THE RULE OF LAW IN VIETNAM –

CORE VALUES AND NEW ASPECTS OF APPROACH

Dao Tri Uc
Professor, School of Law, Hanoi National University

Abstract:
The rule of law in Vietnam has been officially constitutionalised in 2001 (Article 2).
Research on the core values of the rule of law has been raised in the context of current
requiring for legislative, executive and judicial reforms in Vietnam. Based on the recognition
of the common values of a rule of law, the author considers supremacy of law to ensure
respect and protection of human rights, fairness and justice as the core values of the rule of
law in modern Vietnam. From there, the author has returned to the social values in tradition,
national culture, social governance methods, ideological trends, as well as products of
constitutionalism and legalisation. They are all the characteristics of the legacy which carry
the core values of the rule of law. In the current context of Vietnam, the key elements of a rule
of law can only be established and developed once they are in combination with values such
as the rightness of leaders, ethics in public service, and judicial integrity.
Introduction
Fundamental principles of the rule of law in Vietnam requires to be determined on the
basis which combines the popularity and peculiarity of the rule of law‘s theory and practices,
reflecting organisational and operational practices of the political system, the government
structure, and the legal system in Vietnam.
It is necessary to say that, in the Vietnamese rule of law model, appropriate contents and
progressive views on the rule of law are common and popular values. That is because this kind
of knowledge is strongly humanistic, reached by the human philosophical and political thinking
through numerous tests of history in different countries and different periods of time. These
common values form the general principle and define the basic characteristics of a rule-of-law
State, marking the continuous development in the awareness and practice of organising the
Government. In our point of view, fairness and justice are the core values of the rule of law.
There are some efforts in using appropriate rhetoric in common language. The world phap
quyen (Rule of Law) in Vietnamese suffices to clarify the interference between two values
which are law and human right, as the requirements of justice to the law, and the binding of law
due to its fairness. This is definitely the common value of the rule of law that acts as a
foundation to establish the necessities for the rule of law.
Each model of the Rule of Law contains the basic elements of the rule of law regime
and its specialities. Researchers have been agreeing that, when designing the model and
embarking on constructing the rule of law, countries all want to apply the common and
necessary factors in a way that suits their own situation, given the differences in history,

92
culture, and political context of each country240. We however conclude that these ‗variants‘
can only be related to non-fundamental elements (also known as characteristics). Thus, the
basic element of a rule-of-law State is a constant and popular one! There will be no rule of
law and there will be unable to establish and affirm the rule of law in a country that has its
common elements and specialities excluded, disabled, or opposed each other.
In Vietnam, the rule of law has been established under the influence of a variety of
cultural and traditional factors, as well as economic, social and international factors. Therefore,
the study of these factors is essential for the process of building and improving the Rule of Law
in Vietnam nowadays.
1. The inheritance of traditional values
1.1. The mentality of tolerance, humanity, and fainess
In the history of the rule of law, there are two different notions of moral and cultural
basis of the Rule of Law. The Normativity‘s Rule of Law, typical of Hans Kelsen
(1881-1973), considers any government having laws as the Rule of Law, provided that the
laws are regulated by the government, and the government is guaranteed to operate under a
specific legal order241. This perspective does not concentrate on the nature of law, denies the
relationship between law and culture and morality242.
The positive aspect of this empirical rule of law is that it emphasises the stability and
reliability of the law thanks to the guarantee from the government. All individuals and
organisations are consequently responsible for their behaviours before the law. The government
takes responsibility to ensure the legal order according to the legal principles. It is called
model of a rigid Rule of Law243.
Meanwhile, there is another perspective which associates the government not only
with the law but also with culture and social morality. This is the model of a tolerant and
flexible Rule of Law244. This model does recognise legal norms, however, the core of the
relationship between the government, the law and ethics is that the legal structures are the
foundation for individuals to act following both legal and moral principles, and then to take
legal responsibility for their own behaviours. Hence, law and morality have become the norm
for behaviours, yet legal responsibility remains the last measure. The moral foundation of the
rule of law here is the values of tolerance and fairness. The law is not only based on mere
submission but a regime, an order of self-awareness and self-responsibility on the basis of
freedom to participate in social processes and social relations.

240
Jeffrey D. Sachs (editor) and Pistor, Katharina, The Rule of Law and Economic Reform in Russia, The John M. Olin
Critical Issues Series, Westview Press, 1987, 25; James V.Feinerman, The Rule of Law with Chinese Socialist
Characteristics, Current History (September 1997): 278-281
241
Kelsen Hans, Pure Theory of Law, translated by Knight Barkeley, CA: University of California Press, 1960, p.348-355.
242
Ronald Moore, Legal Norms and Legal Science: A Critical Study of Hans Kelsen‘s Pure Theory of Law, Honolulu, 1978, p.215.
243
Iian Stewart, The Critical Legal Science of Hans Kelsen, (1990)17 Journal of Law and Society, p.273
244
George P.Fletcher, Basic Concept of legal Thought, Oxford University Press, 1996, p.13; Michael Freedman, Human
Rights, Democracy and Asian Values, The Pacific Review, Vol.9, No.3, 1996, p.355.

93
 From this perspective, a unique element of Vietnamese history is that, although being
an feudal state with a autocracy regime and a profound influence of Confucianism, the law
always creates and maintains a written legal system at an advanced level compared to other
countries. This is evidenced by systemised ancient laws, customary laws of different regions,
and every dynasty managed to codify the law: The Criminal Code of the Ly Dynasty (1042),
The National Criminal Code of the Tran Dynasty (1230), The National Criminal Code, also
known as the Hong Duc Code, was drafted and issued in 1483 under the reign of King Le
Thanh Tong, also known as Hong Duc (1460-1497). The Hong Duc Code had a wide scope of
governance, covering all the basic areas of contemporary social life, being the most wonderful
text in the history of Vietnamese written law245. The Vietnamese imperial law had many
elements absorbed from contemporary foreign law, yet at the same time mainly bore the
national culture. It was a tool to protect the monarchy, the interests of dynasties, but the sense
of tolerance, the spirit of goodwill was still a unique aspect, which had values and lasting
influence from one era to another in the national history. That spirit can be seen in an instance
of King Tran Minh Tong in June 1315 forbidding father and son, husband and wife and
family members from accusing each other246. Professor Phan Huy Le – a Vietnamese famous
historian gave the following figures: of all 722 articles of the Hong Duc Code, 400 had never
been in the laws of Han, Tang, Song, Ming Dynasties in China, but possessed the unique
content and modifications of Vietnam247. They included sectors of civil, marriage and family,
inheritance rights, rights of marginalised groups, with the application of various rules of
customs and religions in the indigenous regions. It is possible to state some provisions with
heavy moral content and fair value, as stipulated in Article 388 on inheritance: half of the
assets shall be used to worship ancestors with the rest divided equally among the children,
regardless of gender. In the context of a strong influence of Confucian morality with
inequality in family relations, combined with the inferior status of women, the Hong Duc
Code was setting out rules to protect women, and husband-wife equality in property relations
could be considered unique – expressing the combination of law with moral and human
values. In another law of the Le Dynasty, called the National Litigation Charter (Quốc triều
khám tụng điều lệ), there were very humane provisions on claiming for debt cases: ―If the
debt is due on the day of a funeral, the creditor should therefore show mercy, not to demand
so that it negatively affects the funeral, until the service is completed‖. Professor Phan Huy Le
also remarked: ―Le Thanh Tong was a Confucian devotee, his phylosophy is based on the
Confucianism, but he knew how to combine Confucian thoughts, the rules of virtue with the
rule by law, on a strong national spirit and consciousness‖ 248.

245
Nguyen Ngoc Huy, Ta Van Tai, The Le Code: Law in traditional Vietnam, Ohio – London 1986; Dao Tri Uc (ed): Study
on the Vietnam legal system from XV to XVIII century, The Social Science Publishing House, 1994, Page 262
246
The Complete Annals of Dai Viet, The Social Science Publishing House, Hanoi, 1998. T2, page 100
247
Phan Huy Le, Le Thanh Tong – The person and career, The Hanoi National University Publishing House, Hanoi, 1997,
page 18
248
Phan Huy Le, Le Thanh Tong (1442 – 1497), The summary record of Conference ―Le Thanh Tong – The person and
career‖, The Hanoi National University Publishing House, Hanoi, 1997, page 18

94
 1.2. Traditional governance: the village democracy
Another traditional value that influences the nature and characteristics of the current rule
of law in Vietnam is the regime of village self government in the local government tradition.
The history of the Vietnamese administration shows that the ancient society of Van
Lang State (7th century BC) was based on rural communes with the nature of the village
community combined of geographical-social relations (community) and family relations249.
The commune of this period was where farmers freely gathered to discuss and solve
all common problems; in other words, the rural commune of Vietnam from the past had had a
natural, sustainable foothold with highly autonomy. Those qualities has made the strong
cohesion of the Vietnamese rural community going through changes and obstables in the
history. The long-term existence of the public ownership on land in the rural community has
also contributed to this cohesion.
For more than a thousand years Dai Viet was conquered by the Chinese (179 BC -
905), those conquering governments were unable to assimilate the Vietnamese people, unable
to change the structure and the traditional lifestyle of the Vietnamese communes and villages,
and unable to control this kind of units250. This historical factors once again demonstrates the
cultural and institutional sustainability of the local grassroots communities.
During Dai Viet‘s independence and autonomy, the policy of Vietnamese feudal
dynasties was still to increasingly tighten the correlation between ‗Village‘ and ‗State‘.
Similar to the rural communes in the past, the Viet villages had become and always been the
basic units of independence and autonomy251.
The policy of La réforme administrative des communes had been implemented for 40
years (1904-1944) with seven reforms on all three regions of Vietnam. There were many
contents, including the maintaining of the self-governing communes and villages, considering
a commune as an administrative legal entity – one having a comprehensive set of rights and
obligations regarding administration and assets252.
The highlight of the rule of law here was the existence of the independence and autonomy
of the Vietnamese village, consequently recognised by the central government. This had become a
historical element, expressed as a sustainable value of culture time after time.
However, it is necessary to take into account a negative aspect of traditional local
autonomy. That was, through many historical periods, the independence and isolation of the
local community has led to the situation where ―the King came second to the village rules‖.
This has existed in parallel with the sense of preserving traditional values, against the law of

249
The history of Vietnamese state and law, The Hanoi National University Publishing House, page 51
250
The history of Vietnamese state and law, The Hanoi National University Publishing House, page 71, 239-241
251
Phan Huy Le, Return to the origin, The World Publishing House, Hanoi, 2011, p. 759.
252
Nguyen Minh Tuan, The Cai luong huong chinh policy during the French colonial regime in Vietnam, in ―The influence
of French legal tradition on Vietnam law‖, The Hanoi National University Publishing House, 2016, page 181-182;
Nguyen Thi Viet Huong, Democracy in the village: ―Tradition and Modernity‖, Journal of State and Law, volume
3/2011, page 18-27

95
the conquerors. These phenomena have gradually formed in Vietnamese people the attitude of
non-compliance with or even disregarding the law. This factor requires to be considered in the
contemporary context where the socio-economic dimension has been expanded, the collision
between that farmer attitude and the new legal order results in misbehaviours, complicated to
be governed from the requirements of the rule of law.
1.3. The elements of justice and constitutionalism
The period of modern Vietnamese history related to the French colonial period
(1858-1945) had witnessed two main phenomena of the law. Firstly, it was the imposition of
the law serving the French colonial aggression and exploitation in Vietnam. Secondly, the
influence of progressive Western legal ideas penetrated into the Vietnamese legal system,
including ideologies and institutions having important and long-lasting effects to establish the
legal structure for Vietnam later on.
For the first phenomenon, it can be affirmed that, through more than 80 years being a
French colony, the colonial law had indeed been an effective tool for the greedy colonial
exploitation policy of the French colonialism in Vietnam. Despite this, the laws that the
colonialists ‗carried‘ with their army not only acted as instruments of the colonial government,
but were originally the offspring of a legal civilisation at its home country253.
Indeed, the simplified the Cochinchine Civil Code of the Southern region of 1883, the
Tonkin Code of 1831, Hoang Viet Code of the Central region (The Annam Civil Code) of
1936, supplemented and amended in 1939, the Criminal Code, the Criminal Procedural Code
and Law on Court Organisation in the years 20 of the twentieth century, ‗made by French‘,
contained in themselves the legal values of a progressive legal background belonging to the
French people. When came to Vietnam, despite the intention of the carriers, these values were
naturally shined and welcomed. The important thing was that those values had met the needs
of the development of contemporary Vietnamese society following innovation and integration
with the outside world.
It should be noted that, at that time, the over exploitation policies and programmes of
the colonial government had led to enormous changes in the socio-economic life of Vietnam,
starting from late nineteenth century to the early twentieth century.
With the aim of serving the colonial exploitation through an economic development
programme, the French government prioritised building public facilities. Various railways and
arterial roads, seaports, irrigation works had been invested and built up. Besides the policy of
building and developing urban areas, the process of land and capital accumulation had been
increasingly fierce, followed by the development of the great-ownership regime 254 . The
colonial government had concentrated on developing the commercial sector early. The

253
Dao Tri Uc, The relationship of Vietnamese law and French Law from the logic of law receiving and transformation, in
―The influence of French legal tradition on Vietnamese law‖, The Hanoi National University Publishing House, 2016,
page 17-18.
254
Yves Henry, Économie agricole de l'Indochine, Hanoi, 1932, page 223

96
beginning of twentieth century ceased to witness the policy of ‗emphasising farming, lessening
trade‘ or ‗closed-door‘ of the Nguyen dynasty previously. The market had appeared in
Indochina, including not only the market of self-sufficiency, but also the industrial goods
market, the real estate market, utility service market, and market of other services such as
transportation255.
In such context, despite the fact that the civil and commercial laws were made by the
French, they possessed strong catalysts and returned to serve the development of civil relations.
The introduction of the French Civil Code to Vietnam at that time equalled the introduction of
doctrines and regulations on property rights, contracts and obligations, commercial companies,
etc. This had satisfied the needs of contemporary Vietnamese social development towards
innovation and international integration. Hence, the Vietnamese legal system, which used to be
strongly influenced by the Chinese imperial law, started to have an access into the civilised legal
values of the outside world. In this way, they had accelerated the process of renewing the customs
and practices in contemporary Vietnamese social activities. As many French scholars have
confirmed, the French Civil Code of 1804 itself was the result of a long and smooth process of
combining the Roman written law of southern France with the customs (coutumes) of German
people in northern France – a process of unifying diverse practices existed in France at that
time256. Thus, going the exact way of establishing the Civil Code of 1804, the French in Vietnam
in the years 20-30 of the twentieth century had harmonised the laws with other customs and
traditions popular in different regions of Vietnam. This created for the society an open and
flexible legal order, promoting socio-economic development towards legal equality257.
In the structure of the colonial exploitation policy, there was a notable element of the
policy on institutionalisation, civilisation, privatisation and legalisation258. The education and
legal policy had the content of ensuring the rights, firstly the property rights, to improve the
rigid regulations of the first colonial exploitation period, which had shown a tendency to
eliminate the attempts to serve the second colonial exploitation policy of the French. Therefore,
together with the effort to ensure civil rights, there lay an encouragement for the freedom of
civil transaction formation, protection of property rights, antitrust, protection of land interests,
the right to benefit from public interests; and as a support to implement those rights, it is
permissible to execute the right to vote on colonial government missions at local levels. That
context had brought some ideas of constitutionalism with different colours, depending on the
social standing of the theorists. Yet they all had one thing in common, that was to share their
own perspectives in order to seek prosperity for the country of Vietnam within the framework
of the colonial regime. Another common point was that those theorists at that time were mainly
mandarins who served the Vietnamese imperial government, or they were civil servants
working for the French colonial apparatus. Most of them were Western educated. Meanwhile,

255
The History of Viet Nam, Volume 7 (1897-1918), The Social Science Publishing House, Hanoi, 2013, page 83
256
René David, French Law, Its Structure, Sources and Methodology, Paris, 1972, p. 132
257
Dao Tri Uc, Ibid., page 19
258
The History of Viet Nam, Volume 9, The Social Science Publishing House, Hanoi, 2013, page 47

97
the difference among those people was the approach to realise their ideological maps. For
example, the thinker Nguyen Truong To (1830-1871) was the first person in Vietnam to raise the
idea of limiting power of the monarchy by law, whilst maintaining the type of constitutional
monarch. This idea of a constitutional monarchy in a country with thousands of years of
traditional monarchy was obviously a bold idea which went beyond the thoughts of people at that
time. The constitutional monarchy was also the idea of Pham Quynh (1892-1945). However,
Pham Quynh went further than the initiator of that thought by his requirement of establishing
autonomy for Vietnam under the French Indochina (Indochine francaise), strengthening the
Vietnamese imperialism under the protection of France. The constitution presented to recognise
the French protection that, according to him, was only at a supervising level!259
Representing the other trend of early Vietnamese constitutional thought was the
thinkers Bui Quang Chieu (1873-1945) and his Constitutional Party which existed in the years
1919-1920, Nguyen An Ninh (1900-1943), Phan Chau Trinh (1872-1926) and Phan Boi Chau
(1867-1940). This trend took into account the people‘s participation in political life, to assure
the rights such as freedom of the press, freedom of speech. It also advocated for progressive
ideas under the strong influence of J.J Rouseau and of the France‘s Declaration of the Rights of
Man and of the Citizen of 1789, with the popular theory of Phan Boi Chau on replacing the
monarchy regime with the democracy regime260. There had been suggestions on democratic
governance based on the replacement of the monarchy with the republic and parliamentary
regime, implementing the principle of decentralisation, promoting the Constitution and the law
instead of moral governance.
During 1917-1923, under the influence of progressive democratic ideals of the French
revolution, stemming from studying the situation of French governance in Indochina and in
Vietnam, a group of Vietnamese in France including some well-known activists such as Phan
Chau Trinh, Phan Van Truong, Nguyen The Truyen, and Nguyen Ai Quoc had cooperated in
the Association of Patriots. On 19th June 1919, on behalf of this Association, Nguyen Ai Quoc
(also known as President Ho Chi Minh) had signed and sent out a document named The
Vietnamese People‘s Claim (Revendications du Peuple Annamite) to the Versailles Peace
Conference in Paris, and published it in the French left-wing newspapers L‘Humanite và Le
Populaire, mentioning the fundamental human rights of freedom and democracy, including
freedom of press, freedom of speech, freedom of assocication and freedom of going and
residing abroad, freedom of study, the right to appoint representatives of the Vietnamese people
in the French National Assembly; the right of self-determination for Vietnamese people;
equality for and non-discrimination against the Vietnamese. Especially, the Claim demanded
the publication of the Constitution and the establishment of the rule of law, abolishing the rules
and Administrative Orders of the French and Indochina government261.

259
Pham Quynh, The Constitutionalism in Vietnam, The Nam Phong Journal, volume 151, June 1930
260
Phan Chau Trinh, The speech on military rule and democracy, Journal of History Study, Volume 67 October 1964, page 22
261
The complete works of Ho Chi Minh, The National Political Publishing House, Ha Noi, 2011, Volume 1, page 141.

98
 These thoughts were external expressions of social-political activities and movements
of different classes in Vietnam, including the elites who were looking for pathways to liberalise
the country. This should have also been considered in the regional and international context in
this historical period, with the success of Japan‘s Empero Meiji or Meiji the Great (1852-1912)
and of the Revolution in China establishing the China Nationalist regime – the first modern
republican regime in China founded by Sun Yat-sen (1866-1925) in the beginning of 1912. It
was true that those first swallows of progressive constitutional thought in the history had been
supported and encouraged by these strong winds.
1.4. From the Declaration of Independence of the 2nd September 1945, and the 1946
Constitution, to the 2013 Constitution: the core values of the Rule of Law of Vietnam
Values of freedom, equality and justice have always been prioritised over other values,
and the Vietnamese Declaration of Independence in 1945 must be considered grasped with the
contemporary rule of law.
The Declaration began with a quote from the United States Independence Declaration in
1776: ―All men are created equal, that they are endowed by the Creator with certain
unalienable Rights, that among these are Life, Liberty and the pursuit of Happiness‖, and the
Article 1 of the Declaration on Human Rights and Civil Rights of the French Revolution in
1789 (Déclaration des droits de l'homme et du citoyen de 1789): ―People are born free and
equal in rights, and always have to be free and equal in rights‖ (―Les hommes naissent et
demeurent libres et égaux en droits.‖). According to Ho Chi Minh, the Declaration of
Independence showed to go beyond the old notions of human rights and freedom. It used to be
perceived that the freedom of people was the rulers‘ gift, which should have been asked for
Vietnamese people, in hoping for the French colonial government‘s generosity. The Vietnam
Declaration of Independence in 1945 had reached the central point of the modern rule of law on
human right unable to be dispossessed.
The outstanding product of modern Vietnamese constitutionalism is the 1946 Constitution.
The birth of that Constitution showed the high determination of President Ho Chi Minh and the
Vietnamese leaders at that time trying to put the progressive ideals into the reality of Vietnam,
despite the country still being poor and struggling with the legacy of the Colonialism.
The timely issuance of the 1946 Constitution reaffirmed the logic raised by the
American constituents in the past: ―That to secure these rights, Governments are instituted
among Men, deriving their just powers from the consent of the governed‖. It has been obvious
that by putting more efforts to build up the Constitution and to organise the General Election,
the mindset about rule of law at the time had connected factors of democracy, human rights and
Constitution together. There, democracy is the root, the Constitution is the premise, ensuring
human rights is fundamental, impulsive, and being the goal of that democracy. It therefore can
be said that, the Diagram of the first political legal regime and its starting point was the political
foundation based on the Constitution. That diagram got to be generalised by President Ho Chi
Minh as following: ―The regime certified by the 1946 Constitution has ensured the national

99
independence and become the comprehensive democracy for the people. The right to vote and
stand for election, the right to participate in the government jobs have been ensured; freedom
and democracy has been implemented – That is a new democracy‖262.
After the period of the social governance under the bureaucratic, centred regime since
1975, the 2013 Constitution marked the return of some historical values of the rule of law. The
ideology of respect and protection of human rights was the foundation to construct the
mechanism of decentralisation and power limitation, and the orientation for continuing
administrative reform, judicial reform, building and improving the legal system. One of the
most important advances of this Constitution is to constitutionalise the principle of right
limitation. Article 14.2 the 2013 Constitution affirms: ―Human rights and civil rights shall only
be limited by regulations in case of necessity due to national defence, national security, social
order and safety, social morality, and the health of the community‖. The limitation of rights is
―the provision recognised in the International Declaration of Human Rights of 1948 and in
some other international treaties on human rights.‖ Article 29.2 of the International Declaration
of Human Rights clearly states that, when exercising the rights and freedoms, people shall only
subject to statutory restrictions, with the aim of ensuring the appropriate recognition and respect
to the rights and freedoms of others, as well as satisfying social order, morality and the common
welfare in a democratic society.
The most important guarantee for the human rights protection is the recognition of the
legal principle of the presumption of innocence (Article 31 of the Constitution), which is the
condition for legal safety of the citizens in their daily lives and activities.
Together with recognising courts as judicial bodies, which exercise judicial rights, the
courts‘ mission is determined to project justice and human rights. These are new points of great
significance in the history of Constitutionalism in Vietnam, which affirm the principles of a
modern judiciary, for example, the principle of two-level trials which is a guarantee to promote
the rights for requesting review of the judgement; principles of the right to defend for defendant,
the right to protect legitimate interests of the involved parties; the principle of juror‘s
participation in trials. These are principles that reflect the democracy and promote the people‘s
right to access justice. From the perspective of the rule of law, it can be seen that the 2013
Constitution further enhances the rule of law in the Vietnamese judiciary.
2. New aspects of approach
2.1. The move from The Rule by Law to The Rule of Law and the law supremacy
Since ancient time in the West as well as in the East, legal systems have been
established and widely applied in order to maintain the order and protect the state regimes.
However, when referring to using laws to govern the society, it can also be seen that inside
monumental legacies of legal thoughts there have been hiding different views and, moreover,
different methods in using the law.

262
The complete works of Ho Chi Minh, Volume 4, page 491.

100
 Strictly abiding by the law used to be considered as the only exact factor regarding the
role of law, because the law has always been the embodiment of the will of the state. It is also
a consequence of maintaining overlong the centralization of power in Vietnamese society. It
has been evidenced in the Constitutions of 1980, 1992 which all determined the principle of
The Rule by Laws (Article 12).
When compliance with the law is a mandatory requirement, it is a principle. People
then call it the Rule by Law or legality. When compliance with the law becomes a reality of
society and the nation, a requirement of life, society and national activities, it is a regime of
the Rule by law. Nevertheless, whether it is a principle or a wide-ranging governance regime,
the central issue is still the strict adherence to the provisions of the law.
One of the requirements of the Rule by Law is that all activities, acts, documents and
decisions must be in accordance with the law. But in fact, for decades in Vietnam, this
principle could not be ensured anywhere and at all times. A version of this principle in the
legal system is a document of a lower authority must be consistent with that of a higher
authority, each document must be in accordance with all higher documents and with the
Constitution. Therefore, the legal regime requires to establish a strict upper and lower order
for legal documents. However, this is exactly the difficulty that a legal system creates itself
and therefore, it is not accidental that there are thousands of "sublicenses" issued by the
ministries and local governments every year. Besides, the reality of lower documents going
beyond the authority of upper documents with thousand reasons still exist in the Vietnamese
legal system. Additionally, in legal reasoning, the debate that whether or not the documents of
law enforcement agencies and local government agencies are legal documents (so that it
"must be followed") is prolonged without an end! The inconsistency of what is considered "
the law" has undermined the possibility of direct application of the acts and the codes, giving
rise to the need of interpretation (but no one has the authority to explain officially!) as well as
the need to look for legal provisions that result in limited capacity to use the law and the right
to access to the law of the people.
The Rule by Law also raises other issues such as: who would be obliged to obey the
law? Who has the right to require others to obey the law? The process of implementing
democracy, fighting against and preventing bureaucracy and corruption also has the basic
content of eliminating the privilege, excluding the ―exceptions‖ and prohibited area of the law,
but it is impossible to have satisfactory answers for these questions on the ground of the legal
principle. This is the weakness of the Rule by Law in the history, as it could not request
respecting the law. Respecting the law requires a different view in which the law could not
―be placed under someone‘s power‖ (Plato)263 and it must show ―the restriction of the State
power‖ (K. Marx)264 and law is the expression of ―the consensus of people‖ (J. Rousseau)265.

263
Guthrie. W.K.C, A History of Greek philosophy: Volume 4: Plato: The Man and His Dialogues: Earlier Period,
Cambridge University Press, 1986, p.511
264
The Complete Works of Karl Marx and Friedrich Engels, Volume 4, The National Political Publishing House, Hanoi,
1985, p. 726

101
In other words, the law has to be used not only as a tool to control people but also as one to
control the State.
The State enacts laws not only to organise and govern the society but also to organise
and govern itself. The law must become a tool which could control, regulate, inspect and
monitor the State‘s organisation and its method of operation. The State must be placed under
the law, not above or outside the law. The law is not only a tool to maintain and develop the
society but also a tool to maintain the existence of the State. The State‘s function and power
must stay within the framework stipulated by the Constitution and the law. By putting itself in
the rule of law, the State would be able to promote its power but if it goes beyond the rule of
law, it would always be at risk of autocracy and losing democracy. The Rule of Law is a State
built on a constitutional and legal basis with its accountability regime and legal responsibility.
Exceeding the permitted limit, the State would degenerate into a ―monster‖ – as Thomas
Hobbes asserts, depriving people of freedom. The State and citizens both have rights and
obligations. The State and citizens both have to fulfil their duties. The State must be subject to
the law- a core element of ideology about the rule-of-law State. This has a particularly
important meaning to the context of fighting against corruption in Vietnam nowadays. That is
an important view point of the law supermacy.
Therefore, the rule of law is not only the supremacy of all laws but it also requires to
respect the law with fairness, equality and for people.
2.2. Constitutional Review Mechanism
By the time of issuing the 2013 Constitution, we had witnessed the lack of
compatibility between the Constitution and the actual development of economic and social
life. It was also known as the difference between the ―legal Constitution‖ and the ―practical
Constitution‖. Negative phenomena such as land corruption, uncontrollable turmoil of the real
estate market, wastefulness and lack of control in the management and utilization of the
country's resources, inadequacies in activities business dynamics of the state-owned economic
sector, etc., were manifestation of the disparity between the legal Constitution and the
practical Constitution in our country over a long period of time. The legal Constitution had
emphasised and even absolutized the role of public ownership, especially land ownership, the
role of government in governing land and public property. These inadequacies had affected
basic categories of the Constitution in real life, such as property rights, legal safety for people,
the limit of state power, and the State‘s power controlling mechanism.
The supremacy of the Constitution can only be done when constitutional views and
principles are maintained and respected in the practice of social activities and national
activities. To prevent constitutional violations, to protect human rights and the freedom of
citizens effectively mean to make the requirements of the Constitutional regime being
respected and to guarantee that there is mechanism to protect and restore constitutional order.

265
JJ. Rouseau: The Social Contract, The Ho Chi Minh City Publishing House, 1992.

102
 The resolution of the Tenth Congress of the Communist Party of Vietnam could be
considered as the first document of the Party which set out the task of building and completing the
mechanism of checking and supervising the constitutionality and legality in activities and
decisions made by public authorities, as well as the initiation of a decision-making mechanism on
constitutional violations in legislative, executive and judicial activities.266
Until now, different from many countries in the world, the supervision and protection
of the Constitution in Vietnam are not assigned to any specialised agency but are entrusted to
many competent state agencies. Specifically, the National Assembly - the highest authority,
performing the function of supreme supervision for the activities of the State, supreme supervision
of compliance with the Constitution, law and resolution of the National Assembly (Article 70.2 of
the 2013 Constitution); The National Assembly Standing Committee supervises the
implementation of the Constitution, law and resolution of the National Assembly, the ordinance
and the resolution of the Standing Committee of the National Assembly (Article 74.3 of the
Constitution). The Government, the Supreme People's Procuratorate and the Supreme People's
Court are also responsible for protecting the Constitution through implementing their duties and
powers. The mechanism monitors the implementation of the Constitution through ensuring
the constitutionality and legality of legal documents - one of the most important contents of
constitutional activities. Accordingly, the National Assembly performs the right to supervise
documents of the President, the Standing Committee of the National Assembly, the
Government, the Prime Minister, the Supreme People's Court and the Supreme People's
Procuratorate; it also has the authority to abandon any document of these agencies if that
document is contrary to the Constitution, law and resolution of the National Assembly. The
Standing Committee of the National Assembly supervises legal documents of the Government,
the Prime Minister, the Supreme People's Court, the Supreme People's Procuratorate and the
resolution of the People's Councils of provinces and central cities. It has the right to suspend
any document of these agencies if that document is contrary to the Constitution, law and
resolution of the National Assembly. The Prime Minister has the right to suspend the
implementation or removal of any document of Ministers, Heads of Ministerial-Level
Agencies, People's Committees and Presidents of Provincial People's Committees if that
document is contrary to the Constitution, law and documents of superior state agencies;
suspend the implementation of resolutions of the Provincial People's Councils which are
contrary to the Constitution.
It could be said that this is a decentralised mechanism of constitutional monitoring,
which can also be called the general mechanism of supervision and constitutional guarantee
of legal documents, however, this mechanism does not work in practice.
The Constitution gives the National Assembly the right to issue and amend both
Constitution and statutes, to supervise the implementation of the Constitution and the law.

266
The Communist Party of Vietnam. Document of The 10 th National Congress of the Communist Party, The National
Political Publishing House, Hanoi, 2006, page 126-127.

103
However, neither the Constitution nor the law stipulates the responsibility arising from the
unconstitutional laws that the National Assembly has enacted or been mistaken during the
approval process.
From the legal aspect, the supreme power position belonging to the National Assembly
is explained by the fact that the National Assembly is the highest delegated body, the highest state
authority, the highest legislative body and the highest supervisory body (Article 69 of the 2013
Constitution). However, what is worth mentioning here is the ambiguity between the power of
the National Assembly and the power of the Constitution.
There is an obvious reality that not every law enacted by the National Assembly
expresses the will or benefit of the people classes. Besides, not all members of the National
Assembly have fulfilled the representative responsibilities to their electors, which are fighting
for the electors‘ interests. Only when a statute is enacted by the National Assembly does a
regulation of the Constitution being implemented, which means that the power of the
Constitution has been placed under the legislative authority of the National Assembly!
Since the National Assembly is the only body having legislative authority, it could
enact any statute that seems appropriate. In addition, the right to interpret the Constitution
belongs to the Standing Committee, which is the standing body of the National Assembly
(Article 74 of the Constitution). It is assumed that if an agency of the National Assembly or a
parliamentary member indicates that a certain law is unconstitutional, the National Assembly
could still "make it constitutional" by explaining the law. Hence, it is sometimes the case that
the amendment of the Constitution would also be based on the current law instead of doing
the opposite. With that kind of mechanism, it is very difficult to detect and deal with an
unconstitutional statute and the consideration of constitutionality in any form would become
unnecessary or meaningless, unless the National Assembly becomes proactive in monitoring
and detecting the unconstitutionality. Besides, the authority to suspend and exclude
documents which are contrary to the Constitution as mentioned above is practically not
applicable. Therefore, the study to build a constitutional monitoring mechanism in Vietnam is
being posed as an urgent requirement in a democratic Rule of Law.
In Article 119, the 2013 Constitution sets out the highest legal basis for the
implementation of this task by stipulating: "all acts violating the Constitution are to be dealt
with" and providing ―mechanism to protect the Constitution by law‖. However, until now, this
specialised mechanism has not been studied and implemented yet. The design of a model of
this future mechanism should come from the purpose of examining rules and acts about their
constitutionality. This major test must be based on the spirit of the Constitution, the statutes
and must determine the intent, content, purpose of the law to make the necessary decisions.
In a complicated and conflicting relationship of rights and interests, this constitutional
oversight regime needs to be independent, to have the necessary authority and to operate
strictly in accordance with judicial procedures. Because this is an assessment about the
appropriateness of statutes, decisions of state agencies, not only with specific provisions of

104
the Constitution but also with the principles and requirements of the democracy, general
principles of law, judgements must be made suitable to a broad social vision and legal
knowledge in its breadth.
2.3. Ensuring fairness, implementing justice
In the national tradition and the moral values of Vietnamese people, fairness,
righteousness have always been valued and appreciated. The existing evidence of that is the
perception of the role of justice with character as a social value in solving legal issues. Then
from there, those values have been considered as legal behaviour standards: Article 6 of the
Civil Code 2015 defines the ability to apply case law and justice in solving civil cases and
stipulates ―The Court must not refuse to resolve any civil case due to the reason of not having
laws to apply‖ (Article 14.4 the Civil Code).
It can be affirmed that the recognition of these new legal sources is a bright spot in
Vietnam's modern legal thinking, which is the result of an innovative and open thinking to
receive the progressive values of the era, stemming from the assumption that "the law is not
created by human but comes from the fairness and the rationality of nature and human
behavior, the law is a natural manifestation of life‖ 267. The law could not be arbitrary or be a
product of judgment.
Equity is a social issue with a broad popularity. Confronting to the requirements of the
rule of law, it involves all three areas: legislation, executive and judiciary.
For legislative activities, the criterion of fairness lies on the issue of ensuring the
harmony of social benefits. The role of legislation in the condition of market economy is to
create legal models that connect social interests 268 , to eliminate confrontation, to seek
consensus by creating equal possibilities for all social sectors of the country in enjoying social
welfare, limiting and eliminating the manipulation of the economic and political power of this
group to other groups.
Ensuring the stability of social benefit must stem from eliminating the reasons leading
to inaccurate or inadequate adjustments of law for groups of social interest. Some cases which
reflect the lack of social benefits are:
- Because lawmakers do not recognise interests of group A or B as legitimate
- Those legitimate benefits, though being recognised or verified, are still overlooked
because of some deficiencies from the policy-making mechanism and the law.
- The legitimate benefits are recognised by law but there is no mechanism to
implement or there is prevention of implementation.
- Due to the irresponsible attitude or the inconsideration of law enforcers, legitimate
interests have not been implemented in practice.
- Illegal benefits overwhelm legitimate benefits.

267
Dao Tri Uc, Thinking about the contemporary State and law, Journal of State and Law, volume 7/2017, p. 23
268
Easton D. A system Analysis of Political Life. N.Y 1965, p. 23-30.

105
 Therefore, the role for the law to create sustainable development is the ability of the
law to create a stable and lasting social environment through a mechanism reflecting social
benefits into the law and on the basis of a fair legal order for a sustainable social order.
For the executive branch, this is the right to access to public service, an important
manifestation of the Rule of Law. In a country, the executive often holds and uses a large
amount of financial resources and human resources. This is also where several jobs are
created and therefore, it becomes the target of people intending to seek ―perquisite‖. As for
developing countries, human resources are used the most in the executive. In order to raise
awareness of respecting principles of the Rule of Law, there must be some guarantees that the
recruitment of the executive system must be based on competence rather than money and
relationships, which have been the causes of discriminatory selection.
A competence-based administration is a manifestation of fairness and justice in the
rule of law regime. In many developed countries, a culture has been formed whereby those
working in state agencies have been selected entirely based on their professional capacity and
their qualifications from reputable educational institutions. Citizens also highly appreciate
reliable training institutions, they respect and support the civil servants due to the notion that
they are competent and capable of undertaking the work of public services. On the contrary, it
also gave them an attitude of not accepting civil servants abusing their power to seek their
own interests.269
For the Judiciary, Article 102.3 of the Vietnam's 2013 Constitution laid the
foundation for a new thinking about the role of the Court to protect justice because the nature
of Court is a journey of seeking justice. The first rule-of-law symbol is the Lady Justice with a
sword, scale and blindfold which indicates the idea of a fair national and social order. Since
that ancient time, the Court has been attached to the irreplaceable supremacy of maintaining
justice, having open and transparent procedures, having an independent and objective position.
And therefore, the Court has been the first important factor, the epitome of the Rule of Law
and the method of organising democratic power on a legal basis.
The right to access justice has the main content: the right to be heard in time and fairly
before the law and before the Court. The protection of law according to fair proceedings is
synonymous with protection by the Court on behalf of law and justice.
The right to access justice of the people corresponds to the obligation of the State,
represented by the Court. That is the core of the principle that the Court must not refuse to
resolve any case. The French Civil Code since it was named Napoleon Emperor has so far
maintained the rule: "Any judge rejecting to adjudicate with the reason that the law does not
stipulate, the regulation is unclear or incomplete, may be prosecuted for a refusal of trial‖
(Article 4). For the first time in Vietnam's legislative history, this idea has been concretised by
the 2015 Civil Code of Vietnam as stipulated in Article 14.2 as follows: ―The Court must not

269
Lijphart A. Patterns of Democracy: Government Forms and Performance in Thirty-Six Countries. New Haven; London
1999, p.98

106
refuse to resolve any civil case due to the reason of not having laws to apply‖. In this case, the
2015 Civil Code provides courts with customs, legal similarities and equity.
The principle that the Court shall not refuse a trial is an important principle to ensure
people‘s right to access justice in the Rule of Law. On the one hand, that principle is
associated with promoting the role and strengthening the independence of the Court. On the
other hand, it is associated with establishing the law-making role of the Court through the
development of case law, along with the traditional role of applying the law. French professor
René David stated that ―recognising and applying case laws means that judges must take the
general ideology of justice to be the basis to command, so that in every specific situation it
can achieve the spirit of balance and the harmony of interests‖ 270.
In the issue of security and justice protection, it is essential to clearly identify two
sides of a problem. On the one hand, legal regulations enacted by competent state agencies
always involve the potential for lack of specific, being overlapped, inconsistent adjustments
and lack of clarity in some certain situations. On the other hand, new relationships and
disputes arise more and more. Since then, the Court's practical role in overcoming the inherent
deficiencies of the legal system during the process of applying the law is obvious and the
application of the Court's case law will complement these loop-holes in time to guarantee and
better protect the legitimate rights and interests of people. The Court's case law, as well as the
customs and equality, when it comes to being sources of law and the basis for handling legal
situations, will contribute to make the law timely meet the demands of life and create new
development directions for social relations.
Since then, the law should be understood in a broad sense which would make its
content more appropriate, vivid and more attached to the rapidly changing reality nowadays,
without rigidity and lack of adjustment capability. From there, statutes will lessen its
subjectivity and theory because these new legal sources stem from different circumstances of
social life. These sources are thoroughly capable and more fully and timely regulated by law
to ensure and protect human rights and civil rights in time in the Rule of Law. The use of case
law and other sources of law such as customs, fundamental principles of law and equity
requires the increasing guarantee of the Court‘s independence. On the other hand,
circumstances which raise the need to expand sources of law require more independent
capability of the Court!
The thinking about function of the Court to protect justice goes towards another
problem: Courts should be entitled to interpret rules that are applied in an appropriate way
with the context of legal relations arising in certain circumstances, in order to create strong
and transparent legal guarantees, to get easier in reaching consensus among relevant parties
and to ensure maximum fairness and justice.

270
René David, Les Grands Sistêms de Droit Comtemporains, Dalloz, Paris, 1978, p.142

107
 2.4. Consolidating the moral foundation of public services and the judiciary
2.4.1. Interference between law and morality
Plato once pointed out that power needs to meet all three qualities: courage, caution, and
fairness, and impulse of the qualities is conscience.271 The politics in different countries,
different cultural traditions and ethnic characteristics in each historical period have led to
differences in the way of understanding and organising state power as well as putting common
characteristics of the rule of law into practice. The inclusion of moral values in the substantial
law and procedural law is considered a very clear trend of the modern Rule of Law.
The legal reality in Vietnam, especially in public services and judiciary, has shown
that the law needs to go parallel to other elements in society such as morality, integrity, talent,
and dedication.
Obviously, the law cannot be enacted and implemented by itself. In order to fully and
accurately enforce the law, morality and conscience of humans, particularly the leader, are
required. Bureaucracy, greed, disregard for other people's interests, authoritarianism,
deception, etc. are diseases that can lead to misapplication of the law and make it misleading,
distorted, though the law is fair and appropriate.
2.4.2. The legitimacy of power
When discussing the new thought on the moral basis of the rule of law, it is necessary
to revise and clarify the legitimacy of power.
Legitimacy includes the following aspect or important factors:
a. The majority‘s perception of the rightness and legitimacy in the organisation and
operation of institutions compared to their expectations.
b. The majority‘s psychological perception of the capability and commitment of the
state power‘s representatives.
c. The majority‘s psychological perception of moral factors of leaders in the state
apparatus, of the fairness in the state‘s decisions.
d. The majority‘s awareness of the legality in the organisation and operation of state
agencies.
Generally, state power is righteous when in the eyes and hearts of the people (at least
the majority), the government, institutions, civil servants and the leaders appeared appropriate
to the people‘s conceptions and expectations of a decent government. Those concepts are
often not associated with legal factors, even rarely take the law as a basis.
The perception‘s core element of the rightness of state power is the people's belief in
that their material and mental life and the country in general related to their support for the
state, that the state is subsidising them and representing their interests, the government is
theirs and for them. Therefore, the rightness is in close relation to benefits. Thus, planning or

271
Irwin, Terence (1995), Plato Ethics, Oxford University Press, USA

108
implementing policies based on a sense of rightness is much more difficult than referring to
policy decisions and laws on a legal basis. However, the foundation of rightness is something
that a power institution cannot ignore. It is always understood as the majority‘s perception of
relevance or irrelevance, the relevant level and satisfaction of their interests from the State.
The corollary of state power which is considered righteous is the prestige index to the people,
the recognition of the people to the right of the state agency to lead or govern them; the
consent, submission, acceptance or support of state authorities‘ decisions and laws. It is the
foundation for achieving effective management and administration, effective use of power.
Therefore, the goal of any power regime is the right to maintain its sustainable foundation.272
The legitimacy and prestige of a political institution, a state institution in particular
and the political system in general, must truly be the result of self-sacrificing leadership,
talent, the wisdom of those leaders for the people, for the country without seeking their own
privileges and benefits. 273 Along with the harmonisation with the masses, the honest,
straightforward and open dialogue is the key to the rightness and long-term prestige of a political
regime and government power. Dialoguing with, listening to critical opinions, conflicting views,
and adjusting the necessary levels of decisions made due to critical opinions and views, etc. is
considered the motto of the leadership and management agencies, of leaders and organisations,
which demonstrates the governing power of a political party.
2.4.3. Ethics in public service
Ethics in public service is a moral area in management, a foundation for establishing
and maintaining culture and civilisation in the relationship between the public service
machine and people and enterprises, among partners in the cooperative relationships,
including the hierarchical administrative relationships, in the internal and external relations of
the public service system.
Public service ethic manifests itself in many areas, but it shall always be the first
requirement in every area for the people who perform public duties to distinguish right-left,
right-wrong, good-bad, truthful-treacherous, to help avoid desire, greed, that is to keep the
mind pure, to promote the formation and preservation of the integrity of people in the name of
public service and state power. Besides, there are demands on human behaviours in relation to
the citizens – the serving objects of public service to cultivate the sense of responsibility for
the assigned task, the will to constantly study to have sufficient knowledge, capability and
bravery to serve the citizens, without the sense of doing a nine-to-five job.
The national governance in general and civil service in particular nowadays have
passed the viewpoint threshold of the classic and simple governance, which claims that the
effectiveness of governance is to achieve the initial goals set for certain ways and deadlines,
without taking into account the psychological, social, political and ethical factors that arise in
governance. In all areas of governance and public service, the ethical and virtuous content in

272
Hindess B. Discourses of Power: From Hobbes to Foucault – Oxford; Camb., Mass. 1996, p.144-145
273
Deutsch K.W. The Nerves of Government: Model of Political Communication and Control. N.Y 1966, p15

109
the interactions of public service has been included in the core position, in addition to the
professional content. This is because in fact, the criteria of ethics are indispensable guarantees
for the stability of the civil servant and the public service system.274 Many of that content has
even been transformed into professional and institutionalised criteria. 275 For example, the
requirement of non-discrimination, which is typically ethical, has become a statutory principle in
implementing the right for public access, in distributing and regulating to balance public resources,
including public finance, in determining obligations and the national budget revenues… Starting
in the 80 of the twentieth century, many countries have enacted laws on public service morality.
For example, in October 1990, the US Congress issued the Law on Principles of Morality and
Conduct of Government Officials. Many ethical requirements have been defined such as: not
allowing money and other interests to affect impartiality and objectivity; in performing public
service, shall not utilise the information obtained from public service to gain personal benefits;
shall not make promises difficult for organisations to implement; shall not do work outside of the
scope of responsibility if it affects public service276…
In Vietnam recently, on 27th December 2018, the Prime Minister issued the Decision
approving the Project on Public Service Culture. The Project stipulates that civil servants are
not allowed to flatter their superiors, to supervise, examine, reward or punish with bad
motivation. The fact shows that these behaviours are able to exist when there is a lack of
moral standards in the public system.
2.4.4. Judicial Integrity
Judicial integrity is an interesting concept. Its core is the requirements from the society
and the public about the judiciary. It also is the necessary quality of a judicial system and
judicial officers in order to ensure their fulfillment.
In terms of vocabulary, the concept of integrity, which is ‗liem chinh‘ in Vietnamese, is
based on the meaning of the two parts ‗liem‘ and ‗chinh‘. People can open any Vietnamese
dictionary to learn about the lexical meaning of these concepts, but Ho Chi Minh was the one
who gives the most precise definition, easiest to understand. In the work ―Can, kiem, liem
chinh‖ written in June 1949, he said: ―Liem is to be pure, not greedy, chinh means not to be dark,
means straightforward and righteous.
Judicial integrity, therefore, can be interpreted as a demand for a pure judicial system,
the honourable team of judicial officers, committed to maintaining and protecting the rightness
and justice. ―Sacrificing, complying, public-spirited, and selfless‖ are the qualities that
President Ho Chi Minh proposed to the judiciary and the judicial officers in ‗The Letter to the
National Judiciary Conference in February 1948‘.277
From this general approach, the issue of judicial integrity can be defined more specifically
in the following aspects:
274
Barzelay M.Breaking through bureaucracy; a new vision for managing in government. Berkeley, 1992, p4-5
275
Aberbach J.D., Putnaam R.D, Rockman B.A Bureaucrats and Politicians in Western Democracies, Havard, 1981, p.24-25
276
Bowles N. The government and politics of the U.S, London, 1998. P125.
277
The Complete Works of Ho Chi Minh, Volume 5, p. 52

110
 Firstly, the spirit of professional responsibility, honour, and conscience of the judicial career.
This is a very important aspect of the ethics of judicial professionals such as: Judges,
Prosecutors, Investigators. The sense of responsibility and honour, as well as the judicial career
conscience should be considered the foundation of integrity education. It is the responsibility of
respecting and protecting human rights, protecting the people, a combination of inner
self-respect with the responsibility for people. A sense of career honour is a judicial officer‘s
self-awareness of the social evaluation of himself, which is the driving force for decisions made
in the process of applying the law.
Since then, when it comes to judicial integrity, there is an inevitable concept of the level
of social prestige, the social role of judicial authorities and judicial officers, and their awareness
in this regard.
Secondly, the issue of fighting against corruption, ensuring the purity of the judicial system.
In a study on corruption and anti-corruption, author Susan Rose – Ackerman pointed out
that ―because the judicial decisions have been able to redistribute the power and property,
Judges are able to take advantage of their professional position to benefit themselves‖. If the
judicial authorities become a link of corruption, both citizens and officials share a common
understanding that bribery can solve all legal problems! That way of thinking is often seen not
only in the public sector, but also in some typical disputes regarding transactions or assets in the
private sector. If the parties try to avoid colliding with the judicial system, their agreements
would have been able to circumvent the law at the beginning, yet as such, the losing party fell
into a difficult situation without the normal protection from the judicial authorities having made
impartial judgements. Hence, an honourable and reputable judicial system is essential in
fighting against corruption and maintaining legal order for the society.278

Conclusion
Stemming from approaching values, the author concluded that the Rule of Law in
Vietnam has been formed developed on the basis of the core values which are fairness and
humanity. Fairness and humanity must exist both in the law‘s content and in values that go
hand in hand with the law.
Considering the logic of forming these core values, the construction and improvement
of the current rule of law can be receptive and return to the historical legacy of the imperial
period, including the period when Vietnam was a French colony, the first time Vietnam came
out of the ‗seclusion‘ from feudal dynasties in order to approach the Western governance. The
ideology of the Declaration of Independence on 2nd September 1945 and of the Constitution
1946 has been a valuable legacy for building up the current rule of law, considering its most
core values.

278
Susan Rose – Ackerman: Corruption and Government – Causes, Consequences, and Reform. Cambridge University Press,
1999, p. 200-201.

111
 In addition to the efforts to create the key elements of the rule of law, it is important to
reinforce the moral foundation of the rule of law by paying attention to the requirements of
ensuring the legitimate power in actual activities of the Party and the Government, ensuring
public service ethics, and the integrity of judicial agencies. Establishing this requirement is a
new approach to the rule of law in Vietnam.

Bibliography
1. Aberbach J.D., Putnaam R.D, Rockman B.A 1981: Bureaucrats and Politicians in
Western Democracies, Havard.
2. Barzelay M. (1992). Breaking through bureaucracy; a new vision for managing in
government, Berkeley,
3. Bowles N. (1985). The government and politics of the U.S, London.
4. The Complete Works of Karl Marx and Friedrich Engels, Volume 4, The National
Political Publishing House, Hanoi, 1985.
5. Deutsch K.W. (1966) The Nerves of Government: Model of Political Communication
and Control. N.Y.
6. Complete Annals of Dai Viet (Đại Việt sử ký toàn thư), The Social Science
Publishing House, Hanoi, 1998, T2.
7. Dao Tri Uc, (2016) The relationship of Vietnamese law and French Law from the
logic of law receiving and transformation, in ―The influence of French legal tradition
on Vietnamese law‖, The Hanoi National University Publishing House.
8. The Communist Party of Vietnam. Document of The 10th National Congress of the
Communist Party (2006), The National Political Publishing House, Hanoi.
9. Dao Tri Uc (2017), Thinking about the contemporary State and law, Journal of State
and Law, volume 7/2017, page 23.
10. Easton D. (1965) A system Analysis of Political Life. N.Y
11. George P.Fletcher, (19960, Basic Concept of legal Thought, Oxford University Press,
1996, p.13; Michael Freedman, Human Rights, Democracy and Asian Values, The
Pacific Review, Vol.9, No.3.
12. Guthrie. W.K.C, (1986) A History of Greek philosophy: Volume 4: Plato: The Man
and His Dialogues: Earlier Period, Cambridge University Press.
13. Hindess B. (1996), Discourses of Power: From Hobbes to Foucault – Oxford; Camb., Mass.
14. The complete works of Ho Chi Minh, 2011 The National Political Publishing House,
Hanoi, 2011, T.1, 4, 5, 7.
15. Iian Stewart, The Critical Legal Science of Hans Kelsen, (1990)17 Journal of Law and
Society.
16. Irwin, Terence (1995), Plato Ethics, Oxford University Press, USA

112
17. James V.Feinerman, (September 1997) The Rule of Law with Chinese Socialist
Characteristics, Current History
18. Jeffrey D.Sachs (editor) and Pistor, Katharina, (1987) The Rule of Law and Economic
Reform in Russia, The John M.Olin Critical Issues Series, Westview Press, 1987.
19. JJ.Rouseau (1992): The Social Contract, The Ho Chi Minh City Publishing House
20. Kelsen Hans, (1960), Pure Theory of Law, translated by Knight Barkeley, CA:
University of California Press.
21. The history of Vietnamese state and law, The Hanoi National University Publishing House.
22. The history of Vietnam (2013) volume 7, T9, The Social Science Publishing House, Hanoi.
24. Lijphart A. (1999) Patterns of Democracy: Government Forms and Performance in
Thirty-Six Countries. New Haven; London
25. Nguyen Minh Tuan, (2016) The Cai luong huong chinh policy during the French
colonial regime in Vietnam, in ―The influence of French legal tradition on Vietnam
law‖, The Hanoi National University Publishing House.
26. Nguyen Thi Viet Huong, Democracy in the village: ―Tradition and Modernity‖,
Journal of State and Law, volume 3/2011, page 17-27.
27. Nguyen Ngoc Huy, Ta Van Tai (1994): The Le Code: Law in traditional VietNam.
Ohio – London 1986; Dao Tri Uc (ed): Study on the Vietnam legal system from XV
to XVIII century, The Social Science Publishing House.
28. Pham Quynh (1930) The Constitutionalism in Vietnam, The Nam Phong Journal,
volume 151.
29. Phan Chau Trinh, The speech on military rule and democracy, Journal of History
Study, volume 67 October 1964, page 22.
30. Phan Huy Le (1997): Le Thanh Tong (1442 – 1497), The summary record of
Conference ―Le Thanh Tong – The person and career‖, The Hanoi National
University Publishing House, 1997.
31. Phan Huy Le, (2011) Return to the origin, The World Publishing House, Hanoi
32. Rabel, Private Laws of Western Civilization – The French Civil Code, 10,
La.L.Rev.107(1950)
33. René David (1978), Les Grands Sistêms de Droit Comtemporains, Dalloz, Paris, 1978.
34. René David, (1972), French Law, Its Structure, Sources and Methodology, Paris, 1972.
35. Ronald Moore (1978) Legal Norms and Legal Science: a Critical Study of Hans
Kelson‘s Pure Theory of Law, Honolulu.
36. Susan Rose – Ackerman (1999): Corruption and Government – Causes, Consequences,
and Reform. Cambridge University Press.
37. Yves Henry (1931), Économie agricole de l'Indochine, Hanoi
38. Wolff H. Roman Law (1951): A Historical Introduction. N.Y

113
NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN Ở VIỆT NAM – NHỮNG GIÁ TRỊ CỐT LÕI
VÀ NHỮNG KHÍA CẠNH TIẾP CẬN MỚI
GS.TSKH Đào Trí Úc
Khoa Luật, Đại học quốc gia Hà Nội
Tóm tắt
Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam được chính thức hiến định vào năm 2001 (điều 2).
Nghiên cứu về các giá trị cốt lõi của Nhà nước pháp quyền được đặt ra trong bối cảnh của các yêu
cầu về cải cách pháp luật và các cải cách trong lập pháp, hành pháp, tư pháp hiện nay ở Việt Nam.
Trên cơ sở thừa nhận các giá trị chung và phổ biến của Nhà nước pháp quyền tác giả coi việc
thượng tôn pháp luật nhằm bảo đảm tôn trọng, và bảo vệ quyền con người, công bằng và công lý
là những giá trị cốt lõi của Nhà nước pháp quyền Việt Nam hiện đại. Từ đó, tác giả đã trở lại với
các giá trị xã hội trong truyền thống, văn hoá dân tộc, phương thức quản trị xã hội, các trào lưu tư
tưởng cũng như những sản ph m lập hiến, lập pháp với tính cách là những di sản mang nặng các
giá trị cốt lõi của Nhà nước pháp quyền. Trong bối cảnh hiện nay của Việt Nam, những yếu tố chủ
đạo của Nhà nước pháp quyền chỉ có thể được xác lập và phát triển nếu chúng được kết hợp với
các giá trị như tính chính đáng của người lãnh đạo, đạo đức công vụ, liêm chính tư pháp.
Mở đầu
Nội hàm của Nhà nước pháp quyền Việt Nam cần được xác định trên cơ sở kết hợp đúng
đắn tính phổ biến và tính đặc thù của lý luận và thực tiễn về Nhà nước pháp quyền, với sự phản
ánh thực tiễn tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị, bộ máy Nhà nước, hệ thống pháp luật
ở Việt Nam.
Trước hết, cần nói ngay rằng, trong mô hình nhà nước pháp quyền Việt Nam thì
những hạt nhân hợp lý, những quan điểm tiến bộ trong các tư tưởng về Nhà nước pháp quyền
là những giá trị chung có tính phổ biến bởi đó là những tri thức thấm sâu tinh thần nhân văn
cao cả mà tư duy triết học và chính trị của loài người đã đạt tới, đã được kiểm nghiệm qua
thực tiễn lịch sử của nhiều dân tộc và thời đại. Những giá trị phổ biến này đã hình thành nên
nguyên tắc tổng quát và xác định nội hàm những đặc trưng cơ bản của một Nhà nước pháp
quyền và đánh dấu sự phát triển không ngừng trong nhận thức và thực tiễn tổ chức Nhà nước.
Theo chúng tôi, giá trị pháp quyền cốt lõi và xuyên suốt là công bằng và công lý. Chính vì
vậy, trong các ngôn ngữ phổ biến đã cho thấy những nỗ lực tu từ phù hợp. Từ ngữ pháp quyền
trong tiếng Việt đủ để nói rõ sự giao thoa giữa hai giá trị ―pháp luật‖ và ―quyền‖ của con
người như là những đòi hỏi về công bằng, công lý đối với pháp luật, tính ràng buộc của pháp
luật bởi sự công bằng của nó. Chắc chắn rằng đây chính là giá trị phổ biến của nhà nước pháp
quyền có tác dụng là nền tảng để xác lập những yếu tố cần và đủ của nhà nước pháp quyền.
Trong từng mô hình Nhà nước pháp quyền đều có các yếu tố cơ bản của chế độ Nhà
nước pháp quyền và những yếu tố đặc thù. Nhiều nhà nghiên cứu cũng thống nhất cho rằng, khi
thiết kế mô hình và bắt tay vào xây dựng chế độ pháp quyền, các quốc gia đều muốn áp dụng
các điểm chung được coi là nhất thiết phải có đó sao cho phù hợp với các giá trị ở nước mình,

114
xét đến lịch sử, văn hoá và bối cảnh chính trị cụ thể của từng nước279. Tuy nhiên, chúng tôi cho
rằng những ―biến thể‖ đó chỉ có thể liên quan đến những yếu tố (hay còn gọi là những đặc trưng)
không cơ bản. Như vậy, yếu tố cơ bản của một Nhà nước pháp quyền là yếu tố bất biến và có ý
nghĩa phổ biến! Sẽ không có và không thể xác lập và khẳng định được chế độ pháp quyền nếu ở
một quốc gia, các yếu tố phổ biến và yếu tố đặc thù loại trừ, vô hiệu lẫn nhau, đối nghịch với
nhau với tính cách là những giá trị xã hội.
Ở Việt Nam Nhà nước pháp quyền được xác lập dưới ảnh hưởng của một loạt các yếu tố
văn hóa và truyền thống, kinh tế và xã hội và các yếu tố quốc tế. Vì vậy, việc nghiên cứu các yếu
tố này là cần thiết đối với quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam
hiện nay.
1. Sự kế thừa các giá trị truyền thống
1.1. Tư tưởng khoan dung, nhân nghĩa, công bằng
Trong lịch sử tư tưởng pháp quyền đã và đang có hai quan niệm khác nhau về cơ sở
đạo đức, văn hoá của Nhà nước pháp quyền. Học thuyết pháp quyền thực chứng mà Hans
Kelsen (1881-1973) là tiêu biểu coi bất kỳ một nhà nước có pháp luật nào cũng đều là Nhà
nước pháp quyền nếu pháp luật được quy định bởi Nhà nước và Nhà nước được đảm bảo tồn
tại theo một trật tự pháp luật nhất định280. Quan điểm này không chú ý đến nội dung thực chất
của pháp luật, phủ nhận mối quan hệ giữa pháp luật với văn hoá, với đạo đức281.
Mặt tích cực của chủ nghĩa thực chứng pháp lý này là ở chỗ nó nhấn mạnh tính ổn
định và đáng tin cậy của pháp luật bởi nó được Nhà nước bảo đảm thực hiện. Ở đó mọi cá
nhân và tổ chức đều phải chịu trách nhiệm về hành vi của mình trước pháp luật. Nhà nước có
trách nhiệm bảo đảm trật tự pháp luật theo yêu cầu của nguyên tắc pháp lý đó. Người ta còn
gọi đó là mô hình Nhà nước pháp quyền cứng nhắc282.
Trong khi đó quan niệm khác gắn Nhà nước không chỉ với pháp luật mà cả với văn
hoá và đạo đức xã hội. Đó là mô hình Nhà nước pháp quyền khoan dung, mềm dẻo283. Mô
hình Nhà nước pháp quyền khoan dung cũng thừa nhận các chu n mực pháp lý, tuy nhiên,
điều cốt lõi trong quan hệ giữa Nhà nước, pháp luật và đạo đức là ở chỗ các cơ cấu pháp lý là
cơ sở để cá nhân hành động vừa theo pháp luật vừa theo cả các nguyên tắc đạo đức để rồi cuối
cùng phải chịu trách nhiệm pháp lý về hành vi của mình. Như vậy, pháp luật và đạo đức đều
trở thành chu n giá trị cho hành vi nhưng trách nhiệm pháp lý vẫn là thước đo cuối cùng. Nền
tảng đạo đức của chế độ pháp trị ở đây chính là các giá trị khoan dung và công bằng. Pháp
luật không chỉ dựa trên sự phục tùng đơn thuần mà là một chế độ, một trật tự tự giác và tự
chịu trách nhiệm trên cơ sở tự do tham gia vào các quá trình và quan hệ xã hội.

279
Jeffrey D.Sachs (editor) and Pistor, Katharina, The Rule of Law and Economic Reform in Russia, The John M.Olin
Critical Issues Series, Westview Press, 1987, 25; James V.Feinerman, The Rule of Law with Chinese Socialist
Characteristics, Current History (September 1997): 278-281
280
Kelsen Hans, Pure Theory of Law, translated by Knight Barkeley, CA: University of California Press, 1960, p.348-355.
281
Ronald Moore, Legal Norms and Legal Science: a Critical Study of Hans Kelsen‘s Pure Theory of Law, Honolulu, 1978, p.215.
282
Iian Stewart, The Critical Legal Science of Hans Kelsen, (1990)17 Journal of Law and Society, p.273
283
George P.Fletcher, Basic Concept of legal Thought, Oxford University Press, 1996, p.13; Michael Freedman, Human
Rights, Democracy and Asian Values, The Pacific Review, Vol.9, No.3, 1996, p.355.

115
 Từ bình diện này, có thể nhận thấy một yếu tố đặc sắc của lịch sử Việt Nam ở chỗ, tuy
là một quốc gia phong kiến theo chính thể tập quyền chuyên chế và là quốc gia chịu ảnh
hưởng sâu sắc của Nho giáo nhưng ngay trong pháp luật của các chính thể đó nó luôn luôn tạo
dựng và duy trì một hệ thống pháp luật thành văn phát triển ở trình độ cao so với các quốc gia
cùng thời. Bằng chứng là cổ luật, các luật tục của vùng miền thường được hệ thống hóa, triều
đại nào cũng tiến hành pháp điển hóa pháp luật: Bộ Hình thư thời Lý (1042), Bộ Quốc triều
hình luật thời Trần (1230), Bộ Quốc triều hình luật hay còn gọi là Bộ luật Hồng Đức được
soạn thảo và ban hành vào năm 1483 dưới triều vua Lê Thánh Tông trong niên hiệu Hồng
Đức (1460 – 1497), một bộ luật có phạm vi điều chỉnh rộng lớn, bao quát tất cả các lĩnh vực
cơ bản của đời sống xã hội đương thời, một áng văn tuyệt vời nhất trong lịch sử pháp luật
thành văn Việt Nam284. Pháp luật phong kiến Việt Nam có nhiều yếu tố được tiếp thu từ pháp
luật ngoại bang đương thời, đồng thời và chủ yếu mang đậm dấu ăn văn hóa dân tộc. Là công
cụ để bảo vệ chế độ quân chủ phong kiến, lợi ích của các triều đại, nhưng tính khoan dung,
tinh thần trọng nghĩa vẫn là nét độc đáo có giá trị và ảnh hưởng lâu dài từ thời đại này đến
thời đại khác trong lịch sử dân tộc. Tinh thần ấy có thể được thấy trong một Đạo dụ của Vua
Trần Minh Tông tháng 6 năm 1315 cấm cha con, vợ chồng và gia nô trong nhà tố cáo lẫn
nhau285. GS. Phan Huy Lê – nhà sử học nổi tiếng của Việt Nam đã đưa ra con số sau đây:
trong 722 điều của Bộ luật Hồng Đức thì 400 điều hoàn toàn không có trong các bộ luật của
các triều đại Hán, Đường, Tống, Minh của Trung Quốc với những nội dung và cách thức điều
chỉnh độc đáo của Việt Nam286. Đó là các lĩnh vực dân sự, hôn nhân – gia đình, quyền thừa kế,
quyền của nhóm xã hội yếu thế, với sự vận dụng rất nhiều các quy tắc tập quán, phong tục, tín
ngưỡng vùng miền bản địa. Có thể nêu những điều luật mang nặng nội dung đạo đức và giá trị
công bằng, như quy định tại Điều 388 về tài sản thừa kế: 1/2 tài sản dùng để thờ cúng tổ tiên,
phần còn lại chia đều cho các con bất kể trai hay gái. Trong điều kiện ảnh hưởng nặng nề của
đạo lý Khổng giáo với sự bất bình đẳng trong quan hệ gia đình và với địa vị thấp kém của
người phụ nữ, việc Bộ luật Hồng Đức đã đặt ra được những quy định bảo vệ phụ nữ, và sự
bình đẳng vợ - chồng trong quan hệ tài sản có thể được coi là sự độc đáo – thể hiện sự kết hợp
của pháp luật với các giá trị đạo đức, nhân nghĩa. Trong một đạo luật khác của nhà Lê là Quốc
triều khám tụng điều lệ đã có những quy định rất nhân đạo về trường hợp kiện tụng đòi nợ:
―Nếu nhà có tang chưa chôn cất, mà đến hạn phải trả nợ thì chủ nợ cũng nên vì việc đó mà
thương xót không được tróc bắt hoặc lấy ngày hẹn ra sách hỏi để đến nỗi làm tổn thương việc
hiếu, phải để cho chôn cất xong mới truy hỏi‖. Giáo sư Phan Huy Lê cũng đã đưa ra nhận xét:
― Lê Thánh Tông là một người tôn sùng Nho giáo, một nhà lý học theo phái Tống Nho, nhưng
ông biết kết hợp tư tưởng Nho giáo, tư tưởng đức trị và lễ trị với tư tưởng pháp trị, trên một
tinh thần và ý thức dân tộc sâu sắc‖287.

284
Nguyen Ngoc Huy, Ta Van Tai, The Le Code: Law in traditional Vietnam, Ohio – London 1986; Dao Tri Uc (ed): Nghiên
cứu hệ thống pháp luật Việt Nam thế kỷ XV đến thế kỷ XVIII, NXB Khoa học xã hội, 1994, tr.262
285
Đại Việt sử ký toàn thư, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1998. T2, tr100.
286
Phạm Huy Lê, Lê Thánh Tông (1442-1497), Con người và sự nghiệp, NXB. Đại học quốc gia Hà Nội, 1997, tr.18.
287
Phan Huy Lê, Lê Thánh Tông (1442 – 1497), Kỷ yếu Hội thảo khoa học ―Lê Thánh Tông – Con người và sự nghiệp‖
NXB Đại học quốc gia Hà Nội, 1997, tr.18

116
 1.2. Quản trị truyền thống: dân chủ làng xã
Một giá trị truyền thống khác có sức ảnh hưởng đến tính chất và đặc điểm của chế
độ pháp quyền hiện nay ở Việt Nam là chế độ tự quản làng xã trong truyền thống quản trị
địa phương.
Lịch sử của nền hành chính Việt Nam cho thấy rằng, xã hội cổ xưa của Nhà nước
Văn Lang (TK thứ 7 TCN) đã được đặt trên nền tảng các Công xã nông thôn với tính chất là
những cộng đồng làng xóm kết hợp giữa quan hệ địa lý – xã hội (cộng đồng) với quan hệ
huyết thống288.
Công xã của thời kỳ này là nơi người nông dân tự do tụ tập để bàn bạc, giải quyết mọi
vấn đề chung; nói khác đi, công xã nông thôn Việt Nam từ nghìn xưa đã có chỗ đứng có tính
tự nhiên, bền vững và có tính tự quản cao. Những tố chất đó làm nên tính cố kết bền chặt của
cộng đồng nông thôn Việt Nam trải qua những biến thiên và thăng trầm của lịch sử. Sự tồn tại
lâu dài của chế độ công hữu về ruộng đất mà cụ thể ở đây là chế độ sở hữu chung của cộng
đồng của công xã nông thôn cũng đã góp phần quyết định vào sự cố kết này. Trong hơn một
nghìn năm nước Đại Việt bị đô hộ của phong kiến Trung Quốc (179 TCN - 905), các chính
quyền đô hộ đó đã không thể đồng hóa được dân tộc Việt Nam, không thể thay đổi được cơ
cấu và cốt cách sinh hoạt vững bền của làng, xã Việt truyền thống, không thể kiểm soát được
đơn vị cơ sở này.289 Yếu tố lịch sử này một lần nữa chứng minh cho khả năng trường tồn về
văn hóa và cả về thể chế của các cộng đồng địa phương cơ sở.
Trong suốt thời độc lập tự chủ của nước Đại Việt chính sách xuyên suốt của các triều
đại phong kiến Việt Nam vẫn là chính sách thắt chặt mối liên hệ ―Làng‖ và ―Nước‖. Cũng
như công xã nông thôn trước đây, làng xã Việt đã trở thành và luôn luôn là đơn vị cơ sở có
tính độc lập, tự trị290.Chính sách ―cải lương hương chính‖ (La réforme administrative des
communes) được thực hiện trong suốt 40 năm (1904 - 1944) với 7 lần cải cách trên cả ba kỳ
của Việt Nam, có rất nhiều nội dung nhưng trong đó có việc duy trì chế độ xã thôn tự quản,
coi xã là một pháp nhân hành chính - một thực thể có đầy đủ quyền lợi và nghĩa vụ về hành
chính, về tài sản291.
Điểm nổi bật có ý nghĩa pháp quyền ở đây là sự tồn tại tính độc lập, tự trị của làng xã
Việt Nam và đi liền với đó là việc thừa nhận tính độc lập tự trị ấy từ phía chính quyền trung
ương đã trở thành một yếu tố xuyên suốt lịch sử, biểu hiện như một giá trị văn hóa bền vững,
vượt qua thời gian.
Mặc dù vậy, cũng cần phải tính đến một khía cạnh tiêu cực của chế độ tự trị địa
phương truyền thống. Đó là, qua nhiều giai đoạn lịch sử, tính độc lập, sự biệt lập của cộng
đồng địa phương đã dẫn đến tình trạng ―phép vua thua lệ làng‖ tồn tại song song với ý thức

288
Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam, NXB.Đại học Quốc gia Hà Nội, sđd, tr.51.
289
Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam, NXB.Đại học Quốc gia Hà Nội, sđd, tr.71, 239-241.
290
Phan Huy Lê, Tìm về cội nguồn, NXB. Thế giới, Hà Nội, 2011, tr.759.
291
Nguyễn Minh Tuấn, Cải lương hương chính thời chế độ thuộc địa của Pháp ở Việt Nam, Trong cuốn ―Ảnh hưởng của
truyền thống pháp luật Pháp đến pháp luật Việt Nam. Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội, 2016, tr. 181-182; Nguyễn Thị
Việt Hương, Dân chủ làng xã: ―Truyền thống và hiện tại‖, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 3/2011, tr. 18-27.

117
bảo lưu giá trị truyền thống, chống lại pháp luật của kẻ cai trị. Những hiện tượng đó lâu dần
đã hình thành ở người Việt tư tưởng bất tuân pháp luật hoặc thậm chí là coi thường pháp luật.
Yếu tố này cần được xem xét trong bối cảnh hiện nay khi mà không gian kinh tế xã hội đã
được mở rộng thì sự va chạm giữa tâm lý tiểu nông đó với trật tự pháp luật mới thường dẫn
đến những hành vi phức tạp, khó quản lý xét từ yêu cầu của Nhà nước pháp quyền.
1.3. Những yếu tố của pháp luật công bằng và tư tưởng lập hiến
Giai đoạn của lịch sử Việt Nam cận đại và hiện đại liên quan đến thời kỳ thuộc địa
Pháp (1858 – 1945) đã chứng kiến hai hiện tượng chính của pháp luật. Thứ nhất, đó là sự áp
đặt pháp luật phục vụ cho chính sách xâm lược thực dân và khai thác thuộc địa của Pháp ở
Việt Nam. Thứ hai, song song với đó là sự ảnh hưởng của những tư tưởng pháp lý phương
Tây tiến bộ được thâm nhập và th m thấu vào nền pháp lý Việt Nam trong đó có những tư
tưởng, những định chế có ảnh hưởng quan trọng, lâu dài đối với sự ra đời của cấu trúc pháp
quyền Việt Nam sau này.
Đối với hiện tượng thứ nhất, có thể khẳng định rằng, trải qua hơn 80 năm đô hộ của
thực dân Pháp, pháp luật của chính quyền thực dân đã thực sự là công cụ đắc lực cho chính
sách khai thác thuộc địa tham lam của chủ nghĩa thực dân Pháp, của sự bóc lột, đàn áp dã man
mà các nhà thực dân Pháp đã thi hành ở Việt Nam. Mặc dù vậy, những đạo luật mà những nhà
thực dân ―đem theo‖ đội quân viễn chinh của mình đã không chỉ đóng vai trò là công cụ của
chính quyền thực dân mà về nguồn gốc chúng là con đẻ của một nền văn minh pháp lý tại nơi
chính quốc292. Thật vậy, những Bộ Dân luật giản yếu Nam Kỳ năm 1883, Bộ luật Bắc Kỳ năm
1831, Hoàng Việt Trung Kỳ hộ luật (Bộ luật dân sự Trung Kỳ) năm 1936 bổ sung, sửa đổi
năm 1939, các Bộ luật hình sự, Tố tụng hình sự và tổ chức Tòa án trong những năm 20 của
thế kỷ XX ―made by French‖ đã mang trong mình những giá trị pháp lý hiện thân của một
nền pháp lý tiến bộ thuộc về nhân dân Pháp, khi ―sang‖ Việt Nam, cho dù những người mang
chúng đến với những ý đồ khác thì những giá trị đó mặc nhiên tỏa sáng và được tiếp nhận và
điều quan trọng là đã đáp ứng được nhu cầu của quá trình phát triển của xã hội Việt Nam
đương thời theo hướng cách tân và hội nhập với thế giới bên ngoài.
Cần chú ý rằng, vào thời kỳ đó việc áp dụng với một cường độ lớn chưa từng thấy và có
bài bản các kế hoạch, các chương trình trong chính sách khai thác thuộc địa của chính quyền
thuộc địa của Pháp đã dẫn đến sự thay đổi lớn trong đời sống kinh tế - xã hội Việt Nam, bắt đầu
từ cuối thế kỷ XIX sang đầu thế kỷ XX.
Với mục đích phục vụ khai thác thuộc địa thông qua chương trình phát triển kinh tế, ưu
tiên của chính sách kinh tế của chính quyền Pháp là xây dựng các công trình công cộng, trước
hết là các tuyến đường sắt, đường bộ huyết mạch, các cảng biển, các công trình thủy lợi đã được
đầu tư xây dựng, song song với chủ trương xây dựng và chỉnh trang các đô thị, quá trình tích tụ
ruộng đất, tích tụ tư bản đã diễn ra ngày càng quyết liệt và theo đó là chế độ đại sở hữu (đại điền

292
Đào Trí Úc, Mối quan hệ của pháp luật Việt Nam vàpháp luật Pháp xét từ logic của sự tiếp nhận và chuyển hóa pháp luật,
trong sách ―Ảnh hưởng của truyền thống pháp luật Pháp tới pháp luật Việt Nam, NXB. Đại học Quốc gia Hà Nội, 2016,
tr.17-18.

118
chủ) hình thành và phát triển293. Lĩnh vực thương mại đã được chính quyền thuộc địa chú ý phát
triển sớm, sang đầu thế kỷ XX không còn hình bóng của chính sách ―trọng nông, ức thương‖
hay ―bế quan tỏa cảng‖ của chính quyền Nhà Nguyễn của Việt Nam trước đó. Thị trường đã
xuất hiện ở Đông Dương, gồm không chỉ thị trường mang tính tự cung tự cấp mà còn có thị
trường hàng hóa công nghiệp, thị trường bất động sản, kinh doanh điện, nước, thị trường dịch
vụ, chẳng hạn như dịch vụ vận tải294.
Trong bối cảnh như vậy, dù trên thực tế, các bộ luật dân sự, thương mại là do người
Pháp làm ra nhưng chúng có các chất xúc tác mạnh mẽ và trở lại phục vụ cho sự phát triển các
quan hệ dân sự. Sự du nhập của Bộ luật dân sự Pháp vào Việt Nam lúc bấy giờ đồng nghĩa với
sự du nhập các học thuyết và chế định về quyền tài sản, về khế ước và nghĩa vụ, về các công ty
thương mại, v.v. đã làm thỏa mãn nhu cầu của quá trình phát triển xã hội Việt Nam đương thời
theo hướng cách tân và hội nhập quốc tế, qua đó, hệ thống pháp luật Việt Nam mà cho đến thời
kỳ trước đó vốn nằm trong quỹ đạo của pháp luật phong kiến Trung Hoa đã có điều kiện để tiếp
cận được với các giá trị pháp lý văn minh từ thế giới bên ngoài. Bằng cách đó chúng đã thúc đ y
nhanh hơn quá trình làm mới các tập quán, tục lệ trong sinh hoạt xã hội Việt Nam đương thời.
Như nhiều học giả của Pháp đã xác nhận, bản thân Bộ luật Dân sự Pháp năm 1804 đã là kết quả
của một quá trình lâu dài và nhuần nhuyễn trong việc kết hợp luật La Mã thành văn của vùng
phía Nam nước Pháp với các tập quán (coutumes) của người German ở phía Bắc nước Pháp –
một quá trình thống nhất các tập quán đa dạng và tồn tại rất dàn trải ở nước Pháp lúc bấy giờ295.
Như vậy là, bằng đúng con đường đã hình thành nên Bộ luật Dân sự năm 1804, người Pháp ở
Việt Nam vào những năm 20 – 30 của thế kỷ XX đã thông qua việc hài hòa hóa pháp luật với
các tập quán, phong tục phổ biến ở các vùng miền khác nhau của Việt Nam, đã tạo cho xã hội
lúc bấy giờ có được một trật tự pháp luật cởi mở và uyển chuyển, thúc đ y kinh tế xã hội phát
triển theo hướng bình đẳng về mặt pháp lý296.
Trong cấu trúc của chính sách khai thác thuộc địa có một yếu tố đáng chú ý là chính sách
tân học hóa, viên chức hóa, tư sản hóa và pháp luật hóa297. Trong chính sách giáo dục và pháp
luật có nội dung bảo đảm các quyền, trước hết là quyền tài sản, nhằm khắc phục những quy định
cứng nhắc của thời kỳ khai thác thuộc địa lần thứ nhất đã tỏ ra có xu hướng triệt tiêu những nỗ
lực phục vụ chính sách khai thác thuộc địa lần thứ hai của Pháp. Do đó, cùng với sự nỗ lực bảo
đảm quyền dân sự là sự cố súy cho tư tưởng tự do giao kết dân sự, bảo vệ quyền sở hữu, chống
độc quyền, bảo vệ các lợi ích về đất đai, quyền được hưởng các lợi ích công cộng; và như một
sự hỗ trợ cho nỗ lực thực hiện các quyền đó là việc cho phép thực hiện các quyền bầu cử vào các
cơ quan đại diện chính quyền thuộc địa ở các cấp địa phương. Bối cảnh đó đã làm xuất hiện
những tư tưởng lập hiến với những màu sắc rất khác nhau, tùy thuộc vào chỗ đứng xã hội của
các lý thuyết gia, nhưng tất cả đều có một điểm chung là muốn thông qua việc phổ biến quan

293
Yves Henry, Économie agricole de l'Indochine, Hà Nội, 1932, tr. 223.
294
Lịch sử Việt Nam, T.7 (1897-1918), NXB. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2013, tr.83.
295
Theo René David, French Law, Its Structure, Sources and Methodology, Paris, 1972, p.132
296
Đào Trí Úc, bài đã dẫn, tr.19.
297
Lịch sử Việt Nam, T.9, NXB. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2013, tr.47.

119
điểm, tư tưởng của mình để mưu cầu một sự thịnh vượng của dân tộc Việt Nam trong khuôn khổ
của chế độ thuộc địa. Một điểm chung khác là các tư tưởng gia lúc bấy giờ chủ yếu là các quan
lại phục vụ trong Triều đình phong kiến Việt Nam hoặc là công chức của bộ máy thuộc địa Pháp,
đa số trong số họ là những người Tây học. Trong khi đó, sự khác nhau giữ họ là phương thức để
thực hiện hóa các sơ đồ tư tưởng của họ. Chẳng hạn, nhà tư tưởng Nguyễn Trường Tộ (1830 –
1871) là người đầu tiên ở Việt Nam nêu lên ý tưởng về sự hạn chế quyền lực của nhà quân chủ
bởi pháp luật, trong khi vẫn chủ trương duy trì chế độ quân chủ nhưng là quân chủ lập hiến. Ý
tưởng về chế độ quân chủ lập hiến được nêu ra trong một đất nước có hàng nghìn năm đô hộ của
chế độ quân chủ chuyên chế rõ ràng là một ý tưởng táo bạo vượt ra khỏi suy nghĩ của những
người đương thời. Chế độ quân chủ lập hiến cũng là ý tưởng của Phạm Quỳnh (1892 – 1945),
tuy nhiên, Phạm Quỳnh đã đi xa hơn người khởi xướng ra tư tưởng đó bởi yêu cầu về việc xác
lập chế độ tự trị cho Việt Nam thuộc Đông Dương Pháp (Indochine francaise), củng cố chế độ
phong kiến Việt Nam dưới ô bảo trợ của nước Pháp; sự hiện diện của Hiến pháp nhằm ghi nhận
chế độ bảo hộ mà theo ông chế độ bảo hộ chỉ ở mức theo dõi, kiểm soát mà thôi!298
Đại diện cho xu hướng khác của tư tưởng lập hiến Việt Nam sơ khai là các tư tưởng gia
Bùi Quang Chiêu (1873 – 1945) và Đảng lập hiến của ông tồn tại trong những năm 1919 – 1920,
Nguyễn An Ninh (1900 – 1943), Phan Châu Trinh (1872 – 1926) và Phan Bội Châu (1867 –
1940). Xu hướng này chú ý hơn tới việc tham gia của người dân vào đời sống chính trị, bảo đảm
các quyền tự do như tự do báo chí, tự do ngôn luận, cổ súy cho các tư tưởng tiến bộ dưới ảnh
hưởng mạnh mẽ của J.J Rouseau và của Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của nước Pháp
năm 1789 với lý thuyết nổi tiếng của Phan Châu Trinh về thay thế chế độ quân tri bằng chế độ
299
dân trị. Đã xuất hiện những đề xuất về quản trị dân chủ dựa trên việc thay thế chế độ quân
chủ bằng nền cộng hòa và chế độ nghị viện, thực hiện nguyên tắc phân quyền, đề cao Hiến pháp
và pháp luật thay vì cho quan niệm đức trị của Nho giáo.
Trong thời gian 1917 – 1923, dưới ảnh hưởng của các tư tưởng dân chủ tiến bộ của cách
mạng Pháp, xuất phát từ việc nghiên cứu tình hình cai trị của Pháp ở Đông Dương và ở Việt
Nam, một nhóm người Việt Nam tại Pháp gồm các nhà hoạt động nổi tiếng như Phan Châu
Trinh, Phan Văn Trường, Nguyễn Thế Truyền và Nguyễn Ái Quốc đã liên kết với nhau trong
Hội những người yêu nước. Ngày 19/6/1919, thay mặt cho Hội này Nguyễn Ái Quốc (tức Chủ
tịch Hồ Chí Minh sau này) đã ký tên và gửi một văn bản có tên là Bản yêu sách của nhân dân
Việt Nam (Revendications du Peuple Annamite) gửi Hội nghị Hòa bình Versailles tại Paris và
đăng bản yêu sách đó trên các báo cánh tả Pháp L‘Humanite và Le Populaire, đề cập đến những
quyền cơ bản của con người là quyền tự do, dân chủ trong đó có tự do báo chí, tự do ngôn luận,
tự do lập hội và tự do cư trú ở nước ngoài và ra nước ngoài, tự do học tập, quyền được cử đại
diện của người dân Việt Nam trong Quốc hội Pháp; quyền tự quyết của người dân Việt Nam;

298
Phạm Quỳnh, Vấn đề lập hiến cho nước Việt Nam, Tạp chí Nam Phong, số 151, tháng 6/1930.
299
Phan Châu Trinh, Bài diễn thuyết về quân trị và dân trị chủ nghĩa, Theo Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, số 67 tháng 10/1964, tr.22

120
quyền bình đẳng của người Việt Nam so với người Pháp. Đặc biệt, Bản yêu sách đó đã đề cập
đến quyền yêu cầu về việc ban bố Hiến pháp và xác lập chế độ pháp quyền, bãi bỏ chế độ cai trị
bằng các Sắc lệnh của Chính phủ Pháp và nhà cầm quyền Đông Dương300.
Những tư tưởng đó chính là sự biểu hiện ra bên ngoài các hoạt động và các phong
trào chính trị xã hội hết sức sôi nổi của các tầng lớp xã hội Việt Nam, trong đó có tầng lớp trí
thức tinh hoa hướng tới sự kiếm tìm những con đường giải phóng dân tộc. Điều này cũng cần
được xem xét trong bối cảnh quốc tế và khu vực trong giai đoạn lịch sử này, với sự thành
công của chính sách cải cách ở Nhật Bản của Empero Meiji hoặc Meiji the Great (1852 –
1912) và của Cách mạng Trung Hoa với việc thiết lập chính thể Trung Hoa dân quốc – chính
thể cộng hòa hiện đại đầu tiên của Trung Quốc do Tôn Trung Sơn (Sun Yat-sen, 1866 – 1925)
sáng lập bắt đầu từ đầu năm 1912. Có thể nói không sai rằng, những con én đầu tiên của tư
tưởng lập hiến tiến bộ trong lịch sử tư tưởng Việt Nam đã được chắp cánh và cổ vũ bởi
những luồng gió mạnh đó.
1.4. Từ Tuyên ngôn độc lập 2/9/1945, Hiến pháp 1946 đến Hiến pháp 2013: những
giá trị pháp quyền cốt lõi
Nếu như tự do, bình đẳng và công lý luôn luôn được các tư tưởng gia của mọi thời đại
đặt vào vị trí đầu tiên của các giá trị thì Tuyên ngôn Độc lập của nước Việt Nam năm 1945 nhất
thiết phải được coi là một văn kiện thấm đẫm các giá trị pháp quyền của thời đại.
Bản Tuyên ngôn được mở đầu bằng câu trích từ Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của Hoa
Kỳ: ―Tất cả mọi người đều sinh ra bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm
phạm được, trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh
phúc‖(―All men are created equal, that they are endowed by the Creator with certain
unalienable Rights, that among these are Life, Liberty and the pursuit of Happiness‖) và Điều 1
của Tuyên ngôn về Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1789 (Déclaration des
droits de l'homme et du citoyen de 1789): ―Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi, và
phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi.‖ (―Les hommes naissent et demeurent
libres et égaux en droits.‖). Dẫn những lời mà Hồ Chí Minh đánh giá là ―những lời bất hủ‖,
Tuyên ngôn Độc lập cho thấy nó đã vượt ra khỏi ranh giới của quan niệm rằng quyền con người,
tự do của con người là quà tặng của những người cai trị mà các vĩ nhân ở cách thời điểm Tuyên
ngôn Độc lập chưa lâu đã miêt mài ―xin‖ cho dân Việt Nam với hi vọng vào lòng hảo tâm của
chính quyền thuộc địa Pháp và nhà chuyên chế Việt Nam, Tuyên ngôn Độc lập năm 1945 của
Việt Nam đã vươn tới yếu tố trung tâm của tư tưởng pháp quyền hiện đại về quyền không thể
tước đoạt của con người.
Sản ph m kiệt xuất của chủ nghĩa lập hiến Việt Nam hiện đại chính là Hiến pháp năm
1946. Sự ra đời của bản Hiến pháp đó đã thể hiện quyết tâm cao độ của Chủ tịch Hồ Chí Minh
và các nhà lãnh đạo Việt Nam lúc bấy giờ đưa những tư tưởng tiến bộ của thời đại vào đời sống
hiện thực Việt Nam dù lúc đó đất nước còn lạc hậu, di sản nặng nề của chủ nghĩa thực dân và

300
Hồ Chí Minh toàn tập, NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, Hà Nội, 2011, T.1, tr.141.

121
đời sống vật chất thấp kém, nhằm ghi nhận ngay những thành quả nhân quyền và dân quyền vừa
mới giành được. Việc ban hành rất kịp thời Hiến pháp năm 1946 tái khẳng định logic mà các
nhà lập hiến Hoa Kỳ năm xưa đã nêu rằng: ―Để bảo đảm cho những quyền lợi này, các chính
phủ được lập ra trong nhân dân và có được những quyền lực chính đáng trên cơ sở sự nhất trí
của nhân dân‖ (―That to secure these rights, Governments are instituted among Men, deriving
their just powers from the consent of the governed‖). Có thể thấy rõ là bằng việc quan tâm nỗ
lực xây dựng và làm ra Hiến pháp, tổ chức Tổng tuyển cử, tư tưởng pháp quyền Việt Nam ở thời
kỳ này đã kết nối các yếu tố dân chủ, quyền con người và Hiến pháp với nhau. Ở đó, dân chủ là
gốc, Hiến pháp là tiền đề, việc bảo đảm quyền con người là nền tảng, mang tính xung lực và là
mục tiêu của nền dân chủ đó. Vì vậy có thể nói, Sơ đồ nền chính trị pháp quyền đầu tiên và xuất
phát điểm của Việt Nam là nền chính trị dựa trên Hiến pháp. Sơ đồ đó đã được Chủ tịch Hồ Chí
Minh khái quát như sau: ―Chế độ do Hiến pháp năm 1946 xác nhận đã bảo đảm độc lập dân tộc và
một nền dân chủ rộng rãi của nhân dân. Quyền bầu cử và ứng cử, quyền tham gia công việc nhà
nước được bảo đảm; quyền tự do, dân chủ được thực hiện – Đó là một chế độ dân chủ mới‖301.
Sau một quãng thời gian của giai đoạn quản trị đất nước và xã hội theo chế độ hành
chính, tập trung quan liêu kể từ sau 1975, Hiến pháp năm 2013 là sự trở lại của những giá trị
pháp quyền lịch sử. Tư tưởng coi trọng và bảo vệ quyền con người là cơ sở để xây dựng các cơ
chế phân quyền và kiểm soát quyền lực, là định hướng cho việc tiếp tục cải cách hành chính, cải
cách tư pháp, xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Một trong những tiến bộ đặc biệt quan
trọng của Hiến pháp này là việc hiến định nguyên tắc giới hạn quyền.Khoản 2 Điều 14 Hiến
pháp năm 2013 khẳng định: ―Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị giới hạn theo quy
định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn
xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng‖.Giới hạn quyền (limitation of rights) là ―quy
định được ghi nhận trong Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền năm 1948 và một số điều ước
quốc tế về quyền con người. Điều 29 khoản 2 Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền nêu rõ, khi
thực hiện các quyền và tự do của mình, mọi người chỉ phải chịu những hạn chế do luật định, với
mục đích đảm bảo sự công nhận và tôn trọng thích đáng đối với các quyền và tự do của người
khác, cũng như đáp ứng những yêu cầu chính đáng về đạo đức, trật tự xó hội và phúc lợi chung
trong một xã hội dân chủ.
Một bảo đảm quan trọng cho việc bảo vệ quyền con người, một lá chắn quan trọng và
vững chắc nhất đối với quyền con người là việc thừa nhận và ghi nhận nguyên tắc suy đoán vô
tội (Điều 31 Hiến pháp), là điều kiện cho sự an toàn pháp lý cho công dân trong cuộc sống và
hoạt động của họ.
Cùng với việc xác định các tòa án là cơ quan xét xử, thực hiện quyền tư pháp, sứ mệnh
của tòa án được xác định là bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người. Có thể thấy đây là những
điểm mới có ý nghĩa quan trọng trong lịch sử lập hiến Việt Nam, khẳng định những nguyên tắc
của một nền tư pháp hiện đại như nguyên tắc hai cấp xét xử mà thực chất là một bảo đảm để thúc
đ y quyền của người bị buộc tội được yêu cầu xem xét lại bản án; nguyên tắc về quyền bào chữa
301
Hồ Chí Minh toàn tập, sđd, T.4, tr.491.

122
của bị can, bị cáo, quyền bảo vệ lợi ích hợp pháp của đương sự; nguyên tắc về sự tham gia xét
xử của Hội th m. Đây là những nguyên tắc phản ánh tính dân chủ và đề cao quyền tiếp cận công
lý của người dân. Từ góc độ của Nhà nước pháp quyền có thể thấy Hiến pháp năm 2013 đó làm
đậm nét thêm tính pháp quyền của nền tư pháp Việt Nam.
2. Những khía cạnh tiếp cận mới
2.1. Bước chuyển từ pháp chế sang pháp quyền và thượng tôn pháp luật
Từ xa xưa ở phương Tây cũng như ở phương Đông, những hệ thống pháp luật đã hình
thành và được áp dụng rộng rãi để duy trì trật tự, bảo vệ các chế độ nhà nước. Nhưng khi nói
đến việc sủ dụng pháp luật để quản lý xã hội thì cũng có thể thấy rằng bên trong những di sản
đồ sộ về tư tưởng pháp lý đã và đang n chứa những quan điểm khác nhau và, hơn thế nữa,
những cách thức khác nhau trong việc sử dụng pháp luật.
Nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật đã từng được coi là yếu tố duy nhất đúng khi nói
đến vai trò của pháp luật, bởi vì pháp luật luôn luôn là hiện thân ý chí của nhà nước. Đó cũng
là hệ quả của việc duy trì quá lâu cơ chế tập trung hóa quyền lực trong xã hội Việt Nam. Bằng
chứng là, các bản Hiến pháp 1980, 1992 đề xác định nguyên tắc pháp chế (Điều 12).
Khi việc tuân theo pháp luật là một đòi hỏi bắt buộc thì đó là một nguyên tắc. Và
người ta gọi đó là nguyên tắc pháp trị hoặc pháp chế (legality). Đồng thời với đó là nguyên
tắc tòa án xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Khi việc tuân theo pháp luật trở thành
hiện thực của xã hội, của quốc gia, là đòi hỏi của cuộc sống, của xã hội và của sinh hoạt quốc
gia thì đó là một chế độ. Pháp trị, pháp chế lúc này được hiểu như một chế độ quản trị xã hội.
Nhưng dù đó là một nguyên tắc hoặc trở thành chế độ quản trị trên bình diện rộng thì vấn đề
trọng tâm vẫn là sự tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật.
Một trong những đòi hỏi của pháp chế là mọi hoạt động, mọi hành vi, mọi văn bản
và quyết định đều phải phù hợp với pháp luật. Nhưng trên thực tế ở Việt Nam nhiều thập
niên qua không phải ở đâu và mọi lúc đều bảo đảm được nguyên tắc đó. Một phiên bản của
nguyên tắc này trong hệ thống pháp luật là văn bản của cơ quan có th m quyền thấp hơn
phải phù hợp với văn bản của cơ quan có th m quyền cao hơn, mỗi văn bản đều phải phù
hợp với các văn bản cao hơn nó và tất cả các văn bản quy phạm pháp luật đều phải phù hợp
với Hiến pháp. Chính vì vậy, chế độ pháp chế đòi hỏi hình thành một trật tự nghiêm ngặt
trên - dưới đối với các văn bản quy phạm pháp luật. Nhưng đây chính là điều khó khăn mà
bản thân một hệ thống pháp luật tự tạo ra cho mình và vì vậy không phải ngẫu nhiên hàng
năm có hàng nghìn ―giấy phép con‖ được các bộ và chính quyền địa phương ban hành và
hiện tượng văn bản dưới vượt th m quyền văn bản trên với trăm ngàn lý do khác nhau vẫn
tồn tại trong hệ thống pháp lý Việt Nam. Thêm vào đó, trong các giới lý luận pháp luật,
cuộc tranh luận rằng văn bản của các cơ quan hành pháp và các cơ quan chính quyền địa
phương có phải là văn bản quy phạm pháp luật (để rồi phải ―tuân theo‖) hay không cứ kéo
dài không có hồi kết! Tính không đồng nhất của cái được coi là ―pháp luật‖ này vô hình
chung đã làm mất đi khả năng được áp dụng trực tiếp của luật và bộ luật, làm phát sinh nhu

123
cầu giải thích (nhưng không ai có th m quyền giải thích chính thức!) cũng như nhu cầu tìm
kiếm các quy định của pháp luật mà kết quả là hạn chế năng lực sử dụng pháp luật và quyền
tiếp cận của pháp luật của người dân.
Nguyên tắc pháp chế còn đặt ra những vấn đề khác như: Ai là người có nghĩa vụ tuân
theo pháp luật? Ai có quyền đòi hỏi người khác phải tuân theo pháp luật? Quá trình thực hiện
dân chủ, đấu tranh phòng, chống quan liêu và tham nhũng cũng có nội dung cơ bản là loại bỏ
các đặc quyền đặc lợi, loại bỏ các ―biệt lệ‖ và vùng cấm của pháp luật, nhưng những câu hỏi
này không thể có câu trả lời thỏa đáng nếu dựa vào nguyên tắc pháp chế. Và đó chính là hạn
chế lịch sử của chế độ pháp chế, bởi như vậy chưa thể nói đến yêu cầu về thượng tôn pháp
luật. Thượng tôn pháp luật cần một phiên bản khác là pháp luật không thể ―được đặt dưới
quyền lực của ai đó‖ (Plato)302, pháp luật phải thể hiện được ―hạn chế sự tự do của Nhà nước‖
(C.Mác)303, pháp luật là sự thể hiện ―sự đồng thuận của nhân dân‖ (J. Rousseau)304. Nói cách
khác, pháp luật phải được sử dụng như là một công cụ không chỉ để kiểm soát người dân, xã
hội mà còn để kiểm soát Nhà nước.
Nhà nước ban hành pháp luật không chỉ để tổ chức và quản lý xã hội mà còn để tổ chức
và quản lý bản thân mình. Pháp luật phải trở thành công cụ chế ước, quy định, kiểm tra, giám sát
tổ chức và phương thức hoạt động của Nhà nước. Nhà nước phải được đặt dưới pháp luật, chứ
không đứng trên và đứng ngoài pháp luật. Pháp luật không chỉ là công cụ để duy trì và phát triển
xã hội mà còn là công cụ duy trì sự tồn tại của chính Nhà nước. Chức năng, quyền hạn của Nhà
nước chỉ nằm trong khuôn khổ do Hiến pháp và pháp luật quy định. Đặt mình trong chế độ pháp
quyền như vậy Nhà nước sẽ phát huy được sức mạnh của mình, nhưng nếu vượt ra ngoài lĩnh
vực pháp quyền, Nhà nước luôn luôn nằm trong nguy cơ của sự chuyên quyền và mất dân chủ.
Nhà nước pháp quyền là Nhà nước được xây dựng trên nền tảng hợp hiến, hợp pháp và chế độ
trách nhiệm giải trình, trách nhiệm pháp lý. Vượt quá giới hạn cho phép, Nhà nước sẽ thoái hoá,
biến chất trở thành ―con quái vật‖ - như Thomas Hobbes khẳng định, tước đi tự do của con
người. Nhà nước và công dân đều có quyền và nghĩa vụ trước pháp luật. Nhà nước và công dân
đều phải làm tròn bổn phận của mình trước pháp luật. Đó là một phiên bản quan trọng của
thượng tôn pháp luật.
Nhìn lại lịch sử pháp luật có thể thấy, trong số các di sản của văn minh nhân loại
người ta không thể không nhắc đến Luật La mã, tượng trưng bất hủ của nền văn minh châu
Âu, và từ Luật La mã những hệ thống pháp luật phức tạp, rộng khắp đã hình thành, được
các vương triều châu Âu sử dụng, chẳng hạn như những đạo luật nổi tiếng thời Hoàng đế
Napoleon của nước Pháp 305. Các đạo luật đó đã thể chế hóa những tư tưởng lớn về sự bình
đẳng trước pháp luật, bảo vệ quyền sở hữu tài sản tư nhân đã được định chế từ thời Luật
La mã.306

302
Guthrie. W.K.C, A History of Greek philosophy: Volume 4: Plato: The Man and His Dialogues: Earlier Period,
Cambridge University Press, 1986, p.511
303
C. Mác và Ph, Ăng-ghen, Toàn tập, T.4, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1985,tr.726
304
JJ.Rouseau: Bàn về khế ước xã hội, NXB Thành phố Hồ Chí Minh, 1992.
305
Rabel, Private Laws of Western Civilization – The French Civil Code, 10, La.L.Rev.107(1950)
306
Wolff H. Roman Law: A Historical Introduction. N.Y. 1951

124
 Tuy nhiên, Luật La mã cũng như những đạo luật nổi tiếng của Hoàng đế Napoleon
chưa bao giờ đạt được tầm hiến định vấn đề hạn chế quyền lực đối với bộ máy hành pháp,
càng không thể động chạm đến những đặc quyền của các Hoàng đế và bộ máy của họ. Nói
khác đi, các hệ thống pháp luật đại diện cho những nền văn minh đương thời vẫn chưa đủ để
vươn tới ý tưởng, theo đó Nhà nước phải chịu sự ràng buộc của pháp luật – yếu tố cốt lõi của
tư tưởng về Nhà nước pháp quyền. Điều này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bối cảnh
đấu tranh chống tham nhũng hiện nay ở Việt Nam.
Như vậy, pháp quyền không chỉ là sự thượng tôn mọi thứ pháp luật mà đòi hỏi sự
thượng tôn pháp luật công bằng, bình đẳng, thượng tôn pháp luật vì con người.
2.2. Cơ chế giám sát Hiến pháp
Cho đến thời điểm ra đời Hiến pháp 2013, chúng ta đó chứng kiến sự thiếu tương thích
giữa Hiến pháp và diễn biến thực tế của đời sống kinh tế - xã hội hay còn gọi là sự khác nhau
giữa ―Hiến pháp pháp lý‖ và ―Hiến pháp thực tế‖. Những hiện tượng tiêu cực như tham nhũng
đất đai, sự rối loạn khó kiểm soát của thị trường bất động sản, tình trạng lãng phí và thiếu kiểm
soát trong việc quản lý và sự dụng tài nguyên của đất nước, những bất cập trong hoạt động kinh
doanh của khu vực kinh tế nhà nước v.v… là biểu hiện của sự vênh nhau giữa Hiến pháp pháp lý
và Hiến pháp thực tế ở nước ta trong thời gian khá dài vừa qua, khi ―Hiến pháp pháp lý‖ đó đề
cao, tuyệt đối hóa vai trò của sở hữu toàn dân, nhất là sở hữu đất đai, vai trò quản lý đất đai và
tài sản công của Nhà nước. Những bất cập đó trong thực tế cuộc sống đó tác động đến những
phạm trù cơ bản của Hiến pháp như quyền tài sản, sự an toàn pháp lý của con người, giới hạn
của quyền lực nhà nước, cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước.
Sự thượng tôn Hiến pháp chỉ được thực hiện khi những quan điểm và nguyên tắc hiến
định được duy trì và coi trọng trong thực tiễn sinh hoạt xã hội và sinh hoạt quốc gia. Để ngăn
ngừa các vi phạm Hiến pháp, bảo vệ có hiệu quả các quyền con người và tự do của công dân, tức
là để cho những đòi hỏi của chế độ Hiến pháp được tôn trọng và bảo đảm trong thực tế cần có cơ
chế bảo vệ và khôi phục trật tự hiến định.
Nghị quyết Đại hội lần thứ X của Đảng cộng sản Việt Nam có thể được coi là văn kiện
đầu tiên của Đảng đề ra nhiệm vụ xây dựng, hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát tính hợp hiến,
hợp pháp trong các hoạt động và quyết định của các cơ quan công quyền, cũng như việc khởi
xướng xây dựng cơ chế phán quyết về những vi phạm Hiến pháp trong hoạt động lập pháp, hành
pháp và tư pháp307.
Cho đến thời điểm hiện nay, khác với nhiều nước trên thế giới, việc giám sát và bảo vệ
Hiến pháp ở Việt Nam không được giao cho một cơ quan chuyên trách có chức năng giám sát
và bảo vệ Hiến pháp mà được giao cho nhiều cơ quan nhà nước có th m quyền. Cụ thể, Quốc
hội – cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, thực hiện chức năng giám sát tối cao đối với hoạt
động của Nhà nước, giám sát tối cao việc tuân theo Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội

307
Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006,
Tr.126-127.

125
(Khoản 2 Điều 70 Hiến pháp 2013); Uỷ ban Thường vụ Quốc hội giám sát việc thi hành Hiến
pháp, Luật, Nghị quyết của Quốc hội, Pháp lệnh, Nghị quyết của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội
(Khoản 3 Điều 74 Hiến pháp); Chính phủ, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Toà án nhân dân tối
cao cũng có trách nhiệm bảo vệ Hiến pháp thông qua việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của
mình. Cơ chế giám sát việc thi hành Hiến pháp thông qua việc bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp
của các văn bản pháp luật – một trong những nội dung quan trọng nhất của hoạt động bảo hiến.
Theo đó, Quốc hội thực hiện quyền giám sát văn bản của Chủ tịch nước, Uỷ ban Thường vụ
Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân
tối cao và có quyền bãi bỏ văn bản của các cơ quan này nếu văn bản đó được ban hành trái với
Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội. Uỷ ban Thường vụ Quốc hội giám sát văn bản pháp
luật của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối
cao, Nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và có quyền đình
chỉ văn bản của các cơ quan này nếu trái Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội. Thủ tướng
Chính phủ có quyền đình chỉ việc thi hành hoặc bãi bỏ văn bản của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ
quan ngang bộ, Uỷ ban nhân dân và Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung
ương trái với Hiến pháp, luật và văn bản của cơ quan nhà nước cấp trên; đình chỉ việc thi hành
nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trái với Hiến pháp.
Có thể nói, đây là cơ chế giám sát Hiến pháp phân tán và có thể gọi là cơ chế chung của
sự giám sát và bảo đảm tính hợp hiến của các văn bản pháp luật, nhưng cơ chế đó không vận
hành trên thực tế.
Hiến pháp giao cho Quốc hội quyền ban hành, sửa đổi Hiến pháp và các đạo luật, giám
sát việc thực hiện Hiến pháp và pháp luât. Tuy nhiên, cả Hiến pháp và pháp luật đều không quy
định trách nhiệm phát sinh từ các đạo luật vi hiến mà Quốc hội đă ban hành hoặc có sai sót trong
quá t nh biểu quyết thông qua.
Về mặt pháp lý, vị trí quyền lực tối cao thuộc về Quốc hội được lý giải từ việc Quốc hội
là cơ quan đại biểu cao nhất, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất, cơ quan lập pháp cao nhất,
cơ quan giám sát cao nhất (Điều 69 Hiến pháp 2013). Tuy nhiên, điều cần nói ở đây là sự chưa
rõ ràng giữa quyền lực của Quốc hội với quyền lực của Hiến pháp.
Có một thực tế hiển nhiên là không phải đạo luật nào do Quốc hội làm ra cũng đều thể
hiện ý chí hay lợi ích của các tầng lớp dân cư. Và không phải đại biểu Quốc hội nào cũng đă làm
tròn trách nhiệm đại diện của mình trước cử tri, đại diện cho lợi ích của họ. Một khi phải chờ để
chỉ khi nào một đạo luật do Quốc hội làm ra, quy định của Hiến pháp mới được thực hiện thì
quyền hạn của Hiến pháp đã bị đặt dưới th m quyền lập pháp của Quốc hội!
Vì Quốc hội là cơ quan duy nhất có quyền lập pháp, do đó Quốc hội có thể ban hành bất
kỳ đạo luật nào mà Quốc hội cho là phù hợp, thêm vào đó, quyền giải thích Hiến pháp lại thuộc
về Ủy ban Thường vụ Quốc hội, cơ quan thường trực của Quốc hội (Điều 74 Hiến pháp). Giả
thiết rằng, một cơ quan nào đó của Quốc hội hoặc đại biểu quốc hội chỉ ra đạo luật nào đó là vi
hiến thì Quốc hội cũng có thể ―làm cho nó hợp hiến‖ bằng cách giải thích luật nên không loại trừ
trường hợp việc sửa đổi Hiến pháp cũng lại dựa trên pháp luật hiện hành mà không phải là

126
ngược lại. Với cơ chế đó, sự vi hiến của một đạo luật là rất khó phát hiện và xử lý, và việc xem
xét tính hợp hiến dưới bất kỳ hình thức nào cũng trở nên không cần thiết hoặc vô nghĩa, trừ khi
Quốc hội chủ động thực hiện giám sát và phát hiện sự vi hiến. Th m quyền đình chỉ, bãi bỏ văn
bản trái Hiến pháp như đã nêu ở trên trong thực tiễn hầu như không được áp dụng. Vì vậy, việc
nghiên cứu để xây dựng cơ chế giám sát Hiến pháp mang tính tài phán ở Việt Nam đang được
đặt ra như một yêu cầu cấp thiết trong một Nhà nước pháp quyền dân chủ.
Tại Điều 119, Hiến pháp năm 2013 đó đặt ra cơ sở pháp lý ở mức cao nhất để tiến tới
thực hiện nhiệm vụ này bằng quy định: ―mọi hành vi vi phạm Hiến pháp đều bị xử lý‖ và quy
định ―cơ chế bảo vệ Hiến pháp do luật định‖. Tuy nhiên, cho đến nay, cơ chế bảo vệ Hiến pháp
chuyên biệt vẫn chưa được tiếp tục nghiên cứu và triển khai xây dựng. Việc thiết kế một mô
hình của cơ chế tương lai này cần xuất phát từ mục đích kiểm tra các quy và các hành vi về tính
hợp hiến của chúng, một sự kiểm tra chủ yếu và trước hết dựa trên cơ sở làm rõ tinh thần của
Hiến pháp, của các đạo luật, xác định được ý định, nội dung và mục đích điều chỉnh của luật để
từ đó đưa ra các phán quyết cần thiết.
Trong mối quan hệ phức tạp và có sự xung đột về quyền và lợi ích, thiết chế giám sát hiến
pháp này cần có tính độc lập và có đầy đủ th m quyền cần thiết, vận hành theo đúng các thủ tục tư
pháp chặt chẽ. Vì đây là sự đánh giá về sự phù hợp của các đạo luật, của các quyết định của các cơ
quan nhà nước, không chỉ đối với những quy định cụ thể của Hiến pháp mà có thể với các nguyên
tắc và các đòi hỏi của nền dân chủ, các nguyên tắc chung của pháp luật, các phán quyết phải được
đưa ra trên cơ sở tầm nhìn xã hội rộng, sự am hiểu pháp luật trong bề rộng của nó.
2.3. Bảo đảm công bằng, thực hiện công lý
Trong truyền thống dân tộc và thang giá trị đạo đức của con người Việt Nam, công
bằng, lẽ phải đã luôn luôn là những giá trị được trân trọng, đề cao. Bằng chứng hiện hữu của
điều đó là nhận thức về vai trò của công bằng với tính cách là giá trị xã hội trong việc giải
quyết những vấn đề pháp lý để từ đó chính thức coi những giá trị đó như những chu n mực
hành vi pháp luật: Điều 6 Bộ luật Dân sự năm 2015 xác định khả năng áp dụng án lệ và lẽ
công bằng trong việc giải quyết các vụ việc dân sự và quy định ―Tòa án không được từ chối
giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng‖ (Khoản 2 Điều 14 BLDS).
Có thể khẳng định rằng, sự thừa nhận những nguồn pháp luật mới này là những điểm
sáng trong tư tưởng pháp lý hiện đại Việt Nam, kết quả của tư duy đổi mới, cởi mở để tiếp
nhận các giá trị tiến bộ của thời đại, xuất phát từ việc cho rằng, ―pháp luật không do con
người nghĩ ra mà xuất phát từ lẽ công bằng và hợp lý của tự nhiên, của hành vi con người, là
biểu hiện tự nhiên của cuộc sống‖308, pháp luật không thể là thứ tùy tiện hay là sản ph m
của sự tư biện.
Công bằng là vấn đề có tầm phổ quát xã hội rộng lớn. Đối chiếu với các yêu cầu của
nhà nước pháp quyền, nó liên quan đến cả ba lĩnh vực lập pháp, hành pháp và tư pháp.

308
GS.TSKH. Đào Trí Úc, Tư duy về Nhà nước và pháp luật trong thời đại ngày nay, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số
7/2017, tr. 23

127
 Đối với hoạt động lập pháp thì tiêu chí của công bằng nằm trong vấn đề bảo đảm hài
hòa lợi ích xã hội. Vai trò của lập pháp trong điều kiện kinh tế thị trường là tạo ra những mô
hình pháp lý kết nối các lợi ích xã hội309, loại bỏ sự đối đầu, tìm kiếm sự đồng thuận bằng
cách tạo ra những khả năng tiếp cận bình đẳng cho mọi thành phần xã hội đối với các nguồn
lực của đất nước, trong hưởng thụ phúc lợi xã hội, hạn chế và thủ tiêu sự thao túng quyền lực
kinh tế và chính trị của nhóm người này đối với nhóm người khác.
Bảo đảm sự ổn định các lợi ích xã hội phải bắt đầu từ sự loại bỏ những nguyên nhân
dẫn đến sự điều chỉnh pháp luật không chính xác, không đầy đủ đối với các nhóm lợi ích xã
hội. Có thể nêu những trường hợp phản ánh thiếu xác thực các lợi ích xã hội sau đây:
- Do nhà làm luật không thừa nhận nhóm lợi ích A hay B nào đó là lợi ích hợp pháp
- Lợi ích hợp pháp tuy được phát hiện được xác nhận nhưng do các khiếm khuyết của
cơ chế hoạch định chính sách và pháp luật mà bị bỏ qua.
- Lợi ích hợp pháp được pháp luật thừa nhận, ghi nhận nhưng không có cơ chế thực
hiện hoặc có những cơ chế cản trở thực hiện chúng
- Do thái độ vô trách nhiệm hoặc sự vô cảm của những người thi hành pháp luật mà
các lợi ích hợp pháp đã không được thực hiện trên thực tế
- Lợi ích hợp pháp bị những lợi ích bất hợp pháp lấn lướt, qua mặt
Như vậy, vai trò tạo sự phát triển bền vững của pháp luật chính là ở khả năng của pháp
luật trong việc tạo môi trường xã hội bền vững và ổn định thông qua cơ chế phản ánh lợi ích
xã hội vào trong pháp luật và trên cơ sở một trật tự pháp lý công bằng cho một trật tự xã hội
bền vững.
Đối với lĩnh vực hành pháp, đây là quyền tiếp cân cộng vụ, một biểu hiện quan trọng
của Nhà nước pháp quyền. Trong một quốc gia nơi nắm giữ và sử dụng một khối lượng lớn
các nguồn lực tài chính, tài nguyên, nhân lực chính là ngành hành pháp. Đây cũng là nơi tạo
ra nhiều công ăn việc làm và do đó là mục tiêu hướng đến của những kẻ có ý định tìm kiếm
―bổng lộc‖. Ở những nước đang phát triển, hành pháp là lĩnh vực sử dụng lao động chủ yếu
nếu không muốn nói là người sử dụng nhiều lao động nhất. Để nâng cao ý thức tôn trọng
các nguyên tắc của một Nhà nước pháp quyền, cần có những bảo đảm rằng việc tuyển dụng
vào hệ thống công vụ hành pháp phải dựa trên cơ sở năng lực chứ không phải là các yếu tố
tiền bạc và quan hệ vốn là nguyên nhân của những phương pháp lựa chọn mang tính phân
biệt đối xử.
Một nền hành chính dựa trên tài năng là biểu hiện của sự công bằng và công lý trong
chế độ pháp quyền. Ở nhiều nước phát triển đã hình thành một văn hóa mà theo đó, những
người làm việc trong bộ máy nhà nước được lựa chọn hoàn toàn dựa trên năng lực chuyên
môn, căn cứ theo kết quả học tập tại những cơ sở giáo dục có uy tín. Người dân cũng rất đề
cao các cơ sở đào tạo có uy tín, họ có thái độ tôn trọng và ủng hộ các quan chức nhà nước, bởi
quan niệm rằng đó là những người có năng lực và có đủ khả năng để đảm nhiệm các công
việc của công vụ. Ngược lại, điều đó cũng đã tạo cho họ một thái độ không chấp nhận việc
309
Easton D. A system Analysis of Political Life. N.Y 1965, p23-30.

128
công chức lạm dụng quyền lực để mưu cầu lợi ích riêng.310
Trong lĩnh vực tư pháp, Khoản 3 Điều 102 Hiến pháp Việt Nam năm 2013 đã đặt
nền tảng cho một tư duy mới về vai trò của Tòa án bảo vệ công lý bởi bản chất của xét xử là
hành trình đi tìm công lý. Biểu tượng có tính pháp quyền đầu tiên là biểu tượng về Thần
công lý với hai con mắt bị bịt kín, với thanh kiếm và cán cân trên tay với ý tưởng về một trật
tự quốc gia và trật tự xã hội công bằng. Từ thuở xa xưa ấy Tòa án đã được gắn cho những
thiên chức không gì thay thế được trong việc duy trì công lý, có thủ tục công khai, minh
bạch, có vị trí độc lập, khách quan và vì vậy, là hạt nhân quan trọng đầu tiên, là hình ảnh thu
nhỏ của Nhà nước pháp quyền, của cách thức tổ chức quyền lực nhà nước một cách dân chủ
trên nền tảng pháp luật.
Quyền tiếp cận công lý có nội dung chủ đạo là quyền được Tòa án xét xử kịp thời và
bình đẳng trước pháp luật và trước Tòa án. Sự bảo hộ của pháp luật theo các thủ tục tố tụng công
bằng đồng nghĩa với sự bảo vệ bởi Tòa án nhân danh pháp luật và công lý.
Quyền tiếp cận công lý của người dân tương ứng với nghĩa vụ của Nhà nước mà đại diện
là Tòa án. Đó chính là nội hàm của nguyên tắc Tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc. Bộ
luật Dân sự của CH Pháp từ khi nó mang tên Hoàng đế Napoléon đến nay vẫn duy trì quy định:
―Th m phán nào từ chối xét xử với lý do luật không quy định, quy định không rõ ràng hoặc
không đầy đủ, thì có thể bị truy tố về tội từ chối xét xử‖ (Điều 4). Lần đầu tiên trong lịch sử lập
pháp Việt Nam tư tưởng này đã được Bộ luật Dân sự năm 2015 của Việt Nam cụ thể hóa bằng
quy định tại Khoản 2, Điều 14 như sau ―Tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự vì
lý do chưa có điều luật để áp dụng‖. Trong trường hợp này, BLDS 2015 quy định cho các tòa án
được áp dụng tập quán, tương tự pháp luật và lẽ công bằng.
Nguyên tắc Tòa án không được từ chối xét xử là một nguyên tắc quan trọng bảo đảm
quyền tiếp cận công lý của người dân trong Nhà nước pháp quyền. Nguyên tắc đó một mặt đi
liền với việc đề cao vai trò và củng cố sự độc lập của Tòa án và mặt khác, gắn với việc xác
lập vai trò kiến tạo luật của Tòa án thông qua việc phát triển án lệ song song với vai trò
truyền thống của Tòa án là áp dụng pháp luật. Giáo sư Pháp René David cho rằng, ―thừa
nhận án lệ và áp dụng án lệ đồng nghĩa với việc các Thẩm phán phải lấy tư tưởng chung về
công lý làm cơ sở chỉ đạo để trong mọi tình huống cụ thể đều có thể đạt được tinh thần c ân
bằng và hài hòa lợi ích‖ 311.
Trong vấn đề bảo đảm và bảo vệ công lý, cần nhìn nhận rõ hai mặt của một vấn đề.
Một mặt, trong các quy định pháp luật do các cơ quan nhà nước có th m quyền ban hành luôn
tiềm n những khả năng điều chỉnh thiếu cụ thể, chồng chéo, mâu thuẫn, thiếu rõ ràng trong
những tình huống nhất định. Mặt khác, các quan hệ, tranh chấp mới phát sinh ngày càng nhiều.
Từ đó, vai trò thực tế của Tòa án trong việc khắc phục những khiếm khuyết cố hữu của hệ
thống pháp luật trong quá trình áp dụng pháp luật là hiển nhiên và việc áp dụng án lệ của Tòa

310
Lijphart A. Patterns of Democracy: Government Forms and Performance in Thirty Six Countries. New Haven; London
1999, p.98
311
René David, Les Grands Sistêms de Droit Comtemporains, Dalloz, Paris, 1978, p.142

129
án sẽ bổ khuyết kịp thời những lỗ hổng pháp luật này để bảo đảm và bảo vệ kip thời và tốt
hơn quyền và lợi ích chính đáng của người dân. Án lệ của Tòa án, cũng như các tập quán và lẽ
công bằng, khi trở thành nguồn của pháp luật là căn cứ xử lý các tình huống pháp lý, sẽ góp
phần làm cho luật pháp kịp thời đáp ứng các đòi hỏi của cuộc sống và tạo ra những hướng phát
triển mới cho các quan hệ xã hội.
Từ đó, pháp luật cần được hiểu theo nghĩa rộng và cách hiểu rộng ấy sẽ làm cho pháp
luật có được nội dung phù hợp, sinh động, gắn với thực tiễn đang thay đổi nhanh chóng, không
bị xơ cứng, thiếu khả năng điều chỉnh. Các đạo luật từ đó sẽ bớt đi tính tư biện, tính lý thuyết bởi
các nguồn pháp luật mới này hình thành từ các hoàn cảnh khác nhau của đời sống xã hội và có
đầy đủ khả năng cùng với pháp luật điều chỉnh đầy đủ hơn và kịp thời hơn các quan hệ xã hội
phát sinh, bảo đảm và bảo vệ một cách kịp thời và đầy đủ các quyền con người, quyền công dân
trong nền kinh tế thị trường và trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.Việc sử dụng án lệ,
các nguồn luật như tập quán, những nguyên tắc cơ bản của pháp luật và lẽ công bằng càng đòi
hỏi nhiều hơn việc bảo đảm sự độc lập của Tòa án và mặt khác chính những tình huống cần đến
việc mở rộng nguồn pháp luật đó càng đòi hỏi năng lực độc lập của Tòa án!
Tư duy về chức năng bảo vệ công lý của Tòa án hướng tới một vấn đề khác là Tòa án
cần được quyền giải thích các quy phạm đang áp dụng theo hướng phù hợp với bối cảnh của
các quan hệ pháp lý nảy sinh trong những tình huống nhất định nhằm tạo ra những bảo đảm
pháp lý vững chắc, minh bạch, dễ có được sự đồng thuận giữa các bên liên quan, bảo đảm tối
đa sự công bằng và công lý.
2.4. Củng cố nền tảng đạo đức của các thiết chế công vụ và tư pháp
2.4.1. Sự giao thoa giữa pháp luật và đạo đức
Plato đã từng chỉ ra rằng, quyền lực cần hội tụ đủ ba ph m hạnh: lòng dũng cảm, sự
c n trọng, tính công bằng mà xung lực của các ph m hạnh đó là lương tâm.312 Nền chính trị ở
mỗi nước khác nhau, truyền thống văn hóa và đặc điểm dân tộc khác nhau trong từng thời kỳ
lịch sử đã dẫn đến những sự khác nhau trong cách hiểu và cách thức tổ chức quyền lực nhà
nước cũng như cách thức vận dụng các đặc trưng chung của Nhà nước pháp quyền vào thực
tiễn. Trong số đó, việc đưa các giá trị đạo đức vào tiêu chí pháp luật nội dung và pháp luật thủ
tục được coi là một xu hướng rất rõ nét của nhà nước pháp quyền hiện đại.
Thực tiễn thực thi pháp luật ở Việt Nam nhất là trong lĩnh vực công vụ và tư pháp, đã
cho thấy rằng pháp luật cần song hành với các yếu tố giá trị khác trong xã hội như đạo đức, sự
liêm chính, tài năng và sự tận tụy.
Rõ ràng là không thể có một pháp luật nào có thể tự nó đi vào cuộc sống và được
thực thi. Cần có đạo đức và lương tâm của con người, mà trước hết là của người lãnh đạo,
để thực thi pháp luật một cách đầy đủ và chính xác. Quan liêu, lòng tham, coi thường lợi ích
của người khác, sự độc đoán, chuyên quyền, dối trá v.v… là những căn bệnh có thể dẫn đến
việc áp dụng sai pháp luật, làm cho nó lệch lạc, méo mó, cho dù pháp luật vốn là công bằng

312
Irwin, Terence (1995), Plato Ethics, Oxford University Press, USA

130
và thích hợp.
2.4.2. Tính chính đáng của quyền lực
Nói đến tư duy mới về cơ sở đạo đức của nhà nước pháp quyền rất cần trở lại và làm
rõ vấn đề về tính chính đáng của quyền lực.
Tính chính đáng bao gồm các khía cạnh, hay các yếu tố quan trọng sau đây:
a/ Nhận thức của số đông về sự đúng đắn và chính đáng trong tổ chức và hoạt động
của các thiết chế quyền lực nhà nước so với kỳ vọng và mong đợi của họ.
b/ Nhận thức về mặt tâm lý của số đông, về năng lực và sự tận tụy của những người
đại diện cho quyền lực nhà nước.
c/ Nhận thức về mặt tâm lý của số đông về yếu tố đạo đức của những người lãnh đạo
trong bộ máy nhà nước, về sự công bằng trong các quyết sách của Nhà nước.
d/ Ý thức của số đông nhân dân về tính hợp pháp trong tổ chức và hoạt động của các
cơ quan quyền lực nhà nước.
Nói một cách khái quát nhất, một quyền lực nhà nước là chính đáng khi trong con mắt
của nhân dân (ít nhất là của đa số), trong lòng người dân, chính quyền nhà nước, các thiết chế
và những công chức và người lãnh đạo tỏ ra phù hợp với quan niệm và mong đợi của họ về
một chính quyền cần có. Những cách quan niệm ấy thường không gắn với yếu tố pháp lý,
thậm chí ít khi lấy pháp luật làm cơ sở.
Yếu tố trung tâm của sự nhận thức về tính chính đáng của quyền lực nhà nước là lòng
tin của mọi người rằng đời sống vật chất và tinh thần của họ và của đất nước nói chung có
liên quan đến sự ủng hộ của họ đối với nhà nước, rằng Nhà nước đang bảo đảm cho họ và dại
diện được lợi ích của họ, chính quyền là của họ và vì họ. Như vậy, tính chính đáng có mối
quan hệ mật thiết với vấn đề lợi ích. Vì vậy, việc hoạch định hoặc thực hiện chính sách dựa
trên ý thức về tính chính đáng là khó hơn nhiều so với sự quy chiếu các quyết sách và pháp
luật với các cơ sở pháp lý. Mặc dù vậy, cơ sở về sự chính đáng là điều mà một thiết chế quyền
lực không thể bỏ qua được. Nó luôn luôn được hiểu là sự cảm nhận của đa số về sự phù hợp
hay chưa phù hợp, mức độ phù hợp và thỏa mãn lợi ích của họ từ phía Nhà nước. Hệ quả tất
yếu của một quyền lực nhà nước được coi là chính đáng là chỉ số uy tín đối với dân chúng, là
sự thừa nhận của dân chúng đối với quyền của cơ quan nhà nước lãnh đạo hay điều hành họ;
sự ưng thuận, phục tùng, chấp nhận hoặc ủng hộ các quyết sách và pháp luật của cơ quan
quyền lực nhà nước. Đó chính là cơ sở cho việc đạt được hiệu lực và hiệu quả quản lý và điều
hành, hiệu quả sử dụng quyền lực. Chính vì vậy, mục tiêu của bất kỳ chính thể quyền lực nào
cũng muốn có được sự chính đáng nhằm duy trì nền tảng tồn tại bền vững của mình.313
Tính chính đáng và uy tín của một thiết chế chính trị, thiết chế nhà nước nói riêng và
của cả hệ thống chính trị nói chung phải thực sự là kết quả của lao động lãnh đạo quên mình,
của tài năng, trí tuệ và bản lĩnh của những người cầm quyền vì nhân dân, vì đất nước mà

313
Hindess B. Discourses of Power: From Hobbes to Foucault – Oxford; Camb., Mass. 1996, p.144-145

131
không mưu cầu đặc quyền, đặc lợi cho mình.314 Ở nghĩa đó, cùng với sự hòa mình với quần
chúng nhân dân, sự đối thoại chân tình, thẳng thắn và cởi mở là chìa khóa cho sự chính đáng
và uy tín lâu bền của một chế độ chính trị và quyền lực nhà nước. Đối thoại, biết lắng nghe
những ý kiến phản biện, những quan điểm trái chiều, biết điều chỉnh ở những mức độ cần
thiết quyết định đã đưa ra do có các ý kiến và quan điểm phê phán v.v. được coi là phương
châm hoạt động chủ đạo của các cơ quan lãnh đạo và quản lý, của người lãnh đạo và tổ chức,
thể hiện năng lực cầm quyền của một đảng chính trị.
2.4.3. Đạo đức công vụ
Đạo đức công vụ là lĩnh vực đạo đức trong hoạt động quản lý, là nền tảng để xác lập và
duy trì văn hóa và văn minh trong mối quan hệ giữa bộ máy công vụ với người dân và doanh
nghiệp, giữa các đối tác trong mối quan hệ phối hợp và hợp tác, kể cả trong mối quan hệ hành
chính trên và dưới, tức là trong các quan hệ bên trong và bên ngoài của hệ thống công vụ.
Đạo đức công vụ thể hiện trong nhiều lĩnh vực nhưng ở bất kỳ lĩnh vực nào cũng đều
là những yêu cầu trước tiên dành cho các nhân người thực thi công vụ để phân biệt phải – trái,
đúng – sai, tốt – xấu, chân thực – gian tà, giúp tránh được dục vọng, tham lam, tức là giữ cho
cái tâm trong sáng, thúc đ y hình thành và gìn giữ sự liêm sỉ của người nhân danh công vụ và
quyền lực. Bên cạnh đó là những yêu cầu về đối nhân xử thế trong mối quan hệ với dân – đối
tượng phục vụ của công vụ nhằm hun đúc ý thức trách nhiệm đối với nhiệm vụ được giao, ý
chí không ngừng học hỏi để có đủ kiến thức, năng lực và bản lĩnh phục vụ người dân một
cách mẫn cán và tận tụy mà không phải là tâm thế ―sáng cắp ô đi tối cắp về‖.
Quản trị quốc gia nói chung và nền công vụ nói riêng trong thời đại ngày nay đã bước
qua ngưỡng của quan điểm quản trị học cổ điển và giản đơn cho rằng hiệu quả của quản trị là
đạt được những mục tiêu đặt ra ban đầu với những cách thức và thời hạn nhất định, không cần
tính đến các yếu tố về tâm lý, xã hội, chính trị và đạo đức nảy sinh trong quản trị. Trong tất cả
các lĩnh vực của quản trị và công vụ nội dung đạo đức và ph m hạnh trong các quan hệ tương
tác của công vụ đã được đưa vào vị trí cốt lõi bên cạnh các nội dung về chuyên môn và nghiệp
vụ,, bởi trên thực tế các tiêu chí về đức hạnh là những bảo đảm không thể thiếu cho sự ổn
định đội ngũ công chức và hệ thống công vụ.315 Nhiều nội dung này thậm chí đã được hóa
thân vào trong các tiêu chí về tính chuyên nghiệp và được thể chế hóa316. Chảng hạn yêu cầu
về đối xử công bằng vốn mang tính đạo đức đã trở thành nguyên tắc luật định trong việc thực
hiện quyền tiếp cận công vụ, trong phân phối và điều tiết cân đối nguồn lực công trong đó có
tài chính công, trong việc xác định các nghĩa vụ và nguồn thu – chi ngân sách quốc gia… Bắt
đầu từ những năm 80 của thế kỷ XX, nhiều quốc gia đã ban hành đạo luật về đạo đức công vụ.
Chẳng hạn, 10/1990 Quốc hội Mỹ đã ban hành Luật về các nguyên tắc đạo đức và ứng xử của
các quan chức chính phủ. Nhiều yêu cầu về đạo đức đã được xác định như: không để các lợi
ích và tiền tài ảnh hưởng đến sự vô tư, khách quan; trong thực thi trách nhiệm công vụ, không

314
Deutsch K.W. The Nerves of Government: Model of Political Communication and Control. N.Y 1966.p15
315
Barzelay M.Breaking through bureaucracy; a new vision for managing in government. Berkeley, 1992.p4-5
316
Aberbach J.D., Putnaam R.D, Rockman B.A Bureaucrats and Politicians in Western Democracies, Havard, 1981, p.24-25

132
được sử dụng thông tin có được từ công vụ để mưu lợi cá nhân; không được đưa ra những lời
hứa mà việc thực hiện sẽ gây khó cho tổ chức, cơ quan; không được làm thêm công việc khác
ngoài phạm vi trách nhiệm nếu việc đó ảnh hưởng đến công vụ317…
Ở Việt Nam mới đây nhất, ngày 27-12-2018 Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định phê
duyệt Đề án Văn hóa công vụ. Trong Đề án đó có quy định công chức không được nịnh bợ cấp
trên, thanh tra, kiểm tra, thưởng, phạt vì động cơ không trong sáng. Thực tế cho thấy những hành
vi này có đất sống khi trong hệ thống công vụ thiếu vắng những chu n mực đạo đức.
2.4.4. Liêm chính tư pháp
Liêm chính tư pháp là một khái niệm có nội dung phong phú và đa dạng nhưng cốt lõi
thì đó là những yêu cầu của xã hội, của công chúng về nền tư pháp của mình, là những tố chất
của một nền tư pháp và của cán bộ tư pháp cần phải có nhằm bảo đảm thực hiện được sứ mệnh
của mình.
Xét trên bình diện từ vựng, khái niệm ―liêm chính‖ dựa trên ý nghĩa của hai phạm trù
―liêm‖ và ―chính‖. Chúng ta có thể mở bất kỳ cuốn từ điển tiếng Việt nào để tìm hiểu về nghĩa
từ vựng của các khái niệm này, nhưng người đưa ra quan niệm súc tích nhất và cô đọng, dễ hiểu
nhất là Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Người nói về các phạm trù đạo đức ―cần, kiệm, liêm, chính,
chí công vô tư‖. Trong bài ―Cần, kiệm, liêm chính‖ viết tháng 6 năm 1949, Người nói: ―Liêm là
trong sạch, không tham lam‖, ―Chính có nghĩa là không tà, nghĩa là thẳng thắn, đứng đắn. Điều
gì không thẳng thắn, đứng đắn, tức là tà‖ (…) Trong xã hội, tuy có trăm công, nghìn việc, song
những công việc ấy có thể chia làm hai thứ: việc CHÍNH và việc TÀ‖.318 Ở một chỗ khác, Chủ
tịch Hồ Chí Minh đã viết: ―trong các ngành hoạt động, chúng ta có nhiều cán bộ anh dũng. Họ
cũng có xương thịt như mọi người, cũng có gia đình như mọi người, cũng biết đau đớn như mọi
người. Nhưng vì họ đã nhận rõ PHẢI, TRÁI và giữ vững lập trường, cho nên họ đã hy sinh cá
nhân cho lợi ích chung của nhân dân, của Tổ quốc‖. 319
Liêm chính tư pháp, như vậy, có thể hiểu là đòi hỏi về một nền tư pháp trong sạch, một
đội ngũ cán bộ tư pháp trong sạch, dấn thân cho việc duy trì và bảo vệ lẽ phải và công lý.
―Phụng công, thủ pháp, chí công, vô tư‖ chính là những ph m chất mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã
đề ra cho ngành tư pháp và cán bộ tư pháp trong ―Thư gửi Hội nghị Tư pháp toàn quốc tháng 2
năm 1948‖.320
Từ cách tiếp cận chung này, vấn đề liêm chính tư pháp có thể được xác định cụ thể hơn
ở các khía cạnh sau đây:
Một là, ý thức trách nhiệm nghề nghiệp, danh dự và lương tâm nghề nghiệp tư pháp.
Đây chính là khía cạnh rất quan trọng của đạo đức các nghề nghiệp tư pháp: Th m phán,
Công tố viên, Điều tra viên; ý thức về trách nhiệm và danh dự cũng như lương tâm nghề nghiệp
tư pháp cần được coi là nền tảng của việc giáo dục liêm chính. Đó là trách nhiệm về tôn trọng và

317
Bowles N. The government and politics of the U.S, London, 1998. P125.
318
Hồ Chí Minh Toàn tập, Tập 5, Tr.234
319
Hồ Chí Minh Toàn tập, Tập 7, Tr.169.
320
Hồ Chí Minh Toàn tập, Tập 5, Tr.52

133
bảo vệ quyền con người, bảo vệ nhân dân, là sự kết hợp giữa sự tự tôn nội tại và trách nhiệm
trước con người. Ý thức về danh dự nghề nghiệp là sự tự nhận thức của cán bộ tư pháp về sự
đánh giá của xã hội đối với mình, là động lực đối với các quyết định được đưa ra trong quá trình
áp dụng pháp luật.
Từ đó, khi nói về liêm chính tư pháp có một phạm trù không thể không nhắc tới. Đó là
vấn đề về mức độ uy tín xã hội, vai trò xã hội của cơ quan tư pháp và của cán bộ tư pháp và ý
thức về vấn đề này của các cơ quan và cán bộ tư pháp.
Hai là, vấn đề đấu tranh chống tham nhũng, bảo đảm sự trong sạch của tư pháp.
Trong một công trình nghiên cứu về tham nhũng và chống tham nhũng, tác giả Susan
Rose – Ackerman đã chỉ ra rằng, ―do các quyết định của ngành tư pháp có khả năng phân phối
lại quyền lực và tài sản mà các Th m phán có thể lạm dụng địa vị nghề nghiệp của họ để mưu lợi
cho mình. Nếu cơ quan tư pháp trở thành một mắt xích của tham nhũng thì cả người dân lương
thiện lẫn quan chức tham nhũng đều có chung một nhận thức là hối lộ có thể giải quyết mọi vấn
đề của pháp luật! Cách nghĩ ấy thường thấy không chỉ trong khu vực nhà nước mà cả trong khu
vực thuần túy của tranh chấp tư nhân liên quan đến các giao dịch hoặc tài sản. Nếu các bên cố
tránh va chạm với hệ thống tư pháp thì các thỏa thuận của họ ngay từ đầu đã có khả năng lách
luật, nhưng như thế, bên thua thiệt hại rơi vào tình trạng khó tìm được sự bảo vệ bình thường
của cơ quan pháp luật với việc xem xét và ra các phán quyết vô tư. Vì vậy, một hệ thống tư pháp
liêm chính và có uy tín có ý nghĩa quan trọng trong việc đấu tranh chống tham nhũng và duy trì
trật tự pháp luật. 321
Kết luận
Xuất phát từ sự tiếp cận về giá trị, tác giả cho rằng, Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam
được hình thành và tiếp tục phát triển trên nền tảng những giá trị phổ quát và cốt lõi là công
bằng, nhân nghĩa. Công bằng và nhân nghĩa phải vừa hiện hữu trong nội dung của pháp luật,
lại vừa là những giá trị song hành với pháp luật.
Xét theo logic của sự hình thành các giá trị cốt lõi đó, việc xây dựng và hoàn thiện
Nhà nước pháp quyền hiện nay có thể tiếp thu và trở lại với những di sản của lịch sử từ trong
nền pháp luật của những thời kỳ phong kiến thịnh trị, kể cả thời kỳ Việt Nam là thuộc địa của
Pháp vốn ít được quan tâm trong một thời gian dài, khi mà lần đầu tiên Việt Nam vươn ra
khỏi sự ―bế quan tỏa cảng‖ của các triều đại phong kiến đã tiếp cận với nền quản trị phương
Tây. Tư tưởng của Tuyên ngôn độc lập 2/9/1945 và của Hiến pháp năm 1946 là di sản quý
báu cho việc xây dựng Nhà nước pháp quyền hiện nay, xét từ những giá trị cốt lõi và phổ quát
nhất của nó.
Bên cạnh những nỗ lực nhằm kiến tạo cho được những yếu tố chính yếu của Nhà nước
pháp quyền cần coi trọng củng cố nền tảng đạo đức của Nhà nước pháp quyền thông qua việc
quan tâm đến những yêu cầu về bảo đảm tính chính đáng của quyền lực trong hoạt động thực

321
Susan Rose – Ackerman: Corruption and Government – Causes, Consequences, and Reform. Cambridge University Press,
1999, P.200-201.

134
tiễn của bộ máy Đảng và Nhà nước, bảo đảm đạo đức công vụ, tính liêm chính của các cơ
quan tư pháp. Đặt ra yêu cầu này chính là một phương diện tiếp cận mới về Nhà nước pháp
quyền ở Việt Nam.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Aberbach J.D., Putnaam R.D, Rockman B.A Bureaucrats and Politicians in Western
Democracies, Havard, 1981.
2. Barzelay M.Breaking through bureaucracy; a new vision for managing in government.
Berkeley, 1992.
3. Bowles N. The government and politics of the U.S, London, 1998.
4. C. Mác và Ph, Ăng-ghen, Toàn tập, T.4, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1985.
5. Deutsch K.W. The Nerves of Government: Model of Political Communication and
Control. N.Y 1966.
6. Đại Việt sử ký toàn thư, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1998, T2.
7. Đào Trí Úc, Mối quan hệ của pháp luật Việt Nam và pháp luật Pháp xét từ logic của
sự tiếp nhận và chuyển hóa pháp luật, trong sách ―Ảnh hưởng của truyền thống pháp
luật Pháp tới pháp luật Việt Nam, NXB. Đại học Quốc gia Hà Nội, 2016
8. Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X, NXB
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006.
9. Đào Trí Úc, Tư duy về Nhà nước và pháp luật trong thời đại ngày nay, Tạp chí Nhà
nước và pháp luật, số 7/2017, tr. 23.
10. Easton D. A system Analysis of Political Life. N.Y 1965.
11. George P.Fletcher, Basic Concept of legal Thought, Oxford University Press, 1996,
p.13; Michael Freedman, Human Rights, Democracy and Asian Values, The Pacific
Review, Vol.9, No.3, 1996.
12. Guthrie. W.K.C, A History of Greek philosophy: Volume 4: Plato: The Man and His
Dialogues: Earlier Period, Cambridge University Press, 1986.
13. Hindess B. Discourses of Power: From Hobbes to Foucault – Oxford; Camb., Mass. 1996.
14. Hồ Chí Minh toàn tập, NXB Chính trị quốc gia – Sự thật, Hà Nội, 2011, T.1, 4, 5, 7.
15. Iian Stewart, The Critical Legal Science of Hans Kelsen, (1990)17 Journal of Law and Society.
16. Irwin, Terence (1995), Plato Ethics, Oxford University Press, USA
17. James V.Feinerman, The Rule of Law with Chinese Socialist Characteristics, Current
History, September 1997.
18. Jeffrey D.Sachs (editor) and Pistor, Katharina, The Rule of Law and Economic
Reform in Russia, The John M.Olin Critical Issues Series, Westview Press, 1987.
19. JJ.Rouseau: Bàn về khế ước xã hội, NXB Thành phố Hồ Chí Minh, 1992.

135
 20. Kelsen Hans, Pure Theory of Law, translated by Knight Barkeley, CA: University of
California Press, 1960.
21. Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam, NXB.Đại học Quốc gia Hà Nội.
22. Lịch sử Việt Nam, T.7, T9, NXB. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2013.
24. Lijphart A. Patterns of Democracy: Government Forms and Performance in Thirty Six
Countries. New Haven; London, 1999.
25. Nguyễn Minh Tuấn, Cải lương hương chính thời chế độ thuộc địa của Pháp ở Việt
Nam, Trong cuốn ―Ảnh hưởng của truyền thống pháp luật Pháp đến pháp luật Việt
Nam. Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội, 2016.
26. Nguyễn Thị Việt Hương, Dân chủ làng xã: ―Truyền thống và hiện tại‖, Tạp chí Nhà
nước và pháp luật, số 3/2011, tr. 18-27.
27. Nguyen Ngoc Huy, Ta Van Tai: The Le Code: Law in traditional VietNam. Ohio –
London 1986; Dao Tri Uc (ed): Nghiên cứu hệ thống pháp luật Việt Nam thế kỷ XV
đến thế kỷ XVIII, NXB Khoa học xã hội, 1994.
28. Phạm Quỳnh, Vấn đề lập hiến cho nước Việt Nam, Tạp chí Nam Phong, số 151, tháng
6/1930.
29. Phan Châu Trinh, Bài diễn thuyết về quân trị và dân trị chủ nghĩa, Theo Tạp chí
Nghiên cứu lịch sử, số 67 tháng 10/1964, tr.22.
30. Phan Huy Lê, Lê Thánh Tông (1442 – 1497), Kỷ yếu Hội thảo khoa học ―Lê Thánh
Tông – Con người và sự nghiệp‖ NXB Đại học quốc gia Hà Nội, 1997.
31. Phan Huy Lê, Tìm về cội nguồn, NXB. Thế giới, Hà Nội, 2011.
32. Rabel, Private Laws of Western Civilization – The French Civil Code, 10,
La.L.Rev.107(1950)
33. René David, Les Grands Sistêms de Droit Comtemporains,Dalloz, Paris, 1978.
34. René David, French Law, Its Structure, Sources and Methodology, Paris, 1972.
35. Ronald Moore, Legal Norms and Legal Science: a Critical Study of Hans Kelson‘s
Pure Theory of Law, Honolulu, 1978.
36. Susan Rose – Ackerman: Corruption and Government – Causes, Consequences, and
Reform. Cambridge University Press, 1999.
37. Yves Henry, Économie agricole de l'Indochine, Hà Nội, 1932
38. Wolff H. Roman Law: A Historical Introduction. N.Y. 1951

136