne obserwgcje: 37
c*--- •• • •,j.’Jf;
Koreiacja kontra przyczynowosc

U d a io sie n am jak dot^d ustaiic, ze k o n su rn p c ja i rozporz^dzalny dochod zinit

si(? zazw yczaj raz em . U jm ujcjc rzecz nieco form ainiej, przekonaliism y sie, ze is
d o d a tn ia korelacja mitjdzy rocznym i zm ian a m i k o n su m p cji a rocznymi zm ianan
porzqdzalnego dochodu. R eiacje te interpretow alism y w k a te g o ria c h przyczyno 1
w zro st ro zp o rza d zaln eg o dochodu p ro w a d zi do w zro stu konsum pcji.
M usim y przem y slec ttj in terp retacjcp D o d a tn ia re ia c ja m itjdzy konsum pcj^
porzc|dzainym d o ch o d e m moze odzw ierciedlac w piyw rozporzc|dzainego d o ch o
konsum pcjq. M o ze je d n a k oddaw ac w piyw konsum pcji. n a rozporzc|dzalny do
Z m o d e iu , ktorym zajmowaiismy si$ w rozdziale 3, wynika w za sa d zie , ze jeze
sp o d a rstw a d o m o w e p o sta n o w i;| z ja k ie g o k o lw ie k p o w o d u wydawac wiecej n a
i usiugi, to p ro d u k c ja , a zarazem dochod i rozporz^dzalny dochod zwi^ksz^ si
sli czqsc relacji zachodz^cej m itjdzy konsum pcjc| a rozporz^dzalnym dochode;
odzw ierciedleniem wpiywu konsum pcji n a ro zp o rzf|d za liiy dochod, to interpri ■'•• • eniii). Przvjm ijm y d alej, ze rozporz^dzalny dochod ro w n y jest YD, z czego wyni-
row nania (A 3.1) w k a te g o ria c h w piyw u w y w ieran e g o przez rozporz^dzalny d« -■<!. v uoczactk o w j| kom binacjq. konsumpcji i rozporz^dzalnego d o c h o d u przedstawia
s i.
n a konsumpcjei nie je s t prawidiowa.
P o m o cn y bijd zie tu p rzy k ia d ; p rzy jm ijm y , ze k o n s u m p c ja w ogole n ie zale
iozmy, ze ze w zg le d u na w zro st zaufania gospodarstw d o m o w y ch wydatkl k o n -
rozporzc|dzalnego dochodu, w zw iazku z czyrri prawdziwa w artosc c x wynosi zero ■ 'y jn e zw itjk szaja sie, cz eg o o b ra z e m je s t przesuni^cie sicj fu n k c ji k o n su m p c ji
je st to realisty czn e zaiozenie, ale pozw oli ja s n o ukazac problem ). Funkcj^ kon; '■ e. Jezeli p o p y t w y w iera w piyw n a p ro d u k c je , to dochod, a nast^pnie ro z p o -
cji p rz e d s ta w io n o wi^c na ilustracji A3.3 za p o m o c i| linii poziom ej (linii o zer '■ '■ uny dochod w zrosnq. i n o w j| k o m b in a c je konsumpcji i rozporz^dzalnego do-
■ . b ^ d z ie o p isy w a l p u n k t B . G dyby g o sp o d arstw a dom ow e sta
 Aneks 3. W prowadzenie do ekonometrii
1025

pierwszej zn iien n e j. Jest jeszeze jed n a moziiwosc i to o n a je st tu ta j n ajb ard zie j praw -
d o p o d o b n a : przyczynowosc przebiega w o b u kierunkach, tj. ro zp o rz a d z a ln y d o clio d
wptywa n a konsum pcj^ oraz konsum pcja wplywa na ro zp o rz^ d za ln y dochod.
Czy p ro b lern korelacji i przyczynowosci da si§ rozw igzac? Jesli jestesm y zaintereso-
wani, a jestesmy, wplywem rozporz^dzalnego dochodu na ko n su m p cje, t.o czy mozemy
dowiedziec sie czegos n a podstaw ie d anych em pirycznych? O dpow iedz brzm i: tak, ale
za centj w y k o rzy stan ia w iek szeg o za so b u inform acji.
Przypuscmy, ze wiedzielismy, iz p ew n a zm ia n a ro z p o rz a d z a ln e g o dochodu nie zo-
stala w w /o la n a zm ianam i konsum pcji. A nalizuj^c re a k c je konsum pcji n a te zm ian ^
rozporzqdzalnego d o c h o d u , m ozem y ustalic, jak k o n su m p c ja reaguje n a zm ian y roz-
p o rza d zaln eg o dochodu; m ozem y oszacow ac skionnosc d o konsum pcji.
Tego ro d z a ju o d p ow iedz z d a je siq pom ijac pro b lem n a poziom ie zaiozen: sk^d
mamy w iedziec, ze zm ian a rozporz^dzalnego d o c h o d u n ie z o staia spow odow ana zm ia-
04 konsum pcji? O k a z u je si^, ze czasam i m ozem y p o s ia d a c takii in fo rm a c je . P rzyj-
m ijm y np., ze rz?td p o s ta n a w ia z n a c z n ie rw iek szy c w yciatki n a o b ro n e n aro d o w j|, co
prow adzi d o w zro stu popytu, a dalej d o w zro stu produkcji. Jezeli w tym przypadku za-
obserwujemy w zro st rozporz^dzalnego dochodu i konsum pcji, to mozemy b ezp ieczn ie
zatozyc, ze zm iana konsum pcji d o k o n a ia si^ pocl w piyw em zm iany rozporz^dzalnego
dochodu i oszacowac skionnosc do k o n su m p cji.
Rozporz^dzafsiy dochod, Y0 • •
Na p o d sta w ie te g o przykiadu m ozna sform ulow ac ogolnq. strategi^:
Zwi^zek zachodz^cy migdzy rozporzgdzainym dochodem a konsumpcjq w y n ik a z wpfywu ko nsu m p cji na dochod, a nie z wptyw
na konsumpcjQ .
• zn alezc zm ie n n e eg zo g en iczn e, tj. zm ienne, k to re wpiywaj^ na rozporz^dzatny do-
(lustracja A 3.3. Mylqca regresja : chod, aie sa m e n ie pozostaji| p o d wpiywem ro z p o rz a d z a ln e g o dochodu;
• przyjrzec sie zm ianom konsum pcji nie w reakcji n a w szystkie zm iany rozporzjj-
pesymistyczne, linia konsumpcji przesunetaby sitg w doi, produkcja zraniejszyla ?;y sic... dzalnego dochodu, ja k to zrobilism y w pow yzszej regresji, iecz je d y n ie w reakcji
i w rezultacie now^. kombinacj^ konsumpcji i rozporzadzalnego dochodu odzw.ercu;-'" na te zm iany rozporzcjdzainego dochodu, ktore mog% 'byc w yjasnione zm ianam i
w ybranych zm ien n y ch egzogenicznych.
dialby punkt D.
Jezeli spojrzymy na gospodark^, to zaobserw ujem y kom binacje opisane pur;t:;arn:
A, B iD. Jesli post^pimy tak jak wczesniej i narysujem y liniq, k to ra jest najlep' ' ■' fvtozemy byc pew ni, ze stosuj^c t«j strateg itj b tjdziem y szacowac wplyw rozporz£|-
pasow ana do tych punktow, to b§dzie to linia o do d atn im naehyleniu, tak a ja ■ r dzali_ego d o c h o d u n a k o n su m p c je , a n ie wpiyw w drug^ stron^.
a wi^c oszacowana w artosc sklonnosci do konsumpcji, c,, b^dzie d o d atn ia. Wlemy - r ro b le m zn a le z ien ia o d p o w ied n ich zm iennych egzogenicznych nazyw any je s t
jednak, ze prawdziwa w artosc c wynosi zero. D laczego otrzym ujem y blcjdny szac\niek.r ■.wekonometrii p ro b le in e m id en ty fik ae ji. Z m ienne eg zo g en icz n e, gdy u d a si^ je zna-
tj. dodatnici wartosc c x, skoro prawdziwa wartosc wynosi zero? D zie je siq tak d l . leze, nazyw ane in s tn in ie n ta m i. M etody estym acji, k to re opieraj£| si^ n a wykorzysta-
ze d o d a tn ia relacj^ mi^dzy rozporz^dzalnym dochodem a konsumpcjq. inxerf;:eiu-s .- niu m strum entow , n azy w an e m etodam i zm iennych instrum entalnych (instm m ental
jem y jako relacj^, ktora ukazuje wpiyw rozporzadzalnego dochodu na kc:'0.:>!r:pcjc. j vavrble m ethods).
podczas gdy ta relacja odzwierciedla wptyw konsum pcji na rozporz^dzalr v ?.u-.c!HKi:i ' ' itymacja row'iiania (A3.1) m etodc| zm iennych instrurnentalnych przy wykorzysta-
wiqksza konsumpcja prow adzi do w i^kszego popytu, wi^kszej produkcji i :,v:-ok.-./ego; nin c h a ra k te rz e in strum entow biezqcych i przesztych zm ian w y d atk o w n a obron-
rozporzj|dzalnego dochodu. ' •nosc, nie zas sto so w an ej wczesniej metociy najm niejszych kwadratow, d aje iiast(jpujc|cy
wynik:
W arto zapami^tac wniosek, ktory piynie z naszej analizy: migdzy korelacjq a pny- -
czynowosciq zachodzi roznica. Z faktu, ze dwie zm ienne zmieniaj^ si§ jednoczesn;;:. mc:
wynika, ze zm iany pierwszej zm iennej powoduj^ zmiany drugiej zmiennej. Byc n:o/.c (AC, - A C ) = 0 ,6 2 (A F D| - A Y d ) .
przyczynowosc przebiega w drugq stron^: zrniany drugiej zm iennej sq przyczvns ziruan
 A neksy
1026 _ _____ _______________________________________

owniczek
Zw rocm y uwagtj n a lo , ze wspolczynnik p rzy ro z p o rz a d z a ln y m d o ch o d z"- i“ . ■;
ra z m niejszy i w ynosl 0,62. a n ie 0,77, ja k w ro w n an iu ( A 3 .1 ) . l e n s p a d e k .
sci d o konsum pcji jest d o ld a d n ie tym , czego nalezato oczekiwac: n asz w c z .......
p rz e d sta w io n y w row naniu ( A 3 . 1 ) szacunek u w zg ie d n ia l n ie tyiko w plyw j c ^ /o iz c .
d z a in e g o d ochodu n a k o n su m p c je , a le ro w n iez wplyw k o m m n p c ji n a rozporz^dza'
ny d o ch o d . Z astosow anie zm iennych in stru m e n ta lriy c h p o zw o lito w yelim in o w ac te
drugi wpiyw i diatego w estym acji w ykryto slab szy w plyw ro zp o rzcjd zaln eg o dochod

n a konsum pcj^.
T o k ro tkie w prow adzenie d o ek o n o m etrii oczvw iscie n ie je s t substytutem k u rs
ekonom etrii. P ozw aia je d n a k zrozum iec, w ja k i sposob ekonom isci wykorzystuj^ uan l4A, BBB R ozne oceny (ratingi) ryzyka kredytowego. A A A oznacza wyzsza o cen e,
w celu oszaco w an ia zaleznosci i p a ra m e tro w o raz w celu wykrycia zw iqzkow przycz; 5BB ocen^ nizsza.
nowych miedzy zmiennymi. ^dministracja do spraw Uzdrowienia Gospodarki Narodowej (N atio n al R ecovery
id m in is tra tio n - N R A ) Administracja, k to ra odpowiadata za ze sta w programow
aaj^cycfa pom oc gospodarce am erykahskiej w wychodzeniu z W ieik ieg o Kryzysu.

Maiwazniejsze terminy kgregat pieni^zny (monetary aggregate) Rynkowa w artosc sum y ptynnych aktywow.
41 je st agregatem pieni^znym , ktory o b e jm u je wyt^cznie aktyw'a o najwi^kszej plyn-
• Zwykia m etoda najmniejszych kwadratow 1020-1021 tosci.
• R e g re sja , iinia regresji 102.1 kkcja (share) Typ finansowego papieru wartosciowego wyemitowanego przez przed-
• S k tad n ik resztow y, R : 1022 i*jbiorstwo, u praw niaj£|cego do otrzym ywania w p rzy szlo sci serii ptatnosci zwanych
• K oreiacja, przyczynowosc 1022 lywidendami.
• Z rn ie n n a zaiezna, zmienne niezalezne 1.023
• U zy te cz n e obserwacje, stopnie sw o b o d y 1023 kktywa z w y b |czen iem maj^tku ludzkiego (n o n h u m a n w e a lth ) Ta czesc m a jq tk u , na
itorci sk:tadaj£| si§ aktywa fin an so w e i m ieszkaniow e.
• Statystyka t 1023
• Problem identyfikacji 1025 ik u in iila c ja kapitalu (c a p it a l acciim ulation) W z ro st za so b u k a p ita iu .
• lnstrumenty, m e to d a zm iennych instrumentalnych 1025
km ericaii International Group (AIG ) Tow arzystwo ubezp ieczen io w e, ktore w pierw -
'.zym dziesi^cioteciu X X I w. na duzq. sk alq zaw ierato k o n tra k ty ubezpieczeniow e,
nazyw ane tran sa k cjam i sw apow ym i obd£|zonym i ryzykiem niesptacenia k red y tu (swa-
oarni ryzyka k red y to w e g o - c r e d it d e f a u l t s w a p s ) . M iaty o n e zabezpieczac p rz e d ryzy-
:aem niew yptacatnosci podm iotow em ituj£|cych rozne papiery wartosciowe.

km ortyzacja srodkow trwatych (c o n s u m p t i o n o f f ix e d capital) Zuzycie srodkow trwa-

:ych.

\precjacja (nom inalna) [ a p p r e c i a t i o n ( n o m i n a l )] W z ro st ceny w alu ty k rajow ej wy-

'azonej w watucie zagranicznej. O dpow iada jej w zro st k u rsu w alutowego.

I rb itra z (a r b i t m g e ) T w ierdzenie, ze oczekiwane stopy zwrotu z dwoch rodzajow ak-

sywow finansowy'ch m u sz a by c row ne. Nazywany jest takze arbitrazem obci^zonym
■yzykiem, aby o d ro z n ic go o d arbitrazu wolnego od ryzyka. Ten drugi o z n a cz a tw ier-
dzersie, ze rzeczyw iste sto p y zw ro tu z dwoch ro d z a jo w aktywow finansowych musz£j
byc sobie rowne.
1028 S to w n ic; Siowniczek 1029

Arbitraz wolny od ryzyka (riskkss arbitrage) - zob, Arbitraz. Biizniacze deficyty (twin deficits) D e fic y t budzetowy i d e fic y t h a n d lo w y wyst^puj^ce
S ta nacb Zjednoczonych w la ta c h 80. X X w.
A rh itraz z ryzykiem {risky arbitnige) - zob. A rbitraz.
B iiid prognozy (forecast error) . R o zn ie a rn ie d z y fa k ty c z n a w a rto s e ia zmiennej a war-
Automatyczny stabilizator (automatic stabilizer) F a k t, ze spaxlek produkcji, p r z y , ■ to s c iti prognozowan'4.
nych zasadach p o d a tk o w y c h i wydatkowych, w y w o iu je wzrost d e fic y tu b u d z e to w e
W z ro s t ter. p ro w a d z i z k o le i d o w z ro s tu p o p y tii, co s ta b iliz u je p ro d u k c ie . B ta d z e n ie losowe (random walk) Sciezka czasow a zmiennej, ktorej z m ia n y se| nie-
przewidywalne.
A w e rs ja do ryzyka (risk aversion) Ktos cechuje sie a w e rsja d o ryzyka , je s li w o li o tr •
m ac d a iu i k.wote na pewno n iz k w o te , ktora m a te sarna w a rto s c oczekiw aiiE t, ale. j Bl^dzenie losowe konsum pcji (random w alk o f consum ption ) H ip o te z a , w e d iu g
niepew na. ktorej w te d y , k ie d y gospodarstwa dom owe sfj dalekowzroczne, z m ia n y k o n s u m p c ji
p o w in n y byc n ie p rz e w id y w a ln e .
Badania I rozwoj (B + R) [research and development (R & D )] Wydatki. na pr:
badawczo-rozwojowe na d nowymi p o m y s ia m i i produktam i. Bony skarbowe (T-bills) Obligacje skarbu panstwa w S ta nach Zjednoczonych o ter-
minie wymagalnosci 1 ro k in b mniej.
Bankowosc depozytowo-rozliczeniowa (narrow b a n k in g ) O g ra n ic z e n ia n a k ia d c
na b a n k i, zmuszaj^ce je d o posiadania w y iq c z n ie krotkoterminowych obligacji skaj Budowle (stm ctures) W rachunkach narodowych d o c h o d u i p ro d u k c ji sq. to i zakiady
panstw a, 'ze m yslo w e , fa b ry k i, biurowce i h o te le .

B a r te r (barter) Wymiana je d n y c ii dobr na inne bez uzycia pieni^dza. Budzet zr 6wnowazony (balanced budget) Budzet, w ktorym p o d a tk i sa ro w n e wy-
datkom panstwa.
B a za monetarna (monetary base) - z o b . Pieni^dz banku centralnego.
wyprzedazy (fire sale prices) Bardzo niskie eeny aktywow o d z w ie re ie d la ja c e
N a b y w a n ie istnie
Bezposrednie inwestycje zagraniczne ( f o r e lg n direct i n v e s t m e n t ) ihf) ich sprzedazy p rz e z dysponentow p rz y jednoczesnym b ra k u wystarczaj^cej
cy cli p rz e d s ie b io rs tw ’ lu b zakladanie nowych przez inw estorow zagranicznych. n a b y w co w w z w ia z k u z w y s te p o w a n ie m ograniczen p ly n n o s c i.
Bezrobocie technologiczne ( t e c h n o l o g i c a l unem ploym ent) B e z ro b o c ie spowodowc ; „Chomikowanie” pracownikow (labor hoarding) P ra k ty k a utrzymywania niezm ie-
post^pem technicznym. n io n e g o s ta im zatrudnienia w p rze d s ie b io .rs tw ie w o k re s ie z m n ie js z o n e g o p o p y tu na
B ie r n i zawodowo (not in laborforce) O so b y, ktore a n i nie pracujs|, ani nie poszuk ■ , w ytw a rz a n e d o b ra .
pracy. Chwilowa m o d a (fad) O k re s , w ktorym in w e s to rz y fm a n s o w i, dziataj^c p o d w p tyw e m
BIezs|ca re n to w n o s c (cuirent yieid) Stosunek p ia tn o s c i kuponowych d o ceny oblig; ■ . m ody lu b n a d m ie rn e g o optymizmu, saj. s M o n n i placic za a k c je w icjcej, niz w y n o s i ich
k u p o n o w e j. w a rto s c fu n d a m e n ta in a .

Biez^cy Przegl^d Ludnosci (C u rre n t P opuiation Survey - CPS) Z a k ro jo n e na s C !a (tariifs) P o d a tk i obci^zaj^ce im p o rt d o b r.

rok% skai^, przeprowadzane co miesi^c wsrod a ra e ry k a n s k ic h g o s p o d a rs tw dom ow . Cud azjatycki (Asian miraele) S zybki w zro st gospodarczy w w ie lu kra ja e h azjatyekieh
s o n d a ze , ktorych c e ie m je s t w s z c z e g o ln o s c i ustalen ie stopy b e z ro b o c ia . [W P o l . ^ w eiagu minionych 2 0 -3 0 lat.
p o d o b n a t roltj odgrywa B adanie Aktywnosci E konom icznej Ludnosci - BAEL].
Cykl koniunkturalny ( business eycles) - zob. W a h a n ia produkcji.
Bilans piatniczy (balance o f p a y r n e n t s ) Z e s ta w ra e h u n k o w , k to re p o d s u m o w : ■.
tra n s a k c je k ra ju z reszt^ swiata, C z e rp a n ie pozytkow (z badan) [appropriability (ofresearch resuits)] Stopien, w ja k im
przedsi^biorstwa mog^ korzystac z o w o e o w w ia s n y e h w y s iik o w badawczo-rozwojo-
B ila te r a ln y kurs walutowy (b ila t e r a l e x c h a n g e ra te ) R eainy kurs w alutowy mi$< . w ych.
dw'oma k ra ja m i.
f ty g ry s y azjatyckie (foitr tigers) C z te ry g o s p o d a rk i a z ja ty c k ie : Singapur, Taj-
Biuro Budzetowe Kongresu (Congressional B udget O ffic e - C B O ) B iuro w' " ” 'lo n g k o n g i K o rea Poiudniow a.
g re sie , ktore z a jm u je sie sporz^dzaniem i p u b iik a c jq . prognoz budzetu.
w x y iin ik dyskontuj^cy (discount factor) D z is ie js z a w a rto s d je d n e g o d o ia ra (iu b in-
Biuro O lw a rie g o Rynku (O p e n M a rk e t D e s k ) A g e n c ja S ystem u R e ze rw y F e d e ra l ■., nej k ra jo w e j jednostki p ia tn ic z e j) o trz y m a n e g o iu b zapiaeonego w p e w n y m o k re s ie
o d p o w ie d z ia ln a za p ro w a d z e n ie o p e ra c ji o tw a rte g o rynku. M a sie d zib ^. w N o w ■ w przysziosei.
Jorku.
 Stowraczek
1031

D e ic y t budzetowy (b u d ge t d e f id t ) Nadwyzka wydatkow panstwa nad wptyw 3 Diugoterm inowe obligacje skarbowe (treasuiy bonds) O b iig a c je s k a rb u p a h s tw a
tanach Zjednoczotxych o terminie wymagalnosci 10 lat lub w iecej.
budzetu.
Deficyt handlowy ( t r a d e d e f ic it ) Ujemne sa ld o handlowe, tj. sytuacja, w ktorej imt: t Dobra b^d^ce przedm iotem w y m ian y mi^dzynarodowej (tradabie goods) D o b ra ,
przekracza eksport. ' ktorych p ro d u c e n c i k o n k u ru ja z producentami analogicznych d o b r zagranicznych n a
rvnku krajow ym lub na. rynkach zagranicznych.
Deficyt pierwotny {primary d e f ic it ) W y d atk i panstwa z w y lqczeniem p la tn o sc i odf -
kowych o d d fu g u p u b lic zn e g o pom niejszone o d o c h o d y panstwa. (U je m n a wart ■ 5 j r a nietrwaie (nonditrablegoods) Artykuiy, k to re mozna przechowywac, ale prze-
cietny o k re s ich uzytkowania je s t k ro tszy niz trzy lata.
o zn a cz a nadwyzk^ pierwotn^).
Deflcyt przy pelnym zatrudnieniu (fu il-e m p io y m e n t deficit) - zob. Deficyt skorygowi f Dobra trw a le g o uzytku (durable goods) D o b ra , ktore m ogjj byc przechowywane,
a p rzecietn y o k re s ich uzytkowania w ynosi co najmniej trzy lata,
0 wahamia cykliczne.
Deficyt przy wystandaryzowanym zatrudnieniu - zo b . D eficyt skorygow any o waha 1 Dobro posrednie (intennediate gooci) D o b ro wykorzystywane przy p ro d u k cji dobra
■- ftnalnego lu b in n e g o ciobra posredniego.
cykliczne.
D eficyt skorygowany o in flacj^ ( i n f i a t i o n - a d j u s t e d d e f ic i t ) P ra w id lo w a m ia ra eko - ■■ Dochody (investm ent incorne) Sc| to re je s tro w a n e na rachunku biez^cym d o ch o d y
m iczn a deficytu budzetow ego: su m a d eficytu pierwotnego i realnych piatnosci oas - . otrzym ane przez podm ioty krajowe z ty tu iu wiasnosci aktywow zagranicznych. Zob.
tez P la tn o s c i przekazane krajom reszty swiata z ty tu le w lasn o sci srodkow produkcji.
kow ych.
Deficyt skorygowany o wahania cyW iczne ( c y c l i c a l l y a d j u s t e d d c f i c i t ) M iara defic 1' v Dochody w iascicieli przedsi^biorstw prywatnych (proprietors’ income) W rachun-
budzetow ego, ktory ustaliiby si§ przy obowi^zuj^cych zasadach podatkow ych i wyc - '■ kach narodowych dochodu i produkcji st[, to d o c h o d y w ia sc ic ie li je d n o o s o b o w y c h
kow ych, gdyby p ro d u k c ja utrzymywaia si§ n a swoim n a tu ra ln y m poziom e. Nazyw; r. ■: ■p rzed sieb io rstw , udziaiowcow spoiek cywilnych i spoidzielni zwolnionych z o p o d a t-
je st takze deficytem przy pelnym zatrudnieniu, srednim deficytem w cyklu, deficyf 1 kowania.
przy wystandaryzowanym zatrudnieniu lu b deficytem strukturalnym.
.-. Dochod ( income ) S tru m ie h dochodow z pracy, z tytuiu w ynajm u, o d se tek i dywi-
D eficyt strukturalny (s t r u c t u m l d e f ic it ) - zob, D eficyt skorygow any o w a h a n ia cykli.
dend.

ne. (. Dochod do daty wykupu (yield to rnaturity) S taia stopa procentow a, przy ktorej dzi-
Defiacja (defiation) U jem na inflacja. )■ siejsza ce n a n -ro c zn e j obligacji je st rowna wartosci biez^cej przysztych piatnosci. N a-
: ■zywana takze n-roczn^ stopq procentowjj.
D e fla to r P K B (G D P d e f ia t o r ) S to s u n e k n o m in a ln e g o P K B d o realnego PKB: mi ■■t.
ogoinego p o zio m u cen. O kresla przeci^tnq. cen^ d o b r finainych w ytw arzanych w .■■■. - Dochod narodowy (national in co m e) W S ta n a c h Zjednoczonych je s t to dochod,
"... ktorego zrodlem je st p ro d u k c ja d o b r i u stu g wytworzonych przez m ieszkancow te g o
spodarce.
; kraju.
Depozyty biez^ce (checkable d e p o s it s) D epozyty w b an k ach i innych in sty tu c ja r,ii
finansowych mogc\ce byc podstaw c| do wystaw iania czekow. :: Dochod osobisty (personal income ) D ochod faktycznie otrzym any p rze z gospodar-
■' stwa domowe.
Deprecjacja (nominalna) [depreciatiori (nominal)] R edukcja ceny waJuty krajowcj-.
wyrazonej w walucie zagranicznej. O dpow iada spadkowi kursu walutowego. ::: Dolaryzacja (dollarization) W ykorzystyw anie d o la ro w p rzy ro z lic z a n iu transakcji
■;.'■:irajow ych w kraju innym n iz Stany Z je d n o c z o n e .
Dewaluacja (devaluation) Spadek kursu w a lu to w e g o w system ie staiego kursu ’ ■:-
; Dostosowanie kursu walutowego (realignment) Modyfikacja kursu walutowego w sys-
lutowego.
'.'"teiuie staiego kursu walutowego.
Dezinflacja (disinfiation) O bnizanie sitj inflacji.
:■:■-Bostosowanie polityki SRF (Fed accom m odation) Z m iana podazy pieni^dza przez
Diagram koreiacyjny (scatterdiagram) G raficzne zestaw ienie wartosci jednej zmi :i-
.(:' System Rezerwy F e d e ra in e j (F ederal Reserve System - F e d ) w celu utrzym ania stopy
nej z wartosciam i drugiej zm iennej. ^'.frocentowej n a staiym poziom ie w obec zm ian popytu n a pieni^dz lu b wydatkow.
D iugi okres (lo n g n in ) O d c in e k czasu o b ejm u jjjcy dziesi^ciolecia.
1032 Siowniezek fow niczek
1033

Dostrajanie (fine-tuning) Polityka makroekonomiczna ukierunkowana n a ositjgnie E k sp e ry m e n t naturalny (natural experiment) R zeczyw iste w y d arzen ie, ktore mozna
cie precyzyjnie okreslonego celu, ta k ie g o jak sta ia s to p a b e z ro b o c ia iub w zro st prc /ykorzystac cio przetestowania teorii ekonomicznej.
dukcji w stafyrn tem p ie.
iksport (X ) [exporis (X)} Wydatki podm iotow zagranicznych na d o b ra i ustugi wy-
Dualny ry n e k p racy ( d u a l l a b o r m a r k e t ) R y n e k p racy , ktory o b ejm u je „standardc A'orzone w kraju.
wy” rynek p rac y i „substandardowy” rynek p racy ,
Iksport netto (net exports) Roznica m iedzy ek sp o rte m a im p o rte m . Nazywana takze
Dynamiczne stochastyczne modele rownowagi ogolnej (dynamic stochastic generc. saldem hamdlowym.
equilibrium r n o d e l s - D S G E ) M odele m akroekonom iczne w y p ro w a d zo n e p rzy za
tozeniu, ze p rzed sieb io rstw a. g o sp o d a rstw a d o rn o w e i pracownicy o p tv m a liz u ja swoj Euro (euro) Waluta europejska, k to r a zastcjpita waluty narodowe w 12 k ra ja c h
w 2002 r., a o b e c n ie je s t uzywana p rz e z 17 krajow.
zachow ania.
Europejski B a n k Centralny (EBC) (European Central B ank - E C B ) B ank cen train y
Dynamika (dynamics) Zmiany je d n e j zmiennej lub wi^kszej liczby zraiennych w czs
z sied zib a we Frankfurcie; je s t odpowiedzialny za. prowadzenie polityki monetarnej
sie,
/ strefie en ro .
Dywidendy ( dividends ) Cz^sc zyskow spotki, ktora co pewien czas jest. wyptacan
Europejski M echanizm Kursowy (EMK) (E x ch an g e R a te Mechanism - E R M ) Re-
akcjonariuszom (udziatowcom).
0uty okreslaj^ce g ra n ic e pasma, w e w n a trz ktorego k ra je nalez^ce d o Europejskiego
EfeW F ls h e ra iub h ip o le z a Fishera (Fisher
e ffe e i or Fisher hypothesis) T w ierdzenk yternu W aiu to w eg o musiaty utrzymywac swoje bilateralne kursy walutowe.
zgodnie z ktorym zw itjkszenie sto p y wzrostu nom inalnego zasobu p ie n ia d z a znajdi
Europejski System Walutowy (ESW ) ( E u ro p e a n Monetary S ystein - E M S ) System
je w dtugim okresie odzwierciedlenie w identycznym wzroscie zarowno n o m in aln c
talego k u rsu w alu to w e g o obowiqzuj^cy w wicjkszosci krajow U n ii Europejskiej w la-
stopy procentowej, ja k i stopy inflacji, w rezultacie czego n ie z m ien ia sitg realna stop
tach 1978-1999.
p ro c e e to w a .

E fe k t Tanziego-O livery (Tanzi-Olivera e ffe c t) U jem n y wplyw inflacji n a dochody pc

..Euroskleroza” (euroscierosis) Okrestenie stanow iska, zg o d n ie z ktoryrn problemem
in ro p y sri n a d m ie m e sztywnosci, zwtaszcza na rynku pracy.
d atk o w e o raz deficyt budzetowy.

Efektywnosc badan (fertility o f r e s e a r c h ) Stopien przetozenia wydatkdw na badani Federalne gwarancje depozytow (federal deposit insurance) U bezpieczenie swiad-
czone przez rzcjd Stanow Zjednoczonych, ktore chroni kazdy rachunek bankowy de-
i rozwoj n a now e pomysiy i now e p ro d u k ty .
ponenta do kw oty 100 tys. dol.
Efektywny naklad pracy (effective labor) Iloczyn liczby p raco w n ik o w w gospodarc
Federalny K om itet ds. O tw a r te g o R ysikn (F e d e ra l O pen M a r k e t C o m n iitt.e e -
i stanu technologii.
'O M C ) Komitet zio zo n y z siedmiu g u b e rn a to ro w S R F i pitgciu prezesow regional-
E fe k ty w n y realny kurs w a lu to w y - zob. M ultilateralny kurs w a lu to w y . ..ych Bankow R ezerw y F e d e ra in e j. Komitet n a d a je kierunek p rac y B iu ra O tw a ite g o
Rynku.
Ekonometria (econometrics) M e to d y staty sty czn e sto so w a n e w ek o n o m ii.

E k s p a iis ja fis k a ln a (fiscal expansion) W z ro st w ydatkow panstw a iub re d u k c ja opc Finansowanie hurtowe (wholesale funding) Finansowanie dzialalnosci za p o m o c a
em isji krotkoterm inovrych papierow dtuznych, a nie przez przy jm o w an ie depozytow.
d atk o w a n ia , przynoszfj.ee w efek cie zwi^kszenie si^ deficytu budzetowego.
Finansowanie kapitalem wtasnym/emisj^ a k e ji (equity finance) F in a n so w a n ie po-
E k s p a n s ja gospodarcza (expansion) O k re s d o d a tn ie g o wzrostu PK B .
legajace na ernisji akcji.
E k s p a n s ja monetarna (monetaiy expansion) Zmiana polityki p ien iezn ej, ktorej efei
’inansowanie za pomoc^ dlugu (debt financing) F inan so w an ie oparte na pozyczkach
te m je s t obnizka stopy p ro cen to w ej.
tub emisji obtigacji.
E k sp e ry m e n t (experim ent) T est p r z e p ro w a d z a n y w kon tro lo w an y ch w a ru n k a c
Fundusz Powierniczy Ubezpieczen Spoteeznych (Social S eeurity Trust F u n d ) Srod-
w celu ocen y siusznosci m odeiu iub hipotezy.
ki zgromadzone w amerykanskim system ie u b e z p ie cz en spotecznych; ieh zrodtem sa
Eksperyment kontrolowany (controlled experiment) Z b io r warunkow okreslaj^cyt n.adwyzki z la t ubiegtych.
przeprowadzany test, zgodnie z ktorymi jedna zm ienna zostaje zm ieniona, p o d c z £
Fundusze rynku pieni^znego (money rnarket fim ds) Instytucje finansow e, k to re gro-
gdy in n e zm iem ie p o zo staja state.
maciza srodki o d tudnosci i wykorzystuj^je do zakripu k ro tk o te rrn in o w y ch obligacji.
 Stownicz Stowniczek 1035
1034

Funkcja konsumpcji ( c o n s u m p t i o n f u n c t io n ) Funkcja, k to ra wi^ze konsuinpcj^ z j Import (Q) [imports ( 0 ] W ydatki krajow ych g o sp o d arstw dom ow ych, przedsi^biorstw
d e te rm iiia n ta m i, anstwa n a za g ran ic zn e dobra i uslugi,

Funkcja produkcji {production function ) Relacja m itjdzy w ielk o scia produkcji a il leksacja plac (wage i n d e x a t i o n ) Reguia au to m aty cz n eg o p odw yzszania piac w re~
scia naktadow zastosowanych w procesie p ro d u k cy jn y m . akcji na wzrost cen.

Funkcja zagregowanej (I^cznej) produkcji ( a g g r e g a t e R elac

p r o d u c t io n f u n c t io n ) lywidualne wydatki konsum pcyjne (personal consumption e x p e n d i t u r e s ) W ra-
mifjdzy zagreg o w ao j| (lc|czoat) wielkoscic| p ro d u k cji a ilosci£| n ak tad o w w ykorzystany chunkach narodowy'ch dochodu i produkcji jest to su m a wydatkow na d o bra i usiugi
w p ro c e sie produkcyjnym . d o k o n an y ch p rzez stalyeh m ieszkahcow Stanow Zjednoczonych.

G o sp o d ark i postindustrialne ( p o s t - i n d u s t r i a l ecocomies) G o sp o d ark i, w ktoryi Inliacja (i n f i a t i o n ) Trw aiy w zro st ogolnego poziom u cen.
u dzial se k to ra produkcji przeinyslow ej w p ro d u k c ie k rajo w y m brutto jest niski. Instrumenty (i n s t r u m e n t s ) W ek o n o m etrii sti to zm ien n e egzo g en iczn e, ktore umoz-
Gospodarki wschodz^ce (emerging economies) K ra je , w ktorych produkcja n a oso liwiaj^ rozw if|zanie problemu identyfikacji.
je st niska, ale w zro st g o sp o d arczy je st szybki. Instytucje udzielajqce kredvtow hipotecznych (m o r t g a g e i e n d e r s ) Instytucje, ktore
G otow ka (c iu r e n c y ) M o n ety i banknoty. udzieiajq g o sp o d a rstw o m do m o w y m kredytow n a za k u p dom ow i m ieszk ah .

Gra (game) Strategiczne interakcje zachodz^ce m iqdzy graczami. Inwestycje (/) [ i n v e s t m e n t (/)] W y d a tk i g o s p o d a rs tw dom ow ych n a n o w e d o m y
i m ieszk an ia oraz w ydatki p rzedsB jbiorstw n a now e dobra kapitalow e (maszyny i cale
G ra cz e (p la y e rs) U czestnicy gry. W zaleznosci o d k o n te k stu g raczam i m og^ byc i zaktady przemystowe).
dzie, przedsiejbiorstw a, rz^dy itd.
Inw estycje fin an so w e (fin a n c ia l investment) Z a k u p aktywow finansow ych.
Grupa G20 (G 2 0 ) G ru p a zlozona z 20 krajow, k to ry c h iqczny u d z ia l w produkcji
sw iatow ej w ynosi o k o io 85% ; sp o tk a n ia tej g ru p y o d b y w aj^ si^ re g u la rn ie w cza; Inwestycje m ieszkaniow e (r e sid e n t ic d in v e s t m e n t ) W y d a tk i lu d z i n a n o w e d o m y
kryzysu i sej. fo ru m , n a k torym k o o rd y n u je sie p o lity k ^ g o sp o d arcz^ . i mieszkania.

Grupa G 7 (G 7) Siedem pot^g gospodarczych sw iata: F ra n c ja , Jap o n ia, Kanac Inwestycje niemieszkaniowe (n o n r e s i d e n t i a l i n v e s t m e n t ) W ydatki przedsi^biorstw n a
Niemcy, S tany Z je d n o c z o n e , W ielk a B ry ta n ia i W tochy. nowe d o b ra kapitatow e: budow le i trw a le wyposazenie produkcyjne.

H a n d e l towarami (merchandise tra d e ) E k s p o rt i im p o rt d o b r. Inwestycje w srodki trwale - zob. Inwestycje (/).

Heterodoksyjny p r o g ra in stabilizacyjny (heterodox s t a b i l i z a t i o n program) Progr; ■ Inwestycje w z a p a sy ( in v e n t o iy in v e s t m e n t ) R oznica mi^dzy produkcj^ a sprzedaz^.
stabilizacyjny, k to ry obejm uje polityktj dochodow ^. Izb a w alu to w a ( c w r e n c y b o a r d ) S ystem zarz^dzania k u rse m walutowym, w ktorym:
Hiperinflacja (h y p e r i n f i a t i o n ) B a rd z o wysoka inflacja. a) b a n k centralny je s t gotowy nabywac lub sprzedaw ac w alut^ zagranicznq. p o u rze-
dowym kursie walutowym; b) bank centralny nie m oze p ro w a d z ic operacji otw artego
Hipoteza F is h e ra - zob. Efekt Fishera. rynku, tj. kupow ac i sprzedaw ac obligacji skarbow ych.
Hipoteza oczekiwan ( e x p e c t a t io n s h y p o t h e s i s ) H ipoteza o n e u tra ln o s c i inwestoiosv K a n a i kredytow y ( c r e d it channel) K anal, p rze z ktory p o lity k a m o n e ta rn a o d d ziatu je
finansow ych wobec ryzyka, z ktorej w ynika, ze oczekiw ane stopy zw ro tu z wszystk-cii n a w o iu m e n kredytow udzielanych przedsi^biorstw om p rze z banki.
aktywow finansow ych m usz^ byc rowne.
Kapitai ludzM (h u m a n capital) Zasob um iej^tnosci i kwalifikacji pracownikow w da-
H is te re z a ( h y s t e r e s i s ) O g o ln ie , je s t to koncepcja w e d lu g k to re j wartosc zmien:icj nej gospodarce.
w s ta n ie row now agi zalezy o d h is to rii tej z m ie n n e j. W o d n iesien iu d o bezrobocia
chodzi o teze, ze d lu g o trw aie utrzymywanie si^ rzeczywistego b e z ro b o c ia n a wysokmi Kapitalowy sy stem ubezpieczen spolecznych (fullyfunded s o c i a l security s y s t e m ) Sys-
p o zio m ie prow adzi d o w zro stu stopy b e z ro b o c ia w sta n ie rownowagi. tem em erytalny, w ktorym skladki obecnie pracuj^cych osob s^ in w esto w an e w aktyw a
finansowe, a d o c h o d y z te g o ty tu lu ( ra ta kapitalow a plus o d se tk i) s<| w yptacane p ra -
Iluzja p ie n i^ z n a (money illusion) Tw ierdzenie, zgodnie z k to ry m ludzie popelnicija cownikom, kiedy p rz e c h o d z q n a e m ery tu r^ .
system atyczne bltjdy przy odroznianiu zm ian nom inalnych od zm ian realnych.
Kombinacja poIityM (policy m ix ) - zob. Kombinacja p o lity k i m o n e ta rn e j i fiskalnej.
1036 Stow niezek
1037

Kombinacja politykl monetarnej i fisk a ln e j (monelary-fiscal policy nux) Poi;|c; Krancowa skionnosc do konsum pcji (KS.K lub cy) [marginal propensity to c o n s u m e
p olityki m o n etarn ej i fiskainej w pew nym o k resie , (m p cor c,)] W piyw dodatkowej je d n o stk i rozporz^dzalnego d o c h o d u (jednego do-
iara) na k o n su m p cie.
Konsolidacja fis k a ln a - zob. S c tiia d z a iile fls k a ln e .
Konsumpcja (€ ) [consum ption (C )] D o b ra i u slu g i n ab y w an e p rze z go lai K raficow a s k lo n n o s c do oszcz^dzania ( marginal propensity to save) Wptyw dodat-
kowej jednostki rozporzqdzainego d o c h o d u (je d n e g o d o la ra ) na o szczed n o sci. (Jest
dom ow e.
rowna 1 minus k ra h c o w a sklonnosc d o konsumpcji).
Kontroia przepfywow kapitalu (capital controls) O g ra o ic z e n ia d o i y c z c j c t x :jc
nych aktywow, ktore moga, p o sia d ac p o d m io ty krajowe, oraz, krajowych akfywow
Krotki okres (sh o rt n i n ) O k re s obejm uj^cy najwyzej kilka lat.

r e m ogi\ posiadac p o d m io ty zagraniczne. Krytyka L ucasa (Lucas critique) S fo rm u io w an e p rze z R o b e rta L u ca sa tw ierd zen ie,
K onw ergencja (c o n v e r g e n c e ) T en d en cja, zg o d n ie z k to ra kraje o nizszym d o c h k to re g o relacje mi^dzy zmiennymi ek o n o m icz n y m i m o g i| si^ zmieniac, kied y
per capita rozwijaj^ sie szybciej; clzitjki te n iu d o c h o d z i d o upodobnienia sie rds zmienia sie p o iity k a. P rz y k iad e m je s t p o z o rn a w ym iennosc. mi^dzy inflacj^ i bezrobo-
ciem, ktora zan ik a, jesli politycy p ro b u j^ ja wykorzystac.
krajow p o d w zg led em dochodu per capita.
Kiyzys (depression) G le b o k a i przedhizaj^ca sie; recesja.
Koordynacja (polityki makroekonomicznej mi^dzy dwoma krajami) [ c o o r c im a ic
macroeconomic policies b e t w e e n t w o c o u n t r i e s )] W spolne z a p ro je k to w a ” :" oo Kryzys azjatycki (Asian crisis) Finansow y i g o sp o d a rc zy kryzys w A zji, ktory ro zp o -
m a k ro e k o n o m ic z n e j, k to rej celem je st p o p ra w a sytuacji g o sp o d a rc ze j w o b u i<r; cz^t si(j w 1997 r.

Korelacja (coirelation) Miara siiy zw ii|zku z a c h o d z a c e g o raied zy zmianami d Krzywa dochodowosci (yield cutve) R eiacja mkjdzy dochodem a te rm in e m wyma-
zmiennych. K o re la e ja d o d a tn ia w sk azu je n a to , ze zm ienne cechuj^ sitj te u u e k galnosci d ia obligacji z rdznym i te rm in a m i wymagainosci. N az y w a n a takze struktur^
zm ian w tym saitiym kierunku. K o re ia c ja u je m n a w skazuje na tendencj^ z m i;i terminowij stop procentowych.
d o z m ia n w przeciwnych k ie m n k a c h . Korelacja wynosz^ca zero w skazuje na tc,
Krzywa IS (IS c u r v e ) U jem nie nachylona krzywa ukazuj^ca zw i^zek m ifd z y docho-
m a w idocznej relacji raiedzy dwiem a zm iennym i.
dem a sto p ti p ro c e n to w ip K rzy w a je s t graficzn^ p re ze n tacj^ re la c ji IS, tj. w a ru n k u
Koszt p o n o sz o n y p rze z uzytkownika k a p l ta l u ( u s e r c o s t o f c a p i t a l ) K o szt wyl rownowagi n a ry n k u dobr.
styw ania kapitaiu p rz e z rok lub inny o k re s. Sum a re a ln e j sto p y procentow ej i
amortyzacji. N azyw any takze k o sz lem wynajmu k a p ita fn . Krzywa J (J-cutve) Krzywa ilustruj£|ca poczqtkowe wywolane re a ln ^ d ep re cja cji| po-
"gorszenie sie salda b ila n su h an d lo w e g o , po ktorym nast^puje popraw a saida.
Koszt wymiany kart dan (m e m i co st) K o szt zm ian y cen.
Krzywa Laffera (L a f f e r c u r v e ) Krzywa ilustrujfjca rela cjf mi^dzy dochodam i z p o -
Koszt wynajmu kapitaiu (rental c o s t ofcapital) - zo b . K o sz t p o n o sz o n y p rz s j ' datkow a stopq podatkowq.
kownika kapitatu.
Krzywa L M (L M curve) D o datnio nachylona krzywa ukazuj^ca zwic|zek mi^dzy do-
Koszty zdzieranych zelowek ( s h o e - l e a t h e r c o s t s ) Koszty p o n o sz o n e w zwic|zki ■chodem i sto p j| procentow ^. Krzywa je st graficznEj. prezentacj<i re la c ji L M , tj. w aru n k u
niecznosci^ c h o d z e n ia d o banku w c e lu podj^cia srodkow z rachunku biezacee rownowagi n a ry n k ac h finansow ych.

Koszty zwi^zane z zatrudnieniem (compensation o f employees) W rachi i Krzywa Phillipsa (Phillips ciiive) K rzyw a, k to ra odzw ierciedia relacjtj mi^dzy zm ia-
clio d u narodowego i p ro d u k c ji k rajo w e j je s t to s u m a p ia c w ra z z dodatka .n . nami inflacji a b e z ro b o c ie m . O ryginalna k rzyw a P h illip s a opisyw aia reiacjq mi^dzy
otrzym uj \ p racownicy. top^ inflacji a stop^ b ezro b o cia. Zmodyfikowana krzywa Philipsa przedstaw ia relacj^
fli^dzy; 1) zm ian^ sto p y inflacji o raz 2) stopq. bezrobocia.
Krajowe inwestycje brutto w srodki trwale s e k to ra prywatnego (gross private :
ticfixed investment) W rachunkach n a ro d o w y c h d o c h o d u i produkcji je s t t: itrzywa Phillipsa rozszerzona o oczekiwania - zob. Zmodyfikowana krzywa Phillipsa.
inw estycji niemieszkaniowych i mieszkaniowych.
Krzy-wa Phillipsa uwzgl^dniajtfca akceleracj^ inflacji (accelerationist Phillips curve) -
Krancowa sk lo n n o sc do importu (m a r g i n a l p m p e n s i t y to im p o r t ) W p iy w dod; ®b. Z n io d y fik o w an a krzywa Phillipsa.
je d n o stk i d o c h o d u (jed n e g o d o la ra ) n a im p o rt. c
■■■iFzywa ustalania cen (price-setting relation) R e ia cja mi^dzy p o z io m e m ce n u stalo -
ym przez przedsi^biorstwa, ptac<| nomina.lric| i narzutem.
 Sfownicz Slowniczek
1038 1039

Krzywa ustalania ptac (wage-setting relation) Relacja mi^dzy poziom em p i a c ,! 3ry lakroekonomia (macroeeonomics) B a d a n ia nad zagreg o w an y m i wieikosciami eko-
u sta lo n o w rokowaniach placowych, p o zio m em cen i stop^. bezrobocia, )rnicznym i, takirni jak produkcja w caiej g o sp o d arce czy przeci^tny p o zio m c e n dobr.

Kurs centralny (centralparity) Wartosc odniesienia dla kursu waiutowego, v, col M alejjjce przychody z kapitaiu (decreasing retums to capital) W iasciw osc p o leg ajaca
k to re j k u rs walutowy m o ze fluktuowac w sy stem ie k u rsu sta ie g o . S ro d e k p a s m a n a tyin, ze w zrost zaso b u k a p ita iu prowadzi do co ra z mniejszych przyrostow produkcji,
w rn iare ja k poziom kapitalu je s t c o ra z wyzszy.
Kwoty im p o rto w e ( q u o t a s ) O graniczenia iiosci dobr, k to re mogtj. zostac imp ;o-
Malej^ce przychody z p rac y (decreasing retum s to labor) W iasciw osc polegaj^ca na
w ane.
tyin, ze w z ro st n a k la d u p ra c y p ro w a d z i d o c o ra z m n ie jsz y ch p rz y ro sto w p ro d u k c ji
Liberalizacja (uwolnienie) cen (p r i c e liberalization) P ro c e s eliminacji subsy< w, raiar^ zw iek szan ia nakiadu pracy.
d e re g u la c ji cen; u m o zliw ien ie, aby zmiany c e n byiy w y n ik iem p ro c e s u oczyszc; da
M echanizm rozprzestrzeniania si^ (propagation m ec h a n ism ) Dynamiczny wptyw
sie rynkow. w sirzqsu n a produkcjsj i jej strukturcj,
Linia regresji (regression iine) N ajlep iej d o p a so w a n a do d anych linia, ktora prze ;a-
wia row nanie uzyskane przy w ykorzystaniu zwykiej m eto d y najmniejszych kwadr M etody zmiennych instrumentalnych ( instrumenlal variable m ethods) W ekonom e-
ii Sc| to metody estym acji p rzy w y korzystaniu instrumentow d o szaco w an ia zw iazkow
Ludnosc cywilna p o za instytucjami za m kn iq tym i (noninstitutional civilian p o a- przyczynowych mi^dzy roznym i zm ien n y m i.
tion) L iczba oso b nieprzebywaj^cych w w iez ie n iac h , szpitalach, osrodkach psy a-
trycznych itp., ktore potencjalnie mog^. stac sii? o so b a m i pracuj^cym i przy proct ;ji M ifdzynarodow y F un d u sz W alutowy (M F W ) (I n te r n a tio n a l M o n e ta r y F n n d -
IM F ) W azna m i^dzynarodow a o rg an izacja g o sp o d a rc za . P u b lik u je dw a razy w ro k u
cyw ilnej.
PYorld Econom ic O utlook oraz co m ie sia c „International F in a n c ia l Statistics”.
Luka technoiogiczna (technology g a p ) Z roznicow anie krajow po d wzgledem s. ;u
Mi^kkie ograniczenie budzetowe (soft budget constraint) Subsydiow anie przedsi^-
technologii.
biorstw w celu pokrycia generow anych przez nie strat. O sia b ia bodzce do wprowadze-
Lqczne wydatki sek to ra pryw atnego ( a g g r e g a t e p r i v a t e s p e n d i n g ) S u m a wszys ■h nia p rze z te przedsiebiorstw a zm ia n koniecznych do generow ania zyskow.
wydatkow z w yicjczeniem wydatkow panstw a. Z o b . tez Wydatki s e k to ra prywati ■i.
Mikroekonomia (microeconomics) B a d a n ia n a d produkcj^ i c e n a m i n a konkretnych
Lijczny majqtek (total wealth) S u rn a m ajqtku lu d z k ieg o (zob. Maj^tek ludzM) ■ rynkach,
tywow z w yt^czeniem skiadnikow m ajcjtku iu d z k ie g o w p o sta ci aktywow finanso h
Mnoznik (multiplier ) S to su n e k zm ian y zmiennej endogenicznej d o zm iany zmiennej
i mieszkaniowych.
egzogenicznej (np. sto s u n e k zm iany p ro d u k cji d o zmiany autonom icznych wydatkow).
Mi S u m a gotowki, czekow podroznych i depozytow biez^cych, czyli tych sk ia d r . w:
aktyw ow , k tore mogsj. zo stac b ezposrednio w ykorzystane w transakcjach. N azy 7 ■ M noznik k r e a c ji pieni^dza (m oney m ultiplier) W z ro s t podazy p ien i^ d z a b ^ d a c y
e fe k tem zw iek szen ia siq zaso b u pienicjdza banku centrainego o je d n e g o dolara.
takze pieni^dzem w w^skim uj^ciu.
M 2 Sum a M 1, jednostek u d z ia iu w fu n d u sz a c h rynku p ie n k jzn e g o , depozytow r . 1 M odel (m odel) S tru k tu ra myslowa w ykorzystyw ana do analizy i interpretacji zjaw isk
gospdarczych.
pieni^znego oraz depozytow oszcz^dnosciowych i term in o w y ch . Nazywany taKzs ■■■■■*
ui% dzein w sz ero k im uj^ciu. ■■Moclel M undella-Flem inga (M undell-Fleming m odel) M o d e l jednoczesnej rowno-
M3 A g re g a t p ien iezn y skonstruow any p rz e z S R F, ktory je st szerszy o d M 2, wagi n a ry n k u dobr i ry n k ac h finansow ych w g o sp o d a rc e o tw arte j.

M o d el now ej ekonom ii keynesistowskiej (N ew -Keynesian m odel) M odel uw zgltjd-

M ajqtek (wealth) - zob. Maj^tek linansowy.
niajcjcy m ak sy m alizacje uzytecznosci, maksym alizacj^ zysku i nom inalne sztywnosci.
Majq,tek finansowy (financial wealth) W artosc aktywow finansow ych danego ■■ .
m iotu pom niejszona o wszystkie zobow i^zania fin an so w e. C zasem krotko naz}A* ■■ ■ ■ Modele re a ln e g o cyklu koniunkturalnego (real business cycies - R B C ) M o d e ie eko-
nom iczne, k to re o pierajtj. si^ 11a zatozeniu, ze p r o d u k c ja je st zaw sze n a swoim na-
g o majqtkiem. :
.turalnym p o z io m ie . W zwi^zku z tym wszystkie wahania produkcji st| zmianami je j
M ajfftek ludzM (h u r n a n w e a lt h ) S k iadnik m aj^tku odzwierciedlaj^cy dochody z f— .. naturalnego p o zio m u , a n ie odchyleniam i o d te g o poziom u.
Majqtek mieszkaniowy (h o u s i n g wealth) Wartosc zasobow mieszkaniowych.
1040 SSowniczek Stowniczek 1041

Modele wzrostu endogenicznego (models o f endogenous growth) M o d e le , w ktorych N eu tra ln o sc w obec ryzyka (risk neutrality) Ktos je st neutralny w obec ryzyka, jesli jest
akumulacja kapitalu rzeczow ego i iudzkiego moze podtrzymywac wzrost naw et wtec >mi o b o je tn e, czy o trzy m a dan^ kw ote na p ew n o , czy kw ote, ktora m a ttj sam t| w arto sc
kicdy nic wystepuje pos'tpp techniczny, oczekiwan^, ale je st n iep ew n a,

M o n e ta ry z iii, m onetarysci (monetarism, monetarists) S zk o ta ekonom ii dziataj^ca Niejednoczesne decyzje p ia co w e (staggering o f wage decisions ) Rozne ptace s^ do-
w latach 60. X X w., k to re j przewodzii M ilton Friedman. M o n e ta ry sc i twierdzili, stosowywane w roznym czasie, totez niemozliwe je s t osifigniecie zsynchronizowanej
poiity k a p ie a ie z n a tna p o te zn y wplyw na aktywnosc g osp o d arczji. redukcji inflacji ptac nom inatnych.

Monetyzacja dtiigu (deht monetization) D ru k o w a n ie pieni^dza w celu sfinansowania Nieregulowany system b ank o w y (shadow bankm g) G ru p a niebankowych instytucji
deficytu budzetowego. finansowych, pocz^wszy o d ustrukturyzowanych jednostek inwestycyjnych p o fu n d u sze
h ed gingow e.
M ultilateralny kurs walutowy (m ultilateralny realny kurs walutowy) [multilateral
exchange rate (multirateral real exchange m te f\ R ealn y k u rs walutowy odnosz£|cy si^ N ie s p o jn o s c planow w c z a s ie (time inconsistency) W te o rii g ie r je s t to sy tu a cja,
do d an e g o k raju i jeg o partnerow handlowych, obliczony ja k o sre d n ia w az o n a bilate- w ktorej pojawiaj^ si<j bodzce sktaniaj^ce jednego g racza do odst£|pienia o d wczesniej
ralnych realnych kursow walutowych. N azyw any je s t tak ze wazonym handlem realnym zap o w ied zian ej litiii p o ste p o w a n ia , kieciy drugi z graczy w y k o n al ju z swoj ruch.
kursem waiutowyin lub efektywnym realnym kursein walutowym.
n-letnia stopa procentowa (n-year interest rate) - zob. Dochod do daty wykupu.
Nabor pracownikow (hires) L iczb a nowo zatrudnionych pracownikow.
N o in in a ln a stopa procentowa (nominal interest rate) S topa procentow a odnoszqca
Nad k re sk i|, pod kreskq (above the line, below the line) W bilansie p tatn iczy m skiad- sicj do waluty krajow ej (w Stanach Zjednoczonych do dotarow ). O kresla, ile dolarow
niki rachunku biezqcego znajduj^ sie nad kreskq oddzieiaj<|C£| je od sktadnikow ra- trzeba' b ed zie oddac w przysztosci w zam ian za jednego dolara pozyczonego dzisiaj.
chunku kapitaiowego zn ajdujacych sieg p o d kreskq.
Nominalne sztywnosci (nominal rigidities) Powotne dostosow ania ptac n o m in atn y ch
Nadwyzka handlowa (trade surplus) Dodatnie saldo handlowe, tj. sytuacja, w k to rej i cen do zm ian aktywnosci gospodarczej.
eksport p rz e k ra c z a im port.
Nominalny k u r s walutowy (nominal exchange rate) C ena waluty k rajow ej wyrazona
Nadwyzka pierwotna (primary surplus ) D o c h o d y panstwa p o m n ie jsz o n e o w ydatki w walucie obcej. Liczba je d n o s te k watuty obcej, ktore m ozna otrzym ac w zam ian za
panstw a z w yl'aczeniem platnosci odsetkowych od dtugu p u b ticzn eg o , je d n a je d n o s tk ^ waluty krajowej.

Naturalna stopa bezrobocia (natural rate o f unemployment) S topa bezrobocia, przy Nominalny PK B (nominal GDP) Sum a iloczynow ilosci finatnych dobr wytworzo-
ktorej decyzje cen o w e i ptaco w e Scj ze sob;t spojne. nych w gospodarce i ich biez^cych cen. N azywana jest takze PKB wyrazonym w bie-
zstcych d oS arach tub P K B w cenach biez^cych.
Naturalny pozioni produkcji (natural ievei ofproduction) P oziom , na ktorym utrzy-
m u je si^ p ro d u k cja, kiedy z a tru d n ie n ie u trzy m u je si$ na sw oiin n a tu ra ln y m poziomie. Normalna stopa wzrostu (norm ai growth rate) S topa wzrostu produkcji, przy ktorej
sto p a bezrobocia utrzym uje sie na niezm ienionym poziom ie.
Naturalny p o zio m zatrudnienia (natural level o f em ploym ent) P o zio m , n a k to ry tn
utrzv m u je si^ zatrudnienie, kiedy stopa b e z ro b o c ia je s t ro w n a n a tu ra ln e j sto p ie bez- N ow a Gospodarka (N ew E conom y) Tw ierdzenie, zgodnie z ktorym szybki p o sttjp
ro b o cia, techniczny w sektorze technologii inform atycznych zasadniczo zm ienit n a tu re gospo-
darki am erykanskiej.
Negocjacje placowe (coliective barganing) N eg o cjacje w sp raw ie p ta c niipdzy zwiqz-
kam i zawodowymi a p rze d siq b io rstw am i (n az y w a n e row niez przetargami zbi< Nowa teoria wzrostu (new growth theoiy) Rozwijany od niedaw na nurt teorii wzro-
mi). stu gospodarczego nastaw iony na badania nad czynnikam i d e te rm in u ja c y m i p o stq p
techniczny oraz rot% jak ^ rosn^ce przychody skati odgiy'wajijw k sztalto w an iu wzrostu
Neutralnosc pieniqdza (neutrality o fm o n e y ) T w ierd zen ie, zg o d n ie z k to ry in wzrosi
gospodarczego.
n o m in alnego zasobu pieniayiza n ie w y w iera zad n eg o wptywu na produkcji? i stop^
procentow^, lecz z n a jd u je p e tn e odzwierciedlenie w proporcjonalnym wzroscie po- Nowi keynesisci (New Keynesians) G rupa ek o n o m isto w , k to ry ch zdaniem nom inat-
ziom u cen. n e sztywnosci o d g ry w aj^ wazn^ rol^ w w ahaniach gospodarczych; badajq oni znacze-
nie niedoskonaiosci rynku w wyjasnianiu tych w ah an .
 Stovvniczek S tow niczek
1042 1043

Nowi klasycy (new classicah) Szkola ek o n o m ii, ktora interpretuje fiu k tu a cje gospo- Oczekiwania racjonalne (rational expectations) Formulowanie o czekiw ah na p o d sta-
d arcze ja k o n astep stw a w strzasow w ysttjpujttcych na konkurencyjnych rynkach wie racjonalnych p ro g n o z, a n ie p ro stej ekstrapolacji z przesziosci.
j^cych sitj pelnq- elastycznosci^ cen i plac.
Oddziaty Regionalne Rezerwy Eederalnej (F ecieral R e s e rv e Districts) Dwanascie
Nowy fcad (Nevv D e a l) Z esfa w program ow w prow adzonych p rz e z rzqd prezy i regionalnych oddziaiow w Stanach Zjednoczonych sk ia d a ja c y c h sifj n a S ystem R e-
R o o sev elta w ceiu wydobycia g o sp o d a rk i ameiykanskiej z W ieik ieg o K ryzysu. zerw y F e d e ra ln e j,

O bligacja (b o n d ) Ih stru m e n t finansow y, ktorx' zaw iera o b ie tn ic ^ otrzyraywani Odprawy (se ve ra n ce p a y m e n ts) Sum y, ktore przedsiqbiorstwa m u sz t| w ypiacic zwal-
nych platnosci w ci^gu p ew n eg o o k resu . n ian y m p rac o w n ik o m .

Obligacje dlugoterminowe (long-term b o n d s) Obligacje o terminie wymaga i Odsetki (net interest) W ra c h u n k a c h n aro d o w y ch d o d io d u i p ro d u k cji s^ to odsetki
wynosz^cym 10 lat lub w iecei. piacone p rz e z przedsi^biorstwa, p o m n ie jsz o n e o o d s e tk i otrzymane p rz e z p rz e d sie -
biorstw a, p lu s o d se tk i otrzymane o d reszty swiata, pomniejszone o o d se tk i zapiacone
Obligacje dyskontowe (discount bonds) O b lig acje, z ktorymi zw ujzane je s t pra\ >
reszcie swiata.
o trzy m an ia je d n o ra z o w e j piatnosci w terminie wymagalnosci obligacji.
Ograniczenie budzetow e p anstw a (government budget constraint) Ograniczenie bu-
Obligacje indeksowane (in d e x e d b o n d s ) P la tn o s c i z w ia z a n e z ty m i obligacja f.
dzetowe, ja k ie napotyka pahstwo. Z ograniczenia w y o ik a, ze nadwyzka w y d atk o w
k orvgow ane o inflacje.
iiaci dochodami rnusi byc sfinansowana pozyczkej., co p ro w ad zi do w zro stu zadiuzenia.
O b lig a cje krotkoterm inow e ( s h o r t - t e r m b o n d s) O bligacje o term inie wym agai" ' '■'i
O kienko dyskontow e (discount window) W przenosni okienko, przy ktorym SR F
w ynoszt|cym ro k iub m niej.
iycza b an k o m . O g o in iej sp o so b u d zieia n ia pozyczek bankom przez SRF.
Obligacje kuponowe (coupon b o n d s ) O bligacje, z ktcwymi zwi^zane jest p ra\ >
Ukres bycia bezrobotnym ( d u r a t io n o f imemployment) O k re s, w ktorym d a n a o so b a
otrzymywania wielokrotnych piatnosci p rz e d terminem wymagalnosci obligacj. :
je st b e z ro b o tn a .
p raw o do otrzymania jednorazowej platnosci w te rm in ie wymagainosci.
O p e ra c je o tw arte g o ry n k u ( o p e n - r n a r k e t operations) Nabywanie i sprzedaw anie ob-
O bligacje przedsi^biorstw (corporate h o n d s) O b iig a cje em itow ane przez przc
iigacji skarbow ych przez b a n k c e n tra ln y w celu zw iek szen ia iub zm niejszenia podazy
biorstwa. pienii|dza.
Obligacje sk a rb o w e (go ve rn m e n t h o n d s) ObJigacje w y em ito w an e p rz e z skarb n ; J i-
Operacje otwartego rynku sly m iilu ja c e gospodark^ (expansionaty open-market o p e -
stw a lu b p rz e z agencj^ paristwow^.
ra(ions) O p e ra c je o tw a rte g o ry n k u p o ie g aja ce na z a k u p ie p rz e z bank centrainy ob-
Obligacje skarbowe (treasury n o t e s ) Obligacje s k a rb u panstwa w S ta n a c h Z j c , i;.o-. ligacji w celu zw itjkszenia podazy pieni^dza.
czonych z te rm in e m wymagainosci, ktory miesci si§ w przedziale od 1 roku d o 1 :ai.
O p erac je otwartego rynku zmniejszaj^ce ilosc pieniqdza ( contractionary open-market
Obiigacje smieciowe (jimk b o m l s ) O b iig acje, ktore obci^zone stj. w ysokim ryzy-.jern onerations ) O peracje o tw a rte g o rynku, k to re p o ieg ajti n a sp rze d az y przez bank cen-
niewypiacalnosci ich em itenta. tralny obligacji w celn z m n iejsze n ia p o d az y pieni^dza.

O b iig a c je srednioterminowe ( m edium -term b o n d s) Obligacje o te rm in ie wyrrr.y.ai- O rganizacja W spotpracy Gospodarczej i R ozw oju (O rg a n isa tio n for E c o n o m ic Co~
nosci wynosz£j.cym o d je d n eg o ro k u do 10 lat. op eratio n and Developm ent - O E C D ) O rg an izacja m i^dzynarodow a, ktora zajmuje
siq grom adzeniem i analiz^ danych opisuj^cych sytuacj^ gospodarcz^ w wielu krajach.
O cena ryzyka obligacji (bond rating) O c e n a obiigacji z e w zgledu n a ryzyko nk v v-
• Do O.EC.D naiezy wi^kszosc najbogatszych krajow swiata.
piacalnosci jej einitenta. Zob. tez AAA, BBB.
Ortodoksyjny program stabilizacyjny ( o r t h o d o x s t a b i li z a t i o n p rogram ) P ro g ra m sta-
Oczekiwana zd y sk o n to w an a w arfo sc biez^ca ( expectedpresent discounted value) ;
. bilizacyjny, ktory n ie z a w ie ra polityki d o ch o d o w ej.
siejsza wartosc oczekiwanego strum ienia przyszlych p ia tn o sc i, N az y w a n a je s t lakze ;
zdyskontowan*! w a rto sc ij| M ezqcq lub wartosci^ biezqc^. ' Osobisty rozporz^dzalny dochod ( p e r s o n a i disposable income) Dochod osobisty po-
mniejszony o podatki o d osob hzycznych i p ia tn o sc i p o z a p o d atk o w e . D ochod, ktorym
Oczekiwania adaptacyjne (adaptive e x p e c t a t i o n s ) U k ieru n k o w an a n a wyaar:<ema •
. dysponujjj g o sp o d a rstw a d o rn o w e p o u w zg ltjd n ien iu zapiaconyeh podatkow i otrzy-
z przeszlosci m e to d a formuiowania o czek iw ah polegaj^ca n a stopniowym koi‘>;-.-.
manych transferow .
niu daw niej popeinionych bisjdow.
1044 Siownic; S low niczek 1045

Oszcz^dnosci (savmg) S u m a o szczed n o sei s e k to ra prywatnego i publicznego ozn Pieni^dz w w i|skiiii uj^ciu - zob. M 1.
czan a p rzez S. Pieniqdz wielkiej mocy (.high-powered rnoney) - zob. Pieni^dz banku centralnego.
Oszcz^dnosci sektora prywatnego (S) \private saving (S)j O szczed o o sci g en e r o party n a indeksie lancuchowym w d o larach z 2000 r. [G D P in chained (2000)
p rz e z se k to r prywatny. Wartosc rozporz^dzalnego d o c h o d u g o sp o d a rstw clomowy s] - zob. Realny PKB.
p o m n ie jsz o n a o w ydatki konsumpcyjne.
o p a r ty na indeksie lancuchowym w dolarach z 2000 r. [real G D P in chained
O szcz^ d n o sci sektora publicznego (public saving) Oszcz^dnosci panstwa; rowne (2000) dollars] - zob. Realny PKB
d o c h o d o m panstwa p o m n ie jsz o n y m o w y d atk i panstwa. N azy w an e takze nadwyz
buclzetow'a. (Deficyt budzetowy oznacza u je m n e oszcz^dnosci panstwa). PKJB skorygowany o infiacjf (G D P adjustedfor inflation) - zob. Realny PKB.

Otwarcie rynkow czynnikow produkcji (openess in factor markets) M ozliw osc wybo w cenach biezs|cych (G D P in current dollars) - zob. Nominalny PKB.
miejsca p ro w a d z e n ia d ziala ln o sc i g o sp o d a rc ze j p rz e z p rz e d s ie b io rs tw a oraz m iejs w cenach stalych (G D P in constani doliars) - zob. Realny PKB.
pracy przez pracownikow i decydowania przez n ich o ewentualnej m igracji.
PKB w k a te g o ria c h towarowych (G D P in terms ofgoods) - zob. Realny PK B .
O tw a rc ie ry n k o w finansowych (openess in fin a n cia l rnarkets) M o z h w o sc w ybo
przez inw estorow fin an so w y ch m isjdzy k rajo w y m i i zagranicznym i aktyw am i fina PKB wyrazony w dolarach - zob. Nominalny P K B .
sowymi. Placa graniczna (reservation wage) P iaca, przy ktorej pracownikowi jest oboj^tne,
O lw a rc ie rynkow towarowych (openess in goods m arkets) Mozliwosc wyboru prz czy pracuje, czy je s t bezrobotny.
klientow i p rze d si^ b io rstw a miedzy krajowymi i zagranicznym i dobram i.
P la c a motywujqca (efficiency wage) Piaca, przy ktorej pracownik w y k o n u je swoj^
Papier w artoscio w y oparty na kredycie hipotecznym /hipotece (mortgage based sec prace w najbardziej efektyw ny (w ydajny) sposob.
rity - M B S ) P apier w artosciow y, ktory o p ie ra sifj na bazowym p o rtte lu kredyti P la tn o s c i kuponowe (coupon paym en ts) P latnosci o trzy rn y w an e p rzed term inem
hipotecznych. w ym againosci obligacji k u p o n o w ej.
Paradoks oszcz^dzania (paradox ofsaving) Skutki proby zaoszcz^dzenia przez lu« Pfatnosci otrzymane ocl krajow reszty swiata z tytulu wlasnosci czynnikow produkcji
w itjkszej cz^sci dochodu; efek tern tych s ta ra n m oze byc spadek produkcji oraz bi (receipts o ffa c to r incom efrom the rest o fth e world) W S tan a ch Zjednoczonych sa to
zm iany oszczqdnosci. d ochody otrzym ane od zag ran icy p rzez wtascicieli k a p ita iu oraz mieszkahcow Stanow
Parametry (parameiers) W spoiczynniki w row naniu behaw ioralnym . Zjednoczonych.

Parytet sily nabywczej (PSN) (purchasingpowerparity - PPP) M etoda korygowai Platm osci p rz e k a z a n e krajom resz ty swiata z tytulu w lasnosci czynnikow produkcji
danych stosow ana w mi^dzynarodowych p o ro w n a n ia c h PKB. (payrnents o ffa cto r incom e to the rest o fth e worid) W S tan a ch Zjednoczonych sa to
dochody otrzym ane przez zagranicznych wtascicieli k a p ita iu o raz m ieszkancow innych
P a sm o (w odniesieniu do kursow walutowych) [band (for exchange rates')] G rani krajow.
w ktorych k u rs walutowy tnoze fln k tu o w ac w sy stem ie k u rsu stalego.
Plynne aktywa (liquid assets) A ktyw a, ktore m ozna sprzedac tatwo i przy niewielkim
Patent (patent) P rzyznane osobie fizycznej lub przedsisjbiorstw u praw o do wyl£|cz: koszcie.
produkcji lub w ykorzystyw ania n o w eg o p ro d u k tu lu b techniki p rze z p ew ien okres
P iy n iiy k u r s walutowy (floating exchange rate) K u rs walutowy, ktory ustala si$ na
P e lz a jq c y kurs w alu io w y (crawlingpeg) M echanizm kursu w alutow ego, k to ry c rynku walutowym bez interw encji banku c e n tra ln e g o .
p u szcza zm iam j k u rsu w alu to w eg o w czasie w edlug z gory okreslonej reguiy.
Podatek inflacyjny (inflation tax) Iloczyn stopy inflacji i realnych zasobow pieni<|dza.
Pieni^dz (m oney) Te aktyw a fin an so w e, k to re m og^ zostac b e z p o sre d n io wykor
stane do zakupu dobr. Podatki posrednie (indirect taxes) Podatki od tow arow i ustug. W S tanach Z jedno-
czonych Sc|. to p rz e d e w szystkim podatki od sprzedazy,
Pieni^dz ban ku centralnego (central bank tnoney) Pieniijdz wyemitowany p rzez bt
centralny. N azyw any takze baz^ m o n e ta rn q lub pieni^dzem wielkiej mocy. Poclaz zagregowana (f^czna) (aggregate supply relation) Poziom cen, przy ktorym
przedsisjbiorstw a sq sk io n n e oferow ac na sprzedaz okreslon^ wielkosc produkcji. Wy-
P ie n ia d z w szerokim uj^ciu (broad m oney) - zob. M2. prow adza sicj j a z war unku ro w n o w ag i na rynku pracy.
1046 Stownicz S iow niczek
1047

Polityczny cyk! koniunkturainy (p o litka l business cycle) F lu k tu a c je akty\. a. Poinocnoam erykansM U k ia d W olnego H a n d lu (N o rth A m e ric a n F ree T ra d e A gre-
sp o d a rc z e j wywolane raanipulowaniem g o sp o d a rk ii w celu o s k g n ie c ia kc.Tzv: em en t - N A FT A ) P orozum ienie, k to re g o sygnatariuszarai s^ S tan y Z jednoczone.
szych w ynlkow w wyborach, K anada i M eksyk; k ra je te zgodziiy sicj na ustanow ienie w caiej A rn ery ce Poinocnej
strefy w'oinego handiu.
Polityka dochodowa ( i n c o m e p o l i c i e s ) P o lity k a rz a d u polegaj^ca n a w p rcw ’/.'iv.;
w ytycznych dotycz^cych ustalania plac i/lub cen aib o n a ich administracyjne - rc P ra w o O k u n a (O k u n ’s ia w ) R elacja m i^dzy w z ro ste m P K B a zmiartq. stopy bezro-
bocia.
Polityka dyskontowa (discountpolicy) W aru n k i, n a ja k ic h System R e ze rw
nej (S R F ) u d ziela p ozyczek bankom . Preferencja piynnosci ifliquiditypreference) Poj^cie w p ro w a d zo n e p rz e z K ey n esa n a
o zn aczen ie popytu n a p ie n iad z .
Polityka fis k a ln a (budzetowa) (f isc a lp o lic y ) D ec y zje panstwa w k w e s t i i • j-u-.d
s wydatkow. P rem ia z a ryzyko (riskprem ium ) R oznica m ied zy oproeentow aniem d a n e j obligacji
a o p ro c e n to w a n ie m obligacji najbezpieezniejszej.
Polityka m o n e ta rn a (pteni<*zna)
(r n o n e t a r y p o iic y ) W ykorzystanie za so b u hii-hMn--..
przez b a n k centralny do oddziaiywania n a stopy p ro ce n to w e, a p rzez nie na aktywno; Prem iow anie za utrzymywanie akcji (equity premium) Prem ia z a ryzyko, ktorej zj|da-
gospodarcz^ i inflacje. ji| inwestorzy, aby utrzymywac w swoich portfelach akcje z a m ia st krotkoterm inow ych
obiigacji.
Polityka przemyslowa ( i n d u s t r i a l policy) P o lity k a ukierunkowana n a w s p ie ra n
okreslonych sektorow g o sp o d ark i. P ro b le m identyfikacji (identificationproblem) W e k o n o m e trii je st to p ro b le m usta-
lenia, czy k o re ia c ja m i^dzy zm iennym i X i Y w sk azu je n a is tn ie n ie zwi^zku przyczy-
Popyt efektyw ny (e ffe c tiv e d e m i m d ') Synonim ic|cznego popytu.
n o w eg o przebiegaji|cego o d Z d o Y, czy o d Y d o X , czy w o b ie stro n y . P ro b le m te n
Popyt krajowy n a dobra i usiugi. ( d o m e st ic d e s n a n d fo r go o d s) Sum a k o n su m p c rozwi^zuje siq p rz e z wyszukanie zm ien n y ch egzogenicznych, nazyw anych instrum en-
inwestycji oraz wydatkow p ah stw a na do b ra i usfugi. tain i, ktore w yw ieraj^ wplyw na zm ien n ^X , ale nie wplywaj^ bezposrednio na zm ien-
na. F lu b w piyw ajq n a z m ie n n a Y, ale n ie w plyw aj^bezposrednio n a z m ie n n c iX
P o p y t na dobra k rajo w e (dem and fo r d o m e s t i c g o o d s ) P o p y t na d o b ra k rajo w e zgl
szany przez o so b y mieszkaj^ce w k ra ju i z a graniccj, p rz e d s ie b io rs tw a k ra jo w e i z Proces w ypierania sta re g o przez nowe (churning) K oncepcja, zg o d n ie z k to r^ w p ro -
g ra n ic z n e , k rajow y i zagraniczny s e k to r publiczny. Rowny je s t popytowi krajoweir.a w ad zen ie now ych do b r spraw ia, ze sta re stajij sip przestarzaie, w p ro w a d ze n ie now ych
zw i^kszonem u o e k s p o rt n e tto . te c h n ik p ro d u k c ji sp raw ia , ze dotychczasow e te c h n ik i i um iej^tnosci pracow nikow
staj£| sk; p rzestarzaie itd.
Popyt zagregowany (caikowity, Ijjczny) ( a g g r e g a t e d e r n a n d r e l a t io n ) P o p y t n a d o b .
i usiugi p rz y danytn p o z io in ie ce n , Vv'yprowadza si^ go z w arunkow row now agi i 1 P ro d u k cja n a m ieszk an ca (output per person) P ro d u k t k rajo w y b m tt o p o d z ie io n y
rynku d o b r i usfug o ra z n a ry n k ac h finansowych. p rzez liczb^ ludnosci k raju .

Post^p te ch n ie zn y ( technological p r o g r e s s ) U lepszenie sta n u technologii. P ro d u k cja zagregow ana (caikow ita, i^czna) (aggregate outpat) L ^czna ilosc dobr
i ustug wytworzonych w g o sp o d a rc e.
f o s t f p techniczny sprzyjaj^cy wykwalifikowanym pracownikom (skill-biased t e c k r v
lo g ic a l p m g r e s s ) H ip o te z a , zg o d n ie z ktor^, w yk o rzy stan ie now ych inaszyn i nowyclj •- P ro d u k t k rajo w y b r u tto (P K B ) \gross domestic product ( G D P )] M ia ra i^cznej p ro -
m e to d p ro d u k cji wymaga zaangazow ania wi^kszej liczby wykwaiifikowanych praco\ ■ dukcji w rachunkach naro d o w y ch d o ch o d u i produkcji. (R ynkow a w artosc dobr i usiug
nikow niz w przesziosci. wytworzonyeh za pomoc£| nakladow p racy i k a p ita iu znajduj^cych siq w S tan ach Zjed-
noczonych).
Posrednik finansow y ( f i n n n c i a l i n t e r m e d i a r y ) Instytucja finansow a, ktora przyjm.ii
w klady o d ludnosci, firm lub innych in sty tu cji finansow ych i wykorzystuje je d o udzi P rodukt narodow y b ru tto (P N B ) [gross national product (G N P )] M ia ra i^cznej p ro -
iania k redy to w lub do zakupu aktywow finansowych. dukcji w rachunkach naro d o w y ch d o ch o d u i pro d u k cji, (R ynkow a w artosc dobr i usiug
w ytw orzonych za p o m o c a nakiadow pracy i k a p ita iu dostarczonych p rz e z rezydentow
Poziom cen ( p r ic e level') Ogolny p o z io m ce n w g o sp o d a rc e, Stanow Zjednoczonych).
Poziom kapitalu spojny ze ziot^ regui^ (golden-nde level ofcapital) P o zio m kapitai ■
P rodukt n aro d o w y netto (net national product) P ro d u k t n a ro d o w y b r u tto pom niej-
przy ktorym k o n su m p c ja w sta n ie stacjonarnym je s t m ak sy m aln a.
szony o zuzycie srodkow trw aiych (kapitaiu).
 Sfowntczt Stowniczek
1048 1049

Produktywnosc pracy (labor productivity) Stosunek produkcji do Siczt' »:<; '■■■■,•■■*•” ' ” "'*'■ fina ------- ‘--T-'jcial account) W bilansie platniczyni jest to zestawienie
kow , y' . ’ m 'iktja ' i ow adzanyclt p rz e z kraj z resztrt sw iata,

Program Pomocy dla Posiadaczy Zagrozonych Aktywow ( Tmubled Ass . cliiin k i n aro d o w e - z o b , M acbiiold narodow e doeliodH i produkcji.
g m m ) Wprowadzony w pazdzierniku 2008 r. p rz e z rz a d amerykanski; ....
ch u n k i narodow e dochodu i p ro d u k cji (national income a n d product accoim ts -
jacy n a celu z a k u p toksycznych aktywow, a n astcjpnie d o sta rc z e n ie kapii;,;:: oar i 'v'
P A) Systeni rachunkow w y k o rzy sty w an y ch d o opisu ewolucji su n iy , struktury
i innym instytucjom finansow ym , k to ry n i g ro z iia upadiosc. dystrybucji facznej p ro d u k eji,
Program stabilizacyjny (stabilization program) Rzijdowy p ro g ra m , ktorego c i .
....c jo n a ln a b a n k a spekulacyjna (ratiomdspecidative bitbble) W zro st ce n akcji o p arty
je s t stabiiizacja g o sp o d a rk i (zazwyczaj ograniczenie wysokiej inflacji). ia racjo n aln y ch oczekiwaniach jeszcze w iekszego w zro stu cen w przysziosci.
Programy socjalne (entitlement programs) Programv, z ktorymi zw kizane sj|wy
a a d a Gubernatorow ( B o a r d o f G o v e r n o r s ) Siedm ioosobowe ciaio decyzyjne, ktore
swiadczen przy siu g u iace w szystkira, ktorzy speiniaj^ prawnie u sta lo n e wymagan
aaye Systemem R ezerw y F ederain.ei (fe c le ra l R eserv e Systern - F R S ) i o d p o w iad a
Prywatyzacja (privatization) S p rz ed a z przedsi^biorstw panstwowych sektorow i ;a usiaJanie p o lity k i monetarnej.

w atnem u. ile aln a ap re c ja cja (rea! appreciation ) W z ro st w zgipdnej e e n y do'br k rajo w y eh wy-
Przedzial ufnosci ( c o n f i d e n c e b a n d ') Przy szacowaniu dynamicznego w p ty v u jt .j ra io n e j w ilosci dobr zagranicznych. Odzwierciedia jt| wzrost re a in e g o kursu waiu-
■ vego.
zm ien n e j n a dm get je s t to p rze d zia i, co d o ktorego m ozna m ie c p ew n o sc, ze za\ ■i ' :
praw dziw y efe k t dynam iczny, Resilna deprecjacja (real depreciation } Spadek wzgl^dnej cen y d o b r krajowych wy-
Przeplyw gotowki (cash flow) Przepiyw netto gotowki, ktory trafia do przedsi^ ■■ razonej w ilosci dobr zagranicznych. Odzwierciedla ja spaciek realnego kursu walu-
:owego,
stw a,
Przepiywy kapitalu n e tlo (net capital f l o w s ) Przepiywy k a p ita iu z krajow reszty R ealna stopa procentowa (real mterest rate) Stopa procentow a odnosz'^ca st^ d o
ta do danego kraju pom niejszone o przyplyw kapitaiu z danego k ra ju do krajow r /:. dobr. O k re s la , iie dobr tr z e b a bcjdzie o d d a c w przysziosci w z a m ia n za o trzy m am i
isiaj pozyczke w y n o sztg cajed n rp jed n o stk e dobra.
swiata.
Przeskakiwanie ( leapfrogging) D o g a n ia n ie iid e ra , a nast< jpnie wyprzedzani tcealny k u r s walutowy (reai e x c h a n g e rate) W zgltjdna ce n a d o b r krajowych wyrazona
O k re s le n ie opisuj^ce p ro c e s , ktory p o le g a n a zm ianie kraju peini^cego roicj ii '• a tv dobraeh zagranicznych.

g o sp o d a rc ze g o . ICealiiy PKB (real GDP) M iartt iacznej produkcji. Surna iloczynow ilosci wytworzo-
P rz e slrz e le n ie ( o v e r s h o o t i n g ) D u z e w a b a n ia kursu w alu to w eg o ; wyzwaia je ek; ■ ttej w g o s p o d a rc e i c e n panuj^cych w ro k u b azo w y m . Nazywana takze PKB w ka-
syw na lu b restrykcyjna p o lity k a pienicjzna. tegoriach towarowych, PKB w cenach stalych iiib PKB skorjgowanym o in fla c jf,
stosow anym o b e e n ie miernikiem re a in e g o P K B w S tan ach Zjednoczonyeh je s t P K B
Przyczynowosc (causality) Relacja mi^dzy przyczynq a sk u tk iem . :. upartv na indeksie .faneiicliowyni w d o la r a d i z 2000 r.
P u ia p k a plynnosci (liquidity trap) S y tu acja, w ktorej nominaine sto p y procen...,,,,a:
Recesja (recession) O k re s u jern n eg o w zro stu PKB. Zazwyczaj oznaeza co najmniej
sa rowne zero , a zatem nie d a sie ich b a rd z ie j obnizyc za pomoc^ poiityki m onetE H w.p: dwa n a ste p u ja c e po so b ie kwartaiy ujemnego w zro stu PKB.
R 1 M ia ra d o b ro ci dopasowania linii regresji; waha siq w przedziaie od 0 tio i. .;csh
Regresja W ynik za sto so w a n ia zwyklej metody najmniejszych kwadra-
(re g r e ssio n )
R 1 w ynosi 0, to nie istnieje oczyw ista relacja m itjdzy analizow anynri zmiennymi. ■■'|
t§w. Z a w ie ra ro w n a n ie ocipovriadajace o sz aco w an ej reiacji n tied zy zm iennyirti w raz
R 1 je s t rowne 1 , to dopasowanie je s t ideaine: w szystkie skladniki resz to w e w yr ■ ■■■-;
z inforrnaepi o stopniu dopasowania d o d anych o ra z o wzglcjdnym znaczertiu roznych
z ero , 5 zmiennyeh.

R achunekbiez^cy (dem anddeposif) R a c h u n e k b a n k o w y , ktory u m oziiw ia a e p c . ■!

Eegtiia Taylora (Taylor rtde) R e g u la o p ra c o w a n a przez Johna Taylora, okreslaj^ca,
tom wypisywanie czekow iub wypiacanie gotowki n a zjid an ie do kwoty r o w n e i: •• ■■
w jak i sposob b a n k e e n tra in y powinien zm ieniac iio m iiialiu i stop^ procentow^ w re-
n a rac h u n k u , akcji na odchylenie inflaeji o d p o zio n m doceiowego o raz odchyienie stopy b ezro b o cia
Rachunekbiez^cy (current account) W bilansie piatniczym jest to zestawienie '■-<!• Qd n a tu ra ln e j sto p y b ezro b o cia.
nosci d a n e g p k raju w obec reszty swiata i piatnosci, ja k ie otrzymuje o d resztv sw,
 Siowniczel S iow n icze k
1050 1051

Ketacja IS (IS relation) Warunek rownowagi, zgodnie 2 ktorym popyt na aoor ■ Kok bazowy ihase year) K iedy k o n s tr u u je siq realny P K B p r z e z o k re sle n ie ilosci
rowny p odazy dobr lub - rownowaznie - inwestycje st| rowne o sz cz ed n o sc io ....... <jobr w yprodukow anych w poszczegolnych la ta c h , sto su je siQ je d e n ze sta w c e n ; ro k ,
do k to re g o o d n o s i sit* te n w ybrany zestaw cen. nazyw a si«j ro k ie in bazowym.
warunek rownowagi n a rynku dobr.
M elacja liniow a ( linear relation ) T ak a r e la e ja m ie d z y d w ie m a zmiennymi,, w Rok fiskalny (budzetowy) (fiscalyear ) O k re s obrachunkow y obejm uj£|cy 12 miesi^cy.
rej p rz y ro st je d n e j zm ien n e j o je d n a je d n o s tk e zawsze prowadzi do wzrostu ch . • - S tan ach Z jed n o czo n y ch zaczyna sie 1 pazdziernika poprzedniego ro k u kalendarzo-
:go i trw a d o 30 w rzesnia biezricego ro k u k alen d a rz o w e g o .
zniiem iej o n jednostek.
R eiacja L M (L M r e la t io n ) 'W arunek row now agi stwierdzaj^cy, ze p o p y t n a me E o zb iezn o sc statystyczna (statistical discrepancy) Roznica miQdzy d w iem a liczbami,
je s t rowny p o d azy pieni^dza. Jest to w a ru n e k rownowagi na ry n k ac h finansowyi k td re pow inny byc row ne, wyrtikaj^ca z w ykorzystania odm iennych zrodel lub m e to d
konstruow ania tych liczb.
E e n ta emisyjna (dochody z ein isji pieni^dza) (s e i g n o r a g e ) D ochody z tytuiu k:
Rozis^czenie (decoupling) T w ierd ze n ie , z g o d n ie z ktorym gosp o d ark i w schodz^ce
pienigdza.
m o g a sie rozw ijac m im o niskich lu b u je m n y ch stop w zrostu w k ra ja c h g o sp o d a rc z o
Rentownosc ( p r o f it a h ilit y ) Oczekiwana zd y sk o n to w an a wartosc b ie z a c a zysk o\' zaawansowanych.
Renty gruntowe/czynszowe osob fizycznych (rental incom e ofpersons) W rachur
Rozporzqidzalny do ch o tl (disposable incom e) D ochod, ktdry trafia do gospodarstw
narodowych d o ch o d u i p ro d u k cji s£| to dochody z ty tu iu wynajmu nieruchomos*
domowych p o o p la c e n iu p rz e z nie podatkow i uwzgiednieniu transferow od pahstv/a.
m n ie jsz o n e o ich amortyzacj^. '' -
Row nanie behaw ioralne (behavioral equation) R ow nanie opisuji].ce p ew ie n a s p e k t
Repartycyjny sy ste iu o b e z p ie c z e n spoiecznych (pay-as-you-go S o c i a l Secunt zachowah p o d m io to w gospodarczych.
tern) System emerytalny, w ktorym podatki pfacone przez obecnie pracuj^ce ( , ■ . ,.'
sa p rz e z n a c z a n e n a fin an so w an ie swiadczen dia. obecnych emerytow. Rownanie opisuj^ce rownowag^ (equilibrium equation) R ow nanie wyrazajc|ce w a-
ru n ek rownowagi.
Repudiacja diugu (debt repudiation) J e d n o s tr o n n a decy zja dluznika o niespta'-"":’r ,
townowaga ( equilibrium ) Rownosc mi^dzy p o p y te m a podaz^.
dingu.
Reszta Solow a (S o lo w residual) Ta cztjse wzrostu p ro d u k cji, ktorej nie d a sie wyj: :-'.rlc '(' low now aga n a ry n k u d o b r (equilibriiirn in the goods m arket) W arunek, zgodnie
• ktdrym podaz dobr je s t rowna p o p y to w i n a d o b ra.
w zrostem n ak iad o w kapitaiu i pracy. e:

Rewaiuacja (revaluation) W zrost kursu w alutow ego w systemie stalego kurs ■ ■■■( townowaga o g o ln a (general equilibrium ) S y tu acja, w ktorej w szystkie ry n k i (dobr,
inansowy i pracy) znajduj^ siq w sta n ie rdw now agi.
lutowego.
Rezerwy bankowe (bank reserves) Utrzymywane p rz e z b a n k i zaso b y pieni^dza :.: - a- low now aznosc R icardow ska (Ricardian equivalence ) T w ierdzenie, zg o d n ie z ktorym
ku c e n tra ln e g o . R oznica mitjdzy tym, co b a n k i otrzymujcj. od deponentow , a ty ni c,i.-v ani deficyt budzetowy, an i d fu g publiczny nie wywierajai wpiywu n a aktywnosc g o sp o -
pozyczaja przedsi^biorstw om lub utrzym uj^ w form ie obligacji. 't larcztp Nazywane takze tw ierdzeniem R ic a rd a -B a rra .

Rezerwy dewizowe ( f o r e ig n e x c h a n g e reserves) A k ty w a zagraniczne w p o siad an ir. ea.n- 'v' Run n a b a n k (bank run ) P ro b a je d n o c z e s n e g o w y eo fan ia p rz e z deponentow wkia-
Uow z banku.
ku centra'inego. ;■
Rezerwy obowi^zkowe ( reserve r e q u i r e m e n t ) M in im a ia a w ielkosc rezerw , ktorq. ru-nkir iw nek funduszy federainych (federal fu nds market) Rynek, n a k to ry m b an k i posiada-
ntuszii utrzymywac w stosunku do depozytow biez^cych. 5 >jce nadwyzkowe rezerw y p o d k o n iec dnia mogc| pozyczyc je b an k o m , ktorych rezerv/y
sh za m aie.
Rezygnacja z pracy (q u i t s ) O d n o si si? d o pracownikow, k to rzy rez y g n u ji| z dctych-!
czasow ego m iejsca pracy, poniewaz maj^ iepsz^ alternatyw^. ; Kynki ijaaiisow e (financial m arkets) Rynki, n a ktorych kupow ane i sprzedaw ane sr|
dyA'a nnansowe.
Roczny p n n k t nadmiernego bezrobocia ( point-year ofexcess unempioyment) R oznica;
mi^dzy rzeczywist^ s to p j| bezrobocia a naturaln^ stop^ b e z ro b o c ia row n^ jednem ir I^zyko niew yplacalnosci (default risk) Ryzyko polegajc|ce n a tym, ze em iten t ob ii-
■’acji nrc spiaci calej kw oty p rzy rze czo n e j w obligacji.
p u n k to w i p ro c e n to w e m u p rz e z o k re s je d n e g o ro k u .
1052 Siow nie owniczek 1053

S a ld o handlow e (trade b a l a n c e ) Roznica mi^dzy e k s p o rte m a irn p o rtem . Nazvw m S ta ly k u rs walutowy ( f ix e d e x c h a n g e rate) K u rs w ym iany m itjdzy walutami dwoch
takze e lisp o rte m nefto. ib wiekszej iiczbv krajow u stalo n v na pewnym poziom ie i tylko sporadycznie dosto-
ow yw atiy.
ScIiJaclzanie (zaciesnianie) m onetarne (m onetaiy c o n tra c t io n ) Z m ia n a polii
niezn ej, k to re j e fe k te m jest w zro st sto p y p ro cesito w ej. Staiy kurs waiutowy (peg) Poziom, n a ktorym k raj ulrzymuje kurs walutowy w sys-
an ie sta le g o k u rsu w aiu to w eg o .
S chiadzanie fiskaine ( f i s c a l contraction) F'olityka m a ja c a ria ce lu re d u k c je vi
budzetow ego przez zm niejszenie wydatkow panstwowych lub zwi^kszenie opodai « ta n stacjonarny (s t e a d y s t a t e ) W gospodarce bez p o ste p u technicznego je st to stan
w ania. Z o b . tez Konsoiidacja fisk aln a. g o sp o d ark i, w k to ry m produkcja n a pracownika przestaje sitj zmieniac. W g o sp o d arce
z post^pem technicznym jest to sta n g o s p o d a rk i, w k to ry m p ro d u k c ja i wyposazenie
S ekiirytyzaeja (za m iaiia kredytow/aktywow na zbyw alne papiery wartosciowe) (s< z\
apitatowe n a efektywny n a k ta d p racy przestaj^ sie zmieniac.
Em isja papierow wartosciowych opartych n a portfelu aktywdw ta
rit iz a t io n .) jj
kredyty h ip o te c z n e !ub k o m e rcy jn c p a p ie ry w artosciow e. Stan technologii ( st a t e o f t e c h n o l o g y ) P o zio m ro zw o ju technologicznego k ra ju ]ub
gatsezi przemystu.
S ita nabyw cza ( p i t r c h a s m g power) D o c h o d w przeliczeniu n a d o b ra.
„Standardowy” rynek pracy (primaiy labor market) Rynek pracy, na ktorym m iejsca
Siia przetargowa (bargaining power) W z g le d n a siia kazdej ze stron w rokow ani u
pracy s^ d o b re, p ta ce w ysokie, a ro ta c ja pracownikow niska, Przeciwienstwo „substan-
lub w' sporze.
_ardowego” rynku pracy,
Sila robocza (iaborforce) Suma osob praeiijtjcych i bezrobotnych.
tatystyka t ( t-sta tisti.c s ) Statystyka zwiqzana z estymacj^ wspotczynnika w regresji;
S k a la iogarytniiczna (logarithmic scale) C e c h u je siq tym, ze ta k i sam proporcjo u kresla stopnien pewnosci, ze prawciziwa wartosc wspotczynnika nie wynosi zero.
ny w zro st je st przedstaw iany za p o m o cii tej san iej o d le g to sc i n a osi; d la te g o scie c
terowanie optym alne (optimal control) Sterowanie sy stern em (niaszym i, rakiet^,
zraiennej, k to ra przyrasta wedi'ug stafej sto p y w zrostu, je s t lini^ prostip
gospoctarkJi) z a pomoc^ m e to d matematycznych.
Skiadnik resztowy (residual) Roznica niitxlzy faktyczni| w artosck} z m ie n n e j a v e
Stopa a k ty w n o sc i zawodowej (participation r a t e ) Stosunek liczby sity roboczej d o
tosck) wynikajctcei z Mnli regresji. M a le sk la d n ik i resztowe s^ p rzejaw ern dobrego 3
liczby tudnosci cywitnej przebywaj^cej na woinosci, tj. poza instytucjami zamkni^tymi.
p asow ania.
'topa amortyzacji (depreciation r a t e ) M ia ra okreslajqca, jaka. cz^sc sw ojej przydat-
Sklonnosc do konsumpcji (c ) Ipropensity to consiim e (c ,)j W piyw d o d a tk o w e j ;
uosci tra c i srodek trw aly z o k resu na okres.
nostki (jed n e g o dolara) ro z p o m jd z a ln e g o d o c h o d u na k o n su m p cje.
S to p a bezrobocia ( unemployment rate) S to su n ek liczby osob b e z ro b o tn y c h d o liczby
Skionnosc do oszcz^dzania (p r o p e n s it y to save) Wpiyw d o d atk o w ej jed n o stk i r
aktywnych zaw o d o w o (zaso b u sify ro b o cz ej).
go d o la ra ) rozporz^dzalnego dochodu na oszczecinosci (jest ro w n y 1 rninus skiom ;
do konsum pcji). Stopa b ez ro b o cia nieprzyspieszajj|ca in fla cji (non-accelerating m f i a t i o n rate o f u n e m -
ploym ent - NAIRU) S to p a b e z ro b o cia , przy ktorej inflacja an i sitj nie obniza, an i nie
Skorygowany w zrost nom inainego zasob u pieniqidza ( a d j u s t e d n o t n i n a i m o i
w zrasta - zob. N a tu ra ln a stopa bezrobocia.
W zrost nom inainego za so b u pieniijdza pom niejszony o stopq. norm am ;
gro w th )

w zro stu produkcji. Stopa d y sk o n to w a (d i s c o u n t r a t e ) i. S to p a procentowa stosowana przy dyskontowa-

iiu przysztych ptatnosci. Jest rowna nominatnej sto p ie procentowej, jesii dyskontuje
S p ira la piacowo-cenowa (w a g e -p ri.c e M echanizm, za spraw^ ktorego wz <
spiral)
=* , ...szyszte p la tn o sc i nominalne, lub re a ln e j sto p ie procentowej, jesli d y sk o n tu je sie
piac p ro w ad zi d o w zro stu cen, co z k o lei w yw oluje dalszy wzrost piac itci.
zte ptatnosci re a ln e , 2, S to p a procentowa, p o ktorej S R F u d z ie la b a n k o m kre-
S ta g fla c ja (stagfiation) P o iaczen ie stagnacji z infiacjjf,

S ta le przychody sk a li ( c o n s t a n t r e t u r n s t o s c a l e ) T w ierd zen ie, zgodnie z k to ry n i j £3Mi|ia funduszy federalnych ( f e d e r a l f u n d s r a t e ) S to p a p ro c e n to w a , ktora u sta la skj
porcjonalriy w zrost (lub spadek) wszystkich n a k ta d o w p ro w ad zi do w zro stu (iub sj w sta n ie rownowagi na rynku funduszy federalnych. Ta s to p a procentowa najsitniej
ku) produkcji w tej sam ej p ro p o rc ji. reag u je n a znaiany w p o lity ce pieni^znej.

'a inflacji (inflation ra te ) Stopa wzrostu p o zio m u ce n w czasie.

 S'towniczek Slowmczek
10 54 ______________________________________________ __________ 1055

Stopa kuponu (coupon rate) S to su n e k p ia fa o s c i k u p o n o w e j d o wartosci nominaln S y n te ia neo k lasy czn a ( n e o c i a s s i c a l synthesis) W ypracow any n a poczijtku la t 50.
obligacji kuponowej. X X w. k o n se n su s w m akroekonom ii, polegajfjcy n a in te g ra c ji id e i K ey n e sa z id e a m i
wczesniej zyjijcych ekonom istow .
S to p a Libor (Liborrate) S to p a p ro c e n to w a , po ktorej je d n e b a n k i p o zycza ja inny
S y stem Rezerwy Federalnej (SRF) [F e d e ra l R e se rv e S y stem (F R S ) - Fed] B ank
bankom .
centralnv Stanow Zjednoczonych.
S to p a o p ro ce n to w an ia depozytow jed n o d n io w y ch ( o v e m i g h t in te re st r a t e ) S to p a p r
centowa, k to r a u s ta la sie n a rynku funduszy federalnych i o d n o s i sie d o srodkc S ystem w aluty zlotej (gold s t a n d a r d ) System, w k to ry m kraj o k re sla l staiq. ce n e swo-
pozyczanych na jeden dzien (n o c ). jej w alu ty w przeliczeniu n a zioto i byi goto w y wymieniac zioto na wiasntj w a iu te po
ustaionym kursie.
S to p a oszcz<jdnosci (saving rate) Czesc d o c h o d u , k to ra je s t oszczedzana.
S zara s tre fa (underground e c o n o m y ) Cz^sc krajow ej dziaialnosci g o sp o d a rc ze j, k to -
S to p a rezerwy obowiqzkowej (re se rv e r a t io ) S to s u n e k rezerw bankowych d o d e p
rej n ie m.ier.z£j oficjalne statystyki pahstwowe albo d lateg o , ze dziatainosc je st nielegal-
z y to w biez^cych. na, albo d lateg o , ze ludzie i p rz e d sie b io rstw a sta ra jtj si^ unikac p ia c e n ia podatkow .
Stopa wzrostu wieloczynnikowej produktywnosci (r a t e o fgro w th o f m ultifactor p r o c lu
Szereg geometryczny ( g e o m e t r ic s e r ie s ) M atem atyczny ci^g liczb, w ktorym sto s u n e k
tion') - zob. R eszta S olow a. d a n e g o e le m e n tu do eiem e n tu go p o p rz e d z a ja c e g o pozostaje staiy. C itjg p rzy jm u je
Stopnie swobody ( d e g r e e s o ffre e d o m ) L ic z b a o b s e rw a c ji przydatnych w a n a liz ie i postae 1 + c + c 2 + ... + c".
gresji p o m n ie js z o n a o liczb^ szacowanych parametrow. Sztywnosci n a rynku p rac y ( l a b o r m a r k e t r ig id it ie s ) Czynniki ograniczajEjce przedsie;-
Stosunek d ta g n do PKB (debt-to-GDP-ratio) S to su n e k d lu g u do p ro d u k tu krajowe] biorstwom .m oziiwosc k o ry g o w an ia wielkosei za tru d n ie n ia .
b r u tto . N a zy w a n y jest ta k z e po p rostu w s k a z n ik ie m zadluzenia. Szybkosc obiegu p ieni^dza ( v e l o c it y ) Stosunek nom inalnego dochodu do iiosei pie-
Strategia eelu inflacyjnego (inflation targeting) U k ie ru n k o w a n ie p o lity k i pieni<?zn niadza; liczba transakcji przypadaj^cych n a dan% iiosc pieni^dza; inaczej: szybkosc,
na osiagsiiecie okreslonej stopy in fla c ji w d a n y m czasie. z jaki% pienicj.dz przechodzi z r<jk do rcjk.

S tra te g ic z n e interakcje ( s t ra te g ic i n t e r a c t i o n s ) O toczenie, w ktoiym d z ia ia n ia jedn; ■ Sredni deficyt w cyklu (midcycle d e fic it ) - zo b . Deficyt skorygowany o wahania cy-
kliczne.
go gracza zaiezt), od dziaian innego gracza i wplywajij. n a jego d ziai'ania.

Struktura term inow a st6p procentowych (term structure ofinterest rates) - zob. Krzyi. . Sredni o k re s (m e d i u m n in ) O k re s mi^dzy krotkinv okresem a diugim o k rese m .
dochodowosci. T eoria cyklu koniunkturalnego ( business cycle theory) D ziat ek o n o m ii badajcjcy wa-
Strukturalna s to p a b e z ro b o c ia ( s t n ic r u r a l rate o f unem ploym ent) - zob. Naturali hania g o sp o d arcze.

s to p a bezrobocia. Teoria g ie r (garne theory) P ro g n o z o w a n ie wynikow gier.

Strumien (flow) Z m ienna, ktor^ m ozna wyrazic ja k o iiosc przypadaj^c;j. n a jednoi ■■
Teoria konsum pcji o p arta na hipotezie cyklu zycia (life cycle theory o f consum p-
ke czasu (ta k a ja k dochod). tion) T eo ria k o n su m p c ji opracow ana p rze z F ra n c o M o d ig iian ieg o , w k to re j M adzie
S u b s ta n d a rd o w e kredyty hipoteczne (su b p r im e rn o rtg a g e s) K r e d y ty hipoteczne oi> sicj n acisk n a to , ze h o ry z o n te m planu k o n su m p c y jn e g o konsum entow jest o k re s icli
calego zycia.
citjzone w itjk s z y m ry z y k ie m niew ypiacalnosci kredytobiorcy.
„Substandardowy” r y n e k p ra c y (secondaty labor m arket) R y n e k p ra c y , n a ktorym Teoria konsumpcji oparta na hipotezie dochodu permanentnego {permanent income
m ie js c a pracy s^ niskiej jakosci, piace s^ n is k ie , ro ta c ja p ra c o w n ik o w je s t duza. Prz~ theory o f consum ption) T e o ria k o n su m p c ji o p ra c o w a n a p rz e z M ilto n a F rie d m a n a ;
c iw ie h s tw o „standardowego” rynku p ra c y . zgodnie z ni^ lu d zie podejmujcj decyzje k o n su m p c y jn e n ie n a p o d sta w ie sw ojego bie-
z;jego d o ch o d u , aie kieruj^c si§ wiasnrj koncepcjtj. d o c h o d u p e rm a n e n tn e g o (staieg o ).
S w ap y ry z y k a kredytowego ( creclit default swap - C D S) K ontrakt, ktory zabezpiecza
nabywc^ p rz e d ry z y kie rn niesptacenia k re d y tu z w i^ z a n y m z k o n k re tn y m instrum entem Teoria sterowania o p ty m a ln e g o ( optim al control theory) Z b io r m e to d m atem aty cz-
nych sto so w an y ch do s te ro w a n ia o p ty m aln eg o .
fmansowym.
S y m u la c ja (sim ulation) Wykorzystanie m o d e lu w celu ustalenia w p iy w u zmianv T em iiii wymagalnosci (maturity) K o n iec o k re su , w ktorym d an y skiadnik aktywow
zm iennej e gzogeniczne) n a z m ie n n e w yst^puj^ce w m o d e lu . finansowych (zazw yczaj obiigacja) p rz e sta je przynosic d o ch o d y je g o posiad aczo w i.
 Stownicze Stowniczek 1057
1056

T oksyczne aktyw a ( loxic assets) A ktyw a zagrozone, do k to ry ch zaiicza sisj m.in. Ustrukturyzowana jednostka inwestycyjna (stnictured irivestment vehicie - SIV) Po-
jdnicy finansowi powotani do zycia p rzez banki. P o d m io ty te pozyezapi o d inwesto-
sta n d a rd o w e kredyly hipoteczne oraz k red y ty zagrozone.
w, za ck |g ajac zazwyczaj krotkoterminowy ciiug, i in w estu jt| w papiery wartosciowe.
Tozsamosc (ideniity) Rownanie, k to re je s t speinione z definicji; to z sain o sc o z r
iyteczna obserwacja (usabie observation) Obserwacja, dia ktorej dost^pne s^ war-
si^ zn ak iem
to sci wszystkich analizowanych z m ien n y c h , d ziek i cz em u m o z n a j^ w y k o rzy stac do
Traktat z M aastricht (M aa strich t tre a ty ) P o d p isan y w 1992 r. traktat, w ktorvm iow regresji.
finiow ano kroki zinierzajcice do wprowadzenia w sp o ln ej waiuty w Unii Europej;
alian ia p ro d u k e ji (output fluctuations) F iu k tu a c je produkcji wokol trendu. Na-
Transfery (transfers) - zoh. Transfery panstwowe. vvane ta k ze cyklami koniunkturainymi.
Transfery © trzyiiiane n e tto ( n e t transfers received ) N a rachunku b ie za cy m ie aluty obce (foreign exehange) Waluty zagraniczne; w szystkie inne w aluty niz waluta
roznica rnisjdzy wartosci^ netto pomocy zagranicznej, k to r s o trzy m ai dany kraj, a ajowa.
toscia p oniocy zagraiiicznej, ktorej ten kraj udzielil.
a rto sc b iezt|ea (present value) - zob. Oczekiwana zdyskontowana wartosc biezqca.
Transfery panstwowe (govemment transfers) D o k o n y w a n e przez panstwo llu i

osob fizycznych piatn o sci, w zam iao za ktore panstwo n ie o trzy m u je zadnych artosc dodana (value added) W arto sc, ktor^ p rz e d sie b io rstw o wnosi w p ro c e sie
odukcji; je st ro w n a w arto sci w ytw orzonych d o b r p o m n ie jsz o n ej o wartosc wykorzy-
usiug. Przyklad: p ia tn o sc i z tytufu ubezpieczen spolecznych.
tnych przy produkcji dobr posrednich.
Trwaie wyposazenie produkcyjne (producer durable equipment) Nabywa
przedskjbiorstwa w celach produkcyjnych ta k ie urz?td z e n ia trwatego uzytku. iak a rto se fundam entalna (a k c ji) [fundamental vaiue ( of a stoek )] W artose biez^ca
zekiwanych ciywidend.
szyny, koraputery i wyposazenie biu ro w e.
artosc n o n iin a ln a (obligacji) Ij'ace valne (pn a bonclf] Pojedyncza p la tn o sc , ktor^
Twierdzenie Ricarda-Barra - zob. Rownowaznosc Ricardowska.
rzym tije p o sia d ac z obligacji d y sk o n to w an ej w term inie jej wymagalnosci.
Tworcza destrukcja (creative destruction) Koncepcja, zg o d n ie z ktorq. w zro st gc
Wartosc opozniona ( lagged value) W arto sc zm iennej w poprzednim okresie.
darczy jednoczesnie tw orzy j niszczy m iejsca pracy.
Unia Europejska (E u ro p e a n U n io n ) Polityczna i g o sp o d arcza o rg an izacja 27 ki Warunek M arshalla-Lernera (.Marshall-Lemer condition) je ze li te n w arunek je st
einiony, to re a ln a deprecjacja p ro w ad zi cio wzrostu eksportu netto.
europejskich. P o p rz e d n io nazy w an a byta W spolnota. Europejsktp
U sln g l (seivices) D o b ra , ktore nie rnogq byc przeehowywane; muszaEbyc skonsi W arunek n iezab ezp ieczon ego p a r y te ln stop procentow ych ( uncovered interest
parity) R e ia cja arbitrazowa, zg o d n ie z k to r;| k rajo w e i zagraniczne obligacje iiiusz^
w ane w czasie i rniejscu ich nabycia.
: cechowac ta k ira i samymi o czek iw an y m i sto p a m i zw ro tu , jesli wyraza sitj je w tej
U sta n ie s lo s n n k u pracy (.separations) Odnosi sitj d o pracownikow, ktorzy porz' samej waiucie.
prac^ iub ja traca,..
a ru n e k p a r y te tu stop procentowych (interest parity condition ) - zob. W a ru n e k nie-
U staw a H u m phreya-H aw kinsa (H um phrey-H aw kins A ct) U s ta w a Kong zabezpieczonego p a ry te fu stop procentowych.
z 1978 r., w ktorej zd efin io w an o cele p o litv k i monetarnej w S tan a ch Z jed n o czo ;
W a ru n e k rownowagi ( equilibrium condition) W arunek rownosci popytu i podazy.
W ygasia w 2000 r.
U staw a o uzdrowieniu gospodarki ain ery k an sM e] i pohudzaniu inwestycji (A m e Wazony handlem re a ln y kurs walutowy (trade-weighted real exchange rate) - zob. M ul-
R ecovery an d R e in v e stm e n t A ct) P ro g ra m fiskalny maj^cy n a celu pobudzeni tiiateralny kurs walutowy.
sp o d a rk i, wprowadzony w lutym 2009 r. p rz e z rz?td am ery k ah sk i. Wiarygodnosc (credibility) S to p ieh , w ja k im iudzie i rynki w ierza, ze o g to sz o n a poli-
U s la w a o uzdrowieniu k ra jo w e g o przem ysiu ( N a tio n a l Industrial R ecoverj tyka z o s ta n ie faktycznie w prow adzona w zycie i bedzie realizo w an a.
- N IR A ) P ro g r a m N o w eg o L a d u , w ra in a c h k torego p r z e d s te b io r s tw a zo W ielM Kryzys (Great Depression) Bardzo g te b o k i kryzys gospodarczy n a swiecie
zm u szo n e d o przyjtjcia kodeksu p o ste p o w an ia , wprowadzenia p ia c minimalnych w ia tach 30. X X w.
stosow ania dalszych redukcji ptac.
Wojna „ n a wyniszczenie” (war ofattrition) Sytuacja, w ktorej zadna ze stron sp o ru
nie u ste p u je , licz^c n a to, ze d ru g a stro n a ulegnie.
 Stowniczek Slowniczek
1058 1059

Wskaznik (indeks) ( i n d e x num ber) L iczb a, ta k a jak d e fla to r PKB, ktora nie m a na WydatM p an stw a (G) [ g o v e r n m e n t spending (G )] D o b r a i u siu g i kupo w an e p r z e i
tu ra ln e g o p ozio m u ; d la te g o p rzyjm uje sitj, ze w pew nym o k re sie je s t ro w n a ustaione rztid federalny oraz wiadze stan o w e i lokalne.

w artosci (zazwyczaj 1 iub 100). Wydatki s e k to ra prywatnego - zob. ti|c z n e wydatki sektora piywatnego.
Wskaznik cen konsumpcyjnych (consumer price index - CPI') K o szt pewnego koszy
W ygladzanie podatkow (tax sm oothing) Z a s a d a u trzy m y w a n ia w p rzy b lizen iu sta-
ka dobr i ustug, k to re nabywane przez typowego m ie sz k a n c a m iasta. !ych sto p podatkowych, w zwi^zku z czym w budzecie panstwa wyst^puje duzy deficyt
W skaznik cen producenta (producerprice index - PPI) Indeks cenowy dobr wytwo w o k resie , kiedy w ydatki panstwa st| wyja,tkowo d u ze , o ra z n iew ielk a nadw yzka w po-
rzonych w kraju w przemysle, gornictwie, rolnictw ie, ryboiowstwie, lesnictwie i zakla zostaiych okresach.
d ac h produkuii|cycfa energisj elektryeznq., Wyraz w olny (intercept) W relacji liniowej iniedzy dw iem a zmiennymi je st to wartosc
Wskaznik dzwigni (leverage ratio) Stosunek aktywow b a n k u d o je g o kapitaiu (o d pierwszej zm ien n e j p rzy za io z en iu , ze wartosc drugiej zmiennej wynosi zero .
wrotnosc wskaznika kapitaiu). W z ro st gospodarczy (g r o w f h ) Stopniowy w zro st i^cznej produkcji w czasie.
W skaznik kapitalowy ( c a p it a l ratio) Stosunek kapitaiu banku do je g o aktywow.
W zrost P K B (GDP g r o w t h ') S to p a w zro stu realnego P K B w ro k u t; ro w n a je s t Y -
Wskaznik kosztow utrzymania (cost o fliv in g in d e x ) P rz e c ie tn a c e n a koszyka dob:
konsumpcyj n ych. W z ro s t zrownowazony ( b a i a n c e d g r o w t h ) S y tu a c ja , w k to r e j p ro d u k c ja , k a p ita t
Wskaznik przynaleznosci do zwi^zkow zawodowych ( union density) O d se te k pracow i efektywny nakiad pracy rosn^ w tym samym tem p ie.
nikow , ktorzy nalez^ d o zwiqzkow zaw odow ych. Zabezpieczenie ( c o l l a t e r a l ) Skiadnik aktywow w y m ag an y tytuiem z a b e z p ie c z e n ia
W skaznik zadluzenia - zob. Stosunek diugu do P K B . splaty o trz y m a n e j pozyczki. W p rz y p a d k u niew yw i^zania sie ze zobow iacz a n ia te n
sk ia d n ik aktyw ow staje sie w iasnosci^ pozyczkodawcy.
W skaznik z a u f a n ia konsum enta ( c o n s u m e r confidence i n d e x ') W skaznik obiiczan;
n a b a z ie m iesi^cznej; odzw ierciedla p r z e k o n a n ia g o sp o d a rstw d o m o w y ch n a te m a Zakupy p afistw o w e (governm ent purchases) W rach u n k ach narodow ych d o c h o d u
biezc|cej i przysztej sytuacji g o sp o d aix zej. i produkcji je st to su m a wydatkow s e k to ra publicznego n a d o b ra pow i^kszona o wy-
nagrodzenia (i inne k oszty zwic|zane z z a tru d n ie n ie m ) pracow nikow panstwowyeh.
Wskaznik: niepracujqcv-Iiczba ludnosci (nonem ploym ent rate) S to su n e k liczby lud
n osci pom niejszonej o liczbq pracujjjcych d o liczby ludnosci ogolem . Zasob ( s t o c k ') Z m ie n n a , k to ra m oze byc wyrazona jako pew na wielkosc w ustalonym
m o m e n cie (taka jak majc|tek).
W spoiczynnik kierunkowy (nachylenie) (slope) W iiniowej relacji m i^dzy dw iem ;
zm ien n y m i o z n a cz a zmian^ p ierw szej z m ie n n e j, k ie d y ciruga zmienna rosnie o jed Z b io r danych panelow ych ( p a n e l data s e t ) Z b io r danych, ktory z a w ie ra w artosci
nostktj. je d n e j lub k iik u zm iennych d la w ielu osob lub wielu przedsi^biorstw w p ew nym prze-
d ziale czasu.
Wspoiczynnik poswi^cenia (sacrifice r a t i o ) Liczba rocznych punktow nadm iernegc
b e z ro b o c ia potrzebnych do osi^gni^cia redukcji inflacji o 1 % . Zgromadzony maj^tek ( s a v i n g s ) Zakumuiowana wartosc oszcz^dnosci z okresow
minionych. Zob. ta k ie M a jq te k .
W spolczynnik q Tobina (Tobin ’s q ) S to s iin e k w artosci z a so b u k a p ita tu , ktory obli
cz o n o p rz e z zsu m o w an ie rynkowej w artosci ak cji przedsi^biorstw o raz dlugu p rzed - Zmiana stanu zapasow p rz e d sitjb io rstw ( c h a n g e i n b u s i n e s s i n v e n t o r i e s ) W rachun-
si^biorstw, do k o sztu w ym iany kapitalu (w a rto sci odtw orzeniow ej k a p ita iu ). kach narodow ych dochodu i produkcji jest to zm iana w olum enu zap aso w utrzymywa-
nych przez p rz e d sieb io rstw a .
W strzqsy ( shocks) Zm iany czynnikow, k to re wywierajc| v/piyw n a laczny p o p y t i/luf
i^czn^ podaz. Zmienna egzogeniczna (exogenous v a r i a b l e ) Z m ie n n a , k to ra n ie jest objasniana n a
gruncie m odelu; jest raczej trak to w an a jako dana.
Wycena hedoniczna (hedonic p r i c i n g ) Podejscie do obliczania realnego PKB w taki
sposob, ze d o b ra trak to w a n e s^ jak o wic|zki cech charak tery sty czn y ch , z ktorych kazda Zm ienna endogeniczna ( e n d o g e n o u s v a r i a b l e ') Z m ien n a , k to r a za lezy o d innych
zm iennycii m o d e lu i d la te g o je s t objasniana n a gruncie m o d elu .
m a d o ro z u m ia n a cen<j.
Wydatki autonomiczne (autonomous s p e n d i n g ) S k iad n ik p o p y tu n a d o b ra, k to ry Zmienna niezalezna (independent variable) Z m ien n a, k to ra w' relacji lub m odelu
jest traktow ana jako dana.
zalezy o d o d p o zio m u p ro d u k cji.
1060 Stowniczek

Zmienna zalezna (dependent variahle) Z m ie n n a . ktorej wartosc jest determinowana

p rzez i nna lnb in n e zm ienne.
Iideks*
Zmodyfikowana krzywa P h illip s a (modified Phittps cun'e) Krzywa ilustrujitca zwiq-
ze k m itjdzy zmian^ sto p y inflacji a sto p ti b e z ro b o c ia . Nazywana je s t takze krzywq
Phillipsa ro zsz erzo n a o oczekiwania lub krzyw^ Phillipsa uwzgl^dniaj^c^ a k c e le ra c jf
Inflacjl,

Zniech^cony pracownik (discouraged worker) O s o b a , k to r a przestala poszukiwac

pracy,

Zobowi^zanie z zabezpieczonym dtugiem ( collateralized debt obiigaiion - CDO) Pa-

p ie r wartosciowy o p a rty na pewnym portfelu aktywow.
A
Zwierz^ce instynkty (animal spirits) Term iri w p ro w a d zo n y p rz e z K ey n e sa n a o 1'-" ------ rynek akcji 487
slenie zm ian popytu inwestycyjnego, ktorych nie d a siq wyjasnic biezqcyrni z m ia r — , roznice regionaine w Unii
Acemoglu D aro n 423, 900
zmiennych. E uropejskiej 982
A d en au er K o n rad 950
- zawodowa, stopa 38, 168
Zwolennicy ekonomii podazowej (suppfy-siders) G ru p a ekonomistow, k to ra pows A dm inistracja do spraw Uzdrowienia
A kum ulacja kap itaiu 324, 336-337, 341,
w latach 80. X X w. Ich zd an iem ci^cia p o d a tk o w e doprowadzilyby do takiego w zr Gospodarki N arodow ej (N ational 349
aktyw nosci gospodarczej, ze zwi^kszyiyby si§ d o ch o d y podatkowe. Recovery A d m in istratio n - NRA)
- - a p ostep techniczny w krajach
729-730
Z w olnienia z pracy ( layoffs ) D o ty c z a pracownikow, ktorzy tr a c a p ra c e na oi rozwiniijtvch 324, 387-389
Agencje ratingow e 918, 920-922
przejsciowy aib o na trwaie. - w Chinach 17,389-391
A ghion P hiiippe 899
A m erican International G roup (A IG ) 916
Zwykla metoda najmniejszych k w ad rato w (ordincuy ieast squares) Statystyczna A gregaty pieniezne 825-827
Ameryka Lacinska 18
to d a w yznaczenia najlepiej d o p aso w an ej d o danych relacji m itjdzy dw iem a lub wi^ — , nom inalna podaz pieni^dza stala
— , hiperinflacja 750
iiczfoa znrieneych. 758-762
— , n o m inalne stopy procentow e i inflacja
A kcje 484—485
453
ZysM przedsi?biorstw (corporaie profits) W rachunkach narodowych dochodu i - , ceny (zob. Ceny akcji)
dukcji sij to przychody przedsisjbiorstw p o m n ie jsz o n e o koszty (ktore obejmuj^ ] A m ighini A lessia 945n
indeks cen (zob. Indeks cen akcji)
nosci o d se tk o w e) i o zuzycie srodkow trwaiych. A m ortyzacja kapitaiu 517-518, 1000
A keriof G eorge 898
(zob. tez Srodki trw ale, zuzycie)
Aktywa banku 914 (zob. tez Bank, bilans)
Aprecjacja realn a 578
- finansow e i m ieszkaniow e 509
- waluty krajow ej 575
- krajow e 587-591
Arbitraz 493
- a zagraniczne 587-590
- a ceny akcji 501-504
- m ieszkaniow e 509 (zob. tez M ajrjtek
obligacji 476-478
mieszkaniow y)
- wartosci biezcj.ee 478
- plynne 825
- walutowv 954
-z a g ra n ic z n e 586-590
Argentyna 18
A ktyw nosc g ospodarcza a deficyt
-, izba walutowa 694
budzetowy, automatyczny stabiiizator
-, zasob posiadanych doiarow 99
862
Aumann Robert 787n
------ hiperinflacja 749-751
A ustria, hiperinflacja 749
------krzywa dochodowosci 481-484
- , stopa bezrobocia 259

kw ag a: litera „n” po numerze strony oznacza, ze hasio znajduje sie w przypisie.