1- Hkkjrkrhy ;k VsdM~;k izkphu thoko’ks”kkacÌy izfl/n
vkgsr ------
¼v½ iRdksbZ
¼c½ f’kokfyd
¼d½ xkjks
¼M½ t;afr;k
2- tkxkrhy nqlÚ;k dzekadkps ioZarf’k{kj ^xkWM~fou
vkWfLVu* ¼ds&2½ fgeky;kP;k dks.kR;k jkaxke/;s
vkgs \
¼v½ dqvkmWa jkaxk
¼c½ dkjkdksje jkaxk
¼d½ e/; fgeky;hu jkaxk
¼M½ VªkUl fgeky;kt
3- [kkyhyiSdh dks.krs f’k[kj dqekma fgeky;krhy vkgs \
¼v½ lkxjeFkk
¼c½ uanknsoh
¼d½ /koyfxjh
¼M½ dkaputaxk
4- iqoZ fgeky;krhy VsdM~;kapk if’pe&iwoZ ;k fn’ksus
vpwd dze [kkyhyiSdh dks.kR;k fnyk vkgs \
¼v½ MkQyk] fejh] fe’eh] vcksj fgYl
¼c½ MkQyk] fejh] vcksj] fe’eh
¼d½ MkQyk] fe’eh] vcksj] fejh
¼M½ vcksj] fe’eh] fejh] MkQyk
5- [kkyh ,dk LraHkkr fxfjf’k[kjs o nqlÚ;k LraHkkr
lacaf/kr Mksaxjjkaxk fnY;k vkgsr- fnysY;k
ladsrk{kjkaP;k lkgk;~;kus R;kaP;k vpqd tksM~;k tqGok-
fxfjf'k[kj                  Mksaxjjkax@VsdM~;k
¼1½ eqykufxjh               ¼;½ ckcqnku VsdM~;k
¼2½ uksdzsd                 ¼j½ xkjks VsdM~;k
¼3½ vekZadksaMk             ¼y½ iwoZ ?kkV
¼4½ Cyw ekmaVu              ¼o½ fe>ks VsdM~;k
¼v½ 1&y] 2&j] 3&; 4&o
¼c½ 1&;] 2&o] 3&y] 4&j
¼d½ 1&j] 2&;] 3&o] 4&y
¼M½ 1&;] 2&j] 3&y] 4&o
6- iq<s e`nsps uko o frps fooj.k ;kaps xV fnys vkgsr- e`nk
o frps fooj.k ;kaP;k lq;ksX; tksM~;k ykok-
¼1½ Hkkcj                     ¼;½ tqU;k xkGkph e`nk
¼2½ csr                       ¼j½ fgeky;kP;k
                              ik;F;ktoGhy
                              nxM&xksV;kapk v:an
                              Hkwizns’k
¼3½ Hkkaxj                    ¼y½ uohu xkGkP;k
                              Hkj.kkus r;kj >kysyh e`nk
¼4½ chy                       ¼o½ nynyhpk Hkwizns’k
¼v½ 1&j] 2& y] 3&;] 4&o
¼c½ 1&;] 2&o] 3&y] 4&j
¼d½ 1&j] 2&;] 3&o] 4&y
¼M½ 1&;] 2&j] 3&y] 4&o
7- ^/kwixM* gs [kkyhyiSdh dks.kR;k ,dk ioZrjkaxsrhy
map f’k[kj vkgs \
¼v½ lkriqMk
¼c½ fuyfxjh
¼d½ lgkz
¼M½ vjoyh
8- uYykekGk Mksaxjjkaxk [kkyhyiSdh dks.kR;k nksu u|
kaP;k njE;ku iljysY;k vkgsr \
¼v½ d`”.k&xksnkojh
¼c½ xksnkoj&isUukj
¼d½ d`”.kk&isUukj
¼M½ d`”.kk&dkosjh
9- [kkyhyiSdh dks.kR;k xVkrhy nksUgh canjs HkkjrkP;k
iwoZ fdukU;kojhy vkgsr \
¼v½ eqacbZ] dkaMyk
¼c½ dkaMyk] dksph
¼d½ dksydkyk] psUubZ
¼M½ ij}hi] vks[kk
10- [kkyhyiSdh dks.kR;k jkT;kr egknso MksaxjkP;k
jkaxk vkgsr \
¼v½ mRrj izns’k
¼c½ e/; izns’k
¼d½ vka/kz izns’k
¼M½ dukZVd
11- [kkyhyiSdh dks.krs can HkkjrkP;k iwoZ fdukÚ;kojhy
ukgh \
¼v½ ij}hi
¼c½ r`frdksjhu
¼d½ dkaMyk
¼M½ isjkacwj
12- [kkyhyiSdh dks.krs canj HkkjrkP;k if’pe fdukÚ;kojhy
ukgh \
¼v½ dksph
¼c½ ekekZxksok
¼d½ eaxGq:
¼M½ gfYM;k
13- dksydkrk canjkojhy okgrqdhpk rk.k deh Ogkok
Eg.kqu fuekZ.k dj.;kr vkysys canj ----
¼v½ ij}hi
¼c½ vks[kk
¼d½ dkaMyk
¼M½ gfYM;k
14- [kkyhyiSdh dks.kR;k ns’kkl Hkkjrkph iwoZ lhek
fHkMysyh vkgs\
¼v½ usikG
¼c½ E;kuekj
¼d½ ikfdLRkku
¼M½ vQxkf.kLrku
15- [kkyhyiSdh dks.kdks.krh FkaM gosph fBdk.ks y?kw
fgeky; ioZrjkthr olyh vkgsr \
¼v½ uSuhrky
¼c½ jk.kh[ksr
¼d½ MsgjkMwu
¼M½ eukyh
16- fgeky;kP;k [kkyh fnysY;k f’k[kjkaiSdh dks.kdks.krh
f’k[kjs
8-000 ehVjgwu vf/kd maphph vkgsr \
¼1½ /kkSyfxjh
¼2½ vUuiq.kkZ
¼3½ edkyw
¼4½ YgksRls&1
¼5½ ukepk cjok
¼v½ QDr 1 o 5
¼c½ 1 lksMwu loZ
¼d½ 5 lksMwu loZ
¼M½ ojhy loZ
17- [kkyhy fo/kkukaoj fopkj djk-
¼1½ mRrjsdMhy fgeky;kl vkf.k nf{k.ksdMhy }hidYih;
iBkjkl ,desdkaiklwu osxGs dj.kkÚ;k eSnkuh izns’kkus 7-
8 y{k pkS- fd- eh- brdk izns’k O;kiysyk vkgs-
¼2½ mRrjsdMhy eSnkuh izns’k deh&vf/kd izek.kkr ngk
jkT;kae/;s iljyk vkgs-
¼3½ Hkkjrh; }hidYih; iBkj gs lokZar izkphu Eg.kts 380
dksVh o”kZs brD;k o;kps vkgs- mijksDr fo/kkukaiSdh
dks.krh fo/kkus lR; vkgsr \
¼v½ QDr 1 o 2
¼c½ QDr 2 o 3
¼d½ uk 1 uk 2 uk 3
¼M½ QDr 1 o 3
18- [kkyhy fo/kkus okpwu fnysY;k ladsrk{kjkaP;k
lkgk;~;kus vpwd fo/kkukauk i;kZ; fuoMk-
¼1½ iwohZiklwuP;k fdacgquk tqU;k xkGkus cuysyh
vf/kd tkMhph mRRjsdMhy eSnkuh izns’kkrhy Hkweh
^Hkkcj* ukokus izfl/n vkgs-
¼2½ mRrj Hkkjrkrhy vyhdMhy dkGkr r;kj >kysY;k
fdacgquk uO;k xkGkus cuysY;k Hkwehl ^[kknj* v’kh
laKk vkgs-
¼3½ mRrjsP;k eSnkuh izns’kkrhy ckjhd ekrhP;k xkGkus
r;kj >kysY;k dkghlk nynyhpk v:an iV~Vk ^rjkbZ* ;k
ukokus vksG[kyk tkrks-
¼v½ QDr 1 o 2
¼c½ QDr 2 o 3
¼d½ QDr 1 o 3
¼M½ 1] 2 o 3
19- ^[kqatsjkc f[kaM* [kkyhyiSdh dksB vkgs \
¼v½ ikdO;kLr dk’ehj
¼c½ vQxkf.kLrku
¼d½ fl;kphu [kksjs
¼M½ vDlkbZ phu
20- ^v”Vkeqnh ljkojh* dsjG jkT;kr--- ;k ftYgkzk vkgs-
¼v½ fFk:oariqje
¼c½ dksYyke
¼d½ bnqDdh
¼M½ dksV~Vk;e
21- ^liZxa/kk* gh ouLirh eq[;Ros ---- vk<Grs-
¼v½ fgeky;kr
¼c½ if’pe ?kkVkoj
¼d½ es?kky;kr
¼M½ v:.kkpy izns’kkr
22- vaneku csVleqgkrhy ---- gs Tokykeq[khfufeZr csV
vkgs-
¼v½ dVyWaM
¼c½ cWaju vk;yWaM
¼d½ ckjkrkax
¼M½ mRrj caneku
23- mRrj Hkkjrkrhy ^Hkkcj* ekrhph eSnkus ---- izdkjph
vkgsr-
¼v½ lerkyh;
¼c½ lap;u
¼d½ jpukRed
¼M½ vukPNknu
24- ^vjkdkj ;ksek* ;k fgeky;kP;kp iq<s xsysY;k jkaxk
gksr- ;k jkaxk [kkyhyiSdh dks.kR;k ns’kkr iljysY;k
vkgsr \
¼v½ phu
¼c½ usikG
¼d½ Hkwrku
¼M½ E;kuekj
25- fgeky;kP;k mapkojhy Hkkxkrwu okgr ;s.kkÚ;k u|k
uO;kus fuekZ.k >kYksY;k f’kofyd jkaxkauh vMY;k
xsY;k o dkYkkarjkus ;k jkaxkauk Hksnwu iq<sgh xsY;k-
f’kokfyd jkaxkauh u|k vMY;keqGs >kysY;k xkG
lap;ukeqGs Mwu fdaok nqvklZ eSnkus r;kj >kyh-
[kkyhyiSdh dks.kdks.kRkh Mwu izns’kkaph mnkgj.ks
ukghr \
¼1½ dkBekaMw
¼2½ pqach
¼3½ pkS[kack
¼4½ iksryh
¼5½ MsgjkMwu
¼6½ D;kMkZ
¼v½ QDr 1 o 5
¼c½ 1] 2] 3] 4 o 5
¼d½ 5 lksMwu loZ
¼M½ ,dgh ukgh
¼d½ 5 lksMwu loZ
26- rjkbZ iV~V;kckcr dk; [kjs ukgh \
¼v½ [kknj izns’kkrhy tkM~;kHkjM~;k Hkj.kk[kkyh yqIr
>kysys tuizokg Hkw&i`”Bkoj vkY;kus rjkbZ gk nynyhpk
izns’k cuyk vkgs-
¼c½ ;k iV~V;kr xorkG izns’k o ous vlY;kus ;sFks
oSf’k”V~;iw.kZ tSofofo/krk vk<Grs-
¼d½ rjkbZ izns’kkr ‘ksdMks o”kkZaiklqu jkg.kkÚ;k
Fkk: yksdkae/;s eysfj;kfo:/n y<.;kph izfrdkj {kerk brj
yksdkaP;k rqyusr vf/kr vk<Grs-
¼M½ rjkbZ Hkkxkr vR;ar lqihd e`nk vlY;kus rsFks ‘ksrh
gk egRokpk O;olk; vkgs-
27- Hkhek o d`”.kk ;kaP;k [kksÚ;kaP;k njE;ku iljysY;k
if’pe ?kkVkP;k mijkaxk ---- ;k ukokus vksG[kY;k tkrkr-
¼v½ iyuh VsdM~;k
¼c½ egknso Mksaxjjkaxk
¼d½ jktegy VsdM~;k
¼M½ vUukeykbZ Js.kh
28- [kkyh ,dk xVkr ioZrjkaxkaph ukos rj nqlÚ;k xVkr
loksZRr f’k[kjs ;kaph ukos fnyh vkgsr- fnysY;k
ladsrk{kjkaP;k lkgk;~;kus R;kaP;k vpwu tksM~;k tqGok-
ioZrjkaxk                 loksZPp f’k[kj
¼1½ vUukeykbZ             ¼;½ uanknsoh ¼7]817 eh-
                          ½
¼2½ vjoyh                 ¼j½ vuSeqMh ¼2]615 eh-
                          ½
¼3½ lkriqMk               ¼y½ xq:f’k{kj ¼1]722 eh-
                          ½
¼4½ dqekmWa fgeky;        ¼o½ /kwix< ¼1]350 eh-½
¼v½ 1&j] 2&y] 3&o] 4&;
¼c½ 1&y] 2&j] 3&;] 4&o
¼d½ 1&o] 2&;] 3&y] 4&j
¼M½ 1&o] 2&y] 3&j] 4&;
29- Hkkjrh; Hkwehojhy vfrmRrjsps Vksd Eg.kwu tUuw
vkf.k dk’ehj jkT;krhy ---- pk mYys[k djkok ykxsy-
¼v½ jktk gfjflax cjok
¼c½ ‘ks[k vCnqYyk oQk dksy
¼d½ nQ~nkj
¼M½ tokgj eksVk
30- [kkyhyiSdh dks.kR;k jkT;kl brj frUgh jkT;kais{kk
vf/kd ykachpk leqnzfdukjk ykHkyk vkgs\
¼v½ egkjk”Vª
¼c½ dsjG
¼d½ vka/kz izns’k
¼M½ rfeGukMw
31- [kkyh ,dk xVkr ioZrjkaxk vkf.k nqlÚ;k xVkr lokZsPp
f’k[kjs ;kaph ukos fnyh vkgsr- R;kaP;k vpwd tksM~;k
tqGok-
ioZrjkaxk                    loksZPp f’k[kj
¼1½ usikG fgeky;             ¼;½ nksM~MkcsV~Vk
                             ¼2]637 eh-½
¼2½ vklke fgeky;             ¼j½ ekmaV ,OgjsLV
                             ¼8]748 eh-½
¼3½ fuyfxjh                  ¼y½ ukepk cjok ¼7]56 eh-
                             ½
¼4½ if’pe ?kkV               ¼o½ vuSeqMh ¼2]695 eh-
                             ½
¼v½ 1&y] 2&o] 3&j] 4&;
¼c½ 1&j] 2&y] 3&;] 4&o
¼d½ 1&y] 2&o] 3&;] 4&j
¼M½ 1&o] 2&y] 3&j] 4&;
32- if’pe ?kkVk’kh lacaf/kr [kkyhy fo/kkus okpwu vpwu
mRrjkpk I;kZ; fuoMk-
¼1½ if’pe ?kkV if’pe fdukÚ;kyk lekarj vlk mRrj&nf{k.k
iljysyk vlqu R;kaph ykach 1]800 fd- eh- brdh vkgs-
¼2½ if’pe ?kkVkph ljkljh maph lqlkjs 1]200 ehVj brdh
vkgs-
¼3½ if’pe ?kkV vjch leqnzko:u okgr ;s.kkÚ;k uS_ZR;
eksleh okÚ;kauk dkVdksukr vlY;kus HkkjrkP;k if’pe
fdukÚ;koj eksB~;k izek.kkoj ikml iMrks-
¼4½ if’pe ?kkVkph :anh ljkljh lqekjs 50 rs 80 dh- eh-
brdh vkgs-
¼v½ fo/kku 1 o 2 cjkscj vkgsr-
¼c½ fo/kku 2] 3 o 4 cjkscj vkgsr-
¼d½ QDr fo/kku 4 cjkscj vkgs-
¼M½ loZa fo/kkus cjkscj vkgsr-
33- ddZo`Rr [kkyhyiSdh dks.kR;k jkT;krqu xsys vkgs \
¼v½ flDdhe
¼c½ mRrjk[kaM
¼d½ vksfM’kk
¼M½ xqtjkr
34- leqnz gVowu r;kj dsysyh lokZf/kd Hkweh
¼cWad&cs fjDyes’ku fdaok i'pHkweh iV~V.k½
[kkyhyiSdh dksBs vkgs \
¼v½ psUubZ
¼c½ dksydkrk
¼d½ fFk:ouariqje
¼M½ eaqcbZ
35- c`gn~&fgeky;krhy ^ukFkw&yk* vkf.k
^tsysi~&yk* ;k f[kaMh dks.kR;k jkT;kr vkgsr \
¼v½ fgekpy izns’k
¼c½ flDdhe
¼d½ mRrjk[kaM
¼M½ v:.kkpy izns’k
36- ^iEcu* o ^nsvj* gh csVs [kkyhyiSdh dks.kR;k
jkT;kP;k fdukuh lkxjkr vkgsr \
¼v½ vksfM’kk
¼c½ dsjG
¼d½ vka/kz izns’k
¼M½ rfeGukMw
37- Hkkjrkrhy lokZar r:.k o lokZar map v’kh ---- gh oyh
ioZriz.kkyh vkYIl ioZrizek.kkyhpkp ,d Hkkx ekuyh tkrs-
¼v½ lgkz
¼c½ fgeky;
¼d½ foa/;
¼M½ vjoyh
38-
¼1½ iwoZ?kkV iwoZ fdukÚ;kyk lekarj lk/kkj.k
bZ’kkU;&uS_ZR; vlk iljysyk vkgs-
¼2½ iwoZ?kkV if’pe ?kkVkis{kk :an vlwu R;kph :anh
lk/kkj.kr% 100&200 fd- eh- vkgs-
¼3½ if’pe ?kkVkP;k rqyusr iwoZ?kkVkph ljkljh maph
deh Eg.kt 600 ehVjP;k njE;kj vkgs-
¼4½ iwoZ?kkV gk cÚ;kp fBdk.kh fo[kafMr >kysyk
vkgs-
¼v½ QDr fo/kku 1 cjkscj vkgs-
¼c½ QDr fo/kku 1 o 4 cjkscj vkgsr-
¼d½ QDr fo/kku 3 o 4 cjkscj vkgsr-
¼M½ ojhy loZ fo/kkus cjkscj vkgsr-
39- ^ihjikatky*] ^/kkSyk/kkj* ;k jkaxk [kkyhyiSdh dksBs
olY;k vkgsr \
¼v½ fgeknzh
¼c½ f’kokfyd
¼d½ fgekpy
¼M½ VªkUl fgeky;kt
40- ^dkjkdksje* o ^dquywu* ;k ioZrjkaxk ---- pk ,d Hkkx
gksr-
¼v½ VªkUl fgeky;kt
¼c½ xzsVj fgeky;kt
¼d½ yslj fgeky;kt
¼M½ f’kokfyd
41- mRrjsdMhy lksu unhps [kksjs o nf{k.ksdMhy ueZnk
unhps [kksjs dks.kR;k ioZrjkaxkeqGs ,desdkaiklwu
osxGs >kys vkgsr \
¼v½ iwoZ?kkV
¼c½ vjoyh
¼d½ lkriqMk
¼M½ foa/;
42- fgekpy ¼yslj fgeky;kt½ o f’kokfyd ;kaP;k njE;kupk
l[ky rG vl.kkjk deh :anhpk xksVs] okGw ;kalkj[;k
Hkj.kkus O;kIr izns’k ---- Eg.kwu vksG[kyk tkrks-
¼v½ Hkkaxj
¼c½ [kknj
¼d½ Hkkcj
¼M½ Mwu
43- f’k[kj vkf.k jkT; ;kaP;k tksM~;k ykok- i;kZa; fuoMk-
f’k[kj                       jkT;
¼1½ CY;w ekmaV               ¼;½ v:.kkpy izns’k
¼2½ pkaxykax                 ¼j½ es?kky;
¼3½ dk;ykl                   ¼y½ fe>ksjke
¼4½ fe’eh                    ¼o½ ukxkyWaM
¼v½ 1&j] 2&o] 3&;] 4&y
¼c½ 1&j] 2&o] 3&y] 4&;
¼d½ 1&y] 2&j] 3&o] 4&;
¼M½ 1&y] 2&o] 3&j] 4&;
44- maphuqlkj iq<hy f’k[kjkapk mrjrk dze ykok- ;ksX;
i;kZr fuoMk-
¼1½ dkesr
¼2½ xkWM~fou vkWfLVu ¼ds&2½
¼3½ uanknsoh
¼4½ uaxk ioZr
¼v½ ¼2½] ¼4½] ¼3½] ¼1½
¼c½ ¼2½] ¼4½] ¼1½] ¼3½
¼d½ ¼4½] ¼2½] ¼1½] ¼3½
¼M½ ¼4½] ¼2½] ¼3½] ¼1½
45- f[kaM vkf.k jkT; ;kaP;k tksM~;kae/khy pwd nk[kok-
f[kaM                        jkT;
¼v½ yksdkyk                  yMk[k ¼tEeq vkf.k
                             dk’ehj½
¼c½ ckseMh&yk                flDdhe
¼d½ ekukf[kaM                mRrjk[kaM
¼M½ f’kIdh&yk                fgekpy izns’k o frcsV
46- iq<hyiSdh dks.krs fo/kku pqdhps vkgs \
¼v½ vf?ky f[kaMheqGs yMk[k frcsV’kh tksMys tkrs-
¼c½ f’kIdh&yk f[kaM lryt unhP;k njhr vkgs-
¼d½ jksgrkax f[kaM fgekpy izns’kkr vkgs-
¼M½ >ksth&yk f[kaMheqGs Jhuxj yMk[k’kh tksMys
xsys vkgs-
47- iq<hy fo/kkus okpk- ;ksX; i;kZ; fuoMk-
¼1½ ljksoj Eg.kts ,dk fBdk.kh vlysYkk ik.;kpk fLFkj
lkBk gks;-
¼2½ ljksojkaP;k lHkksorkyh loZ cktwauk ik.kh vlrs-
¼3½ dkfLivu leqnz gs txkrhy lokZar eksBs ljksoj vkgs-
¼4½ fpYdk gs Hkkjrkrhy lokZf/kd eksBs ljksoj vkgs-
¼v½ fo/kkus 1] 2] 3 cjkscj vkgsr-
¼c½ fo/kkus 1] 2] 4 cjkscj vkgsr-
¼d½ fo/kkus 1] 3] 4 cjkscj vkgsr-
¼M½ fo/kkus 1] 2] 3 vkf.k 4 cjkscj vkgsr-
48-
¼1½ cfugky f[kaM gh eq?ky ekxZ Eg.kwu vksG[kyh
tkrs-
¼2½ cfugky f[kaMheqGs mjh vkf.k Jhuxj tksMys tkrkr-
¼v½ fo/kku ^1* o fo/kku ^2* gs nksUgh Lora=i.ks cjkscj
vkgsr o fo/kku ^2* gs fo/kku ^1* ps ;ksX; LiV”Vhdj.k
vkgs-
¼c½ fo/kku ^1* o fo/kku ^2* gs nksUgh Lora=i.ks cjkscj
vkgsr% i.k fo/kku ^2* gs fo/kku ^1* ps ;ksX; Li”Vhdj.k
ukgh-
¼d½ fo/kku ^1* cjkscj vkgs% i.k fo/kku ¼2½ pqdhps
vkgs-
¼M½ fo/kku ^2* cjkscj vkgs% i.k ^1* pqdhps vkgs-
49-
 f[kaM                       jkT;
 ¼v½ cksj?kkV                xqtjkFk
 ¼c½ xksju?kkV               jktLFkku
 ¼d½ iky?kkV                 rfeGukMq
 ¼M½ FkG?kkV                 egkjk”Vª
50- dsjGps fdaok eyckjps lqekjs 500 fd- eh- ykachps iBkj
---- njE;ku ilj.ks vkgs-
¼v½ eaxGq: rs dU;kdqekjh
¼c½ iyDdM rs enqjkbZ
¼d½ fFk:ouariqje rs dksf>dksMs
¼M½ dksph rs dU;kdqekjh
51- [kkyhy ioZrjkaxkapk dze mRrjsiklqu nf{k.ksdMs vlk
dks.kR;k i;kZ;kr cjkscj fnyk vkgs] rks i;kZ; fuoMk-
¼1½ dkjkdksje jkaxk
¼2½ yMk[k jkaxk
¼3½ ihjikatky jkaxk
¼4½ >kLdj jkaxk
¼v½ 1] 2] 3 o 4
¼c½ 2] 1] 4 o 3
¼d½ 2] 1] 3 o 4
¼M½ 1] 2] 4 o 3
52- iq<s dkgh ioZrf’k[kjs o rh T;k jkT;kar vkgsr] rh
jkT;s ;kaP;k tksM~;k fnY;k vkgsr- R;kaiSdh dks.krh
tksMh pqdhph vkgs \
¼v½ vejdaVd % mRrj izns’k
¼c½ nwukfxjh % mRrjk[kaM
¼d½ dSykl % es?kky;
¼M½ fuefxjh % vksfM’kk
53- [kkyhy f[kaMhpk if’pe rs iwoZ vlk lq;ksX; dze
dks.kR;k Ik;kZ;kr fnyk vkgs \
¼1½ ckypk /kqjk
¼2½ ekuk&yk
¼3½ fuVh&yk
¼4½ Fkkax&yk
¼v½ 4] 3] 2 o 1
¼c½ 4] 2] 3 o 1
¼d½ 2] 3] 1] o 4
¼M½ 2] 1] 3 o 4
54- [kkyhy fo/kkus dkGthiqoZd vH;klk o fnysY;k
i;kZaiSdh ;ksX; i;kZ; fuoMk-
¼1½ vklkee/khy fedhj VsdM~;k ;k }hidYih; Hkkjrkpk
Hkkx vkgsr-
¼2½ dkaputaxk gs tkxkrhy nqlÚ;k dzekadkps f’k[kj
vkgs-
¼v½ fo/kku 1 cjkscj vkgs-
¼c½ fo/kku 2 cjkscj vkgs-
¼d½ fo/kku 1 o 2 cjkscj vkgsr-
¼M½ nksUgh fo/kkus pwd vkgsr-
55- [kkyhyiSdh dks.krs fo/kku pqdhps vkgs \
¼v½ ds&2 gs Hkkjrkrhy lokZar map f’k[kj vkgs-
¼c½ tksx /kc/kck Hkkjrkrhy lokZar map /kc/kck vkgs-
¼d½ psjkiqath Hkkjrkrhy lokZaf/kd ikolkps fBdk.k vkgs-
¼M½ n[[kups iBkj gs Hkkjrkrhy lokZar eksBs iBkj vkgs-
56- f[kaMhaph ukos o jkT;kaph ukos v’kk nksu ;k|k iq<s
fnY;k vkgsr- f[kaM T;k jkT;kr vkgs rs jkT; ;kaP;k ;ksX;
tksM~;k dks.kR;k i;kZ;kr fnY;k vkgsr] rks i;kZ; fuoMk-
f[kaMhps uko                 jkT;
¼1½ cqe&yk                   ¼;½ flDdheh
¼2½ [kkjM~Max&yk              ¼j½ tEew vkf.k dk’ehj
¼3½ ukFkw&yk                  ¼y½ fgekpy izns’k
¼4½ f’kIdh&yk                 ¼o½ v:.kkpy izns’k
¼v½ 1&j] 2&;] 3&o] 4&y
¼c½ 1&j] 2&o] 3&y] 4&;
¼d½ 1&o] 2&j] 3&y] 4&;
¼M½ 1&o] 2&j] 3&;] 4&y
57- [kkyhy udk’kkr iwoZ fgeky; izns’kkrhy pkj ioZrjkaxk
1] 2] 3] 4 vadkauh nk[kfoysY;k vkgsr- ;k ioZrjkaxkapk
if’pesdMwu iwosZdMs dks.krk dze cjkscj vkgs \
¼v½ cjkyh] t;afr;k] [kk’kh] xkjks
¼c½ xkjks] [kk’kh] t;afr;k] cjkyh
¼d½ t;afr;k] [kk’kh] xkjks] cjkyh
¼M½ [kk’kh] xkjks] cjkyh] t;afr;k
58- [kkyhyiSdh dks.krh VsdMh iwoZ vkf.k if’pe ?kkVkl
tksMrs \
¼v½ fcfyfxjh
¼c½ fuyfxjh
¼d½ fuefxjh
¼M½ uYykekyk
59- iq<hy f’k[kjs maphP;k mrjR;k dzekus ykok-
¼1½ uank nsoh
¼2½ dkaputaxk
¼3½ xaxks=h
¼4½ cnzhukFk
¼5½ uaxk ioZr
¼v½ 2] 1] 5] 3] 4
¼c½ 2] 5] 1] 3] 4
¼d½ 2] 5] 1] 4] 3
¼M½ 1] 2] 5] 4] 3
60- [kkyhyiSdh dks.kR;k ioZrjkaxk txkrhy ,d izeq[k
tSofofo/krsps laosnu’khy {ks= vkgs \
¼v½ if’pe ?kkV
¼c½ iqoZ ?kkV
¼d½ fgeky;
¼M½ vjoyh
61- if’pe eSnkukP;k nf{k.k Hkkxkrhy ‘kq”d okGoaVh
izns’kkr izkeq[;kus ----- vk<Grkr-
¼v½ jkat.k [kGxs
¼c½ [kkÚ;k ik.;kph ljksojs
¼d½ xksM~;k ik.;kph ljksoj
¼M½ uSlfxZd xqgk
62- NksVk ukxiwj iBkj o f’kYkkWax iBkj ;kaP;k
njE;kupk izns’k [kkyhyiSdh dks.kR;k izdkjpk vkgs \
¼v½ [kpnjhpk
¼c½ xaxsP;k [kuu dk;kZeqGs r;kj >kysyk
¼d½ v/kksHkza’khr izns’kkpk
¼M½ xaxsP;k xkGkP;k lap;ukrwu v/kksodzhr >kysyk
63- ^;kjnkax* gs Hkw:i dks.kR;k izns’kkr vk<Grs \
¼v½ egklkxjh;
¼c½ okGoaVh
¼d½ vknzZizns’k
¼M½ fgekPNkfnr
64- dk;eLo:ih o gaxkeh fgekPNkfnr izns’kkP;k njE;kupk
izns’k dks.kR;k ukokus vksG[krkr \
¼v½ fge{ks=s
¼c½ fgeVksih
¼d½ fgeunh
¼M½ ojhyiSdh ukgh-
65- iq<hy fo/kkukapk fopkj djk-
¼1½ ukFkw&yk f[kaM lryt njh n’kZfors-
¼2½ fe>ks o j[kkbu VsdM~;k iwoZ&if’pe vkgsr-
¼3½ ygku okGoaV tSlyesj o tks/kiwj e/khy yquhiklwu
ok;O; fn’ksl iljys vkgs-
¼4½ dkMZee Mksaxj iwoZ ?kkVkpkp iq<hy Hkkx vkgs-
¼5½ iwoZ o if’pe ?kkVkaph maph toGikl lkj[kh vkgs-
¼6½ iwosZdMhy leqnziV~Vh if’pesis{kk v:an vkgs-
ojhyiSdh dks.krh fo/kkus cjkscj vkgsr \
¼v½ QDr 1
¼c½ 2 o 4
¼d½ QDr 3
¼M½ 5 o 6
66- egkjk”Vªkps izkd`frd foHkkx vksG[k.;klkBh
izkeq[;kus maph] mBko vkf.k ---- gs ?kVd okijys tkrkr-
¼v½ itZU;
¼c½ rkieku
¼d½ e`nk
¼M½ mrkjkph fn’kk
67- [kkyhyiSdh dks.krs Hkw:I fgeunhfufeZr Hkwn`’;kpk
Hkkx ukgh \
¼v½ fgeks< dVd
¼c½ fgeks<fxjh
¼d½ es”kf’kyk
¼M½ ojhy ,dgh ukgh-
68- mRrj Hkkjrh; f=dks.kP;k f’kjksfcanwoj T;k ikp
vkf’k;k;h ns’kkaP;k lhek ,df=r vkY;k vkgsr R;kaph ukos
%
¼v½ Hkkjr] phu] rkftdhLrku] vQxkf.kLrku o ikfdLrku
¼c½ Hkkjr] usikG] Hkwrku] phu o rkftfdLrku
¼d½ Hkkjr] phu] vQxkf.kLrku] Hkwrku o usrkG
¼M½ Hkkjr] phu] Hkwrku] vQxkf.kLrku] Hkwrku o
usikG
69- fgeky;kl nf{k.ksdMs odzkdkj izkIr >kyk vkgs] dkj.k
---- ¼v½ Hkkjrh; }hidYi mRrjsdMs ljdr vlrkuk nksUgh
cktqauh ¼if’pe o iwoZ½ rs tkLrhr tkLr mRrjsdMs <dysys
xsys-
¼c½ Hkkjrh; }hidYi mRrjsdMs ljdr vlrkuk e/;Hkkxh rs
tkLrhr tkLr mRrjsdMs <dysys xsys-
¼d½ ;qjsf’k;k nf{k.ksdMs ljdr vlrkuk fgeky;kps nksUgh
¼if’pe o iwoZ½ Hkkx ¼cktw½ tkLrhr tkLr nf{k.ksdMs
<dysys xsys-
¼M½ VsfFkl leqnzkpk odzkdkj ¼oG.k½ nf{k.ksdMs
gksrk-
70- iq<s fgeky;krhy pkj f[kaMh uewn vkgsr- R;krhy
pqdhps fo/kkus fuoMk-
¼v½ ckjk ykpk fgekpy izns’k ysg’kh tksMrs-
¼c½ cqf>Zy f[kaM Jhuxj xaxk [kksÚ;kyk tksMrs-
¼d½ pkax&yk dkjkdksje yMk[k’kh tksMrs-
¼M½ fnQw f[kaM v:.kkpy izns’k eaMkys’kh tksMrs-
71- f}ifxjh dk; vkgs \
¼v½ okGoaVh izns’kkr okÚ;kP;k [kuu dk;kZeqGs r;kj
>kysyk Hkwvkdkj-
¼c½ unhP;k [kuu dk;kZeqGs r;kj >kysYkk Hkwvkdkj-
¼d½ okGoaVh izns’kkr okÚ;kP;k Hkkx dk;kZeqGs r;kj
>kysyk Hkwvkdkj-
¼M½ fgeunhP;k Hkj.k dk;kZeqGs r;kj >kysYkk
Hkwvkdkj-
72- fgeky;ke/;s nf{k.ksdMwu mRrjsdMs vk<G.kkÚ;k
f[kaMhpk ;ksX; dze ykok-
¼v½ fy[kkikuh] cqf>Zy] cfugky] ihjikatky
¼c½ cfugky] ihjikatky] cqf>Zy] fy[kkikuh
¼d½ ihjikatky] cfugky] cqf>Zy] fy[kkikuh
¼M½ cqf>Zy] fy[kkikuh] ihjikatky] cfugky
73-
ioZr                        izdkj
¼1½ CYkWd QkWjsLV           ¼;½ vof’k”V ioZr
¼2½ vWiykf’k;u              ¼j½ BksdG~;kpk ioZr
¼3½ jktegky                 ¼y½ Tokykeq[kh ioZr
¼4½ iksik ioZr              ¼o½ ?kMhpk ioZr
¼v½ 1&o] 2&j] 3&y] 4&;
¼c½ 1&j] 2&o] 3&y] 4&;
¼d½ 1&j] 2&o] 3&;] 4&y
¼M½ 1&;] 2&y] 3&j] 4&o
74- mRrjsdMwu nf{k.ksdMs iwoZ ?kkVhrhy [kkyhyiSdh
dks.krk ioZrf’k[kjkapk dze cjkscj vkgs \
¼v½ vuSeqMh] ikydksaMk] uYykekyk] fuyfxjh
¼c½ ikydksaMk] vuSeqMh] fuefxjh] uYykekyk
¼d½ fuyfxjh] uYykekyk] ikydksaMk] vuSeqMh
¼M½ uYykekyk] feyfxjh] vuSeqMh] ikydkasMk
75- iq<hy Hkw&vkdkjkapk uhV fopkj djk-
¼v½ ik.kiks;k
¼c½ gEeknk
¼d½ HkwN= [kMd
¼M½ ;kjnkax
ojhyiSh dks.krs Hkw&vkdkj okÚ;kP;k {kj.k dk;kZeqGs
r;kj >kysys vkgsr \
¼v½ 1] 3] 4
¼c½ 1] 2
¼d½ 1] 2] 3] 4
¼M½ 1] 4
76- dSewjP;k VsdM~;k [kkyhyiSdh dks.kR;k ioZrjkaxkar
vkgsr\
¼v½ foa/; jkaxk
¼c½ lkriqMk jkaxk
¼d½ dkjkdksje jkaxk
¼M½ dksYyh jkaxk
77- [kkyhy fo/kkukapk fopkj djk-
¼1½ ?kMhP;k ioZrkaph fofo/k izdkjP;k [kMdkaph lajpuk
vlrs vkf.k [kksy nÚ;k o map ‘kadw vkdkjkph f’k[kjs
vlrkr-
¼2½ ?kMhP;k ioZrkaph fufeZrh VsUlkbZy QkslsZleqGs
gksrs-
ojhyiSdh dks.krs fo/kku@fo/kkus cjkscj vkgs@vkgs \
¼v½ QDr 1
 ¼c½ QDr 2
 ¼d½ 1 vkf.k 2 nksUgh
 ¼M½ 1 o 2 nksUghgh ukghr-
 78- tksM~;k ykok-
LraHk ^v*          LraHk ^c*
¼1½ iatkc fgeky;   ¼;½ dkGh vkf.k frLrk unhe/khy fgeky;
¼2½ vklke fgeky;   ¼j½ fla/kw vkf.k lryt unhe/khy fgeky;
¼3½ usikG fgeky;   ¼y½ lryt vkf.k dkGh unhe/khy fgeky;
¼4½ dqekmWa        ¼o½ fngkax o frLrk unhe/khy fgeky;
fgeky;
 ¼v½ 1&o] 2&j] 3&y] 4&;
 ¼c½ 1&j] 2&;] 3&;] 4&y
 ¼d½ 1&;] 2&y] 3&o] 4&j
 ¼M½ 1&j] 2&o] 3&y] 4&;
 79- xq:f’k{kj [kkyhyiSdh dks.kR;k ioZrjkaxsps loksZPp
 f’k[kj vkgs \
 ¼v½ NksVk ukxiwj
¼c½ vjoyh
¼d½ foa/;
¼M½ ekGok
80- iwoZ fgeky; izns’kkr Tokjh o cktjh lkj[kh fids
vHkkokusp vk<Grkr% dkj.k %
¼v½ gk foHkkx vfriwosZdMhy l[kj izns’k vkgs-
¼c½ gk foHkkx tkLr mBko vkf.k vf/kd itZU;eku vlysyk
izns’k vkgs-
¼d½ gk foHkkx mcnkj gokekukpk vkgs-
¼M½ gk foHkkx vfrnkV taxykauh O;kiysyk vkgs-
81- n[[ku iBkjkP;k mRrj o iwoZ lhekorhZ MksaxjkG
Hkkxkr ---- tekrhps yksd jkgrkr-
¼v½ xkjks o [kk’kh
¼c½ okjyh o Bkdj
¼d½ dkrdjh o gGok
¼M½ fHkYy o xksaM
82- jk;js’oj f’k[kjkph maph ---- ehVj vkgs-
¼v½ 1173
¼c½ 1273
¼d½ 1373
¼M½ 1473
83- e/; o nf{k.k lg~;knzh ;kaP;k njE;ku ---- f[kaM vkgs-
¼v½ FkG?kkV
¼c½ QksaMk?kkV
¼d½ iky?kkV
¼M½ dqaHkkyhZ?kkV
84- [kkyhy fo/kkus igk-
¼1½ uanknsoh f’k[kjkph maph 7817 eh- vkgs-
¼2½ fgeky;krhy >ksthyk f[kaMhrqu Jhuxj rs ysg ekxZ
tkrks-
¼3½ cnzhukFk f’k[kjkph maph xaxks=h f’k[kjkis{kk deh
vkgs-
¼v½ QDr fo/kku 2 cjkscj vkgs-
¼c½ QDr fo/kku 3 cjkscj vkgs-
¼d½ fo/kkus 1 vkf.k 2 cjkscj vkgsr-
¼M½ fo/kkus 1] 2 vkf.k 3 cjkscj vkgsr-
85- iq<s ueqn dsysY;k HkwLrjkP;k fufeZrhpk
dkyekukuqlkj ;ksX; dze [kkyhyiSdh dks.kR;k i;kZ;kr
fnyk vkgs] rs lkaxk-
¼1½ dMIi iz.kkyh
¼2½ MsDdu VªWi
¼3½ xksaMokuk iz.kkyh
¼4½ foa/; iz.kkyh
¼v½ 3] 1] 4] o 2
¼c½ 1] 2] 4 o 3
¼d½ 1] 4] 3 o 2
¼M½ 3] 1] 2 o 4
86 [kkyhy fo/kkus vH;klk o dks.krs@rh fo/kku@us cjkscj
vkgs@r rs lkaxk-
¼1½ HkkjrkP;k mRrjsdMhy likVhpk izns’k gk
fgeky;krhy mPp Hkwi`”B ygjhiq<hy ^QksjMhi* eqGs
r;kj >kyk vkgs-
¼2½ lj ,l- cqjkbZ ;kauh Hkkjrkrhy likVhP;k izns’kkP;k
miiRrhph ^QksjMhi* ladYiuk izFke ekaMyh-
¼v½ QDr fo/kku 1 cjkscj vkgs-
¼c½ QDr fo/kku 2 cjkscj vkgs-
¼d½ nksUgh fo/kkus cjkscj vkgsr-
¼M½ nksUgh fo/kkus pqd vkgsr-
87- [kkyhy fo/kkukuarj fopkj djk o dks.krs@dks.krh
fo/kkus cjkscj vkgsr] rs lkaxk-
¼1½ xqtjkr likVhph fufeZrh lekarj u|kaP;k xkGkP;k
fu{ksi.kkeqGs >kyh vkgs-
¼2½ xqtjkr likVhr xksaMokuk o dzsVWf’kvl ;qxkrhy
[kMd vkgsr-
¼v½ QDr fo/kku 1 cjkscj vkgs-
¼c½ QDr fo/kku 2 cjkscj vkgs-
¼d½ nksUgh fo/kku cjkscj vkgs-
¼M½ nksUgh fo/kku pqdhph vkgs-
88- iq<s Tokykeq[kh fufeZrh o Hkwi`”B jpuk vls nksu
dkWyEl fnys vkgsr % R;krhy ?kVdkaP;k ;ksX; tksM~;k
dks.kR;k i;kZa;kr fnY;k vkgsr \
Tokykeq[kh fufeZrh         Hkwi`”B jpuk
¼1½ dzsVWf’kvl             ¼;½ fctkiwj o XokYgsj
                           ekfyd
¼2½ dMIik                  ¼j½ pWafivu ekfydk
¼3½ /kkjokM                ¼y½ MsDdj VªWai
¼4½ foa/;                  ¼o½ ekykuh ekfydk
¼v½ 1&y] 2&;] 3&o] 4&j
¼c½ 1&y] 2&;] 3&j] 4&o
¼d½ 1&j] 2&y] 3&;] 4&o
¼M½ 1&j] 2&y] 3&o] 4&;
89- dkWafyEikWaxwu frcsVe/khy Ygklkyk tkrkuk ----
gh f[kaM vksykaMkoh ykxrs-
¼v½ >ksth&yk
¼c½ ukFkw&yk
¼d½ tsysi~&yk
¼M½ Fkkax&yk
90- ^ukFkw&yk* f[kaM [kkyhyiSdh dks.kR;k jkT;kr
vkgs \
¼v½ flDdhe
¼c½ mRrj izns’k
¼d½ fgekpy izns’k
¼M½ tEew vkf.k dk’ehj
91- ^>ksth&yk* f[kaM [kkyhyiSdh dks.kR;k jkT;kr
vkgs \
¼v½ flDdhe
¼c½ mRrj izns’k
¼d½ fgekpy izns’k
¼M½ tEew vkf.k dk’ehj
92- ^ipe<h* o ^fp[kynjk* gh FkaM gosph fBdk.ks ---- ;k
ioZrkoj vkgsr-
¼v½ lgkz
¼c½ vjoyh
¼d½ lkriqMk
¼M½ foa/;
93- Hkwdaikps fBdk.k vkf.k o”kZ ;kaP;k tksM~;k
ykok- ;ksX; i;kZr fuoMk-
Hkwdai                       o"kZ
¼1½ dkaxzk                   ¼;½ 1897
¼2½ dks;uk                   ¼j½ 1905
¼3½ ykrwj                    ¼y½ 1967
¼4½ f’kYkkWax                ¼o½ 1996
¼v½ 1&j] 2&o] 3&y] 4&;
¼c½ 1&j] 2&y] 3&o] 4&;
¼d½ 1&o] 2&y] 3&;] 4&j
¼M½ 1&o] 2&;] 3&y] 4&j
94- iq<hy fo/kkus vH;klk o fnysY;k i;kZ;kaiSdh ;ksX;
i;kZa; fuoMk-
¼1½ fgeky; vxz Hkza’k ¼fgeky; QzaV QkWYV½
HkkjrkP;k mRrjsph eSnkus f’kokfydiklqu vyx djrks-
¼2½ eq[; lhek Hkza’k ¼esu ckmaMjh QkWYV½ yslj
fgeky;kyk f’kokfydiklwu vyx djrks-
¼3½ eq[; dszanzh; iz.kksn ¼esu lsUVªy FkzLV½ yslj
fgeky;kl xzsVj fgeky;kiklwu vyx djrks-
¼4½ c`gr lhek Hkza’k ¼xzsV ckmaMjh QkWYV½ vjoyh
ioZrkiklwu foa/; ioZrkl vyx djrks-
¼v½ fo/kkus 1] 2] o 3 cjkscj vkgsr-
¼c½ fo/kkus 1] 3 o 4 cjkscj vkgsr-
¼d½ fo/kkus 2] 3] o 4 cjkscj vkgsr-
¼M½ fo/kkus 1] 2] 3] o 4 cjkscj vkgsr-