The University of lowa Libranes

O! is 858 063 2821

Acoli — Acoli

Ngat mucoyo

ACIRO GRACE OTTO

The Centre for Advanced Studies of African Society (CASAS)
P.O. Box 359
Rondebosch, 7701
Cape Town
South Africa
www.casas.co.za

© The Author

First published 2013

ISBN No. 978-1-920287-59-7

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a

retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic,
mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without prior permission of the
copyright holder.

This publication was produced with the generous support of

Norad
‘es
Soul.
iy ar
Ro
9013

Pwoc
Jo ma gurudu ki nyayo derolok man obedo lodito

me Centre for Advanced Studies of African

Society (CASAS). Man tye i kin tic mapol ma

gitimo me dongo leb ma patpat i lobo Afrika.

CASAS bimede ki nyayo buk mabeco ma kit man

i lobo Afrika lung.

Lodiro me leb ma patpat i Uganda gimede ki

nyanyo buk mabeco i lebgi ma calo yo acel me

weko lebgi odong. I buk man, tic pa Sr. Aciro

Grace tye calo caden madit me tic pa CASAS pi

lobo Afrika. Watye ki gen ni derolok man bikonyo

anywali me kom kareni ki anywali me anyim, dok

bene bimedo rwon me leb Acoli ki leb mukene

ducu ma i Uganda wa i Afrika.

Kwesi Kwaa Prah

Ladit me CASAS
Pwoc Mukene

Jo ma acano nying-gi ping kany okonyo matek me

miyo derolok man katto maber: Ladit Godman

Okonye ma onongo obedo lapwony madit me Lwo

i Makerere University, Institute of Languages, en

bene pwonyo kit me coyo derolok dok bene ocoyo

derolok ki buk tekwaro ngec Lango. Me aryo

Ladit Ponsiano Nyero Dwe, lapwony macon

madong oywe woko ki pwony, en bene otiyo tic

me rotto gang pwonye, dok en obedo dano acel i

kin jo ma gumiyo tam ni myero gipwony leb me

paco i Government White Paper. Nyeri loko leb

Acoli maber adada dok bene ocoyo buk mapol

macimo kit me pwonyo leb Acoli i cukul me

puramari. Me adek acwalo pwoc bot Rwot Justo

Obita ladit kaka me Koch i Acoli, dano ma giworo

dok ngeyo coyo ki lokko leb Acoli maber atika.

Wiya pe wil ki Ladit Justo Olula, ladit Acoli ,

opwonyo ci oweko pwony, kwiri matek i leb

Acoli. En bene obedo dano acel i kin dano ma

okonyo Odongo i coyo Nyig Kwayilok Acoli,

(1996) dok obedo tye i kin lugony Acoli Bible.

Mukene obedo Ladit John Bosco Komakec,

lapwony pa lupwonye dini ma ngeyo leb Acoli

dh Ngat mukene ma pire tek aye ladit

Agustino Anywar ma omina nying dwer acel acel

me mwaka. Lyeli Rev. Fr. Dr. V. Opoka, Capt Lil:

ma ogonyo buk mapol me lega i leb Acoli. Fr.

Sebastian Odongo ma ocoyo An Acoli ma Lakristo

(2000), Abalo pa Anga? (2004), Cik Kwaro Acoli

(2005) dok okonya bene ki tam mapol. Ngat

mukene aye Ladit Levy Arweny, lapwony macon,

lamema me lutela pa Acoli. Makato ducu, amito

pwoyo lupwonye madongo aryo magi: Mateo Otto

a GP a PO NON,

The University of lowa Libranes

SI ANANG AE E a AA a aa A ee |
Abim ki Carolina Akello Otto ma gubedo

lupwonye na me acel me leb Acholi ma an pud

latin matidi.

1.1 Leb Acoli

Leb Acoli obedo leb acel ikin leb mapatpat ma

gilwongo ki nying me Nilotik ma nonge i Uganda.

Leb me Nilotik giloko i tung ping me Sudan, tung

malo me Uganda, i tung ping ma nonge inget nam

me Victoria i Kenya ki Tanzania ki bene tung

malo ma dok tung kide me Kongo. Ikin gi tye leb

magi: Acoli, Lango, Alur, Labwor, Chope,

Jopadhola, Kumam ki Jalwo me Kenya ki

Tanzania. Derolok magicoyo i leb magi tye manok

tutwal. Lok kom gurama ki buk mukene ma tye i

leb magi obedo pa: Crazzolara, J.P. (1955): A

Study of the Acooli Language. Ukoko, J., Knappert

J, & Van Spaandonck, M. (1964): Essai De

Dictionnaire Dho Alur. Odongo, C.A.A. (1996):

Nyig Kwayilok Acoli. Capen, Carole A. (1998):

Bilingual Dholuo-English Dictionary. Reh,

Mechthild, (1999), Anywa-English and English-

Anywa dictionary. Odonga, A. (2005): Lwo-

English Dictionary. Clarke, G. A (Compiled n.d)

mda to Luo-English Dictionary. Malo, S.

(1999) Jaluo. Nairobi (Individual initiative).

Odaga, A. B. (2004) Dholuo English Dictionary.

Derolok man cobo miti pa dano mapol: lutino

kwan me puramari ki me cinia wa ki lupwonye gi,

lutino kwan ma gitye ka kwanno me bedo

lupwonye ki dano mukene me gangkwan madito,

lurani nyo dano mogo matiyo tic me kubbo lok ki

dano weng mamito yubbu leb Acoli gi.

1.2 Dano me lobo Acoli

Acoli oaa ikom dano ma loko leb Lwo ma gitamo

ni guaa ki ka ma yang gin gubedo iye wa con i

twok ping me Bar-el-Ghazel ma nonge i tung ping

me lobo Sudan ci dong guoo gucako bedo i dictrik

me Amuru, Gulu, Kitgum, Lamwo, Pader ki

Agago. Kit ma Girling (1960:11) waco kwede

“Acholi tyen lokke ni lobo, dano ki leb ma dano

me lobo Acoli loko.” Nying Acoli yam con jo

Arab lwongo “Shiluk” , muni Biritic lacen gubatija

ni Acholi kit ma tye gicoyo kwede i buk mapol.

Crazzolara, (1954: xiii) waco ni Acoli gitwero

mokko ne ni en obedo leb macung calo guti me leb

Lwo weng ma i Uganda pien en odongo kato leb

Lwo mukene weng dok bene pi kit magitiyo

kwede i gang kwan mapol i tung malo me Uganda.

i) Lajwik ma i Derolok man

Nying

Lok ma cung ka nying

lok tim

Lok ma jenge ikom nying, pe twero

cung kene

kk Lok ma cimo tye pa gin mo kaka

mo

lk Lakub kin lok

Lamed lok i kom tim

Lok ma miyo ngeng

Lapeny

Lok ma konyo tim

Inj Lok ma nyutu gin mo nyo jami

mogo

Ink Lanyut gin ma cung ka nying

pal Lok ma cung i kom nying dok

 nyutu ni ngat moni tye won gin

moni

pkn Peny i kom gin ma cung ka nying

pak Lok ma cung ka nying gin pa ngat

mo

tk Tim ma cung kene ma pe kato i

kom gin mo

tkk Tim nyo lok ma kato i kom gin mo

tn Lok ma gitiyo kwede ka ka nying

tlk Tim ma nyutu gin ma lalok/lolok

timo i kome/komgi keken-gi

Lok ma gitiyo kwede me peny

Lok ma nyutu dano nyo lok mo

Miyo cik ki twero

Lok ma cung labongo nyutu kare,

gin mo nyo ngat mo

Ipl Lapeny i kom lok ma pe twero

 cung kene

Ip.lm Lapeny i kom lamed lok

kd.nym Lok ma cung i nyim lok ma nyutu

dano nyo gin mo

pal.nge Lok ma cung i nge lok ma pe twero

NBST,
AB
FEN
ET
ee
ee

cung kene

kd.nge Lok ma cung i nge lok ma nyutu

dano nyo gin mo

cml.nge Lok ma cimo lok ma pe twero cung

kene ki i ngeye

ng.lm Lok ma miyo peny i kom lamed

ng.l Lok ma miyo peny i kom lok ma

jenge i kom nying

Injlm Lacim lok i kom lamed

pa Lok ma nyutu ni gin moni pa ngadi

ld Lok ki dwon me peny, gero, dic,

lamed, kare, kmk

 Pol

Ken

Dano

Lanyut lok i kom gin mo nyo ngat

mo

Lok ma girwako i kin lok

Lok ma cung i nyim lawote

Lok ma bino i nge lok

Lok ma girwako i dye lok

Lok macek

Lajwik

Peke

Carolok

Ki mukene

rrk Rom rom ki

Kicel-kicel

lap Lapor

10
Ir Leb rok

nlk Nying lok kikome

Kit ma gitiyo kwede

Pot waraga

ARABIC

ALUR

ENG ENGLISH

KISWAHILI

NGKARIMOJONG

LATIN

LANGO

LUGANDA

LUGBARATI

RUNYORO
ii) Alama / Lanyut magitiyo kwedgi i Derolok

man

- nen dok nyuto lok ma gonye

marom.

! lok ngeng.

ton, me nyutu agikki pa lok.

; lagwel, nyutu ni lok pud pe otum.

kolon, me ryeyo lok mapol.

; nucu kolon, nyutu ni lok pe otum.

? alama peny.

ton ma nyutu ni lok omedde ento pe

kicoyo ducu.

/ lapyel; me poko kin nyig lok ma

kitwero tic kwede marom.

nyutu dwon ma lamal, lap. [bic].

nyutu dwon ma lapiny, lap. [mola].

nyutu dwon ma lamal ki ma lapiny,

 lap. [acaa].

nyutu dwon ma lapiny ki ma lamal,

lap. [abii].

atero; nyutu lok ma atero tye ka

cimo.

me nyuto leb ma nyig lok moni oaa

iyee.

rom ki, nyutu ni lok moni rom ki

lawote.

cung kaka nyig lok ma gitye ka

me nyutu lok ki kome ma ngati

owaco.

iii) Kit buraket ma gitiyo kwede i Derolok man

[] nyutu dwon ma myero kilwong ki

lok ma i iye.
( ) me miyo nyig lok mukene ma

twero leyo ka-wang ma gitye ka gonyo

Kit ma Derolok man ocone kwede

Ngec ma atiyo kwede i Derolok man pe arayo ki

kin dano ma gang, ento buk aryo: A study of the

Acooli Language (1955) ki Nyig Kwayilok Acoli

(1996) en ma atiyo kwedgi macalo guti ma pigi

tek me yenyo ngec magi. Kit ma leb lokke kwede

motmot ni, pol nyig lok ma tye i buk aryo magi pe

abalo kit ma gitye kwede ento amedo mogo iye.

Nyig lok mukene omedde ikare me coc pien nyig

lok mogo manyen okatto dok gimedde i kom leb

Acoli. Kit ma giyubu ki Dero lok man lubu kit ma

gicoyo kwede dero lok i wii lobo. I derolok man

ea me miyo lagony lok weng ma aketo i leb

Acoli, meddo ki lajwik lok weng. Pe jami mamitte

14
weng i kom nyig lok acel acel ma odonyo i

derolok man gimiyo, nyig lok mogo tye ki jami

mapol kato mukene pi kit ma nongo bene lok pol i

komgi kwede. Labol, lok ma mako nying calo

“abino” (agulu matidi mangute bor magigwoko ki

moo yaa nyo ginyobo ki kongo) tye ki lok mapol i

kome kato “abora” (ature me pii) kit ma kiporo

bado ping kany.

abino' [abin6] n. 1) Agulu ma ngute onidde. la)

Agulu lapim kongo. Kongo lyel kipimo nyo kiporo

ki abino.

Abora [abéra] n. Ature ma dongo i pii nyo ature

pii. Neno abora i wi pii mit mada.

“abino” tye kilok magi i kome: en nyig lok

kikome, kit dwon ma gilwongo kwede, kit ma lok

man obino kwede, nama ma nyutu jami mapatpat

ma en gonyo, lagony ki kome, kit me gonyo ne, ki

labol ma nyutu kit ma gitiyo kwede.

iv) Kit me tic ki Dero lok man

% Nyig lok acel acel ma giketo i derolok

man tye ma gilingo macol bene gicano

malube ki alpabet me Acoli. Nyig lok

mukene tye ma kiketo makato tyen acel

woko kadi bed ni gitye i gurup acel me

kwai nyig lok moni pien nongo lagony gi

patpat. Labol:

Adong, [adon] n. Nying ma gimiyo ki latin

nyako ma olubu (kor lotino rudi [Opiyo nyo Apiyo

Jonyo latin jok nyo rut).

adong, [adòn] a. 1) Dongo ki cing. 2) Toro

ka mo pa ngat mo ki cing. 3) Dongo ngat mo ki

adong me lweny. Wonne otoro kor minne ki

adong malit mada.

adong; [addon] n.l) Angul ngul ma dongo kaka

16
 poyo ma bur ocang ki iye.2) Wang ret nyo bur ma

ocang ma wang mapol bedo yil. Nyako ma kome

ki adong myero pe otuc ite.

“Dwon me Iwongo nyig lok kiketo ki ingete

kama alama me dwon tye iye ci dong lagony

me lok nonge inge gin ma nyutu gurup me

nyig lok, lap.

adunu, [àdúnù] n. Gin ma poko remo ikom dano

nyo kama kwo aa iye (cwiny). Dano pe twero

kwo labongo adunu, ka adunu ocung dano

too woko.

“Gin ma nyutu gurup me nyig lok kicoyo

alenga kun nongo nen macol, ento lapor

tye kicoyo alenga ento pe kilingo macol.

Ka nyig lok moni tye ki lagony makato acel

woko, lagonye mogo mukene matino

ginyutu ki nama mukene ite nyig lok man

 ci dong lapor gimiyo inge lagony. Nama

coc me Arab kitiyo kwede me ketto nama i

kom tyen lok madongo ento tyen lok

matino giketo nukta me alapabet me nyuttu

gi.

«eNyig lok ma giketo me agonya matye ki tyen

lok mapol gigonyo malubu kit me gonyo

lok kikome ma nongo lagony ma pire tek

kiketo nama acel, mapire tek lubu bedo

nama aryo, malubu ne bedo tyen lok ma

gitiyo kwede me nyuttu ka jami mogo ma

giyero ci dong me agiki bedo tyen lok ma

nyutu ngec ma olil.

“eNyig lok ma tye ki lagony macal ki lawote,

kiketogi cok kacel bene mogo gicimo me

nenno ne ki mukene.
“4 Ka kit yo me coyone mukene tye, kiketo i

agiki kun nongo tye gilingo macol. Ento,

ka nyig lok moni tye ki lagony makato

acel, kit yo mukene me coyone bedo ni

giketo cut cut inge kit me lwongo ne. Lap.

ajwia [ajwia] nm. rom: ajwiya. 1) Nota

kulu ma obedo pii-pii ma kama lum lot iye ikare

ducu. 2) Kacam pa dyangi ki lee mukene i oro.

“Ka inongo “rrk” tere ni “rom rom ki” ki

“rom” ma nongo gilube aluba, tere ni rrk

obedo nyig lok ma rom ki en nyig lok ma

giketo ni, ento rom nyutu ni tyen lok magi

ducu rom ento opokke kama nok ki kit me

coyo ne. Lap.

alwaya [alwaya] n. Gin ma opeene. Okono

man-dyang obedo alwaya. Yago tye alwaya.

rrk: acula. rom: alwoya.

19
Ka giwaco ni “nen” tyen loke ni nyig lok

man rom ki en ma giwaco ni i nen. Lap.

celo; [celo] tkk. nen: cedo.

«eNyig lok ma gikwayo akwaya kinyuto kama

gikwayo ki iye ki bene leb ma gikwayo ki

iye dok kit mucake kwede gitito i agiki.

Lap.

cabun [cabtn] n. Gin mo ma giyubu ma gilutu i

pii ka kelo bwoyo; gitiyo kwede me lwoko kom, bongo

ki jami. An pe alwoko wanga ki cabun. Bongo

ma gilwoko ki cabun nen leng. lr: <A>. nlk:

swabbun.

#Nyig lok ma ododde giketo ite lok tim madit

ma oaa iye.

“#Carolok ma gimaro tic kwede tye gimiyo ite

lok tim madit i agikki gonyo lok kun nongo

kicoyo ki nukta mapat.

20
 “Pol nying ma ngene pe giketo, ento mogo

manok mamitoni gitit lok komgi tye ma

giketo. Nying mukene dong ducu ki lagony

gi nonge i agikki me derolok man i cekcon

ma tito ngec mapol i kom Acoli.

“e Cwallo dano me nenno nyig lok mukene ma

pore ki lawote, gitiyo kwede me konyo

dano niang nyig lok mapol ma tye ki wat

ikin-gi ki nyig lok man. Polkare ginyutu

nyig lok ma tye ki lagony macal nyo

lagony mapat ki nyig lok man. Lap.

cet» [cet] n. Ringu pwun ma dugudugu i kin cong ki

opwuny. Dano mogo tye ki cet madongo. rrk:

gec/pwun.

kigol [kigòl] n. Aduku madit ma giyubo ki kedi me

gwoko gweni kacel i ot idyewor. Ngat mo okela

kigol eno. rrk: garagara.

21
< Nyig lok ma tye macol licuc i agikki nyutu

nyig lok ma gimaro tic kwede kaka nyig

lok ma giketo (nyig lok ma lagony gi rom).

< Nyig lok ma giketo kun cone macal gimiyo

nama.

“Nyig lok ma ka tye kanyuttu ni gipol

ngeyogi tek calo “dako-mon, lacoo-coo”

kmk. bene giketo. I kare mukene lok ma

nyutu gin mapol kiketo inget en ma nyutu

ka tye acel. Nyig lok ma ngene ka gipol

gicoyogi kacel ki en manyutu ka tye acel ki

ingeye.

«e Nyig lok nyo lok ma okubbe ma lok tye iye

giketo me acaki kun nongo wange tye ma

rangine olinge macol ikin coc ma tye;

malubu ne ma kiguro i buraket ma obedo

22
 gwicgwic en aye kit me lwongo nyig lok

man.

Kit gurup ma nyig lok man nonge iye tye

ma giketo i leb Acoli.

yo,
w. I agikki me buk man, inongo lok ma nongo

gicoyo marom ento pe gilwongo marom

dok tyen lokke bene mogo nongo pat, lok

ma tyen lokgi rom ki lok ma gipat pat.

Lok ma gimaro tic kwedgi ki lok ma wi

dano tye ka wil pigi, gicoyogi dok kigonyo

tyen-gi bene.

Lok ma gimedo ikom lok i acaki pa lok

moni calo: a+, la-, li-, ka-, ki-, gi-, ma-,

kmk ki lok ma gimedo ikom lok me agikki

calo: —na, -ni, -ne, -wa, -wu, -gi, -ta, -te, -ti,

kmk gicoyo manok ikin-gi macalo lanyut

keken i buk man.

23
 A-a
a [a] n. Nukta me acel me coc i leb Acoli.
a- [a] k/pal. Lok ma nyutu gin ma ngat mo mito, waco
nyo timo. A-mito; a-maro; a-dagi.
aa, [44] ng. Nyutu ur, ngeng nyo yomcwiny. Aa! atimo
ngo ma i daa kitman?. Aa! lotino pe kok?
aa, [aa] lm. Kwero gin mo matek. Aa! wan pe
wamito; Aa wek abed ki mega ni mot.
aa; [aa] tn. 1) Cakke, cako weko ka mo nyo cito woko
ki i kabedo moni. Guaa ki i kulu. 2) Tuk woko calo
winyo ki dege. Amam oaa lawang acel ki i dyekal.
aa, (aa) tk. Cek maber pa gin apita i ngom ma gipito
iye. Nyim aa maber ibot. rrk: ayo ».
aac [aac]ng. Kwero gin mo ki gero. Aac,
pe iyela!
abaa [abaa] n. Ngat ma onywala nyo wora (abaana,
abaane, abaawa, abaani, kmk). Abaana kome lit.
Abaa ocito Gulu. rrk: baba/wego.
ababa [Ababa] It. 1) Ngat ma ming. 2) Ngat ma pe
twero timo gin mo matir. 3) Ngat ma pe twero poko
ikin ber ki rac pa gin mo. Pwonyo dano ma ababa
tek mada. rrk: lapoya/latwo.
abac abac [abac abac] lt. 1) Kom gin ma otamu
tamu. Aneno dyel ma kome obedo abac abac.
2) Gin ma otono matar ki macol. 3) Dano ma pe gene.
Dano ma obedo abac abac lokke pe genne.
abaci [abéci] n. 1) Two nyac ma bucu wi dano woko.
2) Nyac ma ginongo nyo oaa ki Bunyoro. rom: abaji.
abaji [àbáji] n. nen: abaci.
abalo, [abalo] #. 1) Yee bal. rwoo, bwone, bako dog pi
bal wek gitim kica. 2) Ngut pi bali. Ayee ni abalo,
tima kica.
abalo, [abalo] n. Kit layata mo ma kodine dong orweny
woko (abalo layata). Layata abalo dong pe nonge i
kare ni. kmgk: Leb macon.
abam [abam] n. 1) Lobo ma gipamo calo meja nyo calo
pem. 2) Kama oille malo pi cungu nyo pi keto gin
mo. Rwot ocung iwi abam ka lok ki dano. 3) Kama
giryeyo iye agulu.

24
 abane [abane] lm. 1) Cawa aryo me otyeno. Lorema
gubino bota i abane. 2) Kato woko pa ngwen nongo
kong kinino manok. Ngwen agoro mogo cwee
|
| abane.
abangabanga [abana-banò] n. Kit ngor nyo muranga
ma lak ikom cel. Abangabanga dek mamit mada.
Gimaro pito abangabanga ite yat wek olak ikom
cel.
abangbang [aban-ban] lt. 1)Ngat ma obange.
2) Ngat ma wiye pe tiyo. Nen abangbang man,
giwaci ikel pii ku? rrk: abinga.
abangcet [abancet] n. 1) Otwongo ma pe tuk dok
maro bango cet. Otwongo
abangcet neno rac.
2) Ngat ma timme pat ki pa dano makwiri nyo ngat
ma ming.
abanni [abanni] n. 1) Ngat ma jok oyero. 2) Ngat ma
jok omako nyo opoto ikome. Ajwagi gin abanni.
Abanni gidwong i kin gang.
abarwic [abar-wic] n. 1) Arem ma mako ler wang ki
wic. 2) Arem ma miyo remo woto ma goe litik-tik
iwic. Abarwic miyo wic bedo pek ki um luk.
(abarwic lela).
abelwinyo [abél-winyo] n. nen: belwinyo.
abelu [abelu] n. Two ma balo wic. Abelu mako dano
dok weko tam pa dano doko goro. rrk: apoya.
abembem [abem-bem] n. 1) Dano awora nyo dano
madito. 2) Lodito tic ki lodito lobo. Abembem
mapol tin gucito gang pa rwot.
abic [abic] n. 1) Wel ma lubu angwen ento tye inyim
abicel. Abedo namba abic ikom dano mia acel.
2) Wel ma odiyo cing acel. Nyig cing dano tye abic.
abicel [abicel] n. Wel ma bino inge abic ento tye
inyim abiro. (abic ki acel). Abicel tye nucu pa apar
wiye aryo. Mama omiyo buk abicel.
abii, [abii] n. Lum ma mwotte tye, ngok, turu ki acil,
ginyaro me umu wi ot nyo lum gedo. Abii ber me
toto ot.
abii, [abii] “kk. Lok piya nyo mone i kom lawoti.
abil [abil] # 1)Camo nyo mato gin mo manok.

25
 2) Neno ka gin moni mit nyo ber me acama. I yeng
ki abil. ci: Abil otyeko dero.
abila [abila] n. 1) Kama giworo iye jok kwaro nyo ka
lega bot jok kwaro. 2) Kapwoc bot jok kwaro. Abila
pa kwaro pire tek dok giworo.
abili [abili] n. Lagwok cik nyo polici. Acoli yang
gimaro tic abili mada. /r: <K>. nlk: Polisi.
abiling [abilin] n. Otwongo ma obedo alum alum, pe
tuk, ditte wa cale rom ki bonyo. Abiling maro bedo i
kom cel.
abim [abim] n. Lee ma obedo calo ayom ento kome
olikolik. Abim dwong i dog Karuma. rom: bim.
abina [abinaé] n. Nying tipu moni ma giwaco ni obino
ki kamukene (jok abina).
abinga [abina] n. Wek tic abinga obedi. nen:
abangbang.
abino, [abino] n. 1) Agulu matidi ma ngute onidde.
la) Agulu lapim kongo. Kongo lyel gipimo nyo
giporo ki abino.
abino, [abino] n. Cere ngec ma tye ikin kwaya,
kilwongo bene ni abino ngec. Abino ngec pire tek i
kom dano.
abino” [abino]n. Lakit kwayi rec ma nonge
i nam ma dongo. Nen: bel”.
abinya [abinya] n. 1) Jok ma bino atura. Lajok myelo
abinya. 2) Tic jok. 3) Tic lapiny piny. Ibedo ka
myelo abinya ce ma iri kumanni?
abiro [abiro] n. Wel ma lubu abicel ento tye inyim
aboro. Abiro namba ma pire tek i baibul.
abit [abit] n. 1) Agwata matidi ma gimato ki kwete.
2) Otwong lamat kongo. Omat kwete gimaro abit.
aboce [aboce] n. 1) Lakit agaba moni ma gicamo,
nywal ingom calo oyee nyo obato. 2) Agaba ma
dongo ibunga nyo itim ata. Aboce gicamo ikare me
kec.
aboda-wic [aboda-wic] n. 1) Gin ma wilo wi dano
woko dwoko ka mukene. 2) Tam mapat ki ma mitte.
2) Pango wic ki lok mapat. Wek lok aboda wic ka
dano mito lok mada.

26
abok [abok] n. 1) Two amwoda ma tongo cong dano
woko. 2) Two ma mwodo em dano cakke ki ibam dok
piny. Abok nyongo kom dano gengo dano wot.
3) Bedo ata ma pe itamo pi gin mo. rrk: nyong.
aboke [aboke] n. la) Ngor, lapena nyo muranga ma
dong okato kaka laligoligo. b) Ngor, lapena ki
muranga ma dong onyak oteggi woko. Gilwongo
lakit ngor man ni aboke pien dong oboke me cako
two. 2) Dano ma tye ki del kom ma nen calo ocwe,
iye otwak.
abol [abol] /t. 1) Bedo mot ma kom okwe labongo peko
mo nyo bedo mot ki yomcwiny wa ki kuc labongo
lworo mo. Gunongo mutoka abol. 2) Bedo ki apoka
poka i kom dano.
abolbol [abol-bol] n. Del ngut dyang ma lyere ki i
june gik i dog labana nyo lalelebo ngut dyang nyo gin
ma olyere kit meno. Abolbol dyang bedo libalabala.
abongwen [abonwén] n. 1) Wel ma lubu aboro ento
tye inyim apar. 2) Adek wang adek. 3) Kwee coo
kidek. Awilo ringu kilo abongwen.
abor [àbór] n. 1) Bedo ki dako pa ngat mo nyo lacoo pa
ngat mo nyo butu ki mon nyo ki coo mukene. 2) Kwo
ma cik dagi ikin dano ducu. Tim abor tic macol.
abora [ab6ra] n. Ature ma dongo i pii nyo ature pii.
Neno abora iwi pii mit mada.
aboro [aboro] n. Wel ma lubu abiro ento tye inyim
abongwen. Angwen wang aryo bino aboro. Watye
wan aboro i ot kwan.
abucek [abucek] n. Kicaa del. Lok man oa ki i "roll
sack" pa keya macon. fr: <E>. nlk: Roll sack.
abukajin [abukajin] kmgk: lok macon. 1)nen:
amal.
Abur' [abur] n. Nying latin ma nyako ma gicako pi
cwercwiny ma too kelo.
abur” [abur] n. Lee madit ma rom ki til, kome bene
omito bedo calo kom til. Dano giruku lar abur.
abutida [abutida] n. Cin lela nyo mutoka ma giliro ma
gitweyo i kom latin yat ma gingunu wiye akara me
celo winyo. Ocelo wang lawote ki abutida.

27
aburu [aburu] n. Two ngicu ma kelo arem iwic, culu
um dok miyo um luk. Abwuru oculu uma woko pe
atwero yweyo maber.
abwang [abwan] n. 1) Lworo ma kelo onyong-nyong
ikom dano. 2) Bedo ki lworo mukato kare. En pe
romo wot pi abwang too pa mine.
abwoc [abwòc] t. 1) Tim anywar nyo tim cac. 2) Bedo
ki tek wic. Tim abwoc tim marac.
Abwoc” [àbwòc] A. Nying latin awobi. (nen tyen nying i
ptw)
abwogo [abw6go] n. Dano nyo lee ma ginywalo ma pud
pe oteggi. Latin dano, dyel, dyang ma kibwogo
abwoga pol kare goro.
abwol' ([abwol] n. Ryal nyo banggili lak lyec ma pe tur
dok giruku ingut cing. Mon maro ruku abwol ingut
cinggi.
Abwol’ [abwol] n. Nying latin nyako (nen kit ma
gigonyo kwede nying i ptw).
abwora [abwora] Im. Kine ka cawa aboro ki abongwen
nyo tung otyeno. Walimme ki ceng abwora. Wot ki
ceng abwora ber.
abwore [abwore] lm/n. Acaki gin mo keken nyo lok
mukwongo. Lok nyo tim abwore tye layab nyo
lacak gin moni.
abwori [abwori] n. Kit lee moni ma tunge boco wa
kome obedo anyim anyim dok kayo dano. Abwori
tye ki abolbol calo pa dyang. rom: abwuri.
abwu, [abwu] n. Lum ma onyuru nyo okwongo lot i lyek
manyen. Abwu cado lee.
abwu, [abwò] n. nen: kijumi.
abwuc [abwac] /m. Gin ma pe otenne nyo ojengnge
maber; gin ma twero poto woko oyot. Ocibo agulu
abwuc i wi kidi. Oloyoto abwuca. rrk: abwuny.
rom: abwuca.
abwuca [abwuca] Im. nen: abwuc.
abwulkuru [abwul-kuru] n. 1) Gin ma toco. 2) Yadi
nyo kodi ma pud gidongo adonga nyo gilot alota. I
turu anywagi ma pwud abwulkuru, pe mwodde.
abwum [abwum] n. a) Bonyo mapol, yec bwome peke,

28
 kome ocoyo calo awiny-awiny dok camme rac mada.
b) Lotino bonyo. Abwum olwero kalwa woko ki i
poto. nen: bonyo/lagara.
abwunu, [abwanu] n. Bur alwora madit ma gikwinyo
calo wang it (bur labwunu). Dano maro kwinyo bur
abwunu.
abwunu, [abwinu] n. Kit rec mo ma pe dongo tutwal.
Rec abwunu nok i kare ni.
abwuny [àbwúny] /m. nen: abwuc.
abwur [2bwir] n. Layata ma kibulu ki lobo ma ocek
malyet (layata abwur). Lodito gimaro bango layata
abwur pien kur mada.
abwuri [abwuri] n. nen: abwori.
Abyee [abyèè] n. Got ma tye ikin Ayugi ki got Pailee
(Patiko). Beyo dwong i wi Abyee.
abyep [abyép] lm. Timme pa gin mo marom lawang
acel. Guringo guoo abyep. rrk: amwoda.
ac! [ác] ng. Kwero lok ki akeca nyo ryemo ngati woko
cen. Ac! Cita mere kwede kunu! Ac! pe amito
winyo lokke.
Acaa [acaa] n. nying pak pa nyako ma ginywalo ki
oboro nyodo. rom: Opiro.
Acaa, [acaa] n. Nying matir pi nam Aswa ki Aswa
Kaunti. Nam Acaa opoko kin Acoli ma kunyango
ki ma kupotoceng.
acaa; [acaa] n. nen: acari.
acac-acac [acac-acac] lm. Tim ming ming nyo tim
ma tere pe, ma pe konyo. Wek timme acac-acac
kumeno.
acak, [acak] n. Twol olwero ma kome obedo alum
alum, yibbe pwot, dok goyo dano nyo twol ma kwir
ne peke (amat-cak). Giwaco ni ka twol acak ogoyi
tyen abiro ci twol mukene pe kayi. rrk: amatcak.
acak, [acaék] n. 1) Kit doo moni ma ka gipwono pote ci
cwer matar calo cak. Lee mapol gimaro camo acak.
2) Yat coo, gitono iwang bwur coo.
acakki [acakki] n. 1) Gin ma okwongo. 2) Kama gin
mo cakke nyo tuc ki iye. Acakki ki agikki pa jami
ducu tye.

29
acany [acany] n. 1) Two ma talo dok kako tyen dano.
2) Two ma mako jo ma yam nyac omakogi. Ngat ma
tyene ki acany pe woto maber. 3) Bur murii ma pe
cang.
acari [Acari] n.. 1) Kit gaya macek ma wiye olungnge,
nyige lim, yam girubu ki nyim ka dano mwodo.
2) Kit kal moni ma kilwongo lukcaa pien wiye
olungnge. Acari cek oyot dok kwonne mit mada.
rom: acaa”
acebe [acèbe] n. Kit winyo ma kome col, doge bor.
Acebe doge bor. rom: ocebe.
acekere [acekèrè] n. Lamony/keya nyo lagwok kuc.
En tye acekere pa rwot. rrk:
acikari/cirkali/panycura. Ir: <K>. nlk:
askari/sirikah.
acel [àcél] n. Namba ma okwongo, aryo bino ingeye.
En tye latin me acel.
acet-acet [àcet-àcet] n. Winyo nam ma kome
ryeny dok obedo angec angec. Acet-acet tyene boco.
rrk: acwet-acwet.
acik [àcík] n. Winyo ma yec kome pat pat wa wiye
ocung kilirokok nyo winyo lawiye ajulu. Neno acik
mit mada.
acikari [àcíkári] n. nen: acekere. Ir: <K>. nlk:
Askari/sirikah.
acil [Acil] n. a) Lum ma nyige bit. b) Lum ma cek
ikine dwe me abongwen ki apar. Lum doko acil
nongo oteggi.
acilcilo [acil-cilo] n. Agaba ma nyak nyige makwar
dok gicamo. Acilcilo dongo kama obedo bunga.
acilli [acilli] n. a) Winyo ma kome tidi dok kwo i te
lum. b) Winyo ma pe nen dok pe tuk atata. Acilli
gitiyo kwede me pwonyo lotino wek wigi opo gin
mutime, pol kare wigi wil woko wang ma guwinyo
koko ne doki.
acil-rec [acil-réc] n. Cogo rec matino, tutwalle ma
rec agara atwacikir tye kwede mapol. Acil-rec agara
omoko idwona.
aciriaciri [aciri-aciri] It. Gin ma obedo omel nyo

30
 gin ma angec-angec. Dyela kome obedo aciriaciri.
(Nen nying rangi mukene ipwt 252-253).
Acoko [acé6kò] n. 1) Nying mon ma nyutu ni min latin
| nyako meno gikwanyo ki iyoo pe ki iganggi ki kome.
| 2) Nying anywar me nyutu ni min latin pe kwiri.
|
Min Acoko ocito i kulu.
|
|
Acoli ([ac6li] n. 1)Rok madit ma otene ki Sudan,
Karamoja, Lango, Bunyoro ki kupoto ceng me kulu
Nail. 2) Kaka ma tye ikin kaka Lwo: Acoli, Alur,
Lango, Jopadhola, Jolwo, Labwor, Chope. Acoli
gimaro dano.
acoma [acoma] n. 1) Bongo ma gicomo (lacomi).
2) Latam ma giruku inyim. Acoli macon yam giruku
acoma. Lacomi giruku me myelo larakaraka.
acona' [acéna] n. 1) Kit gwana ma kodine dong orweny
woko (gwana acona). 2) Tim/tic aconya me kare
maco. kmgk: leb macon.
Acona” [acéna] n. Nying dano ma lacoo. (nen kit ma
gingonyo kwede nying i ptw).
acu-cur [acu-cur] n. Pii ma cure piny ki iwi got ma
oriine i dye kulu Paraa (wang acu-cur) Murchison
Falls. Jo mukene lworo neno pii acur-cur.
acula [acula] n. 1) Gin ma olorre dok lunge tung cel.
2) Gin ma obedo apul calo tong gweno. Wi got Ato
oculle acula.
acungnget [acaòn-nèt] nm. Latin pura. Guneko
acungnget ki i dwar.
Acungu, [acunu] n. Nying ma gimiyo ki latin nyako
ma dic obedo inyom pa lonyodone. Acungu ocito
kwene? (nen nying mukene i ptw 234-244).
acungu, [acunu] n. Wod pura ma pud oputte aputta.
Acungu moni ogengo yoo ki dano.
acura [acura] im. a) Waco lok atir labongo umu gin
mo nyo waco lok moni kit ma tye kwede. b) Loko
kom lok kikome. Ngat ma loko lok acura ber.
acuru [acaru] lt. Wic nyo gin mo ma obitte. Got acuru
pe ite.
acut, [acut] n. a) Winyo madit calo ocur ento wiye otal.
b) Winyo ma nyutu kama ringo tye iye pien wire

31
 kama dyang nyo lee oto iye. Wiye otal calo wi acut.
acut, [acut] n. Kit myel mo ma mon keken aye myelo pi
kot. Kot tin cwee pien mon tye kamyelo acut.
Acwa [acwa] n. Nying kulu ma ocake ki ikom got
Moroto, nyinge matir tye Acaa. Kulu man opoko kin
distrik Pader ki Gulu. Wi pem Acwa tye marac
mada. rom: Acaa.
acwet-acwet [acwét-acwét] n. nen: acet-acet.
acwicwini [acwi-cwini] n 1)Lum ma lotino
gijwatte nyo gipwode kwede. 2) Lum ma cal ki ajuu
wa ki alene nyo oywec dyang Ajigi. Lotino giwanyo
pok acwicwini woko ka gipwode kwede. rom:
acwicwino.
acwii, [acwii] n. Kit labiribiri moni ma maro cwiino tur
lapena, nyim ki ngor. Kilwongo kuman pien cwiyo
pig ature woko. Acwii obalo lapena wa duc.
acwii, [acwii] 1) Two ma miyo dano jony woko, doko
goro naka medo ki too. 2) Two jonyo. Yat lacang
two acwii pud pe ginongo wa tin.
acwiny, [acwiny] a) Ringo ma cok ki oboo. b) Ringo
ma keda tye ikome. Kilwongo ni acwiny pien Acoli
gitamoni en aye lamii kwo. Two acwiny neko dano
oyot. rrk :cwiny.
acwiny, [acwiny] n. Odoo ma obedo alulu. Acwiny ber
me wot pa lodito.
ada [àdá] n. Lok atir. Man aye lok me ada.
adaa [àdá] n.Min mego ki min wego. Adaa otii mada.
adada, [àdadà] lm. 1)Pe lok goba, kom lok. 2) Tye
kakare. Lokka ni lok adada.
adada, [àdádà] n. Lakit kwidi moni ma yikke i kweyo
ci nongo kawiye onot. Kilwongo bene ni
daa-miya-pii. Adada iye odeng ento wiye tidi. Adada
golo kweyo.
adagi, [àdági] t. 1) Kwero timo gin mo nyo kwero gin
mo. Kadi i waci ngo wai adagi! 2) Kwero gin mo ma
pe imito. Adagi ki cwinya duc! rom: adegi.
adagi, [àdagi] n. 1) Tang ngwiny nyo kwon ngwiny.
2) Pwol nyo kwon dud. Dano ma dude adyang
adagine dongo. rrk: adegi/adik.

32
Adam, [adam] n. Dano me acel ma gikwongo cweyo ne
kit ma Baibul tito kwede. Adam ki Eva gubedo i
poto Eden.
adam, (adam) n. Ogicu madit ma olungnge i wic, rwatte
ki ogicu ma lubu cere ngec. Adam pire tek mada
ikom dano (adab).
adanya [adanya] n. Ngat ma kwiya timo gin mo ma
myero nongo ongee nyo ngat ma kwiya timo gin mo
maber. Adanya kwiya yubu wi dero.
adec [adéc] n. Gin ngut me deyo. Mon maro adec.
adegi, [adégi] t. nen: adagi ı.
adegi, [adegi] n. 1) Ringo dud ma kungec 2) Kama
kibedo kwede piny, pwol. Lapwony ojwato
adegiwa. rrk: adagi/adik.
adek [adék] n. 1) Wel ma lubu aryo ento tye inyim
angwen. Awobe adek tye ka bino. 2) Kwee coo.
Adero [adéro] n. Nying dako ma ginyomo mine ki dero
bel i kare me kec.
adet [adét] n. Ringo madyak nyo ringo manyen. Mama
ngeyo celo adet ki mutunggulu.
adia [Adia] /m. Timo gin mo labongo miti nyo timo gin
mo ma pe imito. Abino kany adia mada. rom:
adiya.
adibangong [adibaé-non] n. Cabun lalwok bongo, pe
ber me lwoko kom. Adibangong cabun pa jo mutii.
adibwu [adibwu] /m. nen: amal.
adibwu” [adibwu] lm. Timo gin moni ma peya kare
me timone oromo.
adii [adii] /p.l/Im. 1) Lapeny me niang wel gin mo.
2) Miti me niang dwong nyo nok pa gin mo. Dano
gubino adii? Gitye gin adii?
adik [adik] n. nen: adagi/adegi.
adikadika [adika-dika] /m. 1) Jami ma kiketo kin-gi
cokcok tutwal. 2) Kodi nyo gin apita mo keken ma
opikke. Guyubu odine adikadika tutwal. Wupito
anywagi wu adikadika tutwal.
adila [adila] /m/. Gin ma gipiko nyo gicungu maber ka
mo. Moko adila bwup. Bel ma pe gidilo adila i
dero lam.

33
ading [Adin] n. 1) Lading kongo nyo kicaa ma kidingo
ki kongo. 2) Lapok cet kongo ki ikom kongo. Mon
tiyo ki ading me dingo kwete.
adinga [Adina] n. 1) Kongo ma gidingo nyo kongo ma
cete pe iye (kongo adinga). 2) Kongo ma liyo nyo
kwete maleng. Gumato kongo adinga abino
angwen.
adit [Adit] n. 1) Tong nyonyo ma bor dok olute mabit.
Lodito gimaro adit. 2) Nyonyo ma pwot giwilo me
gedo.
adita [adita] n. Latin aduku nyo aduku matidi maber.
Mon maro cito kawil icuk ki adita.
aditi, [aditi] n. Winyo ma tidi mada ento dit loyo
lagut. Aditi tyene tino. rom: ladit.
aditi, [Aditi] n. kmgk: Leb macon. 1) Cip pa anyira
ma yam giruku ki tol pyergi. 2) Nyor ma anyira ruku i
nyimgi. Aditi dong pe nen atata i kare ni.
adiya ([adiya] lm. nen: adia.
adola, [adola] n. Bwur madit ityen dok cang kwee,
kimado ki pii malyet ka kiketo yat. Adola obalo
tyene woko.
adola, [ad6la] n. Cin ic matino nyo cin tino, kilwongo
kumeno pi dollene. Daktar ongunu adola pa larema
pi two.
adomo [adomo] n. Latin opoko moo nyo lagwok moo.
Mon piko moo lalwok lotino i adomo/gicere. rrk:
gicere/kicere'.
Adong, [adén] n. Nying ma gimiyo ki latin nyako ma
olubu Apiyo/Opiyo. rom: Odong.
adong, [adòn] n. 1) Dongo kor ki cing. 2) Toro ka mo
pa ngat mo ki cing. 3) Dongo ngat mo ki cwiny me
lweny. Wone otoro kor mine ki adong malit mada.
adong; [Adon] n. 1) Angul ngul ma dongo kaka poyo
ma bur ocang ki iye. 2) Wang ret nyo bur ma ocang
ma wang mapol bedo yil. Nyako ma kome ki adong
myero pe otuc ite.
adongi ([adoni] n. Two otel tok/ocik tok. Adongi two
marac mada pien neko dano oyot tutwal.
aduc [adòc] n. Ot ma pe kitoto atota ento giyaro lumme

34
 ayara. Ayubu latin aduc mo i dog poto.
aduku [aduku] n. Lating cam ma calo kal, nyim, gwana,
lapena kmk, kicweyo ki rit: aduki kitgi pol, matino,
ma ladyere ki madongo. Mon tingo aduku iwigi.
pol: aduki.
adul, [2dul] n. Nying pak ma gimiyo ki dano macego
mulunge. Adul kela pii amati.
adul, (adal) n. 1) Gin ma tere nyo wiye opwuluc/oluu.
Gungolo wi yat adul.
adula [àdúla] n. 2) Nying pi anyira matino ma dong
gulony nyo gulil woko. 2) Anyira ma opong wa ma
romo anyoma. En tye ki adula ma mwonya mada.
adungu [adunu] n. Lago wer ma tye ki tol adek keken.
Kunyoni kilwongo opwuk ni adungu. Mon Acoli
macon onongo gigoyo adungu mamit mada.
adunu, [àdúnu] n. Gin ma poko remo ikom dano nyo
kama kwo aa iye (cwiny). Dano pe twero kwo
labongo adunu, ka adunu ocung dano too woko.
adunu, [adunu] lm. 1) Gin ma tye ladyere (adudunu).
2) Gin ma pe bor dok pe cek. 3) Gin mo ma olunge
labongo twoke mo. Arwatte ki nyako ma adunu i
yoo kenyo. Odilo tye adunu.
adwal til [adwal til] n. Bwong til ma dong odongo
woko. Adwal til dwir mada.
adwala [adwala] n. 1) Tim me keto ngati nyo jo mo
ipeko. 2) Royo dano ipeko. 3) Dwoko lok kilong bot
dano mukene. Lok ki tim adwala pe ber.
adwat [adwat] n. Cilo kom ma aa ki inyim. kmgk: Yet
malik. rom: atwat.
adwek [adwék] n. Lotino bonyo (gitino adwek). Acoli
gimaro camo adwek pien mit ki olel mada.
adwogonono [adwégo-nono] n. Kicaa madit ma
kicweyo ki otit nyo owo. Adwogonono dwong Lira.
adwoka; [adwoka] n. a) Cak dyang ma onywal nyen.
b) Cak ma obedo ocwak ocwak. c) Cak ma tye iye yat
ma Rubanga/Lubanga omiyo me gwoko lotino
dyangi. Adwoka ka kitedo poto woko ka dong
kinango. Lokwat maro nango adwoka.
adwoka, [adwoka] n. 1) Gin ma onywene wa ma cilo.

35
 2) Lak ma otop wa opwune bene. Neno gin ma
adwoka pe mit.
adwoka; [àdwokà] lt. Gin ma obedo ocwak ocwak.
adwongo [adwònò] n. 1) Aduku madongo dok dito kato
mukene ducu. 2) Pong-dwongo, nying man oaa ki
ikom ngom maber ma ceko nyim ki kal ma gupongo
aduku madongo. Omiya kal pong adwongo rrk:
dwongo.
adyany [adyany] n. 1) Adagi madito. 2) Culle pa adik.
Aromo ki ladude adyeny. Ngat ma oturu adyeny
woto ma adik tere yenge.
adyel-adyel [adyél-adyél] n. Winyo kicol ma kok
calo gweno ma kimako. Jo Ejito ki Grik yang
giworo adyel-adyel.
adyeri [adyeri] lm. Lok ada ma pe lok goba (ada
adyeri).
aen ([aén] t 1) Nyutte kamaleng i dwar nyo icobo
lawala. An aen, bin ka i tek. 2) Nyutu wel gin mo ki
cing ni "aen". Gin aen (ci i nyutu wele ki lweti).
agaba [agaba] n. Doo marac ma lak alaka ingom wa
ikom yat. Agaba dwalo tyen dano.
agabu [àgábu] n. 1) Keno ma nyak madongo. 2) Keno
ma kikako doko awal gongo nyo keno gongo. Agabu
dong nok kunyoni.
agak, [AgAk] n. Winyo ma kome col ki kore tar. Agak
maro bedo gang. Agak dit cok rom ki gweno.
agak, [àgák] n. Canga ngut mon ma kiyubu ki tong
udu. Mon ruku agak i ngutgi.
agara, [agara] Rec ma cogone tino ento pol. Tin
wacamo agara ma gipiyo ki odii pwul. rrk:
atimikir/atwacikir.
agara, [agara] n. Tong madit dok mapek me cubu lee
madongo, lebe bit mada. Agara bit dok cobo lee tuc
tung cel.
agec [agéc] n. 1) Lok akwota. 2) Lok atama. 3) Lok
ikom gin ma pe kingeyo matir. 4) Kwoto dano ma
kome tye kenyo ki lok mo wek owiny mading. Pe
amaro agec.
agikki [agikki] n. 1) Oo itum pa gin mo. 2) Tyeko oo

36
 kama mitte. 3) Tum pa tic moni. Ki gum maber,
waoo i agikki mwaka/kwan.
agir [Agii] n. 1) Tuku loone ki came. 2) Tuku ma
lotuku gijengo ciling nyo jami mogo ma ka giloyogi
ci girwenyo jami ma gujengo. 3) Tuku jara. Lotino
gimaro goyo agir i oro.
agit [agit] n. Mola adola ma kiruku inyig cing. Agit
nyutu ni ngat moni tye ki cware/dakone.
agobi [àgóbi] n. 1) Two ma gengo mon nywal. Agobi
two marac. 2) Two ma rem ipyer mon dok miyo
remo madwong ony ki inyimgi.
agoga [agoga] n. Lakit olwit moni ma Acoli waci kelo
kwena too ka okok inget gang moni. Wabiwinyo
kwena mo marac pien agoga tye ka koko i wi ot.
agogogogo [agogò-gògò] n. Muduku/bom madongo
nyo mujinga. Mony oryeyo agogogo mapol i nget
yo.
agola [agola] n. 1) Kama ka kiyabo dogolla gicwalo
kika iye nyo gul kika. 2) Ngat ma kano lok marac
icwinye ikom lawote kilwongo ni "twol agola" nyo
"twol golla".
agolgol [agòl-gòl] n. Cogo ngut nyo cogo ma weko
wic cung atir. Ler mapol tye ikom agolgol.
agona [agona] n. 1) Pe ocung atir. 2) Kama yoo ogonne
iye nyo kama kulu nyo nam ogoyo iye kona. Yoo
gang-gi tye agona tutwal.
Agoro, [agoro] n. 1) Nying kaka nyo kabedo ma tye
tung kumalo me Kitgum, tye iwang lobo Uganda ki
Sudan. 2) Nying got. Ngom Agoro ceko cam mada.
agoro, [agoro] n. Bye ma ococce pe. Ngwen agoro cwe
ki ikom bye agoro. Agoro pat ki alwiri.
agucito [agucito] nm. 1) Dwe me aboro (luboyi).
2) Dwe me kac ki coyo nyim. Tic poli dwe me
agucito. /r: SE”. nlk: August.
agulu [àgulu] n. Lobo ma kicweyo ka kiwango maber
me tedo cam, onyo pii, kongo ki me gwoko jami calo
dero. (aguleko/aguludek). Dek ma kitedo ki agulu
kur. pol: aguli.
agulu bonyo [agulu bonyo] n. Giwic ma giyubu ki

37
 kono udu. En tye ki agulu bonyo mabeco.
agung [agun] lm. 1) Twi pa kodi ma kore kati woko ma
kun nongo tere ki wiye tye ingom. Pwul wa otwi
agung. 2) Butu dolle. Butu agung jonyo kor dano.
aguragura [agura-gura] n. 1) Lee madit kato kana,
kome leng wa wino ibe koyi koyi mada. Aguragura
dwir mada. 2) Lee ma kitiyo kwede me pyem
ngwec. Longwec ki aguragura giwake mada ka
gitye ka ngwec.
agwata [agwata] n. pol: agwati. 1) Keno ma kikako
me konyo dano me mato pii. 2) Awal kwon nyo awal
latwom pii. 3) Awal matino. Agwata dek aye awal
matidi me toko dek. c/: Agwata matek mac aye
puku.
agwaya [agwaya] n. Lakit otigo mo ma pote tino dok
dongo calo kedi. Otigu agwaya mit mada.
agwee [agwéè] n. Kal manyen. Kwon agwee leng dok
bene pek.
aita (aita) n. 1)Lee matidi ma ibe oduk madit.
2) Lagol pwul. 3) Lee madit loyo oyo ento pe dit kato
anyiri. Ayita dwir mada. rom: ayita.
ajaa [ajaa] n. Keno ma wene boco ma gitucu tere me
piko iye gweng nyo kidi matino me yengo jok nyo me
myel. (ajaa jok). Ajaa kiyengo ki jok.
ajanto [ajantò] n. a) Latin ma omegine nyo lomegine
ma gukwongo nyime guto woko. b) Latin ma odong
kene pien kinywale inge too pa omegine ki lomegine.
Wageno ni ajanto man dong olo bedo.
ajata [ajata] n. Ringo kwer ma gin aye: adunu, wi lee,
olang, acwiny ki oboo. Me kwere ki lee maber
kitedo ajanta.
ajia ([ajia] n. Gaya, ngor, muranga ki lapena ma kitedo
me amwoda. Wacamo lapena ajia. rom: ajiya.
ajika [ajika] n. 1) Kwero nyodo pa mon ki coo ma
gidoko kwede lolur. 2) Juku nywal nyo twer me
nywal. 3) Neko nyodo. 4) Neko kodi. Ajika pe tim
maber.
ajiya [2jiya] n. nen: ajia.
ajog [ajog] n. Coko cente, cam, nyo gin mo keken ma

38
 mite pi tic mo. Watye ka coko ajog pi bino pa rwot.
Ajok [ajok] n. Nying ma gimiyo ki latin nyako ma
kinywalo ki gin mo mapat ikome ma dano mukene pe
kwede. Kitamo ni lacwec onyutu cinge ikomgi. rom:
Ojok.
ajoka-mingo [ajoka-mino] n. Lakit lwango mo
macol ma tidi ma cwiyo remo kom dano.
Ajoka-mingo kayo dano ci kore dugi woko dok
kobo two apim. (ajong miya).
ajonga [ajona] n. Pot dek ma kitedo labong odii nyo
dek akita. Dano gicamo ajonga pi pee pa nyim. rrk:
akita/alot.
ajoo [ajoo] n. Wac kom ma miyo ngat mo pe twero tic.
Ajoo gengo ngati mo keken tic.
ajot-jot [àjót-jót] n. 1) Otwongo ma cal ki lacene
ento wiye pe bit. Kom ajot-jot obedo calo lum
obiya mutwo. 2) Otwongo ma pud pe tuk, pye
lijotjot.
ajuc [ajuc] n. Ngat ma otegi nyo dano ma otii ma dong
timo tim calo latin ma kwiya piny. Dano ma
mwakane dong 50 ocito kwede anyim dong ajuc.
Ir: «La». nlik: ajuc.
ajugujugu [àjúgu-jugu] n. 1)Dano madito nyo
lodito awora. 2)Jo ma gene. Lawor ajugujugu
gubedo pol i kacokke.
ajula [ajula] n. Latin ma omegine ki lomegine ducu
gutoo woko. En lonyodone gubedo ka tiyo tic Acoli
mapol ikome oweko okwo.
Ajulu [ajulu] n. 1) Got ma tye i Patiko, tung kumalo
me Gulu. 2) Kono matino ma lot iwi gweno ki winyo
mogo. Gweno lawiye ajulu neno mit.
ajut, [ajut] n. a) Yat ma wiye ogure idog ngom ma
romo kine ka incic acel. b) Yat ma yoko tyen dano.
Ajut weko dano bedo ki ngwee. Giwaco ni ajut
mogo yoko dano maber mogo marac.
ajut, [ajut] /m. Ngat ma car nyo latim ming. Wek ajut
pa meni obedi.
ajuu [àjúù] n. 1) Lum ma kitiyo kwede me kiro pii kwer
` ikom dano nyo ikom gin atyera. 2) Kit oywec moni

39
 (oywec ajuu). 3) Yat ma gikwinyo mejingo kor dero.
ajwaka [ajwaka] n. pol: ajwakki. 1) Ngat ma loko ki
tipu nyo tyeto tyet. 2) Ngat ma miyo yat dok tye ki
ngec muromo i kom two moni. Ajwakki mapol
gubino gang pa rwot. rrk: daktar.
Ajwang [ajwan] n. Nying ma kimiyo ki lotino
anyira/awobe ma won-gi ki megigi gunyomme
labongo gen ikin-gi . rom: Ojwang.
ajwanga [ajwana] n. 1) Timo tic i yo ma pe konyo.
2) Tic ganyaganya. Tic ajwanga konyo pi kare
manok.
ajwani [ajwani] n. 1) Gin ma cilo nyo anyai. 2) Gin
ma rac nyo pe ber me acama. Dano mogo camo
ajwani. 3) Two gemo.
ajwia [ajwia] n. 1) Nota kulu ma obedo pii-pii kama
lum lot iye ikare ducu. 2) Ka cam pa dyangi ki lee
mukene i oro. rom: ajwiya.
ajwiya [àjwiya] n. nen: ajwia.
akaa [akaa] n. 1) Lum ma lot calo lagada ento nwang
rom ki lacim dok mwotte obedo calo mwot tyang.
2) Bol toro. 3) Odoo ma gingolo ki i kom kodi lum
mo ma nen calo oceyo. Akaa nwang marac, pi
meno kitiyo kwede macalo kedi/odoo lajwat dano.
akado [akado] n. Nota ma aa ki ikom Ajulu mol i
Unyama.
akaka [aka-ka] lm. 1) Tim me nywaro dano nyo bedo
ki cwiny me anywar itimo gin mo. 2) Timo gin mo
kadi ingeyo ni myero pe itim. Otimo akaka pien
onongo kun ngeyo.
akakakaka-yo [akaka-kaka-yo] n. 1) Kama yoo
aryo, adek nyo angwen orwatte iye. 2) Ka pokke pa
yoo. Warwatte i akakakaka-yo. rom: akarakara-yo.
akan [akan] n. 1)Gin ma kimiyo bot ngat mo me
agwoka. 2) Lim nyo jami ma gikano bot ngat mo.
Lim akan pire tek mada i kare me peko.
akarakara-yo [akara-kara-yo] n. nen:
akakakaka-yo.
akat kor [akat kor] n. Oyo tura ma giwaco ni ka
ongolo yo ci too woko. (oyo akat-kor). Oyo akat kor

40
 pe nen atata. rrk: obice.
akeca [akéca] n. 1) Wang cwiny. 2) Cwiny me lweny.
Pe ibed ki akeca mukato kare. rrk: akemo.
akela [akéla] n. Rec ma ibe kwar wa lakke bit. Rec
akela kayo dano. rrk: agwok/anyai.
akelakela [akéla-kéla] lm. Kodi ma otwi acel-acel
ma kin-gi boco. Nyim otwi akelakela ba. rrk:
alang-alang.
akemo [akemo] n. Kec cwiny nyo awoo. Akemo
odeya, omaka, otura. nen: akeca.
akeno [akénò] n. Yat ma pote kinyamo me yat aona.
Akeno topo aona weko ngulo ne doko yot.
aker [akér] n. Lum ma kikoyo pi poto manyen nyo poto
manyen. Dano gimaro puru nyim i aker. rrk: muru
2.

akero [akéro] n. Myel lweny ingee neko lamone nyo

lee mager (wayo akero). Wa wayo akero iwi ngu
mada.
akeyo [akéyo] n. Kit pot dek mo ma dongo oo kine ka
tyen acel wa obedo gwe-gwe. Dek akeyo mit mada
pien obedo gwegwe.
akic! [akic] n. 1) Kin bam ki kor. 2) Ringo bam. Ringo
akic olil mada.
akic? [akic] n. Latin dyel ma mine oto.
Akidi, [akidi] n. Nying ma jo Agago gimiyo ki latin
anyaka ma kinywalo ingee anyira adek ocito kwede
anyim. 2) Lakin awobe. rrk: Ayaa/Okeny. rom:
Okidi.
Akidi, [akidi] n. Nying mon ma ajwaka aye omiyo ma
lubbe ki jok Akidi.
akii! [akii] n. 1) Gin mo nyo ngat mo ma laminne pe.
2) Ngat ma tye kene labongo laminne mo.
akii? [akii] n. Pe rom nyo pe poke ki aryo: 1, 3, 5, 7, 9,
1abak
akili, (akili) /m. 1) Gin mo ma lamake pe nyo labongo
lamake. Pala, kweri nyo tong ma akili tic kwede
tek. 2) Dano ma bongo pe ikome. 3) Kene ma pe
orubbe. Acmo kwon kal akili.
akili, [21111] /m. Ryeko me wic. Ngat ma tye ki akili

41
 dano maryek. lr: <K>. nlk: akili.
akim [akim] n. 1)Ngat ma miyo yat nyo daktar.
2) Ladiro nyo labwoto. Waya tye akim. /r: <A>. nlk:
hakim.
akinyo [akinyo] It. 1)Gin ma obedo kwici kwici
(akinyo akinyo). 2) Rangi ma patpat ikom dyel nyo
gweno. Kom dyelwa obedo akinyo.
akita (akita) n. nen: ajonga. cl: Akita pa mon pe.
akol [akol] n. 1) Latin ma kikolo akola ki iyi mine.
2) Latin ma kibaro yi mine ka kiwoto woko. 3) Dano
ma onongo pe twero nywale. En latin akol.
akong [akon] lm. 1) Gin ma pe ocung atir. 2) Weko gin
ma apada pe butu aryeba (akong-kong). Wacibo
dogola akong akong.
akuku [àkúkú] n. 1) Kweyo macol ma ryeny ma mon
rego me buku ceno. 2) Miri macol. Akuku ber labuk
yer wic wek obed macol.
akum [Akun] n. 1) Kidi lacik ogwang nyo anyiri. 2) Got
ma oculle woko ka ogulle odok piny. Pipino ki kic
bedo i akum got.
Akumu [àkúmu] n. 1) Nying ma gimiyo ki nyako ma
ginywalo labongo mine neno dwe/kwee. 2) Dano ma
gamme i ic pe ongeene. rom: Okumu.
akura [akura] n. 1) Laum nyo labo leb tong ki pala.
2) Kicaa leb tong nyo pala. Lodito liro akura tong
maber mada. rom: aroo’. 3) Nying otigo. Otigo
akura weko dek bedo makur.
akuri [àkúri] n. 1) Winyo ma ditte rom ki amam nyo
lugaluga. 2) Amam tim. Tin waneko akuri adek.
Kot ot akuri kot oma moyo. Akuri kitgi pol. cl:
Akuri ma welo camo neno ngeye.
akuri latiktik (akari latik-tik] n. Akuri ma tuk
lapiny wa omito bedo akinyo.
akuri lugaluga (akiri luga-luga] n. Dit loyo
akuri tugu.
akuri teketeke [àkúri téke-téke] n. Col dok tidi
loyo akuri ducu.
akuri tugu [àkúri tugu] n. Rom ki amam.
akuri tuk [àkúri tuk] n. Kome okwara.

42
akuri-akuri [àkúri-àkúri] lm. Camo cam ma nok
nok calo akuri. 2) Ngat ma camo cam pude pude. En
maro cam akuri-akuri.
akuti (akuti) a. 1)Kii nyo ton pa pii kot ma yamo
cwalo ka kot tye ka cwer. 2) Pii kot ma yamo kutu iot
nyo kama twolo. Akuti odyako otgi woko ikare ma
kot ocwer. `
akwac [akwac] n. Kic ma nginne i kor yat ka gicweyo
pedagi iye. Kic akwac kine mogo moo mada. Dano
toto akwac ki mac kit ma gitoto bong.
akwaca [akwaca] n. Winyo matidi camo nyig kic.
Giwaco ni ka akwaca otelo nyimi ki koko nongo gin
marac obitimme. Anongo akwaca tye kagore inget
bong.
akwala [akwala] lm. 1) Tic mung pe pi Iwak nyo lok
ma myero ngati pe ongee. Nyomme obedo akwala.
2) Gin ma gitimo me carone.
akwani [akwani] n. Tur yat ma kic oguru ma mit
(akwani kic). Akwani obedo ocwak dok bene cado
dano ka gicamo madwong.
akwara [akwéra] n. Latin ma pud kinywalo nyen ( latin
akwara). Latin akwara kilwongo akwara pien pud
kwar. rrk: lakere.
akwaya [akwaya] n. Awal ma giyeto apada me toko
kwon. Mon Acoli toko dok lungu kwon ki akwaya.
akwici [akwici] n. 1) Winyo ma kore ocwak kicol. Kor
akwici obedo ocwak kicol. 2) Winyo ma tidi ma
bedo ikin dyangi ka camo olwango ma dyang tuku,
gibino i dog oro.
akwila ([akwila] lm. Lok mung ma pe gimiti ngat mo
nyo jo mo owiny. Lok akwila winye ikin jo aryo
nyo adek. Lok apira rom ki lok akwila.
akwili [akwili] im. Mwonyo gin mo ma pe kinyamo.
Odec ki kwon pien omwonyo akwili. Nyelo
mwonyo lee akwili.
alaa latyeng [Alaa latyen] n. 1) Kidi ma olunge ma
kityengo ki kidi bel nyo kidi nyim. (kidi alaa ).
2) Latyeng kidi. Alaa tyengo kidi maber.
alaa tyen [Alaa tyén] n. Um cong nioo wa ping i

43
 tyen nyo pwun dano. Oturu alaa tyene woko ka
tuku odilo.
alang-alang [Alan-alan] n. Gin ma pe opikke. Kal
ma otwii alang-alang jany maber. rrk:
akelakela/taba taba.
Alanyo [àlányo] n. Nying ma gimiyo ki latin nyako
me nyutu ni min latin olimo can mapol ki bot won
latin ma pud pe ginywale. rom: Olanya.
alebu [alebu] n. 1) Lum ma odongo okato ka nyuru
nyo lum ma odongo manyen mayom. Lum ma
odongo alebu neno mit. 2) Lum nyo jami ma odongo
manyen nyo toco.
aleda [aleda] n. 1) Kette tutwal nyo lok bore keken.
Wek kit aledani ni obedi pien kete tutwal pe konyi.
2) Wake pi gin mo nyo loko lok acel naka naka.
alelebu [alélebu] n. Angul ngul ma lot aryo ingut
dyel nyo romo. Latin obedo ka tuku ki alelebu pa
dyel. rrk: lalelebu.
alene [aléne] n. Lum ma ngok wa cek calo raa. Alene
pe ber tutwal pi oywec kadi bed jo mukene tiyo
kwede.
alenga [Aléna] lm. 1) Pe atir nyo tye anget. Ngut lelane
alenga do? 2) Ogonne nyo ogom. Ogore woto
alenga lenga/anget anget. rrk: awira.
alengi [aléni] n. 1) Kit ngor moni madongo dok pat ki
ngor lwo. 2) Ngor madito mito kato nyig lapena (ngor
alengi). 3) Weyo yoo ki lawoti.
Alero ([aléro] n. 1) Nying got. 2) Nying kaka ma otene
ki Lamogi, Bwobo, Koc ki Patiko. Kaka man obedo
maber ki Paico, Patiko ki Payira. Odobo ker Palaro.
aliboro [alibòrò] n. Winyo nam ma gibino i poto kot,
gidongo dok gicamo rec. Aliboro gibedo alwak.
aligo, [Aligo] n. Tol lyere pa lotino ma kitweyo ijang
yat ma arii. Lotino gimaro lyere i aligo.
aligo, [aligo] n. 1) Ngat ma kwiri i timo gin mo.
2) Ladiro dwar oken. Ladwar aligo oken.
alii, [alii] n. Ero/cako/tingo lok ma kelo macon ma
kelo mone, lweny ki too nyo adagadaga. Guero alii
ikomwa. cl: Alii ber ki kwateng.

44
alii, [Alii] lm. 1) Timo gin mo lalingling nyo lapiny
piny. 2) Tic imung. Oneko mine alii.
alili [alili] n. Two ma neko gweni. Alili pe rii ki
gweni.
alip (alip) n. Mia acel wang apar. Dano alip ki alip
gubino i boma. rrk: elipwu. /r: <K>. nik: elfu.
alipere [21ipere] n. Jok me nyom nyo lakony i nyom.
Dano mapol pe gingeyo alipere.
alodi [àlodi] n. Gin me nono ma pe iculu iye gin mo.
Lotino gimaro alodi mutoka.
alogologo [alogo-logo] n. Two ma kwoto del kom
dano cudu woko nyo two akwota. Alogologo okwot i
ngute. Alogologo lyere lilogologo.
alok [alòk] n. 1) Timo tic me loko two/too ikom ngat
mo nyo jo mo (wang alok). 2) Cwalo two/too
kamukene. Ajwakki giwaco ni gingeyo loko alok
maber ento ada pa lokgi pe.
alot (alot) n. Alot mit ki moo dyang. nen: ajonga.
alpabet [alpabet] n. Nukta coc ma cakke ki i "A" gik
wa i "Z" (A-Z). Alpabet pa Acoli pe ki nukta magi:
f, h, q, S, V, X, Z.. Ir: <E>. nlk: alphabet.
altari [àltári] n. l) Ka ma gilego iye missa. 2) Abam
ma gicibo tyer iwiye. lr: <L>. nlk: altar-ris.
aluk tong [alak ton] n. 1)Ter bol tong ma pe ki dim
nyo tye nono. Aluk pe gure ingom. 2) Tong kaba
madit me cubu raa ki lyec. rrk: ayika tong.
aluka [Aluka] n. Dyak pa piny ma pii kati ki iye. Ka
kot dwong, kama obedo got got luk woko. Aluka
timme i kabedo mapol i dwe me apar.
alula [alula] lm. Gin ma alulu nyo alwoya. Okono
mogo obedo alula.
alulu [Alulu] im. Gin ma kinga ne pe nyo gin ma pe
ongwekke. Rwot woto ki odoo ma kome alulu.
alungu, (alunu) n. Kedi ma lak alaka ma gitiyo kwede
pi ogwil nyo unu. Alungu tol ma nwang.
alungu, [altnu] n. Winyo ocur rec nyo alwinya.
Alungu kok ni giloo giloo, kel latong kitong ki wi
utwang.
Alur [alur] n. Rok madit ma tye kupoto ceng me Nail.

45
 Kaka man kiwaco ni gupoke ki ikom Acoli wacon.
Alur? [Alur] n. Nying latin nyako. (nen kit ma gigonyo
kwede nying i ptw)
aluru ([(alurò] n. Winyo ma kome ocoyo calo kom
ayweri ento tidi rom ki aribe. Aluru kane dok kwo
ite lum calo acilli.
alwak, [èlwak] lm. 1) Timo jami kacel nyo dul ki dul.
Romi woto alwak. 2) Wot nyo bedo kacel. Kocikoci
woto alwak calo winyo bonyo.
alwak, [alwak] n. Kit doo moni ma lwite yat kwidi ic.
Alwak neko ojoga wa kwidi ojoga bene.
alwala [alwala] n. Lee ma kome obedo calo kom abur.
Alwala kwo iwi yat. rrk: ayom.
alwaya [alwaéya] n. Gin ma opeene. Okono man
dyang obedo alwaya. Yago tye alwaya. rom:
alwoya.
alwi [alwi] /m. Mwonyo gin mo oluu ma pe ginyamo.
Nyello mwonyo dyel alwi. Laworo mwonyo kwon
alwi.
alwinya [alwinya] n. 1) Winyo ma maro mako twol.
2) Winyo ma lwiny ite pii ka mako rec, twol ki
ogwal. Alwinya yaro bwome i ceng wek otwo.
alwiri [alwiri] n. Bye madit ma ococe pe. Dano pe
gimaro menyo bye alwiri. Bye alwiri bor loyo bye
agoro.
alwiri [alwiri] n. Tong ma giteto ngute bor calo
dimme oweko bolle cek. Acoli gimaro tong alwiro.
alwoka [alwoka] n. 1) Gin jok. Tic ki alwoka lubu cik
pa ajwaka. 2) Yat lwoko anyira me cito gang-gi.
Gimiyo alwoka ki cwar nyare pi cako gang
manyen nyo pi donyo i ot.
alwoya [alwoya] n. nen: alwaya.
amal [amal] n. 1) Cam manok inyim cam ki mat madit
nyo but gin mo manok. 2) Timo gin mo manok me
acaki. 3) Dek acela calo ringu macek oyot, moo ma
girubu ki remo ka gicelo lodito mwodo nongo maditte
tye ka cek. Amal pa lodito pire tek. rrk:
abukajin/adibwu'.
amam [amam] n. 1) Winyo madit rom ki akuri lugaluga.

46
 2) Akuri paco. Amam bolo tonge aryo keken ento
nya oyot.
amara-ic [Amara-ic] n. Cin ic madito. Amara yi
dyang mogo moo mada. Lodito gimaro amara yi
lee.
amatcak [amatcak] n. Twol ma kome obedo alum
alum. Amatcak kwir ne pe. nen: acak ,.
amee [améé] n. 1) Kidi ma lodito yam tiyo kwede me
kot. 2) Kidi kot. Amee nyutu cok pa kot.
amel [amèl] n. 1) Lobo nyo ngom ma lum manyen olot
oumo woko. 2) Lobo ma yom dok ber me pwur.
Awobe pwuru amel maber mada. 3) Lum mulot
manyen.
Amida, [amida] n. Nying gang pa jo Labongo. Tin
wacito wa Amida.
amida, [amida] n. 1) Gaya ma giroyo nyo gibulu wite
me amwoda. Amida ma giroyo mit mada. 2) odoko
ber. Cam dong odoko amida.
aming [Amin] n. Yat mo macal ki ober rec ento lere yat
awola. Ngat ma kiwolo mato ler aming me kwanyo
kwir ki ikome.
aming-aming [amin-amin] n. Ngwen tuk ma cwer
mere otyeno i kare ma gweno dong cok donyo iot.
Aming-aming tye ka cwee mapol tin. c/: Aming-
aming oleyo ngee gweno.
amir [amir] lm. 1) Gin macol dok obedo angec angec
nyo anyim anyim (amir amir). Kom lacek ki anyiri
obedo amir amir. 2) Gin macol ma ryeny calo
akuku. 3) Timo tic mo mot. Dako ma amir tiyo mot.
Ngat ma amir timo jami mot.
amir [amira]n. Doo ma ka gin mo ogudu
ci mii-ne woko. Amir dwong i poto
pul.
amoko [amoko] n. 1) Gin ma obedo moko moko nyo
pwuru pwuru. Ngwen amoko dit. 2) Gin ma kinne pe
omakke.
amoo [amod] n. 1) Yat gwenyo, kikwanyo odok amoo
ka ki wiro ki wang gwenyo. 2) Yat ma gicelo ki
kango.

47
amor, [amor] n. Agaba ma lak ingom nyo ikom yat calo
okono nyo pwomo, nyak ma bocone kine tyen acel
nyo makato, kiryeko iye me lwok. Amor jwayo dok
rudu cilo kom maber.
amor, [amor] n. Wang jok i kulu Nail (Murchison Falls)
kama pii pyette ki iye. Pii amor cure acura.
amu [amu] f. nen: ngamu,.
amuk [amuk] n. 1) Poto macon ma dong oroc woko.
Dano maro pwuru amuk pien pwuru ne yot.
2) Okang.
amuka [amuka] n. Lee madit malubu kor lyec ento
tunge tye acel keken idyer wiye. Amuka tye lee
manok tutwal.
amukumuku [àmúkù-múkù] n. 1) Yii tong-gweno ma
obedo ocwak dok olungnge. Dano gimaro
amukumuku tonggweno mada. 2) Gin mo keken
ma mayom ci obedo tunyutunyu.
amuli, [amuli] n. 1)Ngat ma wilo kabedo ki keto
lawote ipeko. 2) Rwot i neka. 3) Lakin gang nyo
lapaco ma larut lok ikom lawote. 4) Lanyeko ma mito
ni jami ducu obed pi en keken. 5) Ngat ma nyutu
mwolo kun kitte rac.
amuli, (amali) n. Ngor madongo rom ki muranga.
Kilwongo bene ni lato-wang pwono. Amuli dit rom
ki muranga.
amur [Amur] n. Lee ma rom ki dyel ento kome obedo
anyim anyim. rrk: lacek.
amur-amur [amur-amur] lt. Gin ma obedo anyim
anyim calo amur. Laa lacek obedo amur-amur.
Amuru; (amuru) n. Kabedo Lamogi ma tye cok dok
orumu wang pii Amuru.
Amuru, (amuru) n. a) Wang pii malyet. b) Kama pii
malyet guny ki iye. Pii amuru ber pien cango two.
Amuru tye i Lamogi.
amwa [amwa] n. Lakodi doo moni madit dok ngwece
tik, kome obedo odok odok ma mako cing. Kitiyo ki
amwa me mako cware. rrk: lapwurre.
amwa?” [amwa] n. Lworo too ma miyo pe giyee lotino
me neno kom dan mutoo dok pe giyee gigudu pi

48
 lworo amwa too.
amwoda [amwoda] lm. Two me tiyo ma miyo kom
dano mwode amwoda. Ka piny ngic ci amwoda yele
mada.
amwoda [amwoda] lm. nen: abyep.
amwu [amwu] /t 1) Wang ma pe neno piny maber.
2) Wang ma yer olot iye. Kwara dong wange amwu.
an [an] kd. pol: wan. 1) Ngat mukwongo. An pe
abino. An lapwony. 2) Ngat acel. Abino an kena.
Atimo an ki koma.
Anaka fanaka) n. Kulu ki lobo ma okwako park i tung
kuping, Purongo okwako ki kupoto ceng. Ot yat
madit tye Anaka.
ananga [anana] n.Yat ma pane bao ki nanga bene.
nen: calawinyo.
anga [ana] pkn. pol: angagi. |) Lapeny ma kitiyo kwede
me niang nga ma otimo gin mo nyo me niang nying
ngat mo. Anga ma okelo agulu kany? Anga ma
kiyero won kom? 2) Kitiyo kwede me medo ngec
ikom ngat ma gitye ka lok ikome nyo kit dano ma
mitte. Wamito ngat ma maro lotion. rrk: nga.
angaci [anéci] n. 1) Kongo ma pe kidingo. 2) Kongo
ma omyero kiding woko wek obed labongo cette.
3) Kongo ma pe kipoko ki ting. Kongo ocek ladinge
pe, kel abil angaci ne.
angaka [anaka] n. 1) Moko nyo gin mo ma pe kirego
mapwot. Lotino anyira ma gipwonyo rego girego
kal angaka. 2) Wot kara kara. Giwoto ma ginyono
ngom angaka.
angaka-ngaka-yoo [anaka-naka-yoo] n. 1) Kama
yoo opoke iye. 2) Kama dano mogo ngak iye me cito
gang (angaki yo). Wapokke i angaka-ngaka-yoo
gang-gi.
angec, [anec] n. 1) Kare ma dong okato woko. 2) Gin
ma otimme con. 3) Kare ma pe cok. 4) Cabit ki
mwaka ma dong okato woko. Wacito kunu i mwaka
mukato angec.
angec, [anèc] n. 1) Dong cen. 2) Bino ikor ngati mo.
3) Bedo ingec. En tye ka bino angec nyo wot inge

49
 ngati.
angeca [anéca] n. 1) Guci nyo opii. 2) Dano alima nyo
amaka. Angeca dong pe ilobo Acoli kadi jo mukene
timo lowotgi angeca angeca.
angec-angec [anéc-anéc] lt. Gin ma otamu tamu
nyo nywaka nywaka. Kom kwac obedo angec angec
nyongwaka nywaka.
anget-anget [anèt-anèt] n. 1) Arii, pe atir. 2) Alenga
alenga. Ogore woto anget anget nyo abut abut.
angit wic [anit wic] n. Adam wic nyo ogicu madit.
Dano mogo gimaro camo angit wi dyang.
ango [ano] pkn. Lapeny ma gipenyo ki dano me niang
ikom lok mo. Imito gin ango ki bot latin man?
Meno ngo? Gin ango marac.
angoc [an6c] lm. a) Neno gin moni anena labongo timo
gin mo iye kadi imito. b) Neno gin mo kero. c) Keng
gin mo ki neno ne keken. d) Neno ki kamabor nyo
neon lworo.
angolangola [an6la-n6la] n. 1) Peko ma nen atura.
2) Peko ma balo yub mukene woko. 3) Gin mo nyo
lok ma onongo pe iyube pire. Abedo ki angolangola
oweko pe abino.
angoli [an61i] n. 1) Two ma bucu kom dyegi ki romi.
2) Two ma weko kom dano bedo gwar nyo
nyaranyara. Angoli two marac ma ngolo kom dano
ki kom lee.
angulngul [anul-nul] n. Two akwota ma mako jun
dano, te ywet ki bwop dano. Angulngul kwoto dano
nyo makogi ka lawawao owangogi ki keto awang
mac.
angut! [anut] n. Tol acika ma aweno nyo ayweri moko
iye ki ngute. Angut pat ki layuta.
angut” [anut] n. kunu bal nyo gin marac ma ngati otimo.
Angut pe dok abinowoyo tim man.
angwen [anwén] n. Wel malubu adek ento tye inyim
abic. Gipoko lotino angwen angwen.
anino, [anino] n. Akaa del ma kiyubu ki ikom del raa.
Acikari gipwodo dano ki anino.
anino, [aninò] n. Two ma miyo dano nino tutwal (two

50
 anino). Two man rac pien keto dano ipeko atura. En
tye ki two anino.
aniro [aniro] n. Kit lwango mo macilo dok kobo two
ikom jo mukene. Kwany aniro ma opoto i dek ni
woko.
anok [an6k] n. 1) Kabutu pa dyel nyo ot dyel. Wagwoko
dyegiwa i anok. 2) Kabutu pa lee ma paco.
anunu [anunu] n. Agaba madit, nwang dok kec, pimeno,
bye pe camo. Gitweyo guti ot ki anunu. Dit kom
anunu muteggi rom ki lacim.
anya [anya] n. nen: anyai.
anyai [anyai] n. Kit ogwang ducu nyo lee ducu ma
mon kwero. Mon giwaco ni anyai cilo. rom: anya.
anyaka [anyaéka] n. pol: anyira. 1) Latin ma pe lacoo.
2) Latin dako. Lotino anyira pol gang pa Rwot.
anyang [anyan] n. 1) Pamba ma kiketo i adomo wek
ogwok moo. 2) Pamba ma kikwanyo nyige woko pi
gwoko moo. Anyang mato moo woko weko moo pe
00.
anyanga [anyana] n. nen: anyinga.
anyanya [anyanya] n. Kwir marac ma locwinygi col
tiyo kwede me neko lowotgi. Anyanya rac mada.
anyara [anyara] n. Lakit ogwang moni madit loyo
bura ma ibe bor dok wi ibe bene tar (ogwang anyara).
Lodito maro kicaa anyara me lapik taa.
anyeda [anyéda] lm. Mako nyo gudu gin mo ki lworo.
Okaro twol ma oto anyeda. Omako oton anyeda.
anyim, [anyim] im. Telo yo nyo kato mukwongo. Wan
pud wacito anyim. Anyim anyim leko dyel okebu.
anyim, [anyim] n. 1) Kare ma bino. 2) Kare ma pwod
bor inyim. 3) Nino, cabit ki mwaka ma gineno bor.
4) Kare ma kineno ki gen wa ki miti.
anyim-anyim, [anyim-anyim] n. Kedi ma dongo
kine ka yadi aryo. Lotino gimaro tuku ki
anyim-anyim. Anyim-anyim cal ki nyim.
anyim-anyim, [anyim-anyim] /t Gin ma kwici
kwici nyo angec angec. Kom lacek obedo anyim
anyim calo kom anyiri.
anyim-anyim; [anyim-anyim] /t Wot malo malo

51
 labongo galle.
anyimi-nyimi [anyimi-anyimi] n. Kedi ma lotino
giyeto me atero lacel winyo nyo gin mo keken.
anyinga [anyina] n. Ryal nyo ciliki ma giriyo ma iye
twolo me royo del cip ma mon macon giruku me
deyo. Anyinga lak cip beco mada. rom: anyanga.
anyiri [anyiri] n. Oyo madongo ma kome bulu bulu
ma gicamo. Anyiri tye kite aryo: atuya anyiri okwara
ki anyiri tele ma ibe bor dok bene dit loyo atuya.
Ringo anyiri ma dik dik mit mada.
anyogi [any6gi] n. nen: anywagi.
anyoo [any6ò] n. Two ma onyo ikom dano matino dok
kobo oyot ikom jo mukene. Anyoo maro mako
lotino dok nekogi oyot.
anyor [anyòr] n. 1) Tong ogwal nyo oluk wa kwidi ma
makke woko calo nyor iwi pii ma pe mol. 2) Gin ma
okubbe calo nyor.
anywagi [anywagi] n. Kodi ma dongo kine ka yadi
acel ki nucu, ngok ka nyak ikore. Kodi man yam pe i
Acoli ento kombedi oromo piny ka ducu. Dano
gimwodo anywagi, girego mukene me kwon, ki
mukene giyubu ki kongo. rom: anyogi.
anywaki [anywaki] n. Yat ma pote lac. Anywaki
naka pol i bunga.
anywala [anywala] n. Latin ot nyo dano ma oaa i ot
wa ki bot lonyodo moni. Lotino anywala kipoko gi
ki ikom lotino alima. rrk: anywalli.
anywalli [anywalli] n. nen: anywala.
anywang [anywan] n. Lobo nyo ngom ma nwang dok
pwot , pi nwange moko i tyen dano. Wot i anywang
ki tyen, gari, pikipiki ki motoka tek mada pien pol
kare gimoko.
Anywar, [anywar] n. Nying ma gimiyo ki latin awobi
ma nongo mine olimo can ki cac mapol.
anywar, [anywar] n. 1) Cac i kom ngati ki tim marac.
2) Bedo pe ki woro i kom ngati. 3) Kette malo tutwal
ki neno dano mukene calo gin ata. En maro tic
anywar tutwal.
aona [àóna] n. Two ma miyo dano ono tutwal, jako

52
 cwiny dano dok miyo yweyo doko tek. Aona opio
rac mada pien pe cang oyot.
aonya (aonya) n. 1) Odong cam. 2) Ngat ma pe kwiri
giwaco ni lacam aonya. Acoli gicayo lacam aonya
mada. 3) Pot dek ma gitedo ma pe gipiyo ki nyim. 4)
Nying cac.
aor [adr] n. Ka gwoko yen tedo iot (aor yen), kine
mukene bene giyubu woko pe i ot, gilwongo bene ni
wang nak. Aor bedo iwi anok.
ap [áp] n. Cente macon ma dong pe tiyo kombedi. Ap
aryo cente acel. Ap mia acel cente pyerabic. kmgk:
leb macon. lr: <E>. nlk: shilling.
apaani [àpáàni] n. Lawi lweny nyo lawi mony dok
ngat ma cwinye tek. Apaani latek cwiny. Latel wic
bedo apaani ma pe lwor. rrk: kapten.
apaano [apaano] n. 1) Dano ma odongo pyere oyare
wa ma kome rom. 2) Ngat ma odongo ma kome dit
dok canne. Ngat ma odongo maber nongo odongo
apaano.
apada [apada] It. Gin ma pe kinong. Kidi dog bong tye
apada.
apala [apala] n. Kit lum ma tye calo togo ento twoke
bit. Apala dongo i nota kulu dok ngolo dano.
apan [apan] n. Tyen gaya ma ginyamo ikare ma tyang
dong pe. Apan ginyamo pi kee tyang. rrk:
apwan/arat.
apapal-ceng [apa-pal-cen] lm. Kare ma ceng cok
doko ngic dok caro wang dano, ikine cawa
abongwen ki apar wiye acel. Dano maro wot i
apa- pal-ceng.
apar [apar] n. Wel ma lubu abungwen ento tye inyim
apar wiye acel. Lapwony owoto kany wang apar.
apara [apara] n. l)Pii/kulu ma oyare ento pe tut.
Dano pe kwang i apara pii. 2) Awal nyo aduku ma
ataca iye pe tut.
apedede [apédede] n. Otwongo madit ma kome
ocoyo ma rom ki bonyo (labari) ento tye ki aruk.
Apedede ogwece bit mada.
apee [apee] ng. Lok ma kiwaco inge jiro pa latin nyo

53
 ngati mo. Tere ni yot kom, komi obed ma yot.
Apem, [apém] n. Got mo ma tye i Paico cok ki got Ato.
apem, [apem] It. Gin mo ma wiye olaane nyo oyarre.
Waneno jubi ma wiye apem nyo opamme.
aperu, [apéru] lt. 1) Gin mo ma wiye tye twolo. Oweko
wi dero aperu. 2) Gin mo ma pe kiumu nyo giloro.
Dogollane tye aperu. Gubutu aperu.
aperu, [apéru] n. Awobi nyo anyaka ma mwaka ditte
tye 14-17. Aperu doko bulu. rrk: apwuru ,.
apiding [apidin] n. 1) Ka kato ki donyo mung i ot.
2) Kama ding nyo ka kane mading. Dano kanne i
apiding. 3) Wang cel mading me mung. 4) Kare
marac me peko/kare me kec, kmk.
apika [apika] n. Ic kama wee pong iye. Lodito gimaro
apika yi lee mada. Apiko ringo i apika. rrk: awuka.
apiker [apiker] n. 1) Ka pwur manyen. 2) Kapoto nyim
nyo pamba manyen. Amaro apiker. 3) Dul poto aker
ma pe gipwuru. 4) Lum ma lot cok idog oro.
apil' [apil] n. 1) Neno ngol odoco. 2) Koko pi dwoko
ngol cen. En okoko apil. 3) Peny ni ginen nyo
giwiny pido odoco. Gukoko apil ni ngol pe obedo
atir. 4) Cwalo koko irwom ma malo. lr: <E>. nik:
appeal.
Apil' [apil] n. Latin got mo ma tye Kalongo ma ni yam
con gineno mony adui woto kenyo ki wii tong gi ma
ryeny lipilpil.
apili-lyang [apili-lyan] n. 1) Olel toke nyo olel
lagwok otingo. 2) Ringo ma obale nyo lakwoka calo
del raa, dyang, jubi ki mukene. Acoli gimaro camo
apili-lyang ki layata.
apim, [apim] n. 1) Two ma kwoto tyen dano. Apim
miyo tyen dano tore calo tyen lyec. 2) Two ma
ajongamiya kobo.
apim, [apim] n. Labwor ma laco nyo twon labwor madit
(cwar apim).
apip [apip] /t Gin mo ma lapiny ci dit. Giwaco ni ot
malac ma wiye lapiny tye apip. Neno ot ma apip rac.
Ocung iwi bye ma tye apip.
Apiyo [àpíò] n. nen: Opio.

54
apoka [ap6ka] n. Pok yat ma otwo. Mon wango agullu
ki apoka. Twol bedo i apoka.
apokapoka [apoka-pokò] t. 1) Gin ma keto kin dano
weko ribbe bedo pe. Apoka poka madit tye ikin
lodito lobo. 2) Tam nyo tim ma pe rom.
apokapoka oro
ki cwir [apoka-poka óró ki
cwir] n. 1) Kama oro gik iye ki cwir cake iye.
2) Rek lakalatwer ma gutorre kacel. 3) Pat pat ma nen
i kin gin moni.
apoli [ap6li] n. 1) Lee madit mito rom ki pwura ento
ma mone tung-gi pe. Kom apoli obedo aciri ento
yer kome boco. 2) Dano ma malaya nyo lacoco.
apongpong [aponpon] n. a)Otwongo abiling
(abangcet). b)Otwongo ma kome okwico kwico.
Apongpong otwongo ma kome cilo.
apor [apor] lm. 1) Ma ber, pe rac tutwal, ladyere. Coyo
apor. Coc apor pe rac gire. 2) Pen ok dok pe dwong
nyo pe ryek dok pe ming. rom: apori.
aporabot [ap6rabot] n. 1) Ngwaro tim pa jo/ngat
mukene. 2) Poro kit ma ngati woto ki timo kwede
ticce. 3) Ngwette ka timo gin mo ma pe ingeyo pien
ni jo mukene timo (apota). Wek aporabot obedi. rrk:
porabot. cl: Aporabot oneko apwoyo.
apori [àpóri] lm. nen: apor.
apoya [àpóya] n. 1) Two ma miyo ngati kwiya ber ki
rac pa ticce. 2) Balle pa wic. Two apoya lano dano
tutwal. rrk: abelu.
apwan [apwan] n. nen: apan.
apwodo [apw6d6] n. Winyo madit kato aweno ma ka
tye ka tuk goyo bwomme lipuk puk. Apwodo
gilwongo ni apwuk pwuk.
apwoyo; [apwoyò] n. Lee ma ite opere ma gimaro
boko i ododo pa lotino. Iti opere calo it apwoyo.
apwoyo, [apwoyo] t Nyutu yomcwiny ki pwoc pi gin
mo. Apwoyo bino ka nena.
apwua [apwua] n. Luru ngom nyo lum ma otwo ma
duny iyamo. Yamo ma kodo kutu apwua. Apwua
dwong mada ioro. rrk: apwulu.
apwudu [apwundu] n. Lum moni ma cal ki lum abii.

55
 Apwudu tye idul pa abii.
apwulu [apwulu] n. nen: apwua.
apwura [apwura] n. 1) Kono udu ma obedo okwara wa
otara otara. 2) Gin ma angec angec (apwura pwura).
apwuru, [àpwúru] n. nen: aperu >.
apwuru, [àpwúru] n. Moko kongo ma pe gicelo.
Lotino gimaro bango apwuru pien mit.
aradu [aradu] n. Apwan, tyang gaya ma ginyamo ka
wang tyang. Tyang aradu /arat mit mada.
aramatala [arama-tala] n. Winyo ma kome tar
gicol. Aramatala dong ginok ikom kareni.
arara [araéra] n. Langudi ma komme obedo opilo
opilo. Arara lee ma owo mada. rrk: lawara.
arat [arat] n. nen: apan.
aree [arèè] lm. Mukwongo yoo, anyim nyo kong pi
tutunu. Wamato kongo woko kong aree. rrk:
amal/abukajin.
arege [arége] n. Kongo ma kitedo ka cwer kun wok ki
iodee ka ton i abino (kongo odee). Arege tye kongo
ma kec dok kur ento mero dano oyot. /r: <K>. nik:
waragi.
aremu [arému] n. Doo mo malak alaka, lere kwar,
pimeno gilwongo ni aremu. Aremu yat cado remo.
aribe [aribe] n. Winyo ma kwo alwak calo ocwak
ento pe gikwo idog kulu. Cam pa aribe rac mada.
rrk: lira 3.
aribu [aribu] n. Bye ma ococce tye dok kare mogo
rom ki agoro matino. Ngwen aribu cwer okogweno.
i Okok aribu ger mada.
arii ([arii] lm. 1) Gin ma oriine iwi nyo ikor lawote
nyo gin ma obutu i wi gin ma tye atir. En obutu arii i
3 kolo. 2) Gin ma kome ongolo ariari.
arii“ [arii] n. Kit okok mo matino, maro balo lum wii
ot, pol I Kitgum.
3
arii [arii] ng. Nyutu Ngeng. Arii, meno kit loki enu!
arima, [arima] n. Bedo ki miti madit mukato kare.
Omako cam ki arima ci odec. Arima cam oumu
wange oweko pe neno ka ngete.
arima, [arima] n. 1) Gero, kwinyo nyo kolo. Wek

56
 tuku arima obedi. 2) Adagadaga ma nyayo lweny
oyot nyo alii mone. 3) Gin ma oculle kacel ma kinong
wa mapek.
ariri (ariri] n. 1) Kare ma kec tye marac mada nyo
odunge. 2) Kare ma cam dong cok ka cek. Ariri lyet
ikare ma kac dong cok.
ariri [ariri] n. Bongo nailon, lac ci pwot, leng
rengreng.
ariya [ariya] n. 1) Lageng nyo lanen marac. Man dok
ariya ngo luta. 2) Tim ma rwenyo dano. 3) Tim ma
weko ngat mo weko yo maber. 4) Yat ariya tye yat
ma giriyo mukene ikore. Giguru Yecu Kristo ikom
yat ariya.
arocilee [arocileé] n. rom: arokilee. 1) Roc tyen ma
giyubu ki del dyang nyo laa lee ma ginyongo maber.
Arocilee giruku cok wa ium cong me gengo lyeto
mac atikane i dwar linu. 2) Roc ma onongo boyo
tyen ki pwun maber. Ir: «KA».
arokilee [arokileè] n. nen: arocilee.
arom [arom] n. 1)Kama kulu orwatte iye ki kulu
mukene. Arom nam lac. 2) War arum.
aroma [aroma] n. 1)Peko madit pi kare malac.
2) Ayelayela/atwom pi kare malac. Lotino kic
gidongo i aroma. Wadongo i aroma madit ma pe
wace.
aromo-ki-ngu [aromo-ki-nu] n. Kedi ma kome
obedo ki okutu ento tolle nwang dok bene ber mada.
Dano tado ot nyo wi dero ki tol aromo-ki-ngu.
arony [arony] n. 1) Lok lapiny piny. 2) Nywaro ngati
ki lok ma pe niango dano. 3) Cac ki lok ladogeryo.
Adag arony mukato kare.
aroo; [àróò] n. Ka ma otwo ma yadi ki lum pe iye. Kot
nok nyo pe i aroo. Kweyo dwong i aroo.
aroo, [ar6ò] n. Aruka leb tong. Aroo boyo leb tong
maber mada. Ladwar dedo aroo tong woko ka tye
ka dwar. rom: akura.
arot [arot] /m. Gin ma ding, tut ci obedo apirip (arot
arot). Agwata abit obedo arot arot nyo akong.
arudi yat [arudi yat] n. Yadi ma pud dongo ki ikom

57
 dul yat nyo ajut ma gingunu/gitongo lapiny. Arudi
dongo ka lak latong. 2) Kodi ma gipito apita.
aruk [àrúk] n. Ringo ma ocudu idye nge dyang iwi
kwaya. Dyangi mogo gitye ki aruk madongo mada
ento dyangi munu arukgi pe.
arum, [Arum] n. Winyo madit mamito kato acut, kome
col ento ma twone june/ngute tar. Arum pe pol
tutwal. Arum maro bedo aryo aryo. rrk: mawulu.
arum, [arum] n. Dwar madit ma girumu lee itim. Idwar
arum girumu cere madit nyo malac. Dano gineko
lee mapol iromo arum.
arumu [arumu] lm. Bako dog pi too piny. Piny dong
oto arumu. Ato arumu! Yo dong pe ada.
aruru, [aruru] lm. Two ma loko nyo balo rangi del
kom, pe gicwinyo mac weko del kom onyo ma yil
mito i bed ka ngwinyo. Aruru obalo wange ma neno
lit.
aruru” [aruru] n. Yamo ma tek (lapiru). Aruru kodo i
oro mada.
arut [arut] lm. 1) Lok ma kiwaco mapat ki ma icwiny,
lok bwolo. 2) Lok dogi ryo. Ngat ma doge arut rac.
Awinyo loke tye arut. 3) Gin ma tere nyo doge tye
aryo. Agulu jok doge tye arut.
arwaa, [arwaa] n. a) Ringo ma odong ki ikom moo ma
gilenyo. b) Odong ringo ma kikwanyo moo woko ki
ikome. c) Moo ii dyang ma gicelo (gilenyo) woko.
arwaa, [arwaa] n. l)Magalu madongo, lakwany
mucumar ma giguru ikom yat. Arwaa putu
mucumar maber. 2)Lamak nyonyo maber.
3) Lacwee nyor ki rojari. rrk: magalu.
arwii [arwii] lm. 1) Gin ma pe kakare. 2) Yoo mapat.
3) Pe neno mit. Pwolle arwii.
arwit [arwit] lm. 1)Rwatte pa gin moni iwange nyo
woto ki rek. 2) Donyo lirwit. Tol nyo nati ma
gitweyo arwit gonyo yot.
arwoma [arw6òma] n. 1)Ribo jami lawang acel.
2) Timo gin mapatpat lawang acel. 3) Kutu gwara
lawang acel idwon mapatpat. Arwoma wer winyo
mit.

58
arwoo' [arw6ò] lm. Gin ma ogom, ocung alenga. Ot
man barajane tye arwoo/akong.
arwoo” [àrwóò] t. 1)Mito gonyo dog pi
lok ma giwaco. En orwoo pien doge
okato i kom marone. 2) Ngut pi bal.
aryeba [aryéba] lm. l) Loko ii gin mo dok piny.
2) Umu gin mo piny. Lotino maro butu aryeba ic.
aryec [aryéc] n. 1) Bur lanek lee. 2) Bur malac ento
tere odingnge woko. Acoli yam gineko lee ki bur
aryec.
aryo [aryo] n. Wel ma lubu acel ento cung inyim adek.
Watye wan aryo keken.
acolucio [asolucio] n. Gony ki itwec me bal. I dini
Katoli, padi gigonyo lokristo ma gidoto balgi ki miyo
botgi acolucio ki twer wa inying Yesu Kristo. /r:
«L». nlk: absolutio-nis.
ata [ata] lm. 1) Gin ma pire pe tek. 2) Me kare ducu,
pe konyo nyo mwa. Man dano ata. Giwaco lok ata
ma pe gutamo pire.
atabo [atabo] n. 1) Gin ma gipoko iye dek me acama.
2) Lapim ma kitoko iye dek pi ngat mo nyo pi dano
mapol. Atabo lobo ber ento atabo ryal dok rii loyo
atabo lobo.
ataca [ataca] It. Gin ma iye pe tut. Ot akuri tye ataca.
Pii ma ataca pe mwonyo dano.
atacatac [atacatac] n. Doo ma lwite/tere cok gicamo
ikare me kec.
ataca-tanglaro [ataca-tanlaro] lt. Bedo pa gin
mo ka maleng ma pe twero kane nyo kome odong
kamaleng liwang.
ataka [ataka] n. Kit tiko moni ma giyubu ki ikom
nyonyo ma gipako marep ma mon yam maro ruku.
Cl. Ataka pyere oo woko.
atanggalu [atangalu] n. 1) Ngat ma latati. 2) Latung
twer. 3) Layela. 4) Dano ma tiyo labongo tam.
(latanggalu). Tic ki atanggalu tek tutwal.
atango cinga [atano cina] n. Oboke cet.
atanya [atanya] /m. 1) Wot yaro kor. 2a) Nalle dok
angec. Wot atanya pe ber. b) Twenynye dok angec.

59
ataro [àtáro] lm. 1) Loko ngec piny ingom, nyim dok
malo (atataro). Dano ma butu ataro toke buc woko.
2) Dwoko gin moni angec. 3) Timo gin mo olung
tuke. Kwang ataro mit mada.
atati [atati] n. 1) Kal ma nyige/kal ma gidino. 2) Kodi
nyig gin mo. 3) Neno/ngino jami maber.
atego, [atégo] n. Nyonyo mapwot mito rom ki lacim
ma gidolo giruku ikor tyen. Atego neno mit mada.
Mon Acoli yam gimyelo ki atego ityen-gi calo gara.
rrk: lokwic/lonyama.
atego, [atégo] n. nen: labio.
atego; [atégo] n. Ruk deyo pa mon Acoli macon ma
won nyako keto i tyen nyare ma gityeko nyomo ka en
cito kwede pa cware.
atena [aténa] lm. l) Bedo mar nyo bedo kacel.
2) Genne ki ngat mo. Wan wabedo atena wan ki
larema.
atenga [aténa] Im. Wot kamabor labongo cungu i yo.
Wot atenga olo dano tutwal.
atero [atéro] n. pol: ategi. Kitele nyo acwiny ma
giyeto gibayo ki atum. Atero balmo ki atero biri
gicomo ki boltoro.
atia (atia) n. Kedi ma turu makwar dok dongo calo
kal. Atiya nyak macol dok bene gicamo. rom:
atiya.
atiaba [atiaba] n. Jang kulu Oitino ma mol donyo i
Unyama i Patiko.
atigo [atigo] n. Lalor dogolla nyo lalor dog kika.
Guweko atigo twolo. rrk: kika/keka.
atii [atii] /m. Mukwongo timo gin mo (wi atii). Oo
atii nyo oo wi atii. Man latin me atii. Pii na opong
wi atii.
atiiba [atiiba] n. 1) Two ngico ma mako lotino odiku.
2) Ngico ma lworo kelo ikom dano. 3) Lworo madit
ma romo neko dano. Atiiba omaka ma awinyo ni
maa kome lit.
atiina [atiina] n. Lim agwoka nyo lim ma pire tek.
rrk: lim >.
atika, (atika) n. Kit muyembe ma nyak madongo, cek

60
 mot, ngwece tik tik ento lim. Amaro muyembe atika.
atika, (atika) lm. 1) Kom lok ki kome (atikatika).
2) Labongo goba. En nen calo ngat ma kome wac
ento atikane kome lit. 3) Ada.
atika; [atika] n. Doo ma ajwaki tiyo kede, pe dongo
mabor. Ajwaki tiyo ki atika.
atika, [atika] n. Ot tet nyo kama giteto iye tet. Latet
tiyo i atika.
atiko [atiko] n. 1) Lwango ma kome obedo calo tiko.
Lwango atiko nywalo kwidi. 2) Lakit otwongo moni
ma obedo calo lapaibona. 3) Gin ma obedo atworo.
4) Kit yat moni madongo madit.
atimmikir [atimmi-kir] n. 1) Rec lapok. 2) Rec ma
cogone tino ci pol. Atimmikir mit ento camone tek.
rrk: atwaccikir.
atir, [atir] Mm. 1) Gin ma kakare. 2) Lok ada, winye.
Oloko atir gire. 3) Cungu lute malo.
atir, [atir] n. Kit kedi ma obedo calo olili.
atira [atira] n. Cet yaa ma gilenyo. Atira col mada,
oga yaa.
atiya [atiya] n. nen: atia.
Ato, [atò] n. Nying latin nyako. (nen nying mukene kit
yen lokgi i ptw).
Ato, [atò] n. Got Paico. Te got Ato aye kabedo ma
orumu got Ato.
ato; [atò] n. 1) Ringu lak nget lee. 2) Cogo ma tye ikin
lak nget ki ngut.
atota [at6ta] n. Ot ma girumu ki lum ma giryeyo tyeng
ki tyeng nyo rek ki rek cake ki piny wa malo (ot
atota). Acoli gingeyo yubu ot atota maber mada.
atoto (atoto) n. Dwe me 10/11 (lutyak/orengorot) ma
kot cwer iye matek ka dong cako doko nok. Ir:
«KA».
atudu [àtúdu] n. Lakit winyo ma maro pii, dit calo
gweno ento kin tyene okwone woko. Atudu maro
pii.
atum [atòm] n. Tol ma gitweyo i kom yat ma kigomo
ka celo ki atero me celo gin mo. Dano celo winyo ki
lee ki atum.

61
atuna [atuna] n. Ringo kom ma cudu woko.
atuna wang [àtúna wan] n. |) Langok ma kwoto te
wang. Atuna wang gwok. 2) Gin matar ma mol ki
iwang ci two iteng wang. Atuna wang bino
madwong i wang ma lit. 3) Bur del wang.
atunya [atunya] n. 1) Ngu madit loyo kwac, yee ngute
boco. Atunya tye kite aryo: atunya olik nyo ocida
madito ki atunya nya oculi matino. 2) Labwor
makwar ki ma olik olik.
atura wang [atura wan] n. Gin matar ma bedo ite
wang. Atura wang gengo dano nenu maber.
ature [ature] n. 1) Tur yat. Ature deyo ot maleng.
2) Doo nyo lum.
atwaccikir [atwaccikir] nm. Rec angara. nen:
atimmikir.
atwat [atwat] n. kmgk: Yet malik. nen: adwat.
atworo, [atworo] n. Winyo ma kome ocoyo. Winyo
atworo kome leng mada.
atworo, [atworo] n. Gin ma kome obedo calo tworo
nyo alum alum.
Atyak [atyak] n. Kaka Acoli ma otene ki Madi, man
kaka Lwo. Atyak rac ku, Palabek odok tuggi.
atyer [atyér] lm. 1) Gin ma pe imung. 2) Gin ma nen
ka maleng. Lokwo obino gangwa atyer. Wacitu
kunu atyer. 3) Timo gin mo labongo lworo.
atyer-wek-aywee [atyér-wek-aywéè] n.
1) Lakirikiri mamito rom ki odir ento iye odeng calo
oyeng-yeng. Giwaco ni atyer-wek-aywe iye tyer
woko ka nywal, too weko lotinone kwo kengi.
2) Lakirikiri ma gilwongo bene ni jigijigirwany. rrk:
jigijigirwany/yengyeng.
aula [Aula] n. 1) Gin deyo pa Acoli ma giyubu ki wino
ib rii, lagwa ki ib jubi me aroya i bat tung acam/cam
me myel. Gujwato aula imyel gangwa ma pe wace.
2) Deyo myel lyel.
auma [auma] n. Kongo ma gitedo labongo ode (kongo
auma). Kongo auma wang mapol pe kec tutwal.
auma [auma] n. Nying latin nyako ma kinywalo okati
aryeba ic. (nen nying mukene i ptw).

62
awa [awa] ng. Lok keco. Ber! Pe rac! Awa! Dong
angeyo koma woko awa!
Awac, [awac] n. Nying ka bedo pa Lopaibona.
Awac, [awac] n. Nying kulu ma mol i Abera kube cito i
Acaa.
awak [awak] n. 1)Tic pa dano mapol ipoto acel.
2) Dano mapol ma gilwongogi ka tic ipoto. 3) Tic
alwak me nono ento kicamo dok gimato kongo iye.
Acoli gimaro pwur awak i poto ma gitedo igi cam
madit ki kongo madwong. rrk: wak.
awal [awal] n. 1) Keno ma gikako ka giyubu me twomo
pii. 2) Lamat pii ma giketo iye jami mapat pat. c)
Keno ma gikako me umu wi lotino ma gibyelo i ngec.
Dano tiyo ki awal kwon, awal dek, awal pii ki awal
mukene.
awangmac [awanmac] n. 1) Two ma bino pi bur ma i
tyen nyo i cing ma rem nyo mito det; kwoto te ywet
ki kin em dok rem/lit calo mac aye owango. Kwidi
lawawao miyo awang mac kwoto dano. 2) Angul
ngul me wang mwot.
awar [awar] n. 1) Gamo lim nyom cen. 2) Keto keny ki
dwoko lim bot lanyom me acel, ladwok lim awar en
aye lanyom me aryo, lakwany dako pa ngat
mukeneni. 3) Nyomo dako pa ngat mukene.
awara, [awara] n. Cam nyo kongo ma nyodo onguku
layubune iye. Cam man gilwongo bene ni awara
lakwany wino. rom: owora.
awara, [awara] n. Pot taa ma otwo. Lomat taa gimaro
taa awara ma giboyo ki karatac.
awara me kwer [awara me kwer] n. 1) Cam ma
gicoko pi kwer me yaco. 2) Wit cam ma patpat pi
kwer.
awaro [awaro] n. 1) Tyen ma kine okwone calo tyen
atudu nyo winyo ma woto iwi pii. 2) Tyen kwang ,
latyene ki war (gweno awaro).
awaya [awaya] n. Got ma yom ngoyi ngoyi (got awayo).
awee [awéè] lp.lm. Niang kare/ceng nyo nino ma gin mo
timme iye. En obino awee? I bicito awee? rrk:
awene.

63
awene (awene) lap. Wan pe wangeyo awene ma en
bino iye. nen: awee.
aweno [awénò6] n. Winyo madit rom ki gweno ento kome
okwico kwico, wiye otal (gweno tim). Aweno kwo
alwak ento gipoke aryo aryo pi nywal. pol: aweni.
awetdog [awetdog] n. Acakki oro idwe me apar wie
acel.
awia [awia] n. rom: awiya. 1) Wi cong nyo otako/atako
cong. 2) Ka romo pa tyen ki em.
Awili ([awili] n. Nying nyako maber/leng ma gitiyo
kwede i ododo ni yam obedo ka mito Onguka
P'Owiny. Awili lamera ceng ni arac, cit gangwa ci
mot maa.
awiny-awiny [awiny-awiny] n. Otwongo labari ma
dit kato bonyo, ogwece bit, kome ocoyo.
Awiny-awiny pe pol tutwal i kom kare ni. rrk:
labari.
awira [awira] Im. Ngat ma ngute lit neno piny awira.
nen: alenga.
awira-wira [awira-wira] n. 1)Myel lawala.
2) Myel lwore nyo tuku lwore pa lotino.
awiya [awiya] n. nen: awia.
awobi [awobi] n. pol: awobe. 1) Latin laco ma dong
odoko dit. Latin awobi ma mwol. 2) Latin laco me
mwaka 14-18 nyo bulu.
Awoko [awdko] n. 1) Nying mon. 2) Latin nyako ma
ginywalo i kwo ma pe atir tutwal; mine nyo wonne pe
obedo dano ma genne. 3) Nying ma gimiyo bot ngat
mo ma lonyodone too obedo pol i otgi ma gin keken
aye gukwo.
awola [awola] n. Kwir ma loneko tiyo kwede me neko
jo mukene. Giwaco ni jo mogo tako awola; ni
gikwanyo awola woko ki tak. Latak awola aye ngat
ma kwanyo awola. Dano mogo giketo awola i cam
nyo gin amata.
awoo [awò6ò] n. Wi nyim ma gijolo ma pe orubbe ki
kweyo. Awoo gicelo ki kado me amwoda.
Awor [awor] n. Nying latin nyako/awobi ma ginywalo i
dyewor. rom: Owor ;.

64
awuka [awuka] n. Yii dano nyo lee ma obedo calo
kicaa. rrk: apika.
awupa [awupa] n. 1) Loko i kom jo mukene. 2) Cwalo
peko ka mukene ki tic lapiny. 3) Neko dano ki tim
mukanne. Awupa tic col-piny.
Ayaa! [ayaa] n. 1)Latin nyako ma ginywalo inge
awobe adek ocito kwede malo. 2) Latin nyako acel
keken ikin awobe (lakin awobe).
ayaa” [ayaa] n. Obwol ma tino tino. Obwol ayaa kur
mada.
aya-doo [aya-do6] ng. 1) Koko can nyo nyutu
cwercwiny. Ayaa doo an koma kec tutwal! 2)
Cwako lok ma ngat mo owaco nyo openyo. An bene
abin? Aya doo.
ayagi [áyági] ng. Koko pi gin ma obale nyo nyutu
cwercwiny pi gin ma dong pe twero yubbe. Ayagi,
man kono dong atimi nining?
Ayago [ayagò] n. Kulu ma ocakke ki Keyo i Lamogi ma
mol donyo i Nail cok ki Atura. Pii Ayago pe dwon..
ayal [ayal] n. 1) Mic bot nyako poro ki maro. Anyira
keny gikwero cam woko ka pud pe giyalogi. 2) Cul
lakok gin mo.
ayany [ayany] n. Yet ma ngat mo yeto ki lawote. Dano
pe gimito anyany. lr: «Al». nlk: ayany.
aye [aye] /m. 1) Lok ma poko gin mo ki mukene. An
aye awaco. 2) Dwan matek. Man aye ladit Petero
Owiny. 3) Gin/ngat moni kikome, pe ngat mukene
nyo gin mukene. Eni aye mega diya. 4) Doki.
ayela ([ayéla] n. 1) Peko nyo aroma. An adag ayela.
2) Gin ma dano dagi. Wadag ayela ma balo kuc.
Ayella [ayélla] n. Nying ma gimiyo ki awobi/anyaka
ma lonyodone obedo ki peko nyo ayela mapol ma
pud pe ginywalo latin meno. rom: Oyella.
ayelweny [ayé-lweny] n. 1) Abit madongo. 2) Awal
me lamat kongo. Kongo pong ayelweny mero dano,
ci dano ma omer pe kwero lweny.
ayika [ayika] n. 1) Mic me woro lato ma gipenyo ki
bot cog anyira. 2) Lim nyo dyang ma gimiyo me
woro won dako nyo maro ma oto.

65
ayika tong [ayika ton] n. Tong me gwoko ot. Te
ayika tong tye olutu. nen: aluk tong.
ayila, [ayila] n. Doo ma lak alaka wa dongo incic 6
keken. Kilwongo doo man ni ayila pien yilo dano
mada.
ayila, [ayila] n. Latin aduku matidi loyo dwongo.
Ayila aduku deyo.
ayila; [ayila] n. Kedi ma gipiyo mac ki ikome calo
orwo, dongo yadi 2-3, kome obedo yer-yer. (ayila
lapii mac).
ayila jok [ayila jok] n. Oboke mado bur.
ayile, [ayile] n. Latin otako cwec ma obedo ataca ento
iye tut ma gicibo agulu ma gicweyo iye. Gitingo
aguluma gicweyo ki ayile. Ayile pire tek bot
locwec.
ayile, [ayile] n. Winyo mo macalo aditi ento dok dit
loyo aditi, kit kome ducu rom. rrk: calu calu.
ayita [ayita] n. nen: aita.
Ayo; [ayo] n. Nying ma kimiyo ki latin anyaka/awobi ma
ginywalo iyoo. rom: Oyo ,.
ayo, (ayo) t. 1) Dongo cam maber. 2) Ceko cam nyo gin
apita mo keken. Ngom Koro ayo nyim ki kal atika.
Dano maro ngom ma ayo cam. rrk: aa,.
ayol [ayo1] lm. Gin ma yogoyogo nyo gin ma pe
gitweyo matek, gonyo yot. Itweyo curuwali ayol
tutwal.
ayom! [ayom] n. Lee ma ibe bor dok cal ki ongera, kwo
iwi yat. Kom ayom obok calo kom til.
ayom” [ayom] n. 1) Yat madit ma kome obedo ki okutu.
rrk: ororo ayom.
ayoo [ay6ò] n. Mugica ma lodito gigoyo ikom lotino
wek komgi obed yot. Wacito ka gamo ayoo ki bot
nerowa. rrk: tanga.
ayuca, [ayuca] n. nen: aywica ,.
ayuca, [àyúca] n. nen: aywica >.
Ayugi, [ayigi] n. Kulu ma ocake ki i kom Keyo i
Lamogi okato Pabo ki Atyak ka odonyo i Nail cok ki
Nimule.
Ayugi, [aytgi] n. Nying ma gimiyo ki anyaka ma

66
 mine gineno ki cac calo yugi nyo latin ma minne
lacilo. rom: Oyugi.
ayulu [ayalu] n. Ayweri matino, gilwongo kumeno
pien obedo calo ayweri kikome ento tidi.
ayuya [ayuya]
n. nen: aywaya >.
ayuyu [ayuyu] n. Kedi mabeco pi ateri ocere, gigoyo
bene ki dero. Ayuyu dongo kato kitele woko.
aywac [aywac] n. Agiki kwer pi bal marac tutwal, kwer
man gicako pi nyutu agadaga ikom tim mo. Mato
opwut ki culu kwor tye aywac.
aywaya, [aywaya] n. 1) Kwer me cwalo peko woko ki
igang. I kwer man, gitucu yi romo ci giywayo gibolo
woko i olet pi jo mukene me camone ento pe jo
mapaco. 2) Kwer ma gitimo me ywayo lacen.
aywaya, [aywaya] n. Tol ayuya ma ka gigonyo doge ci
doko bor. Ogwil ma gidolo yune maber nyo ywane
aywaya. rom: ayuya.
ayweri [aywéri] n. Winyo tim nyo ayulu madongo,
tidi loyo aweno, kome ogore. Ringo ayweri mit
mada.
ayweya [aywéya] n. 1) Tipu pa ngat ma otoo ki cwer
cwiny; dano ma obedo ka two ma wadine pe guparo
me tere i ot yat- ngat ma pe gikonyo ni oo wa itoo. 2)
Tipu marac ma bedo ikom yat, ikulu nyo kama col.
Ayweya poyo wa yelo dano iyo mapat pat. 3) Kulu
ma gamo dano. Ayweya gin ma tere pe.
aywica; [aywica] n. Lakit yat moni ma nyige gicamo,
dongo ikine incic 6-12, nyak dok cek macol. rom:
ayuca.
aywica, [aywica] n. Yat madit ma dongo calo ojaa. Bul
ma gipayo ki ikom aywica longo mada. rom:
ayuca.
 B - b
b [ba] n. Nukta ma lubu "a" i leb Acoli.
ba [ba] lm. 1) Lok me mwolo mada ka ipenyo dano
onyo lawot ki gin moo. Nyik ma nok ba, amito bedo
ingeti. 2) Lok lega. Ba, kong i konya ki cabun.
baa [baa] n. Kabedo ma gimato iye kongo nyo ot ma
gicato iye kongo. Acito i cuk ci amato kongo i baa.
Cit iwil kongo ki i baa. /r: SE”. nik: bar.
baaca [báácà] n. 1) Kicaa karatac ma giroyo iye waraga
ka kibolo. Baaca gwoko waraga maber mada.
2) Kicaa ma gimwono citam ikome ci gibolo i ot tero
waraga. Ka gityeko coyo waraga ne, mi botgi baaca
giro iye.
baano [baano] t. nen: bayo.
baba [baba] n. Lanyodo ma laco. Baba na odwogo
gang. Baba ni dok pud cito i cukul? rrk:
wego/abaa/babu.
babu [babi] n. nen: baba.
bac [bac] n. Mutoka macal ki mugati madit, ma tingo
dano mapol ma romo 60, cung ka kwanyo dano ki
weko dano bene. Wacit ki tyen nyo ki bac? /r: <E>.
nik: bus.
bacala [bacala] n. Lakit lenga moni ma dano pito
ingom ci nywal ma olungnge ma mito rom ki cing
latin mudole, ma gicelo ki dek. Dek ma gicelo ki
bacala ngwece kur mada. rrk: mutunggulu. /r:
<A>. nlk: baswala.
bacu [bacu] t. 1) Bayo tong, bol nyo yat pi mito cobo
ginmo keken. Ka imito dwar kedwa, pwony bacu
atir. 2) Yunu tong. 3) Wanye calo pa del kom.
Nyako ma wange obacu pe ber me anyoma.
bacu-bacu [bacu-bacu] Im. Cuku cwiny dano pi bayo
tong labongo lworo. Bacu-bacu! wa bineko lee
mapol atika.
bad [bad] n. rom: bat/bed. 1) Cing dano cake ikin cing
ki gwok. Latin ma bade otur bedo mot. 2) Tyen lee
ma anyim. Bad dyanga otur woko.

68
bagala [bagala] n. Lee ma dano bedo ingeye ci
gingweco kwede, kome leng, wino olot ikore. Bagala
ngweco ma dwir mada. rrk: aguragura. rom:
bakala. /r: <A>. nlk: baqara.
bakacic [bakacic] n. 1) Gin ma culu wang tic maber
ma ngati otimo. 2) Mic me pwoyo tic. Ladwar
nongo bakacic ka oneko lee. /r: <A>. nlk: bakhsis.
bakala [bakala] n. nen: bagala. Ir: <A>. nlk: baqara.
bakke [bakke] tlk. 1) Nya nyo bedo mapol. Dyangi
obakke bot Latigo mada. Gubakke ki lim mapol
ata. 2) Torre/din pa jami mo.
bako, [bako] tkk. 1) Coko jami ma kompi nen bedo
mapol: Jal i bako bongi kuman? 2) Duru lok mapol.
Cwinya dag dano ma bako lok. Bako lok pe konyo.
3) Pammo gin mo. Mon ngeyo bako moko loyo co.
bako, [bako] tkk. Cobo dano, dyang, kmk ki pala nyo
tong labongo bayo ne. Okello obako ominne ki tong
lipuc!
bako, [bako] £ Duru lobo ki kweri me como kodi
layata. Okello ocito ka bako layata.
bal [bal] n. 1) Tim ma turu cik, nyo ma balo bedo, nyo
ma poko kin dano. Bal tubu kin dano ki lawote.
2) Turu cik pa Rubanga/Lubanga. Nek bal madit
mada i nyim Lacwec.
balamuji [balamuji] n. 1) Langol kop. Balamuji ma
loyo gang ngolokop ma megwa obedo dako.
2) Lapok kin dano ite cik. Solomone obedo balamuji
makwiri atika pien opoko maber kin mon aryo ma
gilaro latin acel. /r: <K>. nlk: mjuzi.
balaturu [bàlàturu] n. 1) Lakit ngec moni ma giwaco
ni lalewic. Lewic gengo balaturu donyo i ococ.
2) Dano ma lalewic. Maeni pe laco, meno balaturu,
pe loko matwal ka tye ikin dano.
balle [balle] tik. 1) Too woko ki i wi lobo. Latwo dong
oballe woko. 2)Rwenyo ki i kwo man. Ongole
oballe wa con. 3) Tube ki lawoti. Nyara dong oballe
kweda matwal.
Balmoi [bàlmoi] n. 1) Nying ma kicako pi dano ma tek
i dog lweny, ma oneko dano maber nyo mapol. Wabi

69
 miyo Olanya nying Balmoi pien olwenyo matek
mada idog lweny. 2) Ngat ma otimo bal. Ojok
obako ominne ki tong, ci wabi miye nying balmoi.
3) Ngat ma nyinge Moi.
balo [balo] tkk. 1) Miyo gimoni bedo rac. Lotino obalo
kakonye weng. 2) Tic ki jami i yo marac. Gubalo
lim pa won gi woko. 3) Timo tim marac.
bam, [bam] n. 1)Ringu wol, ocakke ki i kobo odok
kwede piny. Awobe gutongo bam lee. 2) Cogo ma
em donyo iye.
bam, [bam] tn. Nyany pa gin moni nyo weko gin ma bit
doko olu. Lak tong ki pala obam woko. Lak pala
ma obam gi pako doko bit.
bamo, [bamo] tkk. Kayo gin mo mot nyo kac ma pe
winynye. Lawok pe twero kayo ringo maber ento
bamo abama.
bamo, [bamo] “kk. 1) Cano jami iwi wadgi. Mon bamo
agulu iwi lowotgi maber mada. 2) Medo/toro jami
moni ikom mukene. 3) Gwaro gin moni kacel ki
mukene. Ogwaro lum ki yen obamo ikom gwana
ma onongo tye icinge. rrk: Lwodo/dodo.
bandera [bandera] n. Bongo ma gilingo, nyo pe
gilingo ma nyutu woro pi rok, lobo, nyo dul moni ma
gilyero idyekal onyo iot ma pire tek. Gilyero
bandera me Uganda i gang kal. rrk: berre. lr: <K>.
nlk: bendera.
bang [ban] t. Miyo ngat mo camo kwon, layata, gwana,
obato, kmk mucek labongo dek. Mii lotino gubang
layata.
bang-bang [ban-ban] lm. Dano ma tye labongo tam
matir, ma yenyo yo maber. Lotino gubedo ka
jungnge libangbang ngat ma konyogi pe.
bangi [bani] n. Lotino jogi nyo lotino rudi. Lotino
aryoni gubedo bangi.
bango, [bano] tkk. Ngalo/camo kwon, gwana, layata,
kmk nono labongo dek. Gubango gwana ki pii.
bango, [bano] tkk. 1) Rwenyo kilok nyo nyweno lok.
Wek bango lok ka imito dano guniang gin ma
iwaco. 2) Miyo dano/lee doko ming. Lodwar mogo

70
 tiyo ki yat me bango lee mager. Lworo bango
lotino woko.
bani [bani] n. Del jubi ma giliro me kwot (kwot pyen
jubi). Bani pe gwoko kom maber calo kwot.
bano [bano] tkk. 1) Dolo gin moni nyo lengo gin mo.
2) Pyelo piny. Wabano bongiwa maber wek ogone.
Dano bano lum ma obakke wek yo obed ma nen.
3) Gin ma ogom. Ngat ma tyene obanne pe woto
maber nyo atir. rrk: dolo/pyelo.
Banya, [banya] n. Nying dano ma gicako ma nongo
ginywalo dano meno ma peya ginyomo mine (latin
luk). Nyako ma pud pe ginyomo ka onywalo latin
laco gicako nyinge Banya.
banya, [banya] n. Den, nyo gin mo ma gimako ni
gibiculu lacen. Banya tubu kin dano mada.
banyo [banyo] tkk. 1) Wanyo pok gin mo. Gubanyo
apoka ki tol ojaa. 2) Dunyu kwok. Mia kitambara,
amito banyo ki kwok ki iwanga. 3) Poko i poto,
kweko wic nyo pyelo yerwic ryoryo. Obanyo wiye
lain acel wa i toke. 4) Yabo nyo baro kin Iwak ki
kero madit. Ngo marac ma iwoto ibanyo kin dano
abanya ni?
bao [bao] n. Yat ma gibaro me yubu kom, kika, kabat,
meja, ot, kmk. Bao ticce pol mada, giyubu ki
canduk bene. rom: bau.
bap, [bap] tn. Rwangnge nyo nywangnge woko pa gin
mo tutwale agwata/keno ma toco. Agulu ma dyak
bap woko ka kidiyo. Keno ma pe oteggi bap woko
ka kikako. rrk: not/noc/ rwobo.
bap, [bap] n. Pimo gin mo ki muduku nyo atero ki celo
ka ma mitte. Gipwonyo dano weng ki celo bap i
gamente pa NRM. rrk: caba.
bap; [bap] n. Becen ma kitiyo kwede me lwok nyo me
lwoko bongo ki jami. Mama owilo bap madit me
Iwoko bongi.
bapo [bapo] tkk. 1) Rwango, nywango, nyo balo gin mo.
Kiniga omake oweko obapo agulu-ne woko.
Anyono kikopo abapo woko. 2) Dongo ki dye cing.
bar [bar] n. Kama lac maleng ma giyubu pi tuku. Bar

71
 odilo lum bedo iye me gengo dano wane. Bar dege
myero pe obed bur bur nyo pony pony.
barabar [béra-baér] n. Kama lac ma lum pe otwi iye ki
i tim. Pwura, lajwa ki til gimaro bedo i barabar.
baro [baro] tkk. 1) Poko/kako/ngolo nyo ngido kin gin
mo wek obed mapol nyo matino. Obaro gweno iye
aryo. Gubaro dye gudu arii. 2) Arem malit i kor
dano ki wic. Leny baro kora mada ka amato kongo
labongo cam. Abar-wic tye ka baro wiya atika
atika.
barre [barre] dk. 1) Pokke ryoryo. 2) Kak nyo tyer.
Ngom Iwala barre i oro. 3) Poke i kin dano ma miyo
pe gibedo kacel. Wa loko kany ci wabarre ki lok
mapat.
baru [baru] tn. Kako nyo baro ngom. Layata mewa
dong obaru mada. Gwana ka dong obaru nongo
dong onywal maber. rrk: kaku.
bat, [bat] n. nen: bad.
bat, [bat] lm. |) Gin ma nen liwang. Ginyono lum
libat bat. Ogweyo wone opoto libat i ngom. 2) Butu
aryeba. rrk: bam.
batic [bat ic] n. nen: patic.
baticimo [baticimo] n. 1)Tic mo ma dano pa
Rubanga onyo ki pii iwi dano muyee ni Yecu oto
pire. Anga mucung iwi i ceng ma imako baticimo?
2) Kit ma ginongo kwede nying manyen. Adeg ngat
mo keken ma lwonga ni ACAN, an bene
amako/alimo baticimo! 3) Sacramento ma kwanyo
bal alaka ki bal ducu ma ngat mo otimo ma pud pe
gionyo pii iwiye. lr; «L». nlk: baptismus.
bayo [bayo] tkk. 1) Yuno/yuyu nyo bolo gin mo ki teko
kamabor. 2) Bolo tenge. In bene i bino ka bayo
gweng ki iyo i lum? 3) Nguru gin mo ikom dano
onyo lee. Obayo lakidi ikoma. Gubayo tong ikom
lee. 4) Kato pa gimmo ma pe giniang ikume. Lokke
obayo ita. Aneno ci obayo wanga (aneno ci pe
aniang itere). rom: baano.
-be- [-be-] k/tkk/tn. a) Lok ma nyutu ni an, in, en, wan,
wun, gin, kmk obitimo gin moni. b) Lok ma kubu gin

72
 matimme. A-be-cito, — o-be-cito, wa-be-cito,
wu-be-cito, gu-be-cito, kmk.
bebo, [bèbo] tkk. Junyu del dog ki koko. Obebo doge
tye ka koko kec ki kwok.
bebo, [bèbo] tkk. 1) Tingo ter pa dano nyo yeyo yec.
2) Dyedo yec. Dako ni obebo yec mapek. Gubebo
yec pa loremgi.
becen [becen] n. Otako nyonyo nyo mupira ma gitiyo
kwede me lwoko cing, jami, ki kom bene. Lotino
kwan gi maro becen pien yot loyo otako. /r: <E>.
nlk: basin.
bedo' [bèdo] m. 1) Keto dud dano piny ingom onyo i
kom. Lotino weng gubino gubedo ingom ka winyo
lok pa lapwony. 2) Tye ki kwo. Ladit Okec obedo
iwi lobo pi mwaka miacel ki apar. 3) Cung onyo aa
kamoni. Abedo ikin lowot ma gucito ka neno lee i
tim. 4) Tye ki can, yomewiny, kmk. Ibedo ki two-ne
ninging? Ibedo agonya ba! c/: Bedo ma okok
donyo i dud.
bedo? [bado] tkk. 1) Tye pa lacoo ki dako i ot ki cwiny
me nongo latin/lotino. 2) Nyom. Gubedo i ot pi
mwaka adek dong.
biero [biero] AN. nen: byero'.
beko [beko] tkk. 1) Timo gin mo ma okato kare. Wek
beko lok obedi. 2a) Yero nyo pwono lapena ki gin
ma pud pe ocek maber tutwal. b) Yero kor gin ma
gipwono maditte woko. 3) Nywalo/toko lotino pa
winyi.
bel, [bél] n. Kit lum mo ma dano pito i poti ci gicamo
nyigi. kal, kabir, raa ki gaya gitye idul acel. Kwon
bel mit ento ka girubu ki gwana ber makato.
bel, [bèl] n. Rung pa del kom. Ngat ma ojony nyo
oteggi kome rung bel. Aromo ki ngat mo ma kume
ki bel.
bel; [bel] n. Rec ma wange kwar wa pok kome pol ma
cal ki lacanga, pol i Lawiny i Paico. Tin wabi camo
bel ki kwon kal.
bele-bele [béle-béle] lm. Lyere pa gin ma okidde,
opoto, oyec, kmk. Latin oturu bade ma lyerre li

73
 bele-bele.
belle [bélle] tik. 1) Wot tung kany tung kuca ki kiniga
(tim kiniga). 2) Kece ki lok mapol. Lapwony obelle
kany ki twon daa marac. 3) Timme atata pi cwer
cwiny. Maa tye ka balle idye kal pi too pa wode.
belo [balo] tkk. 1) Loko gin mo tung ka mukene.
2) Gwiro cen nyo bayo cen tung ka mukene. 3) Wito
tung ka mo. Yamo obino magwa mada ci o-belo wi
otte woko. Ayokke a-belo but ot woko.
belwinyo [bél-winyo] n. Yat ma nyak nyige ma
winyo ki dano bene camo. Belwinyo yat dwon ki yat
wang. rom: abelwinyo.
bemo [bémo] tkk. 1) Miyo peko ki ngat mo. 2) Bango
dano. Obemo lawote ki tic lapiny. rrk: yiro.
bene [bene] Ik. 1) Med ki meno nyo kit meno. 2) Kacel
nyo i yo acellu (dok bene). An bene amito gicula
ikwan. 3) Dok wang mapol.
bene-bene [bené-bené] /m. 1) Gin ma tyeko kare
moni ducu. 2) Labongo olo. Awobe gumyelo dyewor
bene-bene. rrk: naka-naka.
beng [beng] n. nen: benge. Ir: <E>. nik: bank.
benge (bene) n. Ka kano lim nyo ka gwoko cente. Dano
kom kareni gimaro gwoko ciling i benge. rom:
beng. Ir: <E>. nlk: bank.
beny, [beny] tn. 1) Luny nyo bwuc. 2) Bedo labongo
yer iwang. Wang dano mogo obeny marac mada.
beny, [beny] n. Two lojiko nyo two nyac ma miyo
remo mol ki i nyim laco nyo dako (abaci). Juk lotino
pe guwot bot latwo beny.
ber [ber] Im. pol: beco. 1) Gin ma nen mwonya mada
nyo gin ma tye kakare. Jo ma cwinyigi beco ginen ki
ticgi. 2) Tye mupore nyo leng tutwal. Dano weng
maro gin maber. c/: Ber ber pa lalaa.
bere [beré] n. a) Lak latin ma twi
lakwong ma miyo lotino cado mada. a)
Lak wok (mamalo). Lak latin otwi
bere.
berebere [bèrè-bèrè] n. Gin ma tye i te del kom dok
umu kom ringo. Pala ongola okato wa i laberebere.

74
berre [bérré] Lanyut pa Iwak muribbo cwinygi. Gucibu
berre i dye kal pa cukul. nen: bandera.
bet [bèt] im. 1) Bedo nyo wot magoro. Guwoto libet
bet ki tyengi. Gubedo piny libet. 2) Bedo nono
labongo tic nyo bedo mot ki peko. Obedo libet ki
can. 3) Olo.
beto [bètò] tkk. Wot ki tyen kamabor. Wa beto wot wa
Gulu. Beto wot ki tyen pe yot.
beyo [beyò] n. Yat madit ma gipayo kom, bao dogola,
pany ki bul ki iye. Beyo bene gipayo me opal latok
dek.
-bi- [-bi-] kd/tn/ikk. Lok ma nyutu gin ma bitimme wa
anyim. A-bi-cito, gu-bi camo dek, wa-bi kwero
lokke.
bic [bic] lm. 1) Pong pa pii nyo moo iyi agulu nyo i
cupa wa idoge. Pii opong i agulu li-bic. 2) Pong pa
nyim, moko, lapena, kal, kmk wa idog gin ma gionyo
iye. 3) Pong pa gin mo wa idoge.
Bicop [bicop] n. 1) Ngat ma loyo tipu (won tipu) nyo
ladit dini. 2) Lawi padi ki lodini. 3) Laloc me diocese
nyo lakwat. Bicop aye obibino katelo lega me wiro
lupwonye dini. /r: <E>. nik: Bishop.
bicu [bicu] n. 1)Gorogoro. 2) Bur ma gikwinyo ma
gikano jami iye. 3) Bur ma yam Acoli gikano iye
camgi pi lworo munu Jadia. Ka wuwoto ata ci wu
bidonyo ibicu. rrk: boro >.
bidu [bidu] tkk. Miyo gin mo doko yom pien kiketo i pii
nyo kikweyo ki moo. Amito bidu bongo na ci
alwoko diki. Dano bido moko, tobi, tol ma otwo,
kmk wek okwe obed mayom.
[bii] mc. Lwongo ma ngat moni miyo bot lowote
me kaka biyu onyo bin. Bii kany! (bin kany); biyu
kany; (bin wunu kany!)
bii-amwonyi [bii-amwonyi] £ 1)Kit ma pii ma
matut ma mol kok kwede. 2) Loro madit.
biki-biki [biki-biki] lm. Gin mo ma yenge i kum
dano ka giwoto nyo giringo. Anyira ma myelo
dingidingi guringo ki gara ityengi libiki-biki. rrk:
wiki-wiki.

75
Bikira, [bikira] n. 1)Min Yecu. 2) Ngat ma kwo
onyo okwo labongo ngeyo laco/dako. 3) Nyako ma
odyere pi lacwec. lr: <Lug>. nlk: Bikira.
bikira, [bikira] n. Camo nyo mato gin mo manok pi
neno mitte nyo race. Anga ma bi timo bikira ka wa
oo i baa?
bila, [bila] n. Tung lee nyo yat ma gipayo me akuta.
Bila mogo longo mada ento mukene pe longo
matwal.
bila, [bila] n. 1) Bedo labongo yo mo nyo gin mo.
2) Bedo nyong. Gitweye bila kok. /r: «K». nik: bila.
bilil [bilil] lm. 1) Timo gin mo nono labongo pwoc
mo. 2) Nongo peko nyong. Jal wayweko yen bilil!
bilo, [bilo] tkk. 1)Lemo ki leb ka gin moni mit me
acama nyo ngeyo mit pa gin mo. 2) Neno nyo winyo
ka kado dek tye kakare. Mon bilo kado dek ka gitye
ka tedo.
bilo, [bilo] tkk. 1)Miyo doko ming nyo mwol.
2) Pwonyo lee nyo dyang, winyo, kmk me ngiyo ki
dano ki me kwo kit kwo mapat ki megi. Gibilo
dyangi ma ger woko. Daktari tye ki yat ma gibilo
ki dano i ot yat.
bilo, [bilo] n. Cuk macol ma aa ki iyen ma giwango.
Dano mapol gitiyo ki bilo me tedo, giketo bene i
pac me goyo bongo. Konya ki bilo manok ago ki
bongo. rrk: makaa.
bim [bim] n. Gunya. Bim dit loyo ongera, bim kare
mogo woto calo dano dok dongo dano bene malit.
nen: abim.
binika [binika] n. 1) Lapik cai ma odeng calo agulu
ento lapung doge tye, wa lamake bene tye. Gitiyo cai
ki i binika i kikopo cai. 2) Lamak cai nyo agulu cai.
Binika gwoko cai maber. /r: <K>. nlk: Binika.
bino [bino] tn. 1)Oo ka mo. 2) Cito i kabedo mo.
3) Gik kamoni. 4) Kemo wa oo kamoni. A-bino ka
neni. Gu-bino gangwa.
binyo [binyè] tkk. 1) Wiyo tol. Gubinyo uci pamba.
2) Kedo yer wic. 3) Yubu kwon maber ki cing.
O-binyo kwon ka ogweyo ki dek.

76
bio [bid] tkk. nen: biyo.
biro, [bíro] tn. 1) Cako twii pa kal, anywagi, gaya, ngor,
lum, kmk. Tobine dong obiro woko. 2) Cwalo lwit
woko pi cako dongo. Obwol o-biro ingom wa ikom
bye.
biro, [biro] tn. Kwot pa ka mo i kum dano pi ret nyo pi
goco. Min latin opwodo latinne ma kume obiro
marac. rrk: bolo,/dugu.
bit, [bit] 1. 1)Bwola ma tero dano i bal. 2) Lok goba.
Citan la-bit dano.
bit, [bít] / Wi gin mo nyo lak gin mo ma opakke ma
twero tucu jami nyo ngolo gin mo. Leb libira bit.
Lak pala pa lodwar bit mada.
bita [bita] t. 1) Bwola nyo goba. 2) Gin mo ma pe ada
ma tero dano i bal. Gwoke ki bita ma teri i peko.
biti [biti] n. 1) Nyonyo ma giroyo iye te tong. Biti bit
pien giyubu me bedo lacom nyo lagur tong i ngom.
nen: dim/bito. 2) Bedo calo latwo.
bito, [bito] tkk. 1)Pwono nyo yuyu. Mon bito dek.
2) Poko kama myero acama ki ma pe myero acama i
kum jami apita. 3) Kwanyo pok gin mo ki i kum
nyige. Wa bito pwul.
bito, [bito] tkk. 1) Lwongo ngati me tere ka timo gin
mo ma en pe ngeyo ki lok ma mit idogi. Bito dano pi
timo gin ma rac pe ber. 2) Miyo dano ma odoko ger
bedo ma mwol. Bit latin ki layata wek oling woko.
rrk: bwolo.
bito; [bítò] n. Yat ma dongo madit dok bene gipayo
doko bao, bwul ki yeya.
bito, [bito] n. Ker nyo kal. Wacito i gang bito.
bitte [bíttè] tlk. 1) Gwokke nyo jengnge i kum gin mo.
Obitte i kum yat ka dwar (okanne onyo opanne i
kom yat). 2) Bwolle. Gubitte ki rec mada.
biyo [biyo] tkk. rom: bio. 1) Diyo moo woko ki igin mo
nyo kwanyo moo ki inyinge. Maa o-biyo moo nyim
pong atabo. 2) Dingo pii woko, miyo bedo labongo
pii. 3) Weko two woko. En obiyo bongi ne matek
wek otwo oyoto.
bo [bò] Ip.lm. Lok ma bedo ingee lapeny mo. Imito

77
 bo? I bimina bo? Dano yam loyo labwor bo?
bodo [bòdò] “kk. 1) Gengo ngati timo gin moni kit ma
mitte. Lopidi gibodo wi lotino wek pe gikok megigi.
2) Balo kare pa ngati. Obodo wia ki lok. Bodo wi
dako pa ngati rac mada. 3) Gengo ngati i tamo tam
mukene marac. Dano ma bino boti ikare me peko
bodo wi ki i par. rrk: galo.
bok [bok] n. Doko kwar. Pot pwul bokke woko ka
dong oteggi. Oboke dong obok woko pien oro dong
cok.
boko, [bòkò] tkk. 1) Loko doko kwar. Gaya boko lak
jo mapol woko. 2) Wiro gin mo ki rangi ma kwar.
Rangi makwar boko bongo woko.
boko, [bòkò] tkk. Tedo gwana, pwul, anywagi, kmk.
Waboko layata ocek maber.
boko; [boko] tkk. Wanyo pot yat nyo nyoto gin mo
woko. Giboko yat wek poke oelle woko. Waboko
ober me dwaro rec.
boko, [bòkò] t. Tito lok i kom gin mo. Lotino gimaro
boko ododo i kom apwoyo ki obibi.
bol [bòl] n. Lacom tong, pala ki latong. Bol tong pole
tye mabor dok leng. En payo bol kweri ki latong
maber.
boli (boli) n. Tok ma gicobo acoba, ma poto ingec
lipep. Lodito gimaro ruku boli.
bolo, [bòlò] tkk. 1) Miyo kwot nyo weko lobe. 2) Dugi
del kom ki pii pii iye. Tyene obolo woko pi wot
kamabor. Bol kweri obolo cing lapur. rrk: biro
aldugu.
bolo, [bolo] n. 1) Kabedo idye ceng. 2) Kama giyubu me
gengo lyeto ceng ki kot. Lodito gimaro yweyo i te
bolo.
bolo; [bolo] tkk. Bayo nyo yuyu gin mo kamabor. Obolo
latinne i pii.
bolo-bolo! [bòlò-bòlò] lm. 1) Pe otwene matek, yom
nyo gonyo yot. Wutweyo dog gunia ne bolo-bolo
pingo? 2) Gin ma ocek ma cok ka bale. Acamo
paipai ma ocek bolo-bolo. Gin ma pe ocung matek.
bolo-bolo? [bòlò-bòlò] |. 1) Pii ma pe lyet tutwal

78
 nyo pii ma dede. 2) Kongo ma pe ocek maber. Kongo
ma bolo-bolo baro wi dano ka kimato.
bomo [bomo] n. 1) Doo ma lak alaka ma gitweyo i cing
nyo ityen lotino rudi. 2) Oboke pa rut (Odoc ki
Okumu). Adoc ki Akumu gutweyo bomo i cing-gi.
bong, [bon] n. Apoka nyo yat ma iye twolo ma kic
donyo iye (bong kic). Atye ki bongi adek. pol:
bongi.
bong, [bòn] t 1) Jo ma pe gubedo loker. 2) Lote loc pa
jo mai kal. 3) Kaka ma pe ki rwot. Bedo bong pe rac
ka loloc ber botwu.
bong; [bon] n. 1) Tye nono labongo gin mo. 2) Ki cing
nono nyo pe. Gubino bongo (gubino labongo gin
mo). Bong abino (abino ku). rrk: bongo;/labongo,.
bongo, [bèno] n. 1)Gin aruka ma giyubu ki uci ci
gikwoyo doko pali, pyer bongo, kmk. Ngat ma wiye
tiyo ruku bongo ikome, pe woto ludok. 2) Jora ma
pe gikwoyo. Ngola bongo me um.
bongo, [bono] tkk. 1) Gudu nyo leyo gin mo kicing.
Bongo wi kwon ki cing rac. 2) Tweyo gin mo marac
nyo mayom. Obongo jami abonga pe otweyo matek
oweko jami o-ony woko.
bongo; [bono] n. nen: bong:.
boni [boni] n. Yat ma pigge calo cak kome obedo
akong. Kom boni cwe cak dok cakke neko wang.
bono [bono] n. 1) Rokke pa wic pi buc. 2) Tal pa wic ki
kunyim. Bono neno mit i wi jo mogo.
bonyo [bonyo] n. Otwongo ma giwoto alwak ma camo
pot yen nyo pot gin apitta. Bonyo ka obino kelo kec,
pien camo pot yen weng. Bonyo mit loyo ngwen.
rrk: lagara/abwum.
bonyoko [bònyòkò] lm. 1) Bedo nyap. Obedo ki nyap
kom li-bonyoko. 2) Bedo marac nyo liyak. Anyira
myero pe gubed li-bonyoko.
boo [boo] n. Dek apita ma gicamo pote, ka oteggi nyak
ngor. Acoli gicamo boo wa ki nyinge. Mon ngwedo
boo ka gitedo.
boo [boo] n. Lum ma giboyo ki ngor, giboyo ki otii yat i
iye ka gielo cung ki tyenne i dyekal.

79
bor [bor] L pol: boco. 1) Pe cek nyo bat mapol. Ngat
ma tyene bor woto oyot. 2) Pe cok, odiro. Lowot
kamabor pe gigalle.
boro, [boro] tkk. 1) Pako nyo koro ngat mo nyo gin
mo. Oboro cware ki wer mamit. Jo mogo boro gin
mo keken. 2) Teyo, ngolo nyo gwero kum dano ki
atero. Giboro wi dano ki atero wek remo marac
ocwer woko. Ki boro wic ki kum pi keto yat ma
gengo arem.
boro, [boro] n. 1) Dan kulu ma orokke, ii got matwolo
nyo ii bye ma otuc. Lakwo okane wa i boro. 2) Ka
kanne pa lee mager nyo ka bedo pa twoli. Mwok
bedo i boro. Twoli bedo i boro. rrk: goro:/bicu.
boro, [bòrò] n. Moo ma pwune i ic (boro ic). Lodito
Acoli gimaro boro ii dyang mada.
boro, [boro] tkk. Timo kwer me culu wang rac nyo bal
ma gitimo. Tim kir kiboro ki romo. Acoli giboro
lyel bene.
bot, [bot] ka. 1) Cwalo ginmo ki ngati kama en tye iye.
2) Bedo i cing ngati nyo bedo ite gwok pa ngati.
Lamera tye kabedo bot nera.
bot, [bot] lm. 1) Cam ma kado pe iye. 2) Gin ma dag
dog. 3) Pe mit/ pe kec. Dek ma pe gionyo iye kado
bot. Lapwuta gicamo labot-bot. 4) Gin ma kit mitte
calo pa pii, pe wango dog dano, pe wac, pe lim.
bot” [bòt] n. l) Poto manyen, ma gireto dok gimito
kong otop ka gi cak pito iye kodi. Poto bot ceko cam
mada. 2) Bedo labongo dako. Nera dong too bot
(too labongo dako).
boto, [boto] tkk. Pwuru poto manyen nyo reto poto. Boto
poto ma odin tek mada.
boto, [bòtò] tkk. Nango nyo camo dek ki nyig cing adek
nyo angwen labongo kwon. Lotino gimaro boto dek
odiko. Boto dek, cak, kic, kmk tek mada.
boto; [boto] /. Bedo pa dano madit ma kume yom nyo
bedo nyap. Jo ma komgi yom gibedo liboto.
botti [bòtti] tik. 1) Gin ma pire doko rac. Pi kwan
dong obotti woko bot jo mogo. 2) Gin ma konye pe
nyo pire pe mit. Jami mukene ma pi gi mit bene

80
 botti woko.
boyo [bòyò] tkk. Umu nyo riyo kum gin mo woko. Lyel
kiboyo ki bongo matar. Kiboyo kom lotino matino
pi ngico.
buc [bic] n. Ka tweyo nyo kagwoko lobal nyo ot kol.
En dong orii i buc pi dwe apar.
buku (buku) “kk. 1) Wiro ki pala nyo ki rangi. Anyira
gibuku wangi ki pala. 2) Wero kom gin mo. Mon
buku ceno ki pala wa ki akuku. 3) Piko iro i ococ
kama anyiri ki lee mukene odonyo iye wek gukat
woko. Gubuku anyiri pi cawa malac nio ma okato.
buku gweno (buku gwéno] tkk. 1) Mako gweno ki
tyene ma gilungu wiye piny ma giweko pape ka wii
ngat ma gimiyo ire laa. Lodito gibuku lotinogi ki
likwayogi ki gweno. 2) Lego gum ki yamo maber pi
ngati mo.
buku mac [bòkò mac] t Kutu mac wek olyel nyo
omer otedde malyet. Lotet gingeyo buku mac
maber.
bul [bil] n. Yat ma dano otucu iye twolo ma gikwoyo
kume ki pyen dyang nyo pyen dyel maber ma gigoyo
me myel. kwai bul tye: nyig bul, lakele, opiri ki min
bwul. Ki goyo latin bul ki oloto ento min bul
kidongo adonga ki cing.
bula [bila] n. Odyer nyo girikot. Bula yam gin ma
pire tek pi myel bot awobe. Dano munyoni dong
gikwiya liro bula.
bul-apwoyo [bòl-apwoyo] n. Obwol too ma pe yare
malac ento ka igweyo iye duny buru. Lotino maro
gweyo bul-apwoyo.
bulu [bulu] n. 1) Awobi ki anyaka ma pud gidongo ento
dong gicok nyome. 2) Lotino ma dong giniang piny.
Bulu tin gupong gang pa rwot ka bolo kwir. rrk:
orobo. lr: <E>. nik: bull.
buni (buni) n. 1) Ringu wang bam ki malo. 2) Kama ic
oromo iye ki akic nyo del piny ic. Buni ringu ma
olil.
bur, [bur] n. Wang ret. Bur ne odet marac tutwal.
bwur, [bur] n. Kama gikwinyo me neko lee. Oken

81
 kwinyo bur lamak lee.
bura [bura] n. Lee ma bedo paco ma rom ki ogwang, ibe
bor, en mako oyo. Cam pa bura ma pire tek aye
oyo. Bura ki gwok pe gimer ento gibedo i paco
acel. rrk: cadit. rom: bwura ;.
bure, [buré] n. Lee madit ma rom ki dyang dok
tungnge boco mada, kome obedo anyim anyim. Bure
dong pe pol tutwal ikom kareni.
bure, [bure] t. Bedo ki bura ikom lawoti.
buru [bùrù] tkk. 1) Miyo lworo ki ngat mo. 2) Juru ngati
matek ki gero. Lapwony oburu lotino ki odoo.
buruci [buruci] n. Ryal nyo mola ma gidolo me akuta
pi dore. Kutu buruci tek. Ngat ma lemme tek kutu
burucci maber. /r: <A>. nlk: Buruj.
buryanga [buryana] n. Lakit dyangi ma tungi dongo
nyo dyang ma gilwongi ni gaji. Buryanga tye i
Ankole ki Bunyoro. Buryanga dyang me cak pe
me ringo. Ir: «KA»
butu (butu) tn. 1) Pyele piny alak-nget, ataro nyo aryeba
ic. Dano ma kome lit butu abuta. 2) Yeweyo i pyen,
kitanda nyo gwele. Dano ducu cito kabutu i
dyewor. 3) Ribbe pa lacoo ki dako i kabutu.
buyu, (buyu) t. Kwanyo nyo mayo gin mo ki bot lawoti
tek tek. Bulu gimaro buyu lotino ki cam.
buyu, [buyu] n. Lee mo ma ditte loyo oyo manok, golo
ode ingom dok kwo ite ngom. Buyu maro golo ode
idye poto gwana.
buyu; [buyt] t Nyeto cak i dog. Rwenyo pa dyangi ki
i Acoli omiyo buyu cak loyo bulu mapol. Buyu cak
yomo cwiny lotino.
bwac [bwac] tn. Kwanynye/warre pa del woko ki kama
olobo nyo obolo. Owang ki pii malyet ci cinge
obwac woko. rrk: pwac.
bwac-bwac [bwac-bwac] lm. Kit ma gin ma ginyamo
nyo ginyono winynye kwede. Wanyono lobo
li-bwac-bwac.
bwaco [bwaco] tkk. 1)Paco nyo waro del kum.
2) Bwucu del cing, kum ki bad. Lapwony opoto ki
piki piki obwaco conge woko. rrk: pwaco.

82
bwak-bwak [bwak-bwak] lm. nen: cwak-cwak.
bwami [bwami] n. Tim marac ma miyo lworo nyo tim
bura. Ngat ma labwami binongo peko madit.
bwango [bwano] tkk. Keto onyong-nyong ikom ngati mo
nyo miyo lworo madit. Gero pa lapwony o-bwango
lotino woko.
bwanyo [bwanyo] tkk. 1) Neko agulu, atabo, awal, kmk.
Latin obwanyo awal pa minne woko. 2) Goyo wi
dano kero ki odoo. Okec obwanyo wi dakone pi lok
i kume marac.
bwap [bwap] im. Tucu i gin mo. Abako ii dyang atucu
woko libwap.
bwara [bwara] if. Bedo goro inge nywalo lotino nyo
nyodo.
bwara-bwara [bwara-bwara] |. Bedo yom nyo toco.
Keno ma pwud pe oteggi obedo bwara-bwara dok
bap woko ka gikako.
bwaro [bwáró] tn. 1) Koko pa dyang ma ongweyo
ngwec remo pa lawote ma gineko. 2) Koko pa dyang
ma mito Iweny nyo pa labwor ma kec neko. Min
dyang tye ka bwaro. rom: bworo.
bwaru [bwaru] tkk. Weko two woko ma pe oteggi. Ceng
bwaru nyim, bwaru bene keno ma toco. Keno ma
obwaru bap woko ka gikako.
bwoc, [bwòc] 1. 1) Bedo labongo niango nyo wil wic
ikom gin ma ineno con. Wangngi bwoc mada.
2) Bedo car i bayo tong nyo pimo gin acela. Dano ma
cinggi bwoc pe gineko lee. Ngat ma bwoc icobo lee
nyo icelo muduku pe gitero idwar.
bwoc, [bwòc] Im. 1) Lur pa coo. 2) Lee ma paco ma
kikwanyo nyo kikolo. Bwoc dyang cwee mada.
bwoe; [bwoc] n. nen: koro gweno.
bwogo [bwògò] tkk. Nywalo latin ma pe otegi. Larema
obwogo latin abwoga.
bwola, [bwola] n. Myel ker pa Acoli. Acoli mapol
gimaro myelo bwola.
bwola, [bwol4] n. 1) Loko goba, bwami ki adwala.
2) Lok ma winye ni ada ento pe ada. Dano ma
la-bwola genone tek. rrk: goba/nguna.

83
bwolo [bwòlò] tkk. 1) Waco lok ma pe ada. Bwolo dano
rac. 2) Tero tam pa dano i kom gin ma pe ada.
3) Tero ngati i bal nyo i peko. Gubwolowa ni waciti
oweko wanongo can mada. rrk: bito.
bwom [bwòm] n. Gin ma weko winyo ki dege tuk. Dege
pe twero tuk labongo bwome. Bwom winyo tye
aryo.
bwong [bwèn] n. Gweno, dyel ki romo ma dako ma
pud pe onywal. Bwong gweno na dong ocako kero.
Watye ki bwongi dyegi mapol. pol: bwongi.
bwono [bwono] tkk. 1) Cayo cam nyo neno ni dek tidi
pe yengi. Laworo bwono cam ni pe rome. 2) Cayo
nyo bedo labongo tam ikom ngati. Pe i bwon Okello
pi cekke ni, en kwiri mada. 3) Neno gin mo labongo
woro.
bwop, [bwop] n. Del ic ma oporre ki lak nget wa ma tye
i kin em ki bam. Bwop dyang ki bwop dano.
bwop; [bwòp] n. Gola kika nyo kama giyubu kika donyo
iye.
bworo [bw6r6] tn. nen: bwaro.
bwot [bwòt] tkk. 1) Loyo cwicwi ki ipeko mo. Abwot
matidi ki i dog labwor. 2) Poto ki rweny pa gin mo
ki boti atura. Pala obwut ki icinga ocobo tyena.
3) Cer pa dog ilok mukene. Dogi myero pe obwut
ikom ngati ikin dano. 4) Kato pa cing ikom dano
kadwar. Cinge obwut ikom wone.
bwoto, [bwoto] tkk. 1) Weko, giko nyo tenyo timo gin
mo. Wabwoto lotino ken-gi liyak. 2) Loko marac
ikom ngati pi gin mo. Lotino mukene bwoto lowotgi
pi cam.
bwoto, [bwoto] n. 1) Bedo ki ryeko ki ngec matut i tic
me konyo kwo pa dano. Labwot aye dano ma ngeyo
konyo kwo pa lawote. 2) Ngat ma tiyo ki diro.
3) Kako coo nyo gin mo ma pong tut i kum dano.
Dano ma tye ki two coo cito bot la-bwoto wek
okaki.
bwoyo, [bwoyo] n. 1) Yenyo pa cabun ki i pii. 2) Yenyo
pa pii ki laa dog. Latwo dong bwoyo tye ka mol ki
idoge. 2) Yenyo pa kongo. Bwoyo bedo lituk tuk i

84
 wi kongo.
bwoyo, [bwòyò] tkk. Loyo nyo tayo gin mo. Two ki kec
bwoyo dano oyot tutwal. rrk: tayo.
bwu-bwu [bwu-bwu] t Mwomme atura nyo turre ki
ngwec. Lakwor oringo woko libwu-bwu.
bwuca [bwòca] n. 1) Dul dano/lee mapol. Dog gang ki
kaka mapol guribbe i bwuca. 2) Doggola nyo kaka
mapol ma guribbe kacel. 3) Gurre madit. 4) Acekere
nyo jo mutorre kacel pi lweny. Dul bwuca madit tye
i gang pa rwot.
bwuco, [bwòco] tkk. 1) Putu yer kom gin mo. Mon
bwuco del tyen dyang maber mada. 2) Tic marac
pa yat mogo ikom del. Yat mogo bwuco kom dano.
3) Pwutu yec gweno nyo yec winyo. lotino pe nyeyo
bwuco gweno maber.
bwuco, [bwòco] tkk. 1) Loyo wang. 2) Kato, roco nyo
bayo it. 3) Pe nen nyo winye maber. Loke obwucu
ita, pe awinyo maber.
bwuco; [bwico] tkk. 1) Miyo lworo nyo nyutu gero i
kum ngati. Latic ma ki bwuco doko Iwor dok bedo
ki can. 2) Bwuru nyo dulu ngati. 3) Twako dano. Ka
ibedo ka bwucu latin ci bangnge woko.
bwudo ([bwòdo] n. Lakit yat mo ma pigge dwong ata.
Bwudo pe two oyot ka gitongo.
bwugo [bwigo] / Moo ma peya gilenyo nyo moo
dyang ma peya gitedo.
bwuk [bwùk] n. Kama giteto iye tet (ot bwuk). Jami tet
bedo i bwuk.
bwuko [bwiko] tkk. Tedo ngor nyo muranga ki pii
keken. An pe amaro ngor ma gibwuko.
bwul-kul (bwòl-kòl] n. latin opegu nyo latin kul ma
pud tidi tutwal. Ringu bwul-kul yom dok ber pi
lotino mada.
bwulu, ([bwòlu] “kk. 1) Royo ki mac nyo yiko i mac.
Lotino gimaro bwulu tonggweno, gwana ki layata.
2) Talo gin mo ki mac. Lodwar neko lee ci gibwulu
ringo ne i mac. 3) Miyo ngati pwony ma pe oromo.
bwulu, [bwùlù] n. Dano acel acel nyo dano weng.
bwulu-bwulu [bwulu-bwulu] im. Bedo ki kom

85
 maleng ma ocwe. Latin ma opugi bedo
bwulu-bwulu ma neno mit.
bwumo [bwumo] tkk. 1) Miyo woro nyo deyo. 2) Miyo
gin mo nen ber. Bongo eno dok olo obwumo latwo
maber ber. 3) Pilo wic. Lotinone obwume calo
rwot.
bwune [bwine] n. Laa ma mon ruku kungegi. Bwune
dong pe nen ata kunyoni. kmgk: ruk macon. rrk:
labeno.
bwung [bwun] n. 1) Ot matitidi ma giyubu pi tutunu
nyo pi kare manok. 2) Ot kura. Baba oyubu bwung i
poto me ryemo winyo ki lee.
bwunga [bwuna] n. Kama yen nyo yadi obakke iye.
Kwayi yadi mapat pat nonge i bwunga.
bwunyo [bwunyo] n. 1)Nyutu yomcwiny ki nyero
labongo dwan malongo. Ibedo ki bwunyo
limuk-muk lok ango? 2) Bedo ki nyero i dog ki
wang. Apwoyo bwunyo limuk-muk. rom: bwunyu.
bwunyu [bwunyu] n. nen: bwunyo.
bwup [bwup] / 1) Gin madit maromo. Nen nono ni
nok, bwup gire. 2) Kakare. Omiyo ringo mabub ki
nerone.
bwupu [bwupu] n. Waco goba. Dano pe gimaro ngat
ma la-bwupu. lr: «La». nik: bwupu.
bwura [bwura] n. 1) Kwanyo nyo mayo jami pa ngat mo
tek tek. 2) Mayo dano i wil. 3) Bwami, bwumu nyo
kwo atyer. 4) Miyo lworo. Wek bwura ma okato
kare obedi.
bwura, [bwòra] n. nen: bura.
bwure [bwire] n. Lee madit rom ki dyang dok tunge
bene boco. Kom bwure obedo anyim anyim. Bwure
pe pol. rom: bure.
bwurre [bwerre] tik. 1) Tuk alwak pa jami ma tye ki
bwomgi. 2) Tware pa winyi, lwangi ki kic. 3) Lwore
pa acut ka mo. Acut ki lwangi bwure iwi ringu.
bwuru [bwuru] n. Moko yat ma mac owango woko
liweng nyo luru yat ma owang. Yadi ki kedi ducu
romo wang doko bwuru.
bwuru-bwuru [bwùrù-bwùrù] lt Lum ma dong

86
 odongo ma kato pyer dano madit. Dwaro anyiri mit
ikare ma lum tye bwuru-bwuru.
bwut [bwòt] n. Lak-nget, tung acam ki acuc me ic. Bwut
dano pol kare yom, pe tek.
bwut-bwut ([bwòt-bwòt] im. Goco matek nyo goco
tere-tere ma winye malit. Ogoyo dakone ki odoo
libwut-bwut.
bwutte [bwòttè] dk. 1) Wakke nyo nyute ki cwiny me
cac ikom jo mukene. 2) Timo gin mo keken ki awaka.
Wek bwutte mogo ma tere pe ni obedi.
bwuyo [bwùyo] tkk. Bwuru ngati i wil nyo keto bwami
igin ma itimo. Konye pe me bwuyo lotino ki cam.
bwuyu [bwòyò] “kk. 1) Tim akaka me miyo lworo nyo
peko ikom ngati mo. 2) Mito timo gin marac ikom
ngat mo. Otema obwuyuwa ki motoka.
bwuyu” [bwòyò] n. Lee ma golo ngom ma wange tino.
Bwuyu ogolo ode i nge ot gweno.
byac [byac] lm. Cer ikama dyak nyo kama pwot.
Motoka cer libyac byac ka piny dyak.
byany [byany] im. Bayo tong calo lato wang nyo cobo
lee wa ingom. Ocobo til piny li-byany. rrk: byeny.
bye [bye] n. Ot ma okok guyubu nyo ka bedo pa okok.
Min bye kwo dok nywalo okok i bye. Bye alwiri dit
loyo bye agoro.
byeko [byeko] tkk. 1) Tamo lok ki akalakala. Abedo ka
byeko nyinge abyeka. 2) Kwanyo gin ma gimito.
Itwero byeko ikin gin aryoni mene ma megi?
byelo [byélo] “kk. Tingo dano nyo gin mo ingec.
Lopidi gimaro byelo lotino i ngegi.
byen wang [byen wan] lm. 1) Cere wang. 2) Kama yer
wang lot iye i tur nyim. Lokwo gucobo byen wange
ki pala.
byeny [byeny] lm. Ngat ma caa cobo lee ata li-byeny.
nen: byany.
byero [byero] n. 1) Oboro nyo cin ic. 2) Gin ma boyo
latin ki i ic. Byer gwoko latin maber ki i ic.
byero” [byèro] tkk. 1) Lega. 2) Kwanyo gin mo me
weko doko megi. 3) Cung pi gin moni ni meri.
4) Miyo ngati jalo gin mo pien iwaci meri.

87
byeto [byeto] tkk. 1) Timo tic anywar ikom ngati.
2) Yubu gin mo madit. Gubyeto iwa layata pong
oderu. 3) Bako gin mo ikom gin madit. Mon meto
nyo byeto kwon pong awal. rrk: meto.

88
 C-c
c [ca] n. Nukta me adek me coc i leb Acoli.
ca, [ca] Ink. 1)Cimo gin mo ma kome nen ento tye
kamabor. Latin ca kome lit. 2) Nyutu mawaka nyo
kare ma okato angec. I mwaka ca anongo lim mapol
ki i pur.
ca, [ca] Inj Dano, lee nyo gin mo keken ma tye cok
itam pa dano. Dako ca onywalo latin laco.
caa [caa] n. Gin ma nyutu kare i dyceng wa idye wor.
Nino acel tye caa 24, ceng tye caa 12. Caa konyo
dano ka gwoko kare ma gicimo pi gin mo. /r: «A».
nlk: saat. Rom: cawa.
caba [caba] n. Pimo gin acela maber nyo pwonyo celo
piny. Lomony weng ngeyo celo caba. /r: <K>. nlk:
chomeka.
cabbe, [càbbe] tlk. Bedo ki lok ma pe niango dano/pye
ki tam. Lakwo cabbe ki lok ata.
cabbe, [cabbe] tlk. 1) Yenyo yoo me timo gin mo maber
nyo marac. 2) Yelle ki tam nyo par ikom lok mo.
Dano ma piny oloyo cabbe kany kuca.
cabit [cabit] n. 1) Ceng pa Lacwec nyo nino me abiro.
2) Nino me lega pa lokristo/lokristayo. Ceng cabit
obedo nino me yweyo. Lokristo/lokristayo lego
iceng cabit. 3) Nino ma Rubanga/Lubanga otyeko ki
tic me cwec. Loyuda gilwongo ni "sabbath". Dano
ma ginongo katic i ceng cabit Loyuda gicelo ki
gweng.
cabo [cabo] tkk. Balo gin mo matye maber weko doko
gin marac. Dano ma cabo nying lawote dano marac
mada. rrk: cabu ;.
cabu, [cabu] tkk. Jungnge onyo nyweno lok. Dano ma
lagoba cabu lok ata. rom: cabo.
cabu, [cabu] t. Wot labongo tyen lok mo. Mama ociko
wa ni wabed gang pe wabed ka cabu wot.
cabu; [cabu] n. Namba calo 1,2,3,4,5, kmk nyo kwano
wel (arithmetic). En tiyo cabu maber mada. kmgk:
leb macon.
cabun [cabun] n. Gin mo ma giyubu ma gilutu i pii ka

89
 kelo bwoyo; gitiyo kwede me lwoko kom, bongo ki
jami. An pe alwoko wanga ki cabun. Bongo ma
gilwoko ki cabun nen leng. /r: <A>. nik: swabbun.
cac, [cac] n. 1) Bedo labongo woro ikom ngati. 2) Bedo
ki tam me anywar i kom joo mukene. Wek bedo ki
cac ikom jo mukene. rrk: cayo.
cac, [cac] lm. Cibo jami atir nyo gin mo ma odongo
mapwot. Nyare odongo licac.
cac [cac] Im. Poto pa cwiny malit pi lok me cwer
cwiny ma giwinyo.
cacar, [cacar] n. Kwiya timo gin mo iyo ma kwiri nyo
mupore. Anyira me kom kareni gin lo cacar, pe
gingeyo tedo.
cacar, [cacar] n. Bedo ma kwoni pe atir nyo timo tim
ma miyo lewic ki dano. Kit kwo cacar ni ka pe
iweko ci komi kec latina.
cacce, [cacce] tlk. Yele ki timo gin ma pe yot nyo yele
ki peko mo. Atye ka cacce ki abar wic malit.
cacce, [cacce] tik. Bedo ki arem madit nyo ki
cwercwiny. Ngat ma tye ki ret cacce ki arem.
caco [caco] tkk. Rego gin mo mapwot lawang acel ma
pe gidwoko. Maa ngeyo caco lakilikili.
cacucacu [càcù-càcù] /. Gin ma ocung makine twolo
calo yer kom Kwidi/kudi. Yer kom Kwidi/kudi obedo
cacucacu.
caden [caden] n. 1) Ngat ma cung ka cwako dano mo pi
lok ma otimme maber nyo marac. 2) Lacwak ladot
nyo ngat ma gidoto i pido. Latigo obedo caden cadi
na. rrk: cadi. Ir: <A>. nlk: shahid.
cadi [cadi] n. nen: caden.
cadit [cadit] n. Lee mo ma pe dit tutwal , yer kome
pwot, mako oyo ki iot wa ki ilum bene. Cadit maro
camo oyo. rrk: bura.
cado, [cado] tkk. Cet/coron ma obedo pii pii ma pol
kare kwidi aye kelo. Latin pa lamera tye ka cado
marac. Rom: cedo.
cado, [cado] n. Two ic ma miyo ic rubbe ci weko
konye bedo pii pii. Cam ma oballe kelo cado.
cagin [cagin] n. Rwom me adek imony, rwom ma lubu

90
 kopolo. Nera onongo tye cagin meja. rrk: cawic. lr:
<E>. nik: sergeant.
cai, [cai] n. Pii ma kitedo ki majan ma girubu ki cukari
ka gimato. Jo mukene mato nono labongo keto iye
cukari. Lotino pe gimaro cai malyet. /r: <A>. nik:
shaya.
cai, [cai] n. Cente ma ngat ma tye i bal miyo ki lagwok
kuc wek pe otuc balle. Polici openyo cai manok ki
bot ladwo mutoka. kmgk: lok ma tere okane.
Ir: <A>. nlk: shaya.
cak [cak] n. Gin matar ma obedo pii pii ma kati ki i
tunu pa mon, dyang, dyel, ki lee mo keken ma
onywal dok dot. Cak tye ki moo mapol. Nino ducu
wamato cai cak.
caka, [caka] n. Yenyo cam ki bot jo mukene ikare me
kec. Jami caka pe rii. rrk: cako».
caka, [caka] n. Yat madit ma dongo ibunga . Caka pol
ibunga.
caka caka [caka caka] lm. Gin mubedo pii pii, rangi
macol ma orubbe ki matar. La-caka caka dek boo
ma gitedo ki pul manumu.
cakcala [cak-cala] n. Lakit agaba moni ma dongo ci
lak ikom yadi mukene. Puru kany dong odoko tek
pien cakcala ogabe ikom yadi weng.
cako, [cako] tkk. Ero timo gin mo nyo poto i tic moni
ma myero pi kare meno. Ka kot opoto ci wacako
pur.
cako, [cako] tkk. 1) Yenyo jami awila nyo aloka. Ngat
ma komewac cako cam mwaka ki mwaka.
2) Nongo cam pi miyo kony mo manok. nen: caka.
caku caku [cakù cakò] lm. Kit ma dog winynye
kwede ka nyamo gin mo ma pe winye maber. (nyamu
ma winynye marac). Nyamu caku caku winyo ne
rac. Adeg cam ki ngat ma nyamu caku caku.
cal, [cál] n. Tipu nyo gin ma gimako ma nyutu kit ma
ngat moni tye kwede. Wamako cal ikare me
karama. rrk: tipu,.
cal, [cal] tn. Bedo rom nyo nen ma rom, neno apoka
poka ne tek. Lotino rudi gical ki lowotgi. An acal ki

91
 mama.
calawinyo [cala-winyo] n. 1) Yat madongo madit
ma nyako nyige matino dok winyo maro camo ne.
2) Yat ma ka gituru cwer matar calo cak. Winyo
gicamo calawinyo i oro. rrk: ananga.
calo [calo] ta. Bedo ma rom kwede, ma opore kwede
nyo rwatte ki gin moni. Laco ni nyero calo dako. En
loko calo kwiya gin ma otimme.
calu calu [calu calu] n. Winyo ma kok nongo okeme
ki ode ento ka oo ci ling woko, yubo ode ikor lum.
nen: ayile».
cam [cam] n. Gin ma jami ma kwo weng ma woto ki
tyengi royo i dogi, ci nyamo ka mwunyu me miyo gi
kero. Cam aye yubu kom dano dok miyo dano
kwo.
cama [cama] n. Wic ma gikoyo ajulu ma cake ki itur
nyim dok kwede i tok. Bulu macon yam gimaro
cama mada.
camme [camme] tik. Ribo cam/nywako cam ma kelo
mer ikin dano. Lomone pe gicamme.
camna [camna] n. Cokke ka timo tic lomuku nyo
lawang acel. Wabedo i camna me puru poto lawor.
camo [camo] tkk. Cutu i dog, nyamo ki cwalo gin mo i
ic me miyo kero. Lawor acamo dek ringu mutwo.
caan [cáàn] t. Keto jami marom. Caan
gunia i rek.
can, [càn] n. 1) Bedo labongo gin ma mitte ma miyo
kwo bedo myero dok yot. Can dwong ilobo Acoli.
2) Bedo ki peko nyo arem. Dano ma pol tye ki can
me cam ki two.
can, [cán] n. 1)Gin ma gitoko iye kwon nyo dek.
2) Koc nyo mupira ma iye ogulle me cam. Cit ikel
can me toko dek ki kwon. rom: cwan.
canduk [canduk] n. 1) Nyonyo onyo bao me gwoko
jami calo bongi, kmk ma iye ogure, gin wiye tye.
Lotino kwan tiyo ki canduk me gwoko jamigi
weng wa odii. 2) Bao ma giyubu me keto lyel.
Giyiko nera ki canduk mareny lityak tyak. lr:
<A>. nlk: sunduku.

92
cang, [can] t. Ket onyo gik pa two ki ikom dano ma
onongo kome lit. Two dong ocang maber pien dong
atwero pur. Adola ne ni dong ocang. 2) Aa woko
maber ki i two.
cang, [can] ft. 1) Bedo ma wii dano pe poo gin moni
maber. 2) Rwenyo pa gin moni nyo tam ikom gin
mukato angec. Waloko lok mapol ento wiya ocang
woko me poyo wiye pi neno langol kop.
cango [cano] tkk. 1) Miyo two pa dano cang woko.
Daktar cango dano ki i two mapatpat. 2) Miyo
dano bedo maber ma kome yot dok i kit macon. Lega
aye ocango wanga.
canne, [canne] tik. Yelle ki gin mo nyo ki tiyo tic mo.
Lonyodo gicanne ki culu lotinogi i gang kwan.
canne, [canne] tkk. Ryeyo jami kore ki kore onyo keto
jami mukene i wii wadigi kore ki kore. Wacanne ki
yen lawor ci wangut.
cano, [cano] tkk. 1) Keto peko ikom dano nyo ngati.
Pingo icano latin ki arem malit kitman? 2) Yelo
dano nyo lee iyoo ma pe myero pire ma miyo neno
can. Jo ma gingolo dog, cak ki it lowotgi cano jo
meno.
cano, [cano] tkk. 1) Tic me keto jami kacel wek onen
ma myero. Atye ka canno bongi i canduk. 2) Keto
jami irek kamaleng wek dano gunen. Wa cano jami i
dukan me acata.
cany, [cany] /m. Bedo dit, pek nyo pol. Twon laconi
opoto piny licany.
cany, [cany] tik. Bedo i wi kom nyo gin ma giyubu me
bedo dok ibedo ma nyutu ni in ladit. Rwot ocany i wi
kom kere mot. Langol kop obedo licany ka ngolo
kop ca.
canya [canya] n. Pot jami mutwo, tutwale pot labolo.
Canya labolo ber me dolo otac. lr: <Lug>. nlk:
(e)kisanja.
canynye, [canynye] tkk. 1) Cele ki lakidi nyo gweng.
Wacanynye ki lagweng ma pe tuku tuku.
2) Gwenynye ki lok. Wacannye ki leb ci guneno kama
ming tye iye.

93
canynye, [canynye] tik. Bedo mot iwi kom calo rwot.
Rwot ocanynye iwi kom mot.
canyo [canyo] tkk. |) Yuyu gin mo piny ki kiniga, wang
ic nyo lworo. 2) Bayo gin mo ikom gin mukene
macalo gweng wek oballe woko. Maa ocanyo agulu
pii ki latong pi lworo twol. Okello ocanyo wi omine
ki lagweng.
cap cap [cap-cap] lm. 1) Kit ma kor tyen winynye
kwede ka giwoto ka piny dyak. Lotino dyangi nyette
nyo pye licap cap kama dyak. 2) Wot oyot oyot ma
nyutu yot kom. Anyaka ni pud rep, woto licap cap.
3) Cappe ki kiniga nyo ki lok ma tye ka cwero
cwinyi. Acan tye ka wot li cap cap i dye kal yenyo
nyeke.
car, [car] / 1) Pe ladiro. 2) Bedo ma pe ingeyo nyo
itwero timo tic ma omyero nongo itim. Anyira ma
onyoni car tedo.
car, [câr] /. 1) Timo gin ma kelo lewic. Latin ma car
leyo wi lonyodone. 2) Dano ma kwalo kwo atata.
caran [caran] n. Cuma ma giroyo uci iwiye, ginyono
ka gikwoyo ki bongo. Bongo ma gikwoyo ki caran
rii loyo bongo ma gikwoyo ki cing. lr: <K>. nik:
cherehani.
caro, [card] tkk. Menyo piny tutwale ki mac matar nyo
kiyo ma weko pe i twero nenu maber. Der ceng caro
wang dano.
caro, [card] n. Bedo kilau kilau onyo ma ming. Tim
caro tim ma kelo lewic iwi dano.
caro; [card] n. Ir: <Lug>. nlk: (e)kyalo. 1) Gang ma pe
tye i dye taun. Man wuaa ki i caro ce ma wukwo
kitmani? 2) Gang ma odi pe tye kacel ento guket
icere mapat pat. Pe ikel tim caro ni wa kany ba. rrk:
gang.
caro dano [caro dano] n. Nen ni dano ento dano
mada ku, calo dano pi nen ne. Latin enu caro dano,
pe konyi wacel.
caro tic [caro tic] n. Gin ma nen calo tic ento pe tic
mo mada, kitimo ni wek giwac ni etiyo. Acoli
gimaro timo caro tic calo cwalo cam ki jok me

94
 nyutu woro ki pwoc.
carolok [carolok] n. Lok ma cek matye ki ryeko wa ki
pwony ma lodito gimaro me pwonyo lotino. Ka imito
ni aniang loki maber pe i lok ki carolok.
carucaru [caru-caru] /. Gin mo maliyo nyo obedo pii
pii. Olel ne tin tye carucaru kuman?
cat [cat] ft. Miyo gin mo bot ngat mukene kun iloko ki
cente nyo loko jami ki cente. Kunyoni atye i cat me
bongi. rrk: tuno.
cati [cati] n. Kor bongo pa coo ma pol kare tye ki
jarara ma rye i nyimme. Amaro cati matar ma bade
bor. lr: ED. nlk: shirt.
cato, [cato] tkk. 1) Nyutu gin mo wek ngat mo owil nyo
miyo dano wilo gin mo ki boti. Atye ki twoni dyangi
adek ma amito cato gi. Atye ka cato bongi pa
lotino mabeco mada. 2) Tero gin mo ka gwenyo ki
mukene i cuk. Acito ka cato lapena wek awil ki
moo dek. 3) Miyo tam ma megi wek ongeene bot jo
mukene. Atye ka cato tamma botwu me bedo jago
wu.
cato, [cato] tn. 1) Wot agwang agwang nyo wot mero.
2) Gwangnge pi yoke ki ajut nyo gin mo. Lapwony
gi dong lawor gucato ki mero ma neno lik. Wacato
marac pi col piny.
caucau [catcau] / 1) Gin ma pe cek. layata ki gwana
ma ceng obalo bedo caucau. 2) Gin ma iye obedo
pii pii ma pe tede cek mamit.
cawa, [cawa] n. 1) Kare ma kato i kin odiku ki otyeno.
2) Dye ceng ki dye wor, nino ki cabit, wa dwe ki
mwaka. I oo ganga icawa adi?
cawa, [cawa] n. Kare ma caa cimo. Kombedi cawa
angwen ki nucu. Rom: caa.
cawic [cawic] n. nen: cagin. Ir: <E>. nlk: sergean.
cayo [cayo] t 1) Kwero neno dit pa ngat moni i kom
ngat enoni. 2) Nywaro dano nyo bedo labongo woro
ikom ngati. Cayo dano kelo mone ikin dano. nen:
cac:.
ce [ce] Im. Lok ma giloko inge lapeny me niang ada
pa lok. Pe imoto wot ce? I bino keni ce?

95
ce ka [ce ka] lm. 1) Lok ma nyutu akalakala ka gin mo
otimme nyo bitimme. 2) Lok abyeka ma lubu ka gin
mo obitimme nyo pe obitimme. Ka ibino ci ber, ce
ka pe ibino ci pe wabirwatte.
cebe cebe [cébe-cébe] lm. Mit pa dog ilok. Obedo
ki lok licebecebe oweko cawa okato woko me neno
daktar.
cebo [cébo] tkk. 1) Boko lok mapol ma miyo cwiny
bedo yom. 2) Namo ki boko lok ma yomo cwiny.
Gucebo lok paka piny oruu.
cedo, [cedo] tn. Miyo gin mo ocek ki celo ne i mac nyo
i keno labongo pii. Cedo opore ki mon ki lobot. rrk:
celo».
cedo, [cedo] t. Kit ma kic duny ki i bong nyo ki i
kabedogi mo keken. Kic ma cedo yenyo tur yat ki
odok.
cedo; [cedo] n. nen: cado.
ceg [cég] n. Dako ma ginyomo nyo min ot. Cega pe
obedo cegi, pe obedo cegwa, pe obedo cegwu. /r:
«La». nlk: ceg. pol: mon.
cega [céga] n. Dako ma obedo min oda. An aloko ki
cega. Ir: «La». nik: cega.
cege [cége] n. Dako ma en onyomo nyo min ode. Cege
leng ma pe wace. lr: «La». nlk: cege.
cegge, [céggé] tlk. 1)Bedo ma olore woko matek.
2) Twene pa gin moni. Dogola ocegge maber ada?
cegge, [cégge] t Kabedo mo ma doo, yen, ki lum
onyem iye matek. Lum ocegge i poto ca ma purune
bibedo tek mada.
cegi, [cégi] n. Dako ma in i nyomo, dako ni, min odi.
Cegi maro lotino mada. /r: <La>. nlk: cegi.
cegi, [cègi] lm. Pe tye mabor tutwal, cok. Kama gitye
iye cegi ki kany. Gangwa cegi ki meg gi.
cego, [cégo] tkk. Gudu kama lit nyo kelo arem i wang
bur ka giyelo. Wang bwur ma tye ka cang ka
gicego rem mada.
cego, [cégo] tkk. 1) Miyo bedo alora nyo gengo wek pe
obed twolo. 2) Pwungu dogola nyo canduk. Dano
maro cego dog canduk pi lworo lokwo, oyo ki

96
 nyenye.
cek, [cek] l. pol: cego. 1) Gin ma pe bor. 2) Bedo ma pe
odongo mabor. Cwar waya cek. Yat macek ito ne
yot.
cek, [cék] tn. Doko ma yom nyo ma myero me acama.
Dek cek maber ka mac oromo. Muyembe ma ocek
camo mit.
cek; [cék] n. Cam ma tye i poto ma oteggi maber me
akwanya. Kal ocek i poto maber tutwal.
cek, [cék] n. Kin em, kama em aryoni jwane iye. Kin
cekka lit.
ceko, [ceko] tkk. Miyo gin moni bedo maber me acama
(tedo). Agulu ceko cam makur mada.
ceko, [ceko] tk. Bedo ki cam madwong i poto ma
megi. Ceko cam ber weko kec pe neki.
ceko, [ceko] tkk. Boko lok nyo yomo cwiny dano ki lok
mamit. Dano maro ngat ma ceko lok.
cel [cél] n. Gin mo macalo cengenge, okutu, waya,
yen, kmk ma giguru girumu ki gang, adwol, poto
kmk. Waya aye cel maber me rurmu gang.
cele, [célé] /. Dog ma pe mito cam. Ngat ma kome lit
doge cele.
cele, [célé] n. Nyig gin apita ma pe oteggi maber ma
ceng onguku ipoto ci oran woko. Cam ma ceng
onguku i poto doko cele. Nyim cele pe ber.
celo, [celo] “kk. 1) Bayo gin mo calo lakidi, gweng,
muduku, tong, atero, kmk pi mito miyo peko ki dano
nyo lee. Celo winyo ber ki abutida. Muduku celo
dano neko cut. 2) Nguru ngo yuyu gin mo ki ginmo.
celo, [célo] tkk. nen: cedo ,.
celo; [célo] tkk. Guru kamoni ki okutu, cengenge, waya
nyo yen wek gin ma kwo calo dyang, dano, kmk pe
odony nyo okat woko. Gang ma gicelo dano lworo
donyo iye labongo twero.
celo, [celo] tkk. Poto pa two ikom dano. Two ocelo
mine oneko woko.
ceme [cémé] n. 1) Del laa ma giliro matino maboco
mabeco me deyo. Lodito yam giruku laa ma tye ki
ceme mabeco. 2) Lwili me gin mo. Ceme lum, ceme

97
 bongo.
cemme [cemme] tik. Bedo ki ruk ma myero, rukke
maber. Mon ducu ka gucemme ki ruk nenogi
myero. Rwodi yam cemme ki jor ki lalukana ma
neno mwonya mada.
cemo [cemo] tkk. Wiro, pwuyu, reyo nyo wero gin mo
ikom mukene. Anyira munyoni cemo doggi ki rangi
wek ginen maleng.
cen, [cen] lm. Tye kama bor nyo angec, pe tye cok.
Ngat ma odong cen pe nongo jami mabeco ka gitye
ka pok.
cen, [cén] n. 1) Tipu pa dano ma oto woko ma dok lacen
dwogo ka yelo jo ma pud kwo i yoo marac. Cen miyo
dano bedo ki peko. 2) Tipu marac ma yelo wadi pa
jo muyelo lato. Acoli mogo pud giyee ni dano ma
gitimo marac ikwone doko lacen pi jo muyele, meno
lok ma tere pe. Ka cen opoto ikomi, bangi woko.
ceng, [cen] n. Lacer madit ma tye iwi polo ma caro
piny cakke odiku oo otyeno ci mwuny woko kine ka
caa acel me wor. Ceng kidiku oyone mit ento ka
dong oo i wic (caa abicel) nongo kec ma pe wace.
ceng; [cen] n. Nino mo keken ikin nino abiro i cabit
acel. Waoo kany i ceng adek.
ceng ca [cen-ca] /m. Nino ma okato angec ma lalok ki
lawiny lok tye ki ngec iye. Ceng ca dong pe ibino
pingo?
ceng ma [cen-mò] lm. Nino ma anyim ma gin moni
bitimme iye. Motoka opoto ki dano i ceng ma acito
Gulu. Ceng ma acito i ot yat anongo dano mapol.
cenne [cenné] tik. Yelle wek inong gin mo nyo tic ki
teko wek inong gin moni. Dano cenne ki kwo.
ceno, [ceno] tkk. 1) Kelo peko pa jo muto ikom dano
makwo. 2) Tic pa tipu marac pa jo muto ikom jo
makwo. Jo mukene wa tin giyee ni jo muto ceno jo
makwo.
ceno, [céno] tkk. 1)Keto can i kom dano. Mabuc
giceno gi mada. 2) Tic ki dano i yo marac nyo tic ki
dano opi opi. Latin ma giceno ki tic bangnge woko.
ceno, [ceno] n. Tol ruk kunge mon ma gitweyo i del

98
 pyer. Tol ceno bor loyo me cip. Ceno dong pe nen i
Acoli kunyoni. kmgk: ruk macon.
ceno mon [ceno mon] lt. 1) Gin ma obedo aciri aciri.
2) Kal ma i poto madong cok kacek. Kalwa dong
odoko ceno mon. Kal ceno mon neno mit.
ceno-mon-pa-lema [ceno-m6n-pa-léma] n.
1) Lakit doo mo madongo mabor ma pote tar tar.
(gilwongo ceno-mon-pa-lema pien mon pa lema
guruku calo ceno). 2) Pot doo ma mon gigeyo ki cet
pa lotino. Kong ikela pot ceno-mon-pa-lema age ki
cet pa latin.
cente [cente] n. Gin mo ma giyubu ma tye ki rwom pa
lim ma gitiyo kwede me wil nyo me cul. Ikare macon
cente pole onongo obedo nyonyo ma gilwongo ni ap
ma iye twolo. Cente me kareni dong pole karatac.
rrk: ciling. lr: <Lug>. nlk: enssente.
cenynye [cénynye] tlk. 1) Wot ki wii tyen. Lawaka
cenynye acenya ka woto. 2) Kobbe, bedo cen, nyo
bedo kama weko inen mabor. 3) Nyedo nyo cungu.
Lakop ocenynye wa ite cwa.
cenyo, [cenyo] tkk. Ngedde nyo cung ki wi tyen nyo
cungo ma nongo itye malo iwi tyenni. Pingo itye ka
cenyo tyeni acenya?
cenyo, [cenyo] tkk. 1) Weko dong cen nyo lanyo jo
mukene. Ajok ocenyo dano i ngwec malit. 2) Kato
gin moni loyo jo mukene. Nyara ocenyo awobe i
cura ma pe tuku.
cenyo; [cenyo] tkk. Keto jami ma onongo myero gubed
kacel, weko gibedo ma kin-gi bor dok kama pat pat.
Cenyo jami ka ducu pe ber.
cep cep [cep cep] lm. Lwitte nyo wot mot ma kor
tyeni pe winynye. Bura woto licep cep ka libo oyo.
cer, [cer] tn. 1) Dwogo i kwo ki i oto. Yesu Kristo oto
ka ocer. 2) Roc. Adaa dok ocer i neno calo kome
nongo pe lit.
cer, [cér] tn. 1) Bwut pa lok ki idog dano. Doga ocer
awaco ni aneke. 2) Kato pa tong, atero, pala, kmk i
kom ngati nyo gin mo. Cinga ocer acobo dano ki
tong.

99
cera [cera] n. 1) Weko lee moko i yi obwo. 2) Tengo
lee nyo yenyo lee i dwol. Ka wucito ka dwar, wiwu
pe owil ki cera.
cere [cére] n. Kama oille nyo kama lamal. Cere got ito
tek. Ito cere ki lela tek mada. rrk: Tera/teti.
cere [cére] t. Timo gin ma pe itwero/twere. Pe I cere i
kom lodito.
ceregel [ceregél] n. 1) Kodi gweni matino. Gweni
ceregel gitino ento ginywal mada. 2) Dano ma otegi
ento kome tidi. Eno ceregel dano, gwokke kwede.
ceregel” [cérégé1] n. Kwidi ma gigolo ki ingom me
bito rec ma gimako ki goli. Labit ree royo ceregel i
leb goli ka bolo i pii. rrk: otwil kot.
cero, [cèro] tkk. 1)Gengo nyo juko ngati wek pe otim
gin moni ma mito timo tutwali. Baba ocero ki omera
kwe ni pe odony i mony. 2) Rido lok.
cero, [céro] tkk. Dwoko kwo ikom gin ma nongo dong
oto woko. Yecu ocero Lajaro ki i too.
cero; [cero] tkk. Leko lee me cwalone tung obwo wek
omoki. Lodwar gingeyo kit me cero lee wek gucit ii
obwo.
cero, [cero] tkk. 1)Puru poto ikare ma piny otwo.
2) Gero nyo yaro poto me kuru poto kot wek gicoo
kodi. Poto gicero i kare ma kot cok ka poto.
cerre [cerre] tkk. Ridde ka timo gin mo ma pe meri,
ma pe imite iye, ma pe i twero, kmk. Wek cere i gin
ma pe i twero.
ceru; [cérú] n. Gin mo ma onyo/luru i wang dano ma
gengo dano neno piny maber. Jo mukene giwaco ni
kele ma pwud opor apora. Ceru balo wang dano
weko neno piny doko tek. rrk: kele.
ceru, [ceru] n. nen: lacer ;.
cet, [cèt] n. Gin ma dano ki lee, gweni, ki jami makwo
mukene pyelo ma ngwece rac. Cet dano ruku tyeni
ka i nyono ki tyeni nono.
cet, [cèt] n. Ringu pwun ma dugudugu i kin cong ki
opwuny. Dano mogo tye ki cet madongo. rrk:
gec/pwun.
cet; [cèt] n. Gin ma pii nyo moo oaa ki iye ma miyo ni

100
 dong doko rac. Cet kongo gionyo i lum. Cet nyim
ma gibiyo gitedo lakoto koto. Cet yaa col licuc.
cet lela [cét 1614] n. Cet nyonyo.
cet mwa [cét mwa] n. Doo ma pote gigeyo ki cet pa
lotino. Cet mwa pole bedo i poto macon.
ceyo [ceyo] tkk. Kwanyo gin moni pi oyot labongo rii
iye. Olwit ongole oceyo latin gweno oringo woko
kwede.
ci [ci] ng. Lok ma kubu tam moni ki mukene. Baba
openya ka amito kwan ci awace ni amito. rrk: dong
2.
cibicibi [cibicibi] /m. Kit ma moo bino kwede malo
ki kit ma rwenyo kwede. Wi moo malyet bedo
licibicibi.
cibu, [cibu] tkk. 1) Keto gin mo piny mot nyo iwi dano.
Mine ocibu agulu i wiye. 2) Keto gin moni wek
ocung kene.
cibu, [cibu] tkk. Keto, cweyo nyo miyo gin moni bedo
ka maleng kamoni. En ocibu cam i dye ot ki awoo.
cida [cida] n. Kabutu ma gitado lamal nyo gwele butu.
Bulu macon nongo gibutu i cida.
cidu, [cidu] m. Lokko doko macol nyo umme pa gin mo
ma pe nen maber. Ka piny ocidu wot doko tek
labongo mac. Wang dano cidu woko ka ngat mo
oyelo.
cidu, [cidu] tkk. 1) Wiro ki rangi macol. 2) Keto cilo i
gin mo nyo loko gin mo doko col. Iru cidu dan ot
macol. I cidu bongo kumeno pingo?
cidu; [cidu] tkk. 1) Nango atabo nyo agulu dek ki cing
wek obed maleng. Cidu yii agulu dek woko. 2) Lilo,
geyo nyo dunyu gin mo ki kamo. Acidu kwok ki
iwanga ki latam.
ciel [cièl] n. Tol onyo uci ma gicweyo ma cal ki
obwo, gitweyo malo me keto jami calo agulu, atabo,
can, kmk. Ket ringo ni i cel kama gwok pe oo iye.
Rom: cyel.
cigiri [cigiri] n. Keno nyonyo nyo ma gicweyo ki
lobo ma gitiyo kwede me tedo ki makaa. Jo ma i
taun gimaro tic ki cigiri pien iru ne peke. /r:

101
 <Lug>. nlk: sigiri.
cii [cii] n. Dako pa ngat mo. Cii wode mwol mada.
Cii omera kite tek mada.
cik [cík] n. Lok ma jo me kabedo moni oketo nyo
omoko pi dano me aluba. Lok man kwako jami pa
Iwak, kit ma myero Iwak okwo kwede ki lok mukene
ma lwak oneno ni myero. Cik me gwoko kwo pa
dano pire tek ilobo weng. Ngat ma pe lubu cik
poto i peko.
cika [cika] n. Tim ma giketo kwede kwak wek lee
omoki nyo tero oteba pi gin mo. Lacika en ladwar
ma tiyo ki kwak oteba ki tol me ciko gin moni.
cikke, [cikke] sik. 1) Kwonge nyo lok matek ma nyutu
tek cwiny. Lomony gucikke me lweny wa i to.
2) Tim ma dano miyo ki ngec ikin-gi pi timo gin mo
ma pire tek. Wacikke me oo i kacokke diki.
3) Dyere me timo nyo miyo gin mo kadi ni ngo.
Lonyodo gucikke me gero ot kwan manyen ki me
miyo lim. 4) Kwero gin mo matwal. Acikke ni pe
adok i mony matwal. 5) Miyo gin moni doko cik
nyo moko lok. Gamente ocikke me gwoko lotino
kic weng.
cikke, [cikke] tik. 1) Kemme ki gin mo nyo ngati.
Laconi obedo ocikke ki min ode. 2) Cung atir
labongo ngak. Yoo gangwa ocikke maber mada.
ciko, [ciko] tkk. 1) Miyo ngec ki dano ikom gin ma pire
tek ma omyero giwac labongo keng. Rwot ociko ni
ngat mo pe ocit ipoto diki. 2) Juku ngato ni pe otim
gin moni. Mama ociko ni pe acit ka mo.
ciko, [ciko] tkk. Tero it wek iwiny gin moni maber.
Ciko it me winyo lok ber pi lotino ma pud gidongo
adonga.
ciko, [ciko] tkk. 1) Timo gin ma miyo lee nyo winyo
moko. Ka i ciko winyo ki tol ci moko cut. 2) Tero
tol nyo mako rec ki obwo. Omak rec mapol ciko rec
inam.
ciko, [ciko] tkk. 1) Wot i kom gin mo atir, neno anyim
atir ma pe ilenge. Maria ociko yoo atir cito ca.
2) Kemo tung kamoni labongo ngak nyo wire. Ka

102
 imito oo kamoni labongo gale, pwonye me ciko yo
atir.
cil [cil] 4 1)Gin ma nen maleng ma cilo pe iye.
2) Gin ma neno yomo cwiny dano. Dako ma cil
myero bot coo ducu. Latin ma cil dano weng maro
tingo. Ir: «La». nik: cil.
cili pii [cili pii] n. Bwoyo ma bino i wi pii malo ma
rec aye kutu ki i pii. Lomak rec ka guneno cili pii ci
gibolo goli kunu wek rec omoki.
ciliki [ciliki] n. Waya matino ma ditte loyo libira.
Ciliki ticce pol: kitiyo kwede me riyo bila, yubu
nyor ngut, ngabo bongo, kmk.
ciling [ciling] n. nen: cente. Ir: «E». nik: shilling.
cilo [cilo] n. Gin mo ma cido gin ma onongo leng ma
miyo neno doko col. Cilo bongo gilwoko ki pii.
Dano lwoko cilo ki i komgi.
cilo agulu [cilo agulu] n. Latuk itu ma omakke
macol atika i kom agulu dek. Cilo agulu dong i cing
ka gilwoko agulu.
cimo, [cimo] tkk. 1) Nyutu gin moni ki lwet nyo ki leb.
En ocimo wa bot lomony ni wan adui. 2) Cwalo
nyig cing tung bot ngat mo me nyutu gero onyo keco.
Dano ma mito Iweny cimo wang lawote.
cimo, [cimo] It. Bedo ma toco/gin ma pud pe oteggi
maber. Atye ki pul, anywagi ki muranga ento gin
weng pud cimo.
cimu [cimu] n. Two awira wic ma reto dano i pii, mac,
kmk, dok miyo latwo poto ma pe ngeyo kome. Two
cimu two marac mada.
cin [cín] n. Yoo cam ma odolle i ic ocakke ki i dwon
naka otuc wa i murumuru (ngwinycet). Cin pire tek i
kom jami makwo. rrk: jami >.
cin adola [cin adola] n. Cin matino ma odolle ma
bedo i ic (cin tino). Cin adola ka oryenne nongo
boco mada. Lodito gimaro camo cin adola pien
obedo kigwegwe.
cin togo [cin togo] n. Gin matar ma bedo i yi togo ma
pe nen wang ma gibaro togo iye aryo. Cin togo tar.
cina [cina] n. Kit tiko moni ma ajwakki gimaro ruko

103
 ma cal ki canga ngut. Mondito gimaro ruku cina
mada.
lwet
cing [cin] n. 1) Lamak jami/gaa malac ma nyig
abic gurye iye (opany). Cing latinw a otur woko.
2) Gin ma dano ki lee mogo tiyo kwede me rwako
cam idogi. Cam tek labongo cing. Cing lyec dit
mada.
cinglee [cin-léè] n. 1)Lanyut gin ma otimme.
2) Cimo gin atima. Watye ki cinglee ma nyutu
kaka. Dano gipoyo wigi ki cinglee mogo.
cinna [cinna] n. Yo kama cam kato ki iye me cito i iya.
Cinna tye ka rem.
cinu, [cinu] n. Cin ic madongo. Cinu tye ki apika
madit.
cinu, [cinu] n. Kal ma ocek maber ma nyige tye ngoro
ngoro. Kalwa dong odoko cinu.
cip [cíp] n. Ruk ma mon ruku ki kunyim gi ma
gicweyo ki tol ma cego loyo ceno. Mon macon
nongo giruku cip, ento kombedi cip dong peke.
kmgk: ruk macon.
cirkali [cirkali] n. nen: acekere. lr: <K>. nlk:
sirikah/askari.
ciro [ciro] tkk. 1) Bedo ki tek cwiny i kare ma itye ki
peko. Dako ma cware oto ciro can ki lotinone.
2) Bedo labongo ryang cwiny nyo lworo. Latin ma
cwinye tek ciro odoo. 3) Kanyo peko.
cirre [cirre] tik. 1) Bedo ma iyee peko nyo kanyo arem.
Peko wilobo pe cirre ducu. 2) Cayo lok. Wacirre ki
loke kwe ci dong wawaco.
cito [cito] tn. Wot anyim i kabedo nyo kobo kabedo ki
kama jwi kamukene. Diki amito cito Kampala. Ka
ideg cito ci waca.
cobo; [cobo] tkk. Tyeko tic moni nyo lok kit ma mitte.
Lotino kwan gucobo kwan-gi maber mada.
cobo, [cobo] tkk. nen: cubo.
coc [cóc] n. Tic ki nukta wa ki lagwel wek i dik tami i
karatac me akwana. 2) Lok ma gicoyo. Coc poyo wi
lotino kwan i kom gin ma lapwony opwonyo.
Kwan ki coc pirgi tek mada.

104
Coco [coco] t. Tim pa dako mo ma nyutu ni en maro coo
tutwal nyo ni en malaya. Dako ma lacoco nongo two
oyot.
cod [cod] t. Nen cotl.
codo, [cèdè] tkk. 1) Miyo gin moni ngun nyo ngide iye
aryo. Dyel ocodo unu woko. 2) Lwero, ngunu nyo
balo tol. Winyo omoko ci ocodo tol woko.
codo, [cod] tkk. 1) Mito dako/lacoo nyo bedo ki
dako/lacoo ma pe inyomo i mung. Lacoo ma codo
dako pa ngat mukene timo bal madit. 2) Timo
abor. Dako ma gimako ka codo lacoo pa ngat mo
gipwodo ki odoo.
coga [coga] n. Yat ma kome obedo kwar kwar, dit pa
jange kato ngut cing, nyak nyige ma moone tye ma
gilwongo ni "kastor oil". Moo kastor aa ki ikom
coga.
coga mwa [coga mwa] n. Yat ma gimaro me tic
kwede pi cel, dwol dyang ki ot lwok. Coga mwa yat
ma ngao mada. Pig coga mwa tar dok neko wang
dano.
cogi [cogi] n. pol: twoni. l) Gin ma dongo nyo madito.
Wawilo cogi layata ki i cuk. 2) Dano nyo lee ma
komgi dito. Arwatte ki cogi co i yo kulu.
cogo; [cògo] n. Gin mo ma kome tar, tek ma ringo
oboyo woko dok en aye ma miyo dano ki lee gicung
maber. Dano camo ringo ento giweko cogo ki
gwok. Otim oturu cogo eme ka gweyo odilo.
cogo, [cogo] n. Latin me agikki pa lonyodone. Latin
cogo gimaro mada.
cok, [cok] l 1) Pe tye ka mabor. Gangwa cok ki taun.
2) Pe tut. Te pii eni cok.
cok, [cok] tlk. 1) Gik nyo cung woko pa kot ma tye ka
cwer. Kot dong ocok woko. 2) Pe medde ki ony.
coka [coka] n. Gin mo ma owine ma pwodo rom ki nyig
cing dano ma lapwony coyo kwede ikom bao. Coka
tye ki rangi mapatpat calo matar, makwar, ma
ocwak, ma apii apii, kmk. rrk: longoi/loronyo. /r:
<E>. nlk: chalk.
cokka [cokka] tkk.. Dangnge wek lee oaa ki kabutu.
cokke [cokke] tik. Gurre kacel pi lok mo. Wucokke ka
laro lok ango odiku con kuman?
cokki [cokki] lm. Kare ma tye anyim ma pe bor. Ma
cokki wabinongo latela manyen.
coko, [coko] tkk. Miyo jami bedo mapol ka mo. 1.
2) Guru onyo bamo jami ki ka mukene kacel. Coko
mon mapol iot pe ber.
coko, [coko] tkk. Waco lok goba nyo lok ma pe tye ada.
Wek coko doga i lok ma pe angeyo tere.
coko; [coko] tkk. Juko nyo giko gin mo ka medde ki
timme. Lonyodo coko lotino ka gitye ka timo bal.
coko, [còkò] tkk. Kubo nyo ribo dog tol/bongi aryo wek
odok bor nyo lac. Lapwony ocoko tol war tyene
acoka.
col [col] L 1) Rangi ma cal ki cilo agulu nyo cuk bilo.
War pa lotino kwan rangi macol. 2) Bedo ma
ocido. Piny macol miyo wot tek.
cola [cola] n. Bedo ki kumu nyo ki koko tutwale pi too.
Maa tye i cola too pa wode. Mon Acoli yam giruku
cip cola.
colle, [cdlle] tn. Temme me cwalo gin ma i ic ki tek
kom. Mon colle mada kanywal. Jo mukene colle
matek ka gucito ka konye.
colle, [còlle] tik. Deng, ille nyo cudu pa ic. Ic ma
ocolle nenone rac.
colo, [colo] tkk. Konyo dako matye kanywal wek latin
okati maber. Daktar colo mon maber kanywal.
colo, [colo] tkk. 1)Dengo ic onyo kwoto gin mo.
Wucolo iwu ki cam. 2) Coto poto acota. Gucolo
potogi acola.
com [com] tik. Bedo i rek acel nyo lubbe pa dano nyo
lee. Dyangi gucom iyo kulu kamato pii. Lotino
kwan gucom i gudu kadore.
coma [coma] n. 1) Carolok. Lodito tiyo ki coma me
pwonyo lotino. 2) Nying anyeba ma twero gak.
Nying coma ka gicako ikomi rwenyo tek. 3) Ongon
nyo lok ma dong odoko cik. Lodito tiyo ki coma
kangolo kop.
como, [como] tkk. Rwatte ki ngat mo nyo nongo gin mo

106
 atura ma onongo pe iyubbe pire. Acomo i kom
lapownya macon. Acomo i kom lamera ligek.
como, [como] ¢ 1) Rwako gin moni i yi mukene wek
omoki. Wacomo kweri mapol me pwur. Nera
ocomo latong matek ngang ngang. 2) Guru ingom
nyo pito wek otwi. Wacomo gwanawa acoma ci
otwi maber. 3) Rubu pii malyet ki mangic wek obed
kit ma mitte. I como pii ne dong?
comogoo, [comog6ò] n. 1) Two del kom ma roco ngut
ki wang tutwale. Ka kot opwodi ma komi ki
comogoo komi bedo coo. 2) Two del kom ma cal ki
two nyonyo nyo dobo. rrk: mida/nyonyo.
comogoo, [comog6ò] n. 1) Lakit lum mo matidi, iye
twolo, gimato ki pii. 2) Ocekke nyo kedi ma iye
twolo ma gimato ki kongo wa ki ting. Watiyo ki
comogoo me mato ting. 3) Lum ma yam gitweyo i
dog obwo me mako rec. rrk: ocwit.
comolo [comolo] n. Yat ma pote gwar ma gitiyo kwede
me lilo pwur kweri. Nongo comolo tek i oro. rrk:
lagwaya. rom: comoro.
COMOFO [comoro] n. nen: comolo.
con [con] /m. 1) Kare ma dong okato angec ma orii.
Yam con lodito nongo giruku laa. Mon yam con pe
gicamo gweno. 2)Inyim cawa moni. Lapwony
okato kany odiko con.
cong, [con] n. Kama em ki pwun romo iye ma dolle
maber. Latin ma rumu conge piny ka moto welo
nyutu ni en laworo.
cong, [con] n. Bedo ki miti madit ikom gin mo, tutwalle
gin acama. Wek cong calo wa yam pud pe ibilo
ringo! Lotino neto lucong cam mada. rrk:
kee/wany.
conglum [cònlum] n. Pot lum nyo it lum ma boyo kom
lum. Conglum bit ma ngolo dano kulu.
cono [c6no] n. Two akwota marac ma mako cong dano
dok rem tutwal. Two cono maro mako mon dok
ngolo dano.
cony, [còny] lm. Bedo lamal nyo nyedde kamaleng.
Dano nyongo licony.

107
cony, [cony] tn. Gik nyo cang woko. Two cony ki yat.
Ngok pa latwo dong ocony woko.
cony cony [còny còny] l. Bedo nyo wot magoro ma
calo ngat ma pwonyo wot. Latwo dong woto licony
cony ca do. Latin ma pwod pwonyo wot apwonya
woto li cony cony.
conya [conya] n. Kama ogulle nyo oconynye. Conya
ber me kane ka wutye ka tuku tuku kane. Conya
bedo i dog nam nyo i kulu.
conynye [conynye] tik. 1) Gonne nyo tang ka mukene.
2) Gulle onyo dok tung kama pat. Tung pur na
oconynye maber.
conyo [cònyo] tkk. 1) Miyo gin moni bedo matut nyo
gulu iye. Ngat ma cweyo agulu conyo iye. 2) Miyo
gin moni tang dok tung ka mukene. Waconyo yoo
angwa wa i dog kulu. 3) Weyo gin mo.
conyo” [conyo] tkk tingo del dog malo me nyutu
ni cwinyi dag gin moni. 2) Guru yer wic
mapol ka kacel. Anyira munyoni giconyo yer
wiigi I tokgi.
coo; [cóò] n. 1) Dano ma pe mon. 2) Jo ma gitwero bedo
weggi gang nyo weggi ot. Coo aye giloyo gang. Coo
ducu onyo mucoro.
coo, [cod] tkk. 1) Yabo wang ki inino. 2) Aa malo
odiku. Coo latwo wek omwuny yat.
coo; [cdo] t 1) Cako timo gin mo maber inge kare ma
onongo pe itimo maber. Lotino Acoli dong kombedi
gucoo woko ka kwan. 2) Bedo kwiri onyo cako timo
jami ki cwinyi ducu. Coo woko ki itim tino.
coo, [cod] n. 1) Kwidi matar, bor, nywal i pii, gimato ki
i pii, kwot ikom dano, ka pong tut ci dong kato woko
mot mot. Coo gengo dano wot ka pe okato ducu.
2) Kwidi ma kwo i pii ma pe ngic. Pol i Kitgum
matidi, Oryang, Okidi ki tung Dure. Coo two malit
dok ngolo dano woko.
coo; [cóò] n. Lee ma kome obedo okutu maboco, wiye
tidi. Coo gwoko kome ki okutune, ilo malo liju ka
ongweyo ni lamone ne tye cok.
C00, [coo] /. Ngwec gin ma dag um ma miyo dano mito

108
 ngok. Rec madyak coo. Dano pe camo dek ma coo.
C007 [cóò] n. Wang poto nyo wang wat. Wang coo me
poto tye kwene?
coo-lako [c6ò-lako] n. 1)Coo ma gulako/guleyo
mon-to. 2) Logwok mon ma cogi oto woko. Wang
mapol, co-lako pe gigwoko mon-to maber.
coro, [còro] tkk. 1) Miyo gin mo poto nyo rette piny.
Acoro atabo ki iwi meja wa ingom. 2) Cwalo nyo
miyo woto tek tek. Gucoro motoka ma obale wa i
taun. 3) Yecco i lum ma ocwine liking. Dano gucoro
lum pi ngweco adui. 4) onyo ngom ibur.
coro, [coro] tkk. 1) Bino pa dano nyo lee kamo lawang
acel atura i kabedo moni. Lee mapol ocoro gang.
2) Cito kama pe i mitte iye i cawa meno. Welo ocoro
wa i cawa me cam ci wacako tedo odoco. 3) Bedo
labongo woro. Wacoro lim piny inyimgi ci tyenwa
iye.
coro; [céro] n. Tuku ma Acoli gimaro mada. Gikwinyo
bur 32 ka dano aryo tuku (cweyo/ goyo coro).
Kunyoni pol dano dong tuku coro ma giyubu i bao.
Acoli gimaro cweyo coro i te yat i nge cam.
corre, [corre] tk. 1) Bino pa Iwak dano lawang acel.
Wacorre li ruu i ot. 2) Kati pa lee mapol atura
kamaleng. Dyangi ocorre idog kulu ma pii pe
twomme. 3) Onyo kom lawang acel. Two occore i
wange ma neno lit. 4) Morre pa wang ma pe i twero
neno gin mo. Wora dong wange ocorre woko, pe
twero neno piny. 5) Mol pa pii madwong lawang
acel. Pii tye ka corre lipya iAbongonyara.
corre, [corre] t. 1) Timo nyo loko gin ma pe oporo piri.
Pingo i corre ki lok ata kit meno? 2) Bedo ki tek
cwiny. Imaro corre i gin ma pe opore kwedi. 3)
Wot ata labongo neno ka tyenni.
cot, [cot] t Ngun nyo pokke iye aryo pa gin mo. Unu
dyang ocot woko. rom: cod.
cot, [cot] t Gin ma pe ocek maber ma mako leb ka itye
ka camo ne. Acamo labolo ma cot.
cot; [cèt] n. Awobi ma dwone dong oloke woko dok
romo nyom dong. Awobi ma ocot dong romo

109
 nyomo dako.
cot, [cot] n. Mitti ma laco kwalle kwede ki dako nyo
nyako ali ali. Latin obedo ka kok i ot kene pien minne
ocito ka cot. rrk: lwoko 4.
coto, [coto] tkk. 1) Kwanyo dek mapek ki i atabo camo
ne. Lotino maro coto wi dek ngor ma okwe.
2) Kwanyo lobo madyak ki i bur. Awobe gucoto lobo
ki i kulu me cweyo ot.
coto, [coto] tkk. 1) Odo gin madyak. Atye ka coto kal
moni en. 2) Bako poto nyo pur ma okwongo. Pud
wacoto poto kal acota.
coto, [cdto] tkk. Loko lok iyo ma pe opore. Wek coto
lok ki dano madito kit meno.
coto, [coto] n. Kit rangi mapat pat calo matar, makwar,
macol, kmk. Coto matar leng mada.
cotte [còtte] tik. 1) Nywenne ki daba. Wucotte
kumeno wua kwene? 2) Lok daa.
coyo,; [coyo] tkk. 1) Goro coc i kor bao kit ma lapwony
timo nyo keto tam piny i karatac. Atye ka coyo
waraga gang. Lotino kwan gicoyo gin ma
gipwonyo gi i buk. 2) Kiro nyo keto kodi i poto wek
otwii. Atye ka coyo kal i poto na manyeni.
coyo, [cdyo] tkk. 1) Miyo dano nyo lee poo ki i wang
nino. Pii mangic coyo kom lanino. 2) Juku nino pa
ngat ma tye kanino. Pingo i coyo ladit pi lok mo ma
tere pe? 3) Ero te lok nyo lwongo tam i kom lok/gin
ma dong okato con. I kacokke gicoyo tam ki kwano
lok macon.
coyo; [coyo] n. Lum ma dongo alebu ma bor oo i pyer.
Dano dwaro anyiri i coyo. Lum coyo pe wang
maber.
coyo, [coyo] n. Kono ma kome ocoyo ma kwici kwici.
Neno coyo mit mada.
cub [cub] lm. 1) Bedo ka mo pi kare manok ci rweny
woko. Obedo manok licub ci ocito woko. 2) Donyo
atura liruc. Ngat ma kwang poto i pii licub.
cubo [cùbo] tkk. rom: cobo. 1) Bako, tucu, nyo giro gin
mo ki gin mabit. Lotino maro cubo lawala. Ocen
ocubo wone woko ki pala. 2) Two ma bino atura i

110
 kom dano. Two ocubo lamera kombedi ma tye
marac.
cuc [cic] lm. 1) Gin macol mukato kare. Bilo col licuc.
Agulu ma gitedo kwede kome col licuc. 2) Pe nen
nyo tar pe iye. 3) Piny labongo deyo ceng, dwe nyo
mac. Piny tin col licuc pien dwe pud pe opo.
cuci [cuci] n. Cung bel, mucele, bao, nyo cung gin mo
keken ma nyige nyo gin mo maber pe iye. Cuci
gionyo iwi odur. Cuci bel ki bao wang maber.
cudo [cudo] tkk. Neko gin mo ma gorone dong tye nyo
gin mo macok too. I cudo min dyangi ni woko ce?
Cudo lee magoro weko ywee ki arem.
cudu [cudu] tn. Nen pa gin madit makato mukene
kamaleng. Gucudu nyim i aduki mapol nen wa ki
cen.
cuk, [cuk] n. Kama giwilo nyo gicato iye jami mapol
mapat pat. Mon maro cito i cuk kawil. Ir: «A». nik:
suuq.
cuk, [còk] n. Bilo, makaa nyo lodi mac ma gineko woko
ci odoko col. Cuk bilo gitedo kwede i cigiri, gigoyo
ki bongo bene.
cuk; [cik] n. Ajwiya nyo dog kulu ma pe wang maber.
Anyiri gikanne i cuk ka piny owang woko.
cuka, [cùkà] n. 1) Bongo malac ma dano tiyo kwede
me um. Cuka na dong oyec woko. 2) Bongo ma
giumu ki wi kitanda. Amaro cuka matar. lr: <K>.
nlk: suka.
cuka, [cúka] ng. 1) Tyen lok ma miyo dano waco nyo
timo gin mo. Cuka dano waco, in kara kiti rac ada.
2)Lok i kome labongo pyem, ada. Cuka ibedo
kacero lok, karo nongo ingeyo giri.
cukari [cukári] n. Pig tyang ma gitwoyo matar, ma cal
ki kweyo ento lim dok giketo i cai, nyuka, kongo
kmk. Cukari miyo cai bedo lim. /r: <A>. nlk: surka.
cuku! [cuku] n. Nginingini macol matino ma golo otgi i
dye ot, kayo dano malit. Cuku cwinyo dano
acwinya. Lotino kok ka cuku okayogi.
cuku, [cuku] tkk. 1) Piyo/jingo cwiny ngati wek otyek
timo gin ma ocako. Wacuku cwinye me tyeko

111
 kwane. 2) Ruyu nyo dingo wi gin mo. Cuku gweni i
ot otyeno tek.
cuku, [cùkù] “kk. 1) Pye nyo cako dog tic mapapat
labongo tyeko mo. Wek cuku tic acuka, kong i tyek
acel. 2) Weko tic nyo lok mapol iyo ata ma pe icobo.
3) Pye ki lok ata. Ngat ma wiye pe cuku lok ata.
4) Dako ma kobo nyo woto ki coo atata. Dako ma
cuku coo pe ginyomo.
cukul [cùkùl] n. Gang pwonynye/kwan kama lotino ki
lopwonye bedo i ye. Lotino gucito i cukul wa con.
cul [cul] n. 1) Dwoko nyo leyo kawang gin ma
gikwanyo. Cit i cul cente cak ma lawor ni. 2) Pwod
nyo yubu gin ma obale. Cul wang agulu na ma
ityeroni.
cula [cila] n. 1) Gin ma ocung kakene, nyo okoone.
Lum ma okoone idye nam aye cula nam. 2) Gang
ma ocung kene. Wek adok i cula na ni gira kama
lok pe iye.
culle [calle] tk. 1) Bedo dit ma nen ma kato mukene.
Iculle ikin lotino ka timo ngo? 2) Gin ma ocudu. Ot
wa oculle maber mada. 3) Dille/bedo i kin jami
mapol.
culo [culo] tkk. 1) Pongo bur onyo umo dog gin mo.
Waculo wang pii liking. 2) Dwoko wang gin mo.
Acoli gimaro culo kwoo too. Aculo wang banyana
woko. 3) Onyo pii mangic i kom malyet.
culu [cult] “kk. Cutu nyo keto cam madit idog dano.
Ngat ma laworo culu kwon acula.
cun [can] n. 1) Nyim coo nyo gin mabor ma tye i kom
jami ducu ma coo ma gitiyo kwede me lac ki me
ribbe ki mon. Cun dyang bor mada. 2) Lak kic.
Nyig kic cwinyo dano ki cune ma pwut dong ikom
dano. 3) Gin ma bor mabit. Cun kweri giyubu ki
tong.
cuna [ctna] n. 1) Bito ngat mo wek oyee tam pa lawote.
Jali tye ka cuna ni awil bongoni. 2) Yubu lok me
mar ikin awobi ki anyka wek gunyomme nyo wek
keny odony. Awobe mogo pe gingeyo cuna.
3) Bwolo dako ma cware tye me timo abor. Tim

112
 cuna twero teri ibal. rrk: cunu.
cung, [cun] mm. 1) Bir onyo bedo kacel kamo labongo
nyiko. Aol ma pe atwero cung. Cung acunga tek
mada. 2) Giko wot nyo nywal. Maa dong ocung
woko ki nywal. 3) Ille malo ki tyen atir. Pe I cung i
yoo ki dano.
cung, [cun] n. Cuci nyo pok gin mo ma gin maber pe
iye. Cung kabir yilo dano. Cung bao lyel maber.
cunu [cunt] tkk. 1) Yubu lok me nyom nyo penyo tam
me bedo i ot. 2) Bito ngati wek oyee lok ma gimito.
Cunu dano wek oyee tami pe yot. nen: cuna.
cuny [cany] n. Ringu ma tye cok ki obo ma keda tye iye.
Cuny mit mada ka gicelo maber. rrk:
acuny/acwiny.
cunyo [cunyo] tkk. 1) Yubu ot mo matitidi. Acunyo ot
kura mo ipoto anywagi. 2) Timo gin mo matidi.
Acunyo latin dek moni en bin wacam.
cupa [cipa] n. Kicere munu lapik kongo, moo ki pii.
Cupa ma oto ngolo dano dok ka icamo cupa ma
oto idek ci ito woko cut. /r: <A>. nlk: chupa.
cupuria [capòria] n. Nyonyo matar ma giteto me tedo
ki latwom pii. Cupuria nywalber dit mada.
Cupuria mukene gitiyo kwede me toko dek. rom:
cibiria. /r: «A». nlk: sufuria.
cur; [cur] tn. 1) Ngur ki lok ma pe winye maber. Ocur
acura ki loke ci pe awinyo. 2) Timo nyo yiko dwon
iyo ma nyutu arem nyo cwer cwiny madit. Latwo
obedo ka cur i dyewor lung. 3) Yee lok ki nwang
dog. 4) Bedo ki par madit.
cur, [cur] tn. 1) Ol woko ki gin mo. Acur woko ki
camo ringu. 2) Dongo nyo doko dit. Awobi ma ocur
romo nyom.
cur; [cur] /m. Woo pa dano mapol lawang acel. Mon gu
woo ki wer licur. Lotino owoo ki koko licur.
cura, [cura] n. Wi lok madito nyo dul ma cako ma
mukene ni weng bedo i tere. Ngat ma kwiya cura
ma tye i baibol pe twero tito lok ma i baibol
maber.
cura, [cúra] n. Nying ma gicako pi mon ma lopen.

113
 Aneno lacura moni i yoo. lr: <A>. nlk: kurrat.
curu, [curu] tkk. Odo gin mo ki lalek i pany me
kwanyo cuci woko ki ikome nyo me weko odok
mayom. Ka ityeko curu kal ci ikel wek along woko.
curu, [curt] tkk. 1) Onyo pii madwong i dek. Dako
macar curu pii likwaga i dek. 2) Waco lok atir i wi
ngat mo. Latin ma wiye tek curu lok i wi
lonyodone. Curu lok goba ata rac. 3) Wot atir
labongo ngak. Dyang pur ka dong ool curu yo atir
gang.
curubuk [curubdk] n. Gin mo ma lotet gitiyo kwede
me buku mac iot tet wek olyel matek oleny nyonyo.
Labongo curubuk lotet nongo ticgi tek. rom:
curutet.
curuwal [curdwal] n. Ruk pa coo ma opokke iye aryo
cakke ki i pyere wa i paa tyen nyo gik i pwun. Lotino
kwan maro ruku curwal macek. rrk: long ,. lr:
<A>. nlk: sirwalu.
cutu [cùtù] tkk. Cwalo gin mo keken i dog me acama.
Latin ocutu tiko pa mine omwonyo woko. Cam ma
gicutu i dog pe gingulu.
cuu [ctu] lm. Timo gin moni lawang acel ki dano
mukene. Dano guaa malo licuu ma Rwot odonyo
iot. Mon owo ki kioko licuu ma kikelo kwena too.
cuyu [cùyù] tkk. Tucu gin mo ki gin mabit malyet calo
tong, atero, biri, kmk wek obed ki bur nyo obed
twolo. Tung lee gicuyu me bila. Wen keno gicuyu
me kiliko.
cwaa, [cwaa] n. Nyig yat ma wac ma dongo madit ma
pote tino. Nyuka kal mit ki cwaa.
cwaa, [cwaa] n. Kwidi/kudi ma bedo i cin dano (kwidi
kicwaa). Cwaa maro yelo lotino. Kwidi/kudi cwaa
ki kwanyo ki taa madyak ma giroyo i olungcet.
rrk: kicwaa.
CWAC [cwac] /m. 1) Gudu gin malyet ki kwanyo cing pi
oyot pi lyette nyo bitte. 2) Gin mo keken ma nen
mabor. Nyare odongo mabor licwac. Lak lyec bor
licwac.
cwak, [cwak] n. 1) Cogo ma lak orye iye ki piny. cwak

114
 bene ol woko ki nyamu. 2) Lanyam nyo te lem dano
ki lee. Cogo cwak tek mada.
cwak, [cwak] n. 1) Tal later obwo mabor ma kore rom
ki ngut cing. Cwak eni dong otop woko. 2) Tal layab
dero. Mon tiyo ki cwak me yabo dero.
cwak-cwak [cwak-cwak] lm. Nyamo pa lagoro.
Latwo nyamo cam libwak-bwak. rrk: bwak-bwak.
cwakke [cwakke] tlk. Cung kacel, bedo ki dwon acel
nyo ribbe ki cwiny acel pi lok mo. Omego ki lomego
gicwakke. Lokwo bene gicwakke.
cwako [cwako] tkk. 1) Ye lok/tam. Latin ma kite ber
cwako ne yot ka opoto i peko. 2) Yubu mac wek
olyel maber. Mon cwako mac i te dek wek ocek
oyoto.
cwalo [cwalo] tkk. 1) Tero gin mo ki ngat ma tye ka
mukene. Tic me cwalo mucara bot lotic pe yot.
2) Oro dano ka timo gin mo nyo ka tero kwena.
Abicwalo latin i cuk, imito gin mo?
cwan [cwan] n. nen: can >.
cwanyo [cwanyo] tkk. Nyanyo gin mabit ki canyone
wek odok oluu. Wacwanyo lak kweri woko ki puru
kama ki gweng.
cwar, [cwar] n. Laco ma tye won gang nyo won ot.
Cwar Acii kite ber mada. Cog mon maro mon ma
winyo dogi. pol: cog.
cwar, [cwar] /. Dano, lee nyo gin madit ma kato lowote
ducu. Nera onyomo cwar dako ma pe nene.
Wamwodo cwar nyok dyel lawor. pol: cogi.
cwari [cwari] n. Kwidi mo ma apada ma maro bedo
ikom kitanda ki kor ot ma otyer, cwiyo remo pa dano.
Neko cwari tek mada. Ngwec cwari tik.
cwar-moko [cwar-moko] n. Tobi ma weko kongo
cek. Cwar-moko yenyo kongo maber. Kongo ma
cwar-moko pe oromo bedo wac. rrk: tobi.
cwat, [cwat] Im. Jwat pa dano nyo kit ma dog dano kok
kwede ka giyabo dok gimiyo. I jwat licwat cwat ngo
marac?
cwat, [cwat] lm. Gin mo mabor mada. Wode odongo
licwat. Tyene boco licwat.

115
cwayo [cawyo] tkk. 1) Cwalo nyo miyo gin mo poto
piny. Cwayo lok ma pire tek acwaya pe ber.
2) Yoko dano nyo gin mo. Ocwayo latinne opoto
piny.
cwe [cwè] ta. 1)Ony piny nyo poto pa kot i ngom.
Lawor kot ocwe matek mada. 2) Kato woko pa
ngwen ki i bye (aa pa ngwen). Ngwen tin cwe pien
kot dong oromo kom bye. rrk: cwer.
CWEC [cwec] n. 1) Miyo gin mo bedo tye. Maa lacwec
agulu ma ngene. 2) Keto nyo miyo kwo. Lacwec tye
acel keken (Jokkene).
CWEC CWEC [cwéc cwec] lm. 1) Kor oywec ma kok ka i
tye ka yweyo ot. Maa tye ka yweyo ot licwec cwec.
2) Kor tyen ngat ma tye ka wot. Awinyo obote
licwec cwec cito ca.
CWECO [cwéco] tkk. 1) Wic ma giketo nyo ma gilyelo.
Dano cweco wigi pi cola. 2) Yweyo dye ot ki oywec.
Anga ma cweco ot tin. 3) Tito nyo yungu lok ma
miyo dano nyero. Dano maro ngat ma cweco lok.
cwee, [cwéè] tn. Bedo ki kom ma bulu bulu ma opire
ma neno mit. Cam mabeco ki mamit weko dano
cwee. Min dyangi ni ocwee ba.
cwee, [cwèé] n. Pig ringu ma pe gipiyo ento gicelo
acela. Cwee ber pi latwo. Dano mapol gimaro mato
cwee.
cwel cwel [cwel cwel] /. Gin ma tidi ma ojony nyo
onweng. Nen tyene kit ma cwel cwel kwede. En
woto licwel cwel ki tyene matino ni.
ewer [cwèr] tn. 1) Ton nyo kato pa pii ki i gin mo ma
wiye nyo tere otuc. Cupuria eno ni cwer. 2) Kon pa
pii mot mot nyo ton pa ot. Wi ota tye ka cwer
marac. 3) Mol pa remo nyo pii ki kama twolo. Oding
tye ka cwer ki i ume. Pig wange cwer lirok rok. 4)
Kon pa pii ki remo ki i kom ringu ma gitalo iwi mac.
Pig dek dong ocwer weng, kwany woko ki iwi mac.
rrk: ewe.
cwercwiny [cwèrcwiny] n. Arem cwiny nyo wang
cwiny. Atye ki cwercwiny madit i komi.
Cwero, [cwéro] n. Gang kal me Aswaa Kaunti ma tye i

116
 Paico. Paneya tye Cwero.
cwero, [cwèro] tkk. 1) Weko ton nyo miyo oo i ngom.
Lotino guewero pig dek idye ot. 2) Wango cwiny
nyo miyo cwercwiny ki ngati. Dano mogo gimaro
cwero cwiny lowotgi.
cwero; [cwero] tkk. 1) Gobo gin mo ma omoko i gin
mo nyo ka mo. Acwero odeyo ki i te dak-kwon.
2) Pwur i kare ma piny otwo. Wacwero te gwana wa
maleng mada. 3) Piro dye ot manyen. Maa tye ka
cwero dye ot wa manyeni. 4) Lilo nyo lingo bao.
Latic bao ngeyo cwero ne maber.
cwet-cwet [cwèt-cwèt] lm. Kit ma pala kok kwede
ka gipako lebe i kom kidi. Lodwar gipako pala
licwet-cwet i kom kidi. rrk: pyac-pyac.
cwete-cwete [cwète-cwète] Im. Wot deyo nyo wot
nyutte. Onyomo dako mabor ma woto
licwete-cwete.
cweyo; [cweyò] tkk. 1) Yubu gin mo doko maber.
2) Nyutu diro i tic ki keto tam i cal manen calo agulu,
atabo, rit, kmk. Dano cweyo adita ki rit, agulu ki
lobo. 3) Yubu gin mo ma pe wek obed tye nyo miyo
kwo. Lacwec cweyo dano ki lok keken.
cweyo, [cwéyo] n. 1) Bedo ki yot kom ma nongo aa ki i
cam mabeco. Dakone tye ka cweyo mada. 2) Bedo
ki kom ma bulu bulu pi yomcwiny ki kwo maber. En
tye ka cweyo mada kunyoni.
cwic [cwic] /m. 1) Bedo pa gin mo kakare, ma myero
nyo kit ma mitte. Dako ni omako ode licwic. 2) Tum
maber i wange. Pii odwon cwic ki i dek.
cwici [cwici] n. Cuci nyo cung gin mo keken . Mon
pyeto cwici bel ki oderu. Cwici pe gicamo.
cwicwi, [cwi-cwi] lm. Loyo gin mo ki gum matidi nyo
manok. Waloyo too cwicwi ki i cning adui.
cwicwi, [cwi-cwi] n. l) Tim gingi nyo tic ki diro
tutwal. Wek bedo cwicwi pi jami ma itye kwede.
2) Mito ni gin ducu obed kit ma i mito. Cwicwi ni
jami weng obed i mitini pe tiyo i kare man. rrk:
dwere.
cwido [cwid] tkk. 1) Doto cak nyo nyeto dyang ma

117
 cakke nok. Lotino dano ki lee gimaro cwido cak pa
megi gi. 2) Cwiyo gin mo makati manok. Watye ka
cwido te ting moni en.
cwiko [cwiko] tn. Koko lalingling ki cwako um ki
yweyo matek. Wek cwiko obedo. Anga ma tye ka
cwiko ume kenyo ni?
cwilcwil [cwil-cwil] n. 1) Lotino gweni ma gitoko i
kin cabit ki dwe acel. Okwata maro ceyo cwilcwil.
2) Lotino gweni ma pud kuyu. Min gweno ma tye ki
cwilcwil ger matek.
cwina [cwina] n. 1) Twok ot nyo gwic ot. Agulu pii
giketo i cwina. 2) Kama kicika odonyo iye ki i kom
ot. Teko pa ot tye i cwina. 3) Kama yo aryo orwatte
iye. Warwatte i cwina yo.
cwino, [cwinò] tkk. rom: cwiyo. 1) Doto. Lotino cwino
cak pa megigi. 2) Mato nyo ywayo ki ocekke.
Lodito gitye ite yat ka cwino kongo. 3) Kwanyo
moo ki icogo ki dog. Acwiyo moo duc ki icogo.
cwino, [cwino] tkk. 1) Miyo gin mo ywine doko matidi.
I cwino te aduku ne woko do ya! 2) Miyo bedo
maleng ma neno mit. Acan ocwino wiye maleng.
Wacwino dog dero lakodo wa maber. rrk: cwiyo ;.
cwiny, [cwiny] n. 1) Kama tam pa dano bedo nyo aa iye.
Pe atye ki cwiny me timo gin mo. 2) Kama kwo pa
dano aa iye. Cwiny wora omwony caa ayro ki
nucu. rrk: acwiny.
cwiny, [cwiny] in. 1) Weko gin mo two, dwon nyo doko
nok. Pig kwon ocwiny woko liweng. 2) Duny woko.
Pii kuluwa ni cwiny woko i oro. 3) Teggi. En oloko
lok pa dano ma ocwiny.
cwiny; [cwiny] n. Ogwang ma kato aita dok mito rom ki
anyiri. Kom cwiny obedo calo kom lacek. rrk:
oculi.
cwinyo [cwinyo] tkk. 1)Gudu manok ki gin mo.
Wacwinyo kor ot ki rangi. 2) Dwono nyo miyo pig
gin mo bedo pe. Mon cwinyo akeyo maber. Boo ma
gicwinyo mit mada. 3) Kobo mac ki lum. Lodwar
gicwinyo lum wek lee oring kamaleng.
cwir [cwir] n. Kare ma kot cwer mapol weko dano pito

118
 ki kodi. I kare me cwir piny bedo ngic.
cwiro [cwiro] tkk. 1)Tyeko gin ma mitte iyo ma
myero. Lodito dong gutyeko cwiro lok. 2) Mayo
nyo yako jami pa dano tek tek. Lokwo gucwiro te
lim pa locat duc.
cwiyo, [cwiyo] t. nen: ewino >.
cwiyo, [cwiyo] tkk. Mako matek ma pe gwece. Latin
ocwiyo cing mine liking. Ocwiyo bad ominne
liking.
cyel [cyél] n. nen: ciel.
cyer [cyer] tn. Cato ki wot kama dyak dok pwot. Ka
piny dyak jo mogo gicyer gipoto wa ingom.

119
 D-d
d [da] n. Nukta me angwen me coc i leb Acoli.
da [da] 1. Tye atir nyo ber. Loke da ma winyo mit. En
da ku.
daa, [daa] dk. 1) a) Wor/lok ki gero. b) lok ki keco. c)
kiniga i kom dano. d) nyutu lok magwar ki akemo ma
i cwiny. Anga ma tye ka daa kit meno nii? 2) a)
Gwenyo lok ki keco. b) loko lok kolo ma kare mogo
tum ki lweny. Ngat ma maro daa ki dano loreme
pe.
daa, [daa] n. 1) Min wego, min mego ki min cog mon.
2) Nying woro pi mon dito. Daa kome lit matek. rrk:
dayo ;.
daa, [daa] n. 1) Dako i yoo macek. 2) Lwongo me woro
bot dako ma cware oto (daa-too). 3) Dako ker
(daa-ker), kmk. Daa-ker tye ka kwero nino
nyodone tin.
daa-miya-pii [déa-miya-pii] n. Lakit kwidi moni
ma yikke i kweyo mayom ento weko bur ka wiye,
camo anyai matino malak ka opoto I burre.
Daa-miya-pii pol i tok ot jokon. rrk: oyuk.
daba [daba] n. a) Lobo ma woko ma pii odyako. b) Lobo
ma kinyono ki pii lamwon ot, lago matafali nyo blok.
c) Lobo madyak i dye kulu nyo i dog kulu ma pii
pwud odwon adwona ki iye. Yo gangwa obedo daba
keken pi kot ma ocwe.
dabadaba [daba-daba] /m/It. 1) Yom nyo pe tek.
2) Dyak nyo pe ojing. 3) Pe nwang, obedo daba.
Omyeno kwon ma obedo dabadaba.
dabo [dabò] ik. 1) Kwoyo bongo/del matino tino kacel
pi bedo acel malac. 2) Kwoyo bongo ma oyec nyo
kwoyo bongo ma otuc. 3) Cobo ki pala nyo tong ma
pe donyo matut. Odabo kor latin ki tong.
dac [dac] tk. 1) Poto pa gin mo piny. Opoto ki tere
lidac. 2) Yarre, jany piny nyo pette.
daco [daco] tkk. 1) Yaro gin ma olunge doko ataca.
2) Ryado gin ma alulu. 3) Yaro gin ma ding odok
malac. 4) Yabo yo i kama ding. Odaco dog agulu

120
 malac tutwal. rrk: danyo >.
dadde [daddè] tlk. 1) Bedo apada. 2) Yarre i wi gin mo
nyo yabbe. Ogwal dadde i wi pii. 3) Bedo ma giyaro
tyen malac. Kit dadde ngo calo ogwal!
dado [dadò] tik. Baro/ryeko yi jami calo rec, ngor,
layata, kmk wek obed marep. En tye ka dado yi rec
wek otwo oyot oyot.
dagadaga [daga-daga] /. 1) Ngom ma pi pii matye i
tere, pe dyak dok bene pe otwo ma ki romo wot i
wiye. Wot kama obedo dagadaga tek. 2) Gin mo
keken ma yom mayenge. Konye pa latin tye
dagadaga.
dagi' [dagi] tkk. Kwero. Cwinya dagi mada. Doga dagi
ma pe wace.
dagi? [dági] n. Gwana akwoka.
dago [dágo] n. 1) Pii ma pe mol nyo pii ma ocung. 2) Pii
ma oyarre i kama obedo lung. Togo mabeco tye i
dago.
dak, [dak] tkk. 1) Kobo gang nyo weko gang macon pi
gang manyen. 2) Diro gang i ka mukene nyo cito i
kabedo manyen. Watye ka dak i gangwa manyen.
dak, [dak] n. Agulu madit nyo agulu ma kimyeno i ye
kwon. Cit i ket dak-kwon i keno. rom: obii.
dak cwiny [dak cwiny] ik. 1) Kwero gin mo matwal
nyo kunu gin mo. 2) Kwanyo cwiny woko ki i kom
dano nyo gin mo. Oyela ma oweko cwinya odak
woko ki i kome.
dakkor [dak-kor] n. Dyekor/lapok nyo kin ngut ki
piny-ic. Dano matidi dakkore bene tidi.
dako [dako] n. pol: mon. 1) Dano ma ginyomo woko
nyo min ot. 2) Ngat ma dong tye ka coo nyo nyako
ma dong ginyomo woko. 3) Ngat ma oweko gang-gi
pi cito bot cware ka cako ot manyen. Dako pa nera
kome lit tutwal.
daktar [daktar] n. 1) Lamii yat nyo lacang two ki yat.
2) Ngat ma tye ki ngec i kom two wa i kit me gwoko
kwo pa dano nyo kwo pa lee ki yat. Daktar omiya
yadi mapol me amwunya. rrk: Labwoto/ajwaka.
Ir: <E>. nlk: doctor.

121
dama kulu [dama kúlu] n. nen: dema kulu.
dama nam [dama nam] n.nen: dema nam.
dan [dan] n. 1) Dog gin mo ki malo. 2) Gin ma pe tye i
dye/but gin mo ma iye twolo. 3) Tung malo pa gin
mo matwolo. Dek omoko i dan agulu. Pii opong wa
idan kulu.
dang [dan] /m. 1) Gin ma caro wang. Kiyo caro wang
dano lidang dang. 2) Gin ma nwang ma jung woko
ento telle mabor calo odini. Odini ryene lidang
dang. Otedo boo ma telle lidang.
dangnge [danne] tik. 1) Lok ki dwon ma malo. En
maro dangnge i wi dano. 2) Bwuc/wanynye. Wange
odangnge marac. rrk: redo.
dango [dano] tkk. 1) Yango/waro/poko del ki i kom lee
calo dyang, dyel, kmk. 2) Wanyo kom gwana nyo
poko yat. Watye ka dango gwana me kwon. Yat
ma gidango kome two woko.
dano [dano] n. pol: joo/jii. 1) Gin ma loko dok tiyo ki
yub. 2) Cal pa lacwec/lalukana cwec nyo deyo cwec.
3) Gin ma gicweyo pi loyo lobo. Dano mapol tye ki
can. Dano ma wiye oballe tic kwede tek.
danyo, [danyo] n. 1) Atum kot nyo der-ceng ma riine
calo nucu lawala i kunyango nyo kupotoceng i kare
ma nongo kot tye ka ngito dok ceng bene tye ka
ryeny. 2) Lanyut me mer pa Noe ki Lacwec. Neno
danyo mit pien tye ki rangi abiro mapat pat.
danyo, [danyo] tkk. 1) Yabo, poko nyo baro kin dano,
lee, kmk. 2) Kato kama ding ki tek. 3) Keto gin ma
giguru kacel. Lakwo odanyo kin dano ki ngwec
matek. Lapiru danyo lum. rrk: daco.
darabin [darabin] n. Maraya lameny two nyo kio.
Daktar tiyo ki darabin me neno two ma i ic. /r:
<K>. nlk: darabini.
daro [dàro] tkk. 1)Pyeto bel, nyim, lapena, kmk.
2) Poko nyo yero kodi mukene ki i kom wadigi
mapat. Mama tye ka daro kal ki i kom lapena.
dato [dàto] tkk. 1)Neko mapol nyo nek alany alany.
Gudato gweni mapol me karama. 2)Nyaro lum
madyak mapol. 3)Timo jami ma pe cobe maber nyo

122
 cako tic mapol. Odato poti mapol ada.
datte [datte] tik Bedo pol nyo nekke pa dano/lee
mapol. Wadatte ki anyiri mada tin.
dawa [dawa] n. 1) Yat lacang two. Daktar omia dawa
mapol me amwunya. 2) Rangi lajwa war. Kela
dawa macol me jwayo war na. 3) Lawer ot. Giwero
ot wa ki dawa makwar. /r: <K>. nlk: dawa.
dayo, [dayo] n. nen: daa.
dayo, [dayo] tkk. Cweyo dog agulu malac nyo yabo yo
malac. I dayo dog agulu ne dok tutwal. Odayo yo
gange calo yo mutoka.
deba [deba] n. 1)Latin ma goro. 2) Dano ma kome
okwee woko, pe woto, butu abuta dok pe twero
konynye kene. 3) Dano ma obedo calo pwut. Gwoko
deba tek.
debe [debe] n. 1) Koc ma rom ki agulu latwom pii.
2) Koc moo tara ma romo cupa 20. Jerken dong
oleyo kaka debe kunyoni. /r: <K>. nlk: debe.
debedebe [débé-débé] lm. Yom nyo goro ma pe ki
teko. Latin pwud tyene debedebe.
debo [debo] tkk. Kwanyo nyo yero jami manok nyo
mayo. Atye ka debo kal me kwon.
dec [dec] tk. 1) Bedo labongo yamo ma miyo dano
loko. 2) Bedo ma dwon oculle woko (tungu). 3) Geto
pa gin mo i dwon nyo i kor. En maro dec ki cam
pien culu kwon madit.
dedde [dèdde] t. Yarre woko. Dog kwak tye ka dedde
woko.
dede [dede] im. Pe lyet tutwal dok bene pe ngic tutwal.
Omiya pii lwok ma dede. rom: deyideyi.
dedo [dédo] tkk. Yabo gin ma gidolo doge orwatte.
Watye ka dedo kopwulu pien lagony orweny
woko.
dee [dee] tn. 1) Rukke maber. 2) Ruku bongo maleng
nyo maro lengo/deyo. 3) Bedo i yo ma oporre i kin
dano. I dee kuman i cito kwene? rrk: deyo 5.
dega [dèga] n. nen: oyee.
dek [dek] n. 1) Gin mo ma gicamo ki kwon, gitedo
ateda, twero bedo pot gin acama, ringu lee, winyo,

123
 rec, obwol, ngwen, otigo, kmk. Tin wacamo dek
ringo. Pot dek tye: boo, malakwang, otigo, obuga,
cabic, kmk. 2) Gin ma gitwero tedo doko gin acama.
Oboke nyo ringo ka peya ocek gilwongo dek.
del [del] n. Kom ma woko. Dano tye ki del kom, del
dog, kmk.
del lak [dèl lak] n. Del ma boyo te lak. Del laka
okwot woko.
del pyer [del pyér] n. Del ma gitweyo ki pyer. Abili
gitweyo del pyer malac.
delo [delo] tkk. 1) Yabo nyo dengo wang me kolo.
2) Telo nyo guru laa. Wek delo wangi calo
lagikome.
dem [dem] ik. 1) Bedo goro nyo bedo ma tipu kome pe.
2) Doko goro pi two, cwercwiny ki pi lworo. Latin
man kome odem woko.
dema, [dema] n. Dano ma goro, pe tek nyo pe twero tic
ma tek. Latin man dema tutwal.
dema, [dèma] n. Kama cere pe iye nyo ngom malac ma
opiire marom.
dema kulu [dèma kúlu] n. Nota ma olor i kulu.
Wakato ki i dema kulu Unyama. rom: dama kulu.
dema nam [dèma nam] n. Nota ma olor i nam. Dema
nam nail pe katte ki tyen. rom: dama nam.
demo [demo] tkk. 1) Ngwinyo kwon madit nyo ngolo
gin mo madit. Odemo kwon ma cutune ongayo
woko. 2) Medo lok ki goba nyo ngolo lok rucurucu.
3) Ngolo ringu liput. Odemo ringu ki wode ma
wang dano weng ocido woko. rrk: domo.
den [den] n. 1) Gamo gin mo ma nongo pe i culu pire
nyo mako banya. Agamo kado den ki i dukan.
2) Kwanyo gin mo pi culu wange nyo dwoko ne lacen
i anyim. Omiya bongo den ni acul i nge dwe adek.
dene [déne] tlk. Nekke keken ki ogwil nyo too ki tol i
ngut. Lapwony odene woko lawor. rrk: deyo ,.
deng [den] tk. Kwot nyo doko dit. Two odeng ic okwoto
iye libut.
dengo [deno] tkk. 1) Kwoto madit nyo pongo kicaa,
gunia, kmk ma weko deng woko. Odengo wange i

124
 koma ni an aye ayete. 2) Terre nyo bedo/nen
kamaleng. rrk: ngwelo.
deno, [dèno] tkk. Mako den nyo mako banya. Acito ka
deno moo dek jereken acel.
deno, [deno] tkk. rom: deyo. 1) Mako lokoro pa dano
woko. 2) Tungu dano woko. 3) Weko lee nyo dano
too labongo yamo/yweyo. Cik pe yee me deno dano
ma oneko nek.
der, [der] n. 1)Lakalatwe ma poto i ngom nyo
lakalatwe ma cot ki i pol. 2) Lakalatwe ma wango
piny. 3) Lakalatwe ma celo piny calo bom. Der ocot
opoto i nam. 4) Tar pa gin mo ma nen ki cen. Der
mac mutoka tye ka nen.
der, [dèr] tk. Olo nyo rwenyo teko i nge tic, wot nyo
lok mapol. Oder ma kome weng myel amyela.
dero, [dero] n. Ka gwoko cam nyo ot cam ma tyene
angwen dok bene tye lamal. Waceko kal pong dero.
dero, [déro] n. Tar ma donyo i ot ki i wang ot nyo
kama otuc. Lor wang ot wek dero ceng pe ocar
wang dano. rrk: der |.
dero; [déro] n. Olo ma ngat mo winyo i
nge tic matek.
dero ojak [dèro òjak] n. Dero ma lamal ento pe dit
dok pat ki lakodo.
det, [dèt] / 1)Mac ma ocek makwar nyo mac
malyet/okur. Mac odet i pac ma wango bongo
woko. 2) Wot/bino madwir ki teko.
det, [dèt] tk. 1) Doko lyet. Mac odet ma pe neke.
2) Medde i timo gin mo keken. Lapoya odet ki
ngwec ma pe makke. 3) Doko dit nyo rac. Wang
bwur ne odet marac.
deto [deto] tkk. Medo gin mo nyo weko bwur doko
marac. Yat mogo deto bwur medo ameda.
deyideyi [dèyi-dèyi] l. nen: dede.
deyo, [dèyo] tkk. 1) Neko dano, lee, gweno, kmk.
2) Gengo yweyo nyo tungu gin ma kwo. 3) Culu
olokko pa dano kmk wek yweyo ducu ogeng-nge
woko. Lakwat tye ka deyo min dyang. rrk: deno ».
deyo, [déyo] n. Yubu kom one maber nyo gin ma miyo

125
 dano nen maber. Owilo jami deyo calo war, bongo,
cawa, kmk.
deyo; [déyo] tn. nen: dee.
dibidibi [dibi-dibi] /#/. 1) Bedo ngic. 2) Ngat ma pe
timo gin mo oyot nyo ngat ma lik. 3) Piny ma oume
woko ki pol. Piny tin tye dibidibi. Tic ki dano ma
dibidibi tek.
dibu [dibw] n. 1) Bar myel nyo kabedo malac. 2) Bedo i
dyere. 3) Ka gure pa lee (dibu lyec, dibu raa, kmk).
4) Dye gang malac nyo madit. Lyeci mapol tye i
dibu.
dic [dic] n. Miyo ngati timo gin ma en pe mito nyo
diyo ngati timo gin mo tek tek. Wa kwo i te dic pa
lomony.
dici [dici] n. Laloc me distrik nyo ngat ma loyo
distrik. Dici me Kitgum ki dici me Gulu gucito i
Kenya. /r: <E>. nik: D.C. (District Commissioner).
did [did] n. nen: dida.
dida [dida] n. Bedo ki lok acel wang ma gicwako nyo
giye. In ladida tutwal. rom: did.
dido [dido] tkk. 1) Rido nyo cero lok. 2) Cung i kom lok
acel. Wek dido lok obedi.
die [die] n. nen: dye.
dikdik [dik-dik] / l) Pe otwo maber, dyak manok.
Wacamo ringu ma dikdik. 2) Nino ducu. En dikdik
bino kany.
diko [diko] tkk. 1) Keto cok cok. Odiko kin anywagi
tutwal. 2) Kuro manok nyo galle. Diko cwiny
konyo.
dilo [dilo] tkk. 1) Piko nyo cungngu. Wadilo kal
gunia aboro. 2) Diyo wek obed matek. Gudilo
pamba alamata abic.
dim [dim] n. nen: biti.
din [din] tn. Bakke pa lum nyo lot pa lum. Diekal wa
odin ma pe wacce.
ding, [din] /. Pe lac nyo kama kato ki iye tek. Gupwuru
yo mading pi mutoka. rrk: titidi.
ding, [din] tk. 1) Kwe woko ki ngicu. 2) Kama remo
ocung woko ki iye. Tyene oding woko pe twero

126
 wot.
ding; [din] tkk. 1) Kwero timo gin ma giwaco. Latin
man oding ma pe pwonynye. 2) Poro odenge.
3) Kweyo arem. Cak kweyo kec. 4) Doko ngic.
ding, [din] n. Te cwak nyo te it kama cwak mamalo
rwatte iye ki mapiny. Te ding pa latin okwot woko.
dingo [dino] tkk. Tero kama ding nyo kwero miyo kare.
Dingo dano ki lok pe yot.
dini [dini] n. 1) Kwo me yee i kom Lacwec. 2) Yo me
ngeyo won kwo. 3) Yo me woro Lacwec ki bedo
maber ki mar i kom jo mukene. 4) Yo me bedo ki mar
calo omego ki lamego pi Lacwec. Dini ma pati pati
dong onyaa i Acoli. /r: <A>. nlk: din.
dinidini [dini-dini] n. 1) Tuku ma lotino gituku
otyeno. 2) Tuku dongo kor, myel, mino wang, kanne,
yenynye ki gudde. 3) Tuku lamanya-manya pwuk.
Lotino tye ka tuku dinidini ki woo licuu.
dino [dino] tkk. 1) Poko nyig kal, kabir, raa, lawera,
kmk ki goyone ki opam nyo ki dul. 2) Tic ki ladin bel
me yeko nyig kal ki i cunge. Atye ka dino kal me
lacoyi. 3) Nyoto man dyang, dyel kmk wek odok
kone. Twoni pwur ki dino gi woko. 4) Goyo nyonyo
wek odok alulu.
dio [did] tkk. nen: diyo.
dira, [dira] n. 1) Tic ma gitiyo banya. 2) Tic ariba/awak
ma cam ki matte gicamo i kare mo malacen.
Wapwuru dira poto pa lapwony.
dira, [dira] n. Cwalo cen nyo cwalo manok. Dira i nget
ot kuca.
diro, [dirò] tkk. Cwalo ki ka nget nyo nyiko cen ki bot
dano nyo gin mo. Odiro latin cen ki i ngette.
diro, [diro] n. 1) Ryeko i tic. 2) Tic maber ki cwiny
ducu. 3) Tic ki ngec matut. 4) Kwiri i timo gin mo
keken. En tye ki diro madit i tic cing.
dirre [dirre] t. Cwalle manok, cito cen nyo cok. Dirre
cen kwede kunu.
diru [diru] tn. 1) Cwalo cito anyim. 2) Wot ki gin ma
gitimo anyim.
dit, [dit] / 1) Pe tidi nyo pe nok. 2) Bedo ki pot kom.

127
 3) Dano ma oteggi nyo dano ma mwakane pol. En
dong dano madit. Lok man dit ba. 4) Pire tek.
dit, [dit] n. 1) Ngec, tic maber nyo ryeko i tic. 2) Kwiri
tic nyo timo tic i yo ma yomo cwiny.
ditu [ditu] n. 1) Teggu nyo tyeko dongo. 2) Donyo i
rwom pa lodito nyo bedo ladit. Ditu miyo dano
>. 7 jukke ki timo tic tinu.
diyo [diyò] tkk. rom: dio. 1) Miyo peko nyo bedo ki dic
i kom ngat mo. 2) Oro ngat mo katimo gin ma en dagi
tek tek. 3) Timo gin mo ki nwang cwiny nyo lok i tic
matek. En maro diyo dano ka timo mitine.
do [dó] lm. 1) Leb me kwac nyo leb me niango dano.
2) Ngeng madit. 3) Jingo cwiny. 4) Lapong wi lok.
Miya mo bene do! Itimo kuman pingo do! Acwalo
do!
dobo, [dobo] n. 1) Two del kom ma onyo i kom dano,
doko bwur ma ngunu lwet cing ki lwet tyen. 2) Two
ma ngolo dano. Two dobo two marac mada.
dobo, [dobo] tkk. 1)Babo/bango nyo balo dano.
2) Miyo dano bedo abangbang/obanga. Two omiyo
latin odoko dobo.
dobodobo [dobò-dobò] Im. Bedo yom, goro nyo ngic.
Kome obedo dobodobo tutwal.
dodo, [dodo] tkk. 1)Gwaro/kwanyo jami aryo nyo
makato lawang acel. 2) Coko jami mapol i cing nyo
Iwobo jami mapol i wic. 3) Keto agulu aryo nyo ma
kato i wi lawote. Maa ododo agulu i wi lawote.
dodo, [dòdò] tkk. 1) Tweyo dyel, romo, kmk kacam.
2) Tweyo tyen dyang wek ginyet. 3) Tweyo dyangi
aryo ma kingeye. 4) Dwado i kom yat ki unu nyo
ogwil. En tye ka dodo dyel i nge ot kacam.
dodo; [dodo] /. Timo tek nyo pe yot dok mito jingu kom
ki keto cwiny. Yabo doggola man dodo.
dog (dog) n. 1) Kama lak orye iye, leb ki laa nonge
bene iye. Doga deg cam. 2)Gin lok. 3) Kama
gicwalo ki cam i ic inge nyamone. 4) Nget nam, poto,
kulu, kmk. Wapita nyanya wa i dog kulu. 5) Ka
cakke nyo ka gik pa gin mo. Ocung ki i dog poto
kal.

128
dogge-aryo [dògge-aryo] n. Kit twol mo majwi pe
gibedo dongo nyo boco tutwal komgi col ma kuwiye
ki kuyibe poko ne tek. Dogge-aryo kwir ne pe ento
lotino ki mon gilworo mada. rom: dogaryo.
doggola [doggolè] n. rom: dogola. 1) Kama twolo ma
giweko pi dano me donyo kwede i ot. 2) Yo donyo i
ot nyo dog ot. Dogola omoko ma pe yabbe.
dogi [dògi] n. 1) Kodi ma oran ma pe oteggu. Dogi
pwul, muranga, lapena pye i wii pii. 2) Nyig gin ma
pe oteggi. Dogi ka gipito pe twi.
dogo (dogo) n. 1) Bongo pot yat ma nonge i Buganda.
2) Gium ma gipoko ki i kom yat kituba. 3) Bongo ma
gingeyo ni "bongo jok" ikin Acoli. 4) Bongo layik
rwodi. Acoli mapol pe gitiyo ki dobo.
dogola ([dogolò] n. nen: doggola.
dok, [dok] tn. 1) Dwogo paco nyo dwogo cen. 2) Cito
tung ka mo. Dok kama i aa ki iye. En tye ka dok
tung kunyango.
dok, [dòk] /m. Nwoyo timo gin moni nyo timo gin moni
acel wang mukene. En dok owilo bongo mukene.
Laworo obino tin dok odwogo. rom: doki.
doki [d6ki] lm. nen: dok 2.
dokke [dokke] tlk. Galle nyo wot kany wot kuca. Pe
amaro wot ki ngat ma dokke.
doko, [doko] tn. 1) Donyo i tic lobo. En odoko rwot pa
Acoli. 2) Lokke i gin mo. 3) Lokke i kit mapat. En
yam dano maber ento kombedi kite odoko rac
mukato.
doko, [dèkè] tkk. 1)Galo dano ka timo gin mo.
2) Gengo ngat mo timo ticce ki tam nyo lok mapat.
3) Tero tam pa ngat mo ka mukene. En tye ka doko
wiya ki lok ma pe tiyo. 4) Yenyo gin mo. Atye ka
doko rokon ma onongo aketo kany ni.
doko; [doko] tkk. 1) Lworo nyo wirre kacel. 2) Wot i
kabedo mapol nyo wot i gang pa dano. Gitye ka
doko kin gang giyenyo ngo? En maro doko piny.
dolle [dòllè] sik. 1) Butu adola nyo jungnge ki i wi
kabutu. I dolle kumeno koyo neki ce? Twol ki
nyello dolle lawala.

129
dolo, [délo] n. Lee ma cal ki ayom, ibe bor, kome obedo
abac abac dok yer kome boco, bedo i bunga, lomyel
gimaro laane me myel. Dolo pol i wi got Agoro ki
Ajulu.
dolo, [dòlò] tkk. 1) Kwanyo ki miti madit. 2) Cam woro
woro nyo laro gin mo ki tek. Odolo kwon pong
“doge. Wadolo ngwec ma muduku okok.
dolo; [dòlò] “kk. 1) Tweno dog dero, oderu, kmk. Waya
odolo dog agulu maber mada. 2) Kwono dog bongo
nyo latam.. Atye ka dolo dog bongona. 3) Tweno
lawala nyo rino gin mo ki tol. En tye ka dolo otac.
domo [domo] tkk. nen: demo.
dong, [don] tn. Weko wot kacel ki jo mukene. Wot oyot
wek pe i dong angec.
dong, [don] Ik. Gin ma omyero gitim nyo gin ango ma
lubu. Ka ityeko cam ci dong waciti. En oo ka dong
gicako lok. rrk: ci.
dongo, [dènè] tkk. 1) Palo ki cing. 2) Miyo arem ki
dano. 3) Twomo nyo yoko dano ki cing. Pingo i
dongo latin kit meno? Odongo lema malit.
dongo, [donò] in. 1) Doko dit nyo oo i wi ditu. 2) Doko
bor nyo tyeko dongo. 3) Gwoko dano nyo gin mo
maber. Woda dong odongo woko. En odongo
anyira mabeco. 4) Ceko cam. En odongo mucele
mapol.
dono [dènè] tkk. nen: doyo.
donyo [dònyò] in. 1) Cito i gin mo. 2) Rwenyo woko ki
i wang. Omera odonyo i mony. Odonyo i ot madit.
doo [dóò] n. 1)Lum ma neko cam i poto. 2) Kodi
maracu ma twi kacel ki cam ma gipito. 3) Lum
maracu ma gengo cam cek maber nyo dongo maber.
4) Kit gin mo keken ma neko gin apita. Doo otwi
madwong i poto gwana. Doo mukene nekogi tek.
doro, (doro) in. Wot tutwal i kabedo mapol nyo yenyo
jami ka mukene. En doro piny calo gicula acula
pire. Atye ka doro tic.
doro, (doro) tkk. 1) Gin nyo dano ma pe jukke/ongayo
wang. 2) Medde ki tam ma pe gimito. Awobi ni dong
odoro wang dano woko.

130
doro; (doro) tkk. 1) Miyo dano woto maber ki deyo.
Lapwony tye ka doro lotino kwan ki buruji. 2)
Tela.
dorre [dòrre] t. Woto wot deyo ma gikwanyo tyen
marom. Abili gingeyo dorre maber mada.
dot [dot] tn. 1) Miyo tunu ki latin wek odot cak. 2) Pito
latin ki cak tunu. Min latin ojony woko pi dot.
doto, [doto] tkk. Cwino cak ki i tunu. Lotino dano ki lee
gidoto cak pa megigi.
doto, (doto) tkk. 1) Tero dano i nyim lodito nyo i te cik.
2) Lego kot nyo lodito me poko kin dano aryo i kom
lok ma pe winynye maber. Mego ni odoto wode pi
lok mo ma konye pe.
dotte [dòtte] «tk 1)Nyutte i nyim dano madito.
2) Cikke pe me nwoyo tim mo. 3) Yenyo nyo penyo
kica pi bal. Adotte ni pe dok abinwoyo yeto ngat
mo.
doyo [dòyò] tkk. Kwanyo nyo pwutu doo woko ki i kin
gin apita wek pe onek cam. Wacito ka doyo anywagi
wa. rom: dono.
duc [dtc] 7. Weng nyo coko labongo koyo mo. Wacoko
jami duc/ducu ki i ot ma mac peya owango. rom:
ducu.
ducu [duct] l. nen: duc.
ducu-ducu [ducu-ducu] lm. 1) Rom rom. 2) Rac nyo
ber pi ducu. Gine yom ducu-ducu. Mupalici yom
ducu-ducu.
dud [dúd] n. 1) Wang pyer mapiny kama em dano
orwatte iye. 2) Adegi nyo pwol. Dud gin bedo pa
dano ki lee mukene.
dudu [didi] n. 1) Kano jami pi gem. 2) Gwoko gaa ki
Iworo ni gwok rweny nyo gikwal woko. 3) Kwero
poko gin mo ki jo mukene. 4) Nwang cwiny i gwoko
jami i mung. 5) Lworo rwenyo gin mo. Wek dudu
jami obedi pien pe konyi.
dugi [digi] tn. Nen: dugu.
dugu (dugu) tn/. Biro pa kamo i kom dano pi ret nyo pi
goco. Opwodo latin ma kome weng odugu woko.
rrk:dugi/ biro/bolo ;.

131
dul [dil] n. 1) Opam nyo ladin bel/kal. Kela dul wek
adin ki bel. 2) Yat madit macek laten wic. Baba
oteno wiye ki dul. 3) Lwak mapol. Dul dano gubedo
limayi i gang kal.
dula [dila] n. 1) Dero lobo ki lum ma gimwono i ot.
2) Kama kigwoko iye cam nyo kama gigwoko iye
jami i ot. Dula gimwono i tyelo.
dulo [dulò] “kk. 1) Twako dano nyo daa i kom/iwi dano.
2) Juyu ngat mo nyo bedo ki gero i kom dano pi lok
mo. 3) Pwonyo ngat mo ki daa nyo buru dano. En
maro dulo lotino.
dulu (dulu) n. Kit ma lee gimwodo ki lum. Min dyel
dulu lum ma neno mit.
dulu-ib [dòlò-ib] n. 1) Ib dyang ma cok ki ngwinye
nyo kin bam. 2)Ib dyang kama ringu tye iye.
3) Ringu ma gimiyo bot won dwol.
dum [dum] n. 1) Loko leb ma pe jo mukene ngeyo.
2) Leb jo mukene nyo leb ma pe pa lalok. En lakub
kin Iwak ki dum.
duma [dima] n. 1) Kongo nyim kanyimuru. 2) Kongo
ma giyubu ki kic nyo cukari. 3) Kongo pa nubi.
Kongo duma pe mero dano.
dumu, (dumu) “kk. 1) Loko leb mapat. 2) Loko leb ma
dano mapol pe gingeyo. 3) Loko leb me adwala nyo
loko lok ma pe giniang akaka. Gitye ka dumu leb
munu ki dano ma pe giniang.
dumu, (dumu) tkk. 1) Ngolo madit nyo manok. 2) Ngunu
gin mo nyo poko gin mo aryo. Loyango dumu ringu
keken.
dungu! (dugu) tn. 1) Rubu wi dano ki lok ma pe atir kit
ma locung i wi bye pol kare timo.. 2) Kelo tam tere
tere me balo wic. 3) Dino ngat mo nyo dino dano ki
lok. 4) Tero dano, lee, kmk kama ding. En maro
dungu dano ki lok ma pe konyo. 4) Daa i kom dano
mo ki gero matek nyo buru dano.
dungu? (dungu) ta. Buku nyo kutu ito madwong i um
dano ma owile nyo dano ma otemo deene.
dunu ([dònò] ék. 1) Doko nyo galo dano ka timo gin
mo. 2) Juku tic mo pi kare manok nyo malac. En

132
 dunu dano ki tic weko jami pe timme kakare.
duny [dòny] tk. 1) Aa/cwer pa ngwen. Ngwen tin oduny
woko liweng ki i bye. 2) Ket ki ngwec nyo cito i yo
mapat pat. Lotino kwan guduny ki ngec ma gimiyo
yweyo.
dunyu, [dùnyù] tkk. 1)Keto nyo nyayo apwua.
2) Weko apwua ille malo nyo tengo apwua. Won
mutoka odunyu apwua i komwa.
dunyu, [dònyò] tkk. 1) Jwayo cilo woko ki wi meja,
kom nyo ki i kom gin mo keken wek obed maleng.
Atye ka dunyu wi meja. 2) Jwayo dye ot. 3) Jwayo
wang, cing, kom, kmk wek obed ma otwo. Man
tambara me dunyu kwok.
dura, [dira] n. Gaya madongo macego calo cerena dok
nonge bot Lotugu i Sudan. Tut balo dura oyot
mada.
dura, [dura] n. Bongo pyer ma gitweyo i pyer calo laa,
bongo man yam obedo ruk pa awobe macon. Omera
otweyo dura matar. kmgk: leb macon.
duru, (duru) tkk. nen: rodo ,.
duru, [duru] tk. 1) Yac pa dyang, dyel ki lee mukene ki
ic nyo bedo ki latin i ic. 2) Dyang ma dong cok
nywal. Watye ki megi dyangi muduru adek.
duru; [duru] ¢ Tic ki diro i kum gin mo. Mama duru
cam pi lworo ni tum woko.
dutu (dutu) #kk/ik 1) Colo/cuddu nyo dengo wang.
2) Kwot madit nyo bedo dit. Wange odutu calo
wang obibi.
dwac [dwac] tn. Nyak pa lum ma miyo wiye doko pek.
Lum dwac i dwe me abic ki abicel.
dwacce [dwacce] tk. 1) Yengo aula nyo yengo bad
wek aula ojwatte. 2) Yengo gin mo ma pe tek calo
oboke, wino, tol, kmk.
dwaco [dwaco] tkk. 1) Weko dano doko goro. 2) Tyeto
dano nyo tiyo tic jok i kom ngati. 3) Rogo dano.
Ajwaka odwaco maa woko.
dwado [dwado)] tkk. nen: dwalo.
dwalo [dwalò] “kk. 1) Golo tyen dano miyo dano poto
piny. 2) Keto dano i peko. 3) Rino ki tol. 4) Tweyo

133
 dyel nyo dyang marac. Odwalo tyena oweko apoto
malit. Dwalo lokikin dano pe ber. rrk: dwado.
dwan [dwan] n. 1) Olokko nyo kama lok winynye ki
iye. 2) Winynye pa lok ki i dog. 3) Lok/tam. Dwan
lapwony longo mada. Dwan jo mukene pe
winynye. rom: dwon.
dwanynye [dwany-nye] dk. 1) Yenyo lok ki i dog
dano nyo lok ki anywar. 2) Dwoko lok te poto.
3) Yengo kom tung acuc ki acam. En tye ka
dwanynye ki amwoda ic.
dwanyo [dwanyò] tik. 1) Rubu nyo nyweno. 2) Guru
dek ki odii. Atye ka dwanyo boo ki odii. 3) Lok ki
anywar. Dwanyo lok ki dano pe ber.
dwar [dwar] n. Yenyo lee nyo anyiri me aneka. Kit
dwar pol: dwar anyiri, dwar obwo, dwar arum nyo
larika, dwar laperu, dwar rec, dwar linu, dwar butu
tim, kmk. Dano mapol tin gucito ka dwar.
dwaro, [dwaro] “kk. 1)Cito i tim pi neko lee nyo
yenyo/garo lee, anyiri, rec, kmk. 2) Yenyo ringu gin
tim. Lee gidwaro i oro wa i cwir.
dwaro, [dwarò] tn. 1) bedo ki cwiny me kelo ayela.
2) Bedo/tic ki tekwic i kom dano. 3) Nywaro dano
nyo bedo labongo woro. 4) Maro cayo dano. Latin
ma dwaro pe winyo ngat mo.
dwe, [dwè] n. 1)Ceng wor/tara madit loyo lakalatwe
maryeny i wor . 2) Kare me nino 28 nio 31 nyo kare
ma tye 12 i mwaka acel. Dwe acel acel tye ki nyinge:
dwe me 1-Lukwang, dwe me 2=Orara, dwe me
3=Ludunge; dwe me 4=Omaruk; dwe me 5=Lumuk;
dwe me 6=Lucoto; dwe me 7=Lulingakino; dwe me
8=Lubayi; dwe me 9=Lutyek; dwe me 10=Omatul;
dwe me 11=Lubalel; dwe me 12=Orengorot.
dwe, [dwè] n. 1) Kare pa mon. 2) Kare ma mon bedo ki
remo. 2) Ruk pa mon. Mon mogo neno dwe kiryo i
dwe acel. rrk: monyo.
dwelle [dwèlle] tik. Ito malo lalenge nyo bedo malo i
wi yat, ot, got, kmk. En kidingo man odwelle wa i
wi muyembe.
dwere [dwéré] n. Yelo dano nyo cwero cwiny dano.

134
 Latin ma ladwere yelo dano ki koko. rrk: cwicwi 5.
dwet [dwet] 1. a) Wang ma pig wang mol ki iye dok nen
cilo. b) Pig gin mo mucwer ci otwo iye ma pe
gijwayo nyo gidunyu. c) Wang matye ki two i tere
nyo i dele. Wange odwet marac, myero gimiye yat.
dwinyo [dwinyo] tkk. 1) Nginyo wit kal nyo kabir me
neno ka nyige tye. 2) Nginyo ki cing wek nyige nyo
kome odong kamaleng. 3) Diyo gin mo ki ikin lwet
cing matek calo nyugi, cwari, cuku, tol nyo uci, kmk.
En tye ka dwinyo kamlara ki cinge.
dwir [dwir] /. Ringo matek nyo wot oyot oyot. En
ngweco madwir mada ki tyene.
dwiro, [dwiro] n. 1) Ngwec matek nyo bedo dwir.
2) Yot kom i ngwec. En dwiro ne pat i ngwec.
dwiro, [dwiro] tkk. Cobo nyo bayo tong. Awobe
gimaro dwiro lawala i oro.
dwogo [dwògò] m. 1) Dok cen kama ngat moni oaa iye. I
dwogo awene ki i gang kwan? 2) Dwoko jami pa
ngati mo cen bot rwode. 3) Culu wang jami nyo gin
mo ki gin mapat. Adwogo cupuriani cen.
dwoko, [dwòkò] tkk. 1) Tero gin mo kama gigamo nyo
oaa ki iye. 2) Dwogo cen gin pa ngati bot rwode.
3) Culu wang jami ma orwenyo. Adwoko lok bot
daktar ni latwo oto woko.
dwoko, [dwòkò] tkk. 1) Nwoyo timo odoco nyo timo
wang mukene. 2) Nwoyo rego. Atye ka dwoko odii
wek obed mapwot.
dwoko twoniic [dwòkò twòn i ic] tn. l) Ling ki
lok nyo ki kiniga. 2) Yubu tim marac i kom ngati.
3) Kano cwiny me timo gin marac. 4) Mungu tim
marac me timo bal i kom dano. I wango iye ma
obidwoko twon i ic.
dwol [dwòl] n. 1) Kabutu pa dyang nyo cel alunga pi
kabutu pa dyang. 2) Kagwoko dyang i dye wor.
Watye ki dwol dyang madit.
dwolo [dwòlò] n. Moo ringu nyo moo ma tye i cin tino.
Cwinya yom calo dwolo.
dwon [dwon] n. nen: dwan.
dwong [dwén] /. 1) Bedo pol nyo dit. 2) Doko ladit nyo

135
 ladwong. Wora tye ki dyangi madwong. rrk: dongo
2:

dwongo, [dwono] tkk. 1) Penyo donyo i ot. 2) Penyo

rukca. Odwongo doggola ci odonyo. 3) Kongo wi
dano malit ki lwet cing acel nyo aryo ma gigomo nyo
ki Iwet ducu. En maro dwongo wi lotino. 4) Pwur
manok.
dwongo, [dwònò] n. Aduku madit nyo aduku ma
gitingo ki bel, nyim, pwul, kmk. Wakayo kal tin
dwongo aboro kulu.
dwono [dwònò] tkk. 1) Two pa pii nyo twono pii ki
lyeto. 2) Miyo cwiny cwer nyo bedo ki par madito. I
dwono dwani kumeno ngo marac. Odwono cwinye
calo mito too. 3) Twoyo gin maliyo ki lyeto.
dworo [dwòrò] tkk. 1) Miyo cam maber ki ngati mo.
2) Gwoko dano awora. 3) Nyutu mar i kom ngat mo.
4) Pilo wi dano nyo weko latin timo gin ma iye mito.
Obalo lotinone ki dworo gi. 5) Weko dano dongo
ma pe gipwonyo nyo gijuyu. En dok dworo wode ni
tutwal.
dwoyo [dwòyò] tkk. rom: dwono. 1) Wiro wi mutoka
nyo pango wi gari tung acam nyo acuc. 2) Gono kona
. Odwoyo wi mutoka odok tung taun. Odwoyo
ngut gweno paka oneko.
dyaco [dyaco] tkk. 1) Rego nyim maliyo. Maa ngeyo
dyaco odii nyim mada. 2) Rego bel, kabir, ngor,
kmk madyak nyo ma pe otwo. 3) Rego ngwen
madyak.
dyak [dyak] /. Obedo pii pii nyo dabadaba. Wot tek ka
piny dyak. rom: dyaka.
dyaka [dyaka] 1. nen: dyak.
dyako (dyako) tkk. 1) Onyo pii i kom gin mo. Odyako
bongone ki pii. 2) Wiro ki moo nyo ki pala. Pe i
dyak latin ki moo tutwal.
dyang [dyan] n. Lee paco madit maloyo dyel ki romo.
Acoli yam tye ki dyangi mapol. Cak dyang ber pi
dano weng. pol: dyangi.
dyang apwoyo [dyan apwoyò] n. Okolok matino,
kome kwar, latyene mia acel dok gimaro gurre kacel.

136
 Dyang apwoyo ngwece rac.
dyango [dyanò] tkk. 1) Miyo lworo. 2) Ryango cwiny
dano nyo miyo cwer cwiny. Wek dyango cwiny
dano ki lok goba. 3) Bwolo dano ki lok goba nyo
miyo bedo ki akalakala.
dyangoto kwene [dyan-òtò kwéne] n. Kicaa otit
nyo owo madit lawil ringu. Kel dyangoto kwene pa
baba ni kong acit kwede i cuk.
dyato [dyat6] 1 1)Coto bel madyak ki pany. Kec
weko kidyato kal madyak. 2) Odo gwana madyak.
3) Nyoto pwul ma pe otwo i pany. 4) Nginyo gin mo
madyak.
dye [dye] n. rom: die. 1) Cwiny gin mo. 2) Kama rom i
tung ducu nyo i dyere. Apito yat i dye kal.
dyedo [dyèdò] tkk. 1)Tingo ter nyo gin mo i wic
labongo makone. 2) Wot ki ter i wic pi deyo. Dyedo
dwongo yot loyo agulu.
dyedo-dyedo [dyèdo-dyèdo] n. 1) Cungu lworo pa
lotino ma pwud gicako cungu acunga. 2) Yenyo yo
me wot pa latin ma pwud mulu nyo mito wot pa
lotino. 3)Cungu lajing cong lotino pi wot.
Dyedo-dyedo otingo ter cito kitgum.
dyel [dyèl] n. pol: dyegi. Lee paco matino loyo dyang
ento dit rom ki lajwaa nyo lacek. Dyegi konyo tic
mapol calo me lyel, awak, kmk.
dyemo' [dyèmò] tkk. Kayo bel ma pwud pe ocek maber
(agwe) nyo otwo maber. Kec weko gidyemo bel.
dyemo [dyèmò] t. Timo tic ma pe opore,
ELC tal:
dyeny [dyèny] tn. l) Keco i kom dano nyo bedo ki
kiniga i kom ngati. 2) Daa i wi dano. 3) Medde ki
timo gin mo nyo kwerone.
dyenyo [dyènyò] tkk. 1) Gamo gin mo dwoko malo.
2) Cudu dog. Dyenyo dog ki dano pe ber.
dyero, [dyèrò] tkk. 1) Jalo/weko ki ngat mo gin maber.
2) Miyo ki lawoti gin mo nyo dyero cam ki jo
mukene. 3) Gamo labongo cul. 4) Jalo gin ma pe
twero pokke. Wadyero ire pwul gutiya acel.
dyero, [dyèrò] tkk. 1) Miyo kwo bot lacwec. En odyero

137
 kwone pi tic pa lacwec. 2) Weko gin maber pi ladit.
3) Jalo kom i tic. Gudyero lim pi yubu gudu.

E-e
e- [e] kd.nym. Kitiyo kwede me nyutu nyo cimo gin
moni. Men-e, en-e, en: latin mene ma megi?
-€, [e] kd.nge. Agikki lok. Bongona tye bot-e. Wacito
bot-e. kmk.
“e; [è] pal.nge. Bedo tye ki gin mo. Meno mer-e, mega
ku.
-e; [é] cml.nge. Nyutu gin moni kama tye iye. Men-e
ma megi kara?
edo [éd6] lm. 1) Yee gin mo ni tye kakare. 2) Tye gire
kit ma myero obed tye. Edo yaa, en owaco kit meno.
rrk: edo yaa.
edo yaa [édé yaa] lm. nen: edo.
ee, [éé] ng. Kwero lok, nyutu ni pe atir. Ee, man pe
ber ba!
ee, [EE] ng. 1) Nyutu ur madit. 2) Lok ma twoyo dog.
Ee, itimo kuman pingo latina?
ego ([egò] cm. Lok ma cimo kama gin mo tye iye. Bongi
ego-ni mega. nen: eno.
eka [eka] n. Dit pa poto nyo ngom ma bore rom ki yadi
150, lace yadi 30. Poto pula tye eka abic. /r: <E>.
nlk: hectre.
eke-eke [éke-éke] /m. 1) Yweyo pa ngat ma goro ma
winye calo ool matek. 2) Yweyo pa ngat ma tye ki
aona. Ngat ma tye ki aona ywee li-eke-eke.
eklesia [éklésid] n Ot lega. 2)Ot kama
lokristo/lokristayo gure iye ka kwayo lacwec.
3) Lwak pa lokristo/lokristayo. Eklesia ma Gulu ni
ber loyo ki i Uganda. /r: «L» nik: ecclesia-ae.
eku [eki] ng. Cac ki yomcwiny ikom peko ma ngat ma
lawaka nyo ngat ma gijuko kwe nongo nyo poto iye,
ginyere dok ginyware bene. Eku ka otweri.
elele [élèlè] n. 1) Ngwec pyem. 2) Ryemo gin mo.

138
 Odoko elele dong wai. 3 Kit me
lero/doto/lanyo/taro ngat mo wek dano mukene
owiny. rrk: ryemme.
elle [èllè] tik. 1) Yabbe pa gin mo woko. 2) Poto woko
pa gin ma gimwono. Mac elle i lum mutwo.
elo lelo) tkk. 1) Yabo nyo weko bedo twolo.
2) Kwanyo laum wi gin mo calo dero, agulu, atabo,
cupa, kmk. Twol mager elo wiye. c/: O-elo wii del
ma okwok.
em [em] n. 1) Ringo ma tye i kin cong ki bam. 2) Tyen
dyang ma kungeye. Em dyang, em dano, em winyo,
em gweno, kmk. Lodwar gimaro ringo em.
emo [emo] tkk. 1) Bolo piny gin mapek. 2) Goyo dano ki
odoo mapek. Ka ituku ci a-emo wii ki odoo. rrk:
remo 3.
en, [en] cml/k. Cimo nyo nyutu ni gin moni tye ka mo.
A-en, atye kany; wa-en, wubin cok.
en, [én] kd. 1) Ngat me adek. 2) Lalub in. En ca; en
obino kany; en owaci pe aciti.
eno [end] Mink. Lok ma nyutu nyo cimo gin mo ma tye
kamabor. En eno; mii ma-eno-ni. pol: ego.
eno ba [eno ba] ng. 1) Poyo wi dano i kom gin mo.
2) Lwongo tam i kom gin mo. 3) Miyo dano ngec ki
niang i kom gin ma tye katimme. Eno ba awobe ka
wuweko anyiri oloyowu.
ento [éntò] ik. 1) Lamed ki lakub lok. 2) Poke ki tam.
3) Cung mapat. Lok tye kit ma iwaco ento mega ni
bene ada. rrk: ci.
ero [ero] tkk. 1) Cako lok ma pe ber. 2) Yenyo kolo.
3) Piyo nyo cobo dano ki lok ma pe ber. I-ero ali
waiyo, dong icung iye.
ero ba [érò ba] ng. Piyo ki cuku cwiny ngati me timo
gin mo. Ero ba dong wukur adwogine.
eto [etd] tkk. Lwongo dano ki dwan matek nyo
dangnge ki lwongo. Wek eto nyinga idyer wor.
ette [ette] tik. 1) Cere ka timo gin mo ki pyem ma
nongo pe i twero timone maber, kono gimito nyo pe
gimito. 2) Cung i gin mo tektek. I-ette ka lweny i
kom ngat ma dit loyi!

139
Eukaristia [eukaristia] n. Sakramento me kom ki
remo pa Yecu Kristo i dini Katoli. Mwaka ni
gidyero ni mwaka me Eukaristia. lr: «L». nlk:
Eucharistia-ae.
eyo (eyo) ng/lm. 1) Lok ma nyutu ni tam nyo gin moni
tye kakare, atir dok ber. 2) Nyutu yomcwiny/pwoc
nyo yee tam. Eyo, meno aye gin ma mitte. Eyo,
meno lok atir. rrk: iyo.

F -f
forno [fornò] n. Kama gicano iye matafali ka giwango,
mace lyet mada. Acoli dong gimaro gedo ki
matafali ma giwango i forno loyo ma pe giwango.
lr: <L>.

G-g
gaa, [gaa] n. l) Jami, gin mo nyo gin ma konyo dano.
Abino ka gamo gaa wa ki kany. 2) Gin maber nyo
marac. Wek timo gaa ma wango cwiny dano. rrk:
jami |.
gaa, [gáa] tn. Neno piny nyo gin mo ki teng wang pe
neno ne atir. En lagaa dano tutwal.
gabagaba [gaba-gaba] lm. Dongo ki kom ducu nyo
dongo mabor, boco tyen. Awobi man odongo mabor
ligaba.
gabbe [gabbe] tik. Lyere/lungnge tung piny. Olik
gabbe i kom yat. Tong ogwal gabbe i wi pii.
gabo [gabo] tkk. 1) Ngabo gin mo malo nyo lyero gin
mo malo. Gigabo tol mapol i kom cal ma nenone
dong pe mit. 2) Kwoyo. Atye ka gabo bongona.
gacia, [gacia] n. Otyeb nyo yat ma dongo mabeco pi
loganna, bye pe camo pien kec. Baba opito gacia
mapol i poto. Ir: «E». nlk: accacia.
gacia, [gacia] n. Cilo nyo gin ma neno rac, jami atata.

140
 Ter gacia i wi odur. /r: <K>. nlk: gasia/takataka.
gadigadi [gadi-gadi] n. 1)Lating jami ma dyang,
aguragura nyo kana aye ywayo. 2) Lalor jami ma
tyene acel ma gimako ki cing. mukene tyene tye aryo
nyo angwen.
gado [gadò] t. 1) Camo cam i yo marac nyo bedo ki
woro i dog cam dok camo mapol. 2) Leb cac i kum
ngat ma tye kacam. Wek gado cam calo gwok. rom:
gedo).
gagge [gagge] tik. 1) Cerre i kom gin pa ngatti, jingu
kom i gin ma pe megi nyo ridde i tic pa ngat mukene.
2) Cero ka mo wek i bed iye keni. Yat kituba/pwoyo
ogagge i kom tugu.
gagi [gagi] n. 1) Gin tyet pa ajwaka. Ajwaki gitweyo
gagi i ngut cing lotino. 2) Lee mabedo i pii, tye i
kaka pa okoro.
gago [gago] tkk. 1) Coko jami mapol lawang acel. 2)
Nongo magoba ma kato iyo ma pe ber. 3) Cato cat ki
bwami, bedo ki bura nyo buyo dano. Gago dano pe
ber wacel.
gai [gai] n. Odoo lago dano mayom nabanaba ento
nwang. Wone okelo odoo gai me goye. rom: gei.
gaji, (gaji) n. Dyang ma tunge dongo ma nonge i
Ankole ki Bunyoro. Gaji tung-gi bedo ligogo gogo.
gaji, (gaji) n. Latong yat ma opokone ka ma giroyo iye
pwurne lac, pat ki latong ma gicomo i kom pwur ma
wiye olungnge. Kela gaji na i ot butu.
gak [gak] tk. Cito matwal, pi naka nyo cito labongo
dwogo cen. Maa ocito tuggi ci ogak woko.
gako [gakò] tkk. 1) Rego ngor angaka. En ogako lapena
me dek ngor. 2) Kit rego ducu ma pe girego
mayom/mapwot.
gala, [gala] n. Giwic pa jo Ejito.
gala, [gala] n. Dano ma kome tar, ma kome pe col
(munu). Acoli mapol tiyo i gang pa gala.
galo [galò] tkk. 1) Bodo wic nyo doko dano. 2) Gengo
dano tic moni ki lok nyo tic mapat. Wabedo ka galo
wang latwo ki boko lok. rrk: bodo.
galon [galon] n. Lapim ma tye iye cupa abic. Galon

141
 dong pe gitiyo kwede ento gitiyo ki lita. /r: SE”.
nik: gallon.
gama [gama] ¢ 1) Tim bwani nyo tim ma pe nyutu
woro. Tic gama nino mo cwali i peko. 2) Tim pa
ngat ma pe winyo lok nyo juk.
gamente [gaménte] n. Miri, lagwok lobo, laket cik
` dok lanen ni cik otiyo maber. Gamente pa Iwak
paro pi Iwak. /r: «E». nlk: government.
gamo, [gamo] tkk. Jolo jami mo ki bot ngat mo nyo
kwanyo gin mo ki icing ngat mo. Atye ka lok kwedi,
pe itwero gamo doga?
gamo, [gamo] tkk. 1) Bedo ki ic nyo nongo ic. 2) Kuru
nywal, yaco/nongo latin. Mine dok ogamo iye.
gang [gan] n. 1) Kabedo pa dano. 2) Kama odi, dero ki
jami kwo pa dano tye iye: dye-gang, kin-gang,
nge-gang. Atye ka dok gang kombedi.
gango, [gano] “kk. 1) Coko gin mo pong cing nyo i kor.
2) Ngano jami i cing nyo ngwedo dek pong cing.
Ogango anywagi i kore.
gango, [gano] n. 1) Kama giyubu pi bedo pa lokumu
mapol i keto lyel. 2) Kwanyo yat woko ki i wi lyel.
3) Kwer lyel ma gitimo ikin mwaka 2-6 inge too,
agikki paro pi lato. Kwer me pwutu gango dong tye
ka rweny woko.
gano [ganò] tkk. Boro/pako/uru kit ma gin moni otimme
kwede.
ganyaganya [ganya-ganya] lm. Tweyo yen ma pe
gilwero. Otweyo yene ganyaganya. rrk: yogoyogo.
ganyo [ganyo] tkk. 1) Neko nyo reto piny gin madit.
2) Coro gin mo piny nyo loro piny libim. Oganyo
twon madit wa ingom.
gar [gar] n. Lating ter, jami ki dano dok woto i wi
nyonyo. Wacito Pakwach ki gaa. Kor gaa aye gudu
ma gaa woto iye.
gara [gara] n. 1) Olang matino ma girubu i tol ka
gityweyo i kor tyen me myel. Mon ngeyo myel ki
gara. 2) Olang ma gitweyo i kor tyen lotino ma woto
dac dac.
garagara [gara-gara] n. nen: kigol.

142
gari [gari] n. Motoka nyo lela. Tyen gari tungcel oto
woko. Ir: <K>. nlk: gari.
garo, [gàrò] tkk. Keto cwiny i kom gin moni, jingo
kom i tic mo nyo gworo cwiny pi gin mo. En garo
kore i lweny calo twero.
garo, [gàrò] tkk. kmgk: jo Agago aye maro tic
kwede. 1) Yenyo gin ma orwenyo nyo yenyo tyen
lok, lubu. Atye ka garo dyanga ma orweny.
2) Ngiino piny nyo ngiino lok pi niang. 3) Neno
maber nyo neno matut. Agaro tyen lok ma oweko
itima kumeno kwe.
garo, [garo] tkk. 1) Cobo pil nyo cobo lee nyo dyang.
2) Tucu kom lee ki tong nyo tucu kato tungcel.
garugaru [gàrù-gàrù] /m. 1) Gin ma pe ocek maber.
Gwana ki layata ma garugaru pe mit dok mwodo
yi dano. 2) Lok ma pe niango dano.
gato [gato] tkk. nen: lamo ;.
gaya [gaya] n. Kit kal nyo bel ma dongo calo kabir.
Gaya dong pe cek tutwal kit ma yam con.
gayo [gayo] tkk. 1) Neno dano ki wang marac nyo ki
wang me kolo. Pingo i gayo dano kit meno?
2) Neno ki kiniga nyo bedo ki akeca, bedo ki julu,
bedo ki colwang. Ogaya ki wang macol mada.
3) Miyo peko bot dano nyo yiro dano/yiro wang
dano.
gec [gec] n. nen: cet >.
geco [geco] tkk. Ronyo dano ki lok ma pe gitucu atir
nyo lok i kom ngat ma tye i kin dano iyo ma niang
iye tek, lok adwala. Geco dano ki lok pe ber.
gedo, [gedo] tkk. nen: gado.
gedo, [gèdò] tn. Yubu ot, gero ot, cweyo ot, rumu ot.
Wagedo otwa maber ci giwango woko.
gei [gei] n. nen: gai.
gek, [gek] n. 1) Layut cwiny. 2) Lawek yweyo bedo tek
nyo gin ma miyo yweyo cung woko. Gek ocobo
latwo wa i too.
gek, [gèk] lm. Como i kom gin mo atura nyo nongo gin
mo atura ki ur. Acomo i kom lapwony ligek.
gem, [gem] n. 1) Col wang pi jami nyo kwero poko gin

143
 mo ki jo mukene. 2) Cam ken nyo twono dano ki
cam/gin mo keken. Wek gem ma okato kare obedi.
gem, [gèm] ta. 1) Gik i yo nyo ran i yo. 2) Poto ki malo
labongo oo i ngom. Latin opoto ogem ijang yat.
Gem” [gem] n. Kaka ma tye i Palabek. En
anyira Gem.
` gémo, [gèmò] n. 1) Two yamo nyo two anyoo. 2) Two
odyer nyo two marac dok kobbe bene. Gemo bino
mager ci kato bene.
gemo, [gèmò] ta. 1) Bedo ki mone i kom dano nyo mon
ki ngat mo. 2) Bedo ki cwiny marac i kom ngat mo
nyo yenyo yo me timo ngat mo marac. 3) Bedo larac
cwiny.
gen [gèn] n. 1) Miti pi anyim nyo yomcwiny, mar ki
kuc pi anyim. Atye ki gen ni mama bino diki.
2) Miti me nongo gin mo. Dano tiyo ki gen pi
adwogi ticgi.
geng, [gen] tn. 1) Bedo dit ki yotkom. 2) Bedo ki kor
madit, bedo ki teko me tic, lweny, kmk. Kori ogeng
calo kor lyec.
geng: [gen] n. Ringu dyang nyo dyel ma ojony nyo
ringu ma obedo cogocogo. Ringo dyang geng pe
mit.
gengo [gen0] tkk. 1) Juko ngat mo katimo gin mo.
2) Cung iyo pa ngati nyo cung i nyim dano ma pe
kawot/gengo yo. Wek gengo yo ki dano. 3) Kelo lok
mapat nyo umu lok ki leb mukene. I gengo ngeye
nono, owaco.
geno [geno] “kk. 1) Bedo ki gen nyo bedo ki cwiny me
ada i kom ngat mo. Lotwo mapol geno lok pa
daktar. 2) Bedo labongo akalakala i kom ngati.
Ageno min otta mada. 3) Kuru gin ma anyim ki
yomcwiny. Ageno ni abikato peny.
ger, [gèr] in. Bedo lakolo, dano ma dag anywar, dano
ma keco oyot. Lapwony leb munu wa ger matek.
ger, [gér] n. Gulle pa tyen. En tyene tye ki ger.
ger; [gér] n. Cito pa mon ka co nyo bedo pa mon ki
coggi nyo nyom. Anyira ma opong gicito ka ger.
ger, [ger] n. Opwuk macol ma nonge i nam nail.

144
 Opwuk ger dongo. rrk: opuk ;.
ger; [gèr] n. Yo nyo kor dyang, lyec, kmk. Ger dyang,
ger lyec, kmk.
gero, [géró] tn. Bedo ki kiniga, kwinyo, kec cwiny, maro
lweny. En maro gero i wi lotino.
gero, [gèrò] tn. 1) Cwero poto, dyekal ki yoo ma nongo
piny otwo. Wagero dyekal wa laworo. 2) Lilo poto
pi kodi nyo pwur lakur kot. Watye ka gero poto kal.
gero; [gerd] tn. 1) Yubu ot nyo rumu ot. Watye ka gero
ot madit. 2) Bedo ki dako/cito ka coo. Lamera
ogero Mucwini.
gero, [gèrò] n. 1) Nyomo dako. 2) Butu ki dako.
gerre, [gérre] tik. 1) Gulle. Tyene ogerre. 2) Bedo pa
lacoo ki dako/rwatte pa coo ki mon nyo butu pa lacoo
ki dako.
gerre, [gèrrè] tik. 1) Bedo ki akeca nyo nyutu lok keco.
2) Twako dano, juyu dano ki dwan matek nyo daa i
kom dano. Gerre i wi lodito pe ber.
geto [gètò] m. 1) Moko, bedo kamading nyo culu yo
ma twolo. Cam geto i dwon dano. 2) Bedo matek.
Lweny ogeto i dog nam.
geyo [gèyò] tkk. 1) Dunyu/jwayo nyo kwanyo cilo ki i
kom gin mo, dunyu kwok. Atye ka geyo cet pa latin
ki bongo. 2) Lyero gin mo malo ma doge gudu ngom.
Dog cuka tye ka geyo ngom.
gi [gi] k. 1) I gramma tye dano me adek. Gitye ka
bino. 2) Larib lok nyo dwon aryo. Wan ki gin. rrk:
ki.
-gi [gi] pal.nge. Nyutu ni gin moni megi, mega,
meg-gi, kmk (ni gin moni pa ngati). Cam-gi tye
kwene? Wi-gi 00 kwene?
gic, [gic] tn. 1) Dok cen ki ngec i tam, weko lok moni i
yo nyo gik ki lok. 2) Ling woko ki lok, ngeng ki lok,
weko tam i yo. Agic ki lok i iya pi cwercwiny. Kulu
Acaa opong oweko Pager ogic odok cen.
gic, [gic] /m. 1) Woto cung, tamo ni gin moni owot
anyim ka dok gitamo ni pe owot anyim. Ka kulu
madit opong, ma tino gic woko. 2) Bedo ki akalakala
ma orube ki lworo i kom gin ma myero gitim.

145
 gica [gica] n. rom: gija. 1)Kono myel mabor ma
gicomo i kom kono macego. 2) Kono ma giyengo
linabnab nyo kono myel deyo. Giyengo gica i myel
nongo giyono ngut.
gicaa [gicaa] n. nen: kicaa.
gicere [gicèrè] n. nen: adomo.
gicigici [gici-gici] L 1) Ngito pa kot. 2) Kot macwer
matek dok mor bene, kot ma mwoc matek. Kot tye
ka cwer gicigici pe wangeyo cok awene.
gicika [gicika] n. nen: kicika.
gicol [gic6l] n. 1) Dyang, dyel, nyok macol. Ajwakki
gimaro dyang ki dyel gicol. 2) Gin macol. Gicol
opoto i ngom.
gi'di [gi-di] pkn. Lok ma gitiyo kwede me miyo
lapeny. Wang adi? tyen adi? wang ma rom mene?
Icito i cuk gi?di?
gidigidi [gidi-gidi] n. 1) Gudu te ywet wek dano
onyer, cuku dano ki nyero nyo yomo yi dano. 2) Tuku
nyero, miyo dano nyero ki tuku nyo piyo dano
kanyero.
gido [gidò] tkk. 1) Miyo dano nyero ki gudu te ywetgi
nyo bongo but dano. 2) Tungu dano ki nyero nyo yelo
latin ki tuku wek onyer. Wek gido latin ka pe ka
koko.
gidungdung [gidun-gidòn] Im. Cek, pe odongo
mabor. Dano ma gidungdung pol i Zaire.
gigi [gi-gi] pa. Meggi, gin meggi. Meno pe pa ngati
ento meggi gi’gi.
gigol [gigòl] n. rrk: garagara. nen: kigol.
gigu [gigi] n. nen: gin.
gik [gik] ta. 1) Oo ka moni nyo tyeko tic kama mitte.
2) Cobo dog tic, tyeko yub nyo weko timo gin moni.
I gik kwene ki kwan?
gikebe [gikebè] n. Koc taa nyo gicaa koc lagwok taa
ma obedo apada ento iye ogulle manok. Lomat taa
maro gikebe. rom: kikebe.
giko [gikò] tkk. 1) Tyeko gin mo, oo kama mitte nyo
cung kama gicimo. Wagiko kwan lawor. 2) Oo i
agikki pa wot nyo tyeko kwo i wi lobo.

146
gikoba [gikoba] n. nen: kikoba.
gikom [gi kom] n. 1) Kit ma rac. En tye ki gikom iwiye.
2) Gin ma dong pea a calo poyo, wok, lwar, kmk.
giliri [giliri] n. Ogwang ma cal ki gwok, ditte mito
rom ki too, kome obedo opilo dok tik mada. Giliri
maro camo oywelo ki kongo ogwal. rrk: nyaga.
gilo ([gilò] n. Two marac ma kwoto tunu/cak pa mon
dok rem mada. Gilo okwoto tunu pa min latin.
gilwee [gilwéè] n. Dyang ma mane olwodde ki piny
iye, lamane acel nyo dyang ma mane acel dit acel tidi.
rom: kilwee.
gin, [gin] k. Jo mapol. Gin adii ma gubino? Gin egini
weng.
gin, [gin] n. Gaa/jami ma konyo dano i yo mapol ma
patpat. Kong i nong gin acama ka i citi. rrk: gigu.
gin kor [gin kor] n. Two ma yelo lotino ma gikwanyo
ki atero nongo gikako ka nyige kati woko. Gin kor
tye ka yelo latina.
gine [gine] ng. 1)Lok ma gitiyo kwede ka lok ma
gimito waco ne orweny. Jal onongo giwaci amini
gine doya ci wiya dong pe po. 2) Layeny nying nyo
gin mo ma pe gipo i kome. Arwate ki gine... aa
nyinge orweny woko.
ging [gin] /m. Gin ma orwatte dok omoko woko matek.
En oguru doggola ne omoko liging.
gingangec [gina-nèc] n. rom: kinga ngec. 1) Cere
nge gin ma obedo apada/akong nyo oguru ngec.
2) Rek ma aa ki i tok 00 wa i dud lee ki dyang. rrk:
gongongec.
gingi [gingi] n. 1) Keto cwiny i timo gin ducu maber
nyo miti me tic ma pe jukke nyo gengnge. ducu.
2) Neno ni tic otimme maber nyo tyeko timo gin mo i
kit ma myero wa ma mitte. Latin kwan ma kwano
ki gingi kato peny maber.
gingungec [ginu- nèc] n. Lain ngec, ginga ngec nyo
cogo ogiru ngec. Gingu ngeye otur woko.
ginynye [ginynye] tlk. Yilo pa um ki dwon pi aburu,
myel pa um liyuk yuk. Dwona tye ka ginynye pi
aona.

147
ginyo [ginyo] tkk. 1) Yil pa um, myel pa um nyo jiro ki
yelle pa um. 2) Wang pa um pi lyeto pa aburu. Two
aburu maro ginyo um dano.
gipiny [gipiny] n. Gin ducu ma Lacwec ocweyo ma
tye i wi lobo: dano, lee, yadi, pii, lum, kmk.
gipwola [gipwola] n. nen: kipwola.
girikot, [girikòt] n. rrk: odyer >.
girikot, [girikòt] n. Kabut nyo bongo mapek lageng
kot ki koyo. lr: <E>. nlk: rain coat.
giro, [girò] tkk. 1) Jingo kom, bad ki pwun nyo cung ki
tek kom. Lopyem telo tol giro komgi wek pe giloo
gi. 2) Miyo cing ki tek.
giro, [giro] tkk. 1) Regge ki tek lapiny, mako kwot ki
tek ka uc. Lodito giro kwot ka uc. 2) Cung ki kolo i
lweny.
giro; [gird] tkk. Cobo nyo bako gin mo nyo dyang ki
tong. Ogiro ogwang ma yelo gweniwa ni ki tong.
girre [girrè] tik. Regge, yubo ka tyen maber ki jingo
kom ka rette nyo makke ki tek. Lomony gugirre
matek i lweny.
gitara [gitara] n. nen: kitara.
gitara“ [gitara] n. lating latwo nyo dano ma ret
omako.
gitara poto [gitara pòtò] n. rrk: kitar.
gitele [gitèlè] n. nen: kitele.
gito [gito] tkk. Pwudu, kwanyo manok nyo poko gin
mo matidi ki ngati. Gito jami agita pe ber.
gituti [gitòti] n. Kicika/gicika, gwic ot, kabutu nyo
kama okanne pi butu ma kicika opoko woko. Gituti
pa lodito lotino pe donyo iye atata. rrk: tyelo ,.
rom: kituti.
giwic [giwic] n. nen: otang-wic.
goba (goba) n. 1) Lok ma pe ada nyo lok bwola. Owaco
lok goba ni wacito wan kwede kun ku. 2) Coko dog
nyo mungu ada pi lok mo. Ocoko doga ki lok goba.
3) Waco lok matwero kelo can nyo weyo lok pi
cwiny marac. rrk: nguna/bwola >.
gobo [gòbò] “kk. 1) Cwero, elo wang bwur, pwuru ngom.
Atye ka gobo dek ki i agulu. 2) Kwanyo yec lee ki i

148
 laa. Atye ka gobo laa. 3) Cwero tworo. Baba tye ka
gobo tworo.
gobo dog [gòbò dog) tkk. 1) Balo nying dano nyo lok
marac ikom ngati. 2) Dwoyo lok pa ngati wek onen
marac nyo coko dog dano. Gobo dog rac pien kelo
mone.
gocogoco [gòcò-gòcò] n. nen: kocikoci. rom:
kocokoco.
godo [gòdò] tkk. Golo nyo gwero ngom kityen wa ki
tung. Dyang ma mito lweny godo matek.
godogodo [gòdò-gòdò] im. 1) Wot pa dano ma otii
ma kerone nok. Ladit dong woto ligodogodo.
2) Tinge pa pol me nyutu ni kot cok cwer. Pol
tingnge ligodogodo nongo kot cok cwer.
goga, [gòga] n. 1) Yomo cwiny dano ki tuku ore (tim
ore). 2) Tuku nyero nyo poro dano mapat pat ma
miyo dano nyero. Tin wacito ka neno tuku goga pa
lotino kwan Layibi.
goga, [gógá] n. 2) Dero madit calo ot ma kigwoko iye
cam, mukene giyubu tere lamal mukene lapiny. Pol
goga ma i Acoli dong giwango gi woko. 2) Dero ma
giumu kome ki lum.
gogo, Igogo) n. Winyo ma maro bedo i bunga ditte mito
rom ki tutu ento wiye ajulu. Gogo winyo maleng.
gogo, [gògò] n. Lageng dano ki lee me donyo i gang ki
ka mo keken. Cel gogo ber pi lokwo.
gogo; [gògò] /m. Nyak pa nyig yat mapol. Yaa, paipai,
muyebe, kmk onyak ligogo.
gok [gèk] n. 1) Cogo kor nyo cogo ma tye i kin ngut ki
pal cwiny. Gok kor lamera otur woko. 2) Labana
nyo lapok pa winyo ki gweno.
gok-ki wangi [gòk-ki wani] ng. Leb anywar nyo
cac. Erok! Gok-ki wangi!
goli (goli) n. Layut rec ma giyubu ki nyonyo matidi
ma gigomo gitweyo i wi tol i wi tal. Tol goli na ocod
woko.
golla [golla] n. 1) Twol ma tye ki kwir madit, yarre
woko ka okeco. Twol golla okayo latin wa i too.
2) Dano ma bwolo lawote ni en ber kun pe ber nyo

149
 cwinye rac. Ka gilwongi ni twol golla nongo kiti rac
mukato.
golle [gòlle] tk. Makke nyo moko pa jami aryo ma
wigi ogom. Yat ogolle i kom lawote ma yo pe katte.
golo, [gòlò] “kk. 1) Kwinyo lobo ki i te ngom. Watye ka
golo layata ki cingwa. 2) Yabo ii gin ma oculle.
Mama tye ka golo ii opoko.
golo, [golo] “kk. 1) Gweto nyo kwanyo gin ma tye kama
bor nyo kama ding ki tal. Wa golo bongo ki i wi ot
ki tal mabor. 2) Ywayo gin mo cok ki tal ma wiye
ogom. Wagolo cam pa oyo ki goli wek omoki. 3)
Leko lee me cito i obwo wek omoki. 4) Miyo cik me
timo gin mo. Mama ogolo cik mo kany ni pe wakat
kamo wang ma en edwogo.
golo’ [g616] n. Pul, yaa, kmk ma pud pe
kibito. Maa owilo pwul ma golo gunia
abic.
gom [gòm] /. Gin ma pe tye atir mito atweya nyo gonne
pa gin mo. En tye ka tic ki pala ma ogom.
gomo [gòmò] tkk. 1) Tweyo gin mo wek pe obed atir ki
dwoyone. 2) Pango wi yat wek pe odong atir nyo
dolo gin matir. Pingo i tye ka gomo yati tek tek?
gon [gon] tn. Bedo mapol, gurre kacel mapol pa dano
nyo winyo ma gikuru gin mo. Winyo mapol ogon i
wi yat i dog kulu.
gone [gène] tkk. Pwodde nyo tengo ngat mo ki odoo.
Lotino tye ka gone i kin gi.
gong [gèr] /m. Cung pa wang ma pe rwomme, wang me
too nyo tal wang. Two omiyo wang latin ocung
ligong.
gong [gon] t. Cel, geng wek gin mo pe
oyel.
gonggong [gon-gon] n. Okaka ma tidi loyo kalang,
dit kato nginingini, camo kic, cukari ki jami malim.
Gonggong maro cwiyo kic ki i bong.
gongnge [gonnge] tik. 1) Gwokke nyo wot me komme.
En ogongnge ki nyare wek pe gibal wiye. 2) Bedo
ki ryeko wa ki Iworo i gwoko gin mo. En tye ka
gongnge ki lok calo pud mung kun dano ngeyo.

150
 gongo, [góno] tkk. Kongo/gwoko latwo nyo gwoko
ngati wek pe onong peko. Wagongo nget mac wek
| latin pe owang.
gongo. (gono) n. Awal latwom pii madit ma aa ki i
kom keno madongo. Anyira munyoni pe giyee
twomo pii ki gongo.
gongongec [gòno-nèc] n. nen: gingangec.
gongongwe [gòno-ngwé] n. Kit latutube ma tyene
gwa dok ogom, wiye alwaya ki tyene ma i kore bedo
calo cing dano ma tye ka lega. Gongongwe opye i wi
dek. rrk: gongotoo.
gongo-owoo [gòno-òwòò] n. Pot tugu/jang tugu ma
gikwanyo rit ki ikome me cweyo aduku ki adero nyo
tol owoo latad ot. Aduku ki adero ma gicweyo ki
gongo owoo leng mada.
gonne, [gònne] tlk. 1)Pe atir nyo bedo ma ogom.
2) Lubu yoo ma pe tye atir. Yo gangwu ogonne
tutwal. 2) Gin ma pe cung nyo woto atir.
gonne, [gonne] tkk. Lyero jami mapol i kor ot nyo
ngabo jami mapol malo i rek. Akwaya ki cel ogonne
lirogo i kor otte.
gono, [gono] tkk. Pwodo dano ki odoo. Pingo i goyo
latin malit kitman? rom: goyo.
gono, (gono) tkk. 1) Wiro tung acuc nyo acam, dwoyo
tung kany kuca, pango wi gin mo. Wagono ki i taun
kun yo macok onongo tye. 2) Loko/dwoko tung ka
mukene nyo weyo yo. Ogono wi mutoka odok
kilong. 3) Pango wi dano ki lok mapat. Wek gono
lok wac gin ma otimme.
gony, [gony] tkk. Yogge pa gin ma gitweyo. Tol pyera
tye ka gony woko.
gony, [gony] tn. 1) Gang me tutunu, pe gang kikome.
2) Tiro i gang mo nyo cito kama giciko pire. An
agony bot lamera.
gony; [gdny] n. 1) Kabedo mo keken. 2) Gang kama
dano ogurre nyo gurre iye, kama dano cokke iye
mapol. Ka gony wa tye gang pa rwot. 3) Kabutu i
tim pi dwar. Ka gony tye kwene?
gonya [gonya] n. Labolo ma dongo dok bene nyak

151
 madongo. Gonya mit ka i bango ki odii.
gonynye [gònynye] tlk. Nywal nyo yabo wang pa
mon, bedo min latin lakere. Lamera ogonynye
laworo. Ogonynye latin anyaka.
gonyo, [gonyo] tkk. Nongo kabutu nyo tiro bot ngat
mo. Welo ogonyo i gang pa lapwony.
onyo, [gonyo] tkk. 1) Weko gin ma gitweyo ociti:
mabuc, dyang, dyel, kmk. Gony dyang wek ocit ka
cam. 2) Lunyu bongo. Mama tye ka gonyo gomci
ne:
goo, [gò6] n. Lee ma rom ki anyiri, ryek matek, giwoto
alwak, mako aweno. Latin man ryek calo goo. rom:
gor.
goo, [gò6] n. Kidi tet ma obedo calo nyol, lago nyonyo
ma lulu nyo yaro nyonyo maber.
gor, [gór] n. nen: goo ,.
gor, [gór] n. 1) Lanyut ni ngat mo oneko dano nyo lee
mager. Gor bedo i bad. 2) Goro bad nyo kor ki atero
nyo cero ngut cing ki pala.
goro, [góro] lm. Bedo pe ki kero/teko. Latwo tye ma
goro tutwal. cl: Goro camo apil.
goro, [gòrò] tkk. Kedo/ngolo kor, pyer ki tur nyim ki
atero pi deyo. Ogoro pyere maber mada.
goro; [gòrò] n. nen: boro >.
gorogoro [gòrò-gòrò] n. Kwac ma oti ento ger
mukato, maro bedo i kin gang pien dong pe twero
mako lee. Gorogoro moni tyen i kin gang kany.
gorre [gorre] tlk. 1) Goro/kedo kom wek obed ma
neno mit pi deyo nyo ngolo lanyut me yweka. Acito
ka gorre me yubbe pi nyom. 2) Wot cok kama dano
obedo iye ento in pe i mitte I kabedo meno. Lakwo
tye ka gorre kama gitweyo iye dyel.
got [got] n. Kidi madit ma oculle lamal ma kato yadi
ducu, mogo yadi ki lum dongo i wi gi mukene jami
pe dongo i wi gi. Godi pol i Acoli: Agoro, Ato,
Ajulu, Kilak, Okaka, Kalongo, Langiya, Lagoro,
Madi Opei, kmk. pol: godi.
gotogoto [gòtò-gòtò] lm. 1) Wot pa ngat ma tyene
boco. Ngat ma tyene boco woto ligotogoto. 2) Ngat

152
 mutii. Aromo ki ladit mo ma woto ligotogoto.
goyo [goyo] tkk. 1) Pwodo/jwato latin/dano ki odoo nyo
tengo te dano ki odoo tutwale lotino me pwonyo gi.
Lapwony ogoyo lotino kwan lut adek adek.
2) Lwongo dano. Ogoyo oduru pi too. 3) Lego gum.
Baba ogoyo laa i kom wa.
gubu (gubu) “kk. Mato gin mo lirub nyo mato manok.
| Lotino maro gubu pig dek aguba.
gucce [gicce] tlk. Gwenyo odoo ikin dul aryo nyo
makato, baane ki laduk nyo gone ki cen. Lotino
kwan tye ka gucce ki laduki kin gi.
guci [guci] n. nen: jan.
gucu [gùcù] tkk. Bayo nyo nguru gin mo ki odoo nyo
laduk. Lakwat ogucu dyang ki olek.
gudde [gudde] tik. 1) Ryemme nyo tuku ngwec ma
giketo cing i kom dano. Lotino maro tuku gudde.
2) Keco pi lok ma giwaco, wang cwiny nyo nyutu
kiniga.
gudu, [gòdi] n. 1) Yo malac nyo yo mutoka. 2) Ka wot
ma gionyo iye gweng matino. Gudu ma donyo i
Gulu taun tye marac.
gudu, [gid] tkk. Bongo kom gin mo ki cing nyo mulu
gin mo ki cing. Agudu kome ci anongo lyet mada.
guko [gòkò] tkk. Rego manok. Atye ka guko bel mo
manok me nyuka.
guku, (guku) tn. 1) Timo manok tutwal, dwongo
adwonga nyo pwuru poto matidi. En oguku potone
aguka. 2) Twol ma pe okayo ngati nyo gin mo
maber. Koma obedo gum twol oguku lweta manok.
guku, (guku) #kk. Timo gin moni pi kare manok tutwal
nyo bedo i dog tic pi kare manok nyo tic ki nyap.
Lotic pa gamente guku tic aguka.
gul [gul] n. Kama col ma okane i tyelo. Latin okane
wa i gul pi lworo odoo. rrk: gwic.
gulle [galle] tik. Bedo ma ogom nyo bedo ma iye
ogolle. Kore ogulle woko ki two.
gulo [gòlò] tkk. Golo i gin mo nyo gomo gin ma ocung
atir. En ngeyo gulo kwon maber.
Gulu, [Gulu] n. Boma madit pa Acoli. Latina tye ka

153
 kwan wa Gulu.
gulu, [gulu] m. 1) Cako twi pa gin mo ki baro ngom me
kato woko. Kalwa tye ka gulu maber. Obwol ogulu
i nget bye. 2) Cako pong pa nyako nyo bino pa tunu
pa anyira. Anyaka ni dong ogulu woko.
gulu; [gulu] n. 1) Kama obedo bwurbwur, gologolo,
bwur ma olunge obedo aguluagulu. Boma Gulu
gicako nyinge kuman pingo longo ki gologolo bwur
pol iye. 2) Ka ma gweni mato iye pii nyo kama
gionyo iye pii amata pa gweni. Med pii i gulu pa
gweno.
gulu, [gilt] n. Two dyel ma neko dyegi i kare me ngico
nyo cwir, two angoli/acwii. Gulu tye ka tyeko dyegi
na woko.
Gulugulu, [gùlù-gulu] n. Longo ma tye cok ki
boma me Gulu kama lalele mol iye ki tek.
gum [gòm] n. 1) Bedo labongo peko i nongo gin maber
nyo rwatte ki gin maber. 2) Leng nyim nyo mukica pa
lacwec. Gum okaya anongo cente madit i pyem
coc.
gumo [gtmo] tkk. 1) Gulo, gomo maber nyo dolo.
2) Bedo ki tic matek nyo kulle i tic. Agumo kora ka
coc wa nenen.
guna [guna] n. 1) Ngano jami i cing, poko jami manok
nyo kano mukene woko. 2) Bwola i kom jami nyo
lingo i wi jami ki mungo ni gin mo pe. Lapok cinge
guna, Acoli owaco.
gung ic [gin ic] t nen: gungewiny.
gungewiny [gun-cwiny] t. Bedo ki akalakala i kom
lok ma giwaco, gic ikom gin ma myero gitim nyo
kwero yee lok ma gikelo i nyim dano. Wabedo ki
gungewiny i kom lok ma owaco. rrk: gung ic.
gungu (gugu) mm. Kule i ngom pi woro nyo kulle ki cong
aryo ducu i ngom. Conge dong otal woko pi gungu
tutwal. rrk: twero.
gunia (gunia) n. Gicaa madit lapik jami ma nyige calo
nyim, kal, pwul, anywagi, kmk. Waceko pul gunia
20. Ir: <K>. nlk: gunia.
gunne [gùnne] tlk. 1) Kanne ki jami nyo mungu dano ki

154
 jami, bwolo dano ni jami pe. 2) Bedo ki nwangcwiny
i poko nyo miyo jami. Pe i gunne ki jami pa Iwak.
guno [gano] tkk. Miyo jami kun gikano bute mukene
woko, ling i wi jami nyo mungo jami matye. Min
latin oguno lim woko.
guny [gany] t. Dok nyo jer ki ngec, lokke dok cen kama
gin moni oaa ki iye. Ma oneno polici, lakwo oguny
ki ngeye.
gunya [gònya] n. nen: bin.
guu (guu) n. Gweng madongo nyo kidi mayom. Guu
kome obedo okwara dok mukene obedo ngeyi
ngeyi. rrk: kidi guu.
gwangnge [gwan-ne] tlk. Cabbe, loko lok ata, timo gin
mo ma lubune tek nyo dok kany dok kuca. Ladit
man gwangnge ki lok calo latin.
gwango [gwanò] tkk. Lok i yo ma pe niango dano nyo
pango lok atata. Tye ka gwango lok ma ngeyo
adaane tek.
gwanya [gwanya] n. Dek ma wac ma kome gwar,
kingwedo ki i dog kulu nyo gitwero lwongo ni
malakwang kulu ma cal ki ogoroto. Gwanya mit
mada ka gipiyo ki odii pwul. rrk: malakwang.
gwara [gwara] n. Keno ma nyak mabor, gitucu bute me
akuta dok kok malongo mada. Gwara longo ma
winyo mit.
gwaro [gwarò] tkk. 1) Ngwenyo/ngwinyo dano ki lwet,
goro kom ki lwet nyo miyo ret ki lwet. Kwac gwaro
dano ki lwete. 2) Tweno wi ot. Lotic tye ka gwaro
wi ot wa. 3) Kwanyo jami aryo nyo mapol lawang
acel. Gwaro lotino rut. 4) Lyelo wic. 5) Jobo gacia.
Atye ka gwaro yugi ki idyekal.
gwarre [gwarre] tlk. 1)Cokke ki jami, aa cito woko
cen ki keco nyo ket ki daa. Gu gwarre ki kiniga
gucito ca. 2) Rete.
gwayo, [gwayo] tkk. Pwuyu ot nyo lilo dye ot/kor ot.
Mon gwayo dye ot ki opwuyu.
gwayo, [gwayo] tkk. Yenyo nyo garo. Gwayo dano ma
orweny tek mada.
gwec [gwèc] tn. 1) Kwanynye/wot woko pa gin ma

155
 gitweyo. Lawala wi ot ogwec woko. 2) Gin mo ma
wot nyo bwuny woko ki tek ma nongo gitweyo nyo
gidiyo adiya.
gweco [gwéco] tn. Gweyo tyen, dano, odilo, kmk.
Dyang tye ka gweco me too.
.gwedo [gwèdo] tkk. Kwanyo gin mo woko tek tek ki
‘ cing nyo ki kama ding. Wek gwedo te lok ma pe i
niang iye.
gwee, [gwee] n. nen: loro 4.
gwee,- [gwèè] n. 1) Jero nyo kwoto gin ma ngwee pi
camo jami mapol. Ngat ma ocamo ma kato kare
jero gwee. 2) Leng ic ma adwogi me cam madwong
aye kelo nyo cam ma pe otop ki i ic. Ngat ma okwot
ki cam jero gwee.
gwegwe [gwè-gwè] /. Gin ma mit ci kec kec ma wayo
dog dano. Lodito maro dek ma gwegwe.
gweko [gweko] tkk. 1) Timo pi kare manok. Ogweko
dog poto ci odok gang. 2) Cubu. Ogweko ngur
agwek ki tong.
gwel [gwèl] ¢ Gudu matidi nyo madit ki lwet acel nyo
lwongnge ki lwet/cing. Gwel mo i kel awir ki latin.
gwele [gwele] n. Kabedo/kabutu atada ma giyubu ki
yen ma giryeyo lamal. Kabedo mapol i cuk tye
gwele.
gwelle [gwelle] tlk. 1) Lwongnge ki lanyut mo labongo
lok. Gigwelle ka ngo? 2) Lok ki lanyut i kin dano
nyo lok i kin jo manok.
gwelo [gwelo] tkk. 1)Lwongo dano ki lacim.
2) Lwongo tam pa ngati i kom gin mo nyo miyo ngec.
3) Lwongo dano ki gudu kome ki nyig cing. En
ogwela ki kungeya. 4) Kwanyo ki Iwet matidi nyo
madit.
gweng [gwen] n. Kidi gu ma tye ngeyi ngeyi ma gigoyo i
te ot. Gweng pe tek calo got nyo kidi.
gwenne [gwénne] tlk. 1) Jony ki two jonyo. 2) Gino ma
gwenno tek. Wagwenne ki odeyo pi kec ci wangut.
gwenno [gwénno] tkk. 1) Kwanyo gin ma omoko nyo
kwanyo gin ma tye kama ding. Gwenno ringo ki i
cogo tek mada. 2) Kwanyo gin mo ki ite lak. Atye

156
 ka gwenno ringo ki i te laka. c/: Gwenno odok ki i
ngwiny koga.
gweno [gweno] n. Winyo gang ma ditte rom ki aweno,
twon gweno kok ka piny cok ka ru, min
gweno/bwong gweno kero ka cok ka bolo. Watye ki
3 gweni mapol. pol: gweni.
` gwenyo, [gwenyo] n. rom: gwinyo. 1) Two ma onyo i
kom dano dok bene yil, ka pud pe ocang maber weko
poyo i kom dano. Gwenyo omako lotino mapol ki i
gang kwan. 2) Two ma yelo lotino matino pi cilo ma
i komgi nyo two man gilwongo ni two cilo.
` gwenyo, [gwènyò] tn. 1) Wot i yo ma pe girwatte nyo
wot i yo acel ki tung mapat pat labongo rwatte.
2) Kato dano labongo ngeyone i yo. Wagwenyo yo
wan ki mama.
gwenyo; [gwenyo] tkk. Loko jami i kit me cato wil,
gamo gin mo pi gin ma imiyo bot lawoti. Agwenyo
twon acel ki dyegi abicel.
gwero, [gwéro] tkk. 1) Cero bad dano pi keto yat me
gengo two odyer. Watye ka tero lotino ka gwero gi.
2) Cero tur nyim ki lyedi pi abar wic.
gwero, [gwero] tkk. Yenyo gin ma nongone tek.
Wacito ka gwero kal ki i okang.
gwero; [gwero] tkk. Danyo dud, tulu ngwiny nyo
gungu marac. Wek gwero dudi ki dano kumeno.
rom: twero/twiro.
gwerre [gwérre] tlk. Nongo yat lageng odyer. Rwot
kweri tye ka rweyo dano pi gwerre.
gweto [gwéto] tkk. 1) Kwanyo gin mo ma tye malo nyo
gin mo mabor ki tal. Atye ka gweto muyembe ki iwi
yat. 2) Diro cen gin marac. Agweto twol ki i dyekal
atero i ococ. 3) Kwanyo gin mo manok. Kong i
gweta pii amata.
gweyo, [gweyo] tn. Gerre pa gwok nyo woo pa gwok ki
koko ka owinyo nyo oneno gin mo ma en pe mito.
Gwok tye ka gweyo matek tutwal tin.
gweyo, [gweyo] tkk. Camo dek ki kwon nyo kwanyo
kwon ki dek me keto i dog. Dano gigweyo dek ki
kwon.

157
gweyo; [gweyo] tkk. Tuku odilo. Awobe maro gweyo
odilo. Mon gweyo atego i myel.
gweyo, [gweyo] tkk. Kwanyo gin mo pi jo mapaco nyo
paro pi dano ma odong paco ki tero cam ma odong ki
i gang mukene botgi. Wagweyo kibego pi wadiwa
ma gudong paco.
wic [gwic] n. Tyelo kama okane, kabedo ma pe nen,
gituti. Latin okanne wa i gwic pi lworo odoo. rrk:
gul. pol: gwica.
gwik [gwik] Im. Pong pa gin mo wa i doge ma nongo oo
nyo pong ma okato. Dero wa opong ki cam ligwik
gwik.
gwil [gwil] n. nen: koyo.
gwilo ([gwilò] tkk. 1) Ngiyo ki timo gin mo nyo ngeyo
ber pa gin mo ma yam gikwiya. Kona ni dong
ogwilo mit pa kongo, iye giri. 2) Neno oyotoyot ma
wang pe rii iye, winyo pi gin mo i mung. Ginne
ogwilo wanga manok.
gwing [gwin] lm. 1) Oo i agikki gin moni, pe dok tye kit
yo me kwo. 2) Oo kama pe kate. Oto woko ligwing.
gwino [gwino] #kk. Tino jami nyo gwoko jami ki gingi.
2) Cam ki ker madit. Jo mukene ngeyo gwino cam
mada.
gwiro [gwirò] tkk. 1)Nen kamaleng. 2) Bolo cen.
Latin ogwiro kikopo cak ki kiniga.
gwit [gwit] n. kmgk: lik. 1) Ot nyodo onyo nyim mon.
2) Yet malik rom ki lyer.
gwok, [gwok] n. Lee ma konyo gwoko paco ki konyo
lodwar i dwar. Gwok gweyo dok twero kayo gin mo
keken ma en dag neno. pol: gwogi.
gwok, [gwòk] n. Kin ngut dano ki bade, kama gibolo iye
pwur kweri nyo ka keto jami atinga. Coo maro tingo
ter i wi gwok.
gwok; [gwok] n. Gin ma nyutu can nyo can ma pe
gengnge. Giwaco ni ka anyiri, too ki ayom ongolo
nyimi ci nongo gwok.
gwok, [gwok] tkk. 1)Kwiya timo gin mo. Laditwa
gwok tic. 2) Gengo ngati timo gin mo. Gwok i wot i
dyewor.

158
gwok, [gwok] t. Yelle ni gin mo obed maber ma pe
oballe. Gwok latin maber.
gwok nyo [gwok nyo] im. Lok akalakala nyo lok
lworo pi gin ma gimito timo ne nyo pe. Gwok nyo
obibino i cawa mo koni.
gwok-iguda [gwók-igúda] n. Two odyer marac ma
onyo kom dano calo gwinyo. Gwok-iguda omako
lamera woko.
gwokke [gwokke] tik. 1) Weyo gin marac nyo gengo gin
mo marac wek pe otimme. Gwokke ki lok ata wek
pe inong peko. 2) Bedo ma wang twolo nyo bedo ki
tek wang. En ngeyo gwokke ki i can mapol.
gwoko [gwòkò] tkk. 1) Paro pi ngati nyo gin mo, miyo
dano nyo gin mo bedo maber. 2) Nenoni gin mo
marac pe otim ngati nyo weko dano bedo ki kuc.
Abili tye ka gwoko gang kwanwa.
gwong [gwòn] n. Dwalle pa te leb ma miyo lok tek.
Gwong gengo dano lok atir nyo maber.
gworo [gwòrò] tkk. 1) Golo ii gin mo/gwaro ii bur
malac. Ogworo bwur malac i ngom. 2) Keto cwiny i
kom gin mo tutwal. Wek gworo cwinyi pi cam
tutwal.
gworre [gwòrre] tlk. Bedo malac nyo yabbe malac.
Bwur ne dok ogworre tutwal.

159
 I-i
[1] n. Nukta me abiro me coc i leb Acoli.
[i] kd.me. Lok ma giketo inyim lok ma nyutu ni in
aye itimo gin moni. I-bino, i-mito: ibino awene ki
gang? I-goya pingo?
[i] kd.nge. Lok ma nyutu ni gin moni megi,megwa.
Akwanyo bongon-i, cwiny-gi rac kuman pingo?
[ib] n. rom: yib. 1) Gin ma cung idud lee. Ib
dyang bor, wino ib rii boco. 2) Laryem lwango pa
lee. Ib dyang, ayom, ongera, gunya boco, ento ib
dyel, ruda, lajwa,abu ki lacek cego.
ic [ic] n. Kama cam bedo iye. rom: yic. 2) Kama latin
dongo iye. 3) Kama obo, adunu ki acwiny tye iye.
Bedo ki col-ic pe konyi.
[idih] tn. Bino pa gin mo atura ikom dano, tutwale
pa jok ma yengo kom dano. Ajwaki ki lotyet gitiyo
ticgi nongo jok o-idu ikomgi.
[idò] tm. Tigu. Twoni ki nyogi idu nyo kitigo
megi dyangi. rom: itu.
[ii] n. rom: yi. 1) Canne idog tic moni labongo
kony mo. A-ii/yi ki tic ipoto na kena. 2) Tute me
tyeko dog gin ma icako. A-yine ki dek paka atyeko.
[iko] tkk. rom: yiko. 1) Kano jami ite ngom ma
nongo gikwinyo bur. 2) Kano kom dano ma oto.
Giyiko lyel ingom. c/: yiko oywelo iburu.
iko; [iko] tkk. 1) Yubu gin ma oballe. Maa obedo ka
iko jami ma oket iot. 2) Bedo maber. Obedo ka
ikke tere-tere iwi kom.
[il] tn. rom: yil. 1) Gin ma cobo kom calo arem ma
gwinyo kelo, bedo ki ilo. Lum ilo kom dano ka
giwoto iye. Pig coga ilo kom dano. 2) Yenyo kolo ki
tim dingo. Gin ma yilo komi ni dong icok ka nongo.
ile [ilé] n. nen: yile.
ille [illè] tik. Aa malo ki ikabedo nyo kabutu. Kong
i-ille manok wek akwany bongona.
ilo, [ilò] tkk. 1) Tingo malo. I-ilo wangi malo ineno
ngo? 2)Diro gin mapek. Nera o-ilo wi dero ki

160
layibi.
[110] tkk. Bedo ki yil kom. nen: il/yil. rom: yilo.
[imo] tkk. 1) Bako jami mapol. O-imo yer wiye
lipim. 2) Ceko cam maber ipoto.
[imo] tkk. Nenu ki col wang, nenu kolo, nenu keco.
O-imo wange ikom wone ki twon kiniga ma pe
wace. rom: yimo.
[in] kd. An, in, en, wan, gin, pi an. In mono komi
yot? An mono tika aloro dogola? Gin aye gukelo.
[inki] n. Gin ma pige, tye ki rangi macol, kwar,
apii-apii, kmk, ma gitiyo kwede me coc i karatac.
Inki kalama otum woko. lr: <E>. nlk: ink.
[ìra] pa.k. Lok ma nyutu ni kitim gin mo pi ngati.
Kel pii ira, iri, ire, iwa, iwu, igi, pi an, pi in.
[irù] n. nen: itu.
[ít] n. 1)Gin winyo lok. Ngat ma ite oding pe
winyo lok. 2) Pot oboke, dek, kmk. It boo olot
mabeco. cl: it pe kato wic.
[it] n. Bur pii ma gikwinyo nyo bur ma pii ma i te
ngom mol ki iye. Wan wamato pii it.
[ìt] n. Oton ma tye ki kwir marac. kmgk: kicel
kicel. nen: oton.
[íto] tn. Cito malo. rom: itu.
[ìtù] n. rom: iru. 1) Duny pa mac nyo gin malyet.
Ka mac wang ci itu duny; pii duny. cl: 1 itu/iru pe
duny nono labongo mac. 2. itu/iru duny lubu
agulu.
[ìtu] tn. nen: ito.
[itu] tkk. Bako, coko, rodo jami mapol kacel. Maa
o-itu kwon pong can; wa-itu yen iteng ot. rrk:
rodo;.
[iyo] ng/lm. Nyutu yomcwiny ki pwoc. Iyo, amito
cam. nen: eyo.

161
 J-j
j [ja] n. Nukta me aboro me coc i leb Acoli.
jaba [jaba] n. Gicaa ma gikwoyo i kom cati curuwal
nyo pyer bongo. Cati na tye ki jaba adek. rom:
jeba.
jabo [jabo] tkk. Mado nyo lwoko wang bwur ki pii
malyet. Atye ka jabo wang bwur pa latinna.
jabu [jabu] n. 1) Cilo ma mato opwut aye kwanyo.
Ribbe inge culu kwor, kwanyo nyo rucu jabu
woko. 2) Gin ma kelo mone ma gengo camme.
jaga, [jaga] lm. Kit ma jo maboco bolo kwede tyen gi
iwot nyo wot boco tyen. I woto lijaga jaga calo gin
ma otii, komi lit?
jaga: [jaga] n. Jai taa ma mero dok weko dano doko
loworo. En kunyoni mato jaga matek. rrk: jai.
jage [jagge] tlk. Wot deyo. En tye ka jage i dyekal
mito ngo?
jago [jagò] n. Lalub kor rwot i rwom me loc, en dit
loyo mukungu. Wacito gang pa jago ka winyo lok.
pol: jagi.
jai, [jai] n. Taa ma mero dano ma gimato ki latek
opoko ki pii. Pe wumat jai pien balo wang dano.
rom: jaga.
jai, [jai] lm. Ket pa jami nyo gin mo tung ka weng nyo
i yoo mapatpat. Nyim oket lijai. Winyi oket lijai.
jako [jakò] tkk. 1)Lwero, tutwale oboke ki cing
labongo panga nyo latong. Lotino tye ka jako oboke
ki i poto. 2) Lok labongo woro. En maro jako lok ki
lodito.
jal, [jal] k. Lwongo pa lorem nyo lolwak. Jal atye ka
kuri.
jal, [jal] n. 1) Ngat mo nyo dano mo. Jal mo ma kite
pe niangi obino kany lawor. 2) Lwongo ngat mo ma
cok kangeti ki yomcwiny. Jal, bin kany kong.
jalo [jalò] “kk. 1) Weko nyo dyero jami mo tutwale gin
manok ki lawoti. Ojalo cam ki lawote. 2) Ngolo wi
cel. Atye ka jalo wi cel pa lapwony.
jalujalu [jà1ù-jàlù] im. 1) Pe rom. 2) Wi cel ma pe

162
 gingolo marom nyo wi lum ma gijwero lociloci. Wi
cel obedo jalujalu.
jam (jam) n. 1) Ringo bwop dyang, dyel ki lee mukene.
Ringo jam rep. 2) Kama ic ogik iye. Lodito gimaro
camo jam.
jam jam [jam jam] /m. Wot ki dye tyen ma rep ni nyo
tyen maboco. Owoto lijam jam wek pe giwiny kor
tyene.
jamajama [jama-jama] lm. Jami nyo gaa marac ci
bor. Tyene boco jamajama.
jami, [jami] n. 1) Lok ma gitiyo kwede me lok ikom
nying. 2) Lok ma gitiyo kwede kaka gin mo. 3) Lok
ma itiyo kwede ma pe i mito lwongo nying gin mo.
Jami oballe tutwal ki kot. rrk: gaa).
jami, (jami) n. Cin ic nyo cin dek. Kwac maro camo
jami. kmgk: Lok macon. rrk: cin.
jamo [jamò] tkk. Moto cing. Lapwony ojamo cingwa ki
yom cwiny pi kato peny. lr: <K>. nlk: jambo.
jamula [jamòla] n. Tic alwak nyo gin ma okwako
dano. Wagero gudu jamula. /r: «K». nik: jumla.
jan (jan) n 1) Guci nyo dano ma pe ginywalo i ot ma
en tye iyeni. 2) Dano ma tye ite loc pa ngati nyo ngat
ma kwo ite dic. 3) Dano ma gimako amaka. Latin
eni jan ikin lowote. rrk: opii/guci/lamiru.
jang (jan) n. Gin ma aa nyo donyo i kom gin madit.
Jang kulu donyo i kulu madit. Jang yat aa ki ikom
yat madit.
janto ([janté6] n. 1)Ot latwoke angwen nyo ot butu
madit. 2) Ot murukuba nyo ot pa lodito kama pe
gitedo iye. 3) Ot otogo pa awobe. I paco ducu i
nongo ot janto tye. (jwan).
jany, [jany] tn. 1) Bedo piny i yo madit. Rwot ojany i
wi kom ker. Ajany gira mot. 2) Yat ma tye ki
jangnge mapol. Yadi mogo jany maber mada.
jany, [jany] tn. Daa i wi dano nyo keco ikom ngat mo ki
lok maracu. Pe amaro ngat ma jany i wi dano.
janynye [janynyè] tlk. Cung woko li ju. Yat ojanynye
i wanga yo.
janyo ([janyò] “kk. Loto yerwic nyo bedo ki yer wic ma

163
 olot. Ojanyo wiye ki laket ma neno lik.
jar [jar] tn. 1) Nen kamaleng nyo tunu ma opong ki
cak. Cak ojar. 2) Wang ma opong ki pii. Wange
ojar.
jara [járá] n. Tuku gagi. Goyo jara mit ento dano
mapol girwenyo iye limgi mada.
jarara [jarara] n. Larib bongo ki i pyere nyo kore.
Jarara catina ocot woko. lr: <A>. nlk: zararat.
jaro [jàrò] tkk. 1)Guru nyo gurre kamaleng. Pig
wange ojaro wange. 2) Kwanyo bongo woko ki i
kom nyo lunyo bongo nyo jami mo tek tek/kolo kolo.
Wonne ojaro mine i nyim dano.
jata [jata] n. 1) Daba dwol dyang ma aa ki i rubbe pa
lac ki cet dyang. 2) Lum ki lac dyang nyo ki lalele.
3) Daba ma obedo i dog pwunu dyang ki pwunu lee.
Ngwec jata kir mada.
jayo, [jayo] tkk. 1) Mako bonyo ki aduku. 2) Ceyo,
kwanyo nyo gamo gin mo lamal. 3) Ngolo manok ki
gin mabit.
jayo, [jayo] tkk. 1) Wot cok ki gin mo. Ojayo ka
ngetwa 2) Gudu dano nyo kwanyo jami pa dano.
Jayo dano nyo kwanyo jami pa dano ki tek pe ber.
jeb [jèb] n. nen: jaba. rom: Jab.
jec [jêc] n. 1) Lanek gin ma kelo two. 2) Yat ma
gengo lwangi i wang bwur nyo yat ma gengo bwur
kwok. Cit i wil jec me akira i ot dyel. /r: <E>. nlk:
disinfectant.
jela [jela] n. nen: mabuc. Ir: <E>. nik: jail.
jelejele [jele-jele] n. Latwom pii. Mon ki coo
twomo pii ki jelejele.
jemejeme [jèmè-jèmè] /m. Dog bongo ma oyec nyo
lyere. Dog bongo ma oyec bedo jemejeme.
jemo [jèmò] tn. 1) Kwero timo gin ma myero gitim nyo
weko timo tic. 2) Keco pi gin mo manen rac. 3) Weko
timo tic pi winynye maber ma giyenyo. 4) Mito laro
lok nyo mito niang i kom peko. Lotino kwan gujemo
cito i ot kwan.
jengnge [jenne] tlk. Konynye, cung kacel nyo ribbe i
timo gin mo. Ka lamera pe jengnge kweda kono

164
 apoto woko.
jengo, [jéno] tkk. Keto gin mo cung ikom gin mukene.
Ajengo lela i kom yat.
jengo, [jéno] tkk. Tedo gin mo madit. Ojengo muranga
ki nywalber i keno.
jengo; [jéno] tkk. 1) Keto gin mo me lacamma nyo cibo
gin mo me pyem. Ajengo roya madit. 2) Cibo gin
mo ka wang gin mo ma itiyo kwede nyo deno den ma
gin mo cung kawange. Mine ojengo gomcine pi
kongo.
jenyeke [jenyekè] lm. Gin ma otwo tutwal. Bongone
otwo lijenyeke.
jenynye [jenynye] tlk. Robo dano nyo cero lok me
anywar. Ojenynye ki lok kany ni ka ngat matek tye
ci obin omak bade.
jenyo [jènyò] tkk. 1) Yenyo kolo nyo bedo ki cwiny
me gero. Ojenyo bade me lweny. 2) Robo pi lweny
nyo nywarojo mukene wek gukeci.
jer [jèr] tn. 1) Dok cen ki ngec nyo ki lok. Ajer ki
ngeya wa i ot. 2) Medde pa bwur nyo bwur ma dag
cang. Wang bwurne tye ka jer ajera.
jero, [jèro] in. Cwalo yamo woko i dog ma yamo ne
mogo ngwecgi tek. Latin jero gwee.
jero, [jero] tkk. 1) Cwalo woko bwut ot nyo bedo ki
gwic keno. 2) Diro gin mo cen nyo kobo jami ki i
kabedone. Tukeno mogo gijero woko i kom baraja.
jero; [jèro] tkk. 1) Bedo ki cac i kom dano nyo bedo ki
wakke. Ojero lapwony i kin dano. 2) Miyo lewic ki
dano nyo timo gin ma kelo lewic.
jibijibi [jibi-jibi] /m. 1)Bwoyo nyo moo ma
gicelo ki dek ka pud lyet. Moo bedo lijibijibi i wi
dek. 2) Bwoyo matino ma pye i wi gin mo nyo ryeny
pa gin mo ma tye i wi dek.
jibo, [jibo] mm. 1) Bino pa bwoyo i wi pii ma nongo
gikutu ki piny nyo kato pa pii i te ngom woko. Pii
ojibo ligunyguny. 2) Mido pa kwok ikom dano.
kwok ojibo i ume. rrk: jimo.
jibo, [jibò] “kk. Ngolo wi ature nyo piro wi jami calo
cel, bongo, kmk. Ojibo dog bongone odoko marom

165
 maber.
jigijigi (jigi-jigi] /m. Bedo adikadika nyo gin ma
gipito ma kin-gi cokcok/dikidiki. Ka ipito pul jigijigi
pe nyak maber.
jigijigirwany [jigi-jigi-rwany] n. nen:
. atyer-wek-aywee.
jiï [jii] n. Lwongo dano i yo me cac. Winyo lok pa
jo/ji mogo dag ita. rrk: dano. rom: joo.
jik, [jik] lm. Matwal nyo kadi wang acel pe mitte. Pe
acito i kulu jik.
jik, [jik] tm. Cobo dog tic mo. Ojik ki loke ata ma pe
otyeko titone. rom: gik.
jimo [jimo] n. Rwom Atiabar ki Unyama i Patiko.
jimu [jimò] tn. Cokke mapol kacel nyo gurre kacel pi
laro lok, myel, kmk. Kacokke ojimu matek. Bunga
ojimu ki yadi mapol.
jing [jìn] tn. Doko tek nyo nongo teko inge two. Latwo
dong ojing maber dong twero wot kene.
jinga [jina] n. Bwul ker nyo bwul dore. Lomony gidore
ki jinga maber mada. /r: <K>. nlk: ngoma.
jingo (jino) tkk. Miyo teko ki cuku cwiny. Apwoyo
jingo cwinya ki lok mabeco. rrk: pilo 5.
jino (jino) “kk. 1) Umu, ling i wi lok nyo mungo lok.
Jino wi lok wek pe ginge ada/racce. 2) Rucu kor
jami pa dano. Ojino wi lim pa lawote. 3) Yat ma
gimiyo me kweyo two ento pe cango. Yat ARV gino
two jonyo ajina.
jir [jir] lm. Cwer pa pii nyette ki tek pa gin ma pige
ki kama ding. Remo onyette lijir ki i wang ret.
jira (jira) n. Tarbuc nyo gin wic pa abili macon. Jira
kit pa abili maconi dong nok kunyoni. kmgk: lok
macon. rrk: gala.
jiro [jiro] tn. 1) Cwalo yamo matek ki i um woko.
Ojiro ci dano weng oket ki ngwec. 2) Amu ma
giwaco ni kwero lok. 3) Two ma yelo um i kare ma
ngati tye ki aburu.
jitjit [jit-jit] lm. Nyette pa gin ma obedo pii pii ki

jiyo [jiyo] tkk. 1) Kwanyo gin marac woko ki ikom gin

166
 moni ki tedone ki pii malyet. Lotino ojiyo gweno ma
otoo ki orere. 2) Tedo ki pii. Wajiyo ngor me peke.
3) Celo ka nget gin mo. Ojiyo wi lyel ki okango.
jobe [jobe] n. Lee ma bedo i togo, mine kome obedo
calo kom ruda dok tunge boco ki twonne kome obedo
calo kom apoli. Ladwar tye ka yenyo min jobe ma
okato tung kany. /r: <Lug>. nik: njobe.
jobi (jobi) n. a)Lee madit ma kato dyang manok,
tunge ogulle ma mito rom ki lawala ma nyime
opamme. Jobi lee mager mada. b) Oluma jobi en
aye twon jobi. c)Okoc jobi aye jobi ma otii.
d) Nyako jobi ki wod jobi aye jobi ma pud opwutte
apwuta. rom: jubi.
jobo [jòbò] tkk. 1) Kwanyo nyig kal ki ingom. Wajobo
kal ki i laro. 2) Kwanyo gin ma gimoyo ni wek otwo.
Watye ka jobo moyo wek kot pe opwodi. rrk: jubo.
jogge [jògge] tik. 1) Medde nyo medo jami ma nok
nok ikom ma nok ma dong tye. Cam dong ojogge
gunia acel. 2) Cokke kacel pa dano nyo jami. Dano
dong ojogge mapol pol.
jogo [jògò] “kk. Coko nyo gamo jami ki bot dano
mapol. Watye ka jogo cam ki lotino kic.
jogoko [jogoko] lm. Poto pa del ic nyo onynye pa del
ic. Iye orung bel lijogoko nen calo kec neko.
Jok, [jòk] n. 1) Tipu maloyo ducu, Jok ma malo,
Jokkene, Jok lacwec, Jok laket gipiny,
Rubanga/Lubanga. Magi aye nying mapol ma
gilwongo kwede lacwec. 2) Rubanga/Lubanga pa
Acoli. Jok okwero woko.
jok, [jòk] n. Tipu ma kitgi pat pat. Lotino jogi, jok
anyodo, jok olila, jok ngu, jok odude, jok orongo,
jok rubanga, jok ayweya, jok kulu, jok laywa, jok
ajula. pol: jogi.
Jok ma malo [jòk ma malo] n. Tangu/kit
gin mo ma Acoli pe niang i ye, tipu
ma yelo dano, miyo cam wa kelo nyo
poko nyodo. .Konyo kor lobeco miyo
jami mabeco.
Jok ma piny [jòk ma piny] n. Kwanyo kwo,

167
 gin lobal dok lomii jami maracu, i
kin-gi tye lotal, lowolu, loyir,
kmk.
Jok oroko [jòk-oroko] n. 1) Jok wol. 2) Ocekke ma
dongo i dog kulu wang mapol i wi bye, iye twolo pien
giwaco ni jok aye oroko. Jok oroko lamat kongo ma
r pire tek mada.
jol [301] n. 1) Ngolo wi dano ki woro wa ki yomcwiny
nyo bedo ki dano maber. 2) Miyo welo ki dano ma
gubino i gang gibedo ki pwoc. 3) Ye ki dano me
donyo gong onyo i ot. Jol obedo maber mada ma
waoo ki welo.
jolle [jolle] tk. Bedo kamo pi tutunu, gwokke kamo
nyo laro kamo ki peko. Lamera ojolle bota.
jolo [jolo] tkk. 1)Gamo gin mo nyo ceyo gin mo ma
gibolo abola. 2) Camo gin mo me galo wang ojoga.
Gitye ka jolo igi ki cam manok.
jom [30m] tkk. nen: lwok ;. lr: <AI>. nik: jom.
jomjom [jòm-jòm] /t Gin ma wac. Malakwang
obedo jom.
jom [jòm] n. Joro ma obedo gweng gweng
ma pe twero pure ento pii pe two ki
iye.
jongnga ([jònna] n. 1)Loremi kin mon. 2) Lwongo me
woro i kin min nyako ki min awobi. Latin pa
jongnga layom cwiny.
jongnge [jonne] tlk. Timo tic atata, wot atata, lok atata
nyo kwo ma pe niango dano. Ajonge ata ki tic kany.
jongo [jono] tkk. 1) Timo gin mo ma pe ber. 2) Tweyo
ter nyo gin mo yogoyogo. 3) Lok i yo ma pe niango
dano. Wek jongo lok.
jony [jèny] tn. Rwenyo pa del kom pi two/kec nyo bedo
ki tidi kom pi two/kec. Latin ojony tutwal pi two.
Dyang ma ojony ringone pe mit.
jonyo [jònyò] tn. 1) Doko tidi pi arem, two pa kom
dano nyo nweng kom, cwiine pa kom nyo bedo pe ki
yot kom pi two nyo kec. Jonyo ne dong rac do
latina, kong i tem cam tek tek. 2) Olo ma giwinyoi
pyer ki cong, tutwale pi cungu pi kare malac.

168
joo, [366] n. Dano mapol nyo dano ma gin cani. Jo
mera gitye ka bino i yo. rrk: dano.
joo, [jòò] tn. 1) Doko goro, mengo nyo rwenyo teko.
Koma mengnge lijoo. 2) Winyo marac.
jor = [jòr] n. Ruk ker nyo deyo ker. Rwot oruku jor me
ker.
joro, [36x0] n. Nota kulu ma pii it pol iye. Joro pe two
atata.
joro, [jòrò] tkk. Cwalo woko nyo coro lac. Wek joro
lac kit meno.
jot (joti tn. 1) Ol, jony woko nyo doko goro. Wan
dong wajot woko ki tic. 2) Bedo cilo, dyakke ki gin
mo. Kome ojot woko ki tic. Dog lalur ojot ki remo.
joto (joto) in. Dyako ki gin mo. Latin ojoto kome ki
daba.
joto joto (joto joto) lm. Bedo nyo wot ma kom
dyak, wot i wi kot. Lapwony odyak ma woto lijoto
joto.
jotte [jòtte] dk. Nyobbe ki gin mo. I jotte ki pala
kumeno i aa kwene?
jubbe [jòbbe] tk. Poto i pii, kwang nyo bedo ka
kwang.
jubo, ([jòbo] tkk. nen: jobo.
jubo, [jùbo] tkk. Lutu gin mo i pii, Iwiny i te pii nyo
donyo i te pii.
juc [jèc] n. Juk ki daa nyo juku ngati katimo gin
marac, gengo ngat mo ki gero. Lapwony obedo ka
jucu lotino wek pe gulweny.
judu (judu) “kk. Danyo dog nyo jwic ki kiniga nyo
kwero lok pa ngati ki cac madit. Onyutu ni ekeco ki
judu doge ma neno lik.
jugu jugu [jùgù jùgù] /m Gin ma yom mapek.
Latin odongo mapek lijugu jugu. rom: dugu dugu.
jugujugu [jùgù-jùgù] im. Nyig yat ma onyak ogure
kacel. Mucungwa onyak lijugujugu.
juk [juk] n. Weko timo gin moni nyo gengo dano
lweny daa nyo timo gin ma gimito timo. Latin ma
winyo juk ber.
jukke [jukke] sik. Wirre ki gin mo. Lotino jukke ki

169
 daba calo kul.
juku, [jukò] tkk. Gengo ngati ka timo gin mo. Wajuku
wonne kwe pe winyo lok.
juku, [juku] tkk. Jobo gin mo me aonya kamo nyo
kwanyo nyig bel ki iwi kidi, weko rego. Ojuku kal
$ pong oderu.
` juku; [jùkù] tkk. Wiro ki rangi nyo lobo. Ojuku kome
ki bilo.
jul [jùl] tn. Bedo ki cwercwiny , ki par mapol nyo
lwodo lok. I jul kuman ngo marac?
jule tong (jule tòn] n. Tong ma tye i kin kaba ki
tong matidi, tong ma ladyere nyo tong larwe. Jule
tong acel orweny woko.
julle (julle) #k. Nyayo gin ma mitte nyo gwoko gin
mo ki ryeko. Ojulle ki lim ci oto oweko liyak.
julu, [julu] n. Cwercwiny, wang ic, bedo ki nget cwiny,
ling ki par madit nyo kumu. Julu ne dong pi mwaka
adi?
julu, [julu] m. Cako ngok pa bel, gaya, kabir nyo turu
pa yadi i acakki. Kal ki anywagi wa dong ojulu
woko.
julu; [jùlu] “kk. 1) Gwoko gin matidi wek odok madit 4
odong. 2) Gwoko gin manok wek odok mapol mada
nyo nyayo jami. Julu dano nyo lee tek.
julu latin [julu latin] n. 1) Latin jok. 2) Yat pa
ajwaka.
jum ([jòm] lm. Tuc lawangacel nyo twi pa gin apita
lawangacel maber, aa pa gin apita lijuu. Kal otwi
lijum.
jun [jun] n. Te cwak kama okoro dwon donyo iye,
kama ngut, dwon ki cwak ki tung anyim orwatte iye.
Jun latin okwot.
jung [jòn] tn. Doko cek, ran pa gin apita, jony woko nyo
ner pa cam. Kalwa ojung woko pi lyeto.
jungnge [junnge] tik. Cabbe, balo kare nyo timo gin
ma pe konyo. Ojungnge tutwal ci o oo lacen.
jungo [juno] tkk. Bido tol ki pii nyo bido bongo me
alwoka i pii. Ajungo bongona i pii.
jungu [junu] tkk. Cabo, pango, nyweno lok nyo loko

170
 lok ma pe niango dano. Ngat ma jungu lok pe gene.
jungu apoli [junu ap6li] n. Bwong apoli, wod apoli
nyo apoli ma pud dongo. Jungu apoli neno mit.
junne [jònne] tik. Cito ki ngwec, laro timo gin mo oyot
oyot ki mit kom. Lodwar junne i kom lee.
juny [juny] tn. Loto yer maboco. Yer wiye ojuny.
Nyok dyel ojuny.
junya [junya] n. Ladep ma bedo kama cilo, balo tyen
dano. Junya onywal i tyena mapol. rom: jwinya.
junynye [junynye] tlk. Cokke mapol calo pa odi,
jami, lwangi, kic, kmk ka mo. Lwangi junynye i cam
ma wiye twolo.
junyo [janyò] tkk. Cunyo, rumo ot matidi nyo gedo ot
matidi pi yubu ot madit. Ojunyo latin ot i nget poto.
junyu, [junyu] n. Kedi laywe ma dongo i wi odur.
Junyu laywe maber mada.
junyu, [jùnyù] n. Ringu ma olil, ringu ngut, akic, em ki
bam.
Jur [jùr] n. 1) Kaka ma tye i Sudan. 2) Wi lobo ducu
ki rok ducu. Wi jur ducu.
juro [juro] tkk. 1) Guru nyo coko kacel jami mapol.
Juro jami ma pe itiyo kwede konye pe. 2) Bedo
lawi dano. Juro wi dano madito tek. 3) Juro lac aye
layo lac lacungu.
juru [juru] n. Gicaa atero nyo gicaa ma gipiko iye
atero. Latet opiko atero pong juru.
jurujuru [jùrù-jùrù] lm. Juru lac lacungucungu.
Lamero ojuru lac lijurujuru.
jutte [jutte] tik. Pwodde ki odoo matek. Gu jutte gin
ki omine marac mada.
jutu [jutu] tkk. Goyo gin mo ki odoo mapek. Ojutu
nge lakwor ki lut matek. rrk: jwato.
juyo [juyo] tkk. 1) Pwonyo dano wek obed matir nyo
juko ngat mo katimo gin ma pe myero atima.
Lapwony juyo wi lotno ki wer ka kec nekogi.
2) Nyutu yo maber ki dwon matek nyo gengo dano
bedo atata.
jwako [jwako] tkk. Nyamo i yo marac nyo nyamo cam i
yo ma winynye, kwiya nyamu. Jwako cam calo

171
 gwok ma nango pii winyo rac.
jwan, [jwan] n. 1) Otogo pa awobi nyo ot welo pa coo.
2)Ot ma gitado wiye lawi-ngom ka dong gitingo
malo. 3) Ot alunga ma wiye ocurre. 4) Ot madit ma
pe gitado iye. Ot jwan ber me tedo.
jwan, [jwan] n. Gin ma gicomo i wi giwic nyo giwic
ma gom dok i tok/ i ic. Jwan raa, amuka, lyec, kmk
tye.
jwan, [jwan] n. Nyon/nal/dii lum, kal, kabir, kmk. Jwan
lum ka i ony gwana okwok i wiye.
jwango, [jwano] tkk. Keto gin mo i kabedo ma pe mitte
iye nyo keto gin mo i kabedo mo pi tutunu. Ojwango
jami i dye ot ci ocito woko.
jwango, [jwano] tkk. Pango lok, lok atata nyo lok ma
niang i tere tek. Jwango lok.
jwango; [jwano] tkk. 1) Bayo gin mo labongo teko nyo
cwiny me timo gin mo marac. Ojwango tong calo
ngat ma bade okwe woko. 2) Tweyo tol ma gonynye
oyot.
jwanne [jwanne] tlk. Nywene nyo wot ma kama ngati
moni odok iye ngati pe twero ngeyo.
jwano [jwano] tkk. Nywano, rucu kor, dok kama pe
lubbe nyo wot kany kuca, cito anyim dok angec.
jwar [j war] tn. Dongo maber nyo bedo mabor. Awobe,
anyira, yat, tyang, kmk jwar maber mada.
jwaro [jwaro] tkk. 1)Loto nyo gwoko wek odong
maber. Ojwaro yadi mabeco i gangnge. 2) Kiddo
yer wek olot mupyelle i wi wadi.
jwat [jwat] tm. Nyutu cwercwiny nyo bedo ki keco.
Dano weng tye ka jwat ajwata pi cwercwiny.
jwato [jwato] tkk. 1) Goyo latin ki kedi nyo odoo
matidi nyo pwodo lotino/dano ki kedi. Lotino ma pe
winyo lok gijwatogi ki odoo. 2) Jwero lum. Jwato
lum olo dano mada. rrk: pwodo.
jwatte [jwatte] tik. 1) Pwodde kekken nyo ki ngat mo.
Twol jwatte ki ibe. 2) Poto piny, cung alenga nyo
dok tung kamo. Jang yat ojwatte tung poto ceng.
jwayo, [jwayo] tkk. Cido dek ki i atabo ki agulu nyo
nango dek ma odong i atabo nyo agulu. Atye ka

172
 jwayo atabo ki kwon. Latin tye ka jwano dek ki i
te agulu.
jwayo, [jwayo] tkk. Rudo, lingo agulu, cwero bao nyo
lingo gin mo obed maleng. Min latin tye ka jwayo
awal kwon.
jwee [jwéè] n. 1)Lee mo ma giwaco ni rac mada.
Aromo ki lacoo mo marac calo jwee. 2) Yet marac.
Nen jwee ni cito kwene ki tyene ma ogomni?
3) Gemo dano mogo ma gitamo atama ni gitye, gitino
dok cego. 4) Gin marac ma kelo two nyo too ikom
dano.
jwer [jwer] m. Jony nyo doko tidi. Two jonynyo weko
kom dano jwer mada.
jwero [jwéro] tkk. 1) Ngunu wi lum nyo cel wek obed
marom nyo gwoko lum i dyekal maber. Latic tye ka
jwero wi cel. 2) Ywero pii woko ki iot nyo ki ka mo.
Wajwero pii lalele ma omol i ot.
jwi ([jwi] lm. Gin madyak ma kati woko mot. Moo tye
ka mol mot lijwi ki i kom dek ma i wi keno.
jwijwi [jwi-jwi] /m. Nino ducu, kare ki kare, pe kato
nyo pe keng. En bino kany jwijwi.
jwik [jwik] tn. Doko nok, two woko, cako cang pa
bwur. Pii ojwik woko ki i wang it.
jwil [jwil] n. Ayweri matino, rom nyo kato akuri
lugaluga.
jwinne [jwinne] tlk. Nyedo wi ot. Ot ma wiye
ojwinne weko kot pe tobo lum.
jwino [jwino] tkk. Yubu wi ot bedo matidi nyo cwalo
wi ot malo. Gujwino wi ot wek labila ot onen
maber.
jwinya [jwinya] n. nen: junya.
jwir [jwir] tn. 1) Doko goro pi two. 2) Ran nyo jung pa
gin apita pi lyeto nyo ngico. Kalwa ojwir woko pi
lyeto ceng.
jwiro ([jwiro] tkk. Tyeko, jungo nyo miyo doko cek.
Doo jwiro cam woko ki i poto.
jwito [jwito] “kk. 1) Coto, dino kal nyo gaya madyak.
Watye ka jwito kal me kwon. 2) Goyo ki lut matidi,
polle ki kedi matino nyo ki lum.

173
jwiyo [jwiyo] “kk. 1) Nyutu cac madit ikom dano nyo
bedo pe ki woro i kom lodito. 2) Jero dano, jwato dog
me cac nyo keco ikom ngati.

K -k
k [ká] n. Nukta me abungwen me coc i leb Acoli.
ka, [ka] ik. 1) Lok ma nyutu ni gin moni otimme. Ka
gicula con ci abikeli cente mo. 2) Inge time pa gin
moni cut. Ka ao Kampala ci acito bote.
ka, (ka) Ik Ci. Kong acito Lira ka dong akubbe
Gulu.
ka; [ka] t Pi. Ocito ka nino.
ka, [ka] Injlm. Nyutu ka bedo moni. Kono dano gucito
ka ot pa nera ni ya.
ka; [ka] /njim. Cimo ka ka gin moni. Kwiny bur yugi
ka kenyo.
ka; [ka] lm. Kit ma owaco kwede; kit ma omito;
orwatte i wange kikome. Peny man obedo ka cinga
adada.
ka, [ka] lp.lm. Calo lapeny. Anga mugoyo latin ka?
kaba, [kaba] n. Tong madit labak lee, lebe lac,ngute
cek. Odwar obako raa ki kaba.
kaba, [kaba] n. 1) Bongo ma tolle ngabbe aa ki anyim
kato iwi gwok dok angec. En maro ruko bongo
kaba. 2) Del pyer long ma ngabbe aa ki i pyer long
ma anyim kato iwi gwok mako pyer long ma angec.
Long pa ladit weng ruko ki del kaba. /r: <K>. nlk:
mkanda.
kaba kaba [kaba-kaba] lm. 1) Yo me tero dano onyo
lee tektek onyo ki dic. Abili obino kagamo lakwo ki
kaba kaba. 2) Cito onyo timo gin mo ki myel kom
dok oyot oyot. Wa mako yoo ot yat ki kaba kaba.
rrk: pata pata.
kabat [kabat] n. Canduk lagwok jami calo jami cam,
bongo, buk, kmk. Awilo kabat manyen lawor. /r:
<E>. nlk: cupboard.

174
kabilo [kabilò] n. Nyok romo. Ringu kabilo ma lawor
ocido cwinya kwicikwici. /r: «Lugb». nlk: kabilo.
kabu [kabu] n. Two nyac marac adada, cako ki kwoto
wang, kom ka dong onyo kom. Two kabu omako
larema.
kabut [kabut] n. Bongo madit, pek dok kinong, lageng
koyo ki kot. Lumony weny gi tye ki kabut
madongo. lr: <K>. nlk: kubwa.
kac, [kác] n. Kwanyo jami apita calo kabi, bel, gaya,
nyim, kmk ki i poto. Kare me kac dong otyeko
romo.
kac, [kàc] n. Ka woro ki tyero tyer bot kwaro ma dong
gutoo woko. Mony oketo kac pa kwaro-wa woko.
kac, [kàc] n. Latin ma gi keto gen i kome me gwoko
gang i kit me te kwaro. En aye latin kac ma gigeno i
gang kany.
kaco [kaco] tkk. 1)Rumo tung ka weng. Two okaco
omara. 2) Peko onyo gin mo marac muromo wi dano
kwici kwici. Mony okaco Acoli woko. 3) Gin mo ma
mako kom iyo duc. Lok okaco kome ma ka kwoto
peke.
kacur [kacur] n. Two longo matino ma kwoto nyim
coo calo apim. En tye ki longo kacur.
kacuru [kacuru] n. Ajonga nyo pot dek ma pe giguru
ki odii. Camo kacuru dong oolo kom wa woko. rrk:
alot.
kadenge [kadéne] n. Gin makwo, tidi dok tuk, maro
lungo cet dyang keto i bur mugolo. Rac calo
kadenge. rrk: kwadenge.
kadi [kadi] /k. 1) Onongo myero pe otim onyo pe itim
kumeno.
Pe igoye kadi okwero cito i gang kwan.
2) Bedo peke ki gin mo onyo ngec mo matidi.
3) Kwero timo gin mo matwal. Pe amine cente kadi
matidi mo.
kado [kadò] n. Gin ma weko dek bedo mit onyo yubo
dek. kado iye pol:kado atona, kado munu, kado anok
dyel, kado ling, kado ceromile, kmk. Kado oremo
dek. rom: kedo.
kaggo [k4ggo] n. Kedi matek, nwang, dongo mabeco

175
 dok tado ot maber adada. Nera mito tado ode ki
kaggo.
kagi [kaégi] n. Laa ma otwo ma pek calo aona mutop,
ento pwot. En jwijwi ngulo kagi ne ata kumeno.
kai-ken [kai-kén] lm. Bedo ken labongo dano
mukene."kaikena, kaikeni, kaiken-gi, kmk. Bedo
kaiken tek.
kajango [kajango] n. Bura onyo puc. Kajango lee
paco mamwol. /r: <K>. nlk: enjangu.
kajet dyang [kajet dyan] n. Ka lac pa dyag ma
dyak dok dabadaba. Kajet dyang lemo cwinya.
kak, [kak] t. Tyer onyo bar pa gin mo calo kor ot, bao,
kmk ma pud pe otwo maber. Kenowa okak woko.
kak, [kak] n. Ogwang anyiri; dit, kome col, maro bedo i
coyo, boro onyo ococ. Lotino mapol peya guneno
kak.
kaka, [kaka] n. pol: kakki. 1) Dogola mapol muaa i
kom kwaro acel, lap. “lakaka-wa, lakaka-wu,
lakaka-gi kmk. Dako pa omera obedo kaka ma oaa
ki tung ku malo me Uganda. 2) Dog ot moni nyo
wadi ma gi-aa ki i ot acel. An kaka na palaro agoro.
kaka, [kaka] n. Kabedo onyo katic pa ngat mo. "kaka
an, kakara, kakari, kakare, kmk. I bedo kaka-ra.
kaka; [kaka] n. Gin ma pe otum maber kit ma mitte.
kaka, [kaka] lm. Cung pi ngat mo i yub mo. An abino
kaka rwot.
kakara, [kakara] lm. Gin ma otwo marac. Pyen
manyeni otwo ni kakara/kekere.
kakara, [kakara] n. Kom ma giguru ki bao . Pe amaro
kom kakara.
kaki, [kaki] n. Bongo ma nwang dok tek, gikwoyo me
curuwal ki cati, tutwale curuwal kwan pa lutino.
Curuwal kaki kikwoyo pi awobe me kwan.
kaki, [kaki] n. Langoi madit me ngolo nyonyo. Kong cit
i gam kaki ki bot latet.
kakke [kakke] tik. Poke iye aryo nyo ma kato pa gin mo
ka kenne. Dogola coron okakke iye aryo.
kako [kako] tkk. Baro onyo poko ii gin mo. Maa tye ka
kako yen itok ot.

176
kal, [kal] n. Bel nyo gin apita ma nyige tino, kwarkwar,
girego me moko kwon. Kwon kal manyen mit ki
ringu.
kal, [kal] n. Gang pa rwot onyo gang tic pa jago. "gang
kal" i Acoli giworo dok gigwoko maleng adada.
Rwot kweri ocito i gang kal.
kal; [kèl] # Wot ki i wi gin mo labongo nyono ne. pe
inyon kenyo kal ki i wiye.
kalakala [kala-kala] lm. Timo gaa ki yot kom nyo
mit kom. Lotinoni gukato i kulu li kalakala.
kalam [kalam] n. Gin coc. kalam iye pol: kalam yat,
kalo, vino, kmk. Kilama maro coc ki kalam macol.
Ir: <A>. nlk: qalamu.
kalang, [kèlan] n. Gin makwo, col dok kayo dano
malit adada. kalang tye la-iye aryo: kalang matino ki
labika ma dok tik. Kalang okayo latin. rrk:
kalalang.
kalang, [kalan] n. Nota kulu ma ocakke ki i Opidi mol
i Agago i koc lakalac. Pii wang kalang leng adada.
kalele [kaléle] n. nen: lalele.
kalli [kalli] n. Gin apita ma dongo macego dok nyak
gibito calo pul, ento nyige dongo. Waya ocito ka
cato kalli i cuk Gulu. rom: kaliri.
kalo [Kalo] tkk. 1) Kato onyo pye ka wi gin mo me kato
loka tung cel. Lapoya okalo wi dek. 2) Weko lok
onyo yub mukene ma tye i yub. Lador lok okalo lok
pa won gang.
kamagili [kama-gili] n. Tipo pa jo-pa-lwo ma
oywek. Odida mito kelo kamagili-gi ne i koma!
kamdela [kamdéla] n. Odok kic ma giyubo makur ki
uci i dyere dok gilyelo calo laput. Ci wil kamdela ki
moo dek. rom: kandela. /r: «L». nlk: candela.
Kamdini [kamdini] n. Kabedo ma tye i yo Kampala
cok ki kulu Tangi ki Toci. Gilwongo ni kamdini pien
yam con onongo odini dwong i kulu magi ma gi
donyo i nail. Min jok wilo mucugwa ki Kamdini ka
cato Gulu.
kamina [kamina] n. Kin wi paipo muduku ki muganga
( moko muduku ). Lamony tye ka dunyo kamina

177
 muduku ne.
kamlara [kam-lara] n. Yat manyak makwar, kec dok
gicamo ki dek. Kamalara mit ki alot boo. rrk:
pilipili 5.
kamponi [kampòni] n. 1) Dano ma lolwak. Lotino ni
dano me kaboni acel. 2) Bulu, awobe ki anyira.
Kamponi me lobo Acoli dong mony obalo gi woko.
lr: «E». nlk: company. 3) Dul.
kamulere [kamu-lére] n. Olwet ma giyubu ki kor
ma iye twolo me akuta. Winyo kuto kamulere mit
mada. Kamulere poli Bunyoro. rrk: nyamlere.
kana [kana] n. 1) Lee gang ma konyo dano wot ki tingo
ter. Kana oreto lapwony. 2) Lela onyo gari ngwec.
En dong nyono kana ne ki tek kom adada.
kang, [kan] tn. 1) Giko nywal onyo cung woko, tutwale
pa dako ma pwod tidi. Dako pa nera okang ki latin
acel keken. 2) Teng pa wi latin matidi ma pe winyo
lok kulu. Lotino ma kunyoni gukang ma pe wacce.
kang, [kan] lm. Gin mumoko matek mada. Tyang ma i
wilo ni tek li-kang.
kang; [kan] lm. Gin mo onyo dano mudongo mabor
likao. Larema bor ni kang.
kanga [kana] n. Keno gwara ma nyak maboco. Neno
kanga mita. rrk: keno ker.
kangnge [kanne] tik. Bedo dit adada. Tung amuka
okangnge ma onyo koyo i kom.
kango [kano] tkk. Gengo onyo tweyo dako mo wek pe
onywal.
kanne [kanne] tik. 1) Panne wek dano ma pe imito ni
oneni pe oneni. Bulu okanne ki ojog mucuro iter
kitana. 2) Rwenyo kom pi kare malac. Larema dok
okanne ite nino ni ba. 3) Bedo kama dano pe ngeyo.
kanno [kánnó] n. Yat ma dongo mabor dok atir, yat
matek mada ento pito ne yot. Nyige gicamo dok
giyubu doko kongo. Kanno nyig yat ma mit me
acama. lr: SE”.
kano! [kano] tkk. 1) Keto onyo gwoko gin mo ka ma
dano mapol pe ngeyo. Maa maro kano cente i
agulu. 2) Gwoko dano mo ki bot dano ma mito wano

178
 ne. Rwot okano latin pi dwer adek ki bot mony.
kano” [kano] tkk. Balo dano mo wek pe obed ki gum
me nywal. Lojogi maro kano anyira/awobe.
kanu [kanu] n. Yat ma pote kiyubu ki
adinga. Maa obino ki kanu.
kany [kany] /m. Kabedo ka ma lalok tye iye icaa ma en
tye ka lok. Kany tye nining?
kanyo [kanyo] tkk. Diyo cwiny onyo ciro ki tek cwiny
gin mo matek. Min Ajok okanyo two pa wode ba.
kaokao [kaò-kaò] lm. 1) Roone pa dog malube ki gin
acama calo kamlara, kongo kmk. Kamlara royo dog
dano likaokao. 2) Woo pa oboke onyo lum ma gitye
ka wot iye. Dyangi owoto i wi lum likaokao.
3) Roone pa kom ma lubbe ki arem. Awinyo koma
weng bedo li kaokao.
kapten [kapten] n. nen: apaani. lr: <E>. nlk: captain.
kara [kara] n. Ur madit mada me nyutu niang matut.
Abedo ka tamo ni wode aye oneko mine kara
nyare aye dok oneka mine. rrk: kara man.
karakak [karakak] n. 1) Ngu dano nyo dano ma
lokke doko ngu. 2) Ngu mubedo calo orudi ma yam
giwaco ni rac adada. Latin man rac calo karakak.
karakara ([kara-kara] lm. Timo gin mo ma cwiny
peke iye onyo rucurucu. Tic pa lanyap weng timo li
karakara.
karama (karama) n. 1) Nino me nywal pa lalar Yecu.
Karama me i mwaka ni pe obedo mit. 2) Yub onyo
kwer mo madit me cam, mat ki yomcwing pi gin
maber ma ngati otimo. Karama me tyeko kwan pa
nyara tye i dwe manyen. lr: <A>. nlk: karamat.
karan [karán] n. 1)Dano ma ticce me keto jami
malubbe ki tic onyo lok pa ladit weng i coc. En tye
karan pa won kom. 2) Ngat mo keken ma keto icoc
lok ki i kacokke onyo laro lok mo. Lapwony aye
obedo karan i kacokke me agikini. /r: <K>. nik:
karani.
karatac [karatac] n. Pot buk onyo waraga me coc
onyo madong gicoyo iye woko. Latina kony i pwut
pot karatac mo abo ki taa. /r: <K>. nik: karatasi.

179
kare [kare] n. Cawa, nino, cabit, mwaka me tic/tim.
Kare macon onongo mon tweyo ceno i pyer-gi.
karkar [kar-kar] lm. Wot ma iywane aywaya. Wot
pa anyunygi likarkar ni gioo kwede kwene.
karo [karo] tkk. 1) Kwanyo gin mo ki yat aryo. Pe
3 amito karo mac ki pala onyo malaga. 2) Tingo latin
labut nongo tyene acel lyere anyim, acel angec.
Anongo karo latin yot loyo byelone. 3) Yabo kin
tyen malac. En maro karo tyene tutwal.
karre, [karre] tlk. Poke pa i gin mo aryo, adek kmk.
Jang yat ni okarre ma romo adek nyo angwen.
karre, [karre] t. Bedo iwi kom nongo giyaro kin tyen
woko, tutwale pa latin anyaka nyo dako. Bedo karre
pe ber pi anyira.
katina [katina] n. Nyakabuku, ruk pa mon madito ma
bor kato cong, ma cek loyo agiki cong, pol kare
gilwongo ni nyakabuku katina. Katina nen calo ruko
ne pe mit. kmgk: lok macon.
kato [kato] tkk. 1) Cito ka mo. Amony okato i kulu.
2) Ngole angola ka mo. Aneno daktar okato kany.
3) Aa pa gin mo ki ka ma omoko iye tutwale ki kama
ding. Nyig pul okato ki ium latin.
katoo [kato] n. Lapim kongo arege (cupa coda). Ladit
dong mer ki katoo keken.
kaya [kaya] l Tic ma oran nyo ogik ki i yoo.
kaya? [kaya] ft. 1) Gin ma miya arem, wana. 2) Kac ki
lak. Alworo oton pien kaya.
kayo, [kayo] n. Latin me acel ma ngat moni onywalo.
An latin kayo pa lonyodona.
kayo, [kayo] “kk. 1) Nyaro cam calo bel, kabir, nyim,
kmk ki i poto ki pala. Dong wacako kayo nyim-wa
woko. 2) Miyo awano i kom dano ki lak. En okayo it
lawote marac adada. 3) Myel pa kom ki kiniga. Lok
man kayo koma calo anek dano. 4) Yilo pa kom.
Yat kulorokwin kayo koma. 5) Arem ic ma lubbe ki
two onyo kec. Awinyo gin moni kayo iya li twil
twil.
kec, [kéc] n. l) Bedo pe pa cam nyo can cam. Kec
opoto Palaro madit. 2) Arem ic ma lubbe ki bedo

180
 labongo cam. Kec tye ka neka.
kec, [kéc] / 1)Remo onyo kayo dog, tutwale gin
acama. Gwanawa i mwaka ni kec. 2) Gin ma lyet
adada, tutwale ryeny pa ceny onyo lok mo. Daa pa
joni tin obedo kec ba. Ceng tin oryeny ma kec
mada.
kec cwiny [kéc cwiny] n. Cwiny marac. (lakec
cwiny ngat ma cwinye rac). Kec cwinyi ni dong me
jok. rrk: kec ic.
kecic [kéc ic] n. nen: kec ewiny.
kec kom [kéc kòm] n. Bedo ki gum marac. Kec kom
pa latin man dong pe wace.
kece [kéce] /k. Poko kin jami aryo ma nongo i kwanyo
acel ki i kinne. Amini bongo eni kece macani?
keco [kècò] tn. Bedo ki kiniga onyo cwer cwiny pi tim
onyo lok mo. Lok pa maa ni oromo keco ki abaa.
keda, [keda] n. 1) Dul kom mulunge matidi ikom
acwiny ci kec. Ka itedo gweno, pe iwek keda olo i
acwiny. 2) Pii ma miyo cam ngide i cin ic nyo loo i
cin ic.
keda, [kéda] n. Two ma loko wang dano doko calo te
opok dok kelo ngok makec. En tye ka twoyo two
keda.
kedi [kedi] n. Yadi madongo matino, mabor dok
pwodo, pole gimaro tado ki ot. Amito kedi mo me
tado ki ot gweno.
kedo, [kèdò] n. nen: kado.
kedo, [kéd6] n.Goro del kom calo ic, wang, kmk pi
deyo. Neno kedo ma iii maa ni mita.
kedo, [kèdò] tkk. Goro del kom, kor, bad, tur wang ki
pyer me deyo. Maa tye ka kedo kom anyira ne.
kedo, [kèdò] tkk. Cweyo wic me deyo ki yer, uci nyo
nono. Yam can mon keken aye kedo wi-gi, ento ikare
ni wa coo bee dong kedo wi-gi. Aloyo tye ka kedo
wi Adong.
kee, [kèè] n. 1) Miti nyo wany gaa. Kee cak lukulu
neka. 2) Miti tutwal ikom ringo. Kee pa latin man
miyo dano lewic. 3) Miti me neno ngati mo pien irii
kare malac labongo nene. Kee neno mama neka.

181
 rrk: cong/wany.
kee, [kee] tn. 1) Cang/gik pa two. Anyo pa omera dong
okee woko. 2) Cok onyo rweny pa kot. Kot ne dong
tin pe kee do. 3) Aa pa dano ki kacokke onyo ka mo.
Dano dong okee woko ki i bar pece. 4) Nyaa pa gin
mo i kin piny. Two cado okee i kem ma neno dano
r lit. 5) Keto jami ata i ot onyo i kin piny ma pe gi
pango. Cwan okee i ot cam ma pe inongo ka rwako
tyeni. 6) Ket pa lorem onyo keny pa dano. Kin
Ogwang gin ki Adong okee tin. rrk: ket.
kego [kégo] n. Kedi ma lak alaka, tole nwang gikwoyo
ki awal. Magi kego pa min Banya.
kegu [kègu] n. Bur ma orokke i kom yat (rom ki ogoo).
Kic kegu pe mit.
kei [kei] n. Ature ma dongo i pii ma pe tut, pote lac
calo obwol, nyige tino calo nyig kal. Kei mo olot
mabeco i dog kulu.
kek [kèk] n. Aduku lamak rec ma doge ki okutu dok
ding. Maa cweyo kek mabeco.
keka [kèka] n. rrk: atigo. nen: kika.
keken [kékén] /m. Labongo lamed mo nyo ma pe kato
man. Atye ki ciling alip acel keken.
kekere, [kékére] n. Kom bao ma iye dolle. Abedo iwi
kom kekere.
kekere, [kekere] lm. Kit cungu pa dano mujony.
Latwo ojony ma ocung li kekere.
keko, [kèkò] tkk. Woo nyo dangnge ma dag it dano.
Lotino kany maro keko it dano ki woo.
keko, [kekò] tn. Tyer pa pamba ki i poto. Pamba pa
maa dong ocako keko woko.
kele [kéle] n. Two ma lot i wang dok ma loko nyig
wang macol doko matar. Kele pa okeya mito alira.
rrk: koko,.
kele-kele [kele-kele] /m. Gin ma pe otwene nyo
ocung matek. Tol war pa latin otwene kele-kele.
rom: kolo kolo.
kelle, [kelle] tk. Bino nyo oo pa dano nyo gin mo
ikabedo ma mitte. En aye otinge okelle kany.
kelle, [kelle] tlk. Gin mo ma bino ki miti matek i

182
 cwiny bulu onyo kit yo me timo gin mo ma pud obino
4 abina. Ruku long dok okelle bot mon ma konye pe.
Okelo, [kèlò] “kk. 1)Omo ki miyo gin mo ka mo. Latedo
: tye ka kelo dek. Oro dano ni okel gin mo boti.
Okelo, [kélò] tkk. Weko kin jami bedo acel acel ma nongo
3 pe opikke. Lapwony o-kelo kin lotino i ot peny.
` kem [kem] /. 1) Kec onyo rac pa ngwec gin mo. Ngwec
cet opego kem tutwal. 2) Gin mo marac tutwale gin
acama. Akeyo ne kem ma pe camme.
` kema ([kéma] n. Gin ma gitero me gengo ceng ki kot,
: dano bedo iye. Lotino awobe tye ka guru kema me
lega lyel. rrk: bolo. Ir: <A>. nlk: khaima.
kemo [kemo] tkk. Cikke atir ki dano, tic mo, lok onyo
peko mo. Lawil okemo yo kulu ni tap tap.
ken [ken] pa.ye. Cungu labongo jenge ikom ngat mo.
loc-ken, an ken-a, in ken-i, wan ken-wa, gin ken-gi,
kmk. Bedo ken tek.
keng, [ken] tn. 1) Bedo pe ka ma myero ngat mo obed
iye. Lawor akeng tic. 2) Pe nongo gin ma myero
ngati onong. Akeng dek kun an aye atedo.
keng, [ken] /m. Cung lamal onyo terre maber. Dero pa
kwara ocung li keng ma neno munya.
keng keng [ken ken] l 1) Pe ongidde nyo tye ki bere.
Gwana otyer likwakkwak ento layata otyer keng
keng. 2) Bedo ki olo ma kero me timo gin mo dong
pe. Adaa owoto olo keng keng.
kengnge (kenge) tk 1) Kanne ka neno gin ma ngati
bino katimo. Wakengnge ki lakwo kwee. 2) Libo gin
mo. Okengnge ki jubi ci oneko acel.
kengo [keno] tkk. 1) Libbo nyo kiyo dano wek imak
idog bal mo. Atye ka kengo lakwo. 2) Kiyo lamone,
oyo, lee me amaka onyo aneka. En ticce me kengo
omine. 3) Kanne ka kiyo ki neno gin ma ngati
obibino ka timo. Joni gukengo lajok kwe ci guweko
mot. rrk: kiino/kiyo.
keni [keni] n. Anyai nyo cam ma cilo, lee ma cilo. Tye
lee mapol i kaka Acoli ma pe gicamo ni pien gicilo.
Acoli mogo pe gicamo apoli, ruda, opego, lyec,
kmk ni gi-keni.

183
keni keni (keni keni] / Ma pat pat. Lotino guoo
keni keni.
kenne [kènne] tk. 1) Ribbe kacel i tic. Wakenne ka
pur. 2) Ribbe me konyo logoro (konge). Wakenne
wacoko ciling ki logoro.
keno, [kéno] n. Ka tedo nyo ka ma giketo iye gin ateda
; cek. Dek tye iwi keno.
keno, [kéno] n. Agaba ma lak boco nyige madongo
gikako doko awal. Keno olak ite ot pa maa.
kenno [kénno] tkk. Konyo lagoro. Wakeno maa wa iot
yat madit.
keny [keny] n. 1) Miti i kin lacoo ki dako. Keny pa
Piloya gin ki Otim lyet ma pe wacce. 2) Nyom onyo
moko lok pa lacoo ki dako me bedo kacel pi
labednaka. Keny pa Acan gin ki Okello tye i ceng
abicel. 3) Moko lok pa jo aryo me bedo min ot ki
won ot. Keny pa lamera dong odonyo.
keny jonga [keny jona] n. keny ma ocung tutwale i
kom mer ki larem pa lonyodo pa awobi ki nyako.
keny keny [kèny kèny] lm. Keto, balo onyo tic ki
jami i yo marac. Wubedo ki nyim li keny keny wun
aye wuwilo?
kenyo [kenyo] lnjlm. Kabedo moni kikome nyo cok ki
kabedo moni eno ni. Lapwony bedo kenyo.
keo [kéo] lm. Gin ma winye manok nok pe longo. Oyo
okato ni keo i kin buk kenyo.
ker [kér] n. 1) Twero me gwokko ki teko wi Iwak
(loc). Watye i ker pa abiro. 2) Kuc pi mar ki gwok
maber. Dakone ocamo ker ma konye pe.
kere [kere] n. Twolo pa kin lak ma i dyere ki malo.
Larema tye ki kere.
kere kere, [kéré kéré] |. 1) Gin ma iye nen maleng
adada. Bongo ni ne kere kere tutwal. 2) Pe oyubbe
maber. Kolo ne kine kere kere tutwal.
kere kere, [kére kére] n. Nyonyo nyo gin mo me
doo. Atye ka yenyo kere kere wek ado ki poto na.
kero, [kéro] m. Koko pa min gweno ma yenyo ka bolo
tonge. Winyo mogo calo aweno, ayweri, kmk bene
gikero. Bwong gweno na dong ocako kero.

184
kero, (kero) n. 1) Teko. Adaa otii ma kero otum ki
ikome. 2) Yo me timo gin mo ma konyo kwo. Pe
atye ki kero mo me wilo cam.
kero, [kero] tn. Kor wic ma bedo bur bur. Wi nyako ni
okero ma neno ne rac.
kero, (kero) lm. 1) Kato tung cel. Muduku ocelo Ojok
okato kero. 2) Lok iyo ma winyone pe mit nyo ma
winyone kato it dano. Daa pa mego dong okato
kero.
kero; (kero) tkk. 1) Lok ma nongo cwiny peke iye.
2) Lok ki Iworo nyo Iworo lok atir pi tyen lok mo
calo lworo me cwero cwiny dano mukene. En maro
| kero lok weko dano pe niang.
_kerre (kerre) tik. 1) Diine onyo ridde i kom dano.
Lacan maro kerre ikom dano. 2) Lubo miti pa dano
mo pi Iworo balo kabedo ni. Bedo i cing dano mito
i kerre.
- ket [ket] tn. nen: kee >.
ket ket [két ket] lm. 1) Balo gin mo ki keto ne. En
bedo ki bel ni ket ket calo puru. 2) Olo adada. Aol
ket ket ma amito to.
keto, [ketò] tkk. 1)Cibo gin mo ka mo calo piny iwi
meca kmk. Otim oketo buk i wi meca. 2) Kano gin
mo. Maa oketo otwo i agulu. 3) Bedo ki kolo onyo
cwiny marac ikom ngat mo. Pingo i maro keto
nyeko ikom jami pa dano. 4) Mako tic onyo gin mo
ki cwiny weng. Okeca oketo kome ka goyo matafali
ma pe bwolle. 5) Miyo ker ki ngat mo. Rwot oketo
dako ne ma tidi i rom ma lamal. 6) Maro timo gin
mo tutwal. En ka oketo kome i mato kongo pe
jukke. 7) Weko alama onyo awano mo ikom dano.
Lokwo oketo lero i tok abili ki kweri. 8) Diyo cing
me nyutu ni iyee nyo i timo gin mo. Lapwony oketo
q cinge piny ni ebi culo obal kwan pa dakone.
keto, [kéto] tkk. 1) Balo gaa nyo kin dano. Mero oketo
kenygi woko. 2) Balo gin mo wek giyub odoco. En
tye ka keto cagati macon ni. 3) Tany nyo nyayo two
ikin piny. Mony oketo two ebola i Gulu.
keto bat [keto bat] n. Tic i dini pa Purutanti ma

185
 Bicop keto kwede cinge i wi lotino. Tin wacito ka
nongo bat. rrk: komfrimasio i dini katoli.
kette [kètte] tik. 1) Jingo kum pi gin mo. Daktar
okette i lokke calo ngeyo. 2) Maro timo gin mo
marac. En okette ka kwo nino mo too i doge.
3) Wakke. Wek kette calo ilayo moo tara.
“keya [keya] n. 1) Mony onyo lomony. Keya oa ki leb
munu ni "King Africa Riffle" (KAR). Pol awobe
eguni weng gubedo keya. 2) Tic mony onyo gwokko
lobo. Okeya tiyo tic keya. rom: kea. Ir: <E>. nlk:
KAR.
keyo, [kèyò] ta. 1) Kuru gin mo. Dano o-keyo ka kuru
cam. Ngwen o-keyo mada. 2) Mito timo gin mo.
Lomony o-keyo ka kuro cako lweny.
Keyo, [kayo] n. rom: keyi. 1) Latin got mo ma tye i
Lamogi. 2) Kama kulu Ayugi, Apotokito, Awer, ki
jang Oitino ocakke ki iye. Mony tye ite got keyo.
keyo” [kéyo] n. Lak kweri onyo tic me nino acel.
Wapuru ma kato keyo acel.
ki [ki] /t Kacel. Myero igwokkke ki lomoneni.
Akello gubino gin ki Adong. rrk: gi.
kibaka (kibaka) n. Opego nyo lee ma kome pwot
maro nyubbe ki daba dok cal ki kul. En cato
mucumo kibaka maber mada.
kibego, [kibego] n. Lamak nyo laket jami. Kela
kibegona tye i ot butu. rrk: kicaa.
kibego, [kibego] n. Akuri madongo rom ki luga dok
gibedo alwak, akuri olobo.
kibegu [kibégù] n. Cam ma odong ma gitero ki dano
mudong paco. Wabedo ka camo kibegu pa lotino
kwan.
kibeng [kiben] n. tim onyo lok ma latino bwolo ki
wang dano ento kun mitine tye pi lok mukene. Ocan
obedo ka wot kany kibeng kibeng calo layeny kongo
kun onongo mito kwalo cawa.
kibira [kibíra] n. Yat ma dongo lur, pote tino cal ki
lira ber me gedo. Gitye ka cato bao kibira. /r:
<Lug>. nlk: kibira.
kibiri [kibiri] / Gin mo nyo dano ma kome dit ento

186
 cek. Won kom obedo ni kibiri calo ngat ma two.
kibo [kibo] /. Gin mo keken ma kome tar calo gweno,
dyang, kmk. Acoli gimaro miyo kibo me kwayo gum.
a Gweno kibo leng matek.
Kiboga [kiboga] n. Boma pa jo Bunyoro. Diki acito
Kiboga.
kibogo [kibogo] n. Odoo anino onyo del lajwat dud
dano. Gijwato twon coo ki kibogo. lr: <K>. nlk:
kiboko.
kibora [kibora] n. Winyo ma tidi, tar, doge bor.
Akuri leng loyo kibora. rrk: okok.
` kibworo [kibworo] |. Dyel ma kome kwar kwar onyo
onina. Nera tye ka cato dyang ma kibworo. Acoli
lamo abila ki kibworo.
kic, [kic] n. 1) Gin makwo, kayo dano, ginongo i bong,
ngom, ogoo ki i got dok yubu peda ki moo ma lim,
ginango. Kic okaya tin. 2) Moo ma lim ma nyig kic
yubo ma dano toto me ananga. Nango kic mit.
kic, (kic) n. Bedo labongo lanyodo pien gutyeko to.
Bedo latin kic lit twere ku.
kic kic (kic kic) im. Bedo ki lworo dok woro madit
calo dano ma lonyodo ne guto woko. Latin ni bedo
kic kic tutwal.
kica [kica] n. Cwiny me paro pi dano, miyo, konyo,
nyutu mar ki cayo lok maraco. Kica kong obed i
cwinyi do larema.
kicaa [kicaa] n. Kibego, abucek, lapik jami, gunia,
opiru. Kicaa buka oyec woko dong. rrk: kibego.
rom: gicaa. Ir: <E>. nlk: sack.
` kicce [kicce] t. Bedo kerre ki lworo onyo mwollo i nyim
ladit pi lworo pwod, daa, kmk. Pingo i kicce akica
ka welo tye?
kicere, [kicére] n. Opoko matidi laket moo, giyubu ki
ikom keno matino. Waya tye ki kicere. rom: adomo.
kicere, [kicére] n. Kono gweno ma giketo i te loyoro
atero. Kicere te atero pa kilama okette maber
mada.
kicika [kicika] n. Gin ma gicweyo me pokko kin ot
bedo ki tyelo, kmk. Kicika otta opoto woko. rom:

187
 gicika.
kicikici, [kici-kici] /m. Weng labongo weko gin mo.
Latin otyeko cak kici kici.
kicikici, [kici-kici] lm. Ngido pa kot naka naka. Kot
ne tin bedo likicikici.
kicwaa [kicwaa] n. Kwidi ic matino (kwidi cwaa).
Nag Kwidi cwaa tye ka yelo latina. rrk: olwinyo.
kidep [kidep] n. nen: ladep.
kidi, [kidi] n. 1) Got madit matek me rego. Kidi odii
tye gang pa acaa-gi. 2) Got ma yom ma kwar kwar.
Puru ka ma obedo kidi kidi tek. 3) Got matek
lajwar tyen. Kidi lajwar tyena tye kwene?
kidi, [kidi] /. Udu makwar onyo kono ne. Wawilo udu
kidi.
kidi, [kidi] n. Bol tong pobo ma gitongo ki ikom got.
Amito yubo tong kidi.
kiding kiding [kidin-kidin] n. Winyo matidi kome
ryeny doge ki ibe kwar. Waneno winyo kiding
kiding ki ka dwar.
kido (kido) “kk. Liro iye wek obed matino tutwale jami
calo tol bongo, karatac kmk. Amito kido pyer bongo
na ni me dunyo ot.
kiduu [kidud] n. Kodi ma gipito ci oran. Kiduu pwula
ni neno cwero cwinya.
kigol [kigol] n. Aduku madit ma giyubo ki kedi me
gwoko gweni kacel i ot idyer wor. Ngat mo okela
kigol wek aum ki gweno. rrk: garagara.
kigong yen [kigon yen] n. Gin keto yen ma giyubo i
ot onyo woko. Ayubo kigong madit adada i tok ot.
kiine [kiine] t. Yenyo yo onyo libbe i gin mo wek pe i
keng tutwale gin acama onyo amata. Lawanya maro
kiine inget dano dok pe mito gin mo okat doge.
kiino [kiino] #. nen: kengo. rom: kiyo.
kijanga [kijana] n. Aduku malac labid ki lalwok tobi.
Kijanga na tye gang pa waya.
kijeng [kijen] / Dano onyo lee matidi ento oteggi.
Dano kijeng gin loyela.
kijere [kijèrè] n. 1)Ka tyer pa Rubanga/Lubanga,
altari. Watero mic iwi kijere. 2) Ot abila onyo ot

188
 jok. Kijere pe ka tuku.
kijina [kijina] n. Two dwon ma rac ma cango ne tek
dok neko dano oyot. Two kijina omako nera. rrk:
lajino. rom: kijino.
kijing, [kijin] n. Yat madit tek dok nwang, poke yat
bur mac. Pot kijing cango bur oyot.
kijing, [kijin] n. Pot owo ma gicweyo me keto deyo i
kor agulu. Deyo kijing ma i kor agulu ni nen leng.
kijira [kijira] n. Dange pa mon me nyutu yom cwiny.
Lamera ngeyo goyo kijira ma pe wace. rom: ojili.
Kiju [kiju] n. Got ma nonge itung kumalo me Gulu cok
ki got Ajulu i Patiko. Wacito ka namo iwi got kiju.
kijumi ([kijumi] n. Kot ma cwe pe cok pi cawa malac
nyo kot ma cwe pe madwong ento pi kare malac. Kot
ma tin odoko kijumi woko do. rrk: abwu >.
kijut [kijòt] n. Latutube, tutwale nonge idog kulu. En
ka mito kijut ociti dog kulu olayo i long.
kika [kika] n. a) Dogola. twol oaa ki i dog kika.
b) Lalor dogola. Kika orido cinga malit. rrk: atigo.
rom: keka.
kikaci [kikaci] n. Tyang gaya malim ma ginyamo,
cukari aa ki iye. En lapwur tyang kikaci ma ngene.
kikikiki, [kiki-kiki] lm. Gin mapek onyo marac
adada. Lweny bedo likikikiki ite got Atoo.
kikikiki, [kiki-kiki] lm. Bedo jutte jutte. Anga ma

kikoba [kikòba] n. Bongo ma gikwoyo i wang bongo

muyec. Pe amito bongo ma gikwoyo iye kikoba.
rrk: kiraka/gikoba.
kikobo ([kikobò] n. Lamat jami ma pige calo pii,
kongo, cak, kmk. Ngat mo kong okela pii pong
kikobo. rom: kikombe/kikopo. lr: <K>. nlk:
kikombe.
kikung ([kikòn] n. Winyo madit calo arum, doge bor
dok kodi ne nok.
kikuny [kikuny] n. Ladep ma tino yelo gweno ki dano,
donyo i it ki te wic. Kikuny dwong i ot jokon. Rom:
lakuny.
kikwaci [ki-kwaci] n. Lagol bongo, tutwale bongo

189
 labor dud lotino, gitiyo kwede bene me kolo gaa calo
okutu, junya kmk. Amito kikwaci wek agol ki pyer
bongona.
kilajok [kilajòk] n. Kedi ma jange pol ka gitongo
cwe cak cak dok neko wang dano. Pig kilajok
odonyo i wanga.
Kilak [kilak] n. Got ma tye ikin Pabo ki Lamogi itung
kupiny me Nimule. Gineko olum mapol ite got
Kilak.
kilakok [kila-kok] n. Winyo ma kok calo nyinge,
kwo alwak dok golo ode i kom yat mutiro calo otetel.
Kilakok kok ma mwonya mada.
kilang [kilan] n. Kit ngor ma nyako nyige matino
obedo alum alum. Dek kilang mit ka gingako
angaka. rrk: coroko.
kilau [kilau] /. Dano ma ming dok peke ki woro tutwale
mon ki anyira. Dako pa omera obedo kilau mo ma
konye pe.
kili, [kili] t. Gin ma peke ki bol onyo lamakke. Pala
ma makili tic kwede tek.
kili, [kili] n. Kolo ki mone ikom dano. Kwo kili pe
ber.
kili, [kili] lm. Cobo onyo kayo kom. Yat ne kayo
kome li kili.
kiliko [kiliko] n. Wen keno ma gikuto ki wer. Kutu
kiliko tyeko yamo ii dano. rrk: kilu.
kiling [kilin] / Gin ma tidi nyo nok. Odii odong
kiling mo.
kiliti [kiliti] n. Winyo ma kome tidi wiye ajulu ibe
bor. Onywalo latin matidi calo kiliti.
kille, [kille] t. Wanynye nyo dangnge pa gin mo calo te
lwet, del kum, kmk. Lweta maro kille.
kille, [kille] t Coyo pa jami calo pii, remo, kongo, kmk
ikom. Remo okille i tyen keya ma neno lit.
kilo, [kilò] tkk. Wanyo onyo poko kom, pok gaa calo
tol, tyang ,kmk. Maa tye ka kilo tyang ki pala.
kilo, [kilò] n. Lapim jami calo ringo, kado, cukari, kmk
me acata. Awilo kilo ringu manyen lawor. /r: <E>.
nlk: Kilogram.

190
 kilo; [kilo] / Gin mo ma tye ka lyere ma neno rac.
Pyer bongo pa Akello ne obedo li kilo kumeno.
kilong [kilòn] /t/lm. Timo jami olung tuke nyo loko lok
iyo ma pe rwatte. Latin oruku war ne kilong.
kilu [kilu] n. nen: kiliko.
kiluka, [kilòka] n. Keno ma bolo kome giyubo opoko
ma ngute onidde.
kiluka, [kiluka] n. Ngat ma lapene ki nyako ma cake
onidde. Nyeri pene kiluka.
kilung kilung [kilòn-kilòn] n. Winyo ma col rom
ki acebe. Okwik col loyo kilung kilung woko. rom:
kiluk kiluk.
kima [kima] n. Ot bung ma giyubo i poto me konyo kuro
poto ki anyai poto, winyo, oyo, kmk. Mito kong
ayub kima i poto nyim madit ni.
kimera [kimera] n. Wang mwot akic ki bam ki akic
kikome bene. Ringo kimera mit mada.
kimeru [kimèru] n. Nget cin ic, cinu lum ka ma awuka
bedo iye. Pe amito camo kimeru. Jo mukene
gimwodo kimeru ma numu.
kimiira [kimiira] n. Kiniga, kec cwiny, kolo. Ter
kimiira ni ne ka mukene pe ikoma. rrk:
kiniga/kolo.
kin [kin] kk 1) Kabedo ma tye i dye jami aryo. War
tye i kin dogola ki kabat. 2) Wat onyo lorem pa
dano. Kin joni oket woko. 3) Ngat mo, gin acel nyo
mukene. kwany i kin war ki bongo. 4) Bor pa gin
mo ki lawote. Kin Gulu ki Kitgum bor.
` kin cek [kin cek] n. Kin em onyo kin tyen aryo.
- kin gang [kin gan] n. Kama lotedero kwo iye.
Ji Lomero maro lak i kin gang tutwal.
- kinpiny [kin piny] n. Wot atata ma dano pe ngeyo
i matir. Tic pa abelu en aye lak i kin piny.
_ kinyo [kin yò] n. I yo ataa ma pe ngene maber.
| Anongo latin matidi ikin yo kene.
kinaga [kinaga] n. Lee madit dye ngeye okwot, kwo i
| aroo dok konyo dano wot ki tingo ter. Arabo maro
tic ki kinaga me wot.
` king [kin] im. 1) Moko pa gin mo matek adada. Odok

191
 omoko liking ite cuburia. 2) Gin ma tek adada.
Wukela tol matek li king.
king king [kin kin] /m. Kit myel kom ma lubbe ki
nyero nyo koyo ma neko ngati mukato kare. In mere
kede lok ma konye pe nongo ibedo liking king ki
nyero.
Kinga [kina] /. Twok gin mo mabit. Gwokke ki kinga
cel pe ocobi. rom: ginga.
kinga kinga [kina kina] / Gin ma tye ki twoke ma
pol dok bit. Aduku pa culina ne bedo kinga kinga.
kini kini (kini kini] lm. rom: kino kino. 1) Yenge
pa gin mo ma pe ocung matek nyo gin ma ocung lege
lege. Nywal ber ne bedo ni kini kini iwi kumeno.
2) Yenge pa dano ma jok oyido i kome. Jok lyel

kiniga [kiniga] n. nen: kimiira.

kining [kinin] /. Gin mapek adada. Gin um pa ladit
kining kuman. rom: kinong.
kino dyang [kino dyan] n. Ka ma giyubo giriko ma
ding lanyet dyang ma ger. Latin odonyo wa i kino
dyang.
kinu [kinu] n. Yen mapek lacik lee ma ger. Kinu pa
baba tye i ot.
kinyo, [kinyo] t. 1) Pyelo yer wic maber. Rwot okinyo
wiye maber mada. 2) Poko gaa marac ki ikin maber
calo kweyo ki kal, nyim, kmk. Kinyo gaa tero kare
na.
kinyo, [kinyo] n. Libira lakwo bongo ki latuc dano.
Kinyo lawor otuco cinga.
kio [kid] n. 1) Maraya me ngiyo wang onyo ruk ka tye
maber. Awili tye ka ngiine ki kio. 2) Maraya wang
me neno piny onyo gengo ceng, apwuwa, kmk.
Lapwony maro ruko kio i wange. rrk: madara.
kipwola [kipwola] n. rom: gipwola. 1) Kec kom nyo
can me pwod. Man kit kipwola ngo do lotua!
2) Tim ma lik onyo kiciran. Ter tic kipwolani ne
cen.
kipwunga [kipwòna] n. Layab kopwulu ma gipwungu
ki dogola, canduk, kabat, kmk. Kipwunga dog coron

192
 orweny woko. lr: <K>. nlk: kifunguo.
kir, [kir] n. Tim marac onyo tim cilo onyo caro ma
kelo awano i kom dano, i Acoli gikwanyo ki tum. Kir
oneko latin pa lajok. kmgk: rac.
kir, [kir] / Gin ma ngwece rac kayo um dano calo lac.
Ngwec ngo ma kir ku man ni?
kir, [kir] t Ngwire pa gaa ki ka mo calo dek ngor,
nyuka, kmk ma gitye ka guro ne. Nyuka ne tin kir
marac ba.
kiri kiri, [kìrì-kìrì] n. Miti madit me tic. Kiri kiri
neki nono. En twon lakiri kiri mo ma pe wacce.
rom: kiti kiti.
kirikiri, [kiri-kiri] n. Kwac ma kome okwara.
Kirikiri pe lee maleng. rrk: nwai. rom: kitikiti.
kirikor [kirikor] n. nen: otir.
kiro [kiro] t. Weko pii, daba, kmk ton nyo kee i kom
dano onyo gin mo. Motoka okiro daba i bongo na.
'kirok kirok [kirok-kirok] n. Winyo ma kome
omuya omuya, ngeye alum alum, doge ocwak ocwak
bino i oro.
kit, [kit] n. 1) Ber onyo rac pa dano tutwale cwiny.
Wora kite ber mada. 2) Cal onyo bedo ma opore ki
ngat mo onyo gin mo. En tye ki kit bongo na ni.
kit, [kit] n. Bedo calo nyo lubu lanyut pa ngat mo.
Latin man okwanyo kit minne litap.
kitabu (kitabu) n. Buk coc onyo buk akwana. Man
kitabu pa anga? /r: <K>. nlk: kitabu.
kitambara [kitam-bara] n. 1)Latam nyo bongo
matidi laduny kwok, cing nyo um. Nyara kong i
Iwoka kitabara cinga eno. 2) Bongo labor nyo laum
wic. Kitambara labor wic pa maa tye i canduka.
3) Bongo lader ot, lader jami calo kom, meca, kabat,
kmk. Larema cweyo kitambara meca mabeco.
4) Bongo latwe bongi calo gomci, kikoyi, kmk.
Kitambara pyera tye kwene? 5) Bongo lacomi.
Wunonga kitambara mo atwe ki mupolici. /r: <K>.
nlk: kitambaa.
kitana [kìtanà] n. Kabutu ma giyubu bao onyo nyonyo.
Amito wilo kitana madit ki mama. /r: <K>. nlk:

193
 kitanda.
kitanga (kitana) /. Obogo, lee onyo gin ma kome
opaco col, tar col tar. Amaro neno dyel kitanga.
kitani (kitani) n. Tim kiciran, tim ma kelo peko.
Kitani pa jo mukene pe wace. kmgk: rac.
kitar [kitar] n. Cere kama giyabo iye poto manyen, ka
nagi pwur alwak nyo ka pwur aleya. Amito cito i kitar na
ni kong. rrk: gitara poto.
kitara [kitdra] n. 1) Lating onyo lakor lotino. Aneno
lamera owilo kitaar pa latinne. 2) Lating onyo lakor
dano ma kome lit, muto onyo onongo awano. Latwo
tye marac ma giloro ki kitara ki ot yat. rrk: obeno.
kitaya [kitaya] n. Tuk ma nyig okoke gipito ki lotino
aweno ki ayweri. Nongo kitaya me pito awenona
odoko tek woko.
kitele [kitéle] n. Kedi ma giyubo ki ogwa rec, atero
wa ki ocere bene. Atye ka yenyo kitele me payo
atero. rom: gitele.
kitere [kitére] n. Gwana onyo layata ma giyeto
matino gitwoyo. Kitere layata mit ka kidwanyo ki
odii. Kitere layata i Acoli konyo i kere me kec. rrk:
mutere.
kitiki [kiti-ki] /m. Nen atir kamaleng. I cung likitiki
idye ot kumeno pingo?
kitikiti, [kiti-kiti] n. nen: kirikiri ,.
kitikiti, [kiti-kiti] n. nen: kirikiri 5.
kitina [kitina] n. Te lum ma onginne muwany, odong
calo ajut. Ayoko tyena ki kitina . rom: gitina/latina.
kitipi [kitipi] n. Yat okutu ma pote tino, nyako ature
matino adada. Kitipi maro top oyot ka tut ocobo.
rrk: oryang.
kituba [kituba] n. Yat madit ma lwite aa ki i kore
malo, pote giyubu ki bongo dogo.
kitunga [kituna] /. Lee onyo dako ma nguko lotino.
kituti [kituti] n. rom ki gwic/tyelo. nen: gituti.
kiyata [kiyata] n. Gin apita ma gibako, lak dok bolo
kome. Wabi bango kiyata/layata ki odii. rom:
layata.
kiyo, [kiyo] t. nen: kengo ,.

194
kiyo, [kiyo] t. nen: kengo >.
kobbe [kèbbè] #. Dak onyo cito ka mukene. En maro
kobbe atata.
kobo [kobo] t Dak. Amito kobo woko ki kany.
2) Kwango lok. Kobo lok tek.
kob-po [kob-po] n. Larum (ringu) dog labana ma tye
iwi akic. Ladit kaka aye otero kob-po.
Koc, [kòc] n. Kabedo ma nonge ikin kupiny ki kupoto
ceng me Gulu. Koc opokke iye adek, Koc Amar, Koc
Goma ki Koc Ongako. Owiny ocito Koc Goma. Koc
obedo ker ma ngeene i Acoli.
koc, [kóc] n. Debe nyo lamat pii, laket odii, moo, kmk.
Koc odiina otuc woko.
koc, [kóc] n. Lok me pwonye pa lodito ma gonyo tyene
tek mada. Baba ngeyo koc mapol mada.
koc, [kòc] n. Two bange; mingo, abang bang. Two koc
pa omera ni rac mada.
koc; [kòc] tn. Pokke ki kabedo ikin dano onyo mako yoo
mapat ki pa dano mukene. Ladit kalkwaro dong
okoc woko ba.
kocikoci [kòci-kòci] n. Winyo ma gikwo alwak dok
gikok adada. Winyo koci koci gupong iwi yat ma i
yo kulu ma woo-gi pe twere. rrk: gocogoco.
koco-koco [kòcò-kòcò] lm. nen: konyo-konyo.
kodde' [kòdde] tik. 1) Cokke ki jami ma pol. I kodde
kumeno i cito ki jami ni weng kwene? 2) Ruku
bongi mapol. Adaa maro kodde ma nongo wot
doko tek. 3) Wakke. Kodde pa anyira kum kare ni
aboka lam.
kodde” [kòdde] tlk. Oaa ki i leb Lango. g Konye, peyo
ye, pey
cing nyo mako cing i kare me peko.
kodi [kòdì] n. 1) Gin apita ma gigwoko bedo kuru kare
me pito ne. Awilo kodi pwul pong bap. 2) Kit gin
moni. Kodi pwul matar ni dong pa nen.
kodo, [kodo] tn. Kutte pa yamo. Yamo ne tin kodo
marac ba. Yamo kodo tutwal i oro.
kodo, [kòdò] tkk. Boko onyo tito lok aboka, ododo, gin
mutimme, kmk. Pe angeyo kodo ododo.
kofia [kòfia] n. Otok wic. Awilo kofia manyen. lr:

195
 <K>. nik: kofia.
koga [koga] n. Winyo madit ma loyo ocuu, col, doge
kwar, tyene ki tung ibe bene kwar, mako lotino lee.
Pud pe aneno koga ikwo na.
kogo [kègè] n. Gin matek ma umo wi agikki nge nyig
>
cing ki nyig tyen. Kogo cinga mito angada. rrk:
Iwet.
kok [kok] zik. 1) Myeno ki pig wang. Latin kok ango?
2) Mwoc pa muduku, owic, kmk. Muduku okok
loka.
kok kok [kok kok] lm. Gin ma tar mada. Bongo
legawa tar kok kok.
kok-kok-kiliro-kok [kok-kok-kílirò-kòk] tn.
Kit ma twon gweno kok kwede.
koko, [kòkò] tkk. 1)Cwiko ki pigwang pi lok mo.
Winyo koko lit. 2) Bako dog pi gin mo. Anongo
minjok pwod koko peko ne ca. 3) Keco ikom ngat
mo pi gin marac mutimo. Lapwony tye ki koko
ikom won kom. 4)Doto dano mo pi gin marac
mutime. Min ode otero kokone bot rwot kweri.
koko, [koko] tkk. 1)Culo pi gin mo ma giyubo pi in
calo bongo aruka. Amito koko bongo karama na
ma cente pud tye. 2) Culo cente mudong iwi gin mo
wek gigam gin ne. Dong akoko kitana na woko.
3) Culo onyo pido pi ngat mo wek oaa ki ibuc onyo
bal moni. Yucu okoko balwa ki too iwi yatariya.
4) Leyo ka ngat mo, tutwale ka ma onongo diye. Jal
kong ikoka ki i dog tic do. 5) Culo gin mo ka wang
gin mukene. Abaa ocito ka koko wode ki dyang.
koko, [kóko] n. Kwidi ma cobo tyang weko bedo kwar
kwar dok wac. Olweny owilo tyang ma koko ocobo
woko. rom: kwoko.
koko, [koko] n. nen: kele.
koko; [koko] n. Gin mo ma gibwolo ki latin wek lworo
omake pe okok. Ka i kok ci koko kayi.
kol [k01] n. Laa deyo. Kol iye pol: kol kwac, labwor,
gunya, kmk. Atye ki kol kwac aryo.
kolo, [k61o] n. Gin bedo ki butu ma gicobo ki togo. Kolo
tye i ot. rrk: obaya.

196
kolo, [kolo] n. nen: kimiira.
kolo; [kòlò] tkk. 1) Kwanyo onyo woto gin mo ma tye
kama pe mitte. Atye ka kolo okutu ki i tyena.
2) Woto man lee calo dyang, dyel, kmk wek odok
mwol. Kolo dyang tek. 3) Tuco onyo golo gin mo
calo tong wang. Mony okolo wang wora woko.
kolo, [kòlò] tkk. Tero keny onyo lim keny ikor nyako
mo. En okolo ciling million aryo ikor dakone.
kolo kolo [kòlò kòlò] 1. nen: kele-kele.
kom, [kòm] n. rom: kum. 1) Gin mo ma jami ma kwo wa
ma pe kwo tye kede dok pokke kwede ki ikin jami
mukene. Dano weng tye ki kom wa dul kom bene
calo wic, wang, tyen, kmk. Kom latinne ber mada.
2) Ngat mo nyo gin mo ma gin moni otimme ikome.
Lapwony oda i kom lotino kwan ni pe gimoto
dano.
kom, [kom] n. Gin bedo romo bedo nyonyo, bao nyo
mupira. Lotino pe bedo iwi kom.
komme [kómme] zik. Kongnge pa logoro i kin-gi. Lodito
gu komme guo gang gire.
komo, [komo] tn. 1) Wot alenga lenga onyo goro ma
lubbe ki two onyo arem kom. Maa kome lit ma
komo akoma. 2) Wot pa longolo. En langolo ma
komo akoma.
komo, [komo] tkk. rom: kumo. 1) Konyo latwo wot ki
mako ne. Gikomo latwo akoma me cito ka konye.
2) Cukke ikin dano. Olo okomo obino i kin dano.
rrk: kongo“.
komprimacio [kòmprimacio] n. Sakramento ma
miyo tipu maleng ki mic mere abiro dok loko dano
doko lakristo matek i dini katoli. Lotino Negri tyeka
mako komprimasio tin. rrk: keto bat i dini pa
prutanti. /r: «L». nik: confirmatio-nis.
kon [kon] in. 1) Cwer pa pii ki ikom bongo onyo gin
madyak. Wek bongo kong okon ci i kel i ot. 2) Ton
pa pii tutwale kot ki iwi ot mutuc. Wi ot tye ka kon.
koncakracio [kòncakracio] n. Loko ginmo odok
maleng, labole calo loko ostia ki vini odok kom ki
remo pa Yecu i lega pa katoli. Komunio ma pwod

197
 pe gigoyo koncakracio ikome gicamo ata. /r: «L».
nlk: consacratio-nis.
kone [kone] n. Twon ma gikwanyo nyig manne.
kong dong [kòn dén] lm. Kong dong wuwiny lok
man lotuwa! nen: nen dong.
kongo; [kono] n. Gin amata ma calo lacoi, arege,
f kwete, kmk. Kongo neko paco woko.
kongo, [kènè] tkk. Dwongo dogola onyo wang ot wek i
dony i ot pa dano. Kong i kongo dogola ma pud pe
giyabo.
kongo; (kono) tkk. 1) Gengo gaa calo lee, pii, kmk wek
pe okat tung ka ma pe mitte. En maro kongo
gwokke wek pe obed kalak. 2) Gengo ka mo wek pe
gikat ki iye. Lolonyo gikongo gang-gi ki cel.
kongo, [kènè] n. 1)Bolo ka namo. Owino-gi tye i
kongo. 2) Ka cano yen. Yen tika dok tye i kongo?
kongo; [kono] tkk. nen: komo >.
kongo amur [kono Amur] n. Layata tim ma nywal
ite ngom ka baro ngom, dit rom ki pai pai. Pe amaro
camo kongo amur.
kongo ogwal [kono ogwal] n. Agaba ma nyako
nyige dok lotino maro camone. Aketo-gi tye ka
camo kongo ogwal.
konne [konne] tik. Lyere. Lotino tye ka konne iwi yat
ma ingee ot ni.
kono, [kènè] n. Yec winyo calo gweno, atudu, kmk.
Kela kono eno ni agol ki ita.
kono, [kono] tkk. Lyero gin mo malo. Wakono
anywagi iot tedo.
kono mutu [kono mutu] n. Kono macol. Acoli
gimaro kono mutu me myel.
konyo, [konyo] tkk. 1)Laro dano ki i peko mo.
2) Miyo cing i peko onyo tic mo. Imat tye ka konyo
latin ki coc.
konyo, [konyo] n. Opam, dul ladin jami calo bel, kabir,
mucele onyo lapii gaa. Amito konyo me piro dye
otta.
konyo-konyo [konyò-konyò] lm. Nyot nyo nginynye
pa gin mo matek. Layata onyot woko

198
 likonyo-konyo. rrk: koco-koco.
koo (koo) n. Kedi madongo maber dok tye ki mwot calo
tyany, gimaro me gedo. Amito koo latad wi ot.
kop [kóp] n. Lok, daa nyo lweny. Kop gang kany pol.
Ir: <La>. nlk: kop.
kor, [kor] n. Dul kom ma tye ikin ic ki ngut. Two kor
maro yelo anyira matino.
kor, [kor] n. 1) Obot tyen. Kor dano ongak odok i
lum. 2) Odong gaa/jami. Kor bel ni mito kigwe
woko. rrk: obot ;.
kore [kore] lm. I yoo mupore labongo ngoyo gin mo.
Walub kor lok man kore ki kore.
koro, [kèrè] tkk. Boro onyo pako ber pa ngat mo onyo
gin mo. Logoo nanga ka guero koro mon-gi ci iling
alinga.
koro, [kèrè] tkk. Yekko onyo piro wek odong mabeco
keken. Atye ka koro rec me tedo lakotokoto.
koro, [kèrè] tk. Lwongo ki penyo jok onyo tipu pa
ngat muto tutwale pa ajwaka. En owaci koro jok olo
dano.
Koro, [koro] n. Kabedo ma tye ikin Koc ki Puranga.
Wora obedo jago koro pi mwaka malac.
koro gweno [koro gwéno] n. Ot butu pa gweno.
Koro gweno ne dong mito ayweya. rrk: bwoc 3.
koro kiyata [koro kiyata] n. Layata mo macon
munongo tek mada. Kodi koro kiyata dong orweny
kwici kwici. kmgk: Gin macon.
koro koro [kòrò kòrò] lm. 1) Lapim kongo lacoi,
kwete, kmk. 2) Wot onyo dwon mo ma winye
magwar. En twaro ni koro koro ma winyo rac
mada.
kot, [kot] n. Pii ma cwe ki i pol. Kare kot gilwongo ni
cwiri dok kot cwe la-iye pol: kijumi, wang dyang, ot
akuri, oma moyo,kmk. Okot ki Akot dano ma
ginywalo-gi ki pii i pen-gi onyo i poto kot. Pii kot
ber me amata ki me lwoko bongo. cl: Kot cwe lac
twon, kot cwe mapek onyo madwong adada.
kot, [kot] n. Ot kama gilaro ki gingolo iye lok i kin jo
aryo nyo makato. Diki wacito i kot.

199
kote [kòte] n. Otac ma lotino ginywarre kede i cobo
lawala/lwala. Kote pa lotino ni tin dok okato ka
kare woko.
koto [koto] tkk. 1) Wake ki cac ikom jo mukene. Mego
ni pwod dong koto pi lotino ne ni ya. 2) Timo tim
tal, pol i Pader. Adaane koto dano.
koto koto! [koto kata] |, Wot pa gin ma ojony wa
ma goro. Ladit man otii likoto koto.
koto koto? [koto koto] lm. Gweng, kweyo ki
cementi ma girubo ki pii me gedo, tutwale me onyo
dye ot. Logedo gitye ka onyo koto koto ot pa
daktar.
kotte [kòtte] tik. Tim awaka ki cac i kom dano mukene.
En ka oero kotte calo layo moo tara.
koyo, ([kòyò] n. Ngico; yamo ma kodo ma ngic dok
dingo kom. Koyo tye ka neka.
koyo, [koyo] tkk. 1) Twodo ka poto. Abaa ocito ka
koyo poto pa amaa. 2) Piro dog yer wic onyo dye
kal. En ngeyo koyo wic mada. 3) Weyo onyo weene
ki dano ki gin mo. Poko cam ne okoyo wan jo
mukene woko. 4) Yero onyo weko lee calo dyang,
dyel, kmk wek odong cen me aneka, acata, kmk.
Ladit okoyo dyangi abicel odong.
koyo; [ké6yo] n. Latin lagot matidi ma gicomo iye
nyonyo mabit me payo gaa calo bol kweri, panga,
kmk. Koyo ongolo cing ladiro ka payo pany. rrk:
gwil.
ku [kò] lm. Pe, pe kit meno. Labali okelo latin kany
ku?
kubbe [kòbbe] tik. 1) Bedo ma kine oribbe. Tolle pe
okubbe maberdo. 2) Wot me aa ki kabedo man
kobo i mukene wang ma ioo gang onyo ka moni ma
mitte. Wakubbe me aa ki Gulu, Kampala nio
Masaka. 3) Wot anyim ki lok onyo gin mo ma pe
onongo tye i yub. En okubbe dong ki waraga pa
mzee ni. 4) Wot anyim ki lok mo ma pe tye ka cobbe
maber. Amito kubbe ki koko na bot langol kop
madit.
kubo [kòbo] tkk. Ribo kin jami mo ma romo aryo, adek,

200
 kmk wek odok bor. Amito kubu dog kolo wek orom
moyo. rom: kubu.
kuc, [kòc] n. Yomcwiny; mar; kwo maber labongo kit
ayela mo keken calo daa, lweny, kmk. Kuc nino mo
bene bidwongo i lobo Acoli.
kuc, (kuc) t. 1) Doko rac pa gin mo, calo bongo, tol, ot,
wic, kmk. Ogwil ladod dyegi dong gukuc woko.
2) Doko ber onyo yubbe pa kabedo mo. Ganga
manyen ni dong okuc ma neno mit ;
kuc; [kòc] in. Bedo ki jami weng ma yomo cwinyi. Kuc
oboyo dako pa rwot woko, ngo ma pe bote.
kucu [kòcò] “kk. Balo onyo keto gin ma tye maber.
Lapele tye ka kucu dye ot ki myel. rrk: luru.
kud [kòd] kk. Kacel ki, kwede. (kuda, kudi, kudwa,
kudgi, kmk). Latin pa omera obino kuda. rrk:
kwed. Ir: <AI>. nlk: kudi.
kudde [kidde] #k. 1) Kanne ka mo. Latin okudde mot
ite kitana. 2) Ywe manok ki arem matek. Aona ne
pud dok okudde en do. 3) Ling pa two i kom. Cilim
onongo okudde i koma wacon.
kudi [kudi] n. Gin ma kwo dok kelo awano ikom dano,
lee ki yadi. Kudi iye pol ma lak i ngom, ma kwo i
remo, ma i kano, olam, oboke kmk. Kudi oyima
owanga i dye wor. Kudi tye ka mwodo iya. rom:
kwidi. /r: «La». nlk: kudi.
kudu ([kòdò] “kk. Kano onyo gwoko gin mo idog. Latin
okudu yat i doge dag mwunyune.
kudu cwiny [kudi cwiny] tkk. Temo ling labongo
yweyo. En maro kudu cwinye ka kome lit nino mo
too matwal.
kuk [kòk] lm. 1) Gin ma onen onyo otimme atura ma pe
giyubbe pire. Lamera otuc ikom cware ni kuk inge
mwaka apar. 2) Nongo ngat mo i dog bal kikome
nyo atura kamo. Amako lotino ka kwalo cukari
likuk.
kuka (kuka) /m. Kama tye cen. Cib gunia ni kuka. rrk:
kuca/kunu.
kukoni [kòkoni] /m. Kum bedi i wang cawa onyo ma
pwod pe okato mabor. Ladit pwod okato kany

201
 kukoni. rom: kokoni. lr: «Al». nlk: kawoni.
kuku, [kuku] tn. Tyero onyo baro ngom, tutwale pa cam
calo layata, gwana, obato, kmk. Layata omuyu na ne
okuku mada.
kuku, (kuku) “kk. 1) Goyo oduru. 2) Lwongo dano ki
dangnge iyo macalo, woo, mero , mony, myel, dwar,
kmk. Nera okuku oduru pien ngu omako dyang
nge. Gu kuku oduru pi mony.
kuku kuku, (kuku kuku) n. Lweny, telle, daa nyo
jemo. Kuku kuku ma tung kumalo ni dong pe tum
lotuwa.
kuku kuku, (kuku kuku) lm. Gin mo ma bino mapek.
Coku moyo woko, kot tye ka bino likuku kuku ca.
kukuru [kòkòrò] / Gin macek, mucwe, dit, dok pek.
Latin pa lamera obedo adunu likukuru.
kul, [kèl] n. Lee ma yec kome calo yec kom opego ento
boco dok dit bene loyo opego wa lake boco. Wino kul -
giruku i cing ki ngut. Min jok tye ka cato ringo kul.
rrk: kutu.
kul, [kèl] n. Dwol dyang. Dyang gangwa tye pong
kul. rom: akul.
kula [kula] / Dul dano mapol ma giribbe ka timo gin
mo. Gucokke kula ka Iweny i koma.
kulu, [kulu] n. Nota ma pii pong iye, ka twomo pii,
mako rec, kwang kmk. Kit kulu pol, it, tangi,paipwo,
kmk. Awili ocito i kulu.
kulu, [kulu] / Olu, ki bere, labongo poko iye, ducu.
Owilo em dyang kulu. Pul wa opongo dero kulu.
kulu, [kòlò] “kk. 1) Neno piny pi woro. 2) Gomo
wic/kor pi donyo i ot. Lotino kulu wigi piny me
nyutu woro ki lodito. En okulu wiye piny pi lewic.
kulu, [kulu] £ Kwero gin mo nyo lok mo lajwac. An
kulu pe acito!
kulu kulu (kala kòlò] / Gin ma ocwe nyo kome
leng. Owilo nyok dyel ma ocwe kulu kulu. rrk:
bulu bulu.
kuluku (kòlò-kò] / Gin madit dok pek. Latin man
wiye dit likuluku.
kum [kim] n. nen: kom ,.

202
kuman [kuman] im. Ada, ki kome, kiti eno. Lokke dok
kuman kare! Eyo lok tye kumeno. rom: kumeno.
kumdan [kòmdan] n. Latel wi mony, acekere nyo
acikari. Warwatte ki kumdan pa mony i yoo. lr:
<E>. nlk: Commander.
kumkum [kimkim] im. Moko nyo mato gin mo. Dyelo
omoko tobi woko likumkum.
kumo, [kmo] tkk. 1) Bedo ki cwer cwiny pi peko me too
(lyel), two, kmk. Lotino kwan pud gitye ka kumu
pi too pa lapwony-gi. 2) Nyutu cwer cwiny pi peko
mo. Kumo dok tye kany do.
kumo, [kumo] tkk. 1) Konyo ngat mo i kare me peko.
Odong okumo cwinya mada ki too pa latin na ni.
2) Tic ki gaa iyo maber tutwale gaa matidi wek orom.
Wakumo kor moko kwon otero cabit aryo.
kumunio [kamanio] n. Cam me kom ki remo pa Yecu
Kristo pi jo mumako eukaristia. An pwod pe amako
kumunio. rom: komunio. /r: «L». nik: comunio-nis.
kun, [kún] tn. Kwero onyo bwoto gin mo ki kiniga.
Amony okun pi nyo? Kun pe tero ngat mo ka mo.
kun, [kin] /k. Timme pa gin mo tung cel ki mukene tung
cel ( lawany acel). Nera oto kun onongo obino i lyel
pa lamine.
kun ki kun (kòn ki kòn] lm. Tung ka weng i tung
ka ducu. Lega opong kun ki kun.
kung, [kòn] /m. Gin madit ma nen wa cen. Mego bedo
li kung iot.
kung, [kòn] lm. Poto ma neno lik tutwale pa lodito.
Adaa opoto li kung i tukeno.
kung; [kòn] lm. Tyeko gin mo weng. Min lanyuru
olungo nyuka likung.
kunnu [kònnò] #kk. 1) Tino gin acama, tutwale ma tye
manok wek pe otum oyot. Lotino maro kunnu cam.
2) Diyo konye ma lotino diyo wek kom gi opwugu.
Anyuny tye ka kunnu cet.
kuno [kino] tkk. 1) Kwero gin mo ki kiniga. En maro
kuno gaa. 2) Ngut onyo kwero nwoyo timo gin mo pi
race. Lokwo ogoye idye wor oweko okuno mato
kongo woko. 3) Doto ki kwayo kica pi bal. Acito ka

203
 kuno bal diki.
kunu [kunu] lm. nen: kuka.
kunyo [kunyo] tkk. Golo onyo tongo bur onyo gin
acama calo layata, gwana. Tin wakunyo layata ki i
gang kwan. rom: kwinyo. lr: «La». nlk: kunyo.
kunyu kunyu [kònyò kònyò] /. Gin ma yom adada.
4 Tin wapuru poto malac pien ngom yom kunyu
kunyu.
kupwulu [kòpwòlò] n. Latwe doggola nyo nyonyo ma
tweene woko matek i doggola ma giyabo ki pwungua
nyo layab. Kupwulu gengo ngati mo keken yabo
doggola ka lagony pe. rrk: pwukulu. lr: <K>. nik:
kufuli.
kur, [kur] / Gin ma ngwece mit dok yomo cwiny.
Ngwec moo ni ni kur mada.
kur, (kur) tn. Doko mit adada tutwale pa gin atima calo
pur, myel, kmk. Myel bwola okur loka Pece mada.
kura [kura] n. 1) Tic me gwoko cam i poto onyo i ot.
Kura neko dano ki kec. 2) Tic gwoko gin mo onyo
dano. En tiyo tic kura i ot yat madit.
kuro [kuro] tkk. 1) Cung pi gin mo onyo dano ma tye ka
bino. Atye ka kuro ciling ki bot baba. 2) Neno
anyim ki gen. Atye ka kuru nino ma atyeko iye
kwana.
kurre [kòrre] tik. Yelle ki gin mo. Maa tye ka kurre
ki wode i ot ca. Kurre ki lotino tek.
kuru, (kuru) n. Yat ma nyige giruku i ngut. Kuru tye
ipoto wa.
kuru, [kuru] n. Okutu ma lak alaka ingom dok cobo
dano malit. Lakwo opoto iwi okutu kuru.
kuru, (kuru) tkk. 1) Cwero onyo rucu gin mo calo laa.
Oken ngeyo kuru laa opego maber. 2) Cwero onyo
rucu poto ma nongo piny otwo. Kuru poto akura
tek.
kuru kuru, [kuru kuru) n. Latin gwok. Kuru kuru
wa ni maro ridde ikin dano.
kuru kuru, (kuru kuru) /m. Ridde ki lok, tutwale
lok nguna. Mine cawa weng bedo li kuru kuru i it
cware.

204
kurucuk [kùrù-cùk] n. Kom rwot onino nyo kom ma
gibedo iye calo gibutu ma lodito maro me yweyo.
Kurucuk pa baba ni ber matek. /r: <A>. nlk:
kursiyu.
kut, (kut) n. Dye pii onyo kulu kama tut. Lotino
omyero pe gukwang i kut.
kut, [kòt] n. Dano ma ngeyo lok dok cwinye tek adada.
Ladit man iye kut tuwal.
kut kut, (kut kòt] n. Kit yo ma min gweno lwongo
kede lotion ne. Min gweno ni bedo likut kut wa
nene.
kut kut, [kút kat] lm. Timme i yo manyutu miti
madit, tutwale ikom gin acama. Lapidi wa na nen
cwinye bedo likut kut i cak pa latin.
kuto (kuto) tkk. rom: kutu. 1) Cwalo yamo matek i gin
mo calo bila, olwet, kmk wek okok. Lodwar maro
kuto bila mada. 2) Cwalo yamo i gin mo wek oleng.
Awobe maro kuto kavera me amwoca. 3) Cwalo
gin mo cen ki yamo dog. Okuto kweyo i wange.
kutte [kòtte] dk. 1) Kodo pa yamo. Yamo ne tin
kutte marac ba. 2) Wiro kom ki lobo me deyo.
Awobi okutte ma anyira weng neno en. 3) Pong pa
cwiny ki miti madit i kom gin mo. Cwinya kutte me
lweny. 4) Wanye pa del kom ma lubbe ki two. Kom
latin pa Atim okutte woko.
kutu, (kutu) n. nen: kul.
kutu, [kutu] t Woo pa dano ki bila i romo dwar onyo
kuto bila ki awaka me ngutu coo, bore pi tic coo.
Abaa-gi gukute ki bila aboka lam.
kutu; (kutu) 4 Kodo pa yamo matek mada. Yamo ne
tin dok kutu mapat ba.
kutu, (kutu) ¢ nen: kuto.
kutung (kòtòn] kk. Kama kabedo onyo gin mo tye iye;
cok ki gin moni. Buk tye kutung ka wi kabutu.
kuyu [kòyò] n. 1) Lotino gweni ma pwod gitoko-gi
atoka. Kuyu pa anga madwong kuman ni? 2)
Ngom mayom ma purune mit.
kwa (kwa) n. pol: kwayi. 1) Kit gin mo. Kwayi pwul
dong pol ata kunyoni. 2) Lokwayo. Kwa joni kitgi

205
 pe poke.
kwac, [kwac] n. Lee tim ma kome kwico kwico ma col
tar, dok ger adada. Acoli waco ni ka kot ngido ki
ceng ryeny nongo kwac tye ka nywal. Kwac
omwodo latin dyel woko.
kwac, [kwac] n. Lega; penyo onyo bako dog pi kony.
` “ Wode maro kwac tutwal.
kwac; [kwac] n. Kwo me diyo onyo kiyo, tutwale lotino
anyira. Kwac kit macon ni dok pud tye.
kwadenge [kwadene] n. nen: kadenge.
kwaduk ([kwaduk] n. Ringo ii lee kama wee bedo iye.
Kwaduk neno rac.
kwak, [kwak] a. Nyonyo onyo bao ma giyubo lamak lee
onyo ogwang. Kwak ogoyo cing latin marac mada.
rrk: kwakala.
kwak, [kwak] lm. 1) Kit me tyer pa gin mo lawanga acel.
Cwan opoto otyer ni kwak. 2) Ceyo gin mo maber
nyo ki diro. En oceyo maraya ni kwak ki malo.
kwak; [kwak] /m. Pyem pe me timo gin mo pi labenaka.
Kwak, pe abinyono kunu.
kwaka (kwaka) n. Apoka ma giketo i wi bong kic wek
kot pe oo i bong.
kwakala [kwakòla] n. nen: kwak.
kwakke [kwakke] tlk. 1)Rette onyo lweny. Lawor
wakwakke wan ki nyeka pe me tuku. 2) Mako kor
pi koyo. Koyo ngic ma dano weng gukwakke
akwaka. 3) Poto ikor dano pi mot, myel, kmk.
Anongo Amono-gi gukwakke ting ting gin ki
Okello.
kwako (kwako) “kk. 1) Mako kor ki cing aryo. Okello
ocung okwako kore i dogola ca. 2) Mako gin mo i
kor ki cing aryo. En maro kwako buk i kore tutwal.
3) Poto i kor dano ki yom cwiny. Akwako larema ki
yomewiny pi kato peny.
kwalle [kwalle] tk. Lwi woko ki ka mo nyo cito ka mo
labongo ngec pa dano. Lotino kwan gukwalle gucito
ka myel i Alobo.
kwalo (kwalo) tkk. Kwanyo gin mo pa ngat mo ali onyo
labongo penyo ne. Anyakani okwalo cim cing pa

206
 mine.
kwan [kwan] n. Pwonynye me nongo ngec. Lapidina
dong ocako kwan woko.
kwang, [kwan] tkk. Cere iwi pii. Lotini gucito ka
kwang i kulu.
kwang, [kwan] /m. Kit poto pa gin mo madit dok pek.
Dogola opoto likwang.
kwangnge [kwanne] tik. 1) Konyo i kwango dano ma
kwiya kwang. Kwange ki dano pe yot. 2) Kubbe ki
tic onyo kato kamo anyim anyim. Lapwony oo ki i
gang kwan ci okwange lamal ka laro lok i polici.
kwango [kwano] tkk. 1) Kobo dano onyo jami ki i pii ki
yeya onyo ki kwang. Obalim kwango dano i dog
nam. 2) Kobo onyo kubo dano onyo gin mo anyim
onyo bot ngati. Kwango jami tek loyo dano.
kwano [kwano] tkk. Ngiyo onyo niang maber gin ma i
coc onyo wel jami ma tye. Min jok tye ka kwano
cente.
kwanynye [kwanynye] tlk. 1) Aa woko ki ikin dano
nyo dire cen pi goro macalo tiyo kmk. Kwara dong
okwanynye woko ki i lok me mucoro. 2) Warre pa
gin ma omoko.
kwanyo [kwanyo] tkk. 1) Tingo onyo tero gin mo. En
okwanyo cuburia aryo. 2) Weko gin mo tutwale
marac obed peke. Latin okwanyo lewic ki iwi
lonyodone ki kwo maber. 3) Mako kit ngat mo.
kwar [kwar] / Gin ma bok onyo bedo calo remo.
Lower guruku cati makwar.
kwar cwiny [kwar cwiny] n. Rac cwiny, col cwiny
onyo kec cwiny. Kwar cwiny pa megoni dong
okato um okure woko.
kwar piny [kwar piny] n. Odiku con adada, ma te
piny pud obok. Diki apuk i kulu kwar piny. rrk:
okokgweno.
kwar wang [kwar wan] n. Nyutu bura, gero ki tek
kom i timo gin mo. I kelo kwar wangi ne i kom
anga?
kwaro [kwaro] n. l) Lodito macon. Kwaro maa
nongo oteka lweny mada. 2) Lonyodo pa lonyodo.

207
 Kwarogi gukwano tutwal. 3) Won cwar dako.
Kwara boko lok maber.
kwaro” [kwaro] n. Nyok dyel/romo nyo twon
dyang/gweno ma pud loyo twoni mukene ki i paco
meno.
kwat, [kwòt] n. Leko dyang, dyel, kmk. Abaa tye ka
4 kwat.
kwat, [kwòt] n. Tiyo tic pa Rubanga/Lubanga. Kwat
mito dano ma cwinye leng.
kwateng [kwatén] n. rrk: okwata. nen: okwateng.
kwato [kwatò] t. l) buku yamo ki gin mo.
En tye ka kwato kum latin ki bongo.
2) Dongo manok ki cing.
kwaya, [kwaya] n. Ringo wi bad/bat; kin gwok ki bat,
wi abino ki cere ngec. Abaa maro ringo kwaya.
kwaya, [kwaya] n. Lamone; adui; larot piny; aligu.;
Larot piny pi kelo mony. En kwaya pa abili ma
gityen ka yenyone nino duc.
kwayo, (kwayo) tkk. Lego; penyo onyo bako dog pi
kony. Wacito ka kwayo Rwot Rubanga/Lubanga.
kwayo, (kwayo) tkk. Leko dyang onyo lee gang.
Kidega ocito ka kwayo dyang loka kulu.
kwayo; [kwayo] tkk. Diyo, kiyo onyo lubo kor dano. En
dok kwayo dano tutwal.
kwed [kwed] kk. I dok kwedwa? nen: kud.
kwedde, [kwédde] tik Yenyo tyen lok ikin dano
keken-gi. Gukwedde ki tyen too pa nera kwe ci
gubedo mot.
kwedde, [kwèdde] tkk. 1) Yarre ki daa malik i wang
dano. 2) Bedo yarre ma kin em nen. Tim ber wek
bedo kwedde ki dano.
kwedo [kwèdò] tkk. 1) Yenyo onyo golo te lok matut.
Gitye ka kwedo too pa ladit Kuru. 2) Yeco onyo
poko iye. Latedo en aye okwedo i canduk.
kwee, [kwèè] tn. Cung onyo ling pa arem, ayela, kmk.
Abarwic ne dong okwe woko.
kwee, [kwéé] im. Timo gin mo labongo adugi mo pi
kare malac. Akuro omera kwee ci acito kena.
kwee cwiny [kwèè cwiny] n. Pye pa cwiny; jukke pa

208
 cwer cwiny. Kwee cwiny tika ada wabinongo?
kwee piny [kwèè piny] n. Pye pa ayela onyo kuku
kuku. Acoli obikuro kwee piny kwee ci gibedo mot.
kweeno [kwééno] tkk. Peto piny onyo lak. Anyaka man
maro kweeno piny calo okutu tye i dudde. /r:
«La». nlk: kweeno.
kwek [kwek] tn. Doko dwong onyo pol. Two jonyo
dong okwek i kin piny me too.
kwekke [kwékke] tlk. Yabbo onyo poke aryo, adek,
kmk. Yat okwekke iye abic.
kweko, [kwek] tkk. Yabbo; tyero onyo bito gin mo.
Lomony tye ka kweko te tugu.
kweko, [kwèko] tkk. Bedo ki jami mapol. Wakweko
dyangi mapol ata.
kwele [kwèlè] n. Miti me buto ki coo onyo mon. Kwele
pa anyaka ni dong rac ba.
kwene (kwene) lp.im. Peny me niang kabedo moni. I
mito cito kwene. I aa kwene?
kwer, [kwér] n. Yub me yomcwiny pi gin mo. Kwer
ma i kareni pe tum.
kwer, [kwér] n. Gin ma cik okwero onyo cik pa kaka
ma omyero gilub. Kwer gang-wa pe ye ni mon
ocam gweno.
kwer; [kwér] n. Ruk dwe ma mon neno kare ki kare.
Kwer pa Aber ocakke con tutwal.
kwer, [kwèr] tn. Tang; medde; doko rac adada. Two
jonyo okwer ikome ma kelo pig wang.
kweri [kwéri] n. Gin pur; bol ma gicobo iye nyonyo
me puru piny. Kweri na orweny woko.
kweri cama [kwéri cama] n. kweri ma tye ki cal pa
gweno, nyang ki mukene ma gitiyo kwede me pur.
Kweri cama bit mada.
kwero, [kwèro] tkk. Yub me yomcwiny pi gin maber
onyo ma lubbe ki te kwaro. Watye ka kwero nino
nywal pa larema.
kwero, [kwéro] tkk. 1) Jemo ikom gin ma myero gitim.
Latedo okwero cito i cuk woko. 2) Weko timo gin
mo. Okwero or pa wonne. Wukwero tic pi lok
ango?

209
 kwet, [kwet] n. Leb marac me cac ikom ngat ma nywal
mapol. Opego ma gipito maber kwet pongo piny oyot.
kmgk: yet. pol: kweti.
kwet, [kwet] n. Tuku ma ka ngat mo oloyo ci giwaco ni
oketo kwet i yi ngat ma giloyo ni. Wamoto kwet
aboro ikom acel.
“kwet kwet [kwet kwet] lm. Bedo onyo bino labongo
gin mo; bino ki cing nono. Lewic omakowa me wot
ki cingwa nono likwet kwet.
kweyo, [kwéyo] n. Ngom, nginyi nginyi lobo, tutwale
me dog kulu. Lotino tye ka tuku i kweyo. Kweyo
girubo ki cementi me gedo.
kweyo, [kwèyò] tkk. 1) Weko gin malyet odok ngic.
Atye ka kweyo cayi ki latin. 2) Weko lok odok
mwol/opye. Wacito ka kweyo lok ikin omego
aryoni. 3) Weko cwiny ngat mo odoko yom. Waya
tye ka kweyo cwiny laminne pi too pa cware.
kwic [kwic] lm. Yo me ceyo gin mo lawang acel. En
oceyo odilo li kwic.
kwic kwic [kwic-kwic] lm. Kit me gwecce pa ngat
mo onyo gin mo ma tye ki peko, tutwale me two, ki
too. Latin dyel ma col ni opoto i tok ot bedo ni
kwic kwic.
kwici kwici, [kwici-kwici] lm. Liweng; labongo
weko gin mo. Otyeko nyima kwici kwici.
kwici kwici, [kwici-kwici] / Gin mo ma kome
ocwinyo ocwinyo. Aweno kome obedo kwici kwici.
kwidi, [kwidi] Im. nen: kud. rom: kwedi.
kwidi, [kwidi] n. nen: kudi.
kwido [kwido] tkk. 1) Yenyo tyen lok, lubu te lok nyo
lubu kor lee. Wek kwido pi lok ma ikwiya tere.
kwik [kwiK] lm. Mako ngat mo atura dok ki tek.
Lapwony opoto ikome ni kwik calo jok.
kwiko [kwiko] tn. 1) Kok i yo me cwako um. Wek
kwiko ki dano. 2) Koko pa lee mukene calo kana,
abwur, kmk. Kana tye ka kwiko. rrk: cwiko.
kwil, [kwil] 1. Doko ki pii. Kabuto okwil pii li maga.
kwil, [kwi1] lm. 1) Wil onyo meny pa mac lawang acel.
Mac ngo ma omil ni kwil i ot ni? 2) Wil onyo meny

210
 pa dul kom mo malit adada. Tyena owil li kwil ci
ocako rem.
kwil, [kwil] tn. Bedo ma yom, mupoore onyo marom.
Ngom dok kwil ma puru yot.
kwilo, [kwilo] tkk. Lok ki dwan ma pe winye maber;
lok mot dok wa i it dano. Anene ka kwilo lok i it
mine.
kwilo, [kwilò] lm. Wot ma kor tyen pe winye onyo mot
adada; tic labongo mit kom.
kwilo kwilo [kwilò kwi lò] lm. Labongo yamo kom
onyo kero; ki wac kom. Ticce weng timo kwilo
kwilo tutwal.
kwiny [kwiny] / 1) Ger adada. Twon dyang macol ni
kwiny mada. 2) Kome pud yot adada. An pwod
akwiny ba ka odoko lweny.
kwinyo, [kwinyò] n. Gero onyo kolo. Wek kwinyo
kumeno obedi.
kwinyo, [kwinyò] tkk. nen: kunyo.
kwir, [kwir] n. Laa dog lee calo twol, langoko, kmk
onyo yat ma neko dano. Kwir twol neko dano, lee,
kmk.
kwir, [kwir] n. 1) Yer i kit me cungo iwi bye. Bolo
kwir tye i mwaka manyen. 2) Bolo kalulu me neno
nga ma kwongo cako timo gin mo. Wabolo kwir me
cako kalulu pur.
kwiri [kwiri] / Ryeko ki ngec matut i kit me kwo
onyo timo jami. Latin ma kwiri pwonyo yot.
kwitte, [kwitte] tk. Keto tek onyo yele matek i timo
tic. Maa aye tye ka kwitte ki gwoko lotino.
kwitte, [kwitte] tkk. Gwecce pa ngat mo ki arem onyo
too. Latin gweno tye ka kwitte i ot.
kwiya [kwiya] tkk. Peke ki ngec ikom gin mo. Ladit
man kwiya lok calo latin.
kwiya kom [kwiya kom] n. Bedo peke ki ngec onyo
ryeko me niang kwo onyo peko ni. Labol wai kwiya
kom aye yelo.
kwiya piny [kwiya piny] n. Bedo peke ki niang i kit
ma jami lobo tiyo kede; bedo labongo kwan. Kwiya
piny aye bango dano.

211
 kwiyo [kwiyo] tkk. Kubo dog tol awiya; ribo dog unu ka
mino ne. Ladit kwio tol maber tutwal.
kwo, [kwo] n/n. 1) Bedo dok mede anyim ki tic iwi lobo
kun i kuru kare too. Kwo lobo tek pe mito tuku.
2) Bedo tye iwi lobo. An pud akwo ba.
kwo, [kwò] n. Kwanyo gin pa ngat mo labong
o ngecce
: onyo iwi ali. Kwo odoko pol tutwal Gulu kunyon
i.
kwok, [kwok] n. Pii marac macwe/mol ikom dano
macalo adugi tic, ngwec, wot matek, lyeto, kmk.
Angweco ma kwok odyako bongona woko.
kwok, [kwòk] tn. Balle, doko rac; doko ngwe. Dek
ocako kwok woko.
kwokke [kwokké] tlk Wot ki gin mo onyo jami mo ma
onongo pe i yubu con. Tim ber kwokke ki cati
pa
baba ka i bino.
kwoko, [kwòkò] “kk. 1) Weko nyig yadi calo labolo,
obwolo, muyeme, kmk ocek ki i ot. Pe amaro
muyeme ma gikwoko akwoka. 2) Weko gin
mo
ocak balle manok ka dokki lilo me acama, tutwal
e
cam calo gwana, del, kmk. Mine kwoko del dyang
maber adada.
kwoko, [kwoko] tkk. Tero gin mo ka mo kit
ma calo
orwatte ki wot pa ngat moni. Akwoko ki bongo
pa
mego.
kwoko; [kwòkò] n. nen: koko 3.
kwon [kwon] n. 1) Moko mo keken ma gimyeno gicamo
ki dek. Kwon kal mit ki ringo. 2) Cam: kwon ki dek.
Watye ka camo kwon.
kwong [kwon] n. Lam onyo cikke pe me oo ka mo
onyo timo gin mo. Kwong ming neko dano. Kwong
rac kelo peko.
kwongnge [kwònne] tk. 1) Lame onyo cikke pe me
timo onyo oo kamo. En okwonge pe me mato
kongo. 2) Cikke me tiyo tic ada inge cwak pa lwak.
Tin nino kwonge pa lotela wi lotino kwan Gulu
High. 3) Cikke me loko lok ada onyo miyo caden
matir i kot onyo laro lok mo. Gimake pi kwongnge
goba i nyim kot.
kwongo, [kwòno] tkk. Lamo ngat mo onyo gin mo.

212
 Lamera okwongo gang pa omine woko.
kwongo, [kwonò] tkk. Cako onyo bedo nama acel me
timo gin mo onyo oo ka mo. Akwongo oo i gang
kwan ki dano weng.
kwono [kwono] tkk. Ribo bongo, del, kicaa, kmk ki
libira onyo caran. En tye ka kwono bongo Lacor.
rom: kwoyo.
kwor, [kwor] tn. Bedo ki cilo apwua, kweyo, moko
onyo tar kom. Latin okwor ma neno lit.
kwor, [kwor] n. 1) Mone: adagadaga pi gin mo ma
gitimo marac. Kwor pa joni nino mo kelo peko
madit. 2) Culo wang gin marac ma gitimo ki timo gin
marac bene. En oneko lamone ne me culo kwor pa
laminne. 3) Culo lim, dyang kmk ma lubbe ki winye
ikin odi moni pi gin marac ma ot moni otimo. Neragi
gucito ka culo kwor pa lato.
kworo, [kwòrò] tkk. Lilo onyo poko nyig kal, kabir,
mucele, kmk ki ikom wite. Amaa tye ka kworo
kabir.
kworo, [kworo] n. Bedo ki cilo, apwua, buru, kweyo,
kmk. Kworo pa lotino dong i neno tyen-gi calo
gwana.
kworo; [kworo] n. Yat madit nyako nyige matino dok
gicamo me two cado. Amaro camo nyig kworo.
kworo, [kwóró] n. Ogwang ma kato too, kome ocwinyo
ocwinyo calo kom kwac, ento pe leng calo kwac.
Kworo moni tye i bunga got ladwong.
kworo; [kwòrò] tkk. Ywayo ngat mo onyo gin mo i
ngom. Lapidi lawor okworo latin ingom ma neno
lit.
kworre [kworre] tlk. Pye, lenge onyo poto loka, i
ngom onyo iwi gin mo. En okworre ki iwi meja wa i
ngom.
kwot, [kwot] n. Gin ma giyubo oyarre me gengo kom i
dog Iweny dok gimyelo kwede myel otole ki myel
lyel. Laming nen calo tamo ni an akwote.
kwot, [kwot] tn. Leng, deng nyo pong pa dul kom mo.
Tyene okwot ma pe twero wot. rrk: ryemo.
kwot; [kwòt] tkk. Konye ki ngok i ot ma lubbe ki cam ki

213
 mat madwong. Dano okwot iwi lyel pi cam mapol.
kmgk: rac.
kwoto, [kwoto] tn. Cwalo yamo marac ki i ngwiny cet.
Jo mogo dong pwod kwoto cet ma ngwe ya. Kwoto
i kin dano rac. kmgk: rac.
kwoto, [kwotò] n. Yengo tutwal ma nongo dok doko
” peko. kwoto pa laditi oleyo wi-wa mada.
kwoto; [kwòtò] tkk. Weko odeng, leng onyo doko
dwong adada. Cinge kwoto jami mada.
kwoto, [kwoto] tkk. Boko onyo balo nying dano ma
nongo en peke. En maro kwoto dano tutwal.
kwoyo, [kwòyò] tkk. nen: kwono.
kwoyo, [kwòyò] tkk. Gwoko kwo; miyo yot kom,
tutwale ki yat ma gikwoyo i kom.

L-1
l [lá] n. Nukta me apar me coc i leb Acoli.
la- [là] n/aym. 1) Ngat ma timo gin moni. Lakwo
okwala i dyewor matin. 2) Ngat matye kit moni.
3) Poko leb Acoli ki ikin leb Lwo mukene calo,
Lango, Alur, Jopadhola. La-tin (Acoli), a-tin
(Lango), nya-tin (Alur) ki nya-thi (Jopadhola).
laa, [làá] n. Odwel, del pyen lee. Laa kwac leng
mada. Laa deyo pa lodito macon; gitweyo i pye-gi
ki kibolo igwok-gi. rrk: pyen.
laa, (laa) n. Pii mapwot ma aa ki i dog. Laa ka opongi
dog ginyeto. Ngwec gin mukwok bene kelo laa i
dog. Yaco pa mon mukene kelo laa mapol i dog-gi.
laa dog jok [laa dóg jòk] n. Two marac ma dugu
kom dano; two dobo nyo nyonyo. Two laa dog jok
omaka woko.
laani [laani] n. nen: lajimu.
labaa [làbáá] n. Kedi ma cal ki omak wic, tolle nwang
dok giwiyo me obwo, pol i Agoro dok obwone

214
 gilwongoni obwoo labaa. Omera ocito ka tongo
labaa me tol.
lababa [lababa] n. 1) Dano ma two obalo wiye, kome
pe yot wing wing. Lababa moni obedo ka myel ma
oyomo cwiny dano mapol. 2) Dano ma ming.
Lababa pe pwonye. rrk: laming/lapangcata.
labac [labac] n. Tal me jwayo ii muduku wek odok
maleng. Lomony tye ka yenyo labaca me jwayo ii
mudukugi. /r: «K».
labaci [labaci] n. Two nyac abiciniya marac ma bucu
wi dano. Labaci obucu wi dako ni otyeko woko.
rom: abaci.
labak [labak] n. Agulu madit me bako moko kongo,
pire tek i Acoli pien ceko nyo kwoko moko maber.
Agulu labak otyer woko.
labal aweno [labal awéno] n. Tol mapol ma giryeyo
ikom tol acel mabor me ciko aweno, ayweri, kmk
mapol lawang acel. Labal aweno pa baba ocod
woko.
labala, [labala] n. Myel deyo ki awaka ma lomyel
gigoyo iye nyig bul i myel bwola. Neno myel labala
mit mada.
labala, ([labala] n. Rec macal ki rec omel ento dok dit
loyo omel. Tin wayutu labala madit adada.
Labalatak (12balatak] n. Opado agulu ma oto. Cl.
Ka icito kama gilyelo wic ki labalatak in bene I
lyel ki labalatak.
labala-wange-odyak [labala-wane-òdyak] n.
Winyo matidi ma kome col, iye olingo matar, wiye
ajulu ma olingo col-tar, gibedo alwak. Lawor aneno
7 labala-wange-odyak mapol.
labalceno [labél-ceno] n. Tol pyer mon ma
` gitweyo iye ceno. Mon ma kunyoni dong pe giruku
labalceno.
` labana [làbànà] n. Ringo kor dyang nyo lee mo
keken. Ringo man i Acoli, lodito aye camo me nyutu
woro. Baba maro wilo labana dyang. rrk:
lakap/lagilo lee.
` labarakak [labara-kak] n. Lee ma gitamo atamo ni

215
 tye dok mwodo dano. Labarakak mwodo lotino
muding. rom: lakarakak.
labari [labari] n. Otwongo madit loyo bonyo, ogwece
bit dok lagal ngute tek likang. Anyuny tye ka tuku
ki labari. rrk: awiny awiny.
Labeca [labèca] n. Nying ma giwaco ni giworo i
4 Alero dok gimiyo bot dano ma giwaco ni jok Labeja
en aye ogwoko. Labeja ocito i gang kwan. rom:
labeja.
labek piny [labèk piny] n. Ngat ma woto tutwal, lak
ata nyo lakwo bene. En labek piny tutwal.
labelu [labèlu] n. Ngat ma tye ki two abelu nyo two
wic. Pe i or labelu ka timi tic mo. Ik. «Al».
labeno [labèno] n. 1) Laa dyel nyo bongo ma mon
dito tweyo calo ceno i ku ngegi. Labeno dong pe
nen ikom kareni. Labeno pa mon mukene boco
loyo bongo woko. rrk: bwune.
labetbet ([labèt-bèt] n. Bongo laa ma yam lodito
ginyongo ka giruku dok giume kwede i dye wor.
Lodito munyoni dong pe giruku labetbet.
labika [labika] n. Doo marac ma ka ocek nyak macol
dok mako bongo pa dano. Labika omoko i bongona
mapol.
labila [labila] n. Cwiny wi ot nyo dero ma deyo ot
dok gengo wi ot cwer. Labila wi ot tedo pe giketo
maber. rrk: lakok.
labio [labio] n. Yat nyo kedi ma nyako okutu dok kok
liwio wio ka yamo kodo. Wot kama labio tye iye
tek. rrk: atego >.
labiribiri [labiri-biri] n. Lapwopwo nyo apwopwo
ma wange dongo aa ki ikom kwidi wi odur ma
gilwongo ni ongon pen. Labiribiri opoto i dek.
labit [labit] n. 1) Gin mo ma gibwolo ki dano. Cwit
gin labit lotino maber mada. 2) Gin me bwolo rec
ma gicomo i wi goli calo lanyata, otwongo, kmk.
Lanyata aye labit rec maber loyo.
labo [labò] tkk. 1) Coto nyo kwanyo gin mo madit.
Lotino maro labo dek labongo kwon. 2) Kwanyo ki
i pii nyo gin mo ma pige me ketone cen. Atye ka

216
 labo tobi ki i pii. rrk: lamo.
labo labo [labò labò)] lm. Wot ari ari nyo rabo gin mo
ki cen. Awobe tye ka wot labo labo i nget ot butu
pa anyira.
labok [labòk] n. Gweno ma kome obedo okawra
okwara, col col. Ajwaka mito gweno labok me
ticce.
labolo [labòlò] n. Nyig yat ma nyako tuge ma alum
alum ento ka ocek nongo tye ocwak ocwak dok
gicamo. Kit labolo pol: labolo kwon (matoke), labolo
malim, labolo bogoya, labolo langogo, kmk. Tin
abango labolo ki odii.
labong [labòn] n. Dano ma pe aa ki i ot ker nyo ki i
kal. Pe amito labong mo onyom latina.
Labongo, [labònò] n. Kaka ma orumu boma me
Kitgum. An latin Labongo.
labongo, [labònò] lm. Ki cing nono. Wacito ka limo
latin kwan labongo gin mo.
labongo; [labònò] n. Omak wic ma giyubu tolle me
tweyo dyegi kmk. Tol labongo aye nianga me tweyo
dyegi.
labongo, [lab6no] n. nen: bong 3.
labo,, [labò] n. Tuk pa winynyi ki bonyo ma gilwore
lamal. Neno labo winyo yomo cwinya.
labor? (labor) n. Atero ocere nyo atero yat ma lotino
maro celo ki winyo, pol kare gilwongo ni atero labor.
Awobe tye ka payo atero labor me cito ka dwaro
winyo.
labot [labòt] n. Laco ma pe onyomo pi tyen lok calo
can, two ki keckom ma aa ki bot lacwec. Labot camo
ata.
labot bot [1abot-bét]/. Dek ma kado pe iye nyo dek
ma kado oremo. Lapwuta ki tedo labot bot.
labuka [làbùka] n. Kedi madit ma kwir cakke rac.
Gitiyo kwede calo yat oding ma kwoto lem lotino
dyangi. Cak labuka neko wang dano.
labul, [labòl] n. Murumuru nyo acakki cin ic i te dulu
ib dyang, en aye ringo ma gimiyo ki lokwat. Tin
wacamo labul dyang.

217
 labul, [labòl] n. Bul matidi ento kato nyig bul matino.
Labul bwola wa ni longo mada.
labul; [labòl] n. Obwol ma kwot ma wiye okunge ento
pe gicamo. Anga ma okelo obwol labul gang?
labul apwoyo [labul apwoyo] n. Kwidi ma kwar
kwar ma tyene pol calo pa okolok. Lotino lworo
; labul apwoyo ni kayo gi.
labuma [labuma] n. Ngat ma maro kete i rwom ma pe
mere.
labuma? [labuma] n. Ngat ma pe miyo nyo poko jami
marom. Ribo jami ki labwuma tek.
labwami [labwami] n. rom: labwomi. pol: lobwami.
1) Dano ma maro rucu dano nyo kwanyo jami pa
dano. 2) Dano ma pe ki ada. Anongo labwami moni
tye ka yelo lotino. rrk: labwura.
labwoc [labwòc] n. 1) Dano/lee ma lacoo ma pe nywal
(lalur). 2) Dano ma lanywar nyo dano ma nywaro
dano yomo iye. Labwoc mito pe bedo ki ngat ma
keco oyot.
labwol [labwòl] n. 1) Lakit okono moni ma pe dongo
madito tutwal. Adaana opito okono labwol mapol.
2) Pot okono ma pud toco ma gituru me ateda. Amito
camo labwol ma gilyero.
labwor, [labwòr] n. Lee madit loyo kwac, yer ngutte
boco dok ger mada. Labwor tye iye aryo: labwor olik
nyo ocida ma dok dito ki labwor nya oculi ma gikwo
alwak. Labwor omwodo latin dyangwa woko.
labwor, [labw6r] n. Kongo ma gimyeno mokone calo
kwon ka ginyobo. Tinge pe calo apwuru. Jo lamwo
aye gimaro yubu kongo man. Kongo labwor mit
mada.
labwori [labwòri] n. rom: labwuri. 1) Kedi makec ma
pote lac. Labwori pe nonge i taun. 2) Yat madit ma
dongo maboco dok ber me tado ot. Cit i pwon pot
labwori i kela.
labwoto [labwòtò] n. Ngat ma ladiro i cango dano,
lami kwo ki dano ki yat dok kako bwur. Myero
acwal latina bot labwoto pi two ma yelo ni. rrk:
daktar.

218
labwoyi [labwòyi] n. Kono udu nyo winyo madit dok
kono ne boco wa beco. Labwoyi neno mit mada.
labwurutu [labwòròtò] n. Two ma kwoto ding dano
ma giwaco ni moko mawac cango. Labwurutu
omako lamera. rrk: lapwurutu.
lac, ([lac] n. 1)Pii ma aa ki i ologo pa dano ki pa lee ma
kato ki i nyimgi. Lac tye ka neka. 2) Pig kom lacoo
me nyodo.
lac, [lac] L Pe ding nyo gin ma twolo dok oyarre.
Bongo ne lac tutwal i komi.
lacacar [lacacar] n. 1)Ngat ma pe ngeyo tic ma
myero onge. Lacacar pe ngeyo wa lwoko jami.
2) Dano ma pe ki woro. Wek tic lacacar obedi.
3) Dano ma wange tar ma maro mon nyo co. Lacacar
loko mon/coo calo bongo. rrk: lacaro.
lacakacaka, [lacaka-caka] n. Pot dek calo boo ki
pot okono ma gitedo ki pul nyo ki nyim manumu.
Laworo wacamo lacakacaka ki layata.
lacakacaka, [lacaka-caka] n. Bongo mony ma
opaco paco. I wilo bongo lacakacaka ni me ngo?
lacam, [lacam] n. 1) Cing tung kama dano mapol pe
gicamo dok tiyo kwede. Angolo cinga lacam woko
ki pala. 2) Dano ma tiyo pol ticce ki cinge ma cam
dok bene camo kwede. Omera coyo ki lacam.
lacam, [lacam] |. Tim ma pe ber, rac, dok pe rwatte ki
miti nyo ngec pa ngat moni. Peny obedo lacam
tutwal ki bota.
lacamma [lacamma] n. Tuku pyem ni gin moni
obitimme ma gijengo iye jami ci ka ngat muloyo
camo jami ma lawote ojengo. Watye i lacamma me
byeko dul ma obiloyo i tuku odilo.
lacan ([lacan] n. pol: locan. 1) Ngat ma pe ki jami ma
mitte. Locan giyelo wi dano ki kwac. 2) Lapiny
oloyo nyo ngat ma pe ki lim nyo lonyo. An latin pa
lacan.
lacanga [lacana] n. Rec ma rom ki ngut cing ci cogone
pol dok dwong i lawiny. Laworo wamako lacanga
abic. rom: gicanga.
lacan-onya [lacan-onya] n. Lum lukoko ma pote

219
 tino, kome tidi, jany lapiny dok nyak calo ruc, pwuru
ne tek. Baba obedo ka tongo lum lacan-onya ki i
poto kal. rrk: lokoko.
lacar [lacar] n. Yat madit ma okutune boco, mon tucu
ki itgi dok gikolo ki tyen. Okutu lacar ocoba. rom:
3 lacari.
lacara [lacara] n. Dano ma pe wat, munu, larok nyo
lamone. Laneko ni obedo lacara mo.
lacaro [lacarò] n. 1) Dano ma bedo i caro. 2) Dano ma
timo jami i yo pa lokin gang.
lacat wil [lacat wil] n. Ngat ma woto ki jami acata.
Waya tye lacat wil i taun.
lacco [laccò] tkk. 1) Yabo gin mo wek obed malac nyo
muyarre. Amito lacco pyer bongona madingi wek
oroma maber. 2) Nywal ma nongo kin lotino boco.
Kwo me kareni mito lacco kin nyodo. rrk: lago.
laceb lok [1acéb lok] n. Ngat ma loko lok mamit nyo
ma doge lim tutwal. Kilara dong pud laceb lok ma
oywek.
lacek [làcek] n. Lee ma mito rom ki lajwa, kome
angec angec, maro bedo i kin gang ki i poto. Ringo
lacek mit mada. rrk: amur.
lacel [1acé1] n. Gin mo ma gitiyo kwede me celo jami.
Miya lacel dek eno ingetti ni.
lacel moko [lacél moko] n. Ganggang ma gitiyo
kwede me celo moko kongo. Lacel mokowa tere
otuc woko.
lacele [lacélé] n. Myel cuna pa bulu ma gimyelo ki
awal. Bulu maro myelo lacele i kare me oro. rrk:
larakaraka/lalobo/oling.
lacen [lacén] n. 1) Pe kom bedi, i yo ngeye. Acito bot
mama ka lacen dok acito bot baba.
lacen [làcèn] n. Tipu marac pa dano mutoo ma yelo
dano. Lacen pa min latin oketo gang woko.
lacenne [lacénne] n. Otwongo ma gicamo ma maro
bedo i cwiny labolo, tyang, gaya nyo anyogi. I lobo
loka pol ma aa calo ngwen. Lawor wamako lacenne
mapol. rom: ocenne.
laceno [lacéno] n. Ngat ma oto ma ceno dano. rrk:

220
 lacobi. rom: lacen.
lacer, [lacér] n. Cwec pa Rubanga/Lubanga ma ryeny
i pol i dyewor; pol kare ginen mapol. Ka pol pe neno
lacer mit mada i dyewor. rrk: lakalatwe/latwe/ceru
2.
lacer, [lacér] n. Yat ma gitiyo kwede me cango two
acany.
lacer me mato pii pa jubi (1acer-me-mato-
pii-pa-jubi] n. Lakalatwer matidi loyo dwe ento
dit loyo lakalatwer mukene ducu dok nen odiku. An
pud pe aneno lacer me mato pii pa jubi. rrk:
latwok.
lacera [lacéra] n. pol: locera. Ngat ma ticce me tengo
lum i dwol lee wek lee oring ocit i obwo. I dwar,
obwo bedo dul dano adek: lolak obwo, locera ki
locoka. Nera pol kare aye lacera i dwar.
lacere [lacere] n. 1) Ngat ma ngwette ka timo gin ma
pe romo. 2) Ladonyo ilok ma en pe iye. Wang mapol
piny loyo lacere oyot.
lacir [lacir] n. 1) Dano ma oding. Lacir pe winyo lok.
2) Dano ma kite tek. Lacir pe loko tamme. 3) Dano
ma cwinye tek ka kanyo arem me two ki yango.
Gwoko lacir yot ka kome lit pien pe yeli.
lacobi [laòcòbi] n. nen: laceno.
lacoc [lac6c] n. pol: lococ. 1) Dano ma coyo lok
akwana i karatac nyo buk. Okot p'Bitek lacoc pa
Acoli ma ngene. 2) Ngat ma coyo/kiro kodi i poto.
lacoco [lacòcò] n. Dako\nyako ma malaya nyo ma
maro kwo me butu ki coo nyo maro loko coo.
Dako/nyako ma lacoco pe gene. kmgk: rac. rrk:
lakwele.
lacocodo [lacòcòdò] n. Tuku pa lotino ma gidolo
tyengi acel woko ka gipye katuku ma gigoyo. Omera
oturu tyene ka tuku lacocodo. rom: lacokcok.
lacodo, [lacòdò] n. Two ma kwoto em dano weko pe
giwoto maber. Two lacodo lit mada. rrk: wac 3.
lacodo, [lacòdò] n. Bonyo ma pud tidi calo otwngo ma
kome col. Lotino gumako lacodo bonyo.
lacodo; [lacòdò] n. Ngat ma tye ka bedo ki dako pa

221
 lawote nyo dako ma tye ka bedo ki lacoo mukene.
Lacodo moni ma tye ka codo dakona ni ka anongo
ci too nen. kmgk: lik.
lacoi [lac6i] n. Kongo ting ma gionyo pii malyet ka
gicwiyo ki ocekke. Kongo lacoi dengo ii dano.
lacoko, [lacòkò] n. Ngat ma ogiko te dano i ot kwan
ka nyo i pyem mo keken. Lawor abedo lacoko te i
lworo bar wang acel.
lacoko, [lacòkò] n. Kwidi makwar kwar ma balo
pamba weko tyer makwar. Lacoko obalo pamba na
woko i mwaka ni.
lacola [lacòla] n. 1) Lakumu/ ngat ma kumu pi peko
me too. 2) Ngat ma colo/konyo mon me nywal
maber. Waya lacola ma ngene i kin gang kany.
rom: lacolo.
lacong [laòcòn] n. Lamiti gin mo. Jal in twon lacong
mo ma ileyo wiya mada.
lacoo [lac6ò] n. pol: coo. 1) Dano ma pe dako ma
dong onyomo. 2) Awobi ma dong dit romo nyom nyo
dong onyomo, won gang. Lacoo moni tye ka bino ki
tong i cinge.
lacoo lacoo [lacéò làcóò] 7. Dako/nyako ma cal ki
lacoo i cwece wa i ticce. Acan wai obedo lacoo
lacoo yo. kmgk: rac.
lacot [lac6t] n. Ngat ma codo mon pa dano.
lacuc [lactic] n. Tung cing ma pol dano ducu gitiyo
kwede dok gicamo kwede. Cinga tung lacuc owil
woko ka tuku.
lacuk ([lacòk] n. Nyonyo mabit ma gicomo ite bol tong
wek obanne maber, pol kare gilwongo ni dim lacuk.
Lacuk tonga pe ocomme maber.
lacuku, [lacòkò] n. Apika ma tye i ngut gweno nyo
winyo ma gicoko iye cam ka dong gicwalo i yi gi.
Dano pe camo lacuku gweno.
lacuku, [lòcuku] n. rom: lacucuku. 1) Gara ma giyubu
ki ikom keno lakwakwalo. Lacuku na ogwire woko
kamyel. 2) Myel macon ma gimyelo ki gara lacuku i
kor tyen. Adaana pud ngeyo myelo lacuku.
lacuku; [lòcukò] n. Tuku ma giketo nyig lacuku aryo

222
 ma gitweyo ki tol ka gigoyo litak tak kun giwoto ki
wer. Anyira ka gitye ka tuku lacucuku ngat ma
winyo lwongo pe. rom: lacukucuku.
lacula [lacula] n. Ngat ma tye kene.
lacungu [lacunu] n. 1) Ngat ma pyem ma bito kwir ki
bot lwak me nongo rwom mo. 2) Lapyem. Lacungu i
Acet obedo ka bwolo dano ni eyubigi yoo.
lacungu dwar [lacunu dwar] n. Ngat ma gwoko
dok cung pi ngat mo nyo joo mo i kare ducu. Wan
lacungu dwar wa pe.
lacungu wi bye [lacunu wi byè] n. Ngat ma kwone
ocung ikom bito kwir ki bot lwak me nongo rwom ki
lokke mere me bwolo lwak. Lacungu wi bye
magene peke.
lacur ([lacur] n. Kedi ma lotino gimaro lungu lobo i
wiye me celo winyo. Lotino me kom kareni pe
gingeyo celo winyo ki lacur.
Lacwec, [lacwec] n. Ngat ma ocweyo polo ki lobo.
Lacwec tye ki twero me timo gin mo keken. rrk:
Rubanga/Lubanga.
lacwec, [lacwec] n. Ngat ma ngeyo cweyo jami ki lobo
nyo ki rit, otit, kmk. Okeny lacwec rit maber mada.
lacwer [lacwér] n. Ngat ma cwero jami. En lacwer
bao ma ngene.
lacwi [lacwi] n. Tung dyang ma gitucu tere ma lodiro
gitiyo kwede me cwiyo remo marac ki ikom latwo.
Onongo two ki i lacwi ma obedo ka tako ki two.
lacwicwi [lacwi-cwi] n. nen: lagingi.
lacwinye yom ([lacwinye yòm] n. Ngat ma maro
dano nyo laleng wang. En lacwinye yom, maro
lotino. rrk: layom ic.
ladeng ([ladèn] n. Gin ma lot ma olungnge i tun mon.
Jo moni gucako ngolo ladeng pa mon. kmgk: lik.
ladep [ladep] n. Anyai ma kwo, tidi kome kwar kwar
dok tek maro bedo i kom dyegi ki dyangi. Kidep me
ot dyel dok dwong tutwal. rom: kidep.
ladeyo [ladéyo] n. Ngat ma maro lengo ki rukke
maleng. Bedo inget ladeyo mit.
ladidi [ladidi] n. Dano ma pi cam ki jami tek bote ma

223
 pe mito poko ne ki dano mukene. Ladidi twoni ki
gin ma ineno tye bote. rrk: lagem/ladudur.
ladikke, ([ladikke] n. Dano ma maro galle ka cako
gin mo calo lok, tic ki wot. Cako wot ki ladikke tek.
ladikke, [ladikke] n. Ladiine ikom lodiro nyo ngat
mo keken pi miti me lonyo nyo gin mo. Pe inyeb
+
ladikke i komi. rrk: lakerre.
ladiro [ladirò] n. pol: lodiro. Dano ma tye ki ryeko ki
ngec matut me tic nyo dano makwiri. Ladiro mene
ma okwoyo bongoni ni?
ladit! (1adit] n. pol: lodito/lodongo. 1) Dano ma dong
oteggi. Ladit moni oto laworo. 2) Dano ma
mwakane loyo pa ngat moni. Apiyo ladit ki Adong.
3) Dano ma tye ki rwom i dog tic nyo dano ma loyo
wi jo mo kamo. Anena ladit wi anyira i gang kwan.
rrk: ladwong.
ladit? [ladit] n. nen: aditi'.
lado [ladò] tkk. Gono ngut nyo kulu wic piny. Pingo i
lado nguti kit meno?
ladobo [ladòbò] n. pol: lodobo. Ngat ma tye ki two
dobo. I kare macon lodobo pe gibedo i kin dano.
ladoge-aryo [ladége-aryo] n. nen: ladogeryo.
ladoge ki laa [lad6ge ki laa] n. 1) Dano ma pe
mito ni gin acama mo okat doge. 2) Lakee. Neko
ladoge ki laa yot.
ladogeryo [ladògè-ryò] n. 1) Ngat ma pe cung i lok
acel, waco lok mapat kany kuca. En ladogeryo,
gwokke kwede. 2) Ngat ma lokke pe gene. rom:
ladoge-aryo.
ladogrwot [ladòg-rwot] n. pol: lodogrwot.
Lo-or pa rwot. Anga ma ladogrwot Acoli?
ladola [ladòla] n. Latin lee ma dako. Ladola raa, rii,
lyec,kmk. Tin waneko ladola lyec. rrk: dola.
ladongcen [ladòncen] n. pol: lodongcen. Ngat ma
giweko angec icito ka mo nyo i timo gin mo.
Ladongcen pol kare pe nongo gin maber. cl:
Ladongcen mato pii marac/mugedde.
ladongo [ladono] n. Nyim ma nyige dongo dok gicoyo
i dwe me abiro. Pol kare gilwongo ni nyim ladongo.

224
 Aceko nyim ladongo i mwakani matek.
lador dano ([ladòr dáno] n. Ngat ma miyo dano
woto wot deyo. Lapwony lador dano maber mada.
ladore [làdòre] n. nen: lajaja. '
ladudu [làdùdù] n. 1)Lalwor tic ki lim ni rwenyo
woko. 2) Kano jami pi wany nyo twono dano jami pi
rac cwiny. 3) Lagem. En ladudu tutwal.
laduk ([ladòk] n. 1) Yen mapwodo mapol ma gitongo
me guti ot. Awilo laduk mabeco me otwa. 2) Odoo
madit macek ma gimaro gucu ki winyo, lee, kine
mukene ki dano bene. Agucu gweno ki laduk. rrk:
lagucugucu.
laduk larwe arum [ladòk larwe arum) n. Odoo
ma gikwango pi dwar. Kwango laduk larwe arum
tek.
ladukalaa [ladukalaa] nm. Wic lum acel ma
gingweko iye adek ma giketo i wi ot ka ingeye kiketo
labila.
ladum [1adum] n. pol: lodum.Lakob dog nyo lawot ki
ngat ma kwiya leb kama en tye iye. Wora ladum ma
kobo dog ladit wi Iwak i kacokke.
laduni [ladani] n. pol: loduni. Dano ma aa ki i rok
Bunyoro. Omera onyomo dako laduni.
laduny [laduny] n. Lajwar cilo, pii, kmk. Cit i kel
ladung cwan ki woko.
ladur [ladòr] n. nen: ladidi.
laduru [laduru] n. Otigo mapote ma obedo calo nyim
dok kirego bene calo nyim (otigo laduru). Otigo
laduru lyero dek makur.
ladwal [ladwal] n. Ngat ma pe loko maber nyo
latelebe odwalle. Ladwal omyero pe giket kalok i
kin dano. rrk: latelebe oto.
ladwala [ladwala] n. Ngat ma tubu kin dano ki lok
gobba. Gwokke ki ladwala.
ladwar [ladwar] n. pol: lodwar. Layeny lee tim me
aneka. Kwaraladwar ma oywek i oyuru. cl:
1.Ladwar neno opoko pii ki wangnge. 2. Ladwar
lyec, lyec aye neko.
Ladwong, [lèdwòn] n. 1) Got ma tye ikin Patiko ki

225
 Palaro i Gulu. 2) Got ma Palaro owilo ki nyako ki bot
Patiko Pacua. Wacito wa ite got Ladwong.
ladwong, [1Adwon] n. nen: ladit. pol: lodongo.
lagabu [lagabò] / Dano nyo lee ma tyene boco.
Awobi ma lagabu obino kany. rom: langabu.
lagada [1agada] n. 1)Kodi lum madito, boco, kome
kato nyig cing, dongo i dog kulu. 2) Lum koo.
Watongo lagada me tado otwa. rom: lageda. cl:
Lagada yil ki wadi.
lagal [lagal] m. 1) Ruk deyo pa coo i ngutgi i kare
macon. Coo mogo pud ruku lagal wa ikareni.
2) Gin matar ma padi ruku i ngutgi. Padi mogo pe
giruku lagal maber. rrk: laguru.
lagalagala [lagala-gala] n. Mugati matino tino ma
giyubu ki gwana ki labolo. Lagalagala ma labolo
oromo mit mada.
lagalle [1agalle] n. Ngat ma galle ka timo gin mo.
lagalu [lagalu] n. Olwango otong tong ma kayo dano
ki lee dok kelo two anino. Lagalu kayo dano malit.
lagam, [làgám] n. Adwogi wang lapeny, lok nyo
waraga. Anongo lagam wang waragana tin.
lagam, [lagam] n. Aduku/adita ma adunu nyo ma
ladyere. Amito aduku lagam me coko jami.
lagama [lagama] n. 1) Ngat ma labwami nyo ngat ma
pe bedo mot. 2) Layela nyo ngat ma pe ki woro.
3) Ngat ma pe winyo lok nyo ngat ma pe winyo juk.
Latin ca lagama tutwal. rrk: lakitikiti.
lagang, [lagan] n. Lum ma dongo maboco dok matek
liking king. Puru lum lagang tek atika.
lagang, [lagan] n. 1) Dano ma paco, dano ot nyo dano
kaka moni. Latin eni lagang ba. 2) Nying anywar
ma yam Langi lwongo ki Acoli. rrk: lapaco.
lagara [lagara] n. Bonyo ma kome kwarkwar ocoyo
matar tar, camgi rac mada. Dano ma gicako nying gi
lagara nongo ginywalo ikare ma bonyo man poto.
Bonyo lagara opoto tung kumalo me Uganda
gulwero cam ma ipoto woko liweng. rrk:
abwum/bonyo.
lagec [lagèc] n. 1) Ngat ma tamo ni ngat moni aye

226
 otimo bal kadi bed ni pe ngeyo ada ne. 2) Dano ma
cogo pwune ogom.
lagedo, [lagedo] n. Dano ma tiyo tic me yubu nyo
cweyo ot. Omera tye lagedo maber mada.
lagedo, [lagèdò] n. Leb me yet ki lam. Lagedo moni
ni mito twol otong woko. kmgk: rac.
lagem [12492m] n. nen: ladidi.
lager [lagér] n. Ngat ma tyene ogulle, otwongnge nyo
ogerre. Lager woto ki tek kom.
lagero [lagero] n. Dano ma pe mito lok tuku dok
twakke ki lok i wi dano. Lotino pe gimaro lagero.
lagikom ([lagikòm] n. Ngat ma kite pe niango dano,
wiye loke atata. Lagikom mene ma tye ka lok? rrk:
gikom.
lagilo [lègilo] n. Winyo bunga ma kokone winynye
calo lok. Lagilo bedo ka dum i bunga.
lagilo lee [lagilo lee] n. nen: labana.
lagilolak [lègilolak] n. Lak ma owotte manen woko
nyo lak mukangnge. Lagilo lak opegu neno rac.
lagingi [lagini] n 1) Ngat ma layela (lamiti tic ki
diro). Tic ki lacwicwi tek. 2) Dano ma pe jalo gaa
nyo lok. Lacwicwi pe yee ni gigud gine mo..rom:
lacwicwi.
lagit [lagit] n. Ryal adola ma giruku i ngut cing me
nyutu ni ngat moni ginyomo, gibyeko me anyoma
nyo girku me deyo. Lagit pa lapwony opoto woko i
pii.
lago, [lagò] tkk. Laro nyo konyo dano ki gin ma mitte.
Latin matidi aye olago mine ki yat cado.
lago, [1490] tkk. nen: lacco ,.
lagoba [làgòbà] n. Dano ma pe loko nyo tito lok ada.
Ngat ma lagoba rubu kin dano. rrk:
languna/langwer lok.
lagoga [lagòga] n. 1) Dano ma maro yungu lok. Bedo
inget lagoga weko inyero matek. 2) Latuk tuku goga
(laree). Meno tim goga keken.
Lagoro, [lag6ro] n. Nying jok ma tye i Pajule, giwaco
ni ka kot pe ci gikwayo got man me cwalo kot. Dano
giworo got Lagoro mada.

227
lagoro, [lagòrò] n. Ngat ma kome pe yot. Wek lagoro
ni obed mot pe iyel ki tic.
lagot, [lagot] n. 1) Kidi lajwa tyen. 2) Kidi matino
lacel winyo. Ayoko tyena ki lagot.
lagot, [lagòt] n. Pur kweri ma giyubu ki yat ogomkene
+
nyo yat ma gigomo. Kweri lagot pwuru maber
mada.
Lagotcugu [lagot-cugu] n. Ora ma tye i Mucwini.
Gangwa tye cok i dog kulu Lagotcugu.
lagucugucu [lagòcò-gucu] n. nen: laduk.
lagum kom [lagòm kòm] n. Dano ma rwatte maber.
Latina ni lagum kom. Gum kom ginongo i atabo.
laguru ([laguru] n. nen: lagal.
lagut [lagòt] n. 1) Winyo matidi tutlwal, ma ryeny
aryenya, doge ki dak kore kwar. Wacelo lagut ki
abutida. 2) Alama ma col kwar. Alama pa daktar
tye lagut. rrk: gidingiding. c/: Lagut tidi ci moo.
Laguti, [laguti] n. Kaka ki kabedo pa kaka man ma
tye cok ki Acolibur i Payira ma malo. Lamera
onyomo wod Laguti mo.
laguti, [1àgùtì] n. Obwol marom ki obwol oket keny
ma twir inge twi pa obwol aya ki obwol okuyu.
Obwol laguti mit ka gitwoyo ka gitedo.
lagwaca [làgwàcà] n. Lagwe tim ma kwo ikom yat
ma ruda maro mwodone. An pud pe aneno lagwaca.
rrk: tokolong.
lagwar, [làgwar] n. Lee tim ma rom ki dyang, kome
opilo ma ocoyo matar wa yer ngute boco. Lagwar lee
ma neno mwonya.
lagwar, [làgwár] n. 1)Nyonyo/yat ma giryeyo lake
mapol, gicomo i bol me gwaro yugi. Wiya owil ki
lagwar yugi i poto. 2) Ngat ma ticce aye me gwaro
yugi. Lagwar yugi tin pe obino oweko dyekal col
ata.
lagwaya [làgwàyà] n. Yat madit dongo mabor, pote
gwar dok gitiyo kwede me lilo kom bao, pur kweri,
kmk. Lagwaya ma iyoo kuluni gitongo woko. rrk:
comolo/comoro.
lagwe [làgwé] n. Lakit ngec matino ma maro bedo i dan

228
 ot. Lagwe opoto i dek.
lagweng [lagwen] n. Kidi matino. Latin ocelo wi
lawote ki lagweng. rrk: lakidi.
lagweno [lagwend] n. Latin gweno ma pud tidi.
Lagwenona ni mito akuma.
lagwenokulu [laògwenò-kulu] n. Winyo ma kome
col maro bedo i dan kulu. Aneno lagwenokulu tye
ka pito lotinone.
lagwer [lagwèr] n. Gin mo nyo ngat mo ma yenyo gaa
ma nongone tek. Lagwer lim tye kawot ikin gang
dogola ki dogola.
lagwilo [lagwilo] n. Gin mulunge matidi idog it, pol
kare gilwongoni "lagwilo it". Lagwilo ita okwot
malit. rrk: Ogwilo/ogwit.
lagwok [1Agw6k] n. Dano ma maro tic kipwola nyo
kiciran. Lagwok neko gang woko.
lagwok otingo [lagwòk òtinò] n. Olel ma giguru
labongo gin mo iye. Tin watedo lagwok otingo ki
layata.
lagwong [lagwòn] n. Ngat ma te lebe ogwange nyo
odwalle, nyo ngat ma telebe pe tye atir. Lagwong
maro keco oyot. rrk: latelebe oto.
lai [lai] n. Kama odi mapol ma giyubugi marom tye
iye. Acito i lai ka gamo cak. /r: <E>. nik: lines.
laib [laib] n. Anyiri tele, kome acir acir, ibe bor.
Lodwar laworo guneko laib.
laibe [laibe] n. Dee ma ocot onyo ibe bor pi cedone.
laibi [laibi] n. Tal ma wiye akara layab wi dero. Aturu
layibi woko. rom: layibi >.
laido [laido] n. Gwenyo matino mayil dok pwune i
kako cing ki tyen dano. Layido obalo tyene woko.
rom: layido.
lait ([lait] n. Yat ma gitado me ito malo i wi gin mo
nyo kamo ma lamal. Amito layit me kwanyo bongo
ki i wi ot. rom: layit.
laite-oto [laite-òtò] n. Ngat ma ite pe winyo lok
nyo ite oding. Laite-oto myero kilok kwede ki
alama. rrk: laite-oding.
laiyeonat [laiyé-onat] n. Ngat ma iye pe nen nyo pe

229
 deng kadi ocamo mapol. Laiyeonat kadi ocam nen
calo pe ocamo.
lajaca [lajaca] n. nen: lajaja.
lajai [lajai] n. Lapena ma gidwanyo ki odii labongo
pige. Tin wacamo lajai.
lajaita [lajaita] n. Okono ma kome paci paci. Okono
F lajaita nok ikare ni.
lajaja [lajaja] n. pol: lajaca. 1) Deyo macon nyo gin
ma tye twolo, tar, cung atir, giroyo i del dog mapiny
me cwalo laa woko. 2) Cupa ma gityeto ka girudu
mapwot, giroyo i dog mapiny. rrk: lodore/lodore.
kmgk: Lok macon. Ir: <K>. nlk: mrija.
lajakke [lajakke] n. Lapwutte ki lok nyo ladaa/lakolo.
En lajakke ki lok ata.
lajalata [lajalata] n. Odong kongo ting ma dok
gionyo iye pii ka gidingo. Tin wabedo ka mato
lajalata.
lajenynye [làjènynyè] n. Ngat ma layeny kolo nyo
larob dog dano.
lajere myel [làjèrè myel] n. nen: lacuku >.
lajimu [lajimu] n. Nyim ma nyige tino, gicoyo i dwe
me aboro, gilwongo bene ni lajimo lakali. Nongo
nyim lajimo tek mada. rrk: laani/latino.
lajino [lòjino] n. nen: kijina.
lajog [lajòg] n. Ngat ma coko jami ki bot dano ma
myero gicok ki botgi. An aye lajog cente lyel.
lajog mucoro [lajòg mòcòrò] n. Ngat ma coko
mucoro ki bot jo ma onyo mucoro. Lajog mucoro
dong ocako ticce.
lajok [lajòk] n. pol: lojok/lojogi. Ngat/jo ma timo tim
marac calo myelo dano i dyewor, nek, kmk. Gimako
lajok ka myelo lotino kwan.
lajol [lajol] n. Ngat ma lawat ma jolo welo.
lajorlac [lajòr-lac] n. Ngat ma layo ata.
lajuu = [1450] n. Lum mutwodde nyo cula lum ma tye i
pii. Amako rec i te lajuu.
lajwa [lajwa] n. Lee tim ma kibworo, cal ki til dok
dwir mada. Aneno lajwa ka ngwec i olet. rrk: oribi.
rom: lajwaya.

230
lajwa jami [lajwa jami] n. Gin mo ma giyubu me
rudu jami wek obed maleng. Lajwa jami otum
woko.
lajwa lak [lajwa lak] n. Lalil lak. Lajwa lak ma yat
ber.
lajwa war [lajwa war] n. Lalil war. Lajwa war pa
baba orweny woko.
lajwac, [lajwac] lm. Kwero gin mo atir nyo atyer
kamaleng. Akwero cito i cuk lajwac.
lajwac, [lajwac] lm. Wiyo tol ma wange pe onyak
ento ngoki ngoki. Tol pa laditi weng lajwac.
lajwer wic [lajwac] n. Gin gitiyo kwede me pyelo yer
wic wek onen ma mwonya.
lak, (lak) n. Cogo murye i dog me nyamo ki kayo jami.
Mama tye ki lak mabeco.
lak, [lak] tkk. 1) Lot pa yer matino i tur nyim ki i tok.
Yer wiya lak oyot ka gikoyo. 2) Lot pa jami apita
calo layata, obato, kmk ma lot mol i ngom. Layata
omuyu dong olak maber. 3) Dongo pa agaba calo
muranga, nyanya i kom yat madito. Nyanya ma
apito dong ocako lak i kom yat.
lak; (lak) tn. Wot ata labongo tyen lok mo. Man i aa
ka lak kwene? rrk: lodo.
lak kweri [lak kweri] n. 1) Leb kweri ma tongo
piny ni. Lak kweri na onyany woko. 2) Gin ma
kweri puru. rrk: lak pala, lak tong, lak latong,
kmk.
lak lyec [lak lyèc] n. Cogo dog lyec matar mabor.
Lak lyec wele tek pien giyubu ki jami mapol. cl:
Lak lyec pe loyo rwode.
lak nget [lak nèt] n. Cogo ma tye i bwut dano.
Ogweyo cogo lak nget dakone oturu woko.
lak nyango [lak nyano] n. Lyeto ceng odiko ma
nongo pud ceng tuc atuca. Atye ka oyo lak nyango.
lakaa bel [1akaa bél] n. Ngat ma nyaro bel ki ipoto.
Lakaa bel otimo tic maber mada i potowa. rrk:
lakaa kabir, lakaa nyim, lakaa gaya, kmk.
lakac, [lakac] n. Ngat ma nyaro jami apita mo keken ki
i poto. Lakac ma okayo nyim pe okayo maber.

231
lakac, [lakac] n. Kono udu matar madit. Aketo lakac i
kin konona.
lakadakidi [lakadakidi] n. nen: lakalakidi.
lakado [lakado] n. Winyo ma wiye kwar kome col.
lakafiri [lakafiri] n. Ngat ma peke ki yee/niyee ikom
”
Rubanga/Lubanga ento woro nyo lubu te kwaro.
Lakafiri mo pe yee ni Rubanga/Lubanga tye. rom:
lakamfiri. /r: <K>. nlk: kafiri.
lakaibona [lakaibòna] n. Otwongo ma obedo alum
alum. Latin tye ka tuku ki lakaibona. rom:
lakaibora.
lakaka lyec [lakaka lyèc] n. Boro yi lyec nyo raa.
Tin aneno lakaka lyec.
lakal [lakal] n. pol: lokal. Ngat ma aa ki iot kal. Dako
pa omera lakal. rrk: laker.
lakalabuk [lakala-buk] n. Gin wic ma giyubu ki yer
nyo laa dyel nyo laa lee ma yer kome boco. Nera
yubu lakalabuk mabeco mada.
lakalagwec [lakalé-gwéc] n. Winyo ma kome tidi,
col, maro bedo iwi tugu ki ikom ot dok kwo alwak.
Lakalagwec tin pol iwi tugu mada.
lakalakidi [lakala-kidi] n. Tol obiya ma gikedo
me tweyo yen. Abedo ka kedo lakalakidi. rom:
lakadakidi.
lakalatwe [lakala-twe] n. nen: lacer |.
lakap [lakap] n. nen: labana.
lakar [làkàr] n. Yat ma wiye okara nyo okare. Atye
ka yenyo lakar dero. rrk: okar.
lakarac [laka-rac] n. Kom latyene adek pa lodito ma
gingabo i badgi ka gicito i wotgi mo. Ber bene me
teno wic. Kwara maro wot ki lakarac ka ducu.
lakareber [lakarèbèr] n. Ngat ma peko mo pe bote.
lakarakak [lòkara-kak] n. nen: labarakak.
lakele! [lakèlè] n. Nyig bul nyo bul matidi ma gigoyo
kacel ki minne. Lakele pa Watmon longo matek.
lakele? [lakèlè] n. Ngat ma kele opor i wange.
Laker, [lakér] n. Nying ma gimiyo ki latin anyaka ma
wonne maro minne tutwal.
laker, [lakér] n. nen: lakal.

232
lakera [lakéra] n. Yat ma olur nyo kedi pobo ma olur
maber. Atye ka yenyo lakera mo me tado ot dyel.
lakere, [lakéré] n. Latin ma pud ginywalo anywalo
ikin cabit acel ki aryo. Gwoko lakere tek. rrk:
lanyuru/akwara.
lakere, [lakere] n. Ngat ma kin lake ma idyere tye
twolo. Amaro neno ngat ma lakere mada. rom:
lakeri.
lakere, [lakèrè] / 1) Ngat ma ridde ikom dano tek
tek. Pe amro ngat ma lakere. 2) Dano ma bedo
akera, lapiny oloyo.
laket wic [lakét wic] n. Yat, nyonyo nyo odok ma
gingweko lake nyo gicomo ciliki i lake me kuru yer
wic. Laket tye i wang ot.
lakette [lakèttè] n. 1) Dano ma ridde ka ma myero
pe oridde iye. 2) Dano ma wake tutwal. En lakette
ma wiye pe tiyo.
lakeya [lakéya] n. Ngat ma tiyo tic mony. En lakeya
macon.
lakeya [lakéya] n. Latin nyako pa lamin awobi.
lakeyo [1akeyo] n. Latin nyako pa lamin ngat moni nyo
latin anyaka pa wayo ngat mo. Acan obedo lakeyo
lapwony.
lakica [lakica] n. Ngat ma kica tye i cwinye. Lakica
mo kong okonya do. Dako pa omera lakica mada.
lakide [lakide] n. Lum ma wiye oluk dok opette, lum
maber me umu wi ot. Lum lakide ber me yubu ot.
lakidi [lakidi] n. nen: lagweng.
lakiine [lakiinè] n. Dano ma maro libbe kama jami
tye iye. Pe a maro lakiine inget ladito.
lakili [1akili] n. Dano ma maro kelo ayela nyo tingo
ali. Bedo ki lakili keli peko. rrk: lalili.
lakilikili! [1akili-kili] n. Dek lamola nyo latek ma
girego ka gitedo calo lakotokoto. Acamo lakilikili ki
moo dyang.
lakilikili? [1lakili-kili] n. lakel ayela
ikin dano.
lakingang [lakin-gan] n. pol: lokin-gang.
Latedero/lotedero nyo dano ma kwo gang ki pur ki tic
mukene mapat ki tic pa gamente. An lakin-gang mo

233
 ata gire.
lakirbala [lakir-balè] n. Otwongo ma kome obedo
alum alum , te bwome col col, dit kato bonyo manok.
Wamako lakirbala mapol tin. rrk: atiko.
lakirikiri, [lakiri-kiri] n. Ngat ma layela ma pe
r bedo mot. Mine lakirikiri tutwal. rrk: laole. rom:
lakitikiti.
lakirikiri, [lakiri-kiri] n. Kwayi ojiri ma gikok ni
krikri. Lakirikiri moni tye ka kok i tok ot. rom:
lakrikri.
lakkweri [làk-kwéri] n. 1)Tic ma myero gitim nyo
otimme pi nino acel. Tin olo apuru lak-kweri mo.
2) Cam ma myero ngat acel ocam pi nino acel. Lobot
gicamo kato lak-kweri woko.
lako, (lako) tkk. Leyo jami nyo dako pa latoo. Omera
mito lako ci nera.
lako, [lako] tn. Kwo me leyo jami nyo dako pa latoo.
Lako myero dong kiwek obedi i kom kareni. rom:
laki.
lako; (lako) tkk. Lwoko bongo ki jami mukene ki pii
maleng me agiki ka kimoyo wek otwo. Atye ka lako
bongi ma aweko i pii laworo.
lakob dog [làkòb dóg] n. Dano ma kwango leb/lok
ikin jo ma lebgi patpat wek guniang lowotgi. Wora
lakob dog muywek. rrk: lakob lok.
lakob lok [1èkèb lòk] n. nen: lakob dog.
lakobo [làkòbò] n. Ngat ma tye ki diro me deyo wic
calo lyelo, koyo ki yubu. Waya lakobo maber atika.
rom: lakobe.
lakodo [làkodo] n. Dero nyim nyo dero ma tidi.
Lakodo wa dong wiye obale woko.
lakok [làkòk] n. nen: labila.
lakokoliro [lakòkò-lirò] n. Wi twon gweno ma
ojungnge makwar nyo loliro wi twon gweno .
Lakokoliro wi twon gweno matar ni dit loyo weng.
lakokoro [làkòkòrò] n. Pyen mutii dok otang atata.
Pe atwero butu iwi lakokoro.
lakol, [lakòl] n. Mabuc nyo labal ma gitweyo tyene ki
kol i buc wek pe olwii. Wacito ka neno lakol ma

234
 gikelo tin.
lakol, [lakol] n. Dyang nyo dyel ma kome abac, col
tar. Dyang lakol obedo calo dyang munu. rrk:
lapel.
lakol; [lakòl] n. Dano ma kite pe atir. Pe inyeb lakol i
gang-ngi.
lakola, [lakòla] n. 1) Lakwena nyo dano ma kobo lok
ikin dano nyo dul aryo mapatpat. Bed i gwokke ki
lakola. 2) Lacuna nyo dano ma bito dako ki ngat mo
(laoor me nyom). Lakola pol kare lokke mit.
lakola, [lakòla] n. Latin yat goli ma pye i wi pii ka
gibolo goli me mako rec. Lakola golina otur woko.
lakologoc [lakòlògoc] n. Malaga, yat nyo nyonyo
ma wiye ogulle latok dek. Lakologoc wa otur woko.
lakome okwor [lakòmè òkwòr] n. Ngat ma kome
obukke ki cilo apwua, kweyo, buru, kmk. Lakome
okwor moni tye kany dong pe nene.
lakong [lakòn] n. 1) Gin ma gitiyo kwede me dwongo
wic nyo doggola. 2) Gin ma gigengo ki teng jami. 3)
Gin ma obedo calo nucu lawala ma kigengo ki lok ma
gicoyo. Ki leb dum gilwongo ni “bracket” ().
lakonykony [lakòny-kòny] n. Lamiya nyo deyo wic
pa Acoli i kare macon. Dano dong pe deyo wigi ki
lakonykony kit macon. kmgk: lok macon.
lakonykor [lakòny-kòr] n. Ngat ma miyo kony bot
ngat ma tye ka tic. En lakonykor karan.
lakop pe rom [lakop pe rom] n. Ngat ma maro
yenyo lok. Lakop pe rom wai pe ngut yo.
lakopkirom [lakop-kiròm] n. Layok wi dano nyo
lapiya iyo marac ma balo kuc ikin dano.
Lakopkirom pe ngut. rrk: lakili.
lakortipu ([lakor-tipu] n. Dano ma lwongo tipu pa
ngat mutoo me amaka nyo wek oloki. Waya
lakortipu muywek.
lakorwangogwilo [lakòr-wan-ògwilò] n. Winyo
bunga ma kok calo nyinge. rrk: ting jojot.
lakote [lakote] n. Kwon ma giyubu ki kal nyo gaya ma
ginguku ma pud pe ocek maber me akaya. Tin
wacamo ringo ki kwon lakote.

235
lakotte [lakotte] n. Ngat ma kette ki awaka ki cac
madit i kom jo mukene. En twon min lakotte mo ma
pe gudde.
lakristo [lakristo] n. pol: lokristi/lokristayo. Ngat
ma tye ki yee/niyee ikom Yecu Kristo ki ikom
Rubanga/Lubanga. Lakristo/lakristayo timo tic
mabeco ki dano. rom: lakristayo.
lakucel [lakòcel] lm. 1) Timo gin mo, bedo nyo butu
labongo lokke. Ogoya lakucel, pe adwoko. Abutu
lakucel, taca dong lit. 3) Gin ma pe lokke tiyo ki
tung acel keken. Pala munu bit lakucel. c/: Lakucel
pala munu/loka.
lakuci [làkúci] n. Ler nyo lwit okutu lacar ma ngwece
tik, gitiyo kwede me ryemo twol. Lakuci tika nonge
kany?
lakucukucu [làkùcù-kucu] n. Lwango matino ma
maro kayo dano wang otyeno. Lakucukucu tin
okaya tutwal. rrk: lapwurupwuru.
lakudde [lèkòddè] n. Dano ma pe nen atata.
Lakudde ne tin dok onen en do.
lakuny ([lakòny] n. Ladep matino ma nywal ikom min
gweno mutoko nyen, kome tar tar, cwiyo remo dano,
gweno ki lee paco. Lakuny maro lak i it dano. rom:
kikuny.
lakur ot [lakòr ot] n. Ngat ma ticce me gwoko ot,
jami ki dano ma i gang meno. En lakura ot yat
Lacor. rrk: lakur cuk, lakur myel, kmk.
lakura ([lakura] n. Dano ma bedo ka coko winyo nyo
ongera wek pe gubal cam matye i poto. Tic pa
lakura tic matek mada.
lakuru [lakòrò] n. Gweno ma tyene cego dok pe dit
tutwal. Min gweno lakuru wa orweny woko.
lakurukuru [lakaòru-kuru] n. Ngat ma pe ladiro tic,
timo tic karakara nyo rucu rucu. Nagt ma
lakurukuru pe timo tic maber.
lakwakwalo [lakwa-kwalò] n. Yat ma nyako nyige
mito rom ki keno matino ma gikako, lotino gimaro
camone gilwongo bene ni olingkwalo. Tin wacamo
lakwakwalo mapol.

236
lakwal [làkwál] n. Winyo ma wiye ajulu, camo
kamlara i bunga dok maro puk kakok odiku con.
Lakwal winyo maleng mada.
lakwana [làkwànà] n. Lobo makwar ma gitiyo kwede
me buku kono wic nyo wic me deyo. Bulu munyoni
pe gingeyo lakwana.
lakwang [lakwan] n. Ngat ma ngeyo kwang maber.
Lakwang moni tye ka pale i pii mot.
lakwang dano [lakwan dáno] n. Ngat ma tero dano
ki jami loka kulu. En lakwang dano i dog nam
Kiyoga.
lakwang yeya [lakwan yeya] nm Ngat ma
kwango/dwoyo yeya. Lakwang yeya acel opoto
woko i pii. rrk: lacer yeya.
lakwar [làkwàr] n. pol: lokwayo/likwayo. Latin pa
wod nyo nya pa ngat mo. Lakwar nera obino ki
Ulaya. rom: lakwayo.
lakwar wang [làkwàr wan] n. Dano ma labura dok
iye col. Lakwar wang tye ka wot ikin piny.
lakwat [lakwat] n. pol: lokwat. 1) Ngat ma tice me
leka. Lakwat maro lee dok gwoko gi maber.
2) Ngat ma tiyo tic pa Rubanga/Lubanga; latuc jiri.
Bicop Odama lakwat muywek iwi lobo lung. rrk:
laleka.
lakwat dyel [lakwòt dyel] n. 1) Ngat ma gwoko
dyegi. 2) Langiyo ma pote adek nyo angwen ma
nywal rom ki yaa, kur, nwang calo gwana ma lokwat
maro mada. Atye ka bango lakwat dyel.
lakwaya [lakwaya] n. Larot piny me neno ka piny tye
maber me cako mony. Lakwaya moni tin obedo ka
gorre kany.
lakween piny [lakwéén piny] n. Ngat ma maro lak
nyo kweeno piny. En lakween piny ma ngeene.
lakwele [lakwele] n. Ngat ma tye ki miti madit me
buto ki coo onyo mon (latar wang). Lakwele pe
nyomme. Nyani twon lakwele ma ngeene. kmgk:
rac. rrk: malaya.
lakwena [lakwéna] n. pol: lokwena. Ngat ma kobo or
nyo lok ikin dano. Lakwena pa rwot tye ikinwa.

237
 rrk: laor.
lakwinyo [lakwinyo] n. Ngat ma ger onyo maro kolo.
Lakwinyo kwo kwede tek. Abaa lakwinyo ma
kaka weng lworo.
lakwiya piny [lakwiya piny] n. Ngat ma peke ki
ryeko lobo onyo pe okwano. Lakwiya piny moni
oculo coron woko ki gweng.
lakwo, ([lakwòr] n. pol: lokwo. Dano ma kwanyo jami
pa dano iwi ali nyo labongo ngecgi. Tin gimako
lakwo i cuk madit. En twon lakwo ma kwalo wa
dano ma kwo.
lakwo, [lakwò] n. pol: lokwo. 1) Ngat ma tye ka
medde ki kwo i wi lobo. 2) Ikin bulu, ngat ma maro
kuc ki kwo mayot i cawa ducu. Ribo ot ki dano ma
lakwo tek atika.
lakwo bongo [lakwo bono] n. Ngat ma tye ki ngec
ki diro me kwoyo bongo. Nera lakwo bongo ma
ngene i Kitgum
Lakwor, [lakwòr] n. Nying ma gimiyo ki latin ma
ginywalo i kare ma giculu kwor mo.
lakwor, [lakwòr] n. pol: lokwor. Lamone nyo ngat ma
tye ki cwiny marac ikom dano moni. Ngat ma
lakwor maro libo dano.
lakwot nying [lakwòt nyin] n. Ngat ma maro boko
nyo balo nying dano. Lakwot nying ticce me boko
nying dano. rrk: lakwota.
lakwoto atata [lakwoto atata] n. Ngat ma maro
kwoto cawa weng ikin dano. Lakwoto atata dano
ma car.
lal [121] £ 1) Rwenyo pa gin mo nyo dano. Jamiwa
olal woko i mony. 2) Bangnge nyo cabbe atata pa
ngat mo. Woda tye ka lal Kampala. rrk: lalle.
lalaa [lalaa] n. Pot dek matwi kene, cal ki pot pul ento
dongo lamal, gicamo. Mama ngeyo tedo lalaa
mamit mada. rrk: lalaabuk.
lalaabuk [lòlaabuk] n. nen: lalaa.
lalago [lòlag6] n. Gin deyo wic madit ma giyubu ki
kono udu. Neno lalago mit iwi jo mukene.
lalak [lalak] n. Ngat ma maro wot atata. Lalak myero

238
 pe gi ee ki wot.
lalako [1Alako] n. pol: lolako. Ngat ma oleyo jami nyo
dako pa latoo. Lalako wiye tek.
lalako-olony ([lalako-olòny] n. Layata makwar
dok mit mada, kodi ne dong tye ka rweny woko.
Apito layata lalako-olony mapol.
lalalala [lala-lala] lm. 1) Gin mo mupong adada.
Pii opong lilalalala i kulu. 2) Gin ma tye ka oo
madwong. 3) Mol pa pii madwong. Pii tye ka mol
lilalalala.
Lalam, [lalam] n. Nying ma gimiyo ki latin anyaka ma
ginywalo pi nongo lam maber. Lalam ocito i kulu.
rrk: olam.
lalam, [lalam] Ngat ma lamo lam.
lalano [lalanò] n. Gweno ma obedo tar tar, kwar kwar
(lano). Gweno lalano mito pe gineki pi lengnge.
Lalar [lalar] n. Lakony nyo layab yo bot dano ki
ipeko mo. Yecu Kristo obedo Lalar pa dano ducu.
lalara [lalara] n. pol: lolara. 1) Ngat ma kelo lara nyo
kuku kuku i kom gin mo ma pe mege. Lalara mito
agoya. 2) Lacere i gin ma pe mege.
lalebeacel [lòlebe-acél] n. Yat nyo odoo ma pire
tek bot ajwaki. Ajwaka tye ka yenyo lalebeacel.
lalebeoto [lalebe-òtò] n. Dano ma pe loko pien te
lebe odwalle woko nyo ngat ma te lebe oto. Niang
lok pa lalebeoto tek mada. rrk: ladwal.
laleedogkika [laléé-dog-kikò] n. Ngat ma maro
wot ikin gangi tutwal nyo ngat ma maro wot i dogolla
pa dano ka yenyo yo kwo. Laleedogkika gange pe
lony. rom: lalebdogkika.
laleka [lalékò] n. nen: lakwat. pol: loleka.
Laleka lee [laléka lee] n. Laryem lee i obwo wek
omoki.
lalekpany [lalék-pany] n. Yat ma gipayo me odo
jami i pany . Lalekpany otur woko omyero giwil
mukene.
lalele [lalélé] n. 1) Pii kot macilo ma pong nyo mol
ka kot ocwe. Lalele opong i dyekal ma pe kate.
2) Ngat ma maro kwanyo gin mo keken ma oneno

239
 nyo gamo lok mo keken ma owinyo. Lalele doge
bedo lireberebe. rrk: kalele.
lalelebu (1alelebu) n. nen: alelebu.
Lalem' [lalèm] n. Nying kabedo ma tye i tung Olwiyo
i Anaka.
lalem“ [1alêm] n. Kono udu ma gilunyu gicomo ite kwot
4 me deyo. Atye ka yubu lalem pa wora.
laleng [lalèn] n. Ngat ma maro lengo, pe lacilo.
Lalengo gwoko jami ne macil. rom: lalengo.
lalenga [lalèna] n. Ngat ma tye ki lwit dwar.
lalet, [lòlét] n. Lee ma cal ki oyo, ayita dit loyo manok,
kome obedo anyim anyim dok yubu ode ki lum iwi
yat. Lalet maro yubu ode i wi yat madito.
lalet, [1òlét] n. Tuku pa lotino anyira ma gikwinyo bur
ka giceyo iye nyig coro. Lawor watuku lalet pi kare
malac. rom: laleta.
lalia [lalia] n. Kedi ma pwodo, pote tino, gitiyo kwede
me laywe ki me wiyo tol obwo ki tol me tweyo ceno.
Lapwony ociko ni wadok ki laywe laliya diki. rom:
laliya.
lalila [1alila] n. pol: lolila. Ngat ma maro doto dano
nyo tucu lok mo ma pud tye i mung (ladot). Pe i wek
lalila owiny lok ma pud tye i mung.
lalili [lòlili] n. rrk: laer ali. nen: lakili. pol: lolili.
lalim [lalim] n. pol: lolim. Ngat ma tye ki lim nyo
cente madwong. Lalim timo gin mo keken ki
limme. rrk: won lim.
lalim” [1211m] n. lanywar. Lopalabek aye gimaro tic
kwede. In lalim marac.
lalima [lalimò] n. Kic ma aa ki i tur yadi mabeco ma
gitoto i kin dwe me aryo ki abic, lim dok moo mada.
kare lalima dong oromo.
lalimdog [lalimdog] n. Lacam tutwal. Lomat lolim
dog ma pe wacce.
lalimu-tok [lalimò-t6k] n. Latin otac ma gicomo iye
kono udu me myel. Muni gubedo ka wilo
lalimu-tok ki bot dano. rrk: lalor/gija.
laling, [lalin] /. Bedo labongo lok, nyero, woo nyo
gamo dog. En tye ka timo ticce laling. rrk:

240
 lalingling.
laling, [12111] n. nen: lalingling 1.
lalingling, [lalin-lin] n. Kidi mulunge maliyo ma
locwe agulu girudu ki kom agulu wek obed mapwot.
Tin wacoko lalingling mapol ki i dog kulu me tic
pa mama. rrk: laling.
lalingling, [lòlin-lin] lm. nen: laling ,.
lalla [lalla] n. Nyonyo tedo ma iye olaane ma obedo
calo galaya nyo lacel moko. Lalla tye i wi kabat.
lalle [lòllè] tik. nen: lal.
lalo [1410] “kk. 1) Rwenyo nyo lanyo gin mo. Itye ka
lalo odii woko i wi kidi. 2) Pwuyu nyo lilo dye ot
wek obed maber. Tin alalo ot pa mego madit.
lalobolobo [lalòbò-lòbò] n. nen: lacele.
lalode [lalòde] n. Nyim ma jany ma cego, nyige kwar,
pote gitedo calo alot. Odii lalodi mit mada. rom:
lalodi.
lalokana [lalò-kana] n. Gin deyo ma loker giruku i
ngut gi. Lalokana neno mit mada. rrk: otac 3. rom:
lalukana.
lalokolony [lèlòkò-lòny] n. Pak ma awobe pako ki
anyira ma gubyeko. Lalokolony, mutelo yo ni mega.
lalongo [121570] n. pol: lolongo.Lacoo/coo ma tye ki
longo. Lalongo pe nongo dako oyot.
lalongolongo [lalònò-lono] n. Dul yen madongo
ma dong gingolo macego cego, gitiyo kwede me loro
dog ot dyel, romo ki opegu. Ariyo lalongolongo
madit i dog akul dyel wek pe gukati.
lalonyo [lalònyò] n. Ngat ma tye ki jami mapol ma jo
mukene pe kwede. En lalonyo ma ngeene.
lalor [lalòr] n. nen: lalimu-tok.
laluk [laluk] n. Dyang ma tunge ogom odok piny.
Watye ki dyang laluk.
laluka [lòlòka] n. nen: oken.
lalur, (lalur] n. pol: lolur. Dako nyo laco ma pe
nywal nyo dano ma pe ki nyodo. Pe inyer i nget
lalur pien tamo ni i nyere.
lalur, [lalur] n. Ngu ma kome opilo, ditte kato gwok
dok mwodo cogo calo gwok. Lalur omwodo latin

241
 dyel wa woko. rrk: langudi. c/: Lalur mwodo cogo
geno ngwinye.
lalwak [1Alwak] n. pol: lolwak. Ngat ma mwaka ne
nyo ditte rom ki pa ngat mo. En lalwak pa wora ci
wiye tek ikoma.
lalwe ([lalwè] n. pol: lolwe.Lacoo nyo twon lee ma
nyig mane tye acel nyo ma mane olwodde. Lalwe iye
kec.
lalwete [lalwété] n. Pala matidi me kac. Ayenyo
lalwete na kwee oweko aoo lacen i poto. rrk: ling.
lalwiro [lalwirò] n. nen: lwiro.
lalyer [lalyèr] n. Yet malik ma lube ki nyim mon.
Lalyer pa anga ma ogoyo latina? kmgk: lik.
lalyerre [lalyérré] n. Lanyutte nyo langabbe i wi yat.
lam, [lam] n. Laa maber nyo marac ikom ngat mo ma
lubbe ki gin ma en otimo. Lam laa maber wek awot
ki kuc.
lam, [lam] Wim. Tidi, tere peke nyo pire pe tek. I doko
lam i wanga pi tic tino ma itimo.
lamaido ([lamaidò] n. Pwul makwar ma nyige dongo.
Pul lamaido moo ne pol.
lamakkwir [lamak-kwir] n. pol: lomakkwir. Ngat
ma miyo kwir me poko lok nyo nyutu bal. Bedo
lamakkwir weko ibedo ki lomone mapol. rom:
lakakkwir.
Jamal, [1ama1] n. pol: lomal. Ngat ma pe kwiri, maro
wot/lak ata. Pe amito lamal i gang kany.
lamal, [lamal] lm. Pe lapiny, ka wi dano nyo ka mabor.
Aketo kic lamal ma latin mo pe oo iye.
laman [laman] n. pol: loman. 1) Twon ma pe gikolo
mane nyo lamane
aryo. Twoni pwur myero pe
gubed loman. 2) Lacoo ma tye ki mane ducu.
lamar lamar [lamar lamar] / Gin ma obedo ocwak
ocwak nyo kwar kwar tutwale nyig yat ma cok cek.
Labolone pud lamar lamar.
lamari [lamari] n. Winyo ma kome ocwak ocwak, dit
loyo ocwak dok gikwo aryo aryo calo amam. Lamari
nen calo leng loyo ocwak.
lamaro [lamarò] n. pol: lomaro. Latin nyako ma

242
 lamin mama pa ngat mo onywalo. Lamara tye
Masaka.
lamegu [làmègù] n. pol: lomegu. 1) Latin anyaka ma
guaa i ic acel, ot acel, kaka acel ki ngat moni.
Lomegu ni gitye ka daa pingo? 2) Anyira nyo mon
ma gitye i yee acel. Pol Lomegu pa Maria
Labongcilo lopwonye. rrk: lamin. rom: lamego.
lamero [lèméro] n. pol: lomero. Ngat ma maro mato
kongo ma okato kare dok kongo dong obwoyo tamme
woko. Lamero moni tye ka cato bino ca.
lamil [lamil] n. Kweri ma otum odong matidi.
lamili [lamili] n. Kic ma kwo ikom ot ki yat, pe kayo
dano ento camo te wang ki odok it. Lamili ocweyo
ode idoggola na.
lamin [lamin] n. nen: lamegu.
laming [lamin] n. Ngat ma pe ryek nyo ngat ma wiye
pe tiyo. Pwonyo laming tek. c/: Laming wiye ol.
laming ming [lamin min] / Dano ma obange
obange, pe kwiri. Imito bedo laming ming do?
lamir lamir [lamir lamir] /. Gin ma obedo col col,
kwar kwar dok ryeny calo akuku.
lamiru [lamiru] n. Dano amaka nyo awila ma gitero
marac nyo gilanyo. I kelo lamiru kany me alanya?
rrk: opii.
lamitkom [lamit-kòm] n. Ngat ma maro tic. En
lamitkom i tic ma giore iye.
lame [lamé] t/k. Lego laa maber nyo marac ikomi kekeni
nyo ikn jo mo keken-gi. Pe atwero lame kekena
kadi ni ngo.
lamo, [lamò] tkk. Lego laa maber nyo marac ikom ngat
mo. Lodito Acoli lamo dog gi i nyim abila wek jok
okony dano. rrk: gato.
lamo, [lamò] tkk. nen: labo ;.
lamo war [lamò war] tkk. Bako dog ki jami tyet pa
ajwaka wek onyut jami maracu me aweya ki jami
mabeco me atima. An pe angeyo lamo war.
Lamogi [lamògi] n. Kaka Acoli matye tung kunyango
me Gulu, gin yam gulwenyo lweny jemo ki munu i
mwaka 1911. Larema gangi tye Lamogi.

243
 Lamola, [lamòla] n. 1) Got ma tye i Patiko cok ki got
Palee nyo Guruguru. Wacito ka ito got lamola i
mwaka mukato. 2) Kaka Labongo ma tye ikin
kupiny ki kupoto ceng me Kitgum taun. Nera tye
Lamola.
lamola, [lam6la] n. Nyim ma nyige tino dok tek mada
4 ento odii ne mit mada. Rego lamola tek ento dekke
(lakilikili) mit mada. rrk: latek ,.
lamuci [lamòci] n. Tipu ma giwaco ni gengo nyodo
woko, weko mon cung woko, coo rwenyo coo-gi
woko ento ada pa lok eni pe ngene. Dano ma pe
ginywal gikok ikom lamuci. rrk: lokoyi.
lamudu mudu [làmùdù midi] lm. Labongo mac
nyo ma piny col. Lawor wacamo lamudumudu.
rom: lamunu munu.
lamukutiro [làmùkù-tíró] n. Lacoo nyo dako mutii
dok dong goro. Lamukutiro dong balo ringo nono
ki dano. pol: lomukutiro.
lamulu [lamòlò] n. Lagwe ma kome pwot dok ryeny,
kwo ikom ot nyo i ogoo. Lamulu opoto i agulu pii.
lamulu mulu [lòmòlò-mòlò] tk. Wot ki cong.
lamunu munu [làmùnù mini] /m. Kwo kwiya piny
nyo kwo labongo ngec. Kwo lamunu munu balo
dano woko.
lamunu munu? [lamòra mèru) lm. nen:
lamudumudu.
lamunyu [lamanyò] n. Labolo ma nyak matino ma rom
ki lwet cing. Labolo lamunyu pe yengo dano oyot.
lamuru {lamurt] n. Dano ma oaa ki i Mura i kupiny me
Sudan.
lamuru muru (lamòrò mùrù] n. 1) Cin ic ma aa ki
i cin tino kato ite ib dyang nyo dyel. 2) Ringo pa
lokwat ma pire tek. Camo lamuru muru yomo
cwinya.
lamwolo [lamwòlò] n. Dano ma laworo, lakica wa ma
niang. Latin ma lamwolo gwoko ne yot.
lanam [lanam] n. pol: lonam. Dano makwo i dog nam
calo kaka Alur kmk. Omera onyomo lanam me
Pakwach.

244
lanede' [lanèdè] n. pol: lonede. Ngat ma odongo
mabor dok kome leng. Arwatte ki anyaka ma
lanede.
lanede” [lanèdè] /. Gin ma tye lamal. Muyembe ocek
lanede.
lanek [lanèk] n. pol: lonek. Lakwany nyo larweny
kwo pa dano mo. Tin dong gimako lanek dano i yo
kulu ni.
laneko [lanékò] n. pol: loneko. 1) Dano ma ticce aye
me rwenyo kwo pa lowotte. 2) Lapoya ma pe neno dit
pa kwo pa lawote. 3) Larac cwiny ma neko dano
yomo cwinye. Tin dong gimako laneko matek i
Gulu.
lanen [lanén] n. 1) Alama me poko kin gin mo ki
mukene. Aketo lanen macol i bongona. 2) Maraya
nyo lanyut me neno gin mo. rrk: langia/langiya.
lang [lan] lm. 1) Gin ma ocung matek likang. Dogolla
tye matek lilang. 2) Gin acama ma tek tutwal. Kwon
wu ne tek lilang pe camme. 3) Gin ma kwar tutwal.
Awilo bongo makwar lilang.
langabu ([lanébò] /. Gin ma tyene boco. Awilo twon
langabu.
langala [lanala] n. Ngat ma loko lok namo nyo laree.
En langala calo gipwonye kwede apwonya.
Langala ramo boo ki toyo.
langangao [lana-naò] m. Lum ma pote lac, dongo
maboco dok nywal marom ki twon cing, gimwodo
me konyo orwoo pii, kok li ngaongao. Amaro
mwodo langangao. rom: langingio.
langao [làņàò] n. Olwango ma wiye atworo, dit kato
otongtong, kayo dano dok cwiyo remo malit mada.
Langao pe mito okayi. rom: langiyo.
langele, [lanélé] n. Ngat ma lake omuk tung acam nyo
acuc. Langele pe twero mwodo ringo maber.
langele, [lanélé] n. Dyang ma tunge otur woko.
Dyang langele ni dong mwol.
langgere [lan-gélé] n. Kitanda butu ma gitelo ki del
dyang. Wora butu i wi langgere rom: langiring. /r:
<A>. nlk: sarir.

245
 langia [1àņíâ] n. nen: lanen. rom: langiya.
langin [lanin] n. Kor odii ma gingino ki kwon, layata
nyo gwana wek kidi odong maleng. Jo mogo
gibango langin.
langini-ngini [lanini-nini] n. 1)Canduk nyo
kabat nyonyo lagwok cente mucoro pa Iwak. Man
4
obedo kabat mukwongo ma dano gucokke ka
ywayone ki i koba paka wa Gulu i mwaka 1911,
obedo tic matek mada. Langini-ngini giyubu ki
nyonyo mapek atika. 2) Cuma nyo mutoka nyonyo
madit mapek dok woto ki mac ma gitiyo kwede me
toro gudu. Langini-ngini toro gudu maber mada.
langnge [lanné] tik. rom: longe. 1) Wot kany kuca nyo
wot atata labongo tyene. Pingo imaro lange
kumeno? 2) Wire kamo tere tere pi tyen lok mo.
Lapwony pud tye kalange i kot. 3) Yele ki tic mo.
Atye ka lange ki cat mo i cuk.
Lango, [14n0] n. pol: Langi. Kaka ma giloko leb Lwo
ma gitye i kin Acoli ki Teso, Lango omiru ki Lango
dyang aye Karamojong. Ladit cuk Gulu tye wod
lango. Lango gimaro coko dyangi pa dano.
lango, [lanò] “kk. Loko lok atata wek ojung wi dano.
Wek lango wi dano ki lok mingo.
lango;
[lanò] n. 1)Yer ngut labwor nyo aguragura.
Neno lango labwor mit mada. 2) Ngat ma yer wiye
obakke. Latin man yer wiye lango neno ne mit. rrk:
ojiga.
lango, [146] n. Yat ma kome ki okutu dok tek mada.
Latin lacoo okutu lango.
langogo [lanogo] n. Lakit lagwe ma woto yooke dok
loko rangi kome mupore ki kama en tye iye me
gwokke ki lamone, wange tungcel neno anyim,
tungcel angec. Langogo tye i wi ot jokon.
langok [lanòk] n. Gin ma onyo ikom dano tutwale i
wang dok gibiyo gin matar kati ki iye. Langok
opwune i wange mapol.
langok” [lanòk] n. Kit deyo mo ma yam coo macon
tweyo i dog umgi wek ginen mager.
langoloreng [lòno-lèrén] n. Kono madongo

246
 makwar me myelo lyel. Lomyel lyel gimaro
longoloreng.
langol kop [lanòl kop] n. Ngat ma poko kin lok
mutimme marac i kin dano. Komakec tye langol kop
me Gulu.
langolo [lanòlò] n. Ngat ma tye ki goro mo i dul kome
tutwale i tyene nyo bade. Pol longolo gikwoyo war.
pol: longolo.
langoya [lanòyè] n. Tol onyo del ma mon tweyo i
pyergi pi too/cola. nen: ogwil.
langudi [lònudi] n. nen: lalur >.
languna (lanina) n. nen: lagoba.
langwekengweke [lanweke-nweke] n. Awal ma
gigoro kwede lobo ikom ma yam bulu tiyo kwede me
deyo nyo laket yat ikom. Langwekengweke odong
gang pa minjok. rom: langwerengwere.
langwer lok (lager lok] n. rrk: langwera. nen:
lagoba.
langwilo [lènwilo] n. Kedi matar tar, kome pwodo
dok gwar. Acito ka tongo langwilo. rrk: pedo.
lano [lanò] tkk. 1) Cayo dano nyo leyo wi dano. 2)
Miyo lewic ki ngati. Wek lano lawoti i kin dano.
lano wic [lanò wic] n. Wi yat kama cwiny yat tye
iye. Winyo pe pye i lano wi yat. rrk: lano it/ lano wi
ot.
lanyal [lanyal] n. Otwongo pii ma ka i mito makone
lwiny woko i te pii. Mako lanyal tek. rrk:
olwiny-winy.
lanyam (lanyam] n. Cwak kama lak orye iye nyo cwak
kama lak mapiny ki mamalo romo iye. Lanyam laka
lit.
lanyap [lanyap] n. Ngat ma pe mito tic, kome wac
dok mito camo jami labedo. Lanyap pe twero bedo i
cing nyek mine. pol: lonyap.
lanyata [lanyata] n. Otwol kot nyo gin makwo mabor
ma bedo kama pii pii, gibito ki rec. Lanyata cam pa
rec ma pire tek.
lanyek ([lanyèk] n. Ngat ma pe mito neno gin mo
maber bot dano mukene, en mito jami mabeco ducu

247
 obed mere. Bedo ki lanyek tek. rom: lanyeko.
Lanyero, [lanyero] n. Nying ma gimiyo ki latin
anyaka ma mine onywalo anyira angwen tere tere.
Anyira nyayo peko madwong i gang dok weko
ginyero gang meno.
lanyero, [lanyero] n. Lakit ature mo ma dongo
; macek turu matar oweko gilwongo ni lanyero, Acoli
tiyo kwede me goyo tanga. Atye ka yenyo ature
lanyero.
lanyig ot [lanyig òt] n. Lawala wi ot ma twero bedo
adek nyo makato. Wora tye ka yubu lanyig ot butu.
lanyig tugu [lanyig tugò] n. Nyig tugu. Lanyig
tugu tye iwi ot madit.
lanyiri [lànyiri] n. Mola ma ryeny ma giruku i ngut
cing. Lanyiri ni tye i wi meja. rrk: banggili.
lanyo [lanyo] tkk. 1) Yeto dano marac mada. Pingo i
lanyo latinni ikn dano kit meno? 2) Timo dano
marac nyo tero ngat mo iyo marac ki odoo nyo ki yet.
Wek lanyo lawoti kit meno. 3) Balo jami ki tic
kwede caro caro. Wek lanyo cam obedi. 4) Yomo
nyo loyo dano i pyem mo. Alanyo anyira i ngwec
ma konye pe.
lanyodo [lanyodo] n. pol: lonyodo. Ngat ma onywalo
ngat moni. Lonyodo cwinygi cwer..
lanyuru [lanyuru] n. nen: lakere ,.
lanywar [lanywar] n. Ngat ma maro cwero cwiny
dano akaka. Lanywar maro cwero cwiny dano.
laole [lòole] n. nen: lakirikiri ,. pol: loole.
laor [120r] n. nen: lakwena. pol: loor.
lapaa, [làpáà] n. rom: lapac. pol: lopac. 1) Ngat ma
tiyo ki koyo me payo bao. Omera tye lapaa boa
muywek. 2) Nyonyo ma gicomo ikom pwur ma fundi
tiyo kwede me payo bao.
lapaa, [lapaa] n. Kodi okono ma yam tye pol i Acoli
ento dong kombedi pe nen. An pe aneno okono
lapaa.
lapaco [lapaco] n. pol: lopaco. Wat, dano me. ot,
doggola nyo kaka acel. En lapaco ento ticce pat
tutwal. rrk: lagang.

248
lapan [lapan] ik. Calo nyo kit pa ngat mo. Ka pe
igwokke gineki lapan lakwo ma gineko i cuk.
lapangcata [1apan-cata] n. nen: lababa.
laparanat [lapara-nat] n. pol: loparanat. 1) Winyo
ma kome tar bwome col, wiye akong dok woo matek.
Aneko laparanat ki laliling. 2) Kec marac ma
giwaco ni poto nongo winyo laparanat onen pien gin
pe ginen atata. Ka kec laparanat opot i Gulu ci
dano tum woko.
lapel, [lapel] n. nen: lakol».
lapel, [lapèl] n. Nyonyo mubedo calo kwot matidi,
giruku i ngut cing me gengo kom i myel i kare
macon. Lapel dong pe nen atata kunyoni.
lapel; [lapél] /m. Gin ma gitimo pe otum, tutwale wic
ma gingado nyo gikedo pe otum. Lapwony ongado
wi latin kwan lapel.
lapele [lapéle] n. pol: lopele. Ngat ma oding ma pe
bedo mot. gwoko latin ma lapele tek. c/: Lapele tur
i bad dero.
lapen, [lapèn] n. pol: lopen. Ngat ma pene odeng nyo
ngat ma pene dit. Lokwo tye ka yenyo latin lapen.
lapen, [lapèn] n. Lakwal lotino ma pen-gi nen madit
me mwoda. Lapen omako latin pa waya ma
gimayo ki lweny matek.
lapena ([lapéna] n. Nyig dek matino me acama ma
gitedo onyobo, angaka nyo lajai. Amaro onyobo
lapena ki layata.
lapero [lapéro] n. Dwar ma giciko obwo tungcel ka
lodwar dingo lee tero i obwo. Dwar lapero mito
dano mapol. rrk: larika.
lapi, [lapi] n. Lam maber nyo marac pi jo ma gicito ka
lweny nyo tyen lok ma oweko dano macon yam
gicito kalweny. Ka lapi ni ber gin matimi peke.
lapi, [lapi] n. Latuc yat nyo kedi ma gipiyo mac ki i
kome. Mac lapi pe lyel oyot.
lapia [lapia] n. pol: lopia/lopiya. Ngat ma piko it dano
ki lok wek gudaa, gulweny nyo gutim jami maraco.
Lapiya weko lotino gilwenyo tutwal. rrk: labita.
rom: lapiya.

249
 lapidi [lapidi] n. pol: lopidi. Ngat ma gwoko, pito
dok bito latin wek pe ogeng mine tic. Lapidi na dong
tye ki lotino abic. c/: Lapidi kwo ikom latin/lapidi
nango cinge.
lapido [lapido] n. pol: lopido. 1) Ngat ma tye ki adot
nyo koko ikom ngat mo. Lapido moni okelo kokone
s
ni wawiny. 2) Ngat ma ngeyo weyo lok ki ikome
kadi bed ni en labal. Ka pe imako lapido i dog bal
mo ci lok loyi.
lapilpil [lapilpil] n. 1)Pok gaya, tyang nyo lum ma
kile dok ngolo cing dano. 2) Langol pen latin ma
ginywalo nyen.
lapiny, [lapiny] /m. Pe lamal, kama cok dok i twero
00 iye. I tweyo tol lamoo bongo lapiny tutwal.
lapiny, [lapiny] n. pol: lopiny. Lacen, dano ma oto ki
cwercwiny. Lapiny nen calo okeco woko ikomwa.
lapinydio ([lapiny-dio] n. Koko bwul myel. Winyo
lapinydiyo mit. rom: lapinydiyo.
lapira [lapira] n. 1)Kit okaka mo ma ibe akara,
bwome peke, bedo ikom got dok gicamo. Lotino tye
ka mako lapira. 2) Gin deyo it ma tere akara. Lapira
pa mama otur woko.
lapiru [lapird] n. Yamo ma kodo matek ki twon
apwua ma keto dok tingo jami. Lapiru obayo wi ot
ji wa woko. Lapiru kodo i oro.
Lapiskopi [lapiskopi] n. Ladit wi padi ki lodini nyo
ngat ma loyo dwol moni nyo kineno moni. Lapiskopi
tye ki tic matek dok mapol. /r: «L». nik: episcopus-
i.
lapit [lapit] n. pol: lopit. 1) Dano ma pwuru cam me
gwoko ode ki lotinone wek kec obed pe i gange.
Wora lapit ma ngeyo ticce. 2) Ngat ma miyo cam i
dog latin nyo i dog latwo ma pe twero cam kene.
Waya aye dong lapit maa ki two ma odiyo ni.
lapok, [lapòk] n. pol:lopok. Ngat ma ngweko jami
matye wek dano weng gunong. Lapwony lapok
maber dok kite atir. c/: Lapok cinge guna.
lapok, [lapok] n. 1)Ringo kor gweno nyo winyo.
Ringu lapok mit mada. 2) Kor ma tung nyim ma

250
 tunu tye iye. 3) Kit rec moni ma pol i kulu weng.
lapokpok ([lapòk-pòk] lt. Ngat macek ma pe odongo
mabor. En pe odongo ka wi wone ento lapokpok.
lapoti [lòpoti] n. Ngat ma maro poro tic, tim nyo kwo
pa jo mukene. Lapoti maro ngwete ka timo gin ma
pe twero.
lapoya [lapdya] n. pol: lopoya. 1) Ngat ma twoyo
two wic nyo lawiye oballe. Lapoya tye ka bino ki
pala i cinge. 2) Ngat ma timo gin mo keken labongo
tamo ka rac nyo ber. Man tic pa lapoya en. rrk:
ababa.
lapwodo [lapwòdò] n. Jami macalo tol, del, kmk ma
gingolo olutte mabeco. Baba tye ka liro tol
lapwodo.
lapwony [lapwony] n. pol: lopwonye. Ngat ma miyo
ngec ki ryeko bot dano i kit yo me timo jami nyo
kwo. Lapwony mo keken myero giwor.
lapwopwo [lapwo-pwo] n. Kit anyai mo ma bwome
yom ci lac dok rangi komgi leng mada. Lapwopwo
tye ka duny i wang mac.
lapwuku [làpwúkú] n. Doo marac ma turu matar, wiye
opette, pote ki ature ne ngwecgi tye. Lapwuku obalo
potona woko.
lapwungayi [lapwònayi] n. Kedi ma lot i bunga ma
gitiyo kwede me goyo dero. Wacito ka tongo
lapwungayi me yubu dero. rom: lapwungai.
lapwungpwung [lapwòn-pwòn] n. Nyim ma girego
ci peya ongit mayom. Abango lapwungpwung ki
gwana.
lapwurre [lapwurre] n. Kedi ma kome nwang obedo
odok odok, ngwece tye dok lot i olet dyang, ka onyak
otwo, aturene duny matar calo ature obiya.
Lapwurre ma i olet ni dong ocako dung woko. rrk:
amwa.
lapwurupwuru (lapwòrò-pwòrò] n. nen:
lakucukucu.
lapwurutu [laòpwòròtò] n. nen: labwurutu.
lapwut, [lapwòt] n. Koc matidi ma ginido ngute,
giroyo tol/uci iye, gipiko moo tara iye ka gilyelo me

251
 menyo piny (gilwongo bene ni arwot ki oda). Pe iket
lapwut cok ki bongo.
lapwut, [lapwòt] n. Latin nyo ngat ma pe owoto oyot.
Latin pa laremani lapwut. rrk: pwut.
lapwuta [lapwuta] n. Onyobo ngor ma gitedo
labongo kado me bolo abila. Lodito bolo lapwuta i
nyim abila odiko.
lapyem [lapyèm] n. pol: lopyem. Ngat ma doge tek i
cero lok mito ni giyee mege aye, kadi otimo gin
marac pyem woko nyo lengo i wi jo mukene.
Lapyem doge tek malok pe loyo.
lar [lar] £ Loyo peko nyo bedo i kuc ki yomcwiny.
Lar bot daktar ki twoni ni.
lara [lara] t. 1) Mito gin pa ngat mo tek tek nyo cere i
gin mo ni megi kun gingeyo ni pe megi. Lara pi latin
ogeto i ot yat. 2) Kuku kuku i kin dano nyo dul aryo
nyo makato pi gin mo. Lara tye ikin mony ma coo
ki ma mon.
larakaraka, [laraka-raka] n. nen: lacele.
larakaraka, [laraka-raka] nm. Ngat ma ticce
ganyaganya wa layela. En larakaraka tutwal.
laree [laréè] n. pol: loree. Ngat ma maro lok tuku nyo
lok nyero. Lamera laree ma kama tye iye dano too
atoya ki nyero.
laree-lok [lareè-lòk] n. Lapang lok, latek dog nyo
ngat ma weyo lok wek obed kit ma en mito, ruyu lok
ma pe miyo kare ki jo mukene me lok. Pe aboko lok
ki laree-lok i dog dano.
larem [larem] n. pol: lorem. Ngat ma maro dok geno
lawote mo. Larem pa joni wayi gipoko pyer ngwen.
rrk: larema/larmi/lareme /laremwa/ laremgi, kmk.
larere, [lòrere] n. Ngat ma ridde ka timo gin mo
keken nyo lacere i kom gin ma en pe iye. Larere tic
kwede tek.
larere, [laréré] n. Lagwe nyo lamulu matidi ci kome
kwar, bedo i kom ot ki i dog kulu. Bura omako
larere aryo.
larid lok [larid lòk] n. Ngat ma rido lok tutwal. En
larid lok ma twero baro wiyi.

252
larita ([larita] n. Lagwok kodi nyo boc me cam calo
kal, kabir, kmk ma giboyo ki obiya ci cung i dyekal i
kom tyene acel. Baba ocomo larita i gang madit.
laro, [larò] tkk. 1) Konyo ngat mo ki peko ma en tye
iye. Daktar olaro latin kwan ki yat. 2) Cere ikom
gin mo nyo lweny ikom ngat mo pi gin mo ma ngat
eno waco ni mege. Megi lotino gitye ka laro bongo
pa latin. 3) Poko lok i kin jo aryo nyo dul aryo. Laro
lok ot tek.
laro, [laro] n. Wi got nyo kamaleng ma gimoyo iye
moyo. Amoyo bel i laro.
larok [laròk] n. pol: lorok. 1) Ngat ma pe lapaco, ngat
ma aa ki i kaka nyo ot mukene. Gwoko lorok tek.
2) Adonyi nyo lamone.
laromo [laromo] n. Latin romo ma pud tidi. Gwok
omako laromo pa ladit woko. nen: romo.
laromo ot [laromo òt] n. Lagwe ma ibe opette ci
kore onidde, kome gwar, dok maro bedo i ot.
Laromo ot wange dongo. rrk: romo ot.
Laroo [lar6ò] n. Kabedo ma tye tung kunyango me
Gulu taun. Gangwa tye Laroo.
larop ([laròp] n. pol: lorop. Layel dano, layeny lweny
nyo latim tim anywar. Gwoko larop tek ka kome lit.
laroro [laròrò] n. pol: lororo. Ngat ma maro tubu kin
dano nyo ma maro balo kabedo pa lowotte. Ka ibedo
ki laroro ci i tye i peko.
larot piny [larot piny] n. pol: lorot piny. Lanen
gin mo ma gimito ka mo ka twero timme nyo ngat ma
ngiyo kor lomone. Larot piny pa gamente tye i
kinwa. rrk: orot.
larre [larrè] tn. 1)Nongo gum inge peko mo nyo
konynye ki i peko. Wone olarre pi tek mere. 2) Jolo
Yecu Kristo calo lalari. Tin dong alarre woko.
laruc [làruc] n. Gin ma kwanyo nyo dunyo coc
mucoone marac. Konya ki laruc wek ayub coc ma
acoyo.
larum [làrum] n. 1)Ringu wi akic lee nyo dyang.
2)Cogo mukubu ngut ki bad. Tin awilo larum
dyang.

253
larwece [larwece] n. 1) Yat ma dongo ladyere d
poke giboko ka gionyo i pii me mako rec. Larw
yat lamer rec ki i pii. 2)Yat ma odokke gimwono
wang agulu ma owang otyer. vi
larwee ([larwéè] n. Tong matidi dok yot. Latet
larwee mapol.
Larwodo [1arwodo] n. Latin kulu mo ma tye i P
ma mol donyo i nam Aswa. Wamako rec i
Larwodo. |
laryeko [laryéko] n. Ngat ma tye ki ngec matut 1
ngat ma wiye tiyo ticce maber. Tic ki laryeko yot N
Lacacerdo [lacacerdò] nm. pol: Locacerdo. Lal
missa pi dano, lami Sakramentu ki dano ki lako
Lapiskopi i dini pa Katoli. Locacerdo dong tye
doko nok
i tic me dini. /r: «L». nik: sacerdos-tis. $
latal [latal] n. Lajok ma yelo dano idyewor.
latalkot [1at41k6t] n. Lajuk kot ma weko kot pe
latam [làtám] n. 1)Bongo matidi laduny
2) Bongo lobor jami. 3) Bongo labor wic. 4) B
ma gikwoyo me deyo wi kom ki meja, kmk.
wi meja dong col. rrk: latambara/kitambara.__
latam-kwot [làtám-kwot] n. Lamak kwot nyo ki
ogulle i dye kwot kama giroyo iye yat matek n
mako kwot weko wito kwot malo yot. Latam ky
pa baba otur woko. A
latangdio [1atan-dio] n. kidi, lalunglung nyig y
calo lira ma lotino celo i dyekal kamatek ka kok
tingdio.... Awobini i cawa weng nongo tye
latangdio i cinge. A
latati [1atati] n. pol: lotati. Lapele, layom cwir
lakitikiti nyo ngat ma pe bedo mot. |
lataya [lataya] im. Labongo pimo nyo gin mo |
kagikke pe. Gupuru poto lataya. Lok lataya rac.
latebe [latebe] n. Doo malak alaka, yom dok obi
okwara ma nekone tek mada. Latebe obalo poto
woko.
lated tim [làtèd tim] n. Ngat matedo gweno, dy
kmk pi lega wek lodwar gunek lee dok gudwog gi
ki yotkom. Kwara lated tim.
lated tur [latèd tùr] n. Ngat ma yubu yo dwar ki
tyer ki lega nyo layub yo dwar i cere moni.
latedo [1atéd6] n. pol: lotedo. 1) Layub cam pi dano.
Latedo ma tin otute ento kado okato i dek. 2) Ngat
ma tedo gweno, dyel, kmk pi lego kot. Latedo dong
cito idog mege ca.
latek, [lòték] n. Lamat taa nyo opoko lamat taa.
Wakano latek pa adaa wa i dero.
latek, [latèk] n. pol: lotek. 1) Ngat ma poko kin dano
ma gitye ka daa nyo kalweny. 2) Lajuk dano ma
gidaa nyo gilwenyo. Bedo latek tek. c/: Latek wiye
ki ret. \
latek; [latek] n. Ngat ma pe yee or, tutwale latin ma
dag or pa lodito. Gwoko latin ma latek pe yot. cl:
Latek keng wi ogwang ma otwo.
latek, [lòték] n. nen: lamola >.
lateketeke [lateke-teke] n. Twon otwongo
lakaibona. Pud pe aneno lateketeke.
latekwic [laték-wic] n. Ngat ma pe ki woro inyim
lodito wa ikom dano mukene. Latin ma latekwic en
latin ma pwony oremo. rrk: lawiye tek.
latel wic [latel-wic] n. Lanyut yoo nyo ngat ma telo
dano terogi kamoni ma mitte. Bedo latel wic pa
mony tek.
latelebe oto [latelebe òtò] n. nen: ladwal.
latemme [latemme] n. Labolo tim ma dongo macek,
kome ki nyige dongo. Latemme tye gang pa maa.
rrk: lek.
laten [latén] n. Gweng nyo lobo ma gitiyo kwede me
cibo gin mo wek ocung maber nyo matek. Laten keno
ki laten wic bene tye. Laten keno acel otyer woko.
rrk: ten.
latet [latèt] n. 1) Ngat ma yubu nyonyo doko gin mo
ma konyo tic ma mitte. 2) Buku nyonyo ki mac, leny
doko yom ka dong teto ki jami calo pala, tong, kweri,
kmk. En latet pala ki tong.
latia [latiya] n. Dano nyo lee ma otii. Nera onyomo
dako munu latiya. rom: latiya.
latic [latic] n. Ngat ma timo gin moni. En latic pa

255
 gamente. |
latiktik, [1atik-tik] n. Akuri ma tidi loyo aku
weng, tuk lapiny, giwaco ni kokone latiktik koko eg
Akuri latiktik tidi tutwal. nen: akuri latiktik/aku
tuk.
latiktik, [1atik-tik] n. Dek ringo otwo ma gited
manok pi won ot keken (ogony laa). Pol mo
munyoni dong pe gitamo pi tedo latiktik ki coggi A
latim kibeng [latim kiben] n. Dano ma maro on
yi dano ki lok ma tyene pat. En wai latim kibeng yo
latin, [latin] n. pol: lotino. Dano onyo lee ma pudp
odongo madit. Latin dyel macoli oto woko. Latii
pa lamera kome lit. |
latin, [latin] /. Tidi, pe dit, pe dwong dok nok. Lat
dek eni romo dano ku.
latin kic [latin kic] n. Latin ma lonyodo ne gut
woko. Awobi eni latin kic, omyero gikony. ;
Latina, [latina] n. Dako ma giwaco ni okwongi
nongo kit me yubu kongo ci otero bot rwot enti
kongo oneko rwot ci en bene gineke woko. Yor
cwiny oneko Latina. Ji
latina, [latina] n. Lum ma lot ucu mabeco ma te
otorre. Mito kong ayeny latina mo me nyono lobo
dero. li
lating ter [latin tér] n. Ngat ma tingo jami nyo ter.
latino [latinò] n. nen: lajimu. ki
latio [latiò] n. pol: lotio/lotiyo. Ngat mutii, dako nye
laco. Latiyo ni yelo dano nono. rom: latiyo. 4
latokdek [làtòk-dèk] n. Gin mo keken ma gitoko k
dek calo lakologoc, opal ki malaga. Miya mala:
latok dek.
latoligo [lato-ligo] n. Yat ma giodo poke ki pote m
mero rec me amaka. Mon maro mako rec k
latoligo. rom: latolko. A
latong [lat6n] n. Nyonyo ma lake bit ma gicomo i kon
bol macek me tongo ki baro yen. Bol latong otut
woko. cl: 1) Latong pa latek ladit aye omo.
Latong opoto i pii. |
lator (lator) n. Rit ma gicomo dok gidolo ki dog aduk
 nyo lajing aduku wek obed matek. Como lator
aduku tek. rrk: latweng.
latubutubu [làtúbùtúbù] n. Lwango mo mabor kine
ka incic acel ki nucu ma bedo i kulu, kome kwar dok
bwome obedo calo bwom dege. (Onyac nyac).
latuk ([lòtòk] n. Cilo ma nginne macol i tukeno
tutwale ka wi keno ikom ot. Mito dok kong iywe
latuk woko ki ikom ot.
latunge kiremo [latònè ki rèmo] n. Dano ma
maro ero lok nyo tingo ali.
latungtung tyen lyec [latòn-tòn-tyén- lyèc]
n. Opwuny tyen lyec ma lodwar maro pien moo
mada. Pud pe abilo latungtung tyen lyec.
latungtwe [lòtòn-twè] n. pol: lotungtwe. 1) Ngat
ma maro tingo lok nyo rubu kin dano. Latungtwe
mene ma owaco lok man? 2) Nyako ma maro bedo
ikin coo labongo woro dok ticce me pyem kwedgi.
Daktar onyomo latungtwe ma lokke otwoyo dog
dano woko.
latuny tonggweno [latòny tòn-gwéno] n. Yi
tonggweno ma olungnge ma ocwak ocwak dok yom
tuny tuny. Wacamo latuny tonggweno keken.
latwe [latwè] n. nen: lacer ,. rom: lakalatwe.
latwetugu [latwetugu] n. Olwango mabor, kome
tidi, bwome calo bwom dege maro bedo i dog kulu.
Latwetugu pol i dog kulu ma yadi dwong iye. rrk:
latutubu.
latwo [latwò] n. 1) Ngat ma kome lit. Latwo pe twero
timo gin mo. 2) Ngat ma wiye obale. rrk: ababa.
latwok [latwòk] n. nen: twok,/lacer me mato pii pa
jubi.
latwok lak lyec [1atwok lak lyèc] n. Winyo ma
butu i ogoo, gikwo alwak dok kok ni kilakok,
kilakok. Watwaro latwok lak lyec ki i ogoo.
Latworo, [latwòrò] n. Nying ma gimiyo ki anyira.
latworo, [latwòrò] n. Winyo ma ibe bor ci tar dok pe
pol tutwal. Amito neno latworo ki cwinya ducu.
rom: atworo.
latyet [latyèt] n. Ngat ma maro lamo war nyo

257
 lalwong tipu pa jo mutoo/ngat ma tyeto tyet.
pol ikin gang kang mada. pol: lotyet.
laum [lòum] n. Gin me gengo jami marac poto i a |
nyo atabo nyo gin mo keken ma wiye twolo. Kong
miya laum wi dek eno.
laumeluk, [1èume-lèk] n. Lakit doo mo nyo aturen
wiye ki pote naka jwi dyak. Laumeluk omayi
potona woko. 4
laumeluk, [laume-lòk] n. Ngat ma ume tiko luk
Cam inget laumeluk tek. hi
lawaca [1awaca] n. Kic ma gitoto i dwe me abiro r la
moo ne wac pi tur opok ma oweko kilwongo ni
lawaca kic. Mama pe nango lawaca. ki.
lawackom [1awac-kom] n. pol: lowackom. Ngat r a
pe mito tic. Dako pa Kolo ni to lawac kom ba.
lanyabu. A
lawakke [1awakké] n. Ngat ma pakke pi gin ma tere
pe nyo lanyatte nono. Nyeri eno ineno raraci
lawakke ma pe twere. ki
lawala, [lawala] n. Tuku pa lotino ma gilwore adur u
calo otac ma gidolo. Lotino kwan gimaro tu a
t
lawala. t|
lawala, [lawála] n. Kedi ma gidolo malac maber m
dwar, gibayo iyo mapat pat me nyutuni lee ngwec
iyo mapat pat dok romo wano lodwar. Dwar lav
tek.
lawala lela [lawála lela] n. Tyen lela ma olungnge
adunu. |
lawala rec [lawala rec] n. Otac nyo rit ma gidolo
lapik rec. NG
lawala wi ot [lawala wi òt] n. Latad wi ot. l
lawangacel [lawan-acel] lm. Timo gin mo ma gicel
nyo timo gin mo kacel. Wa onyo pii lawangacel. |
lawange kele [1awane kélé] n. Dano ma two malot
i wang obalo wange. Dako lawange kele ni layela
ma konye peke. |
lawange koko [lawane koko] n. Dano ma ko ko
olot iwange. Okeya onyomo dako ma lawang
koko.
lawangeacel [lawane-acel] n. Ngat ma wange
tungcel oto woko. Lakwo war i cuk lawangeacel.
lawangeoto, [1awane-0t0] n. Ngat ma pe neno piny
nyo ngat ma wange oto woko. Lawangeoto mo goyo
gita idog cuk mamit mada.
lawangeoto, [lawòane-òtò] n. nen: lagalu.
lawangkal [lawòn-kòl] n. pol: lowangkal. 1) Lacung
kawang kal nyo lawang rwot. Wora lawangkal
macon. 2) Dano ma kal nyo rwot geno.
lawany [lawany] n. pol: lowany. Ngat ma lamiti gin
moni nyo ngat ma laa cwe ki idoge pi jami acama
calo ringu, kongo, kmk. Wot ki ngat ma lawany tek
pien leyo wi dano.
lawara [làwàrà] n. nen: arara.
lawat [lawat] n. pol: lowat. Ngat ma maro dano calo
wadi dok jolo dano ki yom cwiny. Latin man lawat
mukato.
lawawao [lawawao] n. Kwidi ma yer kome tek dok
wango kom dano weko angungul kwoto dano.
Lawawao owanga omiyo awang mac okwot.
lawee [lawéé] n. 1) Latin me mwaka adek. 2) Okok
matino ma iye opong ngom/wee.
lawele [lawéle] n. nen: wele >.
lawer [lawér] n. Ngat ma ngeyo dangnge ki dwon
mamit ki wer. Watmon lawer ma oywek.
lawetwet [lawet-wet] 1 Ngat ma cwinye pe romo
bedo mot, dok pe tero ticce mot ki diro. Lawetwet
ticce bedo atata.
lawewe [lawewe] n. Laroro nyo ngat ma lanyeko dok
labal kabedo pa lawote. Bedo ki lawewe tek.
lawie odin [lawie odin] n. Ngat ma yer wiye
obakke. Lawiye odin moni kato ca.
lawie oding [lawie òdin] n. Dano ma pe ryek,
gipwonyo kwe. Pwonyo lawiye oding tek.
lawil [lawil] n. Ngat ma wilo jami acata ma kare
mukene dok cato woko. En lawil pul ki nyim.
lawilweny [lawi-lweny] n. pol: lowilweny. Latel wi
mony i lweny nyo oteka lweny. Adui oneko
lawilweny lawor. rrk: lawimony.
 lawinya [lawinya] n. Odii ma girubu ki moo
acama. Lawinya tye: lawinya kic, lawinya moo a
lawinya moo dyang, kmk. Lawinya moo yaa mit |
gwana. i
lawinyo [lawinyo] n. Ngat ma tye ki lenga. 4
lawiye laa [lawiye laa] n. Dano ma lewic dwo g
wiye. Wot ki lawiye laa ikin dano tek.
lawiyeotal [lawiye-òtal] n. pol: lowigiotal. Nga
ma yer wiye oo, obuc nyo otwo. Giwaco ni
lawiyeotal dano ma olony. nf
lawok [lawòk] n. Ngat ma lake omuk ducu nyo ma lake
mogo pe. Kwarowa dong tye lawok. |
Lawoko, [lawoko] n. Nying ma gimiyo ki awobi nyo
anyaka ma ginywalo ki woko kama mine pe ginyomo
iye. rom: Awoko. Hi
lawoko, [lawoko] lm. Pe tut, cok. Layata on
lawoko. ya
lawol [lawòl] n. Ngat ma miyo kwir ki dano, lacwinye
ki lacinge col. Gwoke ki mego eno ni, en lawol
dano.
lawon [lawòn] n. Ngat ma wono dano. Anyaka
lawon dano tutwal.

lagem. Laworo wange col pi camme.

laworo, [laworo] n. Ngat ma tye ki kit maber nyo ngat
ma opwonye maber. Latin man laworo ba. |
laworo; [laworò] n. Nino acel mukato angec. Laworo
acito i ot yat. rom: lawor. 4
lawot [lawòt] n. pol: lowot. 1) Larot piny nyo layeny
ngec lobo. Lawot moni tin obino kany. 2) Ngat ma
maro lak labongo tyen lok. Latin man dok lawot
tutwal. A.
layak [layak] n. pol: loyak. Lakwany jami pa jo
mukene ki tek nyo lamar jami pa dano tek tek wa
neko nek atyer. Layak maro ribo dogge ki loyak —
lowote. |
layarre [layarre] n. Lawakke nyo lapwoone kekene.
In layarre tutwal ka itimo gin mo. ;
layata [layata] n. nen: kiyata.
 layela [layela] n. labal kuc pa dano. In layela tutwal
pingo?
layer, [layér] n. Gweno ma yec kome yuku yuku.
Nera omina gweno layer.
layer, [layer] n. Kwidi ma kome col ci yece cung liju.
Kwidi layer cobo dano malit.
layet [layét] n. 1) Ngat ma yeto dano. 2) Latic ki leb
maracu. En latin ma layet tutwal.
Layibi, [layibi] n. Nying kabedo ma cukul madit pa
awobe tye iye i Gulu. Woda kwano i Layibi Kolage.
layibi, [1ayibi] n. Tal lawiye akara layab dero. Layibi
opoto i wi latin. rom: laibi.
“layile [1ayile] n. 1) Atabo dek pa mon ma dogge lac
pien gribo cam ki lotino. 2) Agulu ma doge lac calo
dog galaya ma gitiyo kwede me keto pii cwec. Layile
pa maa otyer woko.
layir [layir] n. pol: loyir. 1) Ngat ma latal ma tale aye
me balo nyo neko wang dano. 2) Ngat ma neno dano
ki wang marac ci neko wang dano. Ka imito ni layir
pe oyiri, wac lok iwiye.
layo [layo] t Weko pii marac okat woko ki i ologo.
Lotino gimaro layo i kabutu.
layoi [layòi] n. rrk: ladircip. nen: oruta >.
layom [layòm] n. pol: loyom. Ngat ma giliro nyo lacoo
ma wi nyime orwanynye woko. Layom cwinye poto.
layom-pe-ito [layòm-pe-ito] n. Ororo ayom nyo
yat ma okutu ne tar calo kom ororo oweko gilwongo
ni ororo ayom. Okutu layom-pe-ito pe tucu it.
layongee [layò-ngec] n. Ruk pa anyira macon ma
giyubu ki nyonyo nyo ryal deyo ma lyere i dud anyira
i kom tol nyo tiko pyergi. Layongec dong pe i kare
ni. kmgk: lok macon.
layotewiny [layòt-cwiny] n. Ngat ma pe mungo
lok. Acii layotewiny ma lok pe butu i iye.
layotkom [layòt-kòm] n. Ngat ma kome yot nyo
ngat ma pe ki arem mo keken. Layotkom moni pud
nyero gorowa en do.
layuc [layuc] n. Ngat ma yuyu nyo ngeyo bayo tong.
Okot layuc maber.

261
 layuta [layòta] n. Tol lacik lee, winyo, kmk
m
gitweyo i wi tal ma gicomo piny ma ka gin
mo
onyono ci tweyo tyene ka yutu malo. Gonyo layuts
tek mada ka tolle bor. 1
laywa [laywa] n. Ngat ma giwaco ni weko cam pa j O
mukene pe cek nyo layir cam/poto. Mito pe inyeb
laywa i gangi. id
laywa mony [laywa mony] n. Latel wic i mony nyo
ngat ma ero mony (won lapi).
Li
laywe junyu [laywé junyò] n. Kedi ma jange pol,
dongo i wi odur nyo i dwol dyang macon, gitiyo
kwede me yweyo dyekal. Laywe junyu yweyo
piny
maber. |j
leb, [1b] n. 1) Dum ma kaka acel acel loko. An aloko|
leb Acoli. Loko leb munu tek. 2) Dul kom ma konyo |
lok, bilo ki nango jami. Leb latin okwot woko. ng
leb, [12b] n. Dog nyo lak jami calo pala, kweri, tong, `
kmk. Leb pala ne olu doya.
di
lebelebe [lebe-lebe] lm. Gin ma yengnge anyim ki
angec li kwele kwele. Dog bongone bedo li lebelebe.
4
lebo [12bo] “kk. Tingo gin mo aryo aryo nyo ki dano —
mapol pi pekke. Watye ka lebo guniya nyim.
“
ledde [lèddè] tk. Wot ki koko nyo peko i kin gang `
wek dano weng gunge. En tye ka ledde pi two pa`
lawote calo en pe two. 2) Wakke ki gin ma itye
kwede atyer kamo keken. Mego ni ledde ki anyirane
calo anyira pa jo mukene pe.
|
ledo [1240] tkk. Lilo lok mo wek dano weng gunge.
Anga ma tye ka ledo pi latinna calo en ma onywalo i
ni?
i
lee, (lee) n. Gin ma latyene angwen, mogo bedo gang `
calo dyang, dyel, opegu, ki mukene kwo i tim calo
raa, rii, jubi, lacek, lyec, ruda, kmk. Lee paco
pe
giger.
|
lee, [128] n. Latong nyo latong gaji. Latong mogo dito
li
mogo tino calo gaji ki lokile. Atongo lwet tyena ki
|
lee. |
leeno [leeno] tik. rom: leyo. 1) Nyutu cac ikom dano `
nyo timo jami ma kelo cac ikom dano. Wek leeno `

ti

262 |
 wiya ikin lwak, an pe latin. 2) Lako dako nyo jami
pa ngat mutoo. Leeno dako pa ngat mutoo i kareni
rac pi two jonyo. 3) Longe ki gin mo ikin Iwak.
Leeno bongi kunyoni pe ber.
leg [lêg] n. Kwac, bako dog nyo penyo kony ki bot
Lacwec nyo dano. Cit i leg wek ki mini cente me
culu kwani.
lega [lèga] n. Kwayo lacwec nyo bako dog bot
Rubanga/Lubanga. Atye ka lega wek atyek kwana
maber.
legelege [lege-lege] lm. Gin ma pe ocung matek nyo
maber. Tyen meja acel tye, legelege. rrk: logologo.
‘lego, [lègò] tkk. Kwayo nyo penyo kony. En maro lego
dano ki cente.
lego, [lègò] tkk. Weko doko legelege. Atye ka lego leb
kweri.
lejaleja [leja-léja] lm. Tic matino ma giculu ngat
mutimo inge tyeko ne cut ma pe gikuru tum dwe.
Watye ka timo lejaleja gang pa munu.
lek, [lék] n. 1) Lakirikiri ma cal ki otwongo, tunge
boco dok tino ma en maro yengo ne kare ducu.
Winyo koko pa lek dag ita. 2) Lagwe matino ma tar
tar, maro bedo ikom ot, giwaco ni camo ober ki i ot
dok ni ka ineno ci ileko i dyewor. Lek pe ger,
pimeno gilwongo ni " laromo ot".
lek, [lék] n. Neno ki winyo gin mo iwang nino ma
twero bedo gin maber nyo marac, ada nyo pe ada.
Lek mogo racu dok miyo lworo ki dano.
leka [léka] tkk. Tic me kwayo kwat. Otim ocito ka leka.
lekke [lékke] tik. Gwokke nyo jungnge ki lee i obwo.
Lekke ki lee me cwalo i obwoo tek mada.
leko, [lèko] tkk. 1) Bedo ki lek i dyewor. Aleko ni
wakato peny maber. 2) Kwena pi gin ma otimme ki
ma obitimme ma bino i nino.
leko, [leko] tkk. Tero lee ma bedo paco calo dyang,
dyel, romo, kmk i olet ka cam ki ka mato pii i kulu.
Nyangkole maro leko dyang matek.
lela, (1214] n. Nyonyo lating ter ma tyene tye aryo ma
dano tiyo kwede. An pe angeyo ngwec ki lela. rrk:

263
 gari.
lela, [léla] n. Wi got muyarre malac ma gimoyo i)
moyo. Wamoyo bel iwi lela. j
lelo! [lèlò] tk. 1) Balo nyo guru gin mo maliyo tutwa
Latin olelo dek ma pe camme. 2) Guru nyo piyo de
ki odii. Ringu ma gilelo ki nyim mit mada. 3) Ru
nyobo nyo balo wang pii weko doko col. Dyang ole
wang pii ma pe matte. ;
lelo” [1610] tk. Kutu bila malongo nyo wer ki d yon
malongo. Gulelo bila ma piny weng bedo lic i
Mon tye ka lelo wer i taun ki welo. 4
lem [lèm] n. Kin cwak mapiny ki ma mamalo nyo ring
cwak. Lacooni odongo lem dakone malit. 3
lem cwiny [lèm cwiny] n. Ulle pa cwiny ma weka
dano mito ngok. Lem cwiny yelo mon ma oyac. —
Lemo, [lemo] n. Kaka ma tye i Labongo i Kitgum. Wan
jo Lemo. DW
lemo, [lèmo] tkk. 1) Nango, moko nyo kwanyo ki leb,
Lotino maro lemo cukari. 2) Ullu cwiny, minne pa
cwiny nyo yelle ki cwiny me ngok. Otigu lwoka
lemo cwinya. l
lene [lènè] n. Yat agaba ma lak ikom yadi mukene,
nwang dok gimaro lwero me lawala ot. Wacito ka
tongo lene i bunga. in
lene” [lènè] im. Miine ki jami i kin dano aryo nyo
makato. Li
leng, [lèn] / 1)Gin maber dok mwonya. Latin pa
lamera leng calo munu. 2) Peke ki cilo nyo pe col.
Bongi weng leng. ii
leng, [len] tk. Kwot, deng nyo pong pa gin mo. Iye
oleng calo omoko tobi. |
lenga, [lena] n. Yat me gum kom nyo yat dwar. Lenga
pa wego ni tek ma pe wace. rrk: Iwit 5. a
lenga, [lena] n. Ature ngili matar nyo makwar ma
nywal calo mutunggulu. Neno tur lenga mit. $
lengo, [lènò] tkk. 1) Weyo, yabo yo nyo weko kare.
Latin ma kwiri lengo yo ki lodito. 2) Weyo lok nyo
bal mo iwi ngat mukene. En tye ka lengo lok weng
iwiya.

264
lengo, [lend] tkk. 1) Piko wek oleng nyo dengo ii gin
moni. Alengo ii gunia ki nyim. 2) Ledde malo ki
wer, woo nyo dange pi gin mo ma gitimo maber.
. Walengo wer ki yomcwiny ma giwaco ni waloyo
tuku.
lengo; [lend] n. Two dobo.
lengu (lenu) n. Bedo labongo cilo. Gwoko lengu kom
tek ba.
leny, [leny] n. 1) Cwiny ma bare inge camo gin mangic
nyo camo moo madwong. Leny tye ka baro kora.
2) Lum ma giketo i cak wek moone opoti nyo lum
labuk cak. Adaa tye ka yenyo leny labuk cak.
3) Kiniga, keco marac nyo kolo. Leny omako mama
i koma pien awango gomci ne woko.
leny, [leny] tn. Ngoo woko pa gin ma opoto ma weko
doko liyo. Moo tye ka leny ki ikom dek.
lenyo (lenyo] tkk. Weko doko liyo, pii pii nyo weko
moo okat ki i gin mo. Lenyo moo yaa tek.
ler [lér] n. 1) Yo ma remo kom dano ki lee kato ki
iye. Ler weko remo woto i kom dano. 2) Lwit yat
nyo tyen yat ma donyo ingom dok weko yat cung
matek. Ler muyembe dong olak o oo wa iot.
lero, [lero] n. Ret marac ma giketo i wic. Anyaka ni
ogoyo wi nyeke lero.
lero, [lèro] n. Miyo lewic i kom ngat mo. Pingo i lero
wiya kit meno?
leru [leru] tn. Weko doko gin mada, gin matek, gin
madit nyo doko gin maber. Latwo dong kome oleru
woko.
lewic [lèwic] n. Lworo, lanne, winyo marac pi gin ma
itimo nyo pi gin ma otimme. Lewic omaka matek
ma apoto ikin dano.
leyo, [lèyò] tkk. nen: leeno.
leyo, [leyo] tkk. Neno gin mo nyo bongo ii gin mo ki
cing me yenyo gin ma imito. Abedo ka leyo cente
kany ento pe anongo.
leyo; [léyo] tkk. Kwanyo gin mo tutwale gin ma pud pe
giwaco ni ikwany. Man anga ma dong oleyo buka
ki kany?
 leyo wic [lèyò wic] “kk. Weko nyo timo gin mo m
miyo Iworo ki cwerewiny ki ngat moni nyo kelo ca
ikom ngat mo. Wek tim me leyo wic obedi. |
li- [11] Im.nym. Acakki lok ma nyutu kit ma gin mor
otimme nyo tye kwede. Latin opoto li-rwac ingoi
Obedo libim ikom.
libbe [libbè] sik 1) Kwalo wot mot wek pe ginge n
giwiny kor tyeni. 2) Kicce lworo Iworo kamo pi tye
lok mo. I tye ka libbe i mito ngo? rrk: Iwitte. li
libira [libira] n. 1) Nyonyo ma giyubu lakwo bongo
Amito libira me kwoyo pyer bongona. 2) Lel
nyonyo ma gitiyo kwede me tucu ngat ma kome lit,
Wang libira okwot woko i duda. rrk: pico/picu. Ir:
<A>. nlk: ibrat. 5
libo [11b] “kk. Kiyo, kengo nyo yenyo yo me mako
ngat mo nyo gin mo atura. Oculi tye ka libo gwen
rom: libu.
lic [11c] m. 1) Doko pii pii nyo pye pa gin ma pi
dok i tere. Odii dong olic woko. 2) Cek ma oke
kakare. Pe amro paipai ma olic. 4
licce [licce] tik. Loo woko, doko pii pii nyo weko gin
matek doko yom. Moo yaa dong olicce woko. |
lico [lico] tkk. Weko doko yom, weko kwe nyo wali
doko liyo. I lico nyuka ma pe nagnge.
ligo [ligo] tn. Pe bit nyo olu. Gin ma wac ligo tak
|
dano. rom: ligu. i
lik [lik] tn. 1) Lok nyo gin ma winyo rac, winyo di|
mit, winyo miyo lewic iwi dano. Dano ma kite rac
tiyo ki leb malik. 2) Nen ger nyo neno miyo Iworo i |
cwiny dano. Dako man nen lik atika. |
lika (lika) n. Lam marac nyo kwongo dano wek gin
marac otimme i kome. Pingo imaro lika? |
lil [lil] n. Bwuru lum ma poto macol ka gitye kal
wango piny. Lil ocido bongona woko. |
lililili [lili-lili] /m. Liweng, kamo pe orem, otum |
kit ma mitte. Ocido atabo maleng lililili. h
liling [11111] lm. 1) Poto atura pa gin mo mapek. Bom
opoto liling ma winyo lik. 2) Cung pa yamo ma
nongo pe kodo. Yamo ocung liling.
 lilo, (lilo) “kk. 1) Yubu maleng, piro maber nyo miyo
doko mapwot nyo marom. Walilo ot butu mapwot
adada. 2) Weko doko col nyo cido gin mo. Alilo
bongona ki cilo agulu.
lilo, [lilo] tkk. Medo ki kobo nyo wot ki lok i kin piny.
Waya pud tye ka lilo lok i yo.
liloo [11166] Im. Gin ma ocung kene ma lakony kore pe.
Lum oda ocung liloo eno do.
lim, [lim] /. 1) Pe kec; mit, gamo dog dano calo kic,
cukari, tyang, kmk. Amato cak ma lim atika. 2) Lok
mamit ma yomo cwiny. Lamera doge lim ka lok ma
pe wace. r
- lim, [lim] n. Lonyo, bedo ki jami madwong nyo cente.
Lim dwong ata bot ladit ca. rrk: atiina.
limme [limme] tlk. Nene i kin wadi nyo lorem. Ka wu
limme kit man ci ber.
limo, [limo] tkk. Cito ka neno kit ma ngat mo nyo gin
mo tye kwede. Lawor walimo lotwo i ot yat.
limo, [limo] tkk. Coko gin mo, nongo gin mo nyo nongo
jami, bedo ki gin mo. Yam con onongo walimo
dyangi ento kombedi warwenyo gi weng.
limu (lima) n. Lyel nyo kama giyiko iye dano mutoo.
Acoli pud gimyelo myel limo dok wer limu bene
lik.
ling, [lin] tkk. Bedo labongo lok, pe gamo dog dano.
Kong i ling i winy lok.
ling, [lin] n. Kado ma gikwinyo ki i ngom weko dek
bedo mit. Ling pat ki kado atona ki kado munu.
ling; [lin] n. nen: lalwete.
lingling, ([lin-lin] im. Wot mot ma obot nyo kor tyen
pe winynye. Wakato ikin gang lingling.
lingling, [lin-lin] lm. Bedo ma iye opong nyo iye
oculle matek. Latin oyeng ma iye ocikke lilingling.
lingo, (lino) t. Ciko gin moni atir tutwale ka celo ne.
Lakwat olingo winyo ki abutida wa ingom.
lingo, [linò] t. Miyo obed mapwot nyo piro wek obed
marom. Olingo kor ot ki rangi ma neno mit. rrk:
pilo 3.
lingu, [lingu] n. 1) Bedo laling pi yubbe pi gin mo ma

267
 pire dit nyo paro gin mo madit. 2) Tamo lok i ko
kwo i nyim lacwec. Watye ka lingu pi ceng madi l
lingu, [linò] /m. Pe girubu ki gin mukene, tye mab
tutwal. Kic pa adaa ni tye lingu ba.
lino (lino) tkk. rom: liyo. 1) Onyo pii manok nok m
luru pii i cing dano pi lwoko ne me cam. Cak lino pi
i cing dano. 2) Luru pii mukene woko ki igin mo we
odong manok tutwale pig dek. Atye ka lino pi
layata. 3) Luru pii maleng wek tere macol odo ng.
Watye ka lino pii kot me amata.
linu (lino) n. 1) Tim dwar madit ma gikoyo me awanga
nyo tim dwar ma girumu ki mac. 2) Dwar mac. Dwar
linu mito mit kom.

Pader. Wawilo gweni ki Lira. |

lira, [lira] n. Yat ma kore tidi, dongo mabor, pote ki.
nyige tino. Aol ki yweyo pot lira ki idyekal. fi
lira, [lira] n. Winyo makwo alwak. nen: aribe. J
liro [lìrò] tkk. Ngolo nyo ngido matino, kido iye
matino. Mama tye ka liro tol me rubu tiko. 4
lito lum [lito lòm] n. Yec lum nyo lagada ma cobo
dok yilo kom dano. Lito lum lagada yil mada. rrk:
lagada. |
liu [liv] / Pwot, olinge nyo kome leng. Mama
ocweyo agulu ma kome liu/liyu. rom: liyu. 14
liyo, [liyo] /. Pepek, pii pii tutwal. Aguru dek ma liyo
tutwal. |
liyo, [liyò] tkk. nen: lino.
lo- [lò] n/nym. acel: la. Nyutu dwong nyo pol pa gin
mo, aa ki ikom la. Lotino kwan tye ka wer. Lomony
gucito ka lweny.
lobele [lòbélé] n. 1) Kabedo ma giyubu ki yat me `
namo. En yubu lobele maber loyo weng. 2) Kabedo |
ma lomony giyubu me ryemo lomone ki cen dok tye |
lamal. Lodito mony pe gingeyo yubu lobele. |
lobo, [lobò] n. 1) Piny, ngom, ka kwo pa dano, lee ki `
jami ducu makwo ma pwud pe gutoo. Bedo i lobo
tek. 2) Ngom ma gitongo ka ginyono me goyo
matafali nyo me yubu ot, me cwec, kmk. Awobe tye

268
 ka nyono lobo me gedo.
lobo, [lòbò] tn. Kwot nyo pong ki pii pa dul kom kamo.
Tyena tye ka lobo woko.
lobolobo [lòbò-lòbò] im. Bedo yom tutwal. Labolo
ne ocek lobolobo ku man?
loboro ic [lòboro ic] m. Moo ma boyo nyo ma
pwuyu ic ki cin ic ducu. Laboro ii min dyang ma
gineko ni obedo dwong.
loc, [lòc] n. Yat kadodo dyel nyo dyang. Loc dong
orweny woko i lobo Acoli pi pe pa dyang.
loc, [loc] tn. Nyot nyo doko yom tutwal. Labolo oloc
ma pe camme. 4
` loc; [16c] n. Lanyo/loyo i gin mo nyo i pyem. Loc pa
latinna pe atye ki akalakala mo iye.
loc ken (16c ken] n. Nongo kero me lone nyo jure ken
ki i twero pa munu ma onongo gumayo lobo pa del
col. Uganda onongo loc ken inino dwe 09/10/1962.
locce [l6cce] tik. 1) Nyotte. Mayembe olocce liweng i
yo. 2) Gwenynye i yoo nyo kamo. Wa locce wan ki
baba iyo.
loco, [loco] tkk. 1) Nyoto gin mo wek obed mayom.
Atye ka loco kamlara i dek. 2) Kucu, yubu wek
obed maber tutwale poto pi kodi. Maa dong oloco
poto ne maber.
loco, [lòcò] tkk. Gwenyo, dwanyo nyo weko gin mo
ogwenynye i kin mukene. Latin oloco war ne ki pa
lawote.
locoro [locoro] n. Yat ma dongo madit, kome yom,
turu makwar wa nyako nyige matino ma gimaro me
tuku coro. Lucoro tye mapol i yo kulu.
locwan (lòcwan] n. Pala madit, pala bat ma mito rom
ki panga ma lodwar maro matek. Pala locwan bit
mada.
lodi [lòdì] n. Makaa mac ma obok dok lyet matek.
Lawor anyono lodi ki iwang oo.
lodo, [lòdò] n. nen: lak 3.
lodo, [lodo] tkk. Nongo mit pa gin mo. Tin walodo
mutoka pa ladit lobo matek.
lododo ([lòdòdò] n. Two lac ma miyo arem ikare me

269
 lac. Lododo two marac mada. rrk: lotaci.
lodore [lòdore] n. nen: lajaja.
logaga, [lògaga] n. Kwir marac nyo yat marac ma rem
mada ma giyiko i ngom wek ngat mo onyon obal
tyene. Dano mogo ciko logaga ki lowotgi.
logaga, [lògaga] n. Mola ma mon ruku i cinggi . Mon
dito aye maro ruku lugaga icinggi.
logara [lògara] n. Doo ma lak alaka , kome ki odok ma
moko i kom dano. Doo logara opong i potona.
logece [lògéce] n. Pwun dano nyo kin tyen ki em.
Logece pa lapwony tino tutwal.
logo, [logo] tkk. Lwoko cing nyo wang. Kela pii logo.
logo, [lògò] tkk. Weko gin mo calo tol me bedo
legelege. Amito logo tol tyen gweno.
logologo [lògòlògò] Im. Tyen meja tye logologo.
nen: legelege.
logonna ot [lògonna òt] n. 1) Kwori mabeco ma
giketo i twok ot wek wiye ocung atir. 2) Yadi mulur
mabeco me gedo ma aa ki i wi ot kato iwi guti piny
manok. Logonna otta nen calo pe okette maber.
rrk: mugana.
logora [lògora] n. Pot dek ma gicoyo i poto me acama,
nyako nyige matino. Dano mapol dong pe gicoyo
logora kunyoni.
logoro ot [lògoro òt] n. Kedi ma gidolo me lawala
wi ot wek ojing wi ot. Myero giket logoro ot maber
i ot manyen ni.
lojiko [lòjiko] n. Two nyac ma gengo dano nywal nyo
balo ot nyodo woko. Nyac lojiko ogengnge nywal.
lok, [10k] a. Dwon, tam nyo gin ma giwaco. Lok lobo
pol. rrk: wac >.
lok, [10k] n. Pwur nyo bol jami calo kweri, latong, pala,
kmk. Lok pala na otyer woko.
loka [lòka] n. Nge gin mo nyo tung cel pa kulu, nam,
gudu, kmk. Wabedo loka gudu.
loka ca [lòka cA] lm. Nge kulu tungcel kama ngat ma
tye ka lok pe iye. Wora ocito loka ca.
lokaka-nywara [lòka ka-nywara] n. War tyen
motoka; war ogele motoka. Lokaka-nywara war pa

270
 locan.
[16ké1] n. 1) Lokile deyo, latong matidi ma
gideyo ka pwurne ki ryal. Lokel pa baba pud ryeny
lityang tyang. 2) Odoo deyo pa lodito. Kela lokel na
tye i dan ot. rrk: lokile.
okel? [lòkél] tkk. Gwene ki tyen i kare ma gitye i pii
lka kwang. En ngeyo gweyo lokel mada.
Keme [lòkeme] n. Yat ma gipayo ka giryeyo iye ciliki
me goyo wer, myelle bene gilwongo ni lokeme. Logo
i lokeme dogi mit ka cuna.
Okile [lòkile] n. Ikare ni lokile gipayo yat dok
| gicato i dukan. nen: lokel.
akiro [lòkiro] tn. Cilo, kipwala ma aa ki bedo ki wat
ma gilwoko ki tum dok gitumu ki dyel i doggola.
Lokiro aye oneko latinne.
kka [lòkka] n. Tipu madit nyo ladit wi jogi koc.
Lokka pa lokoc tek mada. Gilwongo ni loka pien
aa ki loka bot Pa-luo.
loko, [lòkò] “kk. Waco lok ki dwan mo ma winynye, nyo
| tito lok. Rwot loko lok ma mwunya mada.
0, [loko] tkk. 1) Onyo gin mo ka mukene. Aloko
moko i awal kwon. 2) Wiro wang nyo wic ka
mukene. Latwo oloko wange cen ci ikom daktar.
ob lok [15kob lòk] n. Dano ma miyo ngec. Acito i
j kacokke pa lokob lok.
Tokoko [15koko] n. nen: lacanonya.
Tokopwole [loko-pw6le] n. Yat matidi, pote pol dok
‘ pe dongo madit. Lokopwole yat ma pe yelo dano.
[lòkòc] n. nen: daa-miya-pii.
[lòkòc] n. Dano ma tye i kuc.
lokulu
| [lòkòlu] n. Cak ma opoto nyo cak ma wac.
id Dano maro lokulu ki layata.
okut
[lòkat] n. Kongo kwon nyo kongo ma giyubu ki
| kwon ma odong, giguru ki odii dok mit dok cweyo
dano mada. Lodito maro lokut.
Tokwang [lòkwan] n. Okutu kedi ma wiye lunge ka
A oturu bedo makwar. Lakado maro camo lokwang
3 dok lotino kwat ciko lakadoi wi lokwang.
j lokwic [lòkwic] n. nen: atego;.

271
lomolony [lomo-lony] n. Tiko pyer macalo del ma
giliro matino me aruka ki dano muneko dano nyo lee
mager. Ruku lomolony nyutu teko. rrk: pwodi.
lomuku [lòmuku] /. Tic camna, tic alwak nyo tic kacel.
Tic lomuku weko tic woto oyot.
long, [l6n] n. nen: curuwal. Ir: «E». nlk: Long.
long, [lon] n. 1) Oloto ma gingunu ma rom me tuku pa
lotino. 2) Man tuku ceyo nyo gwaro oloto. Lotino
gwaro long maber mada.
longa [lona] n. Kit koko bwul myel ma winynye pat
tutwal. Lodong bwul gimaro longa.
longnge [lonne] tik. Wirre, yekke nyo pokke. Abedo ka
longnge ki tic mapol.
longo, [lònò] n. Bur matut malac ma pii otwo woko ki
iye nyo lung kulu ma cerene ito tek. Longo madit tye
inge gangwa.
longo, [léno] lm. Gin ma tye acel lokko nyo keken.
Atye ki latin acel longo.
longo; [lonò] /t Winynye maber . Bila pa wora
winynye ma longo.
longo, [lònò] n. Two ma kwoto man coo. Longo miyo
dano doko goro.
longo; [lònò] “kk. 1) Pyeto, yeko nyo poko gin mo ki i
kom lowotte . Mon longo bel ki odero. 2) Wiro ngat
mo kany kuca. Pingo itye ka longo latin ki wot
mapol?
longoi [lònoi] n. nen: coka. rom: longoyo.
longoro, [lònoro] n. Lwala nyo lobo makwar kwar
ma ceko cam mada. Longoro ceko cam mada.
longoro, [lònoro] n. Twaro, peko i yweyo ma bino pi
otwinyo/abwuru ma oculu um dano. Longoro miyo
yweyo tek ki dano.
lony [lòny] t 1) Doko tek nyo tegu pa lotino lokere,
doko ber nyo wec. Latin dong olony woko inge dwe
adek keken. 2) Doko lalonyo. Lapwony dong olony
ma owilo wa mutoka. 3) Anyaka ma dong owec
woko me anyoma. Nyara dong olony woko.
lonyama [lònyama] n. nen: atego ;.
lonyo; [lònyò] n. Bedo ki lim, jami mapol nyo bedo

272
 labongo gin mo ma orem. En tye ki lonyo i cinge.
onyo, [lònyò] “kk. 1) Weko doko leng. Cabun olonyo
4 bongona maleng. 2) Weko doko lalonyo. Pwur
olonyo wora ki lim mapol. 3) Yabo yo. Lotino
a kwan gulonyo yo i nge ot kwan.
onywan [lònywan] /. Bedo munero nyo bedo labongo
| __ bongo i kom. Neno dano ma tye lonywan lik.
[166] tn. 1) Doko pii. Pee loo oyot ka ceng ogudu.
2) Tyer woko. Tonggweno acel oloo woko. 3) Dok
piny nyo dik. Coron oloo woko.
[166] lm. 1) Dok aye. Abi tic lor kany. 2) Lok dic
ki gero. Ka pe itimo kit ma awaco ci ibi dwogo
t kany lor.
pporo [lòp6r6] n. Yec nyo kono udu ma dongo matar
“W ma Acoli gimaro me myel. Neno kono loporo mit ka
4 gicomo me myel.
Opwu [lòpwò] n. Lwoc madit ma umu piny weko piny
bedo iri iri. Ceng pe nen maber ka piny obedo
lopwu. rrk: lwoc.
for, [lòr] tkk. Aa woko ki malo cito piny. Lor piny ki
; iwi yat oyot oyot.
[lòr] tn. Kwil nyo bedo mapwot. Tol nanga dong
i olor maber.
loranga [lòranga] n. Ngor madongo kato ngor luo.
1 Loranga dong oromo piny ducu kombedi. rom:
muranga.
[lòrò] tkk. Ngilo, diro nyo cwalo gin mapek ki
cing. Waloro pipa moo ki i taun.
[lòrò] tkk. Gengo nyo cego. Pwod atye ka loro
doggola ci abino.
[lòrò] tkk. 1) Miyo bedo dit. Pingo i loro wi ot
madit kit meno? 2) Reto gin madit piny. Waloro
twon yat madit i ngom. 3) Peto nyo yaro wi gin mo.
[lòrò] n. 1) Two ma weko yi layata ki gwana bedo
tek. Loro balo layata woko. 2) Two odeng ic. rrk:
gwee.
[lòrò] n. Yat akada ma gingabo wii tyene angwen
pi moyo nyo gwoko cam ma nyige calo kabir, gwana,
kmk. Mama omoyo nyig kal wii loro.

273
 lorogo [lòrògo] n. Kedi ma pote yat rec, giyuyu pote,
giodo nyo gicanyo ka dong gionyo i pii me mero rec.
Dano gimako rec mapol ki lorogo. rrk: larwecce.
loroloro [lòrò-lòròl] lm. Gin ma bor. Ib dyang bor
liloroloro. Bongone bor liloroloro.
lorono [lòrono] n. Kit agaba mo madit makato mukene
dok lak mada, lere mit mada. Lotino gikwinyo ler
lorono me anyama.
loronyo [lòronyo] n. nen: coka.
lorubu [lòrúbu] n. 1) Agulu rut, agulu ladoge aryo
nyo adek. 2) Agulu jok.
lorura [lòrura] n. 1) Lum ot macon. 2) Lum wi ot ma
latuk omoto ikome. Lorura ber me menyo ngwen.
lot [lòt] tm. Twi nyo cako dongo pa gin mo. Oboke
dong ocako lot maber.
lotaci [lòtaci] n. nen: lododo.
lotori [lòtòri] n. Kedi ma pote lac dok obedo okutu.
Pot lotori obedo calo pot lokwang.
lotti [lotti] / Gin ma lac okato. Bongona pe roma
maber ento lotti.
loyo [lòyò] tkk. 1) Kato nyo bwoyo. Aloyo pyem ki
tek. 2) Bwut cwicwi. Waloyo cwicwi kono gimako
wa woko.
loyo? [lòyò] t. Tyero gin ma ologo pii. Pe i tuk kenyo,
wekoi tyero tonggweno.
loyolo [lòyolo] n. Tiko maleng me deyo ma mon ruku
ingut gi. Loyolo tye kitgi mapatpat, mogo tino,
mogo dongo, kmk. rrk: oyolo.
loyolobo [loyo-lòbò] n. 1) Lok mukane nyo lok ma
niang tere loyo dano. 2) Ada ma niang tere olo wi
dano. Lokristo/lokristayo gingeyo loyolobo ni
Rubanga/Lubanga tye acel ento opokke iye adek.
loyoro [lòyòrò] a. 1) Del ma giliro ma pwodo calo
langgere nyo me kwoyo bwul. Lokwo bwul gingeyo
liro loyoro. 2) Kono te atero.
lubalel [lubalel] n. Yamo cako kodo piny cako two,
dano came ki olel pien cam dong ocek (nen nying
dwe mukene i ptw 251-252).
Lubanga [lòbanè] nm. 1)Nying jok lacwec i leb

274
 Runyoro. Nying man lokel dini aye gudiyo i kom
Acoli, pien Acoli yam gilwongo lacwec ni Jok: Jok
ma malo, Jokkene, Jok madit, Jok lacwec. Prutanti
gilwongo ni Lubanga, Katoli gilwongo ni Rubanga.
2) Tipu ma giwaco ni turu kor dano, nying man oaa ki
i Bunyoro. Acoli gingeyo tipu man ni "jok rubanga".
En tye ki two Lubanga/Rubanga. rom: Rubanga.
Ir: <R>. nlk: Ruhanga.
ibor [lubor] n. Okwodo ma kwo ikom dyang ki dyel
ma cwiyo remogi dok kelo two bene. Lubo tye pol i
4 kom min dyang mito alwoka.
| ibayi [lubayi] n. Kare me kac, nongo dong kec peke,
| gibayo woko cen. Dwe ma aboro. (nen nying dwe
mukene iptw. 251-252)
lubu [lubò] #kk. Kwanyo kor, wot i nge ngati nyo yenyo
kor lee. Watye ka lubu obot tyen labwor. rrk: luku.
Ucoto [lucoto] n. Dwe ma dong gicako coto iye poto
nyim ki pamba. Dwe me abicel. Lucoto dwe ma
muyembe cek iye. (nen nying dwe mukene i ptw.

duku [lùdùkù] n. Lacel lee nyo winyo ma mwoc

matek mada pi muganga ma giboyo ki nyig racac.
Luduku dong kunyoni gitiyo kwede me celo dano.
rom: muduku. /r: <A>. nlk: bunduqiya.
ludunge [ludune] n. Kare ma nongo pol ngone ata,
kot ogwar cet cwee iye ma gicoyo iye kit ngor moni
me laro kec. Dwe me adek. Ginyomo lamera i
| ludunga i mwaka mukato. (nen nying dwe mukene
| iptw. 251-252).
lugaluga [luga-ltga] n. Winyo ma kore obedo
———
ocwak ocwak. Ringo lugaluga mit mada. rom: luga.
lugu, [lagu] tn. Kumu, bedo ki cwercwiny nyo jul ki
| arem. Latwo olugu ki arem ma neno lit.
Tugu; [lùgù] “kk. Ligo, nyanyo nyo miyo doko oluu.
l Latin olugu lak pala woko.
aMagugu [lugugu] n. Lum ma calo togo ma dongo i
K kulu. Lugugu tino pe calo lagada.
lugulugu [lùgù-lùgù] lm. Gin ma onyak madongo
4 dok mapol. Paipaiwa onyak lilugulugu.

275
 luk, [lòk] mn. 1) Lot pa oboke mapol. Oboke luk i poto
kot i kine dwe me adek ki abic. 2) Tuc pa pii. Piny
luk woko i dwe me aboro pi pol pa kot.
luk? [lak] n. 1) cul pi butu ki nyako nyo dako pa ngat
mo ma pe megi nyo inyomo. Tin dong giculu luk pa
larema. 2) Pwod pi bal me abor. Oculu luk pa
dakone.
luk? [lòk] / Bedo dyak pa piny pi kot ma nongo obedo
ka cwer nakanaka. Ngom luk ka kot pol.
luka (luka) n. Lubu kor lee, luku lee me adwara ki
obwo nyo twodo lee i ower. Tin wacito i luka loka
kulu.
luku, (luku) “kk. 1) Lubu, wot i nge ngati nyo bedo i
kor ngat mo.Latin obedo ka luku ko mine
lalingling. 2) Lubo kor lee nyo twodo lee i ower.
Luku lee i obwo mito dano mapol. rrk:
lwobo,/lubu.
luku, (luku) “kk. Bako nyo keto gin mo i wic. Oluku
yer wiye calo lapoya.
luku” ([lòkò] 1. Yubu, piro, yeko dog oywec nyo bwu
me celo yaa. Adaana tye ka luku oywec.
lukwang [lòkwang] n. Bilibili kwang, acaki dwe ma
nongo piny otwo woko maleng. Dwe me acel. Piny
lyet mada i Acoli i lukwang. (Nen nying dwe
mukeene iptw. 251-252).
lul 8[101] n. Kama obedo bunga dok col malik pi meno
kwac ki lee mager gimaro bedo iye. Kwac ki lee
mukene mager gimaro kanne i lul. rom: lula.
lulingakino [lulingakino] n. Piny oling ki cam |
poti: bel, pul, anywagi, kmk. Dwe me abiro. (nen
nying dwe mukene iptw. 251-252).
lulo [1210] tn. Juyu dano, ryemo nyo kemo ki gin nyo
ngat mo. Gwok olulo ki lokwo tin ci gu ngut.
lulu, [lòlò] fa. 1) Poto ic. 2) Latin lacoo me dwe acel
nyo aryo ma tyene ki cinge pud peya nen. rrk: nyul.
lulu, (lulu) “kk. Piro, canno nyo miyo gin mo bedo
labongo ginga. Gululu wi ot maber mada.
lum [lòm] n. 1) Gin ma ginyaro me umu wi ot. Kit lum
pol: abii, obiya, lakoko, lacanonya, kmk. Mon tye ka

276
 nyaro lum ot-wa. 2) Tim. Lakwo oringo odonyo i
dye lum. 2) Gin ma dongo ka ducu, potgi tino, lac,
boco, komgi tino ma obedo mwot mwot. Dano tiyo
% ki lum me umu wi ot ki dero.
umuk [l1ùmuk] n. Kare me tic lumuku, pur mapol nongo
tye, dano ribo cing-gi kacel. Dwe me abic. (nen
; nying dwe mukene i ptw. 251-252).
|ung, [lan] n. Nota, kama onot nyo kama donyo i kulu.
Ganggi tye i lung kulu Aswa.
lu ng, [lun] n. Ducu. Kaka lung obino kany.
Tun [lun] n. Kit yat mo ma pe dongo mabor nyo
madongo, aturene kwar dok two oyot, yatte bene pe
bi. rii two. Lung pol inge gang kwanwa.
lungo [lòno] “kk. 1) Twodo, Iworo adunu nyo dolo calo
lawala. Olungu latin poto nyim adunu mo.
2) Tyeko mato. Alungu kongo ma odong i cupa ni
F woko.
l | ngu! [land] tkk. Dwoko piny, kulu wic piny nyo nalo
gin mo ma lamal piny. Mon lungu dog agulu pii ka
Ni lwokone.
Jungu [land] n. Lakit rec mo mamit ma nonge i kulu
a Nail.
Tunyo [lùnyo] tkk. Kwanyo woko, woto gin mo woko
? ki i kom nyo dong labongo gin mo ikom. Latin
olunyo bongo woko ki ikome.
[lùr] /t. Bedo labongo nyodo.
[lure] n. Koo ma gitucu bwute bur 4-6 ma gikutu
kwede wer dingidingi nyo wer mo keken. En lakut
lure maber mada. rrk: olwet/nyamulere.
lturo, [luro] tkk. 1) Liyo nyo kwanyo gin marac ki i kom
A maber. Atye ka luru pii i agulu. 2) Wiyo tol maber.
Aluru tol latwe gweno maber mada.
kiluro, [lurò] tn. Onyo, nyutte nyo nen pa kom ma o-onyo
| calo gwinyo nyo langok. Gwenyo oluro i cing latin.
Langok oluro mapol i wange.
i luru, [lurt] n. Apwua, pwutu, kweyo ki kit cilo ducu ma
| duny i yamo ma kodo. Luru oduny lituu i kore.
by luru, Muru) tkk. Odo, kucu, miyo bedo moko nyo weko
| doko mayom dok mapwot. Mon luru gwana ki

277
 pany.
luru; [lurò] “kk. Reto, olo nyo miyo doko goro. Two
oluru latin tutwal.
luruluru [lurù-lurù] / Bedo pe ki teko nyo bedo
goro. I woto liluruluru komi lit ce?
lut, [lat] n. Rec matye ki tunu maboco, lake dongo dok
bit bene. Lut pol i kulu pager.
lut, [lut] n. pol: luti. 1) Odoo matino nyo kedi lajwat
lotino. Kel lut wek ajwat ki ladingoni. 2) Yat ma
gipayo maber me myeno kwon (lut kwon). Atye ka
yenyo lut kwon madit ni.
luti [lati] n. Aduku nyo adita matidi lating jami.
Mama mito luti me cito ka wil icuk.
lutkot [latkòt] n. Odoo pa kot nyo lyeto yamo ma
wango ot wa celo yadi i kare ma kot tye ka cwe.
Lutkot goyo dano wa yat bene. rom: lukot.
luto [lòto] tkk. Royo gin mo ikamo nyo i gin mo.
Aluto cinga i agulu pii.
lutu [lutu] tkk. 1) Cano yen marom maber nyo pyelo
jami iwi wade kore ki kore. Lakwo olute i kom yat
ma pe nen. 2) Lilo kom gin mo wek obed mapwot
labongo kinga.
lutyek [latyek] n. Kare ma jami ducu dong gityeko.
Pur matek dong otum. Dwe me abongwen. (nen
nying dwe mukene iptw. 251-252).
luu [140] tn. rom: Iwii. 1) Cito woko ma dano pe ngeyo
nyo kato woko ali. Waluu woko ki igang kwan.
2) Dongo atir. Yen oluu mabeco i bunga. rrk: Iwiyo.
luyu [lùyù] tkk. rom: lulu/lunu. 1) Teto nyonyo wek
obed alulu. 2) Lilo kom gin mo wek obed mapwot
labongo ginga. Lotet ngeyo luyu nyonyo tutwal.
rrk: ryamo.
Iwagalwaga [lwaga-lwaga] lm. Wot goro nyo wot
nyap, nyo wot calo tipu ni pe. Tyene goro ci woto
lilwagalwaga.
lwago [lwago] tkk. Logo, yogo tuku nyo weko bedo
logologo. Alwago unu ngut dyel wek pe odene.
lwak, [lwàk] n. Kit gin mo keken ma giguru kacel:
dano, lee, winynyi, jami, kmk. Lwak dano gucokke

278
 gang pa rwot. Anga ma ocoko Iwak jami kany?
rrk: ngeny.
wak, [lwák] /m. Mwonyo nyo cutu gin mo kulu. Ocutu
8 ringo lilwak.
waka [lwaka] n. nen: otigu lwoka.
vial [lwal] t Winyo magoro, bedo ma kome oduny,
' okwor nyo odem. Ngat ma ool kome bedo ma
olwal.
| ala, [1wala] n. 1) Ngom makwar nyo lobo maber me
| apwura. Lwala kworo kom dano ento ceko cam
mada. 2) Ngom ma obedo pokpok ma ka kot ocwe
| dyak mada.
yala, [1wala] n. Bwoc nyo loyo jo mukene i tuku nyo i
myel.
walo [1walo] tkk. Loyo i cobo lawala nyo loyo dano ki
ji lok ngala. Gulwalo wa marac mada.
walwa [lwa-lwa] /m. Wot mot pa ngu. Kwac ki
i labwor giwoto lilwalwa.
wana Iwana [lwana lwana] /. Bedo ma ojony wa
N ma goro. Latwo ojony ma woto lilwana Iwana.
wango [lwano] n. pol: lwangi. 1) Langingiyo makwo
dok nywal kama
cilo. 2) Lanywal kwidi i cet.
3) Lakob two ki pye i wi gin acama. Um wi dek wek
lwango pe opye iye.
wani [lwani] n. 1) Kit lawera mo ma wiye dongo dok
nyige kwar tutwal. 2) Mwoc pa jo Atyak. Lwani ye-e-
ai e!
any [lwany] lm. Poto piny ki teku ducu. Wode otoo
woko lilwany.
War, [lwar] n. Yer wic matar ma nyutu dito. Lwar twi
i wi ngat ma oteggi.
War, [lwar] tn. Dongo nyo doko dit maber. Latin
di dong olwar woko, dong konyo tic.
War wat [lwar wat] n. Lwar ma twi i wi dano ma
pud peya oteggi. Lwar wat otwi iwiya.
ata lwata [lwàtà lwata] Wim. Bor mapwot.
Wode odongo ma woto lilwata lwata.
Yayo [lwayò] tkk. Yarre nyo pongo kabedo malac.
Olwayo twon ot ma pe nene.

279
 lweka [lwéka] n. nen: otigu lwoka. rom: lwoka.
lweko [lweko] tkk. Wot tutwal, lodo piny nyo peto piny.
Dano mogo lweko piny tutwal.
lwene [lwéne] /. Bedo labongo gin deyo ikom, jony.
Latwo olwene ma neno lit.
lweny [lweny] n. Kolo ma nyute itic ki cing, tyen wa ki
gin mo ma twero keto ret nyo balo kwo pa ngat mo.
Lweny rac dok kelo mone i kin dano.
Iwenyo [lwenyo] tkk. Timme marac pi kiniga, goyo
ngati ma en bene goyi nyo pwodo ngati. Gulwenyo
marac tutwal i kin gi.
Iwer [lwer] tn. 1) Oo piny nyo poto piny pa oboke, bedo
nok. Pot oboko maro lwer woko i oro. 2) Oo pa yer
ki iwi dano ki ib dyang. Yer wiye olwer woko
liweng.
lwero [lwero] tkk. Jwero nyo tongo oboke/kedi.
Walwero oboke ki i poto pul. Walwero kedi me
tado ot.
lwet [lwét] n. Nyig cing nyo wi nyig cing nyo tyen
mateki. Lwet cinga matidini lit.
lwii ([lwii] tn. nen: luu. rom: lwiyo.
lwiko [lwiko] tkk 1) Yabo ki tek nyo yenyo niang.
Olwiko wange i boro. 2) Neno piny ki kamacol.
rom: lweko.
lwiny, [lwiny] n. Kwidi ma roko ringu mutwo ma
gikano i agulu. Mon keto ringu mutwo i nget keno
wek lwiny pe odony iye.
lwiny, [lwiny] tn. Donyo i te pii ma wic pe nen, bedo i
te pii, wot i te pii nyo kwang i te pii. Waringo
walwiny i te pii wek lapwony pe onenwa.
lwiro [lwiro] /t. 1) Dako ma nywalo lotino ma kin-gi
bedo boco, doto lotino pi kare malac ka dok lacen
nywalo mukene. 2) Dyang ma pe nywal oyot. Min
dyangnga ni lwiro. rrk: lalwiro nyo lalwero.
lwit, [lwit] n. nen: ler.
lwit, [lwit] n. nen: lenga ,. cl: Lwit ma opoto i pii
dong ticce pe.
lwitte [lwitte] dk. 1) Wot lworo, yokke nyo balo gin
mo. 2) Wot gwoke ki jami nyo gin mo. I tye ka

280
 lwitte i cito kwene? rrk: libbe.
yiiyo, [lwiyo] tn. Wero, lok ki lwongo ngati ki kutu
yamo matek ki dog ma kok nyo winynye calo pirin.
Lajok Iwiyo i dyewor. rom: lwio.
wiyo, [lwiyò] tn. nen: luu. rom: lwi.
WO [lwò] n. Rok madit ma oywek mada, gitye i Sudan,
Kenya, Uganda, Tanzania ki Zaire, giloko leb Iwo.
Acoli, Alur, Lango, Jopadhola, Kumam, Jalwo, kmk.
J Wan Iwo me Uganda. rom: luo.
obo, [lwòbo] tkk. Tweyo ki ogwil nyo keto jami i wi
i wadi. Lwobo dyel muding tek. Mon Iwobo agulu
a nyo aduku i wi wadi.
Wobo, ([lwòbò] tkk. nen: luku ,.
\VOC [lwòc] n. nen: lopwu.
\ odo [lwòdò] tkk. Tamo i kom gin mo ki ic, neno lok
mo ki cwiny nyo paro ikom gin mo. Walwodo i kom
te toone ki cwercwiny.
wok, [lwok] n. Kwanyo cilo woko ki ikom ki pii nyo
f lilo kom. Amito Iwok ki pii malyet. rom: Iwokke.
wok, [I1wok] n. 1) Twok ot kama gicika orwate iye nyo
gwic ot. 2) Kama baraja ma woko oribo iye wi guti.
pè Dano myero pe gubed i lwok ot. rrk: twok.
Woka [lwòka] n. nen: otigu Iwaoka. rom: lweka.
woko, [lwòkò] tkk. Miyo kom dano, bongo, jami, kmk
doko leng ki pii ki cabun nyo kwanyo cilo ki cabun ki
; pii. Atye ka Iwoko bongina.
iwoko, ([lwòkò] tkk. Tero welo i yo gangnge nyo nyuto
yoo ki welo. Pingo i lwoko welo odiku con kit
j man?
iwoko, [lwòkò] n. Ciko welo cuna. Lwoko yam pire
tek pi cuna me woro i kom wegi anyira.
oko, [lwòkò] n. Kwalo nyako mo me cito ka butu
; kwede. nen: cot4.
emo [lwòmò] tkk. Pito cam mapat pat i poto acel nyo
ka: rubu jami mapat pat kacel. Atye ka lwomo kin dek.
Iwongo, [[1wènè] tkk. Poyo wi dano nyo waco ki ngat
mo me bino pi gin mo nyo waco nying ngat mo pi gin
mo. Olwongo nying minne ma pud gijwato lut acel
keken.

281
 lwongo, [lwonò] n. Yo me kwo nyo cik me kwo ma
lacwec miyo ngat acel acel kit ma en mito calo nyom,
dyere i tic pa Rubanga/Lubanga, kmk. Kwo dyerre i
tic dini, nyom kmk ducu lwongo pa lacwec.
lwongo bwul [lwonò bwòl] a. 1) Bwul ma kokone
nyutu ni lok ma pire tek tye me alara. 2) Dwon ma
lwongo dano ka gurre.
lwongo nyig bwul [lwonò nyig bwòl] n. Koko pa
bwul matidi me lwongo.
Iworo, [lwòrò] tkk. Woro nyo neno lodito ki woro, bedo
atir inyim nyo i nget ngati. Alworo neno wang
munu.
lworo, [lworò] tkk. Rumu nyo wot ka nget gin mo. Min
dyang woto lworo kama gineko iye latinne.
lworo; [lworò] tkk Cato jami nyo wot ki gin acata,
nyutu gin acata. Ocito ka lworo bongo i cuk.
lworo, [lwòrò] n. Olokko, dwon nyo yo ma aa ki i dog
tye i ngut. Dano pe twero kwo ka gingolo Iworo ne
woko.
lya [Iya] lm. Gin ma telle calo tol. Otigu telle lilya
nyo lilyo. rom: lyo.
lyaco [lyaco] tkk. Jaco, rego nyim nyo gin mo madyak.
Olyaco nyim ma mol calo pii.
lyak lyak [lyak lyak] Im. Ryeny nyo lyel pa gin mo.
Mac ki ryal lyel lilyak lyak.
lyako [lyakò] lm. Wirre ki moo nyo wiro moo i kom.
Olyako moo mapol i wangnge. rom: lyato.
lyakyat [lyak-yat] n. Lwit yat, yo remo yat, yo cam
nyo gin ma miyo yat cung matek. rrk: ler.
lyanglyang [lyan-lyan] Im. Ryeny pa gin maleng.
Garine kome ryeny lilyanglyang.
lyec [lyèc] n. pol: lyeci. Lee madit ma loyo lee mukene
ducu, tye ki lake maboco aryo. Kome tek calo kom
lyec. cl: Lyec gicobo ki kungeye.
lyedi [lyèdi] n. Koc mabit ma gilyelo ki wic, lwet, kmk.
Lyedi macon yam bit lakucel ento lyedi ma
kombedi bit ryo ryo. rrk: muc.
lyek [lyèk] n. Kor lum ma giwango ki mac. Wot i lyek
tek. rom: liek.

282
 yel, [lyel] n. Kama giyiko iye kom dano mutoo.
T Wacito iwi lyel pa adaa wa.
yel, [lyel] tn. Wang pa mac. Mac ma lyel menyo piny
` maber.
yelli (1ye11i) n. Ngat moni ma dong oto wokoni, nyo
dano ma dong odoko lyel. Lyelli Laloyo maber
obedo dano awora mada.
[lyer] n. 1) Ot nyodo nyo dye ot nyodo kama dano
ma pud pe ginywalo bedo iye. 2) Two. kmgk:
lik/yet.
fer nyim [lyer nyim] n. Kama gicano iye nyim
| wek otwo maber.
yero, [lyéro] tkk. Ngabo gin mo malo nyo keto bongo
k iwi tol malo. Atye ka lyero bongo wek otwo maber.
lyero, [1 yèro] tkk. Tedo dek manok oyot oyot. Atye ka
| lyero otigu me galo wang kec.
yerre [lyèrre] tik. 1) Tuku ikom yat ki tol nyo ngabbe
ikom yat. Lotino tye ka lyerre ki tol. 2) Wakke.
Wek lyerre calo i min rwot.
(yet) / Pe ngic, gin ma wango dano. Cai tin lyet
ma pe matte. Mac lyet pi meno wango dano. rom:
liet.
to [lyèto] tkk. Miyo doko lyet nyo muru pii, dek,
kmk. Ngwec lyeto kom dano.
tu [lyetu] n. Two ma miyo kom dano bedo malyet.
Ja Two lyetu maro baro wi dano.
Iyonno [1yènnè] n. Lakit oceyo mo ma pote tino dok
a pwot, Iwite olunge calo pa mutungulu, kome yot ento
4 kec mada. Lyonno nyak i wiye pe itere calo oceyo.

283
 M -m
m [mâ] n. Nuka me aparwiye acel me coc i leb Acoli.
ma, [má] /k. Kun. Gineke ma pe obalo gin mo.
ma, [má] k. Lok ma nyutu ngec nyo gung cwiny. Ma an
angeyo ni en aye ocito ki latin. An pe angeyo anga
ma otimo.
ma- [ma] nym. Lok ma nyutu kit ma gin moni tye
kwede. Dano ma-ber konyo lowote. Lapwony
ma-ger lotino Iworo.
maa [màá] n. pol: minwa. Min ngat moni nyo lanyodo
ma dako ma onywalo ngat moni. Maa lapwony. Maa
kwiri dok ngeyo tedo mada.
maane [maané] tn. 1) Yarre/bakke nyo bedo mapol. 2)
Pangnge i kin dano nyo lwii woko ki i kin dano.
maa-wee [màá-wéè] ng. 1) Ur madit nyo ngeng madit.
2) Koko ki cwercwiny nyo bako dog . Maa-wee!
man yang can! Maa-wee! Latina oto woko! rrk:
maa do/maa ya.
mabuc [mabuc] n. pol: lomabuc. 1) Dano ma tye i
okol. 2) Ngat ma gitweyo i buc pi bal. 3) Ngat ma
gipido i kome. Mabuc tye ka tongo yat.
mabur [mabar] n. Mel nyo yeya madit. Mabur woto i
nam madongo keken. /r: <K>. nik: merikebu.
mabura [mabura] n. 1) Mucumeni lango! yat.
2) Nyonyo ma gingweko nyo gingolo lake marom.
Mabura ngolo yen maber dok pako leb pala bene
maber.
mac, [mac] n. Gin malyel ma menyo piny, wango dano,
yen, lum, kmk. Mac owango otwa woko.
mac, [mac] n. Yak nyo kwanyo gin mo ki bot ngati tek
tek. Mac pe tim maber.
maca [maca] lak. rom: maka. 1)Gin mo nyo jami
mogo ma gitye cen. 2) Cimo dano nyo gin mo ki cen.
Maca latin kwan. Kwany maca, wek eni.
mada [mada] MIm. 1) Gin nyo lok matir. 2) Lok ada nyo
ma ada. Amaro kic mada. Wac lok mada. rrk:
tutwal.

284
 sadara [madara] n. nen: kio.
ladcak [mèd-cak] n. Tiko madongo ma obedo atworo
atworo. Mon maro ruku madcak me myel.
i [madi] n. Kaka ma orumu Laropi i kin Nimule ki
Arua i kupoto ceng, gukwo ki Acoli wacon i Sudan
wa i Uganda dok ginyomme i kin gi. Madi gin wat ki
Acoli.
ado [mado] tkk. Lwoko wang bwur ki pii malyet nyo
keto yat i wang bwur wek ocang woko. Mado wang
bwur ma odet tek. rom: medo.
magac [magac] n. Nyonyo ma giyubu me langol yer wic,
bongo, karatac, ki madongone me ngolo cel, lake tye
aryo mabit ma kiribogi i dyere, ki lamakke aryo ma
bur tye iye me rwako lwet. Magac otur woko ka
kè ngolo cel.
magalu [magali] n. 1) Laput mucumari ma giguru i
kom ot nyo i kom yat. Cikel magalu wek kiwot ki
$ mucumar. 2) Lamak nyonyo maber. 3) Lacwee nyor.
magoba [màgòbà] n. Gin ma lacat wil nongo i nge
kwanyo lim ma owilo ki jami ma en ocato (faida).
ta Anongo magoba matidi mo i dwe ni.
Mail [mail] n. Bor piny nyo kin kabedo acel ki mukene.
Ot yat Lacor tye mail adek ki i taun Gulu. rom:
mairo. lr: <E>. nlk: mile.

cai. Pe i ket majan madwong i cai. /r: <A>. nlk:

| majani.
mak (mak) n. 1) Juku nyo gengo ngati cito/bedo i gange.
| 2) Juku ngati pi cito nyo kuru pido. Mak mogo i kin
| gang kany pe niango dano.
maka (maka) Ink. nen: maca.
makaa (makaa) n. Miri nyo milo ma giwango, me tedo
| ki jwayo bongo. Wawilo makaa gunia abic. rrk:
bilo ;/milo. /r: <K>. nik: makaa.
makajino [maka-jino] n. Ka gwoko jami nyo ot
n gwoko gitic, gin acama ki kit jami mo keken. Ter
i jami cani i makajino.
makare-pe [mà-kare-pe] im. 1) Rac mukato/tutwal

285
 nyo pe wace. 2) Okato kare nyo pe
titte. 3) Pe mitte
ka ducu nyo myero ka ducu.
Rangi man rac
makare-pe.
makatap [mak-têp] n. Pido/Tero dano nyo ngat mo i
pido nyo lokiko. Dano gilworo
makatap. rrk:
lokiko. /r: <A>. nik: maktab.
makke [mákke] tlk Tweene kacel. Gumakke
liking
ma pe itwero poko gi.
mako [mako] tkk. Kwanyo ngati nyo gin mo. Gimako
dano mapol pi mucoro. Two mako dano
.
mal [mal] m. 1) Poo nyo bedo lapoya. 2) Wot/l
ak ata pi
balle pa wic. Latinne tye ka mal ata i taun
Gulu.
malaga [malaga] n. 1) Lokologoc,
opal yat nyo opal
nyonyo ma gitoko ki cam. 2) Latwom/lat
ok cukari
nyo kado. Malaga latok dek dito loyo mala
ga cai ki
malaga cam. /r: <A>. nik: mil-agat.
malakwang [malakwan] n. 1) Kit dek mo ma dongo
macek, jany mapol, gitedo pote, pige wac, nyige bene
gitedo ma dekke gilwongo ni toke. 2) Dek mawac
calo gwanya. Malakwang mit ki odii pwul ki
layata. Nyig malakwang, toke bene mit mada. rrk:
gwanya.
malaya [malaya] n. pol: malaye. 1) Lacoco/lamiti coo
nyo mon. 2) Dano ma car. Tim calo malaya
pe ber.
rrk: lakwele. kmgk: yet. Ir: <K>. nlk:
malaya.
mali [mali] n. 1) Lonyo nyo lim. 2) Jami ma pigi
tek i
kwo calo cente, dyang, dyel, cam, kmk.
En tye ki
mali mabup i cinge. /r: <A>. nik: maal.
malo, [mal6] im. Kabedo ma pe tye piny. Ting
wangi
malo i nen. Latin oito malo i wi yat.
malo, (malo) tkk. 1) Royo nyo bwulu ringu manumu.
2) Celo nyim ma numu numu. Mama tye
ka malo
nyim me lakotokoto.
malo; (malo) “kk. 1) Palo lem ki adong. Oyo omalo
lem
lamine ki adong. 2) Palo tong i yamo tungi
ki tungca.
Lo-uc gingeyo malo tong maber mada.
mama, [mama] n. Lwongo pa lotino bot megig
i nyo
lwongo ma ngat mo lwongo ki ngat ma
onywale.
Awilo gomci ki mama. Mama mara
mada.

286
 n: ma, [mama] n. Twol nam ma ditte kato mukene ducu
| dok lik mukato. Mama tye i dog kulu Unyama.
namani [mòmani] n. nen: meni.
fan, [man] /nk. pol: magi.Gin ma tye cok ka nget nyo
| tye kany nyo gin ma en. Man latin pa anga? Magi
jami na.
Nn, [man] n. Angulngul aryo ma nyim coo aa ki i kine.
ji Dano gikolo man dyang nyo dyel wek obed kone.
Manne [manne] tlk. Panne/kanne nyo weene ki gin pa
ti ngat mo nyo gin mo marac. Omanne ki jami na
ki woko.
Mano, [mano] tkk. 1) Dok i nge gin mo nyo mako/lworo
yat. 2) Gwokke nyo kanne i nge yat. Wamano yat ci
odyek pe oneno wa.
mano, [mano] “kk. 1) Kwalo jami nyo rucce ki gin pa
ngati. 2) Bwolo ngati ki lok mamit kun giwoto ki
kwanyo jami ne. 3) Tero gin pa ngati kamo alii ka
giwaco ni jami no orweny woko. Lakwo omano
ki kibego ma cente onongo tye iye.
many [many] Im. Cito nyo gak matwal. Gucito woko

[manyo] tkk. 1) Neno A anyim, tung acam

nyo acuc. 2) Loko ikom. Ka i woto i manyo ngeyi.
“mar [mar] n. 1) Bedo ki cwiny nyo pwoc i kom ngati.
2) Yomewiny i kom ngat mo nyo gin mo. Lonyodo
myero gunyut mar madit ki lotinogi.
mara [mara] im. 1) Pong pa gin mo muromo yi gin ma
| gionyo iye ni. 2) Pong pa pii i kulu ma oromo ii kulu
| maber. Pii opongo ma piny bedo limara.
ji,maramara [maramara] im. Pe nen maleng. Piny tin
tye maramara mada.
maro, [maro] n. Nying ma lacoo lwongo ki min dakone.
Tin wacito i gang pa maro.
Maro, [marò] tkk. 1) Bedo ki yomcwiny i kom ngati mo
nyo i kom gin mo. 2) Neno jo mukene ki wang
maber. 3) Mito gin maber pi ngati. 4) Nongo kuc i
bedo ki larem. 5) Bedo ki gin ma yomocwiny i kom
gin mo. En maro lotino ne mada. Wamaro camo
nyig yat.

287
 marre [marre] tk. 1) Bedo ki mar nyo ribbe i kin
dano.
2) Nongo yomcwiny kacel nyo tic kacel ki
yomcwiny. 3) Konynye pi medo kuc.
4) Bedo
labongo apoka poka. Lotinone gimarre i kin-g
i.
mat, [mat] n. Gin duc ma obedo pii-pii. Mat
ma pire
tek i kwo pa dano weng aye pii, kadi
bed ni jo
mukene mato kongo loyo pii.
mat, [mat] /m. Dyang ki dyel ma dako. Dyang
ma mat
ka onywal miyo cak mapol.
mata [mata] n. Tol ler ogali ma giriyo kwede
atero
balmo ki biri. Mata tol ma nwang ma riyo
atero
maber mada.
matafali [matafali] n. 1) Lobo ma gigoyo ki bao
latwoke angwen ka giwango i forno pi gedo,
jo
mukene pe giwango meggi. 2) Block ma tino.
Acoli
mapol dong giyubu ot-gi ki matafali. rrk: mutafa
li.
Ir: <K>. nlk: matofai.
mato (mato) tkk. Ywano/cwino pii nyo gin
mapige i ic ki
dog. Dyang tye ka mato pii. Amato cai malye
t tin
odiko.
matrimonio [matrimoio] n. 1) Sakramentu
ma ribo
lacoo ki dako pi kwogi kulu. 2) Miyo gracia
bot
lonyom me kwo kacel ki yomcwiny wa me gwoko
ki
pwonyo lotinogi ka ngeyo lacwec ki kwo matir.
Lonyodo wa gumako matrimonio nongo
pud pe
ginywalowa. /r: «L». nik: matrimoni-nis.
mawulu [mawalu] n. nen: arum 1
Mayi [mayi] n. Dwe me abic (lucoto) nyo dwe
pwur ki
doo. Wapito pwul wa i mayi. lr: <E>. nlk:
May.
mayo [mayo] tkk. 1) Kwanyo jami ki bot jo/ngat
mukene tek tek. 2) Bwuru dano nyo ngati
i kom
jamine. Mayo jami pa dano ki tek rac. Omay
o latin
ki i dog nyello.
me [me] /t. 1) Pi gin mo nyo pi tic mo. Man kipo
me
lamat cak. Man dano me Amuru. 2) Rwom
i timo
gin mo. Abedo me adek i ngwec. Man pe
kit me
timo jami.
me acel [mé acel] / Ngat nyo gin ma okwongo. Me
acel omyero kong i kwan.

288
 eca, [mèca] n. Dako amara (meci, meca, mecgi, mece,
ki mecwa, kmk). Man meca. rrk: meya.
meca, [meca] n. nen: meja. Ir: <K>. nlk: meza.
leda [meda] n. Winyo ma gikwo alwak, dwir mada,
maro palle i yamo dok camo naka. Meda otware
odok tung piny.
medde [medde] tik. 1) Wot anyim ki timo gin moni.
2) Dongo madit nyo doko pol. Gumedde ki wot kadi
kot nongo tye ka cwer.
medo [medo] ikk 1) Yongo wi gin mo nyo keto
yongeca. 2) Ribo gin mo ki mukene nyo i kom
mukene. 3) Keto wel mapat pat kacel. Gimedo ire
cati acel i kom apar ma en owilo. En tye ka medo
; wel cente ma onongo.
mee, [mee] tn. 1) Marre nyo bedo larem. 2) Genne matek.
Jo aryo ni gimee ma gipoko pyer ngwen.
mee, [mee] tn. 1) Medde nyo doko mit. 2) Yomcwiny.
Wamee ki lok ci wapoo wanongo ni wa oo gang.
mee; [mèè] tn. Maane/meene nyo yarre. Moo yaa oleny
| omeei can.
“meeno [mèènò] tkk. Lenyo/yaro nyo miyo doko pii pii.
1 rom: meyo.
"meg [meg] pal. Pa ngati nyo won jami (mega, megi,
mege, megwa, megwu, kmk). Man meg pa anga?
| rrk: mera.
"Mego [mego] n. nen: megu.
| megu [mègu] n. Lanyodo ma dako. (maa, meni, mine,
; minwa, min gi). Megu dong odwogo gang. rom:
j mego.
4 meja [mèja] n. nen: meca.
meja, (meja) n. 1) Gin ma giketo jami i wiye ma tyene
4 tye adek nyo angwen. Cok jami woko ki i wi meca.
2) Cul pi lokiko nyo cul pi winyo pido. 3) Cul ma
ngat ma mito doto ngati myero ocul. rom: meca. lIr:
<K>. nlk: meza.
mel, [mèl] n. Yeya later waraga. Mel okelo waraga ki
Pakwach. /r: <E>. nik: mail.
mel, [mel] im. 1)Leng piny nyo bedo labongo kot.
2) Bwutu labong camo gin mo. Ceng tin oryeny mel.

289
 Wabwutu mel.
melo melo [mèlò-mèlò] Im. Nango dog ki leb tere
tere. Gwok ki bwura ginango cak
limelo melo ki
lebgi.
mene [méné] pkn. Gin ma myero gikwany ki
ikin aryo
nyo mapol. Acit ki mene? Akel mene?
mengo [meno] tkk. Nyongo kom nyo winy
o marac,
kwanyo kero, nudu kum. Two omengo
kome woko.
Ceng mengo kom dano.
meni [méni] n. Ngat ma onywalo ngat
ma i tye ka lok
bote. Meni tye gang? rrk: mamani.
meno [ménó] /nk. Gin ma tye cen manok. Amit
o bongo
meno pe man.
meny [meny] tn. Ryeny nyo mil pa kot, otit,
kmk. Kot
meny ka mito cwer. rrk: mil.
menyo, [ményò] tkk. Weko piny nen
maleng nyo caro
piny. Dwe menyo piny i dyewor. rom: miny
o.
menyo, [ményò] tkk. Tucu nyo kato tung cel.
mer [mér] tn. 1) Ribo dog nyo ribbe i nge bal.
2) Mato
opwut. Kombedi dong gimer maber.
3) Yeng ki
kongo ma okato kare. En mer calo pe
okwano.
mera [mera] pal/k. Gin nyo jami pa ngat ma tye
kalok.
Man mera ni waiyo?
mero [mero] tkk. 1) Rwenyo tam nyo bangn
ge calo
adwogi me mato kongo mapol. 2) Miyo
gin mo
labongo niang. Kongo arege mero dano.
Nino bene
mero dano.
merre [mèrre] dk. 1) Wakke ki gin mo. 2) Kerre i kom
ngati ma dagi. Wek merre ki jami me
loboni.
met met, [mèt met] lt Cweyo madit nyo
gin madit ma
ocwee. Dyegiwa gucwee giwoto met met.
met met, [mèt mèt] lm. Wot cweyo. Dakone ocwee
ma woto limet met.
meto [metò] “kk. 1) Timo gin mo i kabedo malac.
2) Yaro gin mo nyo pwuru poto malac.
Ometo twon
poto mo loka kulu.
mette, [mette] tik. Timo gin mo i kabed
o malac nyo
umu kabedo malac. Obedo omette i wi
kom madit
kene. Baba omette ki dyangi mapol ata.

290
 e, [mèttè] tn. Cweyo nyo bedo ki yot kom wa ki dit
kom. Waya dong omette ma neno lik.
teya (meya) n. Dako amarana nyo larem i mung. Meya
tin dwogo awene do! rrk: meca >.
0, [meyo] tkk. Gwoko winynye maber wek omedde
ji nyo miyo doko dit. Latet meyo nyonyo i ot tet.
meyo, [meyò] tkk. 1) Wek odok pii pii nyo miyo odok
i yom. 2) Leny pa gin mapek nyo yare pi lyeto.
Wameyo moo ki i cupa ki pii malyet. rrk: meeno.
[miâ] n. Apar ma ginyayo tye apar. Adong ki ciling
mia acel keken. /r: <K>. nlk: mia.
[míc] n. 1) Gum nyo lanyut tic maber ma gimiyo pi
woro. 2) Tyer me yomewiny nyo lanyut gen ki yom
cwiny. Anongo mic mapol i ceng nyodona.
[mico] n. Miri nyo bilo. Gilyelo mico ki moo tara.
4 rrk: miri.
mida (mida) n. Two del ma cakke ki ingut ka mako kom,
dugu ngut nyo kom calo two lengo, ka warre woko
weko del kom bedo abac abac. Mida two ma kobo
oyot ki i bongo. rrk: comogoo ,.

ento jany maber, ngwece tek dok gitiyo kwede me

j goyo tanga. Cit i tong midda i kel oyot.
midu, [midi] tn. rom: mido. 1) Kato pa pii nyo moo ki
kama ding nyo moto pa pii/moo. 2) Dyak pa um ki
kwok. Moo omidu i kom agulu dek. Pii tye ka
midu i te agulu. rrk: modo.
| midu, (mida) tkk. Rwido/mako matek nyo cwiyo matek.
j Ngat ma midu bad lawote nongo yenyo kolo. rrk:
4 nido.
` miine [miine] tn. Umme, dolle nyo moko i kom gin
mo. Latin ma lwor miine i kom minne.
` mijan [mijan] n. Kilo nyo lapor gin acata, lapim ringu,
kmk. Majan latel pamba maber mada. /r: <K>.
nlk: majani.
mil [mil] ta. Meny nyo wil pa kot, war ma gijwayo,
wang, leb tong, kmk. Ojwayo war ne mil lityak
tyak. rrk: meny.
mil mil [mil mil] /m. Gin ma nen manok ci rwenyo

291
 woko. Twol nango lebe limil mil.
mile [milè] n. Kado munu. Kado mile weko dek bedo
mit. Ir: <A>. nik: mil-hu.
mille [mille] tk. Pille/kato/bedo anyim ki ngwec
madwir. Langwec acel omille ki ngwec okato
lowote weng.
milo [milo] n. nen: makaa.
mim [mim] /m. Bakke/corre nyo bedo pol. Dano gubedo
limim ka winyo lok pa ladit lobo. rrk: muk.
min [min] n. Megu nyo lanyodo (minne, minwa, min-gi,
minwu, kmk). Min latin tye ka cito i ot yat. Min
dyang onywal.
min bul [min bòl] n. Bul madit ma loyo bul mukene.
min bye [min bye] n. Min ngwen madit ma bedo acel
i bye acel acel. Min bye kimoo mada.
min ie [min ic] n. Murumuru nyo acakki cin ic ma
ocakke ki i ngwiny. Min ic ka okato woko ci dano
too woko.
min it [min it] n. Dye it/cwiny it ma miyo lok
winynye maber ma ka obale ci it ding woko. En pe
winyo lok pien min ite omwoc woko.
min kidi [min kidi] n. Kidi rego madit. Mama tye
ka tyengo min kidi.
min kulu [min kulu] n. Man en aye tipu nyo jok ma
gwoko kulu nyo yat. Min kulu mito dyel. rrk: min
yat.
min yat [min yat] n. nen: min kulu.
ming [min] /. 1) Dano ma kwiya piny. 2) Dano ma pe ki
wic nyo bedo labongo ngec. Dano ma ming tamoni
jo mukene aye loming.
minimini [mini-mini] lm. 1) Pe kwiri nyo dano ma
ming. Latin man minimini tutwal. 2) Abangbang
nyo latwo. 3) Piny ma obedo lopwu nyo ma pol woto
lingoni ngoni. Pinye tin tye minimini mada.
mino [mind] #kk. Wiyo nyo luru unu. Lokwat gingeyo
mino unu maber mada.
minyo [minyo] tkk. nen: menyo.
minyu [minyò] n. Moo ringu ma boyo kom olang wa
bedo cok ki ologo. Minyu poto i ic dok bene gilenyo

292
 | pi dek ngor.
ngati nyo
nio [mio] “kk. rom: miyo. l) Kobo gin mo bot
nyo pi ngati.
tero gin mo. 2) Weko gin mo bot ngati
ki latin. Omio
3) Keto gin mo i cing ngati. Omio cak
bongo manyen ki lamine.
; [miri] n. 1) Gamente nyo lagwok lobo. 2) Laket
tic matek pi
cik nyo lanen ni cik tiyo. Miri tye ka
kuc i Acoli.
tedo
m iri, [miri] n. Bilo, milo, makaa nyo mico. Miri
dek maber mada.
y pa gin macol ma
miri miri (miri-miri] /m/. 1) Ryen ma
pe nen
ka maber pien obedo iri iri. Del kome col
nyo gin mo
bedo limiri miri. 2) Pong pa pii, moo
Kong o opongo
maliyo wa i dog gin ma tye iye.
ki agulu miri miri.
to i dini Katoli ma
missa [missa] n. Tyer madit muka
pa mugati ki
W gityero iye kom ki remo pa Yecu i te cal
nlk: miss-
vini. Acito ka lego missa i taun. lr: <L>.
ae.
nyo donyo
[mit] /. Yee dog/winynye maber i dog
mada . Acamo
mada. Latwo dong doge mit ka cam
k' dek mamit atika.
“mitkom [mit kòm] n. 1) Tic ki cwiny ducu nyo tic ki
ki nyap i timo
i yomewiny. 2) Bedo pe ki lworo nyo
Mit kom pe
tic. En timo ticce ki mit kom mada. cl:
; gidwoko i amuk.
miti [miti] n. 1) Maro nyo myel kom i gin moni.
y me timo gin
| 2) Keto cwiny i kom gin mo. 3) Cwin
tutwal. En
mo. Wek miti i kom jami pa dano
ji lamiti cam tutwal.
cwiny i kom gin
` mito (mito) “kk. 1) Pwoyo nyo bedo ki
bedo ki miti i
| nyo ngat mo. 2) Maro gin moni nyo
mo
o. Amito nene
kom gin mo. Amito camo ringu gwen
ki cwinya ducu.
dano
mitte [mitte] tik. 1) Marre/pwone nyo gene i kin
aryoni gitye ka
aryo. 2) Ber bedo pa jo aryo. Jo
nyo ma pire tek.
mitte mada. 3) Gin ma myero atima
ki mwakane.
Gin ma mitte tutwal aye nying latin
Wacamo
miu [miu] /. Gin ma moo nyo ringo ma moo.

293
 ringu ma miu mada. rom: miyu.
miyo [miyò] £ nen: mio.
miyu [miyò] / nen: miu.
moaa [moda] n. Nying ma onongo gilwongo ki
Lamuganda ento kombedi dong orweny woko.
kmgk:
lok macon.
moc [móc] n. Pot kom gin mo. Nyamo moc
tugu mit
mada. Muyeme atika moce dwong. rrk: moo.
modo [modo] tn. nen: midu.
mogo [mogo] k. 1) Dano nyo gin mo ma pe ginian
g i
kome. Jo mogo gubino kany tin 2)Dan
o ma
gingeyo ento pe gimito tucu ne. Jo mogo i kinwu
kany
pe gibeco. rrk: moko.
moi [moi] n.nen: moyi.
mok [mok] m. 1) Jony nyo rwenyo moc kom.
2) Nweng
nyo doko tidi. Omok ma neno lit.
moko, [moko] n. 1) Gin ma kwon aa ki iye. 2) Kal, kabir,
anywagi ki gwana ma girego. Moko kwon
otum
woko.
moko, [moko] tkk. Cwinyo nyo kutu mac.
En tye ka
moko mac me bwulu ringu.
moko, [moko] tkk. Camo nyo bango gin mo. Dyel
omoko tobi liweng ki i laro. Dyang moko pwunu
.
moko, [moko] tn. Bedo i okol. Lee omoko i kwak.
Tyene omoko i kin kom.
moko, [moko] k nen: mogo.
mol [mo1] tn. 1) Wot pa pii nyo kato pa dano mapol.
Dano tye ka mol cito i taun. Pii tye ka mol
madwong. 2) Rem nyo winyo magoro. Kome mol
marac mada.
mola [mola] n. Nyonyo marep ki ma yom,
romo bedo tar
nyo kwar. Oruku mola i ngut cinge ryoryo.
molo, [mòlò] tkk. Tero, lwoko nyo gwaro woko. Pii
omolo jami pa dano mapol.
molo, [mòlò] “kk. 1) Weko doko goro. 2) Jonyo nyo
remo kom. Two ki olo molo kom dano.
mon; [mon] n. acel: dako. Meggi ot nyo jo ma
dong
ginyomogi woko. Mon mapol gingeyo gwoko
otgi
maber.

294
 lon, [mòn] tn. 1) Kwero ngati nyo bedo ki cwiny marac i
kom ngati. 2) Neno ngat mo ki wang marac. 3) Bedo
lamone ki jo ma yam gunywaro lawotgi. 4) Bedo ki
rac cwiny i kom ngat mo nyo jo mo. Bedo ki dano
ma gimon pe ber.
mone [mone] n. 1) Adagadaga ma tye i kin jo aryo, adek
4 nyo makato. 2) Rac cwiny i kom ngati. Kaka mogo
; gitye ki mone i kin-gi.
Ono, (mono) /t. 1) Pe myero nyo pe opore ki gin moni.
2) Caro nyo kwiya timo gin mo. En cinge mono.
Ditte mono tutwal.
m Ono, [mono] n. 1) Gin agwoka pi kare marac. 2) Poto
l cam me akana. Coo makwiri gipwuru poto mono.
mono; [mono] ng. 1) Gin ma omyero gitim kombedi.
2) Gin ma akalakala tye iye. In mono i niang loke
ada? Kong i waca mono maber.
mony [mony] n. 1) Lweny i kin kaka. 2) Lweny madit i
kin rok. 3) Cito ka roko jo mukene i gang-gi.
| Guywayo mony i kom kaka Acoli.
| monyo, [mònyò] tkk. 1) Cokke mapol i lweny. 2) Roko
| jo mukene nyo cito kalweny. Jo Irak gumonyo
; America i mwaka 2002.
monyo, [mònyò] n. Kwer nyo dwe pa mon. Kare pa mon
A nyo ruk pa mon. Dako ni tye ki monyo. rrk: dwe >.
moo; (moo) n. 1) Moc gin mo maliyo. 2) Minyu ma aa ki i
l kom ringu, nyig yat nyo peda kic: moo dyang, moo
ma bwogo, moo nyim, moo apwoya, moo ringu, moo
tara, kmk. Cit i wil moo dyang me tedo. Owilo
| ringu ma moo tutwal.
| M00, (moo) /m. Pol pa jami ma giguru kacel. Dyegine
4 onya ma gibedo limoo.
` moone [moònè] tlk. Bedo kamaleng. Gumoone i wi
í ceng calo dyegi.
” moono [moònò] tkk. nen: moyo >.
mor, [mòr] tn. Twak, ngur nyo mwoc pa gin mo. Kot tin
tye kamor tutwal. Dano gumor ki ngwec ma
muduku okok.
mor, [mòr] tn. Balle, rubbe nyo ngu/koko pa ic. Iya tye
ka mor tutwal.

295
 mor mor [mor mor] / Gin
ma tye dede nyo pe lyet
tutwal dok bene pe ngic tutw
al. Wamwuru pii ma
mor mor me Iwok.
Moro, [moro] n. 1) Got ma tye i kunyango
i Gulu i Odek
ma tye cok ki Akidi. 2) Got ma
nying Omoro Kaunti
oaa ki iye. 3) Got wang jok pa
lu-Paico. Wacito wa i
te got Moro.
moro, [moro] n. Kit nginingini matino ci
,kome kwar
kayo dano dok gikwo alwak.
Moro cam pa mwok
ma pire tek.
moro; [moro] tkk. 1) Den
go wang nyo colo wang.
2) Tuku lee i obwo. Omoro wange
i koma ni an aye
ayete kun an ku.
mot, [mot] Im. rom: mot mot. 1) Ma opye nyo
woro, pe ki rucu rucu. 2) Lali ki
ngling labongo Iworo .
Obedo mot calo min rwot. Wek
owot mot mot.
mot, [mot] n. 1) Kwena kuc nyo dwo
n me mar. 2) Cwalo
pwoc nyo lego gum. Acwalo
mot ki lonyodona i
radio. Mot gi ducu.
moto, [moto] n. Lum ma lak alak
a ma maro dongo i
dwol ki wi obwur. Pwuru moto
tek. rom: mwodo.
moto, [moto] tkk. 1) Nyutu
yom cwiny i rwatte. 2) Jolo
dano ki woro nyo miyo welo
bedo i gang labongo
lworo. Lapwony pwud tye kam
oto lonyodo. Moto
dano ber.
moto; [mòtò] m. Donyo/cwiny/lal woko piny
nyo
rwenyo i ngom. Pii o oo i dye
ot ci omoto woko
liweng.
moto, [moto] tn. Kato kare,
niang nyo dikke. Bedo pa
laconi ki dakone dong omoto.
Can dong omoto i
kome ya!
motoka [mòtòka] n. Gin
ma woto ki moo petrol nyo
dijel, tyene tye angwen dok mor
matek. Wawoto ki
mutoka me cito i taun. /r: <E>.
nlk: motor car.
motoli [mot 01i] n. Remu ma obed
o pii pii nyo remu ma
midu i wang bwur. Ikare ma gitucu
lak ngete ki
tong, mutoli omol ki iye.
moyi [moyi] n. Yweka, woro nyo pak pi neko
mager nyo dano. Ocamo lee
nying moyi mamit. rom:

296
 ; wek otwo. Citii job moyo woko ki i wi lela.
moyo, (moyo) tkk. 1) Yaro gin mo madyak wek otwo.
2) Keto i yamo kamaleng wek otwo. Wamoyo
4 gwana ki mutere iwi laro.
"moyo; [mêyo] n. nen: moyi.
muc Imuc) n. Lalyel wic mabit ryoryo. En tye ka lyelo
1 wi lotino ki muc. rrk: lyedi.
“Mucara [mòcara] n. 1) Cul pi tic nyo lim pi tic dwe.
| 2) Lim ma giculu bot ngati pi tic ma en otiyo.
3) Pwoc pi tic. Mucara pe lopwonye nok mada. /r:
l <K>. nlk: mshahara.
mucele [mùcele] n. nen: ruc.
“Mmucelo [mòcèlo] /m. Laworo maka, nino adek ma
| okato angec. Guoo kany nino mucelo (Guoo kany
| nino mukene, mapat).
mucija [mòcija] n. nen: mucoro.
” mucoro (mòcòrò] n. 1) Cul bot miri pi gwoko Iwak.
2) Tyer bot gamente ma mucoro dong oleyo kakare
ni. Wan waculu mucija wa bot rwot. /r: <K>. nik:
mzigo. rom: mucija.
_mucumar [mùcù-mâr] n. Nyonyo ma alulu ma giguru
| ki bao wa ki bati. Wawilo mucumar laguu wi ot. /r:
<A>. nlk: mismaru.
. Mucunggwa [mòcòn-gwò] n. Nying yat ma ngwece
mit, nyak ma olunge dok lim mada. Mucunggwa ber
me acama pi dano weng. /r: <K>. nik: chungwa.
mude [mòde] “kk. Muk manoknok.
mudo [mòdo] tkk. nen: pacos.
mudo” [mòdo] tkk. Muku manoknok.
- muduku [mòdòku] n. nen: luduku. Ir: <A>. nik:
' bundugiya.
mudu [mbdi] / Col piny. Tin watye i mudu.
mudumudu [mòdu-mòdu] lm. 1) Nenu lit wang nyo
neno piny pe maber tutwal. 2) Nenu pa wang magoro.
Wanga tye ka neno jami mudumudu.
muduni [mùduni] a. Lamunyoro nyo dano me Bunyoro.
Lamera onyomme ki wod muduni moni. pol:

297
 loduni.
mugana [mugana] n. nen: logonna ot.
muganga [mògana] n. Moko muduku
nyo gin ma weko
muduku mwoc. Girubu racac ki muga
nga i paa
muduku.
muganna [muganna] n. Loganna ot nyo kwori ma
oaa
ki iwi ot kato i wi guti. Muganna aye weko
wi ot
cung atir.
mugati [mògati] n. Kwon munu ma
giyubu nyo gitedo
ki ngano. Watye ki keno maber me tedo
mugati. /r:
<K>. nlk: mkate.
mugica [mògica] n. Tanga, ayoo, lego gum nyo pwoc
madit pi gum. Lodito gigoyo mugica i kom
lotinogi.
mugu [mògu] n. Moko kwon ma oballe ma ngwece
rac
mada. Mugu rac ma pe camme.
mujola [mòjòla] n. Lacan ma dakone
wa otte bene pe
nyo lapiny oloyo. Mujola moni maro
gamo cam
gangwa.
muk [mèk] m. 1) kwanye manok, balle
woko nyo pwut
woko ki tere. Bwut ot jokon omuk woko.
2) Cako
timo gin moni. Laconi omuk ki ngwec
kany ma
obalo wiwa woko.
mukeka [mikeka] n. Gin butu nyo gin bedo
ma
gicweyo ki otit. Awilo mukeka mabeco adek.
rrk:
par >. lr: <K>. nlk: mkeka.
mukene [múkene] k Jo mogo nyo gin mapat. Jo
mukene komgi wac. Kel mukene, pe eni.
muku [mùkù] tkk. 1) Putu ki lwite nyo
ki lere ducu.
2) Turu i ngom nyo reto piny. Gumuku
yat ma i
nget ot maditi woko.
mukumuku [mùkù-mùkù] /t Yom nyo pwurupwuru.
Bao dong otop ma iye bedo mukumuku
.
mukungu [makan] n. Lalub kor jago ma nyampara
nyo lagwok paco lubu kore i gwoko lwak.
Kacokke
tye gang pa mukungu. Wakungia guco
kke i gang
pa rwot. lr: <K>. nik: mkuu. pol: wakungia
.
mulaya [mùlayà] n. nen: ulaya. /r: <K>.
nik: ulaya.
mulu, [mulu] m. Wot ki cong wa ki cing
i ngom. Latin
dong mulu, cok ka cako wot.

298
 mulu, [mild] “kk. Gudu nyo bongo ki cing. Omulu wi
if latin me niang ka pwud lyet.
‘munero [munerò] /m. Bedo ludok nyo bedo labongo
bongo i kom. Pol lopoya giwoto munero. rrk:
lonywan.
mung [min] n. 1) Lok akana nyo lok ma pe gimito ni jo
mukene ongee. 2) Lok ma myero jo moni keken aye
gunge. 3) Gin ma obedo calo lok ot ma gitweyo i te
wir. 4) Lok i kin jo manok. Lok me mako wode ni
ki tye mung ma meggi.
mungo [muno] tkk. Kwilo lok nyo waco lok i mung. En
/ tye ka mwungo lok amwunga ento ngeyo ngo ma
otimme.
mungu (munu) “kk. 1) Kano lok nyo gin mo. 2) Kwero
ve nyutu gin mo nyo gwoko gin/lok mo. Pingo i tye ka
NG
| mungu gin ma otimme?
muno [mind] #kk. 1) Bwuno nyo mano jami pa ngati.
2) Royo gin mo i gin mukene nyo kamukene. Latot
kic muno cinge i bong.

ngat ma oaa ki ulaya. 2) Dano ma kome tar. Muni

| gitye i wi lobo weng.
` munu munu [mònò-mònò] lm. 1) bedo calo munu. 2)
Bedo kamacol labongo mac nyo bedo kamatar pe iye.
Moo tara otum woko ci wabedo i ot lamunu munu.
rom: lamunu munu.
munyo, [minyo] n. rom: mwonyo. 1) Cwalo i ic nyo
piko i kicaa gem. 2) Lwiny i pii matut. Omunyo
kwon madit. Pii omunyo latin kwanwa acel.
A munyo; [munyò] /m. I kareni nyo me kare man. Lotino
N
munyoni/onyoni pe giworo dano. rrk: onyoni. rom:
munyoni.
munyo; [minyo] n. Yat ma nyak nyige mapol ma mito
cal ki lakwakwalo dok ma olungnge ngarangara,
moce mit mada. Amaro camo munyo. rrk: oculup.
rom: mwunyu.
mupalici [mòpalici] n. Gin bwutu ma giyubu mayom
nyo ma gipiko iye pamba nyo tur obiya. Pol dano
kom kareni dong gibwutu i wi mupalici. /r: <K>.

299
 nlk: godoro.
mupira [mòpira] n. Cin/pok gari, pikipiki
ki mutoka
ma weko giringo maber. Awobe tye ka
gweyo
mupira. Mupira lelana otuc woko. rrk: odilo.
lr:
<K>. nlk: mpira.
mur [mùr] n. Pokoyok tong nyo kama giroyo iye
bol
tong i te ngut tong.
muranga [mòrana] n. Kit ngor ma nyige dongo
ento pe
dongo mabor dok pe jany tutwal. Muranga cam
ma
pire tek i gang kwan.
muru, (muru) “kk. Lyeto gin mangic, tedo
nyo twako.
Watye ka muru pii lwok pi dano weng.
muru, (muru) n. Lum ma gikoyo obwutu pi poto i
mwaka ma anyim. Muru tye aker ma gikoyo. rrk:
aker.
muru muru (mòra-mòrò] n. 1) Cin ic ma
oaa ki i cin
tino ka okati i te. 2) Ringu pa lokwat. Muru muru ka
gitedo ki nyanya mit mada.
mut [mut] /m. Ngolo gin mo mayom. Ongolo ringu
limut ki mine.
mutafali [mòtafali] n. nen: matafali. Ir- <K>. nik:
(ma)tofay.
mutu (matu) n. Col piny. Watye i mutu pien moo tara
pe.
mutunggulu ([mòtòn-gòlò] n. nen: bacala.
mutunu tunu [mùtùnu tunu] n. 1) Cat nyo wilo
jami
ki cato gi pi magoba. 2) Lokke ki jami pi nongo lim
mukato lim ma giwilo ki jami ma gicato ni.
muwu [muwu] pal. Lok ma nyutu ni gin moni
megwu.
Dyang mene ma muwu? rom: mewu.
mwa [mwa] lim. 1) Pe konyo nyo pire pe tek.
2) Kwiya
timo gin mo ma mitte. 3) Nen nono nyo dano macar.
Wa kalam ma mwa ni bene i pe kwede?
mwaka [mwaka] n. Kare me dwe aparwiye aryo nyo
kare me nino 360-365. Lweny obedo pol i mwaka
mukato. /r: <Lug>. nik: (o)mwaka.
mwamo [mwamo] tkk. rom: mwomo. 1) Tucu nyo waco
atyer. 2) Loko kum lok atyer. Ngat ma mwamo
lok
pe bwolo dano.

300
 mwaro [mwarò] tkk. Gwaro kamo malac nyo weko
le kamoni bedo twolo. Omwaro bwut ot ki kweri.
‘mwarre [mwarre] tlk. Yabbe nyo doko malac/twolo.
Bwut ot macon ni omware woko.
‘Mwoc, [mwoc] n. a) Nying ma giyero pi gin mo ma
otimme. b) Nying anywar, cac, yet, kmk. c) Nying
pyem, kore, pak, kmk. Acoli gimaro cako nying
; mwoc.
mwoc, [mwòc] in. Tyer pa gin mo nyo kak/barre pa gin
mo iye aryo. Jereken omwoc ki kongo iye. lye
omwoc lipup.
“mwoc nyodo [mwoc nyodo) n. Cakke pa arem me
; nyodo. Dako ka dong owinyo mwoc nyodo ci ngeyo
i ni kare me nywal dong cok.
_ Mwoco [mwòcò] tkk. Moro gin mo nyo miyo gin mo
kok matek ma poyo dano. Omwoco muduku ma
a oweko dano oket ki ngwec.
” mwodo, [mwòdò] “kk. Camo nyo kayo lum ki gin acama
mukene ma nongo tek dok otwo. Atye ka mwodo
| gwana ma nwang. Two mukene mwodo kom dano.
| mwodo, [mwòdò] n. nen: moto ,.
mwodo; [mwòdò] n. Lakit obato tim ma gikwinyo
gicamo i kare me kec, lak i kom yat, nywal i ngom
calo layata. Dano camo mwodo i kare me odunge.
j rom: modo.
- mwodo, [mwòdò] tkk. Baro, palo nyo coko. Mon ot yat
gimwodo yen tedo ki i nget yo. rrk: mudo.
mwok [mwok] n. 1) Lee ma golo ode i ngom, pe ginen
atata dok ginok mada. 2) Obibi nyo ngu moro. Mwok
camo moro ki nginingini.
mwol [mwèl] /. 1) Dano nyo lee ma pe ger. 2) Ngat ma
tiyo ki woro. 3) Lakica nyo lamar lowote. Dano ma
mwol tic kwede yot dok pe keco oyot.
mwolle [mwòlle] tk. Bedo maber nyo jukke ki i lok
mapol/ling. Labal omwolle i nyim rwot.
mwolo, [mwòlò] n. 1) Bedo labongo gero nyo kolo.
2) Cwiny me mar, ribbe ki ada. Bedo ki mwolo ber
loyo lonyo.
mwolo, [mwòlò] tkk. Boyo latin nyo latoo ki bongo.

301
 Dakta omwolo kom latwo maber.
mwomme [mwòmmè] tik. Turre ki ngwec
nyo ringo
woko. Mabuc omwomme ki i
ot okol ci gimako
woko.
mwonne [mwènnè] zik. 1) Moko maber nyo cwiny
matek. 2) Cokke mapol kacel. Wan
g lela omwonne
maber mada.
mwono [mwònò] tkk. Rwato nyo culu kama twolo ki
lobo nyo odok. Gutyeko mwono ot
pa logoro dong.
mwonya [mwònya] L Ber, nen leng nyo tye kit ma
mitte. Oruko bongo ma mwonya
mada.
mwonyo [mwonyo] tkk. Cwalo i ic ki i dog. Nyello
omwonyo latin dyel. Atye ka mwonyo
yat. rom:
munyo.
mwot [mwot] n. 1) Ka kube pa gin mo.
2) Ka romo pa
em ki pwun. 3) Ka rwatte pa ngut
cing ki bad. Mwot
cinga tye ka rem.
mwungnge [mwun-ne] tlk Bedo ki mung i kin
dano.
Wek mwungnge ki lok ma tye kama
leng.
mwunyu [mwùnyù] t nen: munyo 3.
mwut [mwit] /m. Umme nyo col pa piny
licuc. Piny col
limwut ma pe itwero diro tyeni.
myel [myel] n. 1) Tuku yomcwiny.
2) Nyutu cwercwiny
nyo keco. 3) Nyutu deyo. Acoli gity
e ki kit myel
mapol: Bwola, larakaraka, acut,
dingdingi, apiti,
nanga, lomuya, rut, ki myel muke
ne.
myelo [myelò] m. Tuku, nyutu pwoc nyo
cwercwiny pi
kare moni. Bwulu gimaro myel
o larakaraka. Two
bene myelo kom dano.
myenne [myenne] zik. Nywenne
nyo rubbe ki lok. Lok
omyene ma ngat ma niang tere
pe.
myeno, [myeno] tn. 1)Bedo ki wang cwiny.
2) Cwercwiny ma miyo dano mito
bedo koko koko
nyo kok laling. 3) Nyutu arem.
Ngo ma rac ma i
myeno kumeno ni?
myeno, [myeno] tkk Rubu moko ki pii oo ma
orubbe
maber nyo gin mo keken ma
girubu ki mukene.
Myeno kwon kal manyen tek.
myero [myèrò] /t. rom: mier
o. 1) Oporre, nen maber

302
 nyo rwatte. 2)I te cik. 3) Pe rac tutwal. Meno pe
myero ki rwot. rrk: pwoyo

N-n

[na] n. Nukta me apar wiye aryo me coc i leb Acoli.

i naane, [naanè] lm. nen: nakanen.
Maane, [naanè] sik. 1) Lengnge nyo weko kamoni
X twolo. 2) Wek ngati moni okati. Naane tung kany
K wek gukati.
Mabanaba [nàbà-nàbà] //m. Gin ma odongo mabor
l dok mapwot. Wode odongo nabanaba.
|Mabbe [nabbe] zik. Gem, kulle nyo lengnge tungcel.
a Jang paipai onabbe odok piny.
4 nabo [nabò] tkk. 1) Kulu, nalo nyo gomo. 2) Gin ma pe
li atir. Yat ma ginabo wiye pe dongo atir. rrk: naco.
“Macce [nacce] trik. Cung alenga. Nyig yat ma onyak
N mapol nacce piny.
naco [naco] tkk. Dwoko nyo diyo gin mo piny manok.
j Naco yat ma ocung atir tek. rrk: nabo/nalo.
"Mado [nado] tkk. Lado nyo tono ngut. Maa onado ngute
4 mot inget wode. rrk: tono.
| naga naga [naga naga] lm. Wot pa dano nyo lee
maboco. Rii woto linaga naga.
` Mago [nago] tkk. 1) Yengo nyo tengo wic. 2) Yengnge pa
i pii i gin ma gitingo kwede. I nago nguti ki anga?
” nak [nak] n. 1) Gul nyo ka keto jami i tukeno. 2) Bwut
ot ma gijero odok woko pi keno ento me gwoko iye
gin ateda. Latuk dwong i wang nak.
naka, [naka] n. Ngwen matino ma cwer mere i dye
ceng. Ngwen naka mit calo ngwen okuba.
naka, [naka] lm. 1) Koni, con, wa i anyim. 2) Gin ma
kinne pe cot. 3) Gin me nino wa me kare ducu. En
naka gire bino lacen. Ocito ki lok naka naka.
naka-naka [naka-naka] lm. nen: bene-bene.

303
 nakanen [naka-nen] lm. Cokcok nyo pwud okato
manok. Nakanen acito i ot yat.
rom: naanen.
nakke [nakke] ik Rette tungi ki tungca nyo
weene/pangnge. Anakke i kom yat
ci pe onena.
nako [nako] “kk. 1) Pwutu nyo muku
. 2) Kwanyo woko
nyo diro cen. Watye ka nako yat me
apita. Larema
onako lake adek.
nalle [n3116] dk. Kulle, lungnge
piny nyo gomme woko.
Yat onalle i dye gudu mito aton
ga.
nalo (nalo) tkk nen: naco.
nam, [nam] n. Kulu madit. Nam Aswa tye
i Acoli. Nam
Victoria dit mada.
nam, [nam] /m. 1) Pol pa gin
mo. 2) Bwutu piny nyo
nangnge pa lum. Lotino gubwutu
ki olo linam. Pii
onango lum piny linam. |
namo [namo] in. Boko lok kacel nyo ywey
o inge tic ki
galo wang ki gin mo. Baba ocito
ka namo i centa.
Watye ka namo manok.
nanga [nana] n. Gin lago wer ma giyubu ki
bao ma
romo incic 10-12 ma gigolo iye dok
tye ki tol abiro
keken. Wer nanga winyo mit mada
. Nanga kok
mamit i wi awal nyo iwi galaya.
rrk: tara ,.
mango, [nano] tkk. 1) Lilo/lwoko ki leb
nyo noto gin
mo ki leb. 2) Cwino gin mo i dog.
Latin tye ka
nango nyuka. Min dyang tye
ka nango kum
latinne.
mango, [nano] tkk. Jwano, pyelo piny nyo
reto. Yamo
matek nango lum. Wanango lum
me oo gange.
nango; [nano] tkk. Loyo ki celo atero nyo
loc i celo
ngili. Gilwora pi nangogi i tuku
.
natanata [nata-nata] lm. Yeng
nge pa gin mabor ma
gitingo i wi gwok nyo i wic.
Gutingo yen ma
yengnge linatanata.
nayo [nayo] tkk. Gomo nyo dwoko
tung ka mukene.
Lakwor omito goyo wiye ento onay
o wiye woko.
nedde [nedde] “ik. 1) Dongo mapwot nyo dong
o mabor.
2) Bedo ki kom marom maber. 3)
Yito malo nyo cito
malo kamaleng.
nedo, [nèdò] tkk. Keto gin mo lamal nyo miyo
nen

304
 Pi kamaleng. Onedo ode wa i wi got.
nedo, [nèdò] n. nen: neto.
mee [nee] Im. Cok en, pwud okato manok nyo pwud pe
ocito mabor. Wan nee wacito kunu. rrk: naane.

| gitiyo kwede macalo lacwii. Nege cal ki agaba.

‘nek [nèk] n. Kwanyo kwo pa dano nyo lee. Kit nek ma
‘ i kom kareni rac tutwal.
“neko [nèkò] tkk. 1) Kwanyo kwo pa dano/lee nyo jwiko
a kwo pa gin mo. 2) Balo nyo giko kwo woko. Guneko
| lokwo adek.
| nen [nen] tn. |) Nyutte nyo pe opanne. 2) Pe okanne
nyo wang neno. Kome nen kamaleng. Wanen diki
ka Rwot oyee.
|“nen calo [nen calo) lm. Lok abyeka. Nen calo bino.
fi Lok man nen calo bibedo tek mada. rrk: nen-ni.
“nen dong [nen don] lm. Ur pi gin ma oballei nge juk.
A Nen dong ki kenyo ni winyo lok ber. rrk: kong
dong.
nene [nene] /m. Con i kine cabit aryo, adek, dwe nyo
mwaka. Wabino kany nene con. Waculu nene con.
rrk: nene con.
` henne [nénne] tik. Limme nyo rwatte. Wanenne wa i
cabit mukato.
neno, (neno) tm. Bedo ki wang. Wek neno calo
lakwiya piny.
neno, [neno] tkk. 1) Ngiyo gin mo nyo ciko wang i kom
gin mo. 2) Mito ngeyo gin moni. 3) Poko ki ikom
mukene. Neno ticce mogo pe yomo cwinya.
nep [nep] lm. Yom, toco, pe oteggu nyo tidi. Onyono
jang yat manep ci opoto wa i ngom.
her [nèr] tn. 1) Cako two woko nyo jony. 2) Twil nyo
nweng woko. Lyeto omiyo cam oner woko ki i
poto. Latin oner ma neno lit.
nero, [nero] tkk. 1) Wango nyo miyo cako two.
2) Weko doko goro. Ceng nero cam marac mada.
Kec onero wang coo woko.
nero, [nero] n. Omin megu ( nera, neri, nerowa,
nerogi, nerone). Laa pa nero pire tek mada.

305
 neto [nètò] n. Two ma mako lotin
o ma gidoto cak pa
mon ma gitye ki ic, kweyo lotin
o woko weko pe
giwoto oyot. Neto balo kom
lotino marac. rrk:
nedo,.
ni [ní] (p.lk. 1) Waco nyo cimo gin mo.
2) Gwok nyo.
Atamo ni kome lit. Giwaco ni pe obibino. rrk:
nia/niya.
niang, [nian] n. 1) Ngec matut. Tic
ki ngat ma niang
yot. 2) Donyo matut. Okutu oniang
matut i tyena.
niang, [nian] rn. Bedo ki ngec
matut nyo ngeyo gin mo
i yo ducu. Amito niang gin ango ma
otimme.
niang, [nian] n. Gaya mamit
ma ginyamo. Niang kaci
lim calo cukari. rrk: tyang ,.
niangnge |nian-ne] tlk. Bedo ki winynye maber nyo
tic kacel ki niang. Niangnge maber tye i kin
lopwonye ki lotino kwan.
nibo [nibò] tkk. Ywayo lok nyo lok mot. En ngey
o nibo
lok maber mada.
nidde [niade] tik. Doko tidi pi twec matek nyo
pi two.
Two oweko ngute dong onidde mate
k.
nier tong [nier ton] n. Kinga dye leb tong nyo lain
ma poko dye leb tong. Ojwayo nier tong
maber me
wake kwede.
nik [nik] /m. Gin ma col mukato. Akuku
col linik ento
ryeny ma neno mit.
nikiniki (niki-niki] Zm. Tingo ter mapek ma
yengnge. Otingo yec mapek woto
linikiniki pe
ngene ka 00 gang.
nim [nim] lm. Gurre kacel nyo cokke
pa dano mapol
kacel. Dano gubedo linim ka kuru
cam.
nimu = [nimi] w. Jimu nyo cokke mapo
l i kabedo acel.
Dyangi onimu i dog kulu ka moko
pwunu.
ninga [nina] n. Kit ongera matino ma komgi
col wa yer
komgi boco, neno mit wa laane bene
leng tutwal.
Ninga pol i Kitgum loyo ka muke
ne ducu.
ningnge [ninne] tik. 1) Timo gin mo
labongo miti nyo
bedo pe ki cwiny i kom gin mo. 2) Timo
gin mo ki
nyap. Guningnge ki lok tutwal owek
o piny tin loyo
gi. 3) Dokke.

306
 ngo [nino] tkk. 1) Timo gin mo mot nyo galle akaka.
2) Tic ki anywar. I ningo wangi kumeno pingo?
i Dano mogo ningo ticgi akaka.
ning [ninin] lp.lm. Penyo kit ma gin moni nyo dano
tye kwede. Latwo dong tye nining? Man gitimo
nining? rom: ningning.
nO [nino] tm. 1) Yweyo i dyeceng nyo i wor.
2) Yweyo i wi kitanda nyo i kabwutu mo keken.
Latin tye ka nino. 3) Kare i cabit, dwe nyo mwaka.
Nino acel tye cawa 24, dwe acel tye nino 28-31,
k' mwaka acel tye nino 364-365.
“miongo [ni6n0] tn. 1) Balle pa gin mo. 2) Top pa layata
H ki gwana. Layata dong oniongo woko. 3) Jony woko
N pa dano nyo bedo goro.
niro [niro] tkk. 1) Kwedo nyo dwoko cen gin ma okato.
2) Rido nyo rudu pi gin mo. Lok ma giloko maber
l en niro dok cen. rrk: ngiro.
| “nobbe [nòbbe] tlk. Balle nyo nyongnge. Kom latin
dong onobbe tutwal pi two.
| “mobo [nòbò] tkk. 1) Balo nying i kom gin mo. In aye
kara i bedo ka nobo nyinga? 2) Miyo doko goro.
3) Kwe nyo nyongnge woko. Neto nobo kom lotino
) tutwal.
modo [nòdò] ż Gono nyo lengo ngut. Gunodo ngutgi
7 mot ka winyo lok pa ladit.
` nok [nok] / Pe pol. Lotino tye manok i gang kwan.
` Mongo [nònò] tkk. 1)Neno/ngeyo gin ma okane.
2) Gamo nyo mako. 3) Como/rwate i kom gin mo. I
nongo ki kwene? Anongogi likuk.
nongonongo ([nònò-nònò] lm. Labongo teko nyo
wot goro. I woto linongonongo pingo? rom:
nogonogo.
nono [nònò] /m. Labongo tyen lok mo nyo labongo gin
mo. Oneko omine nono. Okelo aduku nono.
not [nòt] tn. Dok piny nyo dok i lung. Te cupuria onot
woko.
nota [nòta] n. Kulu madit ma wi kulu cakke ki iye.
Nota Unyama ngic mada.
noto, [noto] tkk. Diyo piny nyo weko kore nen kama

307
 yom. Gin mapek noto ngom kam
a gicibo iye.
noto, [nòtò] tkk. Cwiino/c
wiyo gin mo ki dog. Latin tye
ka noto cwit.
notte [nòtte] sik. 1) Cwiine nyo
makke liking pa gin mo,
2)Tic kacel nyo ribbe ka timo
gin mo. Lopwur
gunotte i ticgi.
nu [nu] lak. Man nyo meno ma
gi eloko i komeni.
Ngat nu dano ma niang. Dano
nu ngeyo piny
tutwal. rom: no.
nucu [nùcù] n. Ngul jami nyo
gin mo ma gipoko iye
marom. Acel tye nucu pa aryo. lr:
<A>. nik: nisfu.
nudde [nùdde] zik. Bedo goro
nyo winyo arem. Kome
onudde woko pi tic mapol.
nudo [nùdò] tkk. rom: nudu. 1)
Guru nyo rubu. Atye ka
nudo nyuka ki latin. 2) Miyo doko
goro. Two dong
onudo kome matek. 3) Nwoyo
coyo kodi pien pe
otwi maber. Baba tye ka nudo poto
kal.
nugunugu [nùgù-nùgù] /m.
Yat ma onyak ma tye ki
nyige mapol. Olok onyak ma bedo
linugunugu.
nukta [nukta] n. Nyig lok me coc alpabet
ma gin aye:
ABCDEFGHIJKLMNNGNY
OPQRST
UVWXYZ. Acoli pe gitiyo ki nukt
a magi: F H
QSVXZ. Ir: <Lug>. nik: nukta.
numu, [numu] / Gin ma pwud
pe ocek maber. Wacamo
ringu manumu. Labolo pwud
numu.
numu, [nòmò] “kk. 1) Camo nyo mwodo.
2) Cam lamiya
dog nyo camo cam mayom. Lawor
wanumu layata
ma kibwulu ki odii.
nungnge [nòn-nè] tk. Nyikke
cok, pappe nyo yelle ki
gin mo. Onungnge ki lok kwe ci owac
o. rrk: ciro.
nungnge [nòn-nè] zik. Tic/timm
e pa nyok dyel ka
obeito min dyel.
nungo [nino] tkk. Nwoyo/med
o lok wek dano onyer.
Logoga maro nungo lok me yomo
cwiny dano. rom:
nungu.
nuno (nònò] “kk. 1) Timo gin
acel lobongo lokone nyo
nwoyo gin acel. 2) Olo dano ki gin
nyo lok acel.
Ocako nuno en lok aceli wa lawor.
rrk: nwoyo.
nur [nùr] tn. 1) Bedo ki wic mapek nyo lung
nge pi

308
 pekwic. 2) Cung alenga pi peko nyo nino. Ngat ma
f nino mako wange nur woko.
uro [nùrò] tkk. 1) Diyo dano nyo gin mo piny. 2) Ciro
a nyo tingo tek. Ter mapek nuro dano.
nuru [nuru] tn. Cako nino nyo mito yweyo. Nino nuru
wanga ma pe atwero timo gin mo.
wai [nwai] n. Kwac nyo ngu ma kome kwicikwici
matar ki macol, ibe bor. Nwai lee mager mada dok
ngwinyo dano ki lwete. nen: kitikiti. rom: nwayi.
Lawang [nwan] /. rom: nwuang. 1) Pe ngao, pe ngidde.
: 2) Gin ma makke. Ngat ma cwinye nwang golo lok
j” iye tek. 3) Ngat ma cir.
“nwedo [nwedo] tkk. Ito yat mapwot labongo jange nyo
hi ito yat ma olur atir. En nwedo yat calo ongera.
“nweng [nwen] tn. Jony, doko tidi nyo twil. Two oweko
N larema kome onweng marac.
“Mwoc [nwoc] n. Cobo lee i nge ngat ma okwongo cobo
nyo bedo me aryo, adek, kmk. En ocobo lacek ma
HM nwoc. rrk: nwoco.
“Nwoya [nwoya] n. Latin got mo ma tye i Bwobo, kaunti
| Nwoya ocamo nying got man. Nwoya cok ki Alero.
nwoyo, [nwòyò] tkk. 1) Waco lok acel wang mapol.
2) Timo i yo acel labongo alokaloka. Wabedo ka
nwoyo lok i kore. rrk: nuno.
€ Mwoyo, [nwòyò] tkk. 1)Dwoko nyo rego odoco.
2) Weko gin mo bedo yom nyo miyo bedo pwot ki
timo ne tyen mapol. Atye ka nwoyo moko kwon.
nwoyo; [nwòyò] tkk. 1) Cobo lee wek pe oloo i nge ngat
ma okwongo cobone. 2) Bedo me acel inge lakwong
cobo lee moni. Nero ne onwoyo kor kul.

309
 NG - ng
ng [bá] n. Nukta me apar wie adek
me coc i
leb Acoli.
nga [na] pkn. Lapeny me niang i kom
ngat ma timo gin
mo. Man nga ma oweko jami liya
k kany? Nga ma
tye kenyo? rrk: anga.
ngaa [naa] n. Dwong wic nyo
bedo pe ki woro. Wek
ngaa calo itwero gin mo keni.
ngaane [naane] £ 1) Bwutu
piny ataro ka yweyo.
Wone ongaane i te yat i gangnge.
2) Yabo bat me
cobo, bolo nyo yuyu gin mo.
ngabo [nabò] tkk. Lyero nyo keto malo. Anga ma
ongabo bongone i tol mac?
ngaca [nàcà] /m. 1) Weko gin mo
bwutu ataro. 2) Weko
gin mo bwutu ki ngeye ma nongo pe
kwo. 3) Pongo
kabedo. Oreto twon pwura ma obwu
tu lingaca.
ngaco [naco] tkk. Neko lee madit
nyo reto piny. Nera
ongaco twon dyang ki tong acel keke
n.
ngadangada [nada-nada] if. Wot pa lee ki dano
maboco. Rii woto ngadangada. Wode woto
ngadangada. rrk: gadagada.
ngadde [nadde] tik. Ille malo me bedo bor nyo yelle
me
kwanyo gin ma tye malo. Ngadde i kwan
y atabo ki i
cel.
ngadi [nadi] k 1) Dano nyo ngat ma pe gingeyo.
2) Ngat mo ma gingeyo ento pe
gimito lwongo
nyinge. Ngadi aye okonya me oo
kany.
ngado [nadò] tkk. 1) Ngolo nyo ngunu ma tino tino.
Watye ka ngado obokke layata. 2)
Wot ki wi tyen.
Ongado ngute ka neno jo makato
i gudu. rrk: telo.
ngak [nak] tn. Mako yo mukene nyo dok tung ka
mukene. Lub yo atir pe ingak kamo
.
ngakingaki ([naki-naki] lt 1) Kama yoo ongak iye.
Baba orweny i ngakingaki yo; pe
ngeyo mene ma
myero ekwany. 2) Pe pwot nyo pe
opiire marom.
3) Gin ma kine tek ki yom. 4) Nyim
nyo kal ma
girego angaka ma gidwoko wek obed
mapwot. Bar
tuku dong pwot pe ngakingaki.

310
 ako [nako] tkk. Gako nyo rego angaka. Latedo ngeyo
| ngako lapena maber mada.
gala [nala] t Lok tuku, namo nyo oree. Ngala ma
ki; okato kare rac.

yomocwiny. 2) Loko lok anywar. Ngalo dano tutwal

pi pe ber.
ngalo, (nalo) tkk. 1) Tuku nyo yabo wang mwot
(gwenyo cogo). 2) Gwenyo lok. Oreto latin ci
} ongalo bade woko. Ongalo ngute woko.
ngamu, (namu) n. 1) Yabo dog ki yweyo madit.
j 2) Nyutu olo ki nino. Ngat ma ngamu tere tere
di nongo nino mako wange. rom: amu.
ngamu, (namu) tm. Cako turu pa yat, ngok nyo cako
nyak. Anywagi dong tye ka ngagmu. Neno ature
/ ma ngamu mit.
ngang, (nan) tn. Kak, tyer nyo det. Kor ot manyeni
ongang marac mada.
Bang, [nan] lm. 1) Bedo tek tutwal. 2) Cwiny matek
| nyo two matek. Latet omwono te cupuria lingang.
“nganga (nana) n. 1) Lok cac nyo tim anywar. 2) Tek
wic nyo bedo pe ki woro. I tye ka pwonyo nganga ki
Bi bot anga?
"ngango [nano] tkk. 1) Nywaro dano nyo nyweno lok.
l 2) Cayo ngati ki lok. 3) Gwenyo lok nyo bedo ki
cwiny anywar. Itye ka ngango aga? En maro
ngango lok.
ngano [nano] tkk. Jobo nyo mako gin mo pong cing.
ki Maa ongano boo i cinge.
“mgany [nêny] tn. Leb anywar me waco ki ngat mo ni
i ociti. Ngany i cit tuu.
` nganya nganya [nanya-nanya] lm. 1)Ngwec
ki rucurucu. 2) Yenyo gin mo rucurucu. 3) Ringo i kor
gin mo ma pe bor tutwal ento cok cok. Tye ka wot
linganya nganya cito kwene?
= Aganyo [nanyo] tn. 1) Wot alenga, adwot nyo wot
lworo cego wang bwur. 2) Wot arem me nyac nyo
wot two. Lotwo nyac nganyo wot anganya.
ngao, (nao) /t. Pe nwang pi meno tur, yec nyo cot oyot.

311
 Yat paipai ngao mada
. rom: ngayo.
ngao, [nad] n. Pino jubi
nyo pino ma dongo.
Kayo dano malit tut Pino ngao
wal.

ngaro [nard] n. Kedde

pa kom ma nen pi
odiyo. Kolo bwutu gin mo ma
keto ngaro i kom
ngarongaro [D dano.
aro-naro] It Gin
maber. Layata ocek matek Nyo pe ocek
ngarongaro.
ngat, [nat] k Da
no ma Pe gingeyo
Ngat moni oweko nyo giniang i kome.
kibegone kany.
ngat, [nat ] n. 1) Wot nyatte
nyo nyutu deyo. 2)
awobe. Nen kit ma Wot
tye i ngat kwede ki
ngayo, [Dayo] It. nen: ng any ira .
ao ,.
ngayo, [na yo] tkk. Loyo,
pe timme nyo pe
Kwoyo bongo onga twere.
yo woko. Wot onga
yo woko.

ngebo [nèbo] tkk. 1) Diyo kit

alam a mo nyo keto lanyut.
2) Liro it dyang. On
gebo it dyangine me
kin lowote. pokogi ki i
ngec, [nec] n. Lagwe ma
dongo, kome pwot,
ki kulu. Ngec maro kwo i ococ
mako lotino gweni.
mgec, [néc] n. Niang ma
ber nyo ngeyo gin
matut. En tye ki nge mo ki niang
c muromo i kom
pat. yad i mapat
ngec; [nèc] n. 1) Tung tok
pe anyim. 2) Pe tung
uc. 3) Tung kama gia acam ki
a ki iye. En tye ka
odong i ngec. Wan bino ento
wacito anyim pe
ngec mo. tye dok ki
ngeci [Deci] n. nen: ng
ee.
ngee [nèè] n. 1) Odong gin mo
2) Gin ma okato i ko ma myero obed
pat.
ngo ma pe gidingo
maber. Ngee
ngegang [ne-gan] n. 1) Wo
ko nyo nget gang.
okanne. 3) Ka kony 2) Kama
nye. Ocito i ngegan
g.

312
 npek ngek [nék-nék] Im. Jonyo/nweng marac nyo twil
mukato kare. Gukelo dyang ma ojony ngek ngek.
Woto lingek ngek pien kero pe i kome.
1gelo [nelo] tkk. Kwanyo bwut gin mo nyo pwudu
3 bwut gin mo. Yamo ongelo wi ot-gi woko. rrk: palo.
agemo [nemo] tkk. Gwaroi cing nyo jobo gin mo pong
| cing. Ongemo pwul pong cinge ni kec neke.
ngeng [nen] tn. 1) Bedo ki ur madit. Abedo ki ngeng
; ma awinyo lok meno. 2) Tang/barre i yo mukene
nyo wot tung ka mukene. Ngu ongeng odok i dog
kulu.
ngengo, [nènò] tkk. Gengo, dingo nyo cwalo kama
gimito. Ongengo wi min gweno ki lotinone odwoko
i i ot.
‘Mgengo, [neno] tkk. 1) Woo, daa nyo rido lok. 2) Lok ki
tek dog. Pe amaro dano ma ngengo lok tutwal.
“Mgenne [nenne] tik. Jukke nyo rette piny. Lotino
gimaro ngenne i kweyo. Lawac kom ngenne i
| kabwutu labongo tic.
_mgeno (neno) tkk. 1) Loko gin mo arii, aryeba, anget ki
ataro. 2) Jukke i daba nyo i bwuru. Opego maro
j ngeno komgi i daba.
. ngeny, [peny] tn. Pokke iye aryo nyo makato nyo balle
| woko. Awal kwon ongeny woko. rrk: tyer 2. Ir:
SAD. nik: ngeny.
ngeny, [neny] n. Dille nyo kacokke. Lok man omyero
giter i kin ngeny wek gukonywa kwede. rrk: lwak.
mgeny; [neny] tkk. Yabo, nyutu nyo miyo nen. Ngeny
woki wek anen.
mgenynye [nenynye] sik. Ngidde woko nyo bedo
kamaleng nyo yabbe. Agulu opoto ongenynye woko.
ngeo [nèò] tkk. rom: ngeyo. 1) Poko ki wang. 2) Niang i
kom ngati nyo gin mo. 3) Bedo ki ngec. I ngeyo gin
ma itimo. Minne ngeyo kama en tye iye.
nger [nèr] tn. Pong pa gin mo nyo bedo dit. Cak dyang
dong onger mito anyeta.
j
ngero [nero] tkk. Cwero/wango cwiny. Cwinya ngero
ki kiniga i kome.
nget nget [net-net] im. Woto wot goro. Tye ka wot

313
 linget nget ni ecito kalweny calo
twero. kmgk: cac.
nget, [nèt] n. pol: ngedi. Leb
kweri ma onangnge nyo
kweri ma dong otum woko. Nget
eni dong konynye
pe.
nget, [nèt] n. 1) Teng/bwut gin
mo. 2) Gin mo ma cok ki
gin moni. Yo tye cok ki nget
ot tutwal. Wabedo i
nget ot.
nget; [nèt] £ Keco nyo bedo ki
cwercwiny. Cwinya nget
i kom lapwony marac.
ngetcwiny [net-cwiny] n. Kec cwiny/akeca nyo
kiniga madit. Wabedo ki ngetcwin
y madit mada.
ngeto [neto] tkk. 1) Cwero
cwiny nyo wango cwiny
ngati mo. 2) Miyo gikeco. Lok mogo
ngeto cwiny
dano marac.
ngic [nic] |. Pe lyet/okwee nyo kayo kom
dano. Amato
pii mangic. Piny tin ngic matek.
ngic-cwiny [nic-cwiny] n. 1) Nyap cwiny i timo
gin
maber. 2) Goro cwiny i bedo ki
ada. Langic-cwiny
pe timo gin mo ma konyo.
ngicu [nicu] n. 1) Koyo nyo yamo ma dingo kom.
2) Yamo ma kayo kom marac. Ngic
u miyo two ki
dano.
ngidde [nidde] tik. Bedo ngul matino nyo nginye
woko. Amito ngidde woko pi
cwercwiny.
ngidi [nidi] a. Two ma Oyo yi mon ma oyac. Ngid
i
camo yi mon woko.
ngidingidi [nidi-nidi] n. Gin ma ongide ma tino
tino. Wacamo ngidingidi mugati
ma odong. rrk:
nginyinginyi.
ngido, [nidò] tkk. 1) Kayo nyo
ngimo gin mo manok
nok. 2) Pwudu nget gin mo ki lak.
3) Ngelo nget gin
mo manok nok. Latin ongido ring
u ki lake ci pe
omwodo. 3) Ngunu ma tino tino.
Atye ka ngido
dek.
ngido, (nido) tkk. Cwer pa kot manok pe mapol. Kot
tye ka ngido. rrk: ngito.
ngii (nii) m. 1) Cako maro gin moni.
2) Ngeyo kabedo
manyen. 3) Niang i kom kabedo nyo
ngati mo ki cako
marone. Latin dong ongii i kom
lapidi maber. rrk:

314
 ngio/ngiyo.
gikngik [nik-nik] lm. Dille pa gin mo i kicaa, gunia,
| dero, agulu, kmk. Gudilo cam i derogi lingikngik.
pil [nil] tn. Ding/ngiyo ki daa wa ki odoo. Latin dong
ongil woko ki odoo. Wangil woko ki lokke.

calo layata nyo gwana, ikare macon gilwoko ki

| bongo. Dano dong pe gilwoko bongo ki ngili.
ngili moo (nili mod] n. Odong arwaa/moo ringu nyo
| odong miyu. Ka gimito tic ki ngili moo kong
| gilenyo woko.
ngiliri (niliri] n. 1)Ryal ma coo keto i wi itgi me
deyo. 2) Gin deyo it pa lodito macon. Ngiliri dong
orweny woko ki i Acoli.
ngille, [nille] tk. 1)Bedo cek wa cweyo madit.
2) Bedo pek likitiki. Dako man ongille ma pe wace.
"ngille, [nille] “kk. 1) Canne ki gin mapek. Wangille ki
| guu ma oweko wa-ool matek. 2) Lore i ngom calo
pipa, tyen gari, kmk.
"ngilo (nilò] “kk. Loro gin mapek nyo cwalo ki cing gin
4 ma pe twero tingnge. Wangilo gunia kal wan aryo
keken.
qngine [nine] tlk. Nen ne keken. Tye ka ngine calo pe
oaa ki i ot.
l; nginingini [nini-nini] n. Okaka matino loyo okaka
HEN
mukene ducu, gikwo kacel. Mwok camo nginingini
mada.
` Aginne [ninne] tkk. Cokke kacel nyo gurre kamo. Nyig
kic onginne i doggola, pe atwero donyo i ot. Dano
k gunginne ka gamo cam.
` ngino, [nino] tkk. Lungu nyo toro kacel. Kidi odii ki
a ngino ki kwon.
` ngino, [nino] tkk. Neno, yero nyo yenyo. Watye ka
ngino tyen lokke ci pe watwero niang. rrk:
ngio/ngiyo.
nginyinginyi (ninyi-ninyi] lm. Ngul pa gin mo
keken ma dong odong. Nginyinginyi agulu aye
odong, jami mukene pe.
nginynye, [ninynye] tlk. 1) Canne ki gin mo nyo ciro

315
 gin mo laling. Wangin
ynye ki loke kwe ci
Wawaco. 2) Timme ki olo
jami mot ma calo pe
timone. En maro nginyn gimito
ye ki lok.
nginynye, |nginynye] tkk. Twero ngi
mutwo nginye maber.
dde matino. Boo
nginyo, [ninyò] tkk. Jwa
yo nyo ngino. I nginyo wan
kumeno pingo? gi
nginyo, [Ninyo] tkk.
Balo liweng nyo ngido
liweny. Bonyo Onginyo woko
kalwa woko liweng ki
poto. i
ngio [nio] tkk. rek: ngii.
ngiro |Diro] tkk. Kwedo, rid
o nyo rii ki lok acel naka
naka. Pingo i ngiro lok
ikom dano kit man?
niro. rek;
ngit [nit] n. Doko yom nyo bed
o yom. Orego nyim
ongit maber.
ngito [nitò] zik. Nyamo
cam ki lak nyo miyo doko
Pe onyamo pwul ongito yom.
maber.
ngo, [nd] lp/k. Lapeny
nyo yenyo niang i kom gin
nyo gin matye ka timme. moni
Meno ngo? I waci ngo
rrk: Gin ango. ?
ngo: [nò] tn. 1) Doko
pii pii nyo lic woko. 2) Bal
nyo kwok. Nyuka ongo le woko
calo pii. Doge ongo i dog
cam.
ngo; [nd] tn. Keco, bedo ki
kiniga nyo mito Iweny.
ngo i lok ma adane pe. Wek
ngobbe [nòbbe] tik. Gwenynye, rubbe nyo
Rangi bongone ongobbe ngwekke.
maber tutwal.
ngobo [nòbò] tkk Gwenyo, nyo rubu ngweko.
Wangobo uci matar, mac
ol ki makwar.
ngobongobo [nèbè-nèbè] Im. Bino ki cwer pa pig
wang. Obedo ka lok ma pig wange bedo
lingobongobo.
ngodde [nòdde] tik.
1) Ille ka neno. 2) Telo/nged
pi neno cen nyo kamabor. o ngut
3) Bedo ma onatte woko.
Kec neko ma iye ongodd
e wa i ngeyo.
ngodin godi [nèdi-nèdi] Im. Pe rom,
kinne mogo
dongo mogo tino. Kom
agulune obedo ngodingod
ngodo [nòdò] “kk. Telo nyo ngado i.
ngut. I ngodo nguti i

316
 tye ka neno ngo? rrk: ngado.
goingoi [noi-noi] l Pii pii pe tye maber. Pig dek
| orubbe ma obedo ngoingoi.
ngok, [76k] n. a) Cam ma odwogo woko ki i ic pi ulle
pa cwiny. b) Cam ma gicwalo woko ki i dog pi lem
pa cwiny. c) Dwogo pa cam woko ki i ic kun wok ki i
| dog. Latin tye ka ngok marac.
ngok, [nèk] tn. Rwatte nyo bino pa lee cok bot ngati i
dwar. Lee ongok bota acel keken.
ngok, [nèk] tn. 1) Julu nyo cako cek pa cam nyo gin
| apita macalo anywagi, kal, kabir, kmk. 2) Cako turu.
| Anywagi dong ocako ngok.
ngokingoki [nòki-nòki] / 1)Gwar/pe pwot nyo
| obedo gologolo. 2)Pe opire. Two obalo wange
| oweko wange tye ngokingoki.
"ngoko [nèkè] tkk. Cwalo jami ma i ic woko nyo dwoko
1 woko cam ki i ic pi ayela nyo two. Latwo ongoko
yat woko liweng.
ngol, [pèl] tn. Doko goro pi dul kom ma orem. En ongol
q pi ret ma onongo i tyene.
~ngol, [N01] t. 1) Poko lok i kin jo mo. 2) Poko kin dano
4 nyo tek. 3) Dwon ma gimoko. Lodito omiyo ngol
4 maber i lok man.
”ngolle [nòlle] tik. 1) Kato ki lok ma pat. 2) Tuc nyo
4 bino ki gin mukene. En ongolle ki Iweny i kare ma
gitye ka kwero nino nyodone. rrk: timme.
ngolo ngolo [nòlò-nòlò] /t. Gin ma dito nyo dongo
wang. Wange dongo ngolo ngolo. rrk: ngulu ngulu.
ngolo, [nolò] n. Bedo pe ki dul kom moni nyo bedo
goro pi cing nyo tyen ma ongol. Tin ceng pyem
ngwec pa longolo.
ngolo, [nolò] tkk. 1) Poko ii gin mo. Watye ka ngolo
gweno. 2) Jolo wi ladit/welo nyo ngat mo ki i yo.
Gungolo wi rwot ki i yo. 3) Poko lok i kin dul aryo
nyo ma kato. Kot dong tin ngolo lok. rrk: ngunu.
ngom [nèm] n. 1) Lobo nyo piny; kama gin mo keken
makwo bedo iye. 2) Ka kwo pa dano, lee, winyi, ka
pwuru cam, kmk. Ngom maber ceko cam mada.
Bed piny i ngom.

317
 ngomi [nomi] n. Atero kak nyo atero ma gika
ko ki bwur.
Ngomi aye atero ma lobwoto tiyo kwed
e.
ngon [nòn] /t. Leng nyo atir. Amar
o dano ma ngon.
ngong ngong [non-pon] lm. Leb anywar ki cac.
Ngong ngong kwede pe i oo kany.
ngonge [nònè] n. Lee madit
kato bim ma yece boco.
Yec ngonge ber mada.
ngongo [nènè] t Nenu ma pe
yot nyo neno piny ki tek.
Wungongo wangwu kumeno wuneno
ngo? kmgk:
anywar.
ngono, [nènè] tkk. Curu lok i wi lagoba
nyo loyo ki
lok. Lotino tin gungono lawotgi pi gaba
ma jwi en
waco.
ngono, [nond] tkk. nen: ngoyo.
ngoone [noòne] tik. Dong woko
cen. En ongoone
woko ki i kinwa.
ngor [nor] n. Nyig boo ma mito rom
ki nyig lapena nyo
kit dek ma lak alaka. Ngor kite pol: ngor
kilang, ngor
nam/latowang pwono, ngor Acoli-amuli, ngor
agonna. Lapwuta gitedo ki ngor.
ngorongoro [nòrò-nòrò] Im. Dongo nyo gwar.
Mucungwa onyak ngorongoro. Wange
ngorongoro
tutwal.
ngoto [nètè] tkk. Tim ma lacoo ki dako butu
kacel ma
nongo komgi orwatte nyo ribbe pa kom
lacoo ki
dako. kmgk: lik.
ngoyo, [nòyò] tkk. 1) Poko, yero nyo diro
cen. 2) Koyo
nyo gwoko cen. 3) Kato anyim nyo weko
angec.
Ongoyo bwut cam mogo ki jo ma pe.
Gungoyowa
angec. 4) Bedo nyap. 5) Weko timo gin
mo kit ma
mitte. En maro ngoyo kome tutwal.
rrk: ngono.
ngoyo: [nèyè] tkk. Weko bedo dyak ki pii nyo
gin ma
pigge. Pii ngoyo lobo ma pe owang.
rrk: dyako.
ngu [nd] n. Lee mager calo labwor, kwac,
lalur, kmk.
Ngu omako latin dyel.
ngu-bar ([nò-bar] n. Dano ma yam gitamoni lokke
doko ngu wa camo dano, giwaco ni aa
ki tung bari.
Lotino Iworo ngu-bar.
ngudde [nudde] tk Danyo dud
ki gomme anyim.

318
 ja Awobe gimaro ngudde kamyel.
nguk nguk [puk nòk] im. Wot dit kom. Nerone dit
N ma woto linguk nguk.
1 guko (nuko) tkk. Mako nyo nongo ngati ka timo gin
ry mo. Onguko latin ka kwalo cukari.
ngul [nul] n. 1)Odong gin mo ma ongidde woko
; matino. 2) Dul gin mo ma opokke ki i kom madit.
ki. Lotino anyira tye ka coko ngul yen me tuku tedo.
“ngulo Inulo) tkk. 1) Nyeto woko ki i dog. 2) Cwalo
my woko ki leb nyo gwiro woko. Wek ngulo laa ataa
| kit meno.
ngumu (gumu) “kk. Camo gin mo lamiya dog. En tye
Ai ka ngumu cam kun wan watoo ki kec.
anguna [nuna] n. nen: goba.
"ngunu (nunu) ¢ Ngolo nyo jungu. Latong mabit ngunu
iq yen oyot. rrk: ngolo.
nguny, [puny] tn. l) Ling woko ki gin ma onongo
| gimito waco. 2) Kwero timo gin mo ma giyubu i
mung. Ongamo doge ka lok ci onguny woko ki
lokke.
“nguny, [nòny] n. nen: ngwiny/ngwiny cet.
”ngunyi ngunyi (nònyi nunyi] /m. Wot pa kwidi.
4 Kwidi woto lingunyi ngunyi.
ngur [nur] tn. Kwero tam nyo kwero lok ki loko lok ma
pe winynye bot jo mukene. Pe wubed ka ngur
angura ento wacu lok atir.
| nguro [nòrò] “kk. Kwoto nyo lok i mung i kom ngat mo.
N Dano nguro i kome ni en layat.
“mgurre [nurre] tik. 1)Camme woko, tum nyo doko
j tidi. 2) Nangnge nyo ligge woko. Lak kweri dong
ongurre woko liweng.
= nguru (guru) fn. 1) Lok ma pe winynye nyo lok olu olu
q ma pe niango dano. Gubedo ka lok nguru nguru ma
pe i twero winyo gin mo. 2) Mor pa jami mogo calo
mutoka, pigipigi, dege, layata/gwana ma tye kacek,
kmk. Layata dong tye ka nguru.
nguru nguru (nuru nuru) n. Gin ma tye ka winynye
olu olu ma adane ki gobane peya gingeyo. Wawinyo
nguru nguru mogo i kome ci pe watero penyo.

319
ngurunguru (nòrò-nòru] n. Ringu olokko nyo
ringu matek. Amaro ringu ma ngurunguru.
ngut, [nut] n. 1) Kin wic ki kor. 2) Kin cing ki bad,
kmk. Ngut latin okwot woko. Ngut cinga lit.
ngut, [nòt] n. 1) Kunu nyo bedo ki cwercwiny i kom
gin marac ma ngati mo otimo. 2) Kwero gin marac pi
racce. Angut pe dok abinwoyo kit tim man.
ngwak [nwak] Im. Kayo, mako nyo ceyo gin mo madit.
Ngu okayo bade lingwak. rrk: kwak.
ngwalangwala [nwala-nwala] I. Gin ma kome
obedo abac abac. Kom kwac obedo ngwalangwala.
rrk: ngweke ngweke.
ngwaro [nwarè] tkk. Poro nyo kobo kit ngat mo nyo gin
mo. Meno pe kite, en tye ka ngwro kit minne.
ngwe [nwe] n. Bwur ma tye i lwet tyen, nwece rac.
Acego wang ngwe ma i tyena.
ngwec, [ngwec] n. Gin ma um winyo/mako i yamo
maber nyo marac ikom gin mo. Ngwec dek ma
gicelo kur. Ngwec gin ma okwok rac.
ngwec, [ngwec] n. Wot oyot, aa woko nyo cito woko
oyot kamo. I tye ka ngwec i cito kwene? Ngwec olo
dano. rrk: ringo.
ngwedo, [nwedo] “kk. 1) Bito nyo kwanyo pot dek ki i
kom tyene. 2) Yubu nyo yero pot dek ki i poto/lum.
Watye ka ngwedo boo.
ngwedo, [nwédo] tkk. 1) Yubu pot dek nyo tic me coko
dek. Ngwedo maber tye i cwir. 2) Neko lee.
ngweke ngweke [nwèkè nwèkè] lm. Deyo gin mo ki
rangi nyo gin ma tye ki rangi mapat pat. Odeyo wi
latin ki tiko ma ngweke ngweke.
ngwekke [nwekke] sik. Pokke i dul nyo ngul matino
tino. Lotino kwan gungwekke i dul abic madongo.
ngweko [nweko] tkk. 1)Poko nyo ngido. Mama
ongweko cam ki dano mapol. 2) Goro nyo goyo
rangi mapat i kom gin mo. Ongweko kor ote ki
rangi mapol.
ngwelo [nwelo] tkk. Mako gin mo matek calo gimito
deyone nyo ngwelo wang. En ongwelo ngut latin
wek pe okoki. Apwoyo ongwelo wange i ococ. rrk:

320
` dengo. kot oromo
k ma tuk ma cwe ka
ngwen [pwen] n. Oko a,
: aribu, agoro, naka/oyal
kom bye. Kit ngwen pol . Odi i
ngaming, alwiri, kmk
coro, ogwe, kidu, ami
l ngwen mit ki gwana. pe matut.
tkk. 1) Tucu, cobo aguka,
“ngwengo [pwènò] ki
del keken. Ongwengo lee
: 2) Cobo araba nyo tucu
tong ma olu. lwet i kom
ki
[nwèny-nyè] tlk. Gwarre
ngwenynye to i
ka ngwenynye pien owo
pien nongo yil. En tye
lum. kun nongo
tkk. 1) Gwenyo kama yil
“ngwenyo [pwènyò] g. En tye ka
ki cin
; kigwaro ki lwet. 2) Kwanyo it.
. Ongwenyo kwon mad
ngweyo wiye ma nen nen mab er nyo
Yuyu ngwec gin mo
| ngweo [nwèò] tkk.
ge. Wangweo ngwec moo
marac. Angweo ngwec are
4 makur. rom: ngweyo. . Bongo
It. Gin macek tutwal
| ngwerke [nwerke]
ya.
langwerke bongone rac tino tino nyo
tkk. 1) Ngunu/ngolo ma
` ngwero [pwero] lok
ero ka kitedo. 2) Waco
demo. Boo kong ki ngw tutwal .
o ngwero lok
ata ma adane pe. In i mar tino nyo
[nwèrrè] tlk. Ngolle matino
ngwerre erre
ngwidde pa gin mo. Pot dek mukene pe ngw
maber.
nwèt] Im. Wot oyot oyot ki
ngwet ngwet [pwèt
et i cito kwene?
tyen. I woto lingwet ngw
nen: ngweo.
ngweyo [pwèyò] tkk. keco
Ngur ki lok acel ma nyutu
ngwido ([nwidò] tkk. 1) naka. Tin dong pwu d i
nyo rido lok acel naka o rin gu,
Ngunu yi jami cal
ngwido lok i wiya! 2) o nyo
kmk matino tino. Kec
gweno, layata, gwana, ringu. rrk:
lok. Atye ka ngwido
rido
ngwiko/ngwiro.
nok nok ki kama okane
ngwilo [nwilo] tkk. Nen ma
wange mot i te kitanda.
nyo kama ding. Ongwilo woyo bedo ki
-nwild] Im. Ap
ngwilongwilo [nwild
i ococ. nen: ngwilo.
wange lingwilongwilo nyo yo
1) Te dano. 2) Yo pyelo
ngwiny [nwiny] n.

321
 konye madit. Dano
pyelo ki ngwinygi.
nguny/ngwiny cet. yrk:
ngwiny cet [nwiny
cèt] n. l) Kama cet kato ki
2) Yet marac. Ngwiny iye.
cetti.
ngwiny nyang [nwiny nyan] n. Kit yat mo ma lak
alaka ma gitiyo kwede
me bol tong. Ngwiny
bol tong ma nwang mad nyang
a.
ngwiro [nwirò] tk Wek yelo dano ki ngw
Nen: ngwido. iro lok.

NY
- ny
ny [nya] n. Nukta me apar wie angw
coc i leb Acoli. en me
nya [nya] n. Latin nyako
pa ngat mo. Man nya
rwot. Man nya pa anga? pa
Nyaa [nyaa] t Doko
pol nyo dwong. Gweni
mada. onyaa bote
nyaa-dyang |nyaa-dyan] n. Loro nyo angul ngul
madit i kom dyang nyo i
tunune.
nyabo [nyabò] n. 1) Pek kom nyo
wa bedo pe ki miti i kom
gor o i tic. 2) Kwiya
tic. En timo ticce ki nyabo.
nyac [nyac] n. Two
ma onyo i kom dano cal
Nyac two marac mada. o gwenyo.
Nyaga, [nyaga] n.
Nying pak pa anyira "kw
nyo laber. Awobe map acanyaga"
ol mito nyako maber
kwac-anyaga. calo
Nyaga, [nyaga] n.
Got ma tye cok ki Ladwon
ma yam gilwongo ni g i kupiny
"Panyango". Gangwa
got Nyaga. cok ki
nyaga; [nyaga] n. Ogwang ma cal ki gwo
too ento kome nyo tere k, dit rom ki
tik marac. Kom nyaga
mada. rrk: giliri. tik
nyak [nyak] tn. Bedo ki nyig nyo bedo ngoron
Paipai, moembe ki lab goro.
olo onyak mada i mw
aka ni.

322
 "nyak nyak [nyak nyak] lm. Wot ngolo nyo wot goro.
Pa Arwatte ki lagoro ma woto linyak nyak.
nyakabwol [nyaka-bwòl] n. Kit okono moni matino,
rom ki keno obwutu. Okono nyakabwol dong
lè) orweny woko ki i Acoli.
-nyakacuna [nyaka-cunu] n. Two ma gilwongoni
; "gwok i guda", onyo i kom dano calo layido dok bene
yil mada. Nyakacuna omako latin pa nera. rom:
ki nyamucuna. lr: <Lug>. nlk: namusuna.
_hyakinyaki [nyaki-nyakì] n. Doo ma lak alaka ma
| ture kwar, lere yat lak ma ginyamo anyama me
kweyo arem dok cango two lak maber. Cit i kwiny te
| nyakinyaki i kela, wek anyam.
| nyakke (nyakke) tlk. Gurre piny ki ille malo nyo wot
1 ngolo. Wot nyakke tek.
_ nyako, [nyako] n. pol: anyira. Latin dako ma peya
i ginyomo. Nyako man leng ba!
_ nyako, [nyako] tn. 1) Lokke, cok poto nyo langnge.
| Wa oo gang ma ceng dong onyako woko. 2) Jami
calo lapena, muranga, pwul, nyim, anywagi, kmk, ma
bedo ki nyige mapol. Anywagi tye ka nyako nyige
mapol.
nyal [nyal] n. Ngico nyonyo nyo cilo mabalo nyonyo
woko. Nyal camo nyonyo dok balo nyo tucu woko.
nyalanyala [nyala-nyala] im. Wot pa kwidi i gin
ma otop. Ringu otop ma kwidi woto iye
linyalanyala.
nyallo [nyallo] n. Twol madit ento kwirne pe, kome
obedo angec angec, laane ber me yubu war. Nyallo
mwonyo lee matino wa lotino dano bene.
nyalo [nyalò] tkk. 1) Ciro peko, arem, kmk. Latwo
tika obe-nyalo lobo ada? 2) Bwolo/bito ngat mo i
yoo me mwolo.
nyalo nyalo [nyalè nyalò] /. 1) Bedo pwot pa yer
wic. Yer wiye obedo nyalo nyalo. 2) Bot pa dek ma
pe gitedo maber. Ka pe igwokke ci koni i tedo otigo
nyalo nyalo.
nyamagata [nyama-gata] n. Kit pwura moni madit
ma nonge i Agoro. Nyamagata tunge ojany mada.

323
 nyamo |nyamò] tkk. Ngito
cam ki lak nyo miyo
yom. Itye ka nyam doko
o ngo?
nyampara [nyamp
ara] n. 1) Lalub
gwoko Iwak. 2) Law kor mukungu j
i Iwak nyo lanen
Nyampara ngeyo tic tic pa Iwak,
ce. rrk: won paco.
nik: nampala. /r: <Lug>.
nyamucuna [nyamu-cuna]
n. nen: nyakacuna. /r:

ci iyengo wiyi. kmg

k: cac.
nyang [nyan] n. Lee kul
u madit kato ngec,
mada, lakke pol dok bit kome gwar
nyanga nyanga mada. Nyang kayo dan
[nyana nyana] o.
ma odet dok mutoli mol Wim. Wang bwur
ki iye. Bwur ma wang
bedo nyanga nyanga e odet
.
nyango [nyapo].
Ryeny pa ceng odiku
ki aryo. Dano gimaro kine cawa acel
nyany, oyo ny an go lag we.
[nyany] tn. Doko olu
nyo gom woko. Leb
onyany woko. pala
nyany, [nyany] tn. Bedo
i wi gin mo. Onyany
kom pa wone labong i wi
o woro.
nyany, [nyany] /m. Madit
nyo mapek. Obwutu
linyany. Omyeno kw piny
on madit linyany.
nyanya [nyanya]
n. Kit dek ma lak
alaka dok nyak
ki nyanya. rek: olii
|. /r: <Lug>. nik: nya
nyanya nyanya nya.
[nyanya nyanya]
dyang nyo dano ma Im. l) Lee,
pol ma giwoto kac
OCoro i kulu linyan el. Dyangi
ya nyanya ka mato
pwot, bedo calo wi kw pii. 2) Pe
on mudyak ma ging
winyo nyo
nyanynye [nyanynye] Hk
1) Pette nyo bedo
2) Gin ma tidi ento wiy alaya.
e dit. Onyanynye i
calo rwot. Wiye on wi kom
yanynye calo wi tul
nyanyo, [nyanyo] a.
tkk. 1) Miyo doko olu
mabit. Got nyanyo nyo ligo gin
leb latong woko ka
kitongo i

324
 4 kome. 2) Gomo wic.
hyanyo, [nyanyo] tkk. rom: nyenyo. 1) Nyono lum
| piny. 2) Pyelo lum iyo. Watye ka nyanyo lum me
Ba yabo yo.
nyap [nyap] lt. Bedo pe ki miti i tic. Ngat ma kome
nyap pe twero timo gin ma konyi. rrk: wac kom.
“nyar [nyar] n. 1)Nget nyim dano ma orumu nyim.
j 2) Kabedo ma tye piny i te pen nyo kin em (nyara,
nyare, nyari, nyargi, nyarwa, nyarwu). Nyare liyo
nyo yer pe iye.
i nyarakok [nyara-kok] n. Cwiny wi ot ma gicweyo
ki diro. Odi ducu giyubu ki nyarakok. rrk: labila.
` nyaro, [nyaro] tkk. Ngolo, ngunu nyo lyelo. Mon tye ka
| nyaro lum me yubu ot.
” nyaro, [nyarò] tkk. Kwinyo nyo golo malac. Wanyaro
! bwur yugi madit atika.
“nyarubanga [nya-rubana] n. Nying ma oaa ki
| Bunyoro pi jok Lacwec nyo Jok ma Malo/Jokkene.
f lr: <R>. nlk: nyaruhanga.
_ hyato [nyato] tkk. 1) Waco lok mapol. Wek nyato lok
i wi dano. 2)Cobo wang mapol nyo nwoyo.
Gunyato kom twol ki ret mapol ata.
nyatte [nyatte] tik. Wakke, nyutte nyo bwutte. En tye
ka nyatte pien otyeko peny. Megi anyira nyatte.
nyayo [nyayo] tkk. Miyo doko pol nyo medo wel.
K
Wanyayo dyegi mapol ata. Onyayo lok odoko pol
ata.
nye! [nyê] ng. Lwongo tam i kom lok mo nyo lwongo
ngat mo. Lok man rac ba nye! Nye, kong i bin
kany.
nyebbe [nyebbe] tlk. 1)Ngiyo i kom gin mo.
2) Pwonynye i kom gin mo. 3) Niang ki cako maro
gin mo nyo ngat moni. Pe amito i nyebbe ikome.
nyebo [nyebo] tkk. 1)Bito nyo ngio gin mo. Nyebo
dano ma kite rac i komi rac. 2) Miyo lotino dongo
nyo ngii i yo moni marac nyo maber. I nyebo
lotinoni ki cam mabeco keken.
nyedde [nyedde] tik. 1) Wakke nyo kette i rwom ma
malo. Wek nyedde calo pe i pyelo cet. 2) Bedo malo

325
 ka ma leng. Wanyedde malo wek wanen tuku
maber.
nyedo, [nyedo] tkk. 1) Lok ki wakke. Wek nyed
o lok
ki dano madito. 2) Mako gin mo ki Iworo
. Onyedo
bongo pa latin ki Iwete. rrk: tono.
nyedo, [nyedo] «kk 1)Wot ki wi tyen nyo wot
wakke/nyatte. 2) Nyutu deyo. Anyaka dong
onyedo
wot kwica pe twere.
nyek, [nyek] zn. 1) Bedo ki col wang i kom ngati
pi gin
mo. 2) Kwero ribo kabedo ki ngat mo pi laro
rwom. I
nyek kweda pingo? En nyek tutwal i kom
lawote.
nyek, [nyek] n. 1) Dako ma oribo laco ki lawote.
2) Cii
wora nyo cii pa abaana. Nyek maa cwinye col i
komwa atika.
nyeke nyeke [nyèkè nyèkè] Im. Camo cam labongo
miti. Bye camo nyeke nyeke ento camme
rac mada.
nyeko, [nyéko] n. 1) Col wang i kom ngati nyo i kom
gin ma ngati tye kwede. 2) Neno jami pa ngati
ki
wang cwiny. Nyeko maki i koma nono,
meno
gumma.
nyeko, [nyeko] tkk. 1) Tongo bwur nyo kono wang
poto ma nen calo lanyut. 2) Kwinyo bwut
ot manok
pi onyo iye pii wek odok yom. Wanyeko wang
poto
ma nen maleng.
nyelo [nyèlò] “kk. l) Lingo nyo ngunu wi odoo ki tere.
2) Piro te lum ot wek obed marom. I nyelo
dye kal
maber. En tye ka nyelo dog potone. rrk: nyibo
.
nyem [nyem] tn. 1) Bakke, bedo pol nyo cokke.
2) Gurre nyo dille kacel. Dyekalwa onyem
mada.
Dyangi onyem i yo kulu ma apwua bedo
litu.
nyem nyem [nyèm nyèm] lm. Pwon
yo wot ki lworo.
nyeme nyeme [nyémé nyèmè] /t Gin ma obedo
dyak dyak. Omyeno kwon nyeme nyeme.
nyen [nyén] / 1) Peya orii nyo pwud
giyubu cok cok.
2) Nen welo nyo onen cok. Latin eni nyen
i gang
kany. Baba owila bongo manyen.
nyeno [nyeno] n. 1) Maro lengo ki deyo.
2) Ngono nyo
kwero jami mogo ki wakke. En maro
tic nyeno
tutwal. 3) Nyute ni eloyo/epat.

326
 enye [nyenye] n. Kit okaka moni ma tuk, komme
kwar, ngwece rac. Nyenye dong dwong i kabat
tutwal.
ppyenyo [nyenyo] tkk. nen: nyanyo2.

2) Lacoo mo nyo awobi ma pe giniang i kome. Nyer

moni obedo ka yenyi.

nyo bedo ki Pani atyer. Anga gi ma gitye ka nyero

| kenyo ni?
nyero, [nyèrò] tkk. 1) Dwon me cac nyo me me pwoc.
| 2) Nongo yomewiny i nywaro dano. Lacan makwo
| pe ginyero. Apoto piny ci gutoo ki nyero.
nyeto, [nyeto] tkk. Biyo cak ki i tunu nyo bwuyu cak.
q Amaro nyeto dyang odiku loyo otyeno.
| nyeto, [nyeto] tkk. Ngulu nyo cwalo woko ki i dog.
4 Nyeto laa ata pe ber. Onyeto mine ki laa.
` nyette [nyette] tlk. Pye/gwirre malo nyo dongo malo.
Ogwal nyette lidet det ki i pii.
< myibbe [nyibbe] tik. Jibbe, lingnge nyo nyelle pa gin
a mo. Wi cel dong onyibbe maber atika.
` nyibo [nyibo] tkk. Jibo nyo lingo wi gin mo. Onyibo
dog cel maber mada. rrk: nyelo.
` myig [nyig] n. Kodi nyo cwiny kodi. Maa ocwalo nyig
| kodi pwul.
” Ayiginyigi [nyigi-nyigi] Im. Kacel, torre nyo onye
pa gin mo. Okedo wiye matino nyiginyigi.
nyigo [nyigò] tkk. Cono coc maleng dok maber atika.
Awobe ginyigo coc bot anyira.
nyikke [nyikke] tlk. Dirre, cito cok nyo cen.
Wunyikke cok kany.
nyiko [nyiko] tn. Aa woko cen nyo dirre cok. Onyiko
cen ki awoo.
nyim, [nyim] n. Cam apita ma odii, olel ki moo aa ki i
kome. Nyim kitte tye aryo: Lajimo ki ladongo.
Mama oceko nyim gunia aryo.
nyim, [nyim] n. 1) Wang nyo tur wic. Duny kwok
woko ki i nyim latin. 2) Kom coo nyo pa mon me
nyodo.

327
 nyiminyimi [nyimi-nyimi]
im. 1)Jimo pa moo.
Wacamo dek ma moo bedo i wiye
linyiminyimi.
2) Nyotte pa obot gin mo. Obot
dano obedo
linyiminyimi i dye kal.
nying [nying] n. 1) Gin ma gilwongo ki dano mapat
pat
dok bene gicako mupore ki gin ma otim
me i nyim
nyodo pa dano meno. 2) Gin ma gilwongo
ki kabedo,
jami, kulu, godi, kmk. Nying gangker
pa Acoli
kilwongo ni Payira.
nyito [nyito] tn. nen: ngitu.
nyo [nyo] lm. Kono, gin ma gikwiya kit ma
bitimme
kwede. Abin ki latin nyo pe? Kono
bino nyo pe
bino pe aniang.
nyobbe [nyobbe] tik. Rubbe, torre kacel nyo bedo i
pii
ma nongo orube ata ma neno pe mit. Latin
onyobbe
ki cet.
nyobo [nyobo] tkk. Rubu nyo keto gin ma pat pat kacel.
En nyobo cam tutwal ci jero gwe ku ninin
g? rrk:
nyubu.
nyobo nyobo [nyobo nyobo] im. Bedo mapol kacel.
Lotino bedo linyobo nyobo ka gamo nyuka
.
nyoc [nyòc] tn. 1) Cungu alenga nyo
gom. 2) Dok piny
nyo jungnge woko. Ocung ma conge onyoc
woko.
rrk: nyony.
myocce [nyòcce] tik. Nyonynye, bedo marom nyo
jungnge. En woto nyocce anyoca
pi conge ma
okwot. rrk: nyonynye.
nyoco [nyòcò] tkk. Miyo cung aleng
a, gomo dwogo
piny nyo miyo doko cek. Onyoco conge
woko ka
cungu.
nyodo [nyòdò] n. 1) Nywal. 2) Ot nyodo nyo
lanywal.
Dakone tye ki nyodo mabeco. 3) Latin.
Nyodo pa
maa tin dong oto.
nyoggi [nyoggi] n. Kit ocamcam mo matidi loyo
cwari ento cwiyo remo pa dano. Tye
kite aryo:
nyoggi bongo kome tar tar ki nyoggi wic
macol. Wi
latin mito angada pien nyoggi tye iye. rrk:
nyuggi.
nyOgo (nyògò] n. Lakalatwer ma gitye kacel
nyo
lakalatwer ma gutorre kacel. rrk: yogo/nyu
bu nyubu.

328
 nyoi [nyoi] n. 1) Ringu em, ringu ladoge ki ler nyo rwot
| ringu. Lodito maro nyoi. 2) Muranga ma gitedo
E kacel ki anywagi.
"nyok [nyok] n. pol: nyogi. Dyel nyo romo ma lacoo.
y Kom nyok dyel ma oteggi tik.
"nyol [nyo1] n. 1) Nyonyo lagur mucumar. 2) Nyonyo
ma giteto kwede tet. Lotet teto tet ki nyol. rrk:
5, nyonno.
nyom [nyom] n. 1) Moko bedo pa dako ki lacoo i ot pi
: kwogi. 2) Yee gwokke i kwo matwal. 3) Cung pa
lacoo ki dako i ot ki cwiny acel. 4) Cikke pa laco ki
dako me bedo i ot acel kacel pi kwogi. Nyom pa
wode tye i dwe manyen.
| nyomme [nyomme] tk. 1) Ribbe i nyom nyo cako kwo i
nyom. 2)Moko bedo i nyom. Lonyodona
| gunyomme wacon.
nyomo [nyommo] tkk. 1) Tero ki tyeko keny. 2) Keto
caden ni nyom moni tye ada. 3) Nongo cwak i te cik
wa i nyim dano. Coo nyomo mon. Wat pe nyomo
wat.
nyong, [nyon] n. Two makweyo kom woko. Nyong
gengo dano wot i kare ma ngico pol. rrk:
abok/onyong nyong.
nyong, [nyon] /m. 1) Pwoyo pi gum marac ma opoto
ikom ngat mo. Kigoyi yong. 2) Kwo i kom dano nyo
camo dano lakucel. 3) Anywar i kom dano ma otimi
maber. 4) Poto ma tugu. Acamo deki nyong.
Wukonya nyong pe aculo wu. 4) Lok me anywar
bot ngat ma i balo i kume. Ayoko wii nyong, itimo
ngo iye.
nyongo, [nyono] tn. Bedo i wi opwuny pi konynye nyo
nyedde i wi opwuny. Latin dong nyongo kene.
Nyongo tek pi ngat ma oteggi.
nyongo, [nyono] tkk. 1) Miyo doko yom nyo kwe
mayom. 2) Lwoko nyo miyo doko leng. Ladit ngeyo
nyongo laa maber. Ka pe inyongo bongo maber
bedo cilo.
nyonno [nyonno] n. Nyonyo lagur wi ot nyo lagur
mucumar ma wiye tye acel, te toke gitiyo kwede me

329
 pwutu mucumar. Nyonno
pek pien pwure nyonyo.
rrk: nyol.
nyono [nyonò] tkk. 1)
Rwito nyo nywango ki
2) Nywango lobo ki pii tyen.
wek obed manwang me
mwono ot. Gunyono lobo
manwang lamwon ot.
Wanyono bel pong dero.
nyony [nyony] tn. Dok
piny nyo poto piny mot. Any
ki tera ingom pi kec. rrk: nyo ony
c.
nyonynye [nyonynye] tik. Poto pin
y mot nyo poto pa
ngat ma owille woko. Wanyon
ynye wa i ngom. rrk:
nyocce.
nyonyo [nyònyò] n. 1)
Mola matek Nyo gin ma gite
doko pala, kweri, tong, kmk to
. Nyonyo mukene tek
ma pe leny oyot. 2) Two del
ma waro kom, mito nen
calo two lengo. Nyonyo
opwune i ngute. rrk:
comogoo ,/mida.
nyor [nyèr] n. 1)Tol nyonyo
ma rom ki lacim. 2) Tol
ngut matino ma giyubu
ki ciliki nyo ki ryal.
3) Nyonyo madongo ma
gitiyo kwede me ywayo
motoka ki nyonyo mapek.
Awilo nyor maryeny
lityang tyang.
nyot [nyòt] tn. Doko yom nyo doko
goro. Labolo ma
onyot pe wanynye maber. Awinyo koma onyot
matek.
nyoto, [nyòtò] tkk. Miyo doko yom
nyo weko gin mo
neno doko rac. Pe ber ka
lotino nyoto dyekal I nge
cwer pa kot.
nyoto, [nydtd] tkk. Cot
o piny nyo wot atata. Motoka
onyoto yo ma wot tek tutwal.
Nyoyo, [nyoyo] tkk. 1) Tedo any
wagi, muranga, ngor,
kmk labongo nyim nyo celo
ne. Mama ngeyo nyoyo
ngor maber. 2) Balo cwiny
nyo miyo nyapo. 3) Bedo
ki lworo. Loke onyoyo kom
a ma pe atwero timo
gin mo keken.
Nyoyo, (nyoyo) n. 1) Wilo nyo cato gin
2) Winynye i cat. Onyoyo mo.
dyella i wel maber.
nyubu [nyòbò] tkk. nen:
nyobo.
nyuggi [nyuggi] n. nen: nyoggi.
nyuk nyuk [nyèk nyuk) Mim. Gin ma yom wa
madit.

330
 Ocwee nyuk nyuk. Layata ma yom nyuk nyuk.
uka [nyòka] n. Moko kal, gaya ki anywagi ma giguru
marep me ananga nyo me amata. Megi lotino gimato
nyuka me eyo cak. Nyuka ber pi lotino.
nyul (nyòl] n. Poto ic me dwe acel nyo aryo ma nongo
Hi tyen ki cing latin pwod pe nen. rrk: lulu.
myulle [nyèlle] tik. 1) Kati woko pa gin mo ki kama
| ding. Cine onyulle woko. Wange onyulle calo wang
i tula. 2) Jero bwut ot wek obed ma ogwarre.
nyulo [nyulo] tkk. Dengo, cudo, yapo nyo cwalo woko
gin mo. I nyulo wangi kwede i kom anga? Lajok
| moni onyulo cet itok ota.
` nyulu [nyulu] #. Onyo jami ma calo cet kongo i pii,
4 cukari guru i kongo, kmk.
Myunyu [nyunyu] tkk. Gedo ot matidi nyo cunyu gin mo
| matidi. Dano nyunyu odi matino tino i kam pien
i ngom pe.
` myuro [nyuro] tkk. 1) Cako lot pa pot oboke ki lum
ji manyen. Oboke dong tye ka nyuro. 2) Cako lot pa
yer wic inge lyelone.
nyut [nyat] n. 1) Keto gin mo kamaleng me anena.
2) Kelo jami woko pi miyo ngec ki pwony. 3) Miyo
miti. Cit inyut ki dano wek gunen.
nyutu [nyutu] tkk. 1)Cimo gin mo bot ngat mo.
2) Yaro jami wek ngat mo ongii ka oyer ma en mito.
3) Miyo ngat mo onen gin mo. Gitye ka nyutu lotino
ma gudwogo ki i lum.
nywako [nywako] tkk. 1) Timo kacel nyo timme lawang
acel. 2) Ribbe i tam acel nyo tic ki tam acel.
Wanywako yo kulu wan kwede. Gunywako tam i
lok kom lamin-gi. rrk: rwomo.
nywal [nywal] tn. Bedo ki nyodo nyo miyo dano cako
kwo i lobo. Larema tin dong onywal. Nywal tek.
nywalber [nywalber] n. Cupuria madit. Nying man
ocakke pingo anyira ma dong kinyomogi gimaro wilo
cupuria madongo ki megigi ci megi anyira pi
yomcwiny gucako nying cupuria man "nywalber".
Mon maro cupuria nywalber tutwal.
nywalle [nywalle] tlk. 1) Nyaane nyo bedo pol.

331
 2) Bedo cal ki lonyodo. Man dong i nywalle in
kikome.
nywalo [nywalo] tkk. 1) Medo
wel nyo nyaa. 2) Miyo
dano cako kwo i lobo. En nywa
lo lotino ma komgi
dongo.
nywangnge [nywan-ne] tik. 1) Rubbe pa
jami mapat
pat ata. Lobone pe onywangng
e maber. 2) Bedo
ming ming, pe nen gin ma nian
go dano. Latin pa
anga ma onywangnge kit man ni?
nywango [nywano] tkk. 1)
Ngito lobo me cwec nyo
lungu. 2) Rubu maber. Gitye ka
nywango lobo me
cweyo agulu.
nywanne [nywanne] tk. Timo
jami atata, pangnge nyo
panne. Gunywenne ki lok ci guci
to kwede ca. rom:
nywenne.
nywano [nywano] tkk. Pango lok,
gwango nyo rucu kor.
Onywano lok kany ma dano weng
pe gingeyo gin
ma omyero gitim. rom: nyweno.
nywanywa [nywa-nywa] lt.
1) Gin ma kine twolo nyo
pe orwitte maber. 2) Gin ma obed
o owaca. Gwana
ma iye obedo nywanywa pe
cek maber. rrk:
nywanganywanga.
nywaro [nywaro] tkk. 1) Nyut
u cac i kom ngat mo nyo
jero dano. 2) Miyo lewic ki ngat
mo nyo leyo wi
dano. Wek nywaro lodito. In inyw
aro anga?
nywarre [nywarre] tlk Gwenynye ki
lok anywar nyo
jerre. Inywarre keni ka pe i winy
o lok.
nywenne [nywenne] tlk. nen: nywanne.
NYWENO [nyweno] tkk. nen:
nywano.
nywenywe [nywe-nywe] /m.
1) Timme pa gin mo mot
ki mwolo. Mac lyel linywenywe.
Gitye ka bwunyu
linywenywe. 2) Lyel ki too pa
mac teretere.
Nywi [nywi] Im. Atura nyo
nen kamaleng.

332
 O -o
i0 [6] n. Nukta me aparwiye abic me coc i leb Acoli.

0 [6] ng. Nyutu ni ngat moni wiye opo i gin mo ma

onongo myero otim. O! Pe alwoko latin!
| 04-08-04 [04-04-04] ng. Coko lee ka dwar wek oring
omok i obwo, coka cero lee. rrk: 00-00-00.
_ obaa [òbaa] n. Ogwang mubedo calo oyo, dit, ibe bor
i dok maro kwalo pala. Lawor anongo awobe ka bulu
| obaa. rrk: obaku.
obaca [obaca] n. Acekere ma rwomme lubo pa cagin.
Okeya dong tye obaca kulu ba.
obaku [obaku] n. nen: obaa.
obala, [obala] n. Nying ma gilwongo ki apwoyo.
Obala ite opere.
obala, [obala] /. 1) Dano ma dongo oloyo. 2) Ojingkol.
Meno obala dano. 3) Lee nyo dano ma oteggu ma pe
dongo.
obato [obato] n. Agaba ma lak alaka, nywalo kome
calo layata dok bene gicamo. Obato tye la-iye aryo:
obato gang ki obato bunga. En maro obato calo
lapeko.
obaya [obaya] n. Kolo me bedo ki me butu. Lakor cato
obaya i wel mayot. rrk: kolo. lr: < La».
obee, [obéé] n. Yat ma dongo madit, poke gityo kwede
me mako rec. Aluko tye ka dino pok obee me mako
rec.
obee, ([obèè] n. Rec ma maro mwoc, tingnge nyo nyette
malo iwi pii, nonge i nam Nail. Amaro neno nyette
pa rec obee.
obee; [obee] n. Winyo ma ibe bor dok leng mada.
Ocan lawor ocelo obee ki abutida.
obeno [obeno] n. Laa onyo bongo ma giyubo ki tol
itwoke me byelo lotino. Kong ikela obeno pa latin.
cl: 1.obeno pa mine tek. 2.Obeno pa mine goro.
(rk: gitara/kitara.
ober [ober] n. Gin ma kwo ma kome tidi adada, cwiyo
remo pa dano dok poko two lyeto. Ober kobo two

333
 malaria.
obeya [obéya] n. Nyig yat
ma aa ki ikom yat beya.
Beyo yat ma dongo madit
gipayo kom dogola, pany,
bul, kmk ki ikome.
obi, [obi] n. Ngu ma nyinge win
ye tutwal i ododo, ento
ngat ma ngeyo kite pe.
Obi omwodo latin pa
apwoyo. rom: obibi.
obi, [obì] n. Agulu madit me ony
o kongo. Anyira
muonyoni dong pe gi-ony
o kongo i obi.
obia [obia] n. rom: obiya. 1) Lum ma
dongo maboco,
bit, dok turu matar. Pot
o gwanawa odin
obiya keken. 2) Lum ma
giumo ki wi ot bene.
obia |obibi] n. nen: obi!.

obii ([obii] n. Agulu madongo

me lelo kongo. Abino
ka gamo obii na. rom: dak
’.
obik [obik] n. Kalang mad
it ma ngwece tik. Pe inek
obik kenyo koni ngwece
pe cire.
obiku, [obiku] n. Nying
pak pa obi onyo obibi.
obiku, [obikò] n. Lum
ma iye twolo dongo i ajwiya
ngok calo tyang. Lotino ,
gitye ka tuku ki obiku
dog kulu. i
obinga [obina] n. Cumalangol nyonyo/bao nyo magac
nyonyo. Wora pwod owi
lo obinga manyen lawor.
rrk: twongi.
obinyu |obinyò] n. Yat ma nyako
nyigematino macol.
Kong i kel nyig obinyu
wek watuk ki coro.
obo, [obo] tkk. Moko
mac nyo keto mac i keno.
obo mac me tedo. Atye ka
obo, [obo] tkk. Adong
nyo dongo dano matek. Lap
0-obo lem dako ne ki ado wony
ng.
obo; [obo] tn. 1) Bedo mot labongo yele
. 2) Bedo
labongo paro gin mo. Wat
ye ka obo kor wa ki nam
manok. o
obogo, [obogo] n. Doo ma lwite don
yo matut, pol idog
kulu dok giwango ki agu
lu. Obogo nonge mapol
loka cubu. i
obogo, [obogo] n. Dyel ma kom
e okwico kwico ki
rangi ma patpat: col, tar,
kwar, kmk. Okeya owilo

334
 a dyel obogo.
Oboke, [oboke] n. Pot yat. Oboke dong ocako lot
A maber.
boke, [oboke] /. 1) Bongo matar muloko rangi pi cilo.
| Cati kwana oboke woko. 2) Pot dek mulokke ocwak
ocwak. Boo ka obokke dong pe tedde. 3) Nyig yat
si ma cok cek. Amaro muyeme ma oboke. rrk: opok’.
oboke; [ob6ke] n. Rec ma adunu, kome dit, wiye ki
i pyere, apada. Olel oboke mit mada.
_obokokwer [obokò-kwer] n. Okwer ma dong
ki gicanyo wa gikwanyo nyigge woko me acama ka
dong otwo. Obokokwer gitedo ki olel, kirubu bene
| ki ringo nyo rec mutwo. rrk: okwer.
obolo [obolò] n. rom: obwolo. 1) Yat ma dongo
| ladyere, pote oyare, nyako nyige dok gicamo. Latin
oyec ki jang obolo. 2) Yat ma lokwat ki lodwar
4 gitiyo kede me piyo mac.
| obong [obén] n. Tyen lee ma nyono ki ngom. Obong
dyangwa madit ni owot woko. cl: Obong dyang
l ma piny lubu ma malo.
” @bono [obònò] n. Yer ma jungnge matar i tur nyim lee.
| Dyang pa omera macoli tye ki obono.
| oboo [obòò] n. Dul kom dano, lee ki winyo ma gitiyo
# kwede me yweyo. Oboo pa latwo tye ka top woko.
oboro [oboro] n. 1) Pok onyo ot gin ma dong oluny
woko. 2) Cilo ma gabbe i dan ot nyo i kor ot. Kor
otwa opong ki oboro pyen keken.
oboro ic [oboro ic] n. Were were ringo ma boyo yi
| dano nyo lee.
oboroum [oboro úm] n. 1)Ot um nyo ii um ma
twolo ni. 2) Ngee um ma woko ni.
oboropyen [oboro-pyén] n. 1)Gin makwo latyene
aboro, cwiyo dano dok tero olwango ki gin acama ne
i oboro calo obwo. Oboropyen ocwiya i dye wor.
2) Obwo pa oboropyen ma teero ki cam. Ywe
oboropyen ki ikom ot. rrk: opyen.
obot, [obot] n. 1) Kor tyen dano onyo lee. Obot dyang
ocito i kulu. 2) Odong jami i poto, tutwale jami apita
calo lapena, kal, pul, kmk. Wacito ka gwero obot

335
 kal me lacoyi. rrk: Opiro.
obot, [obét] n. Lum
ma dongo maboco calo
dog kulu. Obot ma lagada pol j
idog kulu ni gulot
mada. mabeco
oboto, [obòtò] n.
Gang manyen ma ged
otum. Diki wadok i obo one pud pe
to-wa ni.
oboto, |oboto] n. Kar
e ma pud gicako pur
amito cito gang i kare acaka. Pe
me oboto.
obucu [obòcò] n. Yat lamak
rec ma nywal ingom calo
ngili. Atuk ocito ka kwi
nyo obucu lamak rec.
ogucu. rom:
obuku, [obuku] n. Lapena nyo ngor ma pe gig
gicelo. Obuku lapena uru nyo
pa lotino kono pwod tye
rom: obwuku. ya.
obuku, [obukò] a. Lum mubedo kedi-kedi
lagang. , dit loyo
obute [obúte] n. Tung lee madong
o cal o kul kmk ma
gituco me akuta. Pe tye
ngat mo maloyo lapwon
kuto obute. y i
obutu, [obutu] n. Awal
ma kome ki pwuc. An pe
amaro mato kwete ki obu
to.
obutu, [obutu] n. Oko
no matino ma gicamo.
oketo obutu ikeno. Mama
obwo [obwo] n. 1) Nilo ma gicwey
o wan ge tino renge
renge lamek rec. En owi
lo obwo aryo. 2) Tol
gikado lacik lee. Acito ka ma
roto obwo na ka omoko.
obwol, [obwo1] n. Gin acamma
matar twii kene j kom
bye nyo i ngom. Obwol
kwayi ne pol: oruka, oki
oguyu, kmk. Min jok tye nyo,
ka cato obwol.
obwol, [obwol] n. Kom ma gipayo
oyare calo obwol.
ma olunge ki wiye
En ngeyo payo kom
maber, obwol
obwol-mon [obwòl-m6n] n. Kit lagwe
Wang mapol mon ringo ma cal ki twol.
lagwe man ni twol oweko
gilwongo ni obwol-mon. Lawor waringo
obwol-mon ki i poto.
obwuda [obwuda] n. Kal
, kabir, gaya ma pwod toco
pe ocek maber. nyo
obwuga [obwuga] a.
Dodo nyo pot dek matino
dok

336
 i yom. Timber i cel obwuga ni irub ki muranga.
obwul [obwul] n. Yat ma dongo madit, baone beco dok
Bi tar gipayo me dogola. Atye ka yengo bao obwul.
obwur [obwir] n. 1) Gang macon. 2) Gang ma dong
Pc gidak woko ki iye. Wacit ka pwono olam i obwur
wa maconi.
“ocebe [òcébe] n. nen: acebe.
4OCECO [océco] n. Winyo macol, ger dok ditte rom ki
í lakwal, kok kwar piny. I col calo oceco ni.
“oceke [océké] n. 1) Tal ma giyubo mabor iye twolo me
| cwiyo kongo lacoyi. Pe amaro lacoyi pi ribo oceke.
2) Mupira ma giyubo ma iye twolo me cwiyo jami
amata calo pii, soda kmk. Iwilo kongo ne labongo
oceke do?
i ocenne [océnne] n. Otwongo maboco, kome obedo
f alum-alum dok gicamo. Ocenne tye la-iye aryo:
ocenne ma woto alwak ki ocenne labolo ma wiye bit.
Gumako ocenne gutiya aryo. rom: lacenne.
“@ceyo [océyo] n. Kedi ma nyige cek makwar dok bolo
i nyige i ngom calo gwana. Anongo gitye ka cato
oceyo i cuk.
Ocii, [ocii] n. Nying pak pa Okello.
ocii, [ocii] n. Ogwang kworo ma kome obedo opilo
ento mukene komgi leng calo kom kwac. Wanongo
ocii gupong iwi kworo.
OCii; [ocii] n. 1) Cen onyo tipo marac. Ladit ma
owang i ot ni odoko ocii woko i gang. 2) Lam onyo
peko ma aa ki i tim maraco.
ociktok [ociktok] n. Two adongi, ociktok telo tok
dano dok neko dano oyot adada. Two ociktok dok
opoto Gulu marac mada. rrk: oteltok.
oco [dcd] n. Okwer madongo, olunge ento wene peke. I
Acoli yam oco onongo peke ma pire tek. Pe amaro
oco tutwal.
0C0C, [ococ] n. Bwur ma doge olunge, tut dok rumu kom
bye (ngwen aribo). Ococ madongo tye ibye ma
ipoto pwul ni.
0C0C, [océc] n. Lee tim ma kome obedo ki okutu, maro
golo ode ibye dok kwo alwak. Kor ococ odonyo

337
 kany, ka ilubu maber ci inongo. rrk: coo.
ocok [ocok] n. Kedi matidi kome ki okutu, pote gwar,
nyako nyinge ma alum-alum ento cek ma ocwak
ocwak. Ocok pe gi camo, ento gitiyo kwede calo yat
tong-jok ma kwoto nyig cing. Ocok otwir orumo
dwol dyang woko.
ocok-jagi [ocok-jagi] n. Tula nyo gin acama ma cal
ki ocok. Lotino pe gicamo ocok-jagi pien ni kec.
ocok-piny [ocok-piny] n. 1) Tol war ogele. 2) Tol
del war Acoli ma giliro mabeco dok pwodo. En
ngeyo yubo ocok-ping.
ocok-tura [ocok-tura] n. Ocok malak alaka, kome
gwar dok nyak calo okwer. I Acoli dano mogo pito
ocok tura inger ojere onyo abila-gi. Ocok tura olak
mito mayo poto woko.
ocone, [ocone] n. 1) Dano ma dul kome mo pe ocweene
maber tutwale toke. Latine twok wiye ocone. 2) Jami
ma pe oyubbe maber. Kweri ne weng giyubo ocone.
ocone, [oc6ne] n. Moko macol ma nginne iwi gaya ki
kabir ma oran, gicamo. An pe amaro camo ocone.
rrk: acona.
oconge [ocone] n. Doo lum ma lot dok lak ki wang
mwot. Doyo oconge tek mada.
ocoyo-ocoyo [ocoyo-ocoyo] l. Bongo onyo gin mo
keken mubedo opilo onyo ocero ocero. Tin aruku
bongo ma ocoyo-ocoyo.
ocu [ocu] n. Winyo ma kome tek, lwete ki doge bit,
ditte mito rom ki okwata dok mako lotino lee. Ocu
otingo latin dyel manyen ni woko.
ocuc, [ocuc] n. Dano onyo gin mo macol adada. Mine
dong onywalo ocuc mo ma oywelo bene kwar.
ocuc, [octc] n. Latin ot matidi ma giyubo calo bwung
pi tutuno. Pwod watye i ocuc maconi.
ocuga, [ocuga] n. Doo ma cal ki kongo ogwal, nyako
nyige macol matino dok gicamo. Lotino maro camo
ocuga.
ocuga, [ocùga] n. Yat madit ma nyako nyige cek calo
kano dok gicamo. Wacito ka pwono ocuga.
oculi [ocili] n. Ogwang ma cal ki bura tim dok mako

338
 agwokka ki oculi. rrk:
gweni. Lotino gweni mito
cwiny 3.
nwang, nyako nyige
0 ulup [oculúp] n. Yat ma
tiyo kwede calo rangi.
gicamo dok lwite locwe otit
oculup. rrk: munyo.
Maa ocito ka kwinyo lwit ak, ocw
n. Winyo ma kome ocwak,
`ocv ak, [ocwak]
Lotino tye ka woo calo
i woto alwak dok woo adada.
| ocwak. k onyo
Rangi mubedo calo te opo
“ocwak, [ocwak] |.
k.
A labolo mucek. rrk: opok opo
n. Tal ma wiy e akara calo layibi gitero
ocwak: [ocwak]
r woko lawor.
N ki obwo. Ocwak pa ladit otu m pi
t nyig tugu ma giyiko i nyo
“ocwici [ocwici] n. Lwi ka gig olo dok
ngwen
kare ma romo dwe adek/a
ci.
gicamo. Watye ka boko ocwi
cwi ] n. Jam i makwo macalo cware,
| ocwi-cwi [ocwi- cwiyo dano onyo lee
ober, nyogi, okwodo, kmk ma
o weng i kin ocwi-cwi.
ki me kwogi. Alworo cwari loy l. Ran gi
[ocwinyo ocwinyo]
| ocwinyo ocwinyo ma otono otono ki rangi
kom lee, winyo, bongo, kmk
o bongo ma ocwinyo
ma kato acel. En pe mar
ocwinyo. a
ma gimato odong. Kong ikel
odaa [òdaa] n. Te kongo
odaa ne do.
Pe itwero dunyo
0 odal [odal] n. 1) Aburo mutwo ium. mutwo otal.
2) Wang bur
odal woko ki i um latin?
ng bur ka dong i ket iye
Tim ber gwen odal ki iwa
yat.
n. Odeyo kwon mutwo ite
odal kwon [odal kwon]
l kwon ki icupuria .
cupuria. Atye ka cwero oda
n. Latyene mia ma cal ki
odang kidi [odan kidi]
ryeny. Odang kidi maro
okolok ento rep wa kome
bedo ite kidi. n
odang kwon [odan kwon] n. Ringo mulunge i dwo
n na lit.
lamwuny cam. Odang kwo goro ma
odebe [odébe] /. Latin mukwe onyo odoko ki
a odoko odebe woko
calo adwogi two. Latinw
two muyelo tere tere ni.
tako/tago ka ciko laknget
odec [odéc] n. Two ma kwoto

339
 dano. Odec maro yela tutwal.
odeke [odéke] n. Nyig bur ma kwot lunge i dud onyo
iteywet dano, gikako akaka. Odeke
okwot i dude.
odenge [òdene] n. 1) Gingi onyo tim tinu. Tere ki
odenge ni ne cen. 2) Dano ma
maro poro gingi.
Latini twon odenge mo ma pe itwer
o.
oder, [odèr] /. Pe otwo maber; dyak-dya
k nyo dik-dik.
Otwo pa maa ni pwod oder.
oder, [odèr] n. Oceke lated kongo, kongo arege
mol ki
iye ka ton i atabo onyo cupa. Wawilo
oder manyen.
odero [odéro] n. Gin yeko nyo
pyeto jami calo kal,
lapena, nyim, kmk. Kella odero wek
apyet ki kal.
Adita muyare me pyeto ki longo jami.
Awilo odero
adek manyen.
odet [odét] n. Latin aduku ma adita dit loyo.
Ket jami
wot i poto i odet.
odeyo [odéyo] n. Odeyo otwo ite dak kwon
. nen: odal
kwon.
odicing, [odi-cin] n. Yat onyo doo
ma ajwaka tiyo
kwede me lagwok kome. En owaci etye
ki odicing
pe eparo lok pa ngat mo.
odicing, [odi-cin] / Gin mo ma pe timo
ne yot; tyeko
ne tek dok olo dano. Lweny pa joni
odicing ba.
odii [òdii] n. Nyim, pwul, ngwen, kmk ma girego.
Mama rega odii pwul ka adok i gang
kwan.
odiko [odiko] lm. Kare ma nongo piny pud oru
aruya.
Wubin diki odiko. rom: odiku.
odilo [odilo] n. Gin mulunge ma giyubo me tuku.
Tuku odilo yore pol. Agweya, aceya
, agoya, kmk.
Rwot owilo odilo ki lotino me pyem
tuku. rrk:
mupira.
odilo” [odilo] n. Cogo tyen ma odeng woko ma
okube
ki opuny. Lum ocobo tyena i wii odilo
.
oding, [odin] n. Remo ma cwe
ki i um dano. Oding
obedo kacwe ki i um latin acel.
oding, [odin] /. Dano ma pe winyo
lok onyo pe jukke.
Latin man oding calo wone.
oding; [odin] n.Kit tol ma giciko me mako
lee matino ki
winyi.

340
 pding ding [odin-din] n. Two akwota ma mako it,
i teywet, lem ki ngut dano. Oding ding okwot i ngut
| mego.
odini [odini] n. Gin makwo i pii, bor, kome pwot ma
| doge bit cwiyo remo kom dano ki lee ki i pii. Odini
opong ikome ki ka kwang i kulu.
[odir] n. 1) Ojiri mabedo ingom, golo ode ci culu
doge woko, kato woko i dyerwor dok kok malongo.
2) Ojiri ma gicamo. Lawor i dye wor wamako odir
M abic.
_ odir yat [odir yat) n. Ojiri ma maro koko ikom yat i
q oro. Winyo koko odir yat deg ita.
c odo [òdò] n. 1) Canyo jami ki pany wek odok yom.
Watye ka odo nyim ma numo. 2) Dino onyo canyo
jami ki kidi wek odok yom. En tye ka odo yaa ki
kidi. 3) Yokke ki gin mo. A-odo tyena ki ajut.
4) Goyo onyo dongo ngat mo. Nyek maa laworo
o-odo kora ki adong.
< odoco [òdoco] Im. Dok too; nwoyo gin mo wang ma
kato kicel. Acako timo ne odoco.
ododo, [òdòdò] n. 1) Lok atita ma yomo cwiny dok
miyo pwony. Lapwony boko ododo mapol ki lotino
kwan. 2) Lok ryeko, pwony matut pi kwo atir. rrk:
odoo.
ododo, [òdòdò] n. Two ma wango ologo ki cun, miyo
dano layo lac matar dok yelo dano ki arem. rrk: otaci.
odok [odòk] n. 1) Pig yat ma nwang, lamwon jami calo
war, agulu, atabo, bila, awal, kmk. War pa latin ni
mito amwona ki odok. 2) Gin ma obedo moo moo
ma maro bedo i it. Kel latin wek agol odok ki i ite.
3) Cwit gam. Watye ka nyamo odok. 4) Mupira ma
giyubo ki can, kikobo, jereken, kmk.
odon [odon] n. Nge nyo par tyen ma tye ka wi opwuny.
Bur tye i odon tyena.
Odong, [od6n] n. nen: Adong.
odong, [òdòn] /m. Pe otum, gitiyo ki mukene ento
mukene tye. Moo dek mo tika odong?
odong; [odon] n. Te dek onyo kongo ma pe otum. Kela
odong dek wek amat ki cai.

341
 odoo [odéò] n. 1) Tal, yat
wot onyo lagor dano. Wukela
odoo wot a eno. 2) Goyo ngat mo nyo
gojo. I tye ka
yenyo odoo malyet odiko ni.
odu yaa [odu yaa]n. Nyig yaa madyak ma pud
gicamo moje. Wa coko odu pe
yaa pong aduku.
oduk, [oduk] l 1) Gin mo
madit. Oduk yen ni gikwany
woko ki kenyo. 2) I kom kare
ni cente bene gi lwongo
ni lim ma oduk. Jal kony
i poka oduk pa wodi ni
abil bene do.
oduk, [oduk] n. Twon anyi
ri nyo anyiri ma lacoo madit.
Olege oneko oduk tele.
oduka [oduka] n. Apwoyo got madit, col
ibe peke. Nera
maro apwoyo oduka loyo obal
a. nen: okile.
oduku [oduku] n. Yat madit, tek dok
lyel maber. Amito
makaa oduku. rom: odugu.
odul, [odòl] n. Yat ma gingunu.
Kela odul yat eno ni
abed iwiye. rrk: dul.
odul, [odul] Z 1) Cek, pe bor.
Tyen lago olang odul.
2) Tidi
pe dit. Odul mugati ni romo
odunyo-otok [odunyo-òtòk dano ku.
] nm. Lum ma dongo
maboco, pote laba laba, ngo
k dok nyako nyige.
Odunyo-otok pe ber me ywe
yo ot tutwal. nen:
otok.
odur [odúr] n. Ka ma gi ony
o iye yugi. Watero cung
pwul iwi odur. rek; yugi.
odure, [odure] n. rom:
odura. 1) Kot macwe labongo
cok pi cawa malac. Kot kunyon
i cwe odure. 2) Kot
daa pa mon. rrk: kijumu.
odure, [odaré] 7. Awobi
nyo lacoo ma maro bedo
tukeno onyo i nget dako. i
Odure kwo kede tek.
kmgk: rac.
odure, [odure] £ Jami
ma ocokke kacel madwong.
Bongi macilo odure i ot ma
onyo koyo i koma.
oduru, [odúru] n. 1) Dange nyo koko
ma nyutu ni gin
mo marac tye ka timme. Odu
ru lawor okok matek
tung loka. 2) Koko. Oduru
cani oduru too pe gin
mo map at.
oduru, [odòru] n. Yat madit, nyako nyige ma
olam maro bedo idog kulu ki cal ki
wi got. Oduru nyig yat

342
 ma winyi maro.
oduru; [oduru] / Min dyang ma iye odongo madit,
A cok nywal. Royawa dong oduru woko.
Duru, [odúru] n. Apwua ki cilo ma pye ite pii. Pii ne
dong opong oduru keken.
Odwel [odwél] n. Laa bedo nyo laa butu. Odwel ne col
ma bedo iye tek. rrk: pyen.
o “wong [odwòn] n. Yat matek madongo lapiny wiye
4 oyare. Odwong miyo tipu maber me yweyo.
jodyaa [odyaa] n. Ladit mutegi, mwaka 71-90.
“odyek [odyék] n. 1)Lalur, langwidi, lawara, kmk.
2) Kwayi ngu mapat pat. Wugwokke ki odyek ka
| wucito ka yen.
“odyeka [odyeka] n. Yat ma dongo ladyere, nwang dok
nyako nyige matino, ber me pwur kweri. Odyaka to
pe nonge cok kany ba. rom: odyaka.

nyo gwenyo ma dongo ci yil, onyo madongo loyo

gwok iguda. Two man weko poyo mapol tutwale i tur
nyim ki wang. Diki gwero lotino pi odyer tye i gang
kal.
” Odyer, [odyer] n. Gin deyo ma awobe tweyo i pyer-gi,
lyere iwi dudgi- me myel. Omera dong oder i odyer
ne ma pe wacce. rrk: girikot.
odyer; [odyer] n. Pot dek ma lot ikom bye ento kec.
Odyer camme i kare me kec keken.
Odyer, [odyèr] lm. 1) Timo jami kilong nyo marac. Pe
amito lwoko bongo ma gilwoko odyer. 2) Nyweno
lok. En loko lok odyer keken.
ofertorio [ofèrtorio] n. l) Tyero mic bot Rwot
Lacwec. 2) Cawa me tyero mic mapat pat bot Lacwec
i kare me missa i dini Katoli. Aoo ka lega onongo
dong gitye i ofertorio. /r: «L». nik: offertorio.
Ogaa [ogaa] n. 1) Cak ma gipwayo odong. I twero miya
ogaa wek amati? 2) Odong kongo ma dong pe mit.
Ogaa kongo ni dong mito aonya.
ogali, [ogali] n. Yat madit ma poke kinong dok obedo
tol-tol. Mata ogali giriyo ki te atero, tum wa ki bila.
Amito tol ogali me riyo te bila na.

343
 ogali, [ogali] n. Twol madit, bor, kome kwa
ger mada. Twol ogali aye r kwar dok
okayo latin.
ogele, [ògele] m. War me dwar i Aco
giyubo ki pyen lee, Oge li macon ma
le dong pe nonge i kin
ni. kmgk: gin macon. kare
ogele, |ogéle] n. Two
ni lee ma gutegi. Ogele
kul ringo |
ne pe mit.
oget, [ogét] n. Yat
ma dongo idog kulu, yom
konyo tic. Amito goyo der , dok tolle
ona ni ki tol oget.
oget, [ogét] n. Kedi mab
er me jwayo lak. Amaro
laka ki oget. rrk: awaca jwayo
waca.
0get; [ògét] n. 1) Dan
o ma kwiri i tic mo. En
dwar ma pe tuku. 2) Law tye ogeti
i awobe. Wora obedo
i kal lung. oget
0gicu [ogicu] n. Gin matar ma bed
o i coyo nge dano.
Daktar Oywayo ogicu ki
inge nera.
ogil [ogil] n. Ogwang
ma kome tek, ditte rom ki too
dok cal ki gwok. Ogil oma
ko atudu tin. rrk: giliri.
ogilo [ogilo] n. Winyo mat
idi kome opaco-opaco, lacoo
ki dako ma gil oco koko aloca, dako cak
gamo. Amaro winyo loco o ka laco
koko pa ogilo.
ogiru ngec [ogiru Dec] n. Cogo dye ngec. Mama
owaci ogiru ngeye lit. rrk:
oguru ngec.
Ogitgit [ogit-git] m. Te lwet dano ma
Ogit-git oweko neno Cin kille malit.
ga rac mada. rrk: okilkil.
080 [ogó] n. Yat ma iye oro
kke twolo. Wacito ka
ka kic odonyo i ogo ma roto
i potowa ni. rrk: oko.
ogodo, [ogòdò] n. Mye
l apiti nyo myel pa anyira
mon. Mon cuk gitye ka ki
myelo myel ogodo.
ogodo, [ogodo] n. 1) Aburu mutwo idog
myero dunyo ogodo ki um. Lapidi
i um latin. 2) Ature wan
Atye ka lwoko ogodo ki g.
iwanga. 3) Wang matwak

ogok [ogòk] n. Yat agaba

ma tolle nwang ci yil atika.
Apoto i ogok ci tye ka yilo
koma.
ogolgol [ogol-gol] n.
Gin makwo tutwale oyo ma
golo jami apita. Anongo ogolgol
ogolo pwul ma

344
 | watongo lawor ni weny.
golyo [ogol-yò] n. 1) Oyo ma golo yo. 2) Oyo lum.
Ogolyo dong guroto poto nyim.
Jgom, [ogom] n. Kaka Payira ma tye loka Aswa i
Kitgum. An adongo i Ogom.
gom, [ogòm] /. Pe tye atir, owinge. Rek wiyi ne ogom
woko do.
gom-kene [ogòm-kene] n. l) Yat ma gitongo
mugom con. Amito yat ogom-kene mo ka nonge.
2) Pur kweri ma giyubo ki yat ma dong gitongo ma
nongo ogom con. Pur kweri ogom-kene tic kwede
yot.
0gore [ogore] n. Gin makwo ipii, tyene abicel, woto
| alenga lenga. Ogore dwong i kulu pot ogali.
ogoro [ogoro] n. Winyo ma tyene ki ngute bor, kome
4 obedo angec-angec. Ogoro maro camo twol.
“Ogoyogoyo [ogoyo-goyo] n. Gin mo ma tye ki rangi
. mapol mapat pat dok pe leng tutwal. Pe amaro
bongo ma ogoyo goyo.
Ogucu [ogucu] n. nen: obucu.
ogudu [ogudu] n. Kedi ma tere otorre, kome obedo
| okutu. Latini oreto lawote i wi ogudu.
i oguk [oguk] n. Akwota kom yat, tutwale ikom larwece.
Oguk yat neno ne rac.
ogul [ogul] n. Mola ngut cing. Pe amaro ruku ogul.
oguru [oguru] n. 1) Dul kom dano, lee ki winyo ma tye
calo kicca ma cam regge iye. i Acoli giwaco ni oguru
gweno gimiyo ki welo. 2) Lacuku gweno. Pe amaro
oguru gweno.
oguru ngec [oguru-ngec] n. nen: ogiru ngec.
ogwaa [ogwáà] n. Adita lamek rec ma wiye oyarre, tere
ocwinne. Mon mako rec ki ogwaa.
ogwal [ogwàl] n. Lee latyene angwen ma kome ngoro
ngoro dok pye li det det. Ogwal iye pol: ogwal til ma
pye calo til, ogwal pok, ogwal bot ma yikke i poto
bot, ogwal bad nyo ringu bad kmk. I Acoli giwaco ni
ka ogwal opoto i keno nongo gwok. Ogwal tye i te
agulu pii.
ogwang [ogwan] n. Lee tim matino ma gikwo ikom

345
 ringo. kit ogwang pol: ogwang kak, ogwang anyiri,
ogwang kworo, ogwang oculi, kmk. Ogwang
obityeko gweni na woko.
a [ogwan] n. Nying latin lacoo ma gicako pi
too, tyen lokke ni man bene calo ogwang too woko.
ogwar man [ogwar man] n. Kedi ma lak, jany, pote
lac dok tye ki okutu. Ogwar man dwong i ngom
mubedo opuyu opwuyu. Latin dyang opoto i ogwar
man.
ogwar pwura [ogwar pwura] n. 1)Ka tuku pa
pwura. 2) Ka ma pwura dong okucu ki tyen-gi.
Ogwar pwura ber me namo.
ogwari [ogwari] n. Kedi ma kome okutu, pote tino,
nyako nyige macol. Ogwari gimaro pito ne me cel
larum gang.
ogwaro-wang-gweno [ogwaro-wan-gweno] n.
1) Gongongwe. 2) Gin makwo wiye dit, tyene boco,
woto yokke dok tuk bene calo otwongo. Latin tye ka
tuku ki ogwaro-wang-gweno.
ogwec, [ogwéc] n. Tal ma gipayo wiye olunge me guru
dek. Kong i kel ogwec agu ki dek.
ogwec, [ogwec] n. Lwet twon gweno mulot ikor
tyen-ne macek dok bit. Ogwec tong gweno ocobo
latin.
ogwec; [ogwèc] t. 1) Obwut, odoko lege lege. 2) Oput.
Tol lamoo bongo ogwec woko.
ogwee [ogwéè] n. 1) Bye matino ma ngwen matino aa ki
iye. Bye ogwee moni tye idog poto. 2) Ngwen
matino ma cwe i poto kot. Ogwee i mwaka ni pe
oniango dano. rrk: ojee.
ogwil [ogwil] n. Unu nyo tol ma gimino ladod lee onyo
latwe jami, tutwale lee gang. Wanenen pud pe
ityeko wiyo ogwil ne? rrk: langoya.
ogwil-it, [ogwil-it] n. Del it mulunge i dog it. Ogwil
ita lit.
ogwil-it, [ogwil-it] n. Two akwota ma kwot i it
dyang. Ogwil it maro yelo twon dyang nga.
Oitino [oitino] n. Kulu matidi a ki Gulu mol i
Unyama. Acito ka kwang i kulu Oitino.

346
 tolle me
yom cal ki lucoro gipoko
jaa, [ojaa] n. Yat ma
T unu. Unu tol ojaa ber mada. kwede
nywal calo binyjali gitiyo
jaa, [ojaa] n. Doo ma
.
YA me mwono tum, bila kmk Cilo ma
lanek dano. 2)
abu [ojabu] n. 1) Cilo bal pa
o ki dano nyo jo pa ngat ma en
| gengo laneko bed
oka ki tic Acoli.
ig oneko. Ojabu mito alw oto ki i ogo.
ananga calo kic ma git
€jang [ojan] n. Gin
i Amaro ojang loyo ojibu. nyo tyene tye
Dano ma nying cinge
Ojara [ojara] n.
Ojara.
N abicel. Larema onywalo I Acoli
ino bonyo ma pud pe tuk.
Jojede, [03 ede] n. Lot de ma gitye ka wot 00
| yamgikwinyo bur i yo ci oje
de yot.
4 iye ka gijobo. Mako oje i.
n. Boo mut wo ma gidwanyo ki odi
ojede, [ojede] kal.
| Abaa maro ojede ki kwon o
Kit bye ma tuc u bur mapol i bye cal
ki ojee [ojéè] n.
| aribo. ma giwaco ni
1) Nying caro rwot mon
Y Ojene [oj ene] n.
loyo mon. 2) Rwot atama.
d yam kare ducu ngolo lok calo labwor,
ig a [oj iga ] n. Yer ma ojung i ngut lee
oj lango
ojiga labwor mit. rrk:
aguragura, kmk. Neno
3.
too. Ojii
[ojii too] n. Kwo too, cwer cwiny
ojii too
too pud tye ikom mama.
ojili [03111] n. nen: kijira. ngat
n. Ngat ma dongo kwe nyo
ojing kol [0517 kol] ni ojingkol.
ma dongo oremo. Latinwa
n tidi, dok col, pye nyete
| ojiri [ojiri] n. Kwidi makwo,
Ojiri opoto ipiimai agulu.
malo, bedo ka ma ngic. i
Kwidi ic nyo kwidi ma ginongo ic.
ji
ojoga [ojogal 7. 1)
| latin. 2) Kec ma remo
{ cam. Ojoga tye ka yelo
mito gin acuta mo.
a Ojoga ne dong tye marac
Ajok.
Ojok [ojok] n. nen: a. 1) Cul ma giculu bot
© ojonypyer [ojony-pyer] gunongo pi konyo ngat
mo.
a ngati nyo jo mo pi olo ma laro lok. Rwot
ping onyo
2) Cam ki mat inge bedo
kwica ma aa gi tek.
kweri gitye i ojonypyer tyer ki yamo
ma lak, nyako nyige,
ojul, [ojul] n. Yat

347
'
 ojul, [ojòl] n. Winyo matidi calo
laditi kwar kwar,
weng.
ojula [ojula] n. 1) Yer
mulot maboco iwi gweno,
owalu,

Ojung kic ma i dogola

ni.
ojuny tik [oj uny tik
] n. Yer ma ojungnge i tik
Ojut [ojut] /n. Gin dano.
macek, pe bor. Anyaka
oruku bongo ma Ojut. na ni
rrk: dul.
Ojuu [òjùù] n. Gin ma
kwo matino maro pong iwi
ma kibako, ting, kmk. Ojuu opong moko
ma neno ne rac, iwi moko kongo
Ojwee [ojwéè] n. Kor tyen nyo
obot tyen. Ojwee tyen
dyel ocito ipoto layata.
kmgk: Jo Lamwo aye
tic kwede, maro
Ojwi yat ([ojwi yat] n. Pig yat nyo
ikom yat ka gitongo pii ma kato ki
nyo kwidi ocobo. Wu
bongowu ki Ojwi yat. gwok
ojwiny, [oj winy] n. Winyo ma
kome col-tar, ibe bor.
An pud pe aneno ojwiny
.
ojwiny, |ojwiny]
n. Tiko ma Wiye tar, ter
ojwiny mabeco. e col. Atye ki
ojwiny dyang [oj winy
dyan] n. Winyo matidi,
obedo latwol latwol mar
o bedo ikin dyangi. Ka
neno ojwiny dyang cit imito
ka leka.
okado [okado] n. Winyo macol
kome ryeng, kore kwar
kwar, doge bor. Okado
winyo maleng.
okak [okak] n. Yat
ma gicamo nyige ento
Pwod pe abilo okak i nongo ne tek.
kwo na.
Okaka, [oka ka] n. Got ma tye Paj
ule. Lomony tye wa i
te okaka.
okaka, [okaka] n. kwi
di makwo ma cal ki nyenye
ki rangi macol, alu , tye
m alum, kmk. Jo mukene
gicamo

348
 l okaka.
okaka; [okaka] n. Kwayi jami ma kayo onyo cwiyo
| remo kom dano ki lee. Okaka ma cwiyo dano loyo
weng aye okwodo.
okal, [okal] n. Two kwidi ma camo te lak. Okal otobo
laka weng mito aputa.
‘kal, [okal] n. Kwidi matar maro bedo iwi odur. Neno
; kwidi okal rac.
ikang, [okan] n. Nying pak pa latin kayo: okang=
j awobi, lakang= anyaka.
“okang, [okan] n. Poto ma dong pe ceko cam giweko ni
| oroci. Okang pa lapwony dong oroc maber.
il“okang, [okan] /. 1) Dako ma dong pe nywal. 2) Pot dek
ma pe cek. 3) Gin ma pe tye atir i rek. Rek anywagi
ne okang mada.
4okango [okano] n. Yat abila pa Acoli, pote tino mabeco
| dok pe tur oyot kadi dyak. Okango pen bangi-gi
| opwut woko.
; okani [okani] //lm. 1) Dano ma timo jami kilong. Jali
obedo okani mo ma pe igen. 2) Timo onyo loko lok
kilong. En lokke ki tic-ce weng okani.
| okar [okar] n. Yen ma wiye ongwekke aryo. Wacito ka
j tongo okar. rrk: lakar.
_ Okardero [okar dèro] n. Yen ma wiye ongwekke
aryo me yabo dero.
okar ot [okar òt] n. Yen ma wiye ongwekke aryo me
yubo ot. Okar ot wa ni tino.
okare [okare] l. Cungu nyo bedo ma kin tyen opoke
malac. I cung nyo ibedo akara kumeno pingo?
Okebu [okébu] n. Rok ma nonge i tung poto ceng me
nam Nail. Nera onyomo dako Okebu.
okego [okégo] n. Aona onyo tut mucek i kor dano ka
giono ci gingulo. En maro ngulo okego atata.
okela [okela] /. Ngwec kom marac ma a ki i kom
kalang.
okele [okele] lm. Gin ma ocung marac nyo ocung
alenga ma cok poto. Palane giketo okele kumeno
pingo?
okelokoko [okelo-koko] n. la-oo nyo lakwena.

349
 Okelokoko mito bedo
dano makwiri.
oken [okén] n. Dan o makwiri i dwar, kad
dwaro dok neko lee. i en kene
Nera aye oken ma nge
kaka wa. rrk: lal ne j
uka.
okene |okéne] n. Ngat ma omi
ne nyo lamine mo pe.
okeng |okén] a. 1) Dano ma butu inge
obwo ka kuro

okeng” [okén] n.
Pe nongo gin ma gip
mukene. Acan okeng buk oko ki jo
ma gipoko ki lowote.
okero [okéro] n. Ot
dyel nyo ot gweno. Awo
dyegi i okero-gi. be ocwalo
okeyo [okeyo] n. Latin pa lamego ma lacoo. Acoli
giwaco ni okeyo pe cam
o gweno ki nero.
okii, [okii] n. Lum kulu ma giw
ango me kado atona.
Watye ka wango okii me
kado atona.
okii, [0k11] n. Ladiro tic mo
keken onyo laryeko tic ma
ngeyo tic-ce. En okii itic
mony.
okile [okile] n.ogwang
got. nen: oduka.
okilkil [okil-kil] n. nen
: ogitgit.
okir [okir] n. Lee tim ma del
ngeye okwara maro camo kome kinong, bute col,
kic. Anongo okir onango
weng. rrk: okoo/okor. kic-ca
okito [okito] n. Pel nyo
oboro yi megi dyangi nyo
ma kato woko lee
inge nywal. Okito oma
lawor omito to. ko royana
okoc [ok6c] 1. Twon
dyang nyo lee mo keken
otii ma ma dong
lowote bene dong ryemo
ki ikin-gi, bedo kene
calo koc jubi, koc pwura,
kmk. Waneko okoc kul
tin.
okoco [okòco] n. Ruk ma giruko
i bad me myel, tutwale
myel bwola, giyubo ki pok
opuk. Okoco ne oyubbe
maber mada.
okodo, |okòdo] n. Lee ma kom
e obedo okutu-okutu,
dole woko pi gwoko
kome, camo otwongo,
nginingini ki okaka muk
ene.
okodo, [okodo] n. Lacwi remo kom dyang ki lee

350
 mukene, cwiyo dano bene. Okodo obalo kom latin
dyangwa tutwal. rom: okwodo.
k, [okòk] n. Winyo madit matar doge bor gimaro
bedo alwak dok i kom dyangi. Okok winyo maleng
i mada. rrk: kibora.
kok, [okók] n. Okaka makwo kwar kwar girwato bye
dok gigwoko min bye. Okok okaya ka minyo
a ngwen.
okok, [okòk] n. nen: ogo.
“ekokori, [oko-kori] n. Kono udu macol ki matar.
“ekokori, [oko-kòri] n. Gin makwo kwar kwar, bedo
4 ikom yat, dwong i kom yat muyeme. Okokori tye
la-iye aryo: mager ki ma mwol. Alworo ito muyeme
A pi okokori.
“okol [okèl] n. 1)Ot pa mabuc. En orii i okol pi dwe
; abic. 2) Lageng dano nyo lee ma giciko wek pe
| ongwec woko. En tiyo ki okol me dwar.
okolatego [okòl atégo] n. Nyonyo ma gidolo ngete
| ki atego wek otwenne matek.
” Okoli kot [okoli kòt] n. Winyo ma kome col, tyene
/ boco.
” okolok [oko-lok] n. Dul pa kwidi ma kome atego,
tyene alip acel, ka igudo dole lunge adunu. Okolok
tye ka tyeni.
okom [okom] n. Ajut yat ma yoko tyen dano. Lawor
ayoko tyena ki okom i yo kulu.
okon [okòn] n. Odong nyo kor jami apita calo kal, nyim,
lapena, pul, kmk ma dong gikwanyo ki i poto. Lotino
gimaro gwero okon pul.
okong [okòn] n. Lee tim ma tye ki poke calo opuk, ento
dit dok gicamo ringo ne. Giwango pok okong ki mac
me gengo okwodo kayo dano. Mon onongo myero
pe gucam okong.
okongo [okòno] n. Winyo mubedo alum alum, yer
ojunge i wiye, doge tar. Pe tye winyo moo ma leng
ma loyo okongo.
okono [ok6no] n. Keno ma lak bolo kome, gicamo
kome, pote ki nyige. Okono tye kite aryo: okono
mandyang tye alwoya ki okono nyakabwol. Okono

351
 cam maber pi lotino
net
o.
0k00 [0k60] n. nen:
okir.
okoo-gweno [okòo-
gweno] Im. 1) Kwar
ma piny cok ka ru, piny nyo kare
2) Kare ma twoni gw
wor. 3) Kare ma non eno gikok i
go te piny pe Oya
Gubino kany okoo-g bbe maber.
weno. rrk: kwar pin
okor [okòr] n. y.
nen: okir.
okorek [oko-rék] n. Oyo ladolo, ibe
oduk, bedo i

akano okoro na ite oboke kany,

okwanyo? anga ma
okoro, [okoro] n.
1) Goro dul kom dano.
igin mo. 3) Goro um, 2) Kama twolo
it, dwan, nyo ka kato
idwan ki um. 4) Bwur pa yamo
madit ma pe cang. Ok
neno lemo cwiny dan oro ni
o.
okot kot [okot ko
t] n. Pok gin mo ma
iye nono.
mukene. rrk: olwee/
omat.
okoto wic [ok6t6 wic] n. 1) Co
go wic. 2) Odong
cogo wi dano muto. Ok
oto wic ma giyero i
neno lik. 3) Ryeko wic Rackoko
. rrk: olarwic.
okuba [okuba] n Ngwen ma
cwe ki ibye ojeje ma ruku
ata, cwe otyeno ikine
dwe me aboro ki me
Okuba me mwaka abungwen.
ni dok ocwe manok
okuda [okuda] n. Tol atika.
lacik Oyo nyo gin lamak
keken madeyo oyo oyo mo
adeya. Wacito ka yen
layub okuda. yo tol
okuk, [okuk] n. 1)
Cogo wi dud dano. Ok
2) Cogo wi dud gweno, uk duda lit.
atudu, kmk ma dano
maro camone. Amaro mapol
camo okuk gweno pie
okuk, [okuk] n. Rec mullunge, kome n yom.
okuk tek pien cobo ki okutu. Mako
dano.
okulat [oku-lat]
m. 1) Kic
aa cing matino. 2)
deyo matidi me lam Kicaa
ak jami matino. Ma
okulat maber atika. a tye ki
okum [okum] n. Lamak nyo
lacik Oyo, ento pe kwak.

352
 Awobe mako oyo ki okum.
kuma [okuma] n. Opwuk madit kome col.
Jkumam [oku-mam] n. Rok nyo kaka Lwo ma nonge
ikin Langi ki Teso.
0kumu [okumu] n. nen: Akumu.
okur [okur] n. Winyo macol bedo ibunga. Okur pe
nen atata.
4 kur” [okur] / 1) Pong pa yub calo namo. Myel okur
A igangwa aboka lam. 2) Mit pa gin mo, tutwale yub.
ti Namo okur kwica ma langidi matar rabo ki itenge.
“okur-i-laa, [okur-i-la4a] n. Ler matino i te del kom
q dano ki lee ma poko remo i dul kom mukene.
“okur-i-laa, [okur-i-laa] t Bedo piny kalaro lok.
| Lok pa lotino ni dong mito okur-i-laa.
Okutu [okutu] n. Gin matwir ikom yat, bit, dok cobo
1 dano. Wugwok okutu ocok pe ocobwu. rom: okuru.
oOkuu [okuu] /. Gin mo ma pe bit. rrk: olu.
| okwara [okwara] //n. Gin mo keken marangi ne calo
| remo. Awilo cati okwara.
” okwata [okwata] n. Winyo madit, col, maro mako
lotino gweni. Okwata dong tyeko lotino gweni na
ni woko. rrk: okwateng.
okwateng [okwatén] n. nen: okwata.
okwer [okwér] n. Gin apita ma lak bolo nyige mulunge
obedo ocwak ocwak gitwoyo ka gicamo. Okwer mit
ki ringu mutwoo ki olel. rrk: obokokwer.
okwero [okwéro] n. Yat ma odongo matidi macek pote
beco mada. I Acoli gitiyo ki okwero calo yat two kor
ki odoo wot maber mada.
okwik [okwik] n. Winyo macol licuc maro pye ikom
dyang ki lee ma okwodo tye ikomgi. Latin man col
calo okwik.
okwil [okwil] n. Kwidi macol poo apora camo lum ki
cam ma ipoto. Okwil olanyo kala woko.
okwiri [okwiri] /. Dano ma laryeko nyo ladiro tic dok
ngeyo bedo ki dano. Latinna ma okwiri ne Ayaa
keken.
ol [òl] tn. 1) Doko goro nyo tiyo. Ladit won kom
dong o-ol woko. 2) Bedo pe ki kero inge tic matek.

353
 Alwoko bongi madwong a-ol adada.
ola [014m] n. nen: olayo’. ye
olam [olém] n. Yat madongo madit, jany, dok ny
gicamo. Kacoke tye ite olam iyo cuk. Ri
olang, [0141] n. Nyonyo ma gi goyo me nyutu cay
me Iwongo dano, tutwalle lotino kwan. Olang cay
abiro mono dong okok? a
olang, [014n] n. Angul ngul ma luru lac i moc cam ma
remo, ka obale woko ci tweyo lac ki konynye wok
Dakta onongo ni olang pa latwo dong two ocz 1
duc. A
Olany, [olány] n. Nying ma giboro ki ngat ma nyi
nng
Olanya. Olany tye ki dukani cuk.
olany, [olany] n. Otwongo ma tye idul pa lacene. a
oleny. r
Olanya [olanya] n. nen: Alanyo.
olarwic [olar-wir] n. Cogo dye wi dano. nen: okoti
wic. pi
olayo, [olayo] n. 1)Lokile nyo latong matidi m
gingabo iwi gwok me deyo. 2) Yen ma gipayo ci
lokile ma mon myelo ki otole ki apiti.
parat/parara. ki.
olayo, [olayo] n. Yo ma oyo golo i te lum me wot-g
rom: ola. MA
olebere [olebere] n. Ngwen ma poto iwang mat
manok nok. Olebere bodo wic nono, cit ka minyi
ngwen kikome i bye. rrk: oboku. 4
olebere bonyo [olebere bonyo] n. Dul bonyo mi
telo yo anyim. Olebere bonyo onen woko, bony
cok monyowa woko. Mi
olee lajwa [oléé lajwa] n. Bwong lajwa, lajwa ma
pwod opwutte apwuta pe onywal. Ringo olee mò
mit mada.
olek, [olék] n. rom: oleke. 1) Odoo madit gigoyo k
apwoyo, anyiri, kmk. En mono okwanyo olek dwa
ne? 2) Odoo wot ma wiye olunge.
olek, [olèk] n. Nyig yat mulunge macol aa ki i kom
labolo ma tyene kwar. I Acoli gitweyo olek i pye latin
“a
lacoo ma mane dongo wek oywa odwog maber. q
oleke ngut [oleke nut] n. Tiko nyonyo ma girubo ki
tol kacel ki keno adec me ngut. Oleke ngut pa maa
ni dong oti woko. rrk: adec.
oleke tee [oleke tee] n. Tol nyo nyonyo lyere pa
lotino. Wacito ka yubo oleke tee me lyere pa lotino
ne.
olel, [olel] n. 1) Dek ma giguru ki odii nono labongo
gin mo keken. Tin wacamo olel ki layata. 2) Dek mo
keken ma pige pige ma giguru ki odii, calo ringo, rec,
lacede, kmk. Amaro olel rec loyo olel ringo.
olel, (olel) n. Apwoyo matino, kome angec angec, ite
operre.
olemo [olemo] n. Yat ma dongo nyako nyinge cek ma
opok opok, ci wac. Wadwogo ki ka yen ki olemo.
olere [olere] n. Lum madongo kato lum ducu, iye twolo
giromo cwiyo ki jami amata. rrk: pwua pwua.
olet [olet] n. 1) Kama gileko iye dyang. 2) Ka cam pa
dyang ki lee mapaco ducu. Dyangi tye ka cam i olet.
olidi, [olidi] n. Gin makwo bedo i pii poke bit ngolo
dano calo lidi.
olidi, [olidi] n. Yat madongo madit, pol i bunga. Nongo
yen olidi tek.
oligu [oligu] n. Gin ma obedo oluu, pe bit. Pala ne lebe
oligu do. rrk: oluu.
olii, [0111] n. 1) Nyanya ma nyak mulunge calo otitiba.
2) Bilinyanya. Mama pe camo olii kadi gi celo
mamit ningo.
[olii] n. Kodi ma gitweyo malo iwang naka. Tye
ngat mo ma tice me kwalo olii anyogi na gire. rrk:
opac.
[olii] n. Twol macol tik tik kwir ne rac mada, pol
i poto. Twol olii aye okaya lawor ki i poto.
[olik] n. Lee ma tuk malo, lyere iwi yat ki tyenne,
wiye tye calo wi gwok. Olik pol i bunga.
[olik] n. Dyang onyo dyel ma kome kwar ocwinyo
matar.
[olili] a. 1) Two ma nyongo kom dano ci reto
dano atura weko ngat meno poto ma pe ngeyo kome.
2) Two lotino gweni. Two olili maro reto dano i

355
 mac. rrk: cimo. |
olili, [olili] n. Kedi ma dongo mabor, pote tino, nong
i dog kulu. Amito olili me tado ot dyel.
olim' [olim] n. Yat ma cal ki opok. Giwaco ni ka igero
ki olim ci inongo wele tutwal. Olim yat maber m
makaa. rrk: orima:.
olim” [olim] n/t. Dyang, romo onyo dyel ma tungep
Wora tye ki dyangi olim aryo. rrk: lalem/lapel. W
oling, [olin] n. Myel orak, myel ma bulu myelo ki awi
ki odyer ipyergi. W
oling, [olin] # 1) Bedo labongo lok. Wacce ni oli
ma pwod pe aoo kenyo. 2) Kanne nyo kano kor
3) Moko pa gin mo, tutwale nyig muduku i kot
Racac olingi kore. n
oliya yat [oliya-yat] n. Yat ma kodi pul nyo nyimn
kiboyo cung kwedi dyekal. N
olo, [olo] n. Der ki timo gin mo. Olo wot ne dongpi
wacce.
olo, [616] tkk. Yelo dano. Abili o-olo wiya ki lape
mapol.
olo, [515] tkk. 1) Loko gin mo piny onyo bayo cen.
2) Ryemo nyo bayo dano ki i ot nyo i gang pa ngat
mo. N
olo, [old] l 1) Tem tem, pe rac tutwal. 2) Tute me t o
tyeko gin ma icako. Olo i yelle i tyeko poto-ni do. |
olos [olo] im. 1) Kadi ni ngo. 2) Kadi bed kumeno. En
onongo myero olo kong oter latin i gang kwan ka
dong ocit ka tic. ki.
olobo [òlòbò] n. Akuri madongo rom ki lugalugaer
bedo alwak. A
ologo, [ologo] n. Dul kom dano ma gwoko lac. Olo go
pa jo mukene goro.
ologo, [ològò] n. Jokke pa pii. Pii kot ologoi te agulu.
ologo; [olégò] n. Agaba ma nyak calo o'ko, pote ki
nyige weng kwir marac mada. Wanekke ki nyig
ologo kwe. |
olok [016k] n. Agaba ma pote lac, nyige tino cek macol,
gicamo, ki yubu kongo bene ki iye. Watye ka camo
olok. i
oloko [oloko] n. Dwon, yo yamo nyo yo ic. Oloko na
tye ka yil.
oloto [oloto] n. Odoo matino ma gigoyo ki nyig bul.
Oloto acel lawor otur woko.
oloto tyen [oloto tyen] n. Kor tyen ma tye ikin
cong ki odon. Oloto tyene boco mada.
olu [olu] lm. Ki bere labongo poko iye. Amiyo dyang
olu ki mego. rrk: kulu.
olucu, [oltcu] /m. Labongo bongo ikom. Lotino maro
bedo olucu. A
olucu, [olucu] ¢ 1) Okulle onyo olunge piny, onurre
piny. 2) Kulu wic piny ki para onyo cwer cwiny.
Anongo omera olucu wiye kono paro ngo. rrk:
kumu. rom: olugu.
olugu, [olugu] t. nen: olucu’.
oluk [010k] n. Latin ogwal, kwo i pii ki ka mubedo pii
pii. Oluk opong i kalele mugure i gudi ni.
oluma [oluma] /. Gin ma lacoo madit loyo lowote ducu.
Oluma dyangwa ni ger ger mo.
olu-olu [olu-olu] lm. Gin ma pe winye maber/pe
longo. Obute na winye olu-olu.
olur [olur] 1. Odongo maboco mapwodo. Pobo olur
iteng ot madit ma neno mit.
oluri [oltri] n. Olwit matidi kome tar tar, pol kare
gilwongo ni olwit oluri.
oluru, [oltru] n. Winyo ma rangi ne obedo ngom
ngom, wiye ajulu camo nyig yat ki pwunu. Tero
dyang i pwunu yomo iye pi neno oluru. rrk:
kiluri/aluru.
oluru, [olúru] n. Kic matino kwo i ngom, dok pe ger
tutwal.
olut kwon [olòt kwòn] n. Yat ma gipayo lamyen
kwon. Gam olut kwon iter ki maa.
olutu [olutu] /. Labongo jami mukene ma mite. Anga
ma okelo min bul olutu?
oluu [òluu] /. nen: oligu.
olwaa, [olwaa] n. Yat ma cal ki kituba ki ananga lyec,
e me
poke giyubo bongo aruka ki gin um. Anyadw
Uganda oruko bongo olwaa.
 olwaa, [01w4a] 1. 1) Gin mo ma olulle maber. 2) Bong
onyo del ma okwee koyi koyi. |
olwedo [olwèdo] n. Yat madit ma gityo kede me g

lago laa me nyutu ni Iwak ocwako tic moni. A:

nen calo ocako lweny labongo oboke olwedo.
olwee, [olwèè] /. Lacoo ma nyig mane peke. En
olwee mo buru dano ki doge nono. kmgk: rac.
lalwee.
olwee, [olwèè] n. nen: okote.
olwet [olwét] n. nen: lure. |
olwiny-lwiny [olwiny-lwiny] n. Kwidi makwo
matidi, tuk ki bwome, col bwute ocoyo matar bedo
iwi pii ci lwiny ka gimito makone. i
owir-pii/lanyal.
olwinyo [olwinyo] n. 1) Kwidi ic matino, kwidi
Olwinyo yelo dano i cwir dok giwaco ni taa madyal i}
ywayo woko ki i ic. Man kot optoni lotino dong
ngut ki olwinyo. 2) Kwidi ma cobo jami mubedo
ringo ringo. Olwinyo dong opong i rec. rrk: kicwaa. `
olwiro [olwiro] n. 1) Yat ma dongo ladyere, kome tar
tar nyo angec angec gi piyo ki mac. Lawor wa piyo
li
mac ki olwiro. 2) Twol ma jwato dano. Twol olwiro
lawor ojwato anyira ki ka yen. vi
olwit [olwit] n. Winyo ma olik olik, lwete bit, ceyo |
lotino gweni. Olwit tye la-iye aryo olwit lapyere-ki |
rek, dit obedo olik olik ki olwit oluri. Olwit oceyo |
latin gweno acel lawor. rrk: uluri. A;W
omak wic [omak wic] n. Kedi ma tidi tar tar ma tolle
nwang, mako bongo ki yer wic, dok gipiyo mac. —
Omak wic otuco bongo na woko. 4
omar [omar] n. 1) Lum mutegi dok puru ne tek. 2) Lum |
mudongo maboco inge wango poto i oro. Omar ne `
dong olot oyot ba. A
Omara, [oméra] n. Nying coo ma ajwaka aye ocako,
nying ajula.
omara, [omara] n. 1) Wod pa lamin mamani. Nyom pa |
omara tye idwe me angwen. 2) Jo ma gunyomo i ot
acel. Awobe aryo ni omaro, mon-gi lomego. 3) Coo

3581
 ma guribo dako. Owiny omara do, onyomo dako na
me acel.
omaruk [omaruk] n. Nongo ngom ruk ruk mayom me
pur. Dwe me angwen. (nen nying dwe mukene i
ptw.251-252).
omat [omat] n. nen: okote.
omatul [ométul] n. Cam keken pur dong pe, dano
dong ngeyo yengo keken. Dwe me apar. Wanongo
yweyo wa i omatul. (nen nying dwe mukene i ptw.
251-252).
omego [omego] n. a) Lotino coo pa ngat acel. b) Lotino
coo pa awobe me ot acel.+c) Lotino coo me ot onyo
kaka acel. rom: omego.
omegu [omegu] n. nen: omego
omel [ome1] n. Rec mabor, doge ki wino. Rec omel mit
mada.
omen, [omén] n. Nyig kawa. Omen dwong i lobo
Buganda, mukene dongo kene mukene gi pito apita.
Imat maro nyamo omen.
omen, [omén] 7. Kabir onyo bel ma gicero otwor; tek
okato woko.
omen; [omen] n. Nyamo pa dyang ma nyamo lum ma
oguru i iye con. Obedo calo rego cam pa dyang ma
nongo dong obutu piny.
omin [omin] n. Lacoo ma oribo lanyodo nyo lonyodone
ki ngat moni. Odong omin Akello.
omio [omio] n. Olwango ma cal ki otong-tong, ento tino,
camo dano ki lee. Omio kayo dano malit loyo otong
tong woko.
omiru [omiru] an. 1) Nying anywar ma yam Acoli
nywaro ki langi. Jal, ilwonga ni omiru? 2) Nying ma
poko lango dyang; karamojong ki Langi kikome. En
pe obedo Lango, obedo omiru aye.
omiya [omiya] n. Kwidi macol ma kome obedo yer yer
cobo ki dano. Kwidi omiya lawor owanga ki iwi
kabutu. rrk: oyima.
omọ [omo] tkk. 1) Gamo/kelo gin mo ki ka mo. Wa omo
cak ki Kampala me acata. 2) Cwero cwiny dano.
Goba pa lamego ni o-omo cwiny dano. 3) Temo

359
 cwiny ngat mo. En obedo ka omo cwinya me winy
ngo ma abiwaco ikom wonne. 4) Ywayo koko|
twon kiniga. Latin omo cwinyeki koko ma calo w
yam pud odoo pe ogudo kome. 5) Yweyo mot ada
ma lube ki arem kom. Latwo dong omo cwin
aomo pe ngene ka kwo. 4
omong [omon] n. Kiniga nyo cwer cwiny. “a
omua [omta] n. Ngwec too ma duny ikom dano mg
too. Lamera dong pe kwo, omua dong du h,
kome. f
omuktiru [omuktíru] / Dano muti kong kong ke
ne dong peke. Adaa dong omuktiru ma ngat n
mito limone pe. (ajuc). 4
omuyi [omuyi] n. 1) Layata ma gibako idog kulu i ore
me laro kec idwe me adek ki angwen. Omuyi wa |
mwaka ni okonyo dano mapol. 2) Gin mo keken ma
gigwoko nyo gikano pi kare me anyim. Kong ici gam
nyim omuyi ki bot mego. M
omwom-bye [omwom-bye] n. Agaba ma turo matar,
lak ikom bye, pok lere gitiyo kede me yat aona
ki
dwon. Acito ka yengo omwom-bye pi dwana.
onang-neo [onan-neo] n. rom: onang-
1) Lek/lagwe laromo ot. 2) Two ma bucu yer wic.
Onang-neo ocamo wi latin otyeko woko. |
onee [onéé] /. Gin ma cok ka two. Amaro pwul
onee.
onee yat [onéé yat) n. Ayita yat, tidi kwo ikor
Pe amaro winyo koko pa onee yat. |
ongaru, [onaru] n. Gin mo ma maro coyo makwar nyo
macol ikom mon tutwale ityen ki badgi. Giwaco ni
mon ma tye ki ongaru ginywal mapol. Ongaru okaco
tyena macol cuc cuc.
ongaru, [onaru] n. Nying pak pa kwac. y
ongatu [onatu] n. Nying pak pa labwor. of
ongee [onéé] n. Lee macol, ibe bor, kome ki yer dok cal
ki dano. Ongee tye ka bango labolo. rrk: ongera. _
ongele [onele] n. 1) Gin ma lapel. 2) Gin ma tung a
peke. En ongado wiye ongele.
ongera [onera] n. nen: ongee.
ongo [66] n. 1) Lum muwang odong idog oro. Waneko
apwoyo i ongo. 2) Lum ma gikoyo me apura lacen.
Ongo na ni apuru wa idwe manyen.
ongol pen [onòl pen] n. Kwidi wi odur ma kome tar
wiye kwar, loke doko labiribiri, ka doko lapwopwo.
Lotino lworo kwidi man pien gimaro bwologi kwede
ni ngolo pen-gi woko.
ongol-ngol [onòl-nol] n. Gin mo nyo lok ma bino
atura ma peke i yub dok balo jami ma tye i yub.
Lacwec mito okonya ongol ngol mo pe obal wota.
ongon [on6n] n. 1) Cik ma yam lodito guketo piny me
ngolo lok ka gin mo otimme. 2) Ngol ki cik pa lodito.
3) Labol, lajuk ki lapwony dano ikom gin ma otimme
yam.
ongoro [onoro] n. Gin mubedo calo otwinyo nyo
aburu, culo um dano dok gengo dano yweyo maber.
Ongoro tye kayelo latin. rrk: lungoro.
ongwek [onwek] n. Lagit nyig cing. Ongwek tye iye
aryo: Ongwek mola ki ongwek atego. Larema wiye
owil woko ki ongwek nyome gang.
ono [ono] tn. 1) Yabo kor ki cwalo yamo woko ki idog
ma lubbe ki culle pa kor. Latwo tye ka ono. 2) Yiko
onyo yubo dwon. Lapwony o-ono manok ka omede
ki lok. rrk: wolo >.
Onyama [onyama] n. nen: Unyama.
onyee [ònyèè] lm. 1) Cok cok tutwal. 2) Pikke pa jami
apita. Watongo pwul onyee pe ngene ka cek
onyo, [onyo] tkk. 1) Coro gin mo weko oo piny.
2) Weko ket nyo bale. Pingo i onyo nyim atar i
dyekal kumeno? 3) Cul pi gin mo malube ki cik. En
onongo obino ka onyo mucoro, ento pe onongogi.
4) Nyobo, tutwale kongo. Amito onyo kwete me
karama.
onyo, (onyo) tn. Corre pa kom. Anyoo o-onyo ikom
latin lanyuru.
onyobo [onydbo] n. Gin acama ma nyige nyige calo
lapena, muranga, kmk ma giguru ki odii. Lawor
wacamo onyobo lapena. rom: onyubu.
onyong nyong [onyon nyon] n. Kwee onyo nyonge

361
 pa kom. Giwaco ni onyong nyong ka yeli nongo wel
onyo kwena marac tye kabino . Onyong nyong t
tye ka yela. rrk: nyong. ki.
ony00 [onyòò] lm. rom: onyooni. 1) I kare ni nyo ike
kare ni. Anyira onyoo pe nyomme. 2) I cawa ma k
man. Lawor onyoo onongo dong wadwogo ki «
yat. rrk: kunyooni.
onyuny [onyuny] Wim. Latin matidi. Onyunypi
daktar onywale maleng ba. rom: anyuny. ki
00, [66] tn. Cito, gik, nyo tunu ka mo. Wacce o-o
gang pa lapwony. y
00; [òò] in. 1) Coro nyo keto piny, ballo. Kongo a 00
te agulu. 2) Balle, tutwale pa ic. Dako pa omera
matidi iye oo woko tin. 3) Ket nyo cang pa o
kom. Anyo pa latin dong 0-00 woko. 4) Lanye m )
jot pa gin mo. Anyaka man dong 0-00 ki nywale NG
neno lit. Mi
00. 00-00 [06- oó- oó] ng. nen: oa-0a-a0. |
ooko [ooko] n. Obato lum ma lak alaka i kom yat cal
abangabanga, nyak mabeco.
opac, [opac] n. Lac nyodo. kmgk: lik.
opac, [opac] n. nen: olii 5. k
opal [opal] n. Lakit okoro moni makwo ipoke, iye
oume aryo, kwo ipii, jo mukene gicamo. I kare
macon, mon cwero dak-kwon ki pok opal calo
malaga.
opam [opam] n. 1) Yat ma gipayo ladin bel, ka
mucele, kmk. 2) Yat ma gipayo lapir dog lum ot, d r
ot, kmk. Ngat mo kong okel opam apir ki dog lum
ot. |
opany [opany] n. Dyer cing muyarre ni. Lee bene
opanygi tye: opany tyen lyec pe rom ki opany tyen
labwor. Opany cinga otal kok-kok. 4
opego [opégo] n. Lee ma gigwoko gang, kome pwot,
cal ki kul, ngweyo piny ki ume, camo ataa dok maro
cilo. Cit iywee ot opegu pien ngwec cilo ne dong pe
kanye. A
opeka [opéka] n. Gaya matwii i kor gaya ma gijwero
inge kac. Opeka na dok otwi mabeco pat. ng
openo' [opéno] n. Winyo ma kome col col, toke kigica,
mito rom ki okwata nyo tula. Ka lotino guneno
openo giwaco ni openo peno nyutta paneya.
openo [opèno] /. Gin ma oyare malac. Waneno twon
lacoo ma kore openo.
opii [òpii] n. kmgk: rac. 1) Guci, dano ma gimako ka
gicato calo latic. Awinyo ni jo mogo cato lotino opii
i Sudan. 2) Dako ma gimako i dog lweny ma gitero
marac tutwal. 3) Dano ma gicoyo katic i gang pa ngat
mo. En tye ka tic opii i gang pa munu mo
Kampala. rrk: lamiru. ,
opilo, [opilo] n. Yat nyo tal ma giyeto lebe mabit me
kwinyo layata, gwana, kmk. Opilo na lawor otur
woko ka kwinyo layata.
opilo, [opilo] /. 1) Lee nyo dyang ma kome calo kom
lalur. Baba tye ki dyang ma kome opilo. 2) Oyo
matino ma maro bedo i ngom i dye poto. Opilo too I
kom gire.
opilo; [opilo] n. Tam marac onyo cwiny marac ma
ngat moni bino kwede boti. En obino ka limo latwo
ki opilo aryo, ma dong tye kadok, okwalo cente.
kmgk: rac.
opilo-opilo [opilo-opilo] / Lok onyo dwon ma
pwod pe okato atyer bot dano, lok ma winye i mung.
Nyomgi ne bene pwod winye opilo opilo ba.
Opio, [opio] n. Latin awobi/anyaka me acel i kin lotino
rut. rom: Apiyo.
opio, [opio] n. Two aona marac ma pe cang oyot ka pe
ginguko ki yat. En tye ka twoyo aona opio.
opir [opir] n. Gin mo ma otuc onyo tut ocobo calo nyig
cam onyo yat. Joni poko muranga ma opir ki dano.
opir bwul [opir bwòl] n. Bul ma ladyere. En lago
opir bul ma pe loone.
opiro' [opiro] n. Lwak dano ma irek nyo lwak lee ma
ocom iyo kulu. Maca opiro pa jo mene ma mol
cani?
Opiro, [opiru] n. Dano ma ginywalo ki oboro ic olu.
rom: Acaa (nen nying mukene i ptw. 234-244).
opiru [opiru] n. Kicaa laket jami. Wek kong ater

363
 opiruna iot ka waciti.
opit, [opit] n. Kit lum ajwiya ma lotino mato ki pii p
iye twolo. l.
opit, [opit] n. Dano makwiri mada. Woda kene a
opit ikin joni. y
Opobo [opobo] n. Ngat ma giyiko pene i te pobo; lati
ajula (nen nying mukene i ptw. 234-244).
opok, [opòk] n. Yat madit ma obedo ocwak ocwak, tel
lyel maber dok ber me makaa. Makaa opok
maber mada. 4
opok, [opok] l Laworo, lacam dwong. Nying lay atè
cwara opok oa ki ikom nying lok opok man. i
man opok tutwal! kmgk: rac.
Opok; [opok] l. Dano ma giyiko pene i te o
Maa bene obedo opok (nen nying mukene ip
234-244).
opok, [opok] n. nen: oboke,.
opoko [opoko] n. Keno ma gigolo iye latwom pii ony
lapik cak. Wakelo cak pong opoko.
opokoyok, [op6k6-yok] n. Kicaa matidi lagwok leb
tong wek pe owan dano. Tonga weng arwako leb-gi
i opokoyok me wot. |
opokoyok, [opék6-yok] n. Dano ma gimaro yelon
dano ma gitero calo opii. An dong adoko opokoyoki
gang kany. kmgk: rac. ;
opol [opol] n. Yat nyo tal ma gipayo, apada malac m '
cero yeya. Opol yeya-wa acel opoto i pii. 4
opon [opon] n. Tyen gaya ma ginyamo calo tyang i kare
me peko tyang. Waya maro gengo-wa nyamo opon.
oportino, [opòr-tino] n. Dano ma maro poro n vi
timo tic tino. Nyani twon oportino mo ma neno lik.
kmgk: rac. Í
oportino, [opòr-tíno] n. Pulani, bongo ma giruko i
kor me gengo cilo. Oportino pa ladit owang woko.
opuk, [opúk] n. Lee tim ma poke onyo ode ngwaka
ngwaka woto kede. Opuk maro camo obwol. nen:
ger,. rom: Opwuk. cl: Opwuk ma lacoo nen i mac.
opuk, [opúk] n. Gin lagor wer ma giyubo ki pok opwuk,
giroyo iye tol ki yat mugom. I kom kare ni gilwongo

364.
 opwuk ni-adungu man pe atir, adungu pat. Amito
pwonyo goyo opuk.
opuk; [opúk] “kk. Okato/otuc woko gimaro tic kwede i
Pabo, Amuru, kmk. Anyiri opuk ki i ococ.
opuny [opúny] n. Nge par tyen ma tye ki piny pa odon
tyen. Opuny lapele okak marac.
opwuk ([òpwòk] n. nen: opuk ;.
opwun [opwin] n. Taa ma giodo ki pany, omakke
liking. Opwun yam pire tek i nyom ki lyel ma calo
mic pa or matino. En okano opwun ne i tyelo.
opwut [opwut] n. 1) Yat madit ma gimaro payo kom
obwol ki iye. 2) Yat ma gimato me ribo kin lomone.
Mon pa omara tin gitye ka mato opwut.
opwuyu, [opwuyu] a. Ngom nyo lobo dog kulu macol
gililo ki dye ot. Inge pwuyu dye ot ki opwuyu gililo
wiye ki cet dyang.
opwuyu, [opwuyu] n. Pii ma mol i kare ma dano/lee
tye ka nywal. Opwuyu ne dong ocako mol, dong
cok nywal.
opwuyu; [opwuyu] /. Latin ma dong oloko pii nyo latin
ma dong obayo opwuyu nywal.
opyen [opyen] n. nen: oboropyen.
or, [ór] n. 1) Kwena nyo cik. 2) Cwalo ngat mo ki lok
onyo gin mo ka mo. Akelo or ki bot baba.
or, § [òr] n. Cwar nyari, cwar lamego, cwar wayo, omin
dako.
or tyang [or tyan] n. Tyang ma gilwero pote woko.
ora [ora] n. Nota kulu, kulu matidi. Lotino maro tuku
i ora.
orada [òrada] n. rom: oryada. 1) Bedo ki kec. Lawor
wabutu orada. 2) Ryeng pa ceng ma kec adada.
Ceng onyo ryeng orada ma wot tek.
orana [òrana] / 1) Dano ma dongo oremo. Omera
okelo dako orana. 2) Gin apita ma dongo oloyo nyo
muto. Pwul pa maa ni orana keken.
orara [orara] n. Kare ma nongo piny otwo ma ka
gicwinyo mac jami weng wang lirara rara. Dwe me
aryo. (nen nying dwe mukene iptw. 251-252).
ordini [ordini] n. Sakramento ma miyo twero ki coo

365
 me telo missa ki miyo Sakaramento mukene bot d;
i dini pa Katoli. Awobe ni pwod pe gunongo ordi inl
Ir: <L>. nlk: ordinatio-nis. in
oree, [oréé] n. Lok tuku, lok ngala, lok nyero, kmk. A N
pe amito oree i cawa me peko. rrk: owaa 3. cl: Or
oketo latin i ic.
oree, [oreé] n. Kitikiti nyo ngolle
i lok pa dano. In
i weko tic oree awene. a
oree; [orèè] n. Two ma yelo lee ki winyo. Oree kite pol
oree dyang ,oree gweno, oree opego. kmk. On
otyeko gwenina woko.
oreke, [oreke] /. Yat okar ma gitweyo i ngut ski
pwonyo ne wek obed kwiri. Oreke ngut “a
ayuba. |
oreke, [oreke] /. Dako ma maro coo nyo lacoo ma ma ang
mon. kmgk: rac.
oreng [oren] n. Tyen dyang nyo dyel ma tye i
opwuny ki cong. En maro cato oreng tyen dyan
wel mayot. |
orengorot [oreno-ròt] n. Piny owang ma odong
lirot, dwar cake. Yoo tyen nyaa mapol. Dwe me ap
wi aryo (nen nying dwe mukene iptw. 251-252).
oribi [oribi] n. nen: lajwa.
orico [orico] n. 1) Two ma rwenyo kero nywal woko
mon ki coo. 2) Two marac ma gengo nyodo. O
ogengo nywal.
orima, [orima] n. Okok-gweno. |
orima, [orima] n. Kama ding dok rac adada ma kato ki
iye makwo tek. Pe angeyo kit ma en oloyo kwegng
orima Iweny ma dano oto iye calo olwangi.
orima; [orima] n. Yat madit ma iye maro bedo tw
nyo rokke. Kic bedo i kegu orima. rrk: olim. M
orimongole [orimo-nole] n. 1) Wer too nyo cwer
cwiny ikom too. Wer orimongole cwero cwinya. |
2) Tic te kwaro mo keken. w
orini [orini] /. rom: orwini. 1) Dano mucwiny, matek,
makwiri. Acoli gitye orini pe owoco. 2) Yat nyo ging
mo ma iye oculle, opong nyo nwang.
oro, [óró] n. Kare ma piny otwo, kot pe cwer. Kwo id
 oro tek tutwal.
oro, [òrò] tkk. Cwalo dano ki kwena nyo gin mo bot
ngat mukene. Maa o-oro wode i cuk.
oro; [òrò] tkk. Woto nyo kwanyo leb tong, kweri, kmk
ki i bole. En tye ka oro kweri weng ni gucomme
marac.
oro, [òrò] tkk. Boko lok ki twon yomcwiny. Mon moni
tye ka oro lok kom cog-gi inge bye kwica.
oro gweno [óró gweno] n. Gweno ma gikolo woko,
(rom ki oro twon gweno).
orobo [orobo] n. Awobe ma gudongo mabeco ki yot
l kom. Neno orobo ka myel mit loyo lotiyo. rrk:
bulu.
oroc, [oroc] 1. Doko nyen, ber nyo leng, tutwale pa dano,
poto, ki gwana muwang. Gwana ma oroc cek
mayom.
oroc, [oroc] n. Lotino ma ginywalo, gilwongo ni oroc
pien gicung ka wang lunyodo-gi.
oroc twol [oroc twol] n. Pok nyo oboro twol ma en
lunye ki iye ci doko nyen. Oroc twol tye i coron.
orok, [oròk] n. Lobo lacik oyo ma gicweyo iye twolo
ka gitero iye tol me deyo oyo. Wacito ka tero oyo ki
orok.
orok, [oròk] n. 1) Kweri lango ma giriyo ki del iwi tal
mabor. An pe atwero pwur ki kweri orok. 2) Lak
kweri mudong manok gicomo ikom bol me doo.
Ladur tye ka tic ki orok me doo.
orongo; [or6no] n. Jok dwar, gwoko lodwar wa lee
bene.
orongo, [orono] n. Yat agaba ma gitiyo kwede me
mako rec ki me yat gwok angoli. Kom gwokwa ni
mito orongo.
ororo; [oròrò] n. Twol madit mager, tingo dok yaro
wiye ka nyeto laa ikom dano.
ororo, [oròrò] /. Dano ma maro cam moni tutwal. En
ororo kongo ma konye pe.
ororo ayom [oròrò àyom] n. nen: ayom laiti.
orot, [orot] n. nen: obot. rom: oroto.
orot, [orot] n. 1) Ongii piny. 2) Jo ma gingiyo piny me

367
 ngeyo ngo ma tye ka timme ki tam pa dano. En tiy
calo orot pa gamente. rrk: larot piny. va
oruc [orùc] n. Odoo ma wiye olunge madit, mapek
giwaco ni dwaro anyiri maber pien pe golo obwo. |
orudi [orudi] n. Ngu ma cal ki gwok ditte rom ki lalur,
dok bene pe mako dyangi onyo lee madongo. q
oruka [oruka] n. Obwol matar matwi ikom bye ka
madit. Amaro obwol oruka ki otigu lwoka. |
oruk-cet [oruk-cèt] n. 1)Kor cet mutop i ngom
2) Two ma ruko onyo kwoto tyen dano, giwaco ni aa
ki i nyono oruk-cet. Ngat ma maro wot ki te
nono twoyo oruk-cet. og
oruku [oruku] 7. 1)Del kom murwato nyo oelle ma
lube ki two. Kome oruku ma pe nene. 2) Nywal
bye i ot. Bye tye oruku i tyelo. if
orura, [orura] n. Lum macon, lum ot ma dong oti
woko. a
orura? [orura] n. Lyeto ma duny calo iro ka gielo wi
layata nyo gwana ki i keno. Orura layata owango
cinga.
oruta, [orùtà] /. Nyako munywal gang ma pe ginyomo.
Enoruta kikome munywal adek gang. l
caramaa. l
oruta, [orùtà] n. 1) Tol del pyer mon me tweyo cip nyo
ceno. Oruta ne ocot ka tongo teke. 2) Dog del
ma girubo maber wa i cong ka girubo iye ataka. rr
layoi. 4
orwo; [orwo] n. Kedi mayom, pwodo, pote gwar gi
goyo ki bong kic. Lotino gucito ka tongo orwo. 7.
orwo; [orwo] Im. 1) Diki. Wacito Lira orwo. 2) Nino
ma lubo kor nino ma anyim. Wan diki wabuto
Kampala ka orwo wamako yo Gulu. rrk: orwone. —
orwo pii [orwo pii] n. rom: oryo pii. 1) Miti nyo
pii. 2) Two pa dwon ma mito dano omat pii. Orwo
pii tye ka neka. Ji
orya [òryá] lm. 1) Wot anyim, telo yo. 2) Medde kede
anyim. 3) Tim kit ma imito, tim ma lube ki miti ni.
oryada [oryada] n. nen: orada. M
Oryang, [oryan] n. Kabedo ma tye i Labongo ki

368
 Pajule itung ku nyango me Kitgum ki kumalo me
Pajule. Paneya tye Oryang.
oryang, [oryan] n. 1) Yat okutu ma pote tino dok nyako
ature matino. 2) Yat ma pote lac waka waka ma tolle
pokke maber mada. rrk: kitipi.
ostia [ostia] n. Mugati matar dok rep ma paddi giloko
doko kom Yecu Kristo gicamo i kare me missa. Ostia
giyubu ki ngano. /r: «L». nlk: hostia-ae.
ot [òt] n. pol: odi. 1) Kabedo, kabutu, ka kwo ki ka
gwokke pa dano. Ot iye pol: apama, atota, janto, ot
gweno, ot dyel, kmk. Tim ber ter latin i ot kot tye
ka bino. 2) Dogola onyo kaka moni. Ot mukene pe
ber me nyomme iye.
ot abila [òt abila] n. Kama lalo abila bedo iye.
ot cak [òt cak] n. 1) Anyanga, tunu nyo kama cak aa
ki iye. 2) Ot kama giwilo iye cak malibo ki lukulu.
ot lega [òt lega] n. Ka ma giworo, gipako ki
gikwayo iye Rwot Lacwec. Gangwa cok ki ot lega.
otabi [otabi] n. Anywar nyo nganga. Ter lok otabi ne
cen, cawa ni pe cawa me tuku.
otac, [otac] n. Lum, canya labolo, bongo, kmk ma
gidolo me yeyo yec. Otac weko ter pe diyo wi dano.
otac, [otac] n. Okutu nyo yat ma giyeto mabit gidolo
dyere twolo manok me ciko lee. En tye ka yubo otac
me cito ka dwar. Otac gitweyo iye okol me gengo
lee ngwec.
otac, [òtac] n. Gin deyo ma giruko iwi rwot , dako pa
rwot, anyadwe, kmk. Anya dwe oruku otac ma mil
amila calo dap. rrk: lalokana/lalukana.
otaci [otaci] n. nen: ododo >.
otako [otako] n. 1) Agulu ladacdac malac lalwok
lotino. Megi lotino dong pe gimito lwoko lotino-gi
ki otako. 2) Agulu lamyen kwon. 3) Atabo lobo lated
kongo. 4) Agulu mutyer ci gipiro mulenge dok
oyarre.
otamu-tamu [otamu-tamu] / Lee, bongo, kmk, ma
kome abac. Ora okelo dyang mutamu tamu. rrk:
otabu-tabu/otwodo-twodo.
otang [otan] /. Gin ma ogwete, ogom, pe tye atir.

369
 Tyene otang ma pe wacce.
otang-wic [otan-wic] n. Giwic, otete ma giruko i wi
me gengo ceng ki ngico. Baba maro ru
otang-wic. rrk: otete/giwic/turubuc. ji)
otara [otára] / 1) Lee, bongo, ki gin mo keken n
rangi ne tar. Omony owilo dyang otara. 2) Mum
Ladit ot yat Lacor tye otara me Italy.
oteka [oteka] 7. 1) Lawi lweny, mony onyo lwak. É
obedo twon oteka ma mony weng lworo. 2)
ifs
matek ma kor tic-ce nen, dano muywek. Wone ot
Gulu ba. l,f
otetel [otétél] n. Winyo ma golo ode ikom yat mutwe
dok lake tek mada. Acoli giwaco ni otetel la
marac, kelo kwena too. Otetel golo ii yat ki doge. |
oteltok [otél-t6k] n. nen: ociktok. m
oteng, [oten] /. 1) Gin ma otwo otal dok otwenye,
tutwale laa, bongo, kmk. 2) Gin ma pe ber, pe camn 1
tutwale pot dek. Bongone oteng ki cilo ma neno li
oteng, [otén] n. Yat madit ma pote liyo. Ka imitop
oteng cit ibunga Abera.
otete [otete] n. nen: otang-wic.
otigo [otigo] n. Dek ma pwot mada, gimaro lyerok
boo. Otigu mit ki wanjiri. rom: otigu. MA
otigu lwoka [otigu lwoka] n. Otigu ma dongo cia
kedi, nyak maboco/mapwodo dok obedo alum alum
Lwoka iye pol: pama, tung lajwa, kmk. Otigu lwa ka
mit ki nyanya. rrk: lweka/lwoka. Di
otigu ma pote [otigu ma pote] n. Otigu ma
dongo ma pote tino gicamo. Otigu ma pote iye pol
dir, mon bura, lamoya, nyakalena, jinja, kmk. Ot i
dir kur loyo otigu nyakalena. A
otini [otini] n. Tol unu ma gimino manwang lacik lee.
otir [otir] n. Winyo ma kome omuya omuya, do
gwar golo ode ikom yat mutwo. Winyo koko pa otir
mita. rrk: kiringor.
otira, [otira] m. Oyeng yeng ma gitamo ni jok a) ki
yengo piny. Giwaco ni otira obedo dano makwoe
okwo awene ki nininge ngat ma ngeyo peke. rrk: jok
otira. f
otira, [otira] / 1) Dano mutegi kadi nen tidi. Latin pa
larema ni otira macon. Otira pol kare gin loyela.
2) Oteka lawi mony.
otit; [otit] n. Gin makwo matuk, minyo piny i dyewor.
Gibwolo lotino ni ka otit odonyo i umgi kato wa ki i
pen-gi. Otit ocamo pot malakwang woko.
otit, [otit] n. Yat ma pote boco, pwodo, kome okutu,
dongo i dog kulu. Otit gicweyo ki mukeka, adita,
kmk.
otit; [otit] m. Wi dud gweno ma oconne ma yer ib
gweno dongo iye maboco. Mine maro camo otit
dud gweno.
otit; [otit] n. Lakwena ma ribo kin lonyom ki jo pa
nyako.
oto [dtd] tkk. Coko, guro nyo lwongo dano mapol i
kacokke, lok nyo yub mo.
otogo [otogo] n. a) Ot matidi me butu pa awobe. a) Ot
butu pa welo. Otogo pa welo ni mito ayweya.
otok; [ot dk] n. Lum oywec ma dongo mabor, kome yer,
nyak calo ruc. Otok pe yweyo ot maber.
otok, [otok] n. Bongo, otit, nyo gin mo keken ma giyubo
giruko i wic lageng ceng, yamo, kmk, onyo me deyo.
Awilo otok macol, ngete olingo makwar.
otok; [ot6k] n. War mutoka, war ma giyubo ki del tyen
mutoka. War otok rii mada, pe yec atata.
otol [otól] n. Oyo madit ibe bor kome okwara maro
bedo i poto nyim. rrk: latol.
otole, [otóle] n. Myel lweny te kwaro pa Acoli ma coo
myelo ki kwot ki tong, mon ki lokile. Myel otole
myel gero.
otole, [ot6le] n. Cogo ma dongo i tac, otweng ki cing
dok lit. Otole olot i cong maa.
oton [oton] n. Okaka makwo kama lyet ikin got, kayo
dano malit dok tye ki kwir marac. Oton cwinyo dano
ki ibe ci rem pi kare malac. rrk: it”.
otongtong [otòn-ton] n. Olwango madit, tar kayo
dano dok poko two anino. Otongtong dwong idog
nam.
ototo [otdto] n. Doo ma lak alaka, dok nekone tek.

371
 Ototo obalo poto na kwici kwici. a
otuk [otuk] n. Atero ma wiye onyelle nyo olunge ma p
giyeto lake. Otuk pa otira ni nen calo okano ka m
pe nonge. if
otul [otul] n. Wang bur kalele, ka ma gitongo me
kalele nyo pii marac. Otul ma inge ot ni ocu
woko. rrk: wang otul. “i
otur [otòr] n. Anyaka ma dong ner
kwe/dwe. ki
otwang [otwan] n. Rec madit ma tye ki wino i doge.
Lawor wacamo otwang. rrk: twang. Ki
otweng [otwen] n. Mwot nyo ngut bad ma cogone
dolle. Otweng tye ikin ngut cing ki bad.
otwil kot [otwil kot] n. nen: ceregen. af
otwilo [otiwlò] n. Kedi ma kome okutu, giwaco ni be
me kado atona. Maa wango otwilo keken me kado
atona ne. rrk: twilo. ki
otwinyo [otwinyo] n. Aburo ma aa ki ium dano. En
maro kuto otwinyo atata. Ya
otwombye [otwom-bye] n. 1)Dano nyo lee a
giwaco ni yam twomo bye cen ka jobo ngwen i aduk
cito kwede. 2) Oteka, dano ma pe lworo peko onyi
gin mo. An oteka, an otwombye, ngat mupo
<
kweda ngute tur tin.
ki
;
otwong [otwon] n. Awal matidi gimato ki kongo, yat
Acoli, dok gigoyo ki tanga bene. Waya tye ka yeny
otwong me cato kwete. 4
otwongo [otwono] n. Kit lacenne moni ma wiye
pe bit7
tyene angwen ma bwome tye maro tuk i lum 3
otwongo iye pol: abangecet, lapaibona, ajotjot,
abiling, kmk. uj
otyebo [otyebo] n. Yat gacia, dongo maboco, pwodi
turu ma ocwak ocwak. |
otyeno [otyeno] lm. Kare ma wang ceng dong o-ume,
ma ceng dong cok ka poto. Tuku odillo tye otyeno i
bar Pece. rom: otyenu. “a
owaa, [owaa] n. Cam ma gimiyo ki dano calo mic mi
yom cwiny. I ngee cang ki iwang pala amiyo owa:
ki dakta.
owaa, [owaa] l Nyig yat acamma ma pwod pe ocek
maber. Amaro owaa muyeme.
owaa; [owaa] n. nen: oree j.
owaca [owaca] l 1) Gin mo ma oballe calo gwana
mucako top. 2) Gin mo ma iye pii onyo wara wara
tutwalle layata, gwana, kmk. Awilo gwana owaca.
owalu, [owálú] n. Winyo madit wiye ajulu kome ryeny
ma mwonya mada. owalu/owelu en aye lanyut me
Uganda. Anyaka man leng calo owalu/owelu. rom:
owelu.
owalu, [owalu] n. Ature, ma dongo lamal, turu
makwar, lere ki ature ne gitiyo kwede me yat odec.
owangu [owanu] n. Winyo madit, tyene boco, kore tar,
doge bor, kwo alwak.
owara [owara] n. Gin ma pii nyo moo peke iye.
owara kic [owara kic) n. Peda kic ma moo pe iye.
Kic bedo owara i kare me cwir.
owara taa [owara taa] n. Taa mutwo ki i tyene onyo
ma gilwero otwo ma pe gikwoko. Lodito pe mato
owara taa.
owee [owee] n. 1) Yoo magipuro onyo ginyono orumu
cula. 2) Yoo mading me cito ka moyo. 2) Dwol lee
me adwara ki obwoo, yoo dwar. Lodito-gi tye ka
dwar i owee ma tung gangwa.
owelu [owélú] n. nen: owalu |.
owic [owic] nm. 1) Lacik oyo, rom ki orok nyo oding.
2) Gin mo keken ma mako nyo goyo tyen dano, lee ki
mutoka. Awobe guketo owic i yoo.
owii! [òwiì] n. Twol mo ma giwaco ni kwo i kulu ki i wi
godi tutwale ka giboko ododo.
owii” [òwii] n. Yat madongo madit ma gicamo nyinge,
rom ki kibuu.
owinga [owina] n. 1) Gin ma lot iwi lee tutwale iwi kul
calo otole. 2) Cogo mucudu iwi kul. Owinga wi kul
neno ne rac.
owir-pii [owir-pii] n. nen: olwiny-lwiny.
owo [òwò] n. Gongowo nyo pot tugu. Owo mutwo lyel
calo raa.
Owor, [òwór] n. nen: Awor.

373
owor, [owòr] / Dano ma lamiti cam, maro cam, ca n
dwong. En owor wa con. kmgk: rac. rrk: laworo. |
owora [àwóra] nen: awara ;. y
oya [oyâ] ng. Lok ma nyutu ngeng nyo ur pi gin mo |
otimme marac. Oya en aye kara oneko omine? on
ro;
uya ;. il
oyado [oyado] n. Kedi ma lot ma pwodo pote tino cal
pot pul, gicamo. Oyado tye la-iye aryo: oyadogang |
oyado bunga. Oyado mit ki odii pwul. rrk: ging
oyala [oyala] n. Ngwen bye ojee, ngwen matino.
amaro minyo ngwen oyala. |
oyee [òyéè] n. Yat agaba ma nywalo kome calo ob ke
ento kwir ne tye. Oyee gilwoko ki pii naka naka k
gicamo tutwale ikare me kec odunge. rrk: ese | |
Oyella [òyélla] n. nen: Ayella.
oyima [oyima] n. nen: omiya.
Oyo, [oyo] n. nen: Ayo;. ki
Oyo, [oyo] n. Anyai ma doge ki ibe bor maro bedo a|
kabalo jami. Kit oyo pol: ngu, ture, adeng, kmk. Oyo
tye mapol tutwal iot. c/: Oyo ot pa min Akec.
Oyo; (oyo) tkk. 1) Lyeto kom ki mac. 2) Bedo kama
tye me atima ento nongo pe itye ka timo ne. 3) Yenge
latin wek oling. Lapidi tye ka oyo anyuny itok ot.
oyolo [oyolo] n. Del ma giliro matino mabeco giwiyo
gitweyo i pyer ki tiko me nyutu ni dano meno one
lee mager onyo dano.
oyomac [oyo-mac] n. Kwidi ma yec kome cung li j
cobo dok wango ki dano, yece dong i kom dano.
Oyomac owango latin marac mada. AN
oyoro, [oyoro] n. Yat madit ma gipayo me tum onyog
akuta calo obute. rse
oyoro; [oyoro] l Layim, nyok dyel ma yec kome
oyukke. En tye ki laa dyel oyoro me myel. i
oyoro; [oyoro] n. Kono gweno. Ket oyoro ite atero
wek ocik atir. K.
oyoro, [oyoro] l. Nying ma i kom kare ni gitiyo kede
bene ikom dano ma kome wac onyo dano ma péį
kwiri. In aye dong twon oyoro mo ma camo dano
nono. ng
oyot [oydt] lm. Labongo galle, ki mit kom. Acii bin
oyot kany. rrk: oyot oyot.
oyotte [oyòtte] l. nen: oyutte.
Oyugi [òyúgi] n. nen: Ayugi 2.
oyuk [oyuk] n. Daa-miya pii, kwidi mo ma iye odeng,
wiye dit, yikke i kweyo weko ka wiye not. rrk:
daa-miya-pii.
oyul [oyul] n. Poto okang ma dong oroc woko, poto ma
oywee kine ka mwaka adek nyo angwen.
oyutte [oyutte] / Pe cok tutwal, bor bor. Gangwa
oyotte ki kang ba. rom: oyotte.
oyuyu [oyòyò] n. Latin ma dong ocako pugi, latin ma
dong okato kaka lakere nyo onyu. Nying man nyutu
ni latin ma dong obayo opuyu nywal woko.
oyuyut [oyu-yut] n. Lakit kwidi moni matino ma teno
wiye idog ode ma ka oneno dano nyo gin mo ci
nguny doki ot, lotino giroyo cwiny lum i ode ci en
kayo ka dong giywayo kwede woko.
oywec [oywec] n. Lum ma giyubo laywe dye ot. Oywec
iye pol: otok, abii, kmk. Wel oywec tek.
oywec got [oywec gòt] n. Lum ma dongo iwi got ma
yubbe oywec maber mada.
oywelo [oywelo] n. Yat madit, yom, nyako ngiye, cek
macol dok gicamo. Oywelo manumu kec.
 Kp
p [pê] n. Nukta me apar wiye abicel me coc i
Acoli. |
pa, [pa] k. Nyutu ni gin mo pa ngati nyo nyutu lal
kom gin mo. Acito igang pa rwot. ý
pa, [pà] pal. 1) Nyutu ni gin moni mega, megi n
mege. Man para pe pari. 2) Lok ma mon tiyo kw
me nyutu kama ginyomo gi iye nyo gang pa co;
Diki dong adok pa coga. a
pa-, [pa] nym. Cungi nyim nying me nyutu jo pa
moni. Pa-(A)tiko kabedo pa jo pa Atiko (Patiko
Pa-(y)ira kabedo pa jo pa Ira (Payira), Pa-labi
kabedo pa jo pa Labek (Palabek), kmk. Wan |
Palabek. $
paa-tyen [páá-tyen] n. Nge tyen ma cok ki opwun
nyo mwot tyen. Opoto i bwur ci oturu paa-tye À
woko.
pac, [pac] n. Larwe bongo ma tiyo ki mac makarn
mac pa munu. Bongo ma gigoyo ki pac rye mal
loyo ma pe gigoyo.
pac, [pac] /m. 1) Poto pa gin mo piny. 2) Dongo da
Odongo lema lipac. 3) Too atura. Latinne opah
woko lipac.
pac; [pac] n. Keto keny. Coo miyo pac ki mon gi me
cito. Ir: <E>. nlk: pass. a
pac, [pac] ta. Bwac nyo kwanynye woko pa del pi ret.
Kin eme opac woko pi wot kamabor. wa
pac; [pac] in. Bedo ki ngec ma tut i kom gin mo ny
nyutu kwiri mamalo. En opac i gweyo odilo.
opac i tedo dek.
pac, [pac] /m. Gin ma bedo daga daga ma neno rac. Ce
pa latin obedo pac pac.
paco, [paco] n. Gang kama ot nyo odi mapol tye iye.
kabedo pa dano nyo kabedo pa dogolla mapol. Acitt
paco ka neno mama. 4
paco, [pacd] tkk. 1) Kwanyo madit nyo coto ki cing.
2) Gweyo dek woro woro madit ki i atabo. Opac

376
 dek ma wang dano weng ocido woko.
paco, [paco] tkk. Wanyo kom gin mo wek odok maleng
nyo kwanyo pok gin mo woko. Mon paco kom
gwana ka gitedo.
paco, [paco] tkk. 1) Kwanyo nyo tongo yat manok nok,
payo yat ma kome gwar wek odok mapwot. 2) Baro
yen madit mot mot. Wacito ka paco yen i dog kulu.
rrk: mudo.
pado, [pado] n. Ngul gin ma oto nyo otyer. Pado awal
giyeto me akwaya.
pado, [pado] tkk. Nywango lobo me cwec, weko lobo
i bedo apada nyo marep. Locwer agulu gingeyo pado
lobo maber.
pado, [pado] tkk. Dongo lem lawoti ma i yaro cingi
ayara.
pado, [pado] n. nen: pedo 4.
pagi [pàgi] n. Logonna ki wir ma weko ot cung maber
nyo Iwok ot ma weko ot cung terre maber. Pagi pire
tek pi gedo ot.
Paimol [paimol] n. Nying kabedo ki kaka madit ma
tye i Agago Kaunti. Gineko locaden remo Daudi ki
Jildo i Paimol.
paipai [pai-pai] n. Tugu ma kite ngao, nyak lamal dok
nyige lim/mit mada, pote lac paka paka. Paipai ma
laco pe nyak kadi oturu.
paipwo [pai-pwo] n. 1) Lamat taa nyo oceke taa ma
iye twolo. Lodito maro mato taa ki paipwo.
2) Nyonyo ma iye twolo ma cwalo pii i ot ki ka
mukene. Nyal balo paipwo nyonyo woko.
pak [pak] n. Miyo woro, yweka ki koro gin mo. Pak
yweka madit ma pilo wi dano.
pakapaka [pàkà-pàkà] if. Gin ma lac calo pot labolo,
paipai, kmk. It lyee obedo pakapaka.
pako, [pako] tkk. 1) Pilo wi ngat mo ki nying ma en
maro nyo miyo woro ki pak. Logo nanga gipako
mon-gi ki wer mamit. 2) Piyo cwiny i kom gin mo.
Lokwat gipako twonigi ka kok me lweny.
pako, [pako] tkk. Jwayo nyonyo i kom kidi wek odok
ki
bit nyo miyo bedo bit. Lodwar gipako leb tong

377
 pala gi ka gimito cito ka dwar.
pal [pal] lt. Lokke/tuk pa kom pi two ki cwe
nyo jonyo. Two oweko kome tye ma opal marac,
pal cwiny [pal cwiny] n. Kama onot i cwinyn
dye ic. Odongo pal cwiny wonne ci oneko woko, |
pal gwok [pal gwòk] n. Kama onot i wi gwok. Co
gitingo ter ipal gwokgi. kis
pal pal [pal pal] t. Ryeny pa der ceng ma caro
dano. Ceng ma ryeny caro piny lipal pal. a
pala, [pala] n. Nyonyo ma tye ki lamakke nyo pwu m
giyubu me ngolo jami. Pala munu bit lakucel «
pala Acoli bit ryoryo.
pala, [pala] n. Rangi makwar ma yam jo macon gi
kwede: pala ajuka nyo pala jukke aye pala ma g
ki moo ka dong gijukke kwede, pala abuka
obedo pala ma nongo gipworo i wic. Lomyel obuk u
wangi ki pala. 4
palle [palle] tik. 1) Pangnge, lokke kany kuca nyi
nyutu deyo ki diro. Lomyel gubedo ka palle ki uc
2) Wang ma pe tye atir. Lawange opalle moni oka
kany. YA
palo, [palo] tkk. Dongo ngat mo ki cing . En op ak
wang minne ki ading. Opalo it lawote ki ado ig
malit. al
palo, [palo] tkk. Baro yen nyo paco yen ma nok no
Mon gubedo ka palo yen ma i ot yat paka otur |
woko.
palo; (palo) tkk. 1) Loko kwotiuc, regge ki kwot (Ni
Rwot opalo kwot ki awaka wa ki deyo madit
tutwal. 2) Gweyo dek madit tutwal. Opalo dek kiry
ci atabo odong nono. 4
palowaka [palo-waka] n. Katic pa Iwak, pida nyo
kama lotic gudu bedo iye nyo ka kwo pa lopaka a
Lotic gudu gibedo i palowaka. rrk: pida. Ir: <E>
nlk: Public Works Department.
pam [pam] n. Lak madito lanyam cam, lak ma ye i
agikki cwak ma rego cam ka dong gimwonyo. Pam
pire tek mada pi nyamo.
pama [pama] n. nen: waro 3.
pamin-amai [pamin-amai] n. Cere ma tye i nge got
Keyo i Lamogi, obur pa Acoli won Alii ma lyelle tye
kenyo, pat ki cere Pamin-yai ma tye i Alero. Nera
oyubu ode i pamin-amai.
pamo [pamo] tkk. Ribo, bamo, nyweno nyo keto kacel
jami mapat pat. Opamo bongi macilo i wi wadigi.
paneo [paneo] n. nen: paneyo.
paneyo [panèyò] n. rom: paneo. 1) Kama mego oaa ki
iye nyo gang pa megogi. 2) Gang anywali pa mego
nyo gang pa nero. Bedo paneyo mit.
pang pang [pan pan] lm. Wot catte calo lamero, wot
goro nyo wot too wang. I aa kwene ma iwoto lipang
pang ni?
panga [pana] n. Pala mabit matek me tongo yen ki ringo
dok bene gitiyo kwede me jwero kedi. Lokwo maro
wot ki panga ma lebe bit.
pango [pano] tkk. 1) Dwoko gin mo kamukene, kano
jami, coko jami woko dok kamukene. Gupango lok
weng i wi latin ma te lebe oto. 2) Reyo lok.
panne [panne] tik. Kano kom woko. Waloyo too ki
panne kama ding adada.
pano [pano] tkk. Kano gin mo woko ki bot dano, pango
nyo mungu dano ki lok. Opano jami mapol ki i ot.
pany [pany] n. Yat ma gipayo wa gigolo iye maber me
odo kal, gwana, kmk. Kel pany madit me odo.
pany pany [pany pany] /m. Wot pa ngat ma ocwe. En
woto lipany pany ma obote mor.
panycura [pany-cura] n. nen: acekere.
pao pao [pad pad] Im. Wot oyot oyot nyo wot ngwec
ngwec/rucurucu. Ma guwinyo pi too pa wongi
guwoto lipao pao.
pap, [pêp] im. Mwoc pa gin mo nyo poto pa gin mo
piny. Cin lela omwoc woko lipap.
pap; [pap] n. Kabedo ma orumu got nyo te got. Dano
gimaro bedoi pap pien neno mit.
pappe [pappe] tlk. Yenyo yo me loyo nyo me timo gin
mo ma timone tek. Wapappe ka kwan ma peny
dong cok.
papwu [papwi] tn. Ciro ki tek/tutte ki cwiny ducu,

379
 canne ki tek cwiny nyo wot kamo labongo lworo, _
par, [par] t. Tam matut pi gin mo, lwodo i kom lok m
ki tam matut. Pe i bed ka par tutwal, ewerew
neki woko.
par, [par] n. Mukeka madongo me butu wa me
Acoli macon yam gitiyo ki par mada. rrk: mukek
par bye [par byè] n. Kom bye, wir i bye kama twoh
Okok yubu par ma cung calo latyel bye. i
par muduku [pár mòdòkò] nm. a)Ot racac k
muganga ma odong nono. b) Pok racac nyo bon
racac ma nyige dong pe iye. Par muduku o ¢
mapol kama lomony gubedo ka lweny iye.
para para [para para] /m. nen: rama rama.
Parabongo [para-bono] n. Kaka madit ma
Agago kaunti.
parat [párát] lm. Cito limany labongo dwogo. Dyangi
ocito liparat. at
parat, [párát] n. Lokile deyo pa awobe. Awobe
gimyelo ki parat. rrk: lokel. j
pare [pare] n. Gang/paco, kama mon cito iye ka cc
nyo kama ginyomo gi iye. Lamera ocito p: rê
laworo. 5
paro [paro] tkk. 1) Yenyo tyen lok, lwodo ikom gin m a
otimme nyo ma myero gitim. 2) Tamo matut pi gin
mo, neno ki yomcwiny nyo ki cwercwiny gin mi
otimme i kom ngat ma gimaro. En pe paro gin mo |
wi lobo ni. |
pat, [pat] / Pe gin acel/pe girom. Wacoko buk mapol
ma pat pat. Ag
pat, [pat] lm. Liweng, likwici kwici gin mo pe odong i
kome. Dyang ocamo bela woko lipat ki i poto.
pata pata [pata pata] lm. Peyo dano nyo dyan
likaba kaba nyo peyo ngat mo tek tek. Gutero lakwo
bot abili ki ngwec lipata pata. rrk: kaba kaba.
patic [patic] n. rom: batic. 1) Bongo ma lacce rom ki
cing ma giyaro dok bene bor ma giriyo ki tyen cakke
ki i paa oo wa i um cong. 2) Cokci ariya, lageng gin
mo wek pe ongol tyen/pwun ma yam polici ki ke
aye ruku. Yam con polici ki keya keken aye ruku

380
 patic.
pato [pato] tkk. Kano nyo kudu cwiny, ling woko litik.
Wapato cwinywa woko pi lworo calo ngat mo pe i
ot.
patte [patte] tlk. 1)Kudde, kano wek pe ginen
kamaleng nyo moko ikom gin mo calo odini. Latin
opatte i kom mine pi lworo. 2) Bitte i kom gin mo:
yat, ot , bye, kmk. Lakwo opatte i kom bye oweko
pe ginene.
paya [paya] n. Gwic kulu ma otwo, ka mol pa pii i cwir
nyo nota malac. Warabo paya Aswa i kare ma
watye kadwar. rrk: pwoaya.
payo [payo] tkk. Paco, cwero nyo lilo bao. En ngeyo
payo kom maber mada.
pe, [pe] /m. Kwero. An pe atye ki lok mo wacel! Wan
pe wamito cito. rrk: peke 1.
pe, [pe] tn. Bedo labongo gin mo nyo bedo ki cing
nono. En pe ki cente me culu lotinone i gang kwan.
pec [pèc] tn. Bedo ki gin mo mapol, nyaa ki jami
mapol. Wonwa yam opec ki dyangi ma pe nene.
peca [peca] n. Cente macon ma iye nongo gitucu twolo
gilwongo bene ni okwongolongo. Peca dong pe
nonge i kare ni. kmgk: lok macon.
pecama [pecama] n. Kama gibito iye rec nyo kama
gimako iye rec. Gucito ka mako rec i pecama
mukene. rom: pecima.
pecima [pecima] n. nen: pecama.
peda, [péda] n. Ot moo kic nyo ot kwidi lotino kic ma
guwoto. Wanyamo kic ma peda ne kinong.
peda, [peda] n. Gin ma otwo malac dok apada. Lodito
maro peda ringo ma otwo.
pedde [pedde] tik. Yarre, doko apada, romo nyo mako
kabedo malac. Mac opedde ma pe twere.
pedo, [pedo] tkk. Ryeko ringu wek otwo apada dok
oyot nyo baro/ngolo ringu wek otwo apada. Wapedo
ringu em wek otwo oyot.
pedo, [pedo] tkk. Yabo, kwede nyo bedo marac i nyim
dano. Wek pedo dudi ki dano. kmgk: rac.
ng.
pedo; [pedo] tkk. Menyo piny nyo miyo nen kamale

381
 Mac opedo piny lidayi. I pedo wangi kwede i ko
anga? f
pedo, [pedo] n. Kedi ma kome obedo okutu, pote 4i
mada, dongo i wi bye ma tye i dog kulu. Pedo
ma nwang mada. rom: pado. A
pee [pee] n. Pii ma olunge matek matar ma cwer ki
kot. Kot ma cwer ki pee balo cam ma i poto. sA
pek [pek] l Pe yot, pe liyo, gin ma nuru dano nyo cin
tingo tek. Atingo ter mapek omiyo kora tye q
rem.
peke, [péké] lm. nen: pe. j
peke, [pèkè] n. 1) Nyim, pwul ki ngor ma gicelo me
amwoda iyo nyo i wot mabor. 2) Gin acela me konyo
ngat/jo ma gitye i wot mabor. Ngat ma cito kamabebo
labongo peke limo can i yo. y
pel pel, [pél pél] n. Lakit akuri matino ma pi tidine
oweko gilwongo ni pel pel dok bene tuk lipel pe
Akuri lapel pel maro bedoi dog kulu. 4
pel pel, [pél pél] im. Pe pek, yot tutwal. Latin ma
yot lipel pel.
pele, [pele] n. Kitikiti, rere nyo ayela. Wek pele tu
obedi.
pele, [pèlè] n. Dano ma labwola nyo ngat ma pe
ditte. Ka i ming i doko pele nyo gin tuku pa jo
mukene.
pele; [pele] n. nen: wele>.
pem, [pem] n. Wi kulu kama giyubu ma dano, lee k7
motoka kato ki iye. Yubu pem i wi kulu madit tek
mada.
pem, [pem] n. Lobele ma giyubu pi talo ringu nyo gwele
ma gicano lamal ma giketo mac i tere ka giketo ring fi
i wiye wek remo ocwer woko ki iye. Dano map
dong pe gimaro talo ringu i wi pem. j
pen, [pén] n. Kama olunge iwi piny ic nyo wang p nik
gingolo i nge nyodo. Pen dano myero pe g ;
kwede. Jo mukene pengi oculle.
pen, [pen] tn. Neko lee nyo gin mo keken |
mukwongo nyo ywek ki neko lee. Omera open ki
jubi i dwar. Jal ka ituku kweda ci apen kwedi

382
 kombedi.
Penitensia [peni-ten-sia] n. Sacramentu ma
Lokatoli waco ni kwanyo bal ma gitimo i nge mako
Baticimo. Acito ka mako Penetensia i ot lega. ir;
«L». nlk: penitentia-ae.
peny [pény] n. 1) Lapim niang i kom pwony ki lok ma
giwaco nyo ma giciko. 2) Gin atima ma nyutu ni
layeny tic mo twero timo tic moni. 3) Yub me moko
rwom me ngec ki kwan. Atye ki peny matek diki.
penynye [pénynye] tik. 1) Timo peny. Wapenynye
maber. 2) Tamme keken, neno ka gingeyo gin moni
ma gimito nyo kit ma mitte. Apenynye ki cwinya
kwe pe atwero niang timme.
penyo [penyo] tkk. 1) Yenyo niang, yenyo tyen lok mo
nyo yenyo ada pa gin mo. Wapenyo yo gangi
apenya ka wanongo. 2) Kwayo rukca pi timo gin
mo. Apenyo lapwony me kato woko.
pep [pep] /m. Tuc kamo atura nyo bino kamoni ma ngat
mo pe ngeyo pi bino meno. En otuc lipep i kare ma
pud wacako lok acaka.
pere dwe [pere dwe] n. Por pa dwe nyo nen pa dwe
manyen/nen pa dwe kamaleng. Dwe otuc lipere.
perepere, [pere-pere] n. Ka yubbe pi cako kwan
nyo kama giyubo iye lotino matino me cako kilac
acel. Latin ma ocako kwan ki i perepere kwanne
bedo maber. /r: «E». nlk: preparatory.
perepere, [pere-pere] Im.lt. Gin ma rep dok kinne
twolo, pe gengo gin mo nen. Bongo eni perepere
tutwal pe i nwo rukune.
pero, (pero) n. 1) Bolo ma giyubu me lageng ceng ki
kot. Dano gugure i te pero ka laro lok. 2) Ka onyo
kal, gaya, gwana ki anywagi ma gikayo ki i poto.
Gwana, anywagi ki mutere two maber mada i
pero.
pero, [pero] tkk. 1) Keto/yaro kal, nyim ki gwana ma
giweko kine bedo twolo wek otwo oyot. Wapero ii
bel wek otwo oyoto. 2) Yaro lum i wi ot ma nen
perepere. Opero lum i wi otte manyeni.
perre [perre] tik. Yarre nyo bedo perepere. Lum wi ot

383
 dong otwo operre maber. 1
peti [peti] n. I gong me yen ma gipeto nyo gical
anok. Kagwoko yen maber iot aye i peti.
peto [petò] tkk. 1) Yaro nyo pyelo piny. Wapet
kabutu ki lotino me nino. 2) Wot tutwal. En mar
peto piny tutwal. a
petrol (petrol) n. Moo motoka ki pikipiki ki cum
bene. Wel petrol ocito malo tutwal i dwe man. /
<E>. nlk: petrol. |
pette [pette] tlk. Yarre nyo bedo alaya. Anunu don;
pette apeta. Nen wiye kit ma opette kwede. 3
peyo [peyò] tkk. Telo/ywayo ki tol, odoo, kmk. Peya
dyang mager tek atika. À
pi [pì] k. 1)Gin ma omiyo nyo tyen lok ma tye
abino kanyo pi lwongo ma anongo. 2) Jami ny
ma giyubu me amiya bot ngat mo nyo jo mo. Mal
cam pi anga? Pi an, pi in, pi en, pi wan, pi wun, pi
gin.
pico [pico] n. nen: libira. lr: «La». nlk: picu.
picu [pìcù] tkk. 1) Balo gin mo ki tucu bur mapol
iye. Tut picu muranga marac mada. 2) Kit ma de
kom nen calo oonyo ka koyo neko ngati. |
pida [pida] n. nen: palowaka. rom: Public Wor
Department. /r: <E>.
pidi [pidi] n. Kit me gwoko latin matidi nyo yo me
gwoko latin matidi. Pidi mito dano ma maro lotino. —
pido, [pido] tkk. Laro lok, poko lok nyo winyo lokf
ladot ki ngat ma gidoto, teko lok i kin dano aryo.
Gucito i kot kapido. Dano gipido i nyim lan ol
kop. 4
pido, [pido] tkk. Gwoko latin nyo tingo latin wek pe
ogeng minne timo tic nyo miyo latin bedo labongo
mine. Pido latin ma lagingi tek. y
pidu [pìdù] n. Penyo tyen lok, cung i ot lokiko nyo koko
i nyim ladit pi kony i kom peko. Dong watyeko pidi
kot wa woko.
pii | [pil] n. Pig kot, pig gin mo maliyo nyo gin amata.
Pii ma ngic keto olo oyot ka i mato.
piipii [piì-piì] /m/t. 1)Gin ma liyo. Nyuka
 obedo piipii ma pe nange. 2) Gwana ki layata ma
mac owango ma pud pe oroc. Layata ki gwana ma
piipii pe cek maber.
pikipiki [piki-piki] n. Atuktuk nyo lakit gari ma
lapiny ma mor calo mutoka, tyene tye aryo, woto ki
moo petrol, gilwongo ni atuktuk pi mor-ne. Pikipiki
dwir ento maro reto dano.
pikke [pikke] tk. Donyo mapol i kamo nyo i gin mo.
Nginingini opikke pong opoko. Lotino kwan
gupikke i ot acel.
piko [piko] tkk. Pongo nyo'keto gin mo i gin mukene.
Apiko moo pong cupa ki abino. Gupiko pamba
pong gunia.
pil [pil] im. 1) Meny pa gin mo ma carre. Ka kot
cwer mil lipil pil. 2) Cobo gin mo kato kero.
pilipili, [pili-pili] lm. Liweng ma gin mo pe odong.
Dyel omoko tobi woko lipili pili ki i laro.
pilipili, (pili-pili] n. nen: kamlara. Ir: <K>. nlk:
pilipili.
pille, [pille] tk. Kato woko atura, kato anyim oyot nyo
cito kamoni oyot, timo jami oyot oyot ki mit kom.
Opille ka jolo welo ki mit kom. Man i pille i oo wa
kany?
pille, (pille] tik. Lille, bedo maleng nyo bedo ma kom
yot. Dakone ocwe ma kome opille.
pilo, [pilo] tkk. 1) Dworo nyo balo dano ki gwok ma
okato kare. Lonyodo mukene pilo wi lotino gi
tutwal. 2) Miyo wi dano doko dit/tek. Laconi opilo
wi dakone ya.
pilo, [pilo] tkk. Cuku/miyo tekcwiny. Mon pilo wi cogi
ki kijira. Opilo wiwa ki gwoko welo maber. rrk:
jingo.
pilo; [pilò] tkk. Lilo nyo jwayo gin magwar doko
liyo/pwot. Baba tye ka pilo pwur kweri ne. Gupilo
wigi ki moo dyang. rrk: lingo >.
pilwic [pil-wic] tn. Bedo ki anywar wa ki cac i kom jo
mukene. Pilwic i kom lodito rac.
pim [pim] lm. Pol pa gin mo, durre/bakke kacel pa gin
Acut odure
mo. Dano gubakke lipim i lyel pa rwot.

385
 lipim i wi lee mutoo.
pimo [pimo] tkk. Poro me neno ka tye kit ma mitte ny
weko bedo marom. Apimo dog bongona wek oh e
marom. kiji
pinno (pinno] n. Okaka madit, latunge, pyere onidde
kore ogeng ki tung dude olurre,tuk dok cwinyo dan
ki tere. Pinno kayo dano malit mada dok remi
kare malac. tht;
pino [pino] n. Kit tut moni ma tucu kor gaya, anyawag
ki tyang. Pino obalo tyangwa woko liweng. m
piny, [piny] n. 1) Lobo, woko, ngom, ka kwo pa dano ki
lee nyo terra pa gin acweya. Piny tye marac.
2) Kama lum ki yadi dongo iye. Piny dyak tutwal
poto pe pwure. em
piny, (piny] lm. Kama pe malo, kama olungnge nyo
ogulle, i te gin mo. Lonek gukanne piny i te bwi
Bed piny i ngom.
piny cwir, [piny cwir] n. Kare ma kot cwer mapol
nyo kare me cwir. Dano pwuru cam i piny cwir.
piny cwir, [piny cwir] n. Winyo ma kome col, dog
bor dok mito rom ki lakwal, bino nyawi i dog kulu i
kare ma kot cok ka poto. Piny cwir dong ocak
bino, kot dong cok poto.
piny oro [pìny oro] n. Kare ma kot pe ma jami t 4
atwoya nyo kare me oro. Jo mapol gibutu woko- 4
piny oro.
pinyic [piny-ic] n. Kin pen ki nyar nyo ic ma piny,te
pen/wi pyer. Piny ie myero pe gituk kwede. w
pio, [pio] t nen: piyo,. ý
pio, [pio] tkk. nen: piyo>. li
pio pio [pid pid] im. Oyot oyot nyo timo gin mo
labongo galle, wot ki mit kom/laro cawa. Tim opio
pioibin waciti. rom: piyo piyo. lr: <AI>. nik: opio |
pio.
pip [pip] im. Poto pa gin mapek ki malo. Tugu poto
lipip. Ayengo muyeme oo lipip pip. il
pipa [pipa] n. Dak koc madit lapik moo petrol nyo gin
mukene. Acoli kom kareni gi onyo kongo i pipa
wek ginong lim mabub lawang acel. /r: <K>. nlk:

386.
 pipa.
pirin [pirin] n. 1) Gin akuta ma kok calo winyo, gitiyo
kwede me ngolo tuku odilo ma gikutu ka bal mo onen
nyo gimoto odilo. Ma odilo omoto, pirin okok
matek. 2) Gin akuta ma gitiyo kwede me lwongo
tutwalle lotino kwan pi gin mo. Pirin tye ka koko
lok mo nen tye, wacitu.
piripiri, [piri-piri] /m. Pe nen maber, nen manok
nok. Wacako wot ma ceng kati piripiri. rrk:
ribiribi.
piripiri, [piri-piri] lm Ringo woko oyot. Ma
guneno jubi, gutwarre ki ngwec lipiripiri. rrk:
ribiribi.
piro; [piro] n. Yubu lok i kom ngati nyo ribo dog i kom
ngat mo/jo mo. Gupiro me mako lakwo ento
oloyogi woko.
piro, [piro] tkk. Biro, pongo nyo onyo gin mo pong.
Gupiro kal pong dero.
piro; [piro] tkk. Wiyo tol nyo miyo bedo marom. Opiro
dog tol me awiya. Lotic gupiro gudu maber mada.
pit, [pit] n. Gwoko gin mo wek odong i kit ma mitte
nyo gwoko dano maber pi anyim. Lotino ma
gunongo pit maber gidongo maber. Pit tek mada.
pit, [pit] lm. Kato woko alii nyo cito woko ma dano pe
ngeyo. Lakwo okato lipit ma ngat mo pe oneno.
pit pit [pit pit] im. Nenu tutwal nyo neno marac.
Wange bedo lipit piti kom dano.
piti [piti] n. 1) Tur, kama oille nyo latin cere. Pwura
maro cung i wi piti bye. 2) Ka onyo yugi. Ter yugi i
wi piti.
piti piti [piti piti] lm. Ringo matek. Gubedo ka
ngwec lipiti piti ka laro gin mo.
pito [pito] tkk. 1) Pwuru cam, keto kodi i ngom nyo
coyo kodi i poto. Wapito anywagi mapol i poto.
2) Gwoko lim. Baba pito dyangi ki dyegi mapol.
3) Gwoko lotino. Lopidi ngeyo pito ki gwoko lotino
maber.
pit-pit-wang [pit-pit-wan] n. Tar wang nyo neno
pa ngat ma kite/kwone rac. Lapit-pit-wang neno

387
 piny ki miti matek i kom gin mo. rrk: ryarya wan
pitu [pitu] tn/lm. Tyeko dongo, 00 i rwom me dito n NG
pwutte ma kom yot. Dano ma opitu neno miji
Nyare dong opitu woko.
piyo, [piyò] tkk. Tucu yat ki wadi nyo nginyo mac/re
mac. Piyo mac yot ento kutune wek olyel twon tic
rom: pio.
Piyo, [piyo] tkk. rom: pio. 1) Jingo cwiny ki tam n
cuku cwiny ngat mo i kom lok maber nyo marae,
Lotino tye ka piyo lowotgi wek gulweny. 2) Cwalc
ngat mo nyo gwok ka timo gin mo. Gupiyo latin ni
ocit ka kwo ci gimako woko. Gupio gwok ikom
pobo [pobo] n. Yat ma pe dongo madit tutwal ento ber pi
pwur kweri, bol tong ki odoo, tolle ber me tado ot ki|
dero. Pobo yat ma dongo ma pwodo dok atir. rom:
pogo 2.
pogo, [pogo] n. Lak lyec ma gingolo maber me aruka i
bad nyo abwol lak lyec. Jo macon yam onongo
gimaro ruku pogo i badgi. NG
pogo, [pogo] n. nen: pobo.
poi [poi] n. nen: poyo >.
pok, [pok] tn. Bedo laworo nyo camo cam madit.
amaro cam ki dano ma opok. a
pok: [pók] n. 1) Apoka yat ma dyak nyo gin ma giwanyo
woko ki i kom yat. Wanyo pok yat madyak tek
mada. 2) Gin ma umu kom rec, opwuk, twol, okong
kining ki pwul ento pe gicamo. Opwuk woto
poke. Pok pwul kionyo woko. Ki
pok: [pok] lm. Cito woko i kor malac. Kor dyang ocite |
lipok wa i olet. |
pok, [pèk] im. Bedo caro nyo bedo labongo woro.
Obedo lipok ingom. |
pokiyaa [poki yaa] n. Pok oduu yaa ma giodo calo
opwun taa nyo yaa aoda ka wang oduu ma pe twero
gwokke. Lotino gimaro poki yaa mada. if
pokke [pokke] tik. Mako yo mapat pat, tamo tam mapat
pat nyo bedo pat. Latin opokke woko ki i kom
lowote. Tamma opokke woko ki megi ci wapokke =
woko.
poko; [pòkò] ikk. Baro ii gin mo pi jo mogo, ngunu nyo
ngido ii gin mo pi dano mapol. Opoko dek oromo
dano weng.
poko, [poko] tkk. Wanyo/rwanyo kom yat, gwana, kmk.
Atye ka poko tol me tweyo yen. Wapoko gwana
mapol.
pol, [pèl] im. Wel ma pe nok, odiyo cing dok kato aryo.
Dano tye pol i ot. rrk: dwong/dongo ;.
pol, [pol] n. Gin ma umu ceng dok nyutu ni kot mito
cwer. Pol tinge liyung yung nen calo kot mito ewer.
pol, [pèl] n. Ringu dog labana ma dok i kom em, nyo
moo ma opoto i piny yi dyang. Pol ringu yom mada.
pol, [pol] n. 1) Ponyu nyo bur kama gimado iye mon i
nge nywal. 2) Ka nyodo pa mon.
pol pol [pol pol] It. Bedo pa piny calo kot mito cwer.
Piny tin tye pol pol tutwal.
polo [polo] n. 1) Kama nen col i nge pol nyo malo ma
nen col. Polo nen maber ka pol pe. 2) Kama loyee
gingeyo ni Rubanga/Lubanga ki jo maleng bedo iye.
Wi polo bot Rubanga/Lubanga jo maleng bedo
iye.
polok [pòlòk] n. Lakit yat mo ma pe dongo madit
tutwal. Giyubu lalek pany ki polok.
pong [pon] tn. Culle pa bur nyo bedo pa gin mo ma iye
twolo ki gin mo iye. Wayweko pii pong agulu libic.
pongo, (pono) tkk. Culu bur nyo piko gin mo i gin ma
iye nono. Wapongo pipa ki moo.
pongo, (pono) tkk. Pangnge nyo bwolo dano. En tye ka
pongo wi dano ki lok ata.
pony [pony] n. a) Bur ma gikwinyo me mako/menyo
Wamenyo ngwen pony adek. b) Bur ma
ngwen.
gimado iye mon munywal. c) Bur ma gimado iye
dano ma tye ki ret madit.
pony pony [pony pony] lt. Kama obedo bur bur. Wot
kama obedo pony pony tek ka piny col.
ponyoko ([pònyòkò] Im. Dit kom pi cweyo. Mine cwe
ma obedo liponyoko. rom: pwunyoko.
poo [poo] tn. 1)Tamo i kom lok mukato angec ki
yomcwiny/cwercwiny wa ki woro. Wiya poo maber

389
 nino ma peny odwogo yomewiny ma abedo kwe e,
2) Mar pi ngat mo ma oto con ma gin mo nyutu nyo
poyo wic i kome. Poo pi jowa ma gutoo pire tek
3) Paro gin ma okato. Apoo i kom wora ki maa ki
yomcwiny madit mada. i
por [por] ta. 1) Nen pa dwe. Dwe manyen dong opor
woko. 2) Cito ka mo nyo ka coo. Nyare opor woko
bot daktar. 3) Canynye nyo nyette. Odilo opor
lamal ma pe makke. |
porabot [porabot] n. nen: aporabot.
poro, [poro] tkk. 1) Temo timo gin mo nyo ngwaro ti
wa kit mogo. Lotino kwan gubedo ka poro kit r
lapwony loko kwede. 2) Piro nyo pimo. Wapo
dog potowa manok ci wadok gang. 3) Cito pa
anyira ka coo nyo temo bedo laco ki dako. Anyira
poro tic kwedgi tek.
poro, [poro] tn. Dangnge ki wor nyo pakke ki wer
matek, koro nying ki wer. Lagoo nanga tye ka poro —
dakone ki wer.
pot [pot] n. 1) Oboke. Wacito ka Iwero pot oboke ki i
poto. 2) Moc yat nyo moc nyig yat. 3) Ringu kom. A|
Ngat ma ojony, pot|kome pe. "a

cam apita.nyo kama gipwuru pi kodi. Gin apit |

dongo i poto. Mi
poto, (poto) tn. 1) Yokke i ngom nyo jwatte i ngom. |
Apoto ki i wi yat wa i ngom. 2) Rwenyo pa ceng i li
kupiny. Ceng opoto ki wan i yo. 3) Cako mony.
Mony opoto i lobo Acoli. 4) Mako banya. Apoto ki
den bot larema. q
poto cimu (poto cimu] n. Bolle/jwatte i ngom pi two |
cimu nyo olili. Latwo cimu opoto piny ma kwiya >|
kome. y
poyo, [poyo] n. Wang bwur nyo ret ma dong ocang 4
woko. Poyo madit tye i bade. Il
poyo, [poyo] n. 1) Bulu me mwaka apar wiye abicel — ;
(16). 2) Gweni ma pud gudongo ladyere. rrk: poi. q
poyo; [poyo] tkk. 1) Miyo ngat mo tamo i gin mo nyo ji
lok ma wiye owil i kome. Apwoyo poyo wiya pi |
 kacokke. 2) Miyo lworo nyo coyo wi dano pi lok
mukato. Lok man poyo koma litako. 3) Loko nyo
lwongo tam ikom lok nyo gin mo. Gupoyo wiwa pi
ceng nyom pa lonyodowa.
pumpum ([pòm-pòm] /tllm. Winynye poto/mwoc pa
bom nyo gin mo ma pek.
pup [púp] im. Tuc pa gin mo atura. Cupa omwoc lipup.
Otucu yi dyel lipup.
Puranga [purana] n. Kaka Acoli ma tye kunyango me
Bobi ento i kupiny me Gulu. Puranga yam tye ki
ker muywek. |
putput [pòt-pòt] n. Winyo ma kome obedo calo kom
olwit. Winyo man gilwongo putput pi kokone.
pwac, [pwac] tn. nen: bwac.
pwac" [pwac] lm. Rangi ma kwar. Onywalo latin ma
kwar lipwac. Owilo bongo makwar lipwac.
pwaco [pwacò] tkk. Gwaro del kom, miyo lobbe wa
pong ki pii motoli, miyo remo cwer. Apoto apwaco
conga woko. rrk: bwaco.
pwaka, [pwaéka] n. Keckom nyo can pi tim maracu .
Pwaka bipoto i kom ngat ma maro tim maracu.
rrk: pwod 2.
pwaka, [pwaka] im. Ille ki umme nyo yabbe ki miine pa
gin ma lac. Lyec yabo ite lipwaka ka miyo lipwuk.
pwoaka [pwoaka] /m. Gin ma oyarre malac. It lyec lac
lipwoaka.
pwoapwoa, [pwoa-pwoa] n. Lum madongo kato lum
ducu, mwote boco wa iye bene twolo, ka giwango ma
pe otwo maber mwoc mada lipwoapwoa.
pwoapwoa, [pwoa-pwoa] /m. Dwon ma winynye
mada. Ngat ma loko mukato kare doge bedo
lipwoapwoa.
pwoaya [pwoaya] n. nen: paya.
pwoc [pwoc] n. Yomewiny, nyutu mar ki gen nyo gamo
mic ki woro wa ki yomcwiny. Lonyodo gubedo ki
pwoc bot lopwonye pi weko lotino-gi okato peny.
pwocapwoca [pwòca-pwòca] im. Wot i coto ka
madyak. Dyang woto i coto lipwocapwoca.
pwod, [pwod] t 1) Tero dano nyo lee i yoo marae ma

391
 miyo arem ki cwer cwiny. 2) Kare ma nongo dang
nyo lee gipwodo. Pwod weko dano jukke ki i tin
aranyi. Li ;

pwod, [pwod] n. nen: pwaka ;.

pwodde [pwodde] tik. 1) Bedo pol pa gin mo nyo nya
mapol. Yaa opwodde i ngom lirwac. 2) Jwatte nyc
gone i lweny. Lomony gupwodde ki lomone gi
gumako.
pwodi [pwodi] n. nen: lomolony.
pwodo, [pwòdò] tkk. Jwatto/goyo ki odoo kedi nyo
tengo. Kot tye ka pwodo lotino kwan i dye bar.
Pwodo lotino nono rac.
pwodo, [pwodo] im. Pe dito dok pe tino tutwal, ty >
ladyere. Pobo dongo ma pwodo ma neno mit atika.
pwodo nyello [pwodo nyello] n. Nyello ma pud
peya oteggi nyo nyello ma pud odongo nucu (latin
nyello). Pwodo nyello pe twero mako lee. g
pwol [pwo1] n. Kipwola, keckom, rogo nyo cido nyim
dano. Yam oneko gwok pa nerone, man cinge pwol ka
cobo lee. pi
pwomo [pwomo] n. Gin acama ma lak ikom yat i bunga,
nyak ma mito rom ki cing ma gingino dok wac mada.
Nyuka ma ginudu ki pwomo mit mada. CA
pwongopwongo [pwond-pwond] Im. Latwo ma two
okwoto kome. Two okwoto kom waya tye
pwongopwongo.
pwonne [pwonne] tik Kwanynye woko, poto piny/oo
piny. Awobe tye ka pwonne ki muyembe ca.
pwono, [pwono] tkk. 1) Kwanyo nyig yat ki i wi yat me
acama nyo gweto nyig yat ki i wi yat. Lotino awobe —
gitye ka pwono muyembe ki i wi yat. 2) Kwanyo
cam manyige calo lapena, ngor, pul, kmk ki i tyene. |
pwono, [pwònò] tkk. nen: pwoyo;. ta
pwony [pwony] n. Yo/kit me miyo ngec ki dano/ngat
mo. Lamera tye ka pwony Gulu.
pwonynye [pwonynye] tlk. 1) Ngeyo timo gin mo ý
maber nyo bedo ki ngec me tic. En dong opwonynye
me bedo ki woro i kom lodito. 2) Bedo kacel ki jo
mukene maber wa ki woro. En dano ma opwonynye

392
 matut.
pwonyo [pwonyo] tkk. 1) Nyutu kit me timo gin mo,
miyo nyo poko ngec bot jo mukene me yubugi pi
kwo. 2) Miyo dano nyo lee ngeyo bedo maber.
Apwonyo lotino kwan mapol.
pworo, [pwòrò] t. Onyo gin ma obedo moko moko
manok nok. Atye ka pworo kado i wi ringu ma i wi
keno.
pworo, [pworo] n. Lula nyo kama oille i dog kulu,
cere/tura. Wabiwok ki i pworo Unyama.
pwot, [pwot] / Gin ma cero dano nyo gin ma liyo.
Ngom ma pwot cero dano. Rec kome pwot. Yat ma
kome pwot yito tek.
pwot, [pwot] / Bor ci kome tidi. Omera odongo
mapwot ki yotkom.
pwoyo; [pwoyo] tkk. Bedo ki yomcwiny pi gin ma
otimme nyo nyutu yomcwiny bot ngato pi gin maber
ma en otimo. Apwoyo cula i kwan. Apwoyo gwoka.
rom: pwono.
pwoyo, [pwòyò] tkk. Yengo cak wek moo obin. Moo
cak ma gipwoyo mit atika.
pwoyo; [pwoyo] n. Yat madit ma pote lac dok liyo,
odokke gitiyo kwede me mwono jami mapol calo
bila, tum, kmk. Odok pwoyo gimwono ki agulu. rrk:
turu ;.
pwoyo, [pwòyò] mc. Lok ma kwac lubu. Pwoyo kong
imiya cente mo aden. rrk: myero.
pwu pwu [pwò pwi] /m. Piny ma pe tye maleng pi pol
ma oumo wang ceng woko. Piny ma obedo pwu
pwu kelo ngico mapol.
pwuc, [pwòc] n. Del matino ma dongo woko i kom
kamo keken. Pwuc mako jo ma gicamo gweno
kacel ki nero-gi.
pwuc, [pwic] n. Tol ringu ma tye i akic.
pwucce [pwòccce] tlk. Weene ki nagt mo nyo kwero
rwatte ki jo mogo. Wapwucce naka lapwony pe
onongowa.
pwucu [pwict] “kk. 1) Weyo dano nyo ngat ma pe i
mito rwatte dok lok kwede. Opwucu lowote ki cen.

393
 2) Lwi woko ki kamo. x
pwud [pwud] lm. rom: pwudi. 1) Peya onen nyo pes
otimme. Lotino pwud peya gudwogo ki i g n;
kwan. 2) Gin ma gikuru ma myero nongo otimm
nyo cok ka timme. Kacokke pwud pe ocakke. ý
pwudo [pwudo] tkk. Miyo matidi nyo ngwinyo gin n
manok. Mama opwudo but ringo manok omiya.
pwugi [pwugi] tn. 1)Dongo ki teko wa ki yot n.
Neno latin ma opwugi mit. 2) Loko pii pa loker
nyo bedo ki kom maleng. Amaro tingo lotino m
opwugi. NG
pwugu [pwùgù] tn. Cwe nyo bedo ki yotkom. Nyuka
ki odii pwugu lotino mada. A...
pwuk, [pwùk] tn. Aa con nyo cito woko con pi gin mo.
Wapwuk con i kulu. ki
pwuk, [pwik] lm. Ony pa gin mo liweng i ngom nyo
kamo. Latin o oyo cak woko lipwuk ingom.
pwukcwiny [pwuk-cwiny] n. Miti cwiny i kom
mo nyo miti me timo gin mo maber nyo ma
Obedo ki pwukewiny me kwalo gweno. Ha
pwukke [pwukke] tlk. 1) Onynye pa gin mo piny. F ii
opwukke lipaoiwigi. 2) Bedo ki miti madit me timo
gin mo. Cwinynye obedo ka pwukke me lweny.
pwuko ([pwòko] tkk. Tango wi dano woko ki lok mapat l
nyo miyo dano doko lwor, miyo ngat mo rwenyo gen
woko. Pwuko dano rac. W
pwuku, [pwòkò] tkk. Kako keno ma otwo ki mac. ki
Pwuku awal maber mito diro. ti
pwuku, [pwùkù] tkk. Onyo, loko nyo ketoigin mukenall 4
Opwuku kado madwongi dek ma pe camme. ;
pwukulu [pwòkò-lò] n. nen: kupwulu. |
pwul (pwul) n. Kit kaliri ma dongo nyako nyinge i
ngom. Nyige gimwodo manumu nyo ma gicelo, `
moo-ne ki odiine mit mada. Waceko pwul gunia —
pyeraryo. Malakwang mit ki odii pwul. 4
pwule [pwòle] a. 1) Lobo lyel. Lajok kwanyo pwule |
me timo bal ikom jo mukene. 2) Odok ma gimwono |
i wi atero lacel winyo.
pwum (pwum] lm. Tuc pa gin mo. Agulune otuc

394 1
 lipwum. rom: pwuam.
pwun [pwún] n. nen: cet >.
pwunco [pwòncò] If. Gin ma pe ocek maber calo gwana
nyo layata ma ocek ngaro ngaro nyo pwud ojing
ajinga. Gwana ma ocek pwunco camo pe mit.
pwundi [pwundi] n. Lareyko tic nyo ladiro tic i gin mo,
ngat ma ngeyo ticce. En pwudi bongo, kwoyo bongo
maber mada. /r: <K>. nik: fundi.
pwung pwung [pwun pwun] lm. Wot pek kom. Lyec
woto lipwung pwung.
pwungo pwungo ([pwunò pwunò] lm. Gin madit ma
ocungnge nyo oculle. Dano ma ocwe tutwal woto
lipwungo pwungo.
pwungu [pwunu] tkk. Tweyo doggola nyo loro doggola
woko matek. Pwungu ot ka i cito kama bor ber.
pwungua [pwunua] n. Layab kupwulu/layab doggola
ma gitweyo ki kupwulu nyo nyonyo ma giyubu ma
giroyo i kupwulu ci yabo woko. Pwungua ot-wa
orweny woko. lr: <K>. nlk: kifunguo.
pwunu, [pwùnù] n. Lobo ma obedo kado kado i dog
kulu ma dyang maro moko. Pwunu cweyo lee.
pwunu, (pwunu] n. Lakit gunya moni ma nongnge i
Bunyoro, mito cal ki dano dok kine mogo woto calo
dano. Pwunu ger mada.
pwuny [pwiny] lm. Muk ki poto pa yat nyo gin ma
ocung. Yat omuk lipwuny ki i nget ot.
pwunyoko [pwunyòkò] lm. nen: ponyoko.
pwur, (pwòr] n. 1) Yubu poto ki kweri nyo pito cam i
poto, gwoko gin apita i poto. 2) Ceko ki gwoko cam
mapat pat i poto i yo ma gidongo maber kit ma mitte.
Kec pe poto i ot pa ngat ma maro pwur.
pwur, [pwar] t Bol kweri nyo yat ma gicomo kweri i
kome. Pwur kweri pa baba kome pwot mada.
pwura [pwara] n. Lee okwara ma rom ki dyang ,
tungnge olot, maro cungu i wi bye dok bene maro
bedo i bar kadi wa kama pii pe iye. Bedo i nget bye
oweko kom pwura kwar.
pwuri [pwuri] tn. Cako top nyo balle pi ngico. Opiko
anywagi kama ngic oweko opwuri woko. rom:

395
 pwuro.
pwurre [pwurre] tlk. 1) Mako nyo kwanyo gin mo k
bot ngati tek tek. 2) Mayo jami pa ngat mo tek tel
nyo cere i kom jami pa ngat mo. Apwurre i oa
bongoni ni mega. 3) Kwako dano atura. Jal ti
apwurre i kom nyako mo ni in.
pwuru [pwùrù] tkk. Tic ki kweri i poto, coyo kodii
poto nyo yubu poto pi kodi . Poto ma gipwuru ki
dyang ceko cam mada. pi
pwurupwuru, [pwuru-pwuru] if. Gin ma bedo
moko moko ma twero duny woko i yamo. An
dong otop ma obedo pwurupwuru
pwurupwuru, [pwuru-pwuru] im. Bedo pol ata
Lotino bedo lipwurupwurui gang pa rwot. si
Pwurupwuru; [pwuru-pwuru] n. Twol uyu nyo
twol ma kome dit dok bedo kama yom nyo kama
obedo kweyo kweyo. Pwurupwuru kayo dano
nongo obutu atataro. a
pwut, [pwùt] n. 1)Latin ma omulu wa owoto mot
tutwal pi goro nyo two, latin ma owoto lacen. 2) Bedo
labongo kero me wot. 3) Ngat ma two neto omiyo |
goro. rrk: lapwut >. NG
pwut, [pwòt] wm. Kwanynye nyo wotte woko ki i gin.
mo. Bati acel opwut woko ki i wi ot. |
pwut: [pwit] /m. Ngolo gin mo madit lawang acel. |
Ongolo ringu lipwut ki mine. 1
pwutte [pwòtte] #k. Dongo ki yot kom nyo doko dano |
madit. Woda dong opwutte maber romo nyom.
pwutu, [pwutu] n. Apwua, luru, kweyo, lil, ki cilo ma
duny i yamo ma kodo. Pwutu tin duny lituu i gudu. 4
pwutu, [pwòtò] tkk. Kwanyo yat nyo doo ki lere woko, |
kwanyo gin apita ki lere. Tin dong wapwutu b
pwulwa woko.
pwutu; [pwùtù] tkk. Kwanyo del kom weko dong bwur. |
Odyer opwutu del kome marac mada. |
pwutuku [pwùtùkù] n. 1) Tyen dyang ma dong giroyo
nyo giwoto obongnge woko. 2) Tyen dyang ma dong
giyubu me ateda nyo kwak dyang (molokony). `
Lodito gimaro pwutuku tyen dyang.

396
pwuyu [pwuyu] tkk. Lilo dye ot ki kor ot ki opwuyu
wek obed maleng, marom wa mapwot nyo mwono
kor ot ma rom ki opwuyu. Dako ne tye ka pwuyu ot.
pwuyu wic [pwuyu wic] tkk. Bedo lawi Iwak nyo loyo
Iwak. Twon matek pwuyu wi lowote.
pyaa [pyè] lm. Der ceng nyo mac ma ryeny. Ocaro
„wangwa ki mac lipya.
pyaa” [byàà] im. 1) Pong pa pii ki jami mukene ma
okato kakare. 2) Pong tutwal pa pii ki jami mukene.
Kulu opong li-pyaa.
pyac-pyac [pyàc-pyàc] «m. Yee pa bongo ki koko
pala ma gitye ka pako. Oyeco bongo woko ki kiniga
lipyac pyac. En tye ka pako leb palane lipyac pyac.
rrk: cwet-cwet.
pye, [pyè] tn. Kalo kin piny nyo kalo wi gin mo,
nyette/kato i wi gin mo nyo lengnge ki malo. Latin
opye ki wi kitanda wa ingom.
pye, [pyè] m. 1) Bedo mot nyo weko timo tim maracu ki
bwami. Lapoya dong pud wiye opye mot. 2) Doko
leng pa pii ka cilo odok itere. Pii dong opye maber.
pye cwiny [pye cwiny] n. Bedo ma cwiny opye i nge
keco.
pyedo, [pyedo] tkk. nen: pyeto.
pyedo, [pyedo] tkk. Tim ming nyo timo tim jok ma
miyo lewic. Opyedo latin matidi ki butu kwede.
kmgk: rac.
pyelo, [pyelo] tkk. Cwalo woko cet ki i ic, jo mukene
giwaco ni loko dero. Gweno ki lee gipyelo kama
gibutu iye.
pyelo, [pyèlò] #kk. 1) Keto i wi kitanda, kolo, pyen, nyo
i wi gin mo. Apyelo latin i wi kitanda. 2) Miyo gin
mo obed marom. Gupyelo yer wigi maber.
pyem, [pyem] n. Laro loc, yenyo yweka nyo timo gin mo
ki cwiny me loyo jo mukene. Pyem gin ma ikwiya
tere pe konyi wacel.
pyem, [pyém] tn. Bedo i tic loc nyo temo loyo jo
mukene, cung i kin loloc. Apyem ki dano aboro ci
aloyogi weng.
pyemo [pyemo] tkk. Cero lok ki tek nyo kwero lok

397
 woko tek tek. En pyemo lok calo lakwo.
pyen [pyèn] n. nen: laa ,.pol: pyeni. ki
pyer; [pyer] n. Kama wi bam ki kor orwatte iye ny
kama akic ki cogo dud orwatte iye , wi wang wol.
Pyer nera otur woko ma opoto ki motoka. 4
pyer, [pyer] n. Wel ma kato apar wie abungwen, caki e
ki i 20-99. Aneno dano mapol ma romo pyeradek
(30). nga
pyero [pyero] tkk. Binyo, mino nyo wiye. Acoli vowi
gipyero tol waro me ceno ki me timo jami mukei Ji
pyeto [pyeto] tkk. Yeko kal, nyim, kmk wek ob 4
maleng nyo yero yugi ki odero. Mama ngeyo pyet
kal ki odero maber.rom: pyedo,.
pyette [pyette] tik. 1)mKutte, onynye, tingnge, ille il
kom. Pii opyette i komwa pi tek pa yamo. 2) Bedo |
ki miti me timo gin mo. en cwinye obedo ka pyette
i pi
kom dako pa omine. an
LAN

R-r

r [ra] n. Nukta me apar wiye abiro me coc i leb |

Acoli. a
raa, [raa] n. Lee ma kwo i pii, tyene cego ento kome dit _
mada. Lotino raa ma pud dongo adonga gilwongo |
ni wod raa ki nyako raa. Wod raa poro obot tyene |
ki pa wonne. |
raa, [ràà] n. Lakit gaya mo ma ngok ci wiye bedo alulu, |
nyige tar ento pe dongo. Kwon raa lim.
raa; [rad] n. Lum ma mac oroyo ci otwo woko, ma `
gimenyo dok gimoko ki mac. Diki wacito ka nyaro |
raa.
raa, [raa] f. a) Camo kuc ki kwo kwo ma pe giparo gin |
mo. Pol kare bulu aye gimare kit kwo meno. Awobe _
tye i raa i taun. b) Bedo ki kuc.
raba [raba] im. Bedo ki olo madit. Wabedo liraba ki
olo.

398
rabaraba [raba-raba] lt/Im. Acel acel nyo manok
nok. Kot tin ocwe rabaraba.
rabo [rèbo] tkk. 1) Wot kanget gin mo ki cen cen nyo
weyo ngati ki cen. Gurabo tok gangwa ki woko.
2) Wot cok. Gubedo ka rabo te got.
rabu [rabu] tkk. Mayo jami pa jo mukene nyo cere i gin
pa ngati. Rabu jami pa dano pe ber.
rac [rac] L 1)Gin ma pe ber, pe atir, pe tye kit ma
myero obedi. Dek man rac ba. 2) Lok nyo tim ma pe
tye kakare. Lok man rac mada.
raca [rêca] n. Bal nyo kit ma pe atir ma myero giwek
woko. En tye ki kit raca moni i cwinynye.
racac [racéc] n. 1) Nyig muduku lacel lee nyo gin mo
keken. Racac tucu del dok twero nginyo cogo
kicikici. 2) Nyonyo matino ma olunge ma weko lela
ngweco maber. Racac lela weko lela ngweco maber.
Ir: <A>. nlk: raswas.
rado [rado] tkk. 1) Dato nyo timo gin mo i wel mapol.
Warado yen i poto lirwac. 2) Neko lee mapol.
Gurado gweni mapol i ceng karama. 3) Balo.
Ciwora ocungu wiya woko ki rado lokke.
ragaraga [raga-raga] Im/lt. 1) Timo gin mo rucurucu
nyo ganyaganya, pe ki diro, dok bene pe giketo cwiny
iye. 2) Tic rau rau. En maro timo ticce ragaraga.
rom: rakaraka.
ragge [ragge] tik. 1) Kerre nyo diine i kom ngati. En
maro ragge i kom dano tutwal. 2) Bedo nyeko i
kabedo malac. Wek ragge i kabutu pa dano aryo.
rago [rago] tkk. 1) Tiyo tic i yo ma pe konyo. Gurago
kwoyo bongo araga. 2) Yubo ot ma goro. Ot ma
girago araga poto woko oyot.
rakaraka [raka-raka] lm/t. Laro wot. nen:
ragaraga.
raku raku [ràkù rakò] lm. 1) Camo gin mo calo
gwok nyo i yo me caro. Laker mwodo ringu liraku
raku calo gwok. 2) Yweyo ma nyutu olo nyo tum
cwiny. Latwo ywee liraku raku nyo kare ne dong
cok.
ram [ram] n. Cogo tyen ma ringu pwun oboyoni.

399
 Owanne ma ram tyene nen kamaleng. ig
ram ram [ram ram] im. 1) Bedo nyo timo gin mo k
yomewiny. 2) Timo gin mo labongo paro. Omako ti
ki ram ram ci ogik ata. 3) Wiye wiye. Oloko
ram ocito woko.
rama rama [rama rama] /m. Leng dok ryeny. D
maro uc ki kwot ma rama rama. rrk: para para. —
ramo [ramo] tkk. Camo gin ma pe ocek maber nyog
ma numu, mwodo gin matek. Kec oweko wa
boo ki toyo. f
rampiny [rampiny] n. 1) Peko me bedo pe ki yo i ti mo
nyo pi timo gin mo. 2) Cung ata labongo ngeyo gin
ma myero gitim. Acako kwan maber ci rampiny
oloya aweko ki yo. '
ramtolu [ramtolu] n. nen: curuwal. ir: <A>. n Wi
bantolon. wa
ran [ran] tn. 1) Remi yoo; pe ook i Agiki. Ocako tic ci
oran kwede i yo ata. 2) Balle dongo pa gin apita ma
weko dongo magoro. Ceng oweko anywagi wa 0
ki yo. |
rang rang [ran ran] lm. Gin ma otuc otuc ma der
ceng nyo tar mo keken nen ki iye. Wang bongone
nen rang rang. rrk: reng reng. rom: ranga ranga.
rangi [rangi] n. nen: renge. p
rango [rano] tkk. Ngiyo nyo yenyo gin atima. Acito kag
rango tic Kampala. 1
ranynye [ranynye] tik. Bwotte ata nyo bedo pa ngat
ma kwiya kome, lanynye i nyim dano. En maro
ranynye ki bedo calo wiye pe.
ranyo [ranyo] tkk. Coto lok, dwanyo lok, pango lok
nyo nyweno lok, loko lok cac ki anywar. Lapwony |
ryanyo lok ki lotino kwan calo ngat ma pe
okwano. d
rap rap [rap rap] im. rom: raparapa. 1) Winynye pa
tyen nyo koko cing ma jo mapol gidongo pi pwoc nyo
pi wer. Gudongo cing gi liraprap me jolo wi
welo-gi. 2) Winynye pa gin mapige ma gigubu aguba. |
Omato dek lirap rap. ki
raparapa [rapa-rapa] lm. nen: rap rap.

400
raru [raru] tkk. Kayo kac nyo jayo wi bel. Raru wi bel
tek mada.
rato [rato] tkk. Nongo gin mo ki dic nyo diyo ngat mo
ka timo gin mo. Gubedo ka rato dano arata me
donyo i mony.
ratte [ratte] tlk. 1)Diine, miyo gin mo timme.
2) Cungu dano nyo cungnge i kom ngat mo. En ratte
arata i kom dano.
rayo [rayo] tkk. Jogo, coko nyo yero gin mo. Gamente
tye ka rayo cente ki i cing lonyodo.
rebo [rebo] tkk. 1) Lok mapol nyo nyweno wi dano ki
lok mapol. En tye ka rebo lok dag ling. 2) Lok me
bwura nyo me bwami.
[réc] n. pol: reci. Lee kulu ma gidwaro ki ogwa
ento lotino gidwaro ki goli. Rec madyak mit acela.
Rec mutwo mit ki olel.
redde [rédde] tik. Cerre i kom gin pa ngati nyo kwanyo
gin pa ngati tek tek/mayo jami pa ngat mukene.
Redde i jami pa dano pe ber.
redo [redo] tn. 1) Dangnge nyo lok ki dwan ma malo.
2) Koko nyo daa ki lok mapol. Ngat ma maro redo i
wi latin bango latin woko. rrk: dangnge.
reene, [reènè] tlk. Pangnge nyo dok tung kamukene.
Lakwor okemo abili atir ento oreene woko.
reene, [reènè] tik. 1) Rutte nyo bwutu piny i ngom.
2) Kulle nyo ridde piny pi kato ki kama ding. Ka i
mito donyo i ot ma doggola ne lapiny, omyero i
reene piny.
regge [regge] tlk. Rutte piny, dok piny, jungnge piny
me timo gin matek wa ma mito tek kom. Oregge
piny ka tingo ter mapek i wiye.
rego [règo] tkk. Luru nyig kal, kabir, gaya, nyim, kmk
ki kidi me weko odok moko nyo odii. Mama tye ka
rego odiina.
rek [rèk] n. Tyeng, lain nyo upiro. Kwan rek ma
odong wek gimed dano.
rem [rèm] m. 1) Bedo nok, pe oo i wel nyo kit ma mitte.
Cam orem woko pe oromo dano. 2) Winyo kamo
malit, winyo mading nyo bedo ki peko i kom nyo i

401
 cwiny. Kom latwo tye ka rem matek.
rem nyac [rém nyac] n. Oo nyo onyo pa nyac, cek pa
nyac. En tye ki rem nyac marac mada. | wif
remo, [remo] t. Miyo pe romo nyo miyo pe oo kit n
mitte. Latin ma cam remo doko lakwor. li.
remo, [remo] tkk. Wang cwiny nyo cwer cwiny.
man remo cwinya litik tik.
remo, [rèmo] tkk. Jutu/goyo ki odoo madit nyo pwodo
ngati. Cware oremo wi dakone ki odoo. rrk: emo.
remu [rému] n. Gin ma ka ocung ki i kom dano ci dano
pe twero kwo, tye ma pige dok kwar lipac. Daktar
tye ka yenyo remo me ameda i kom latwo. A
reng gaya [ren gaya] n. Tyen gaya.
reng kal [ren kal] n. Tyen kal.
reng reng [rèn rèn] lm. Pe gikado maber. nen: rang |
rang.
renge [réné] n. Kedi ma dongo calo lorogo ka n
nyige makwar calo pala. Renge ki boko ki otit.
rangi. ii
reno, [reno] tkk. 1) Bito latin wek pe okoki. LapidiN
reno wi latin ki wer. 2) Galo wic nyo weko pe |
gibedo ki tam mapol. Oreno wiye ki cito ka tuku. |.
reno, [reno] tkk. nen: reyo. iN
rep [rep] l Pe kinong, pe pek, yot nyo perepere. —
Anudu nyuka ma rep pi latwo. 4
rep dog [rep dóg] n. Loko lok mapol tutwal. Lomero ki
lorep dog matek. i
ret [ret] n. Bwur manyen ma ngati onongo i lweny, `
|
dwar ki peko mapat pat. Onongo ret marac i “a |
ma motoka opoto. a
reto [reto] tkk. Bolo/coro piny, twaco nyo loroi ngom. |
Yamo oreto yat madit ingom. la
rette [rette] tik. Tuku aret nyo pwonyo bolle i ngom. |
Awobe gimaro tuku rette. |
reyo, [réyo] tkk. Wiro, dunyu nyo geyo yat i wang ret. |
En tye ka reyo yat iwang bwur. |)
reyo, [reyo] tkk. Dok ka mukene, weyo, pango, nyo ;
miyo kare. En oreyo lok i wi latin matidi. rom:
reno.
ribbe [ribbe] tlk. 1) Bedo/tic kacel nyo ribo cing i gin
mo, mee. Ribbe i kin lotino ma i ot ber dok myero.
2) Mato opwut i nge mone. Guribbe i nge daa ki
mato opwut.
ribi [ribi] n. 1) Dog cel nyo kama ding pi kato. 2) Dog
gang ma giloro woko. Gin madit pe twero kato ki i
ribi.
ribi ribi [ribi ribi] lm. Carre pa gin mo ma ryeny.
Ryal ryeny liribi ribi.
ribiribi, [ribi-ribi] /t 1) Pe nen maber dok col col.
Piny tin tye ribi ribi pi'kot. 2) Pong ma pe ocudu.
Kal opongo dero ribi ribi. 3) Mor pa tyen ka dano
mapol tye ka ngwec. Lomony guringo ma tyen gi
bedo liribi ribi. rrk: piripiri ,.
ribiribi, [ribi-ribi] lm. nen: piripiri 2.
ribu [ribu] tkk. 1) Keto/guru/coko kacel i kabedo mo.
Waribu dog jami kacel. 2) Cung i kom lok nyo gin
acel. Guribu doggi i koma.
ridde [ridde] tik. Cere nyo kete kama pe myero i bed
iye tek tek nyo diine kacel. Ridde i tic ma pe megi
rac. Lotino myero pe guridde kama lodito tye iye.
riddi [riddi] n. nen: riddo.
riddo ([riddò] n. Yen matino ma otwo nyo jang yadi
matino ma otwo. Riddo celo moko maber. rom:
riddi.
rido, [rido] tkk. Diyo/rwako ki tek nyo dido. Lapidi
orido war tek tek i tyen latin. Rido dano ka timo
gin ma gidagi rac.
rido, [rido] tkk. Turu anywagi nyo kwanyo tol owo ki i
kom rit. Atye ka rido anywagi me abula
rido; [ridò] tkk. nen: rito.
rii [xii] n. Lee ma tyene ki ngute bor, ibe tye ki wino
maboco mapol, kome ocwinyo cwinyo nyo obedo
pacapaca. Rii leng dok bor loyo lee weng.
rii, [rii] tn. Dikke kamo nyo bedo pi kare malac.
Gurii i kulu tutwal. Awilo bongo ma rii pi kare
malac.
rii; [rii] tn. Mot me dyeceng, bedo mot. I rii maber?
Arii, i rii, warii, kmk.
 rii, [rii] n. Gin ma giketo arii, lageng nyo ong
ngol/lapok kin. Keya guketo rii i yo.
riido [riido] tkk. 1) Tweyo gin mo madit nyo twey
jami wic madito. En oriido lum wic madito tutwal
2) Nwoyo, waco ki tek. Riido lok nyutu tek wic. |
riine [riine] dk. 1) Dwalle, twene i kom gin mo nye
moko i kom ngati. Nyello oriine i kom dyel. 2) C ng
i kin jami aryo. Pe i riine i doggola ki dano. Coge
rec oriine idwona. N
rik rik [rik rik] im. Myel kom tutwale pi Iwore
Koyo miyo kom dano myel lirik rik. EK
riki [riki] n. Yen mapwodo ma giriko ki ot nyo gut
larik ot. I kareni dong dano pe maro yubu ot ki
i
riki. A
riko, [rikò] tkk. Pito guti ot adikadika wek omwonne
maber. Ot ma giriko maber mwonone yot. |
riko, [riko] tkk. Yubbe pi lweny nyo jenynye me n u
teko ki diro. Guriko kwot ma omiyo lworo Ikii
lomone.
rim [rim] lm. Pol nyo bakke/cokke pa gin mo. Dana!
ocokke lirim i gang kal. ng
rimu [rimò] “kk. Umu, boyo piny, romo piny ducu nyo
bedo ka ducu. Pol orimu piny woko limut. 19
ringo [rind] tn. Cito ka timo gin mo ki ngwec nyo aa `
cen oyot pi gin mo. Dano tye ka ringo ngo? Atye adk
ringo lok ki banya. rrk: ngwec >.
ringring [rin-rin] n. Two ma wango cin ic niy
dano cado remo. Two ringring omaka woko.
ringu [rinu] n. 1) Pot kom dyang, dyel, lee ki winyo
ma ka gitedo tye dek ma pige mit mada. Dek ringu
mit mada. 2) Pot kom dano. Ringo ema lit. i
| rio, [rid] tkk. nen: riyo,. |
rio, [rid] tkk. nen: riyo>. |
ripot [ripót] n. 1) Miyo dwon i kom or nyo i kom lok `
ma otimme. 2) Dwoko lok bot laor. Pud acito ka
miyo ripot bot ladit. /r: <E> nik: report.
rit, [rit] lm. Tweyo gin mo matek nyo nyette/kirre.
Gutweyo lakwor lirit. Ogwal nyette lirit rit.
rit, [rit] n. kinga pot owo nyo ginga ma gikwanyo tol 1
Mi

404.
 owo woko ki i kome dok bene gicweyo ki aduku,
oderu ki kikapo. Rit owo cweyo aduku maber
mada.
[rito] tkk. Kayo dano ki wok nyo tic ki gin mo ma
lake pe bit. Latin orito dog cak pa mine ki woke.
rom: rido 3.
[riu] lm. Kato madwir dok oyot. Won lela moni
kato liriu kany.
riyo, [riyo] tkk. Tweyo, boyo nyo dwalo. Gitye ka rio
lum wi ot. rom: rio.
riyo, [riyò] tkk. Keto arii nyo keto gin mo butu arii i kin
okar. Guriyo yat i wi okar me twoyo taa. rom: rio.
robbe [robbe] tik. Borre/wanynye woko nyo bwucce
woko. Guwoto ma tyengi orobbe woko.
robo, (robo) tkk. Wanyo/bwucu del kom nyo boro.
Two abwuru robo dog ki um dano woko.
robo, (robo) tkk. Yelo ki lok gingi. Wek robo doga ki
lok ma pe angeyo.
robo; [robo] lm. Elle pa gin mo nyo pok gin mo ma
otwo. Apoka oelle ki i kom yen bedo lirobo.
roc, [roc] tn. Doko nyen nyo bedo kit macon. Gwana
ma oroc nwang mada.
roc, [rèc] n. Kicaa labo cing nyo lageng cilo ki ngicu.
Daktari tiyo ki roc ka gineno lotwo.
roco; [ròcò] tkk. Balo/nyweno lok ma onongo atir nyo
miyo pwony marac. Tima kica aroco ka kenyo.
roco, [roco] tkk. Miyo doko nyen nyo yubu maber. Roco
otwa dong otum.
rodo, [ròdò] tkk. Bako/keto jami i ot ata nyo coko jami
i dye ot ma neno pe mit. Rodo jami i ot nyutu tim
caro. rrk: duru/itu 3.
rodo, [ròdò] lm. Bedo ma nyutu ni ngat meno o-ol
matek. Gubedo lirodo ki olo.
rok [rèk] n. 1)Kaka mapol mapat pat ma guribbe
kacel. 2) Dog odi mapol mapat pat ma guribbe i te
nying acel. Uganda tye ki rok mapol.
rok mene [rok méné] Ip/. nen: rom mene? pol: rogi
mene?
rokke [rokke] tik. 1) Golle nyo bedo twolo. Atongo yat

405
 ma orokke maber me bong. 2) Yenyo kolo. Re ck
pi lweny rac. |
roko, [rèkè] tkk. 1) Golo yi gin moni nyo yelo ginn
okanne kamading wek okat woko. En tye ka 1 K
yat me bwul. Wek roko twol ki i ode. 2) Ero 1
nyo daa. In aye iroka. |
roko, [rèkè] n. Dim tong nyo nyonyo mabit ma gico mo
i te bol tong. Roko tong-nga otur woko. >
rokon! [ròkon] n. Latin pur me doyo gin apita.
rokon” [rokon] n. Kicika/gwic/kituti nyo kama okane.
Dano bwutu i rokon dok gikano jamigi bene i
rokon. A
rom [rom] n. Pe pat, cal ki mukene. Guwilo bongo ma
rom.
rom mene [róm méné] /p/. Poro dit pa gin mo i
mukene. Latinne dit rom mene? Gidongo rom
mene? rrk: rok mene. rom: rogi mene?
romo, [rómó] n. pol: romi. Lee paco ma kwo kacel
dyel, ibe lapet pet dok kimoo mada. Romo pire tek
Acoli pi tum.
romo, [ròmò] fan. 1) Rwatte iyo. Waromo ki lapwol
cito i gang kwan. 2) Lweny. Guromo ka lweny ma
apwua bedo lituu. “Wi4
romo; [rómó] ¢ Timo gin ma oporo kakare, 00 kakare
nyo gik kama mitte. Pwul dong romo aputa. Cam]
romo dano weng.
romo ot [romo ot] n. nen: laromo ot. id
rono [rònò] tkk. Keto gin mo i gin mukene nyo
rwako/lutu gin mo kamo. En tye ka rono cuburia
i
yi lawote. rrk: rwako. rom: royo. i
rony [ròny] tn. 1) Nguny woko i gin mo. 2) Wot |
piny/lapiny i kamo nyo Iwi woko. Kul orony i ot
mwok.
ronynye [ronynye] tik. 1) Nywarre. Guronynye ki|
lok ma ka cwinyi cok i keco woko. 2) Kanne i te `
lum nyo roone kama pe nen. Waronynyei te lum pi
lworo.
ronyo [ronyo] tkk. 1) Nywaro dano. Wek ronyo lawoti ||
kit meno. 2) Loko gin mo ataro nyo rwanyo gin mo —

|
406
 wek ku iye odwog woko ki ku ngeye odok i iye . En
ngeyo ronyo cin dek maber mada.
roone [r66ne] tik. Donyo kamading nyo ridde kamo.
Waroone wa i te kitanda pi lworo.
roro [roro] nm. Lok nyeko, abal kari nyo balo
kabedo/katic pa ngati pi nyeko. Wek keto roro i kom
lawoti pi lok ma tere pe.
rot [rot] lm. kor, yoo ma odong i nge dano/lee okato ki
iye. Dyangi ocito ma korgi odong lirot.
rot lyek [rot lyèk] n. 1) Acakki oro nyo kare ma
gicako wango lum. 2) Lyek nyo lum ma giwango i
dwe me apar wie acel nyo apar wie aryo. 3) Lyek ma
giwango lacik lee. Dwar i rot lyek yot loyo dwar i
lum ata.
roto [ròtò] tkk. Ngiyo/neno/yenyo nyo lubu. Orot piny
tye ka roto jami gi.
roya [roya] n. Dyang ma pud pe onywal dok pud pe
otyeko dongo nyo nyako dyang. Guloko twoni aryo
ki roya acel. pol: roci.
royo, [royo] tkk. Malo/bulu nyo miyo pe cek tutwal.
Pwul ma giroyo mit mada.
royo, [ròyò] tkk. nen: rono.
Rubanga [ròbana] n. nen: Lubanga. lr: <R>. nlk:
Ruhanga.
rubbe [rubbe] tik. Bedo pa jami mapat pat kacel nyo
nywene pa jami ma twero yekke nyo pe twero yekke.
Pul ma orubbe ki lapena yerone yot ento kal ma
orubbe ki nyim pe yere.
rubia [rubía] n. Ciling aryo, ciling macon "rupee".
Cente ma Acoli gukwongo tic kwede pi cato wil ki
pi wilo jami obedo rubia. /r: <K>. nlk: senti.
rubo [rùbo] tkk. Royo gin mo i kom tol nyo tucu gin mo
ki tol me alyera nyo me atinga. Anyira gimaro rubo
tiko me myel.
rubu [rùbù] tkk. 1) Keto jami aryo nyo makato mapat
pat kacel me bedo gin acel. Arubu kal ki gwana me
kwon. 2) Ribo kacel gin ma pati pati me doko gin
mukene. Moko ma gicelo ka girubu ki tobi doko
kongo. 3) Lokke ki lok me piyo dano. En maro rubu

407
 kin dano.
rubu rubu [rabò rubi] /t 1) Gin ma yom ruk
Ngom ma giwango bedo rubu rubu. 2) Gin mape
ma woto kacel. Dano tye ka mol lirubu rubu gicite
kwene? 1
rubuku ([ròbòkò] im. Poto goro ki poto too. Ogoyad ta
dyang ci opoto piny lirubuku. wa
ruc (ruc) n. Cam ma pire tek bot jo Caina. Dek
mit ki ruc. rrk: mucele. Ir: <A>. nlk: ruz. li,
ruco [ròco] tkk. Nwoyo pwuru poto nyo loko potopi
coyo kodi. Watye ka rucu poto me coyo kal.
rucu, [rùcù] “kk. Dunyu/jwayo nyo miyo gin mo pe
onen. Lapwony tye ka rucu peny ki i kor bao.
rucu, [rùcù] n. Lum ma dong oteggi nyo lum ma do
odongo woko.
rucu rucu [rùcù rùcù] im. 1) Timo gin mo labo
pye cwiny nyo timo jami karakara. 2) Tiyo tic
wiye nyo oyot oyot. Wa aa rucu rucu oweko ja
ma pire tek odong woko. k;
ruda [ruda] n. Lee ma ditte rom ki abur ento kome
ngwala ngwala, gweyo dano calo gwok dok b e
maro bedo i bunga. Laa ruda pe giruku ento gi
kwede me bwutu.
rudo [rudo] tkk. Jwayo wek obed ma olil. Lacwe agul
rudo kome wek obed maliyo. ra
ruk, [rèk] n. Bongo mapol, laa nyo gin me deyo. l
Dakone tye ki ruk mabeco mada. ;
ruk, [rèk] n. Dwe pa mon nyo kare ma dwe loko iye
mon. Mon pe nongo ic i kare ma nongo gitye ki hi
ruk.
rukca [rukca] n. 1) Miyo twero ki ngati me cito timo
gin mo nyo yee peny pi timo gin mo. Lapwony
omiyo rukca me cito gang. 2) Weko ngat mo bwoto
gin ma en tye katimo. lr: «A». nlk: rukh-swa. ki
rukke [rukke] tk Yubbe pi cito nyo timo gin mo ki
keto bongo ma myero i kom. I rukke calo dakkeri
cito kwene?
rukmac [ròak-mac] n. Kama giwango iye gin mo madit |3
calo yen nyo yugi.
ruku [rèkè] tkk. Keto bongo i kom nyo bolo bongo i
kom. Gin weng guruku bongo manyen.
rum [rùm] lm. Poto pa gin mapek. Gutongo yat opoto
lirum.
rumu [ròmò] tkk. 1) Boyo nyo guru i dyere. Lotino
gurumu lapwony ka gamo nyuka. 2) Gero nyo gedo
ot. 3)Keto cong i ngom. Lotino orumu piny kalega.
rung [ròn]: tn. Jung, doko cek nyo doko matidi. Bongo
ma rung myero gikwo malac dok mabor.
rungo [ròno] tkk. Weko bedo ngoki ngoki, jungo, miyo
bedo ma onywange nyo odolle atata. Anyira tye ka
rungo bongo me myel.
ruru [ruru] tkk. 1) Mol mapol wang acel. 2) Bwuyu
dano nyo bwuru ngati i kom jami ne. Bedo ki cwiny
ruru i jami pa dano pe ber.
rurururu [rùrù-rùrù] /m. 1) Duny pa lyeto ki ikom
gin malyet. Pii oyenyo ma duny lirurururu.
2) Ywayo yat mapek. Waywayo jang yat ki i ngom
lirurururu.
rut [rut] n. pol:rudi. Nywalo lotino aryo/nyodo aryo:
Opiyo ki Ocen, Opiyo ki Acen, Apiyo ki Acen, Apiyo
ki Ocen. Lamera onywalo rut.
ruto [ruto] tkk. 1)Lilo lok i kom ngati goba goba.
Gubedo ka ruto lok i koma nono. 2) Cobo.
Dakatar obedo ka ruto wang bwur na ki libira.
rutte [rutte] tlk. Kulle nyo nalle piny. Arutte piny wek
kidi pe ocel wiya.
mapol.
rutu [rùtù] tkk. Dato nyo neko dano nyo lee
Warutu dyegi mapol pi kwero karama.
ruu, [rut] tm. Yabbe pa piny i odiku nyo doko odiku.
Piny tika tin ruu wek anen daktar? rom: ruupiny.
ruu, [rud] lm. Nino ki nino, nino man okato ci okato,
nino ducu, ki lanino ducu. rrk: naka piny ruu/naka
piny ki ruu piny ki ruu.
ruu, [rav] tn. Cit i dwog oyot pe i ruu. nen: rii 2.
ruupiny [ruu-piny] n. nen: ruu;.
kmk. Adag
ruya [ruya] n. Cungu ngati i dog tic, wot,
ngat ma ruya ka tic.
gin mo nyo
ruyu [ruyu] tkk. Cwalo oyot, ngukke ki

409
 miyo gitiyo gin mo oyot oyot. Ka i ruyu dano
pe gitimo maber.
rwaane [rwaane] tik. Wakke/nyutte nyo takke.
gimaro rwaane pi lonyo pa lonyodogi. NG
rwabo [rwabo] tkk. 1) Lungu gin amata, mato lilung ny
mato tyeko. Orwabo kongo awal kwon kulu kene,
2) Mat labongo yweyo nyo mat woro. rrk: rwobo.
rwaco [rwaco] tkk. Jwato/bolo/reto piny ki tek. Orw
latin i ngom wa i too.
rwado [rwado] tkk. 1) Mwono ot. 2) Neko mapol ny
dato lee, winyo, kmk mapol. Tin warwado anyir
aboro. rom: rwedo.
rwako [rwako] tkk. nen: rono. a
rwang [rwan] n. Ladiro tuku coro nyo laryeko tuku coro,
Rwang pwonyo dano tuku coro. |)
rwangnge [rwannge] tik. Bedo ma ogom ki ma obaab,
doko rwanga rwanga nyo balle pa kit gin f
Canduk dong orwangnge ma neno pe mit.
rwango [rwano]
agwang nyo rwangi rwangi. Lotino gurwango
pala woko. l
rwano [rwano] tkk. Loko lok atir, kwano kwan i cik nyo |
lok maber. En rwano leb munu maber mada.
rwanyo [rwányo] tkk. nen: ronyo. N
rwat, [rwat] lm. Doko rom nyo bedo kakare. Odilo
otoo woko lirwat. rom: rwit. cag
rwat, [rwat] n. pol: rwati.
woko/kone. Rwat dyang pwuru matek.

Gunyono lobo madwong me rwato ot.

rwatte [rwatte] tlk. Romo ki ngati i yo nyo timme pa
gin ma pe i tam. Rwatte tin tye i kin lapwony ki
lotino kwan. 4
rwec [rwéc] n. Lwongo dano mapol pi gin mo nyo nii
ngec pi gin atima. En tye i rwec me tic i
baraja.
rwedo [rwèdo] tkk. nen: rwado.
rwee, [rwèè] /t/tn. Bedo maber ku, balle pa dwon nyi
 orwee neno piny arii.
rwee, [rwéé] n. Tong ma ladyere. Ocobo lee ki rwee ci
oneko cut.
rwee, [rwee] lm. Ngeng ki lewic. Obedo lirwee ki lok
goba ma owaco.
rweene [rwééne] tik. Wot me mato yamo nyo wot me
yweyo pi oloo mo. Wek kong arweene manok ka
dok acakki.
rweno [rweno] tkk. Lwongo dano mapol nyo miyo ngec
bot Iwak pi gin ma oetimme nyo ma otimme. En tye
ka rweno mon me kelo lotino ka gwere. rom:
rweyo.
rwenyeke [rwenyeke] lm. Cungu lewic. Ocung
lirwenyeke i kare ma gingone pi lok goba.
rwenyo, [rwenyo] tkk. 1) Mako yo mapat nyo lal ki
yo/lalo gin mo. Latinwa orwenyo i yo gang kwan.
2) Bedo ki wil wic. Arwenyo tam ma onongo atye
kwede i cwinya.
rwenyo, [rwenyo] tkk. Balo nyo rwee pa dwon. Aona
rwenyo dwon dano woko.
rweyo; [rweyo] tkk. Balo nyo weko rwee. Koko matek
rweyo dwon dano woko. rom: rweno.
rweyo, [rweyo] tkk. rom: rweno. 1) Twenyo wek remo
owot maber nyo miyo lotino bedo labongo peko.
Waya ngeyo rweyo dano maber. 2) Goyo bongo ki
pac wek obed atir dok ma neno mit. I ruku bongo
ma pe girweyo. nen: rweno.
rweyo; [rweyò] tkk. nen: rweno.
rwirwi [rwi rwi] /m. Yabo ki miyo wang. En tye ka
yabo wange lirwi rwi mito koko.
rwicce [rwicce] tkk. Twero nginynye nyo nyotte.
Ladep twero rwicce ki Iwet cing.
rwico [rwico] tkk. Nginyo nyo nyoto. Motoka orwico
bade kicikici.
rwidde [rwidde] tik. Tweene matek. Tol ka orwidde
matek ci pe gonynye. rom: rwitte.
rwido [rwidò] tkk. Tweyo/tweno matek. Gurwido cing
lakwo ma cok ka ngun. rom: rwito.
rwit [rwit] lm. Rwatte kakare nyo maron. Doggola

411
 omoko lirwit i wange. rom: rwat. ki.
rwo (rwo) ta. Ngeng, jung ki lworo nyo lewic, ngunyk
lewic. Lakwo dong orwo pien lok odoko tek. 1
rwobo [rwòbò] tkk. nen: rwabo. a
rwok [rwok] lm. Tutwal nyo mukato. Latin oye
rwok. |
rwom, [rwom] n. Pokke pa ditoidog tic nyo rek me dito,
En tye ki rwom pa rwot. E,
rwom, [rwóm] n. Layit nyo jodi. Lokwo mogo woto k
rwom ka kwo.
rwom; [rwòm] n. Kama kulu nyo nam orwatte iye
Gucito ka mako rec wa i rwom Unyama. W
rwom lok [rwom lok] n. Ripot, lok ma otimme, J
ma owinynye nyo ma gikelo. Rwom lok ma gukel o
onyomo cwiny dano. |
rwomme [rwomme] tlk. 1) Dongo lawang acel ma neno
mwonya. Nyim orwomme ki dongo ma neno mit.
2) Poto piny lawang acel. Ot manyen orwomme
piny. H
rwomo, [rwòmò] tkk. 1) Ribo tic aryo nyo makato
Gurwomo cinggi i kom lakwo. 2) Tyeko peko a
adek lawang acel. Warwomo yupu ki ketto lyelli pa
dano adek. rrk: nywako. va
rwomo, [rwòmò] tkk. Miyo wang i nenu nyo neno pi ny
kit me nino ducu. Rwomo wang gwoko wang mabe
|
ka pe wangi more woko.
rwot [rwot] n. pol: rwodi. Laker/lagwok Iwak ny
lacung pi Iwaki ker. Acoli yam con gityero werii
rwot. H
rwot ringu [rwot ringu] n. Ringu em ma olil nyo
ringu ma jugu jugu. Rwot ringu pek dok bwup. 73.
rwua rwua [rwua rwua] lm. Wot
ilum nyo
i pii. En
tye ka coro lum lirwua rwua bino ca. Di
ryac [ryac] lm. 1)Bit pa kado dek. Kado deke bit
liryac pe camme. 2) Kirre pa ogwal nyo cer
dyak. Ogwal nyette liryac ryac.
ryak [ryak] lm. Kak pa ngom nyo yen. Obedo ka bar
yen liryak ryak. K
ryal (ryal) n. Mola marep ma ryeny. Amaro cupuria

412
 ryal. rom: ryan.
ryamo [ryamo] tkk. rom: ryemo. 1) Luru/lunu nyonyo i
tet nyo pi teto gin mo. Lotet gingeyo ryamo nyonyo
maber mada. 2) Yito pa twoni dyang. Twoni dyangi
ryamo megi dyangi.
ryangaryanga [ryana-ryana] lt. Yom dagadaga.
Wawoto i dog kulu ma obedo ryangaryanga.
ryangnge [ryanne] tik. 1) Par ki myel kom/ myel
cwiny nyo cabbe pi lworo. Cwinye tye ka ryangnge
pi two pa mine. 2) Gwange pa tam.
ryango [ryano] tkk. Poyo dano/miyo lworo ki dano.
Guryango cwinywa ki lok mapol ata oweko pe
wanino.
ryany [ryany] im. 1)Bedo dit pa gin mo. Obedo
liryany calo min bye. 2) Coro gin mo cen wek opoti.
Ocwalo latin opoto liryany.
ryanyo [ryanyo] tkk. Duru/bako/keto gin mo madit.
Dakone oryanyo kwon pong cwan.
ryarya wang [ryarya wan] n. nen: pit-pit-wang.
ryebbe [ryébbe] tlk. Kudde pi kuru ngati nyo gin mo,
bitte ki miti me timo gin mo nyo kiyo ngat mo. Bura
oryebbe piny ka kuru oyo.
ryebo [ryébo] tkk. Umu, loko yi gin mo dok piny nyo
keto laum i wi agulu/cupuria. Latin oryebo iye piny
pi kec. Aryebo agulu piny wek otwo.
ryedo [ryédo] tkk. Ryeko/baro ki pala nyo tucu yi gin
mo wek obed marep. Oryedo yi ringo wek otwo
maber. rrk: ryeku.
ryek [ryek] /. Lamak pwony oyot, niang tic oyot, bedo
tye ki kica wa ki lengwang. Dano ma ryek pwonyo
yot.
ryeko [ryéko] n. Ngec matut, ngec i tic nyo ngeyo
piny. Ngat ma tye ki ryeko anywali kwiri ma
okato.
ryeko dog [ryéko dog] tkk. 1) Bwolo/bwuru dano ki
lok goba. 2) Nyutte nyo wakke ki jami, cayo jo
mukene ki lok ma aa ki i dogi. Wek ryeko dogi ki
lok ma tere pe.
ryeku [ryèku] tkk. nen: ryedo.
ryemme [ryémme] tik. Lole ki ngwec nyo ryemo vi
mo. Abili oryemme ki lakwo kwee. rrk: elele. _
ryemo, [ryèmo] tkk. 1) Cwalo ngati cen ki gero. 2) Jul
ngati ka timo gin mo nyo gengo ngati tic ki te
Guryemo loticgi weng ni pe gingeyo tic. 3) Yitu m
tigo pa dyang ki dyel. Roya ma giryemo yac.
ryemo, [ryémo] tkk. Cako kwot nyo gurrre po
remo kamo. Odeke maro ryemo te ywet dano.r
kwot.
ryeno [ryeno] tkk. Keto i rek nyo miyo nen m si
weko cung atir. Ryeno lotino i rek tek mada. ron
ryeyo. A
ryeny [ryèny] tn. Meny, caro piny nyo miyo tar. Cel
tin tye ka ryeny matek. yA
ryenyo [ryenyo] tkk. 1) Lilo wek obed leng/ma ryeny
Oryenyo dye otte ki rangi makwar. 2) Jwano wai k
dawa . Ni
ryeyo [ryéyo] tkk. nen: ryeno.

S-s

Sakramento [sakramento] n. Gin ma Yecu Kris

oketo me miyo bot dano mukica ma pe nen pi lo yo
tipugi. Sakramento tye abiro: baticim
komfirmasio, eukaristia, penetensia, wir male g
orodini ki nyom maleng (matrimonio). lr:
nlk: Sacramentum. |
Sakrilejo [sèkrilejo] n. Balo gin maleng nyo balo
kabedo maleng ki timo bal ikom ngat ma odyere ki
lacwec. Ir: «L». nlk: Sacrilegium. l
Sakristia [sèkristia] n. 1) Ka gwoko bongi ki jami
lega i ot lega. 2) Ka rukke pi lega ki ka yubbe pi lega.
Cit icok bongi me alwoka ki i sakristia. /r: «L».
nlk: Sacrarium. A
T

A yA
j

414
 T-t
[ta] Nukta me apar wie aboro me coc i leb Acoli.
[taa] n. 1) Gin apita ma pote lac, ka otegi gitwoyo i
tipu. 2) Pot oboke ma otwo ma giboyo ki karatac ka
gicwinyo guyuyu itu ne ma duny ki i um wa ki i dog.
Taa kwayine pol: abugwe, owara, acigiri, kmk.
Lomat taa lakgi cido woko. rom: tuba/taba. lr:
<E>. nlk: tobacco.
taba [taba] n. nen: taa. rom: tuba. Ir: SE”. nlk:
tobacco.
tabak [tabak] / Col pa lalur, col tar col tar.
taba taba [taba taba] /t 1) Gin apita ma kine twolo
dok tye ka dongo maber. Nyimwa dong tye taba
taba. 2) Gin ma kome abac. Rii kome obedo taba
taba. rrk: alang alang.
tabernakulu [ta-ber-na-kòlid] n. 1) Canduk ma
giketo ka wi altari ki mac ingete me nyutu ni Yecu
tye makwo kenyo. 2) Kama gigwoko iye kom Yecu
Kristo i Eklesia ite cal pa ostia i dini Katoli.
Tabernakulu ma i Eklesia madit ni dong otii
mada. lr: «L». nlk: tabernaculum.
tac, [tac] lm. 1) Ton pa pii. Pii ton litac tac ki i pot
yat ka kot ocok. 2) Poto pa latin ma pud pwonyo
wot. Anyuny otemo wot ci opoto litac piny.
tac, [tàc] n. But adagi tung acam ki acuc nyo kin em ki
akic, gilwongo bene ni wang bam. Tac latin tung
acam okwot woko.
tacce [tàcce] tik. 1) Rette woko piny. Latin ottace ki
iwi kitana wa ingom. 2) Tang nyo dok woko ka
mukene. En tacce ki lok ata.
taci [tàci] n. Muduku macon ma doge tye acel keken,
dong peke i kareni.
taco [taco] tkk. 1) Yaro nyo daco dog agulu ki dog
aduku ka gitye ka cweyone. Gu taco dog agulu
malac tutwal. 2) Tango nyo dok ka mukene. Wataco
wiwa tung kulu.
[tade] tik. 1) Dadde calo ogwal iwi pii. Ogwal
otade i wi pii. 2) Tweene pa gin mo ma poko kine

415
 doko tek. Agaba otade i yo ma pe kate. 3) Yarre nyo
butu aryeba ic ki tyen wa ki cing ma gibolo ata. Lat n
otade i wi kabutu. 4) Cung me pyem kit ma locungi |
wi bye gitimo ka gicung wek lwak oyer gi.
tado [tado] tkk 1) Tweyo kedi iwi ot/dero/cagatk
giumu ki lum. Gutado wi ot maber mada. 2) Cano
nyim i lyer nyim. Gutado nyim matek liking. id
taga-taga [taga-taga] lm. Yengnge pa gin ma pe
ocung mot nyo pe tye maber. Acan tye kabino ki pii
iwiye litaga-taga.
JAH
tagge [tagge] tik. Yengnge, gwangnge ki wot nyo
calo lamero. Ka yamo pol yeya tagge matek m:
miyo lworo ki dano. Mg
tago [tago] n. nen: tako. kè.
tago dog [tago dog] tkk. Penyo kony ki bako dog nye ji
tango cing. Tago dog pi peko ma tye kine mogo
konyo.
tagu [tagu] tkk. Yengo gin mo nyo wiro gin mo vdi
cel. Yamo tagu yeya. Kongo tagu wi dano. N
tai [tai] im. Ryeny pa mac, lakalatwer nyo lyel kiwil `
pa mac. Motoka tye ka lyelo mac litai tai bino ca.
tak [tak] /m. Rwatte pa gin mo iwange kit ma mitte
nyo timme pa gin mo i cawa kikome, kakare. Lok
opoto kadoga litak. Orwatte iye litak. |
takke, [takke] tlk. Wakke nyo nyutte ni jami pe twero
timme ka ipe. Watakke ikom lapwony "a
wangeyo waloye. N
takke, [takke] tik. Oo piny manok pa pii, kal, nyim,
kmk. Pii otakke ki icupuria wa ingom. l
tako, [takò] tkk. Kwanyo kwir nyo awala ki ikom dano.
Ajwaka tako nyig kal ki ikor lotino.
tako, [takò] n. Kit acwiny ma patte ikom awuka. Tako
ringo mamit ka gitalo atala.
tako cong (tako con] n. Cogo ma olungnge i ki
cong. Tako cong gwoko um cong.
tako wie [tako wic] tkk. 1) Wito wic cen nyo loko
wang tung kamukene. Gutako wigi cen ma guneno
rwot tye ka bino. 2) Kwanyo wi gin mo. Rwot
kweri otako wi kongo.
tal, [tal] n. Yat ma otwo atir mapwot dok bor, ditte
kato bol tong. Tal layab dero. Tal lagwet muyeme.
tal, [tal] m. 1) Two, doko tek nyo cwiny woko. Ringu
ma otal remo pe iye. Yen ma otal ber me tedo.
2) Kwanynye pa yer wic. Nera dong wiye otal woko.
Aweno ki acut bene wigi otal.
tal; [tal] n. Tim jok ma weko ngat mo woto munero,
bukke ki buru, lwiyo i wor, kmk. Wek tic tal obedi.
talle [talle] tn. Twone iwi mac nyo ki ceng. Ringo
talle maber ki mac cigiri. Atye ka talle i wi ceng
manok. |
talo (talo) tkk. rom: tolo ». 1) Miyo gin mo two . Atye
ka talo anyiri. 2) Neko yadi ki mac. Watalo yen
mapol i poto. 3) Timo tic tal.
tam, [têm] n. Neno cwiny ki paro lok mo. Atye ki tam
mapol i cwinya.
tam, [tam] /m. Gin malac, pe ding. Ongolo bongo malac
litam.
tam tam [tam tam] lm. Catte nyo wot mero ki wot pa
lato wang. Arwatte ki lomero ma giwoto litam tam.
tamcia [tamcia] n. Lageng kot ki lyeto ceng. Tameia
konyo tutwal ikare me kot. rrk: bwom olik. rom:
tangcia. lr: «A». nlk: taqiya.
tamme [tamme] tlk. 1) Ngiine ki i cwiny keken.
2) Weene nyo rabbe ki cen. Larema dong tamme ki
cen.
tamo, [tamo] tkk 1) Lwodo, neno nyo piro lok ki i
cwiny. Pe ibed ka tamo lok mapol, ipo woko.
2) Ngiino lok nyo kit ma myero gitim ki gin mo.
Watamo kit ma myero watim kwede kwee.
tamo, [tamo] ¢ Wot ma nongo icato i mito poto. Omer
tye ka tamo i dye gudu.
tamu [tamu] n. Jiro nyo cwalo yamo matek ki um. Ka
ni
lotino tamu giwaco ni "ape" ma te lokke
yotkom.
tang pe
tang, [tan] /m. Gin ma pe mit i dog. Pig dek ma
camme. Gwana matang rac.
tang, [tan] tn. Mako yo mukene nyo dok kamukene.
Onena ci otang ki yo mapat.

417
tang; [tan] Im. Moko matek ma pe yengnge nyo gwern
Odok omoko litang ikom bongo. Latin otwoi cin
wone litang. “i
tang ngwiny (tan nwiny] n. Adagi, adik te ki
ringo dud (pwol). Tang winy latin okwot. kmgk.
rac. rrk: tang te. ka;
tang te [tan te] n. kmgk: rac. nen: tangngwiny.
tanga [tana] n. 1) Laa maber nyo mugica ma lod jo
miyo ki lotino. 2) Lamo gum, lego gum ki pwc
madit pi gum. Lodito Acoli gigoyo tanga m
lotino wek gudong maber. rrk: ayoo. y
Tangi' [tani] n. Kulu ma mol tung Amuru odonya
pail tung Pakwach. rom: Tengeri.
tangi? [tani] n. Laywa pii ki i ngom.
tanglaro (tan-laro) lm. 1) Dong ken labongo
Adong i tanglaro labongo ngati na mo. 2)B
labongo yo me timo gin mo. Dyel obutu i tanglaro
ata. 3) Bedo lapiny oloyo. Latin kic man onal
odongi tanglaro ata. 4) Dong kamaleng nyo ginnma
pe tut.
tangnge, [tanne] tlk. 1) Gonne nyo bedo ma ogom
miyo gin mo pe cung kit ma mitte. Lain ne otangr
woko pe tye atir. 2) Lacce pa dog gin ma mye
obed ding. Dog agulu otangnge woko calo dog
otako. k'
tangnge, [tange] t Weene ki kwero gin mo nyo mako
yo mapat. Otangnge ki lok mapat i kot.
tango, [tano] tkk. Yaro cing nyo tingo gin mo ki dye
cing. Watango cingwa kalega. Maa otango a |
kongoi cinge. W.
tango, [tano] tkk. 1) Gomo nyo dwoyo gin mo weko
bedo alenga. Ceng malyet tango kwot woko.
2) Miyo gin mo pe cung atir. I tango wang poto
woko do. )
tangu [tanu] n. 1) Gin awura ma ryekone loyo dano.
2) Gin awura ma Jokkene timo. 3) Lok ma okanne.
Yecu Kristo otimo tangu mapol ikare ma en tye iq
wi lobo.
tany [tany] tkk. 1) Doko ger. Wode otany ki lweny ii

418
 kome ma pe jukke. 2) Doko lit ma okato nyo mede
pa two. Two pa mine dong otany woko.
tanyo, [tanyo] tkk. 1) Golo, keto nyo pwutu. Opegu tye
ka tanyo ngom ki ume. 2) Kwinyo piny. Wa tanyo
bye lipwuny pwuny ki kweri.
tanyo, [tanyo] tkk. Yaro nyo dengo kor. Tanyo kor
calo lapoya neno rac.
tap (tap) lm. Ma gicel, iwange ki kome. Bongo ki
warne oromo litap.
tar, [tar] L Leng calo okok, rangi ma pe col. Bongone
tar calo okok. |
tar, [tar] n. Der ceng, mac ma menyo piny nyo gin ma
miyo dano ki lee gineno piny. Dano ki lee gineno
piny ki tar.
tar; [tar] lm. Yokke malit. Ayoko wiya ikom ot litar.
tara, [tara] n. Lameny piny. Tara lyel ki moo dok wel
moo tara tek mada. rrk: tawaca. lr: <K>. nlk: taa.
tara, [tara] n. rrk: nanga.
taratara [tara-tara] lm. Wot nyutte ma iwoto caro
caro. Aromo kwede i yo woto litaratara.
taro [taro] tkk. Cayo nyo kwero gin mo. Atyeko taro
gi woko ki icwinya. Ataro pi lim woko.
tarre [tarre] tlk. Takke, barre nyo wake ma tere pe. Kit
tarre ni ni pe cwali kamo.
taru lok [taru lòk] n. Lok anywar, lok ngala nyo
lok olungtuke.
tarwang [tar-wan] n. Rac kit me kwo pa anyira ki
awobe ma weko pe ginyomogi nyo pe ginyomo.
Anyaka/awobi ma latarwang pe ginongo ot maber.
kmgk: yet.
tato [tato] tkk. Lubu kor gin mo, yenyo te lok nyo mito
ngeyo ada pa lok. Gutato tyen too ma oneko min-gi
ci pe gunongo.
tatte [tatte] tik Yenynye nyo penynye pi gin ma
otimme nyo onen. Lok man pe ottate maber.
tawaca [tawaca] n. nen: tara ,. Ir: <K>. nik: taa.
taya [taya] n. Ka yweyo nyo kabedo pa lolim piny nyo
lowot. Rwodi yam gimaro butu i taya. /r: <K>. nik:
hema.
taya atego [taya Atego] n. Dog atego ryo ryo: tere
ma gikwongo riyone ki wiye ma gik kwede.
tayo [tayo] tkk. Loyo ki lweny nyo keto i te
Watayogi woko ki tuku odilo. rrk: bwoyo >.
te [tê] kk. 1) Piny pa gin mo. Mama obedo i te
2) Nget gin mo. Lakwo obedo ka rabo te ot.
telok [tê lèk] n. Tyen lok. Te lok man tek ma pe
iniang. 4
te tok [té tok] n. Nge tur nyim nyo nge wic.
itwero neno gin ma tyei te toki. |
tebo (tebo) tkk. Ngado it dyel pi deyone ki me poko
ki ikin dyegi pa jo mukene. Dyegi ma itgi gitebo aye
mega. |
tebu [tebi] n. nen: tepo.
tecen [técen] n. Katic pa abili nyo kama gar, bac ki
mutoka mukene cung iye. Tecen gar pe bor ki kany.
lr: <E>. nlk: station. n
tedi! [tédi] n. Lobo ma gicweyo me keto agulu me acel
iwiye ka dong gidodo mukene iye. Mon gicweyo tedi
me lwodo aguli. rom: tidi.
tedi? [tédi] n. Yat madit calo beyo. rom: tidi?
tedo [tèdò] tkk. Yubu cam nyo miyo gin mo bedo
kakare me acama. Dako/nyako ma kwiri tedo cam
mamit.
teeno [tèènò] tkk. nen: teyo |. aM
teggo [tèg-go] tn. Ooi rwom me dito ki ngeyo piny.
‘Latin man wange oteggo loyo mwakane. rom:
teggi. |
tego (tego) t. Jingo nyo miyo teko. Lodito tego cwiny
lotino ki pwony mabeco. 1
teitei [tei-tei] n. 1) Bongo ma gikwoyo ma mon ruku —
ikomgi. Anga ma okwoyo teitei ni maber kit man?
2) Tiko ma kome obedo atworo ma mon maro ruku i
ngutgi. Teitei tiko deyo pa mon. id
tek, [tek] lm. Pe yom, otal woko nyo ojing likang. Ka h
kot pe ocwe ci ngom bedo tek. N
tek, [tek] n. Pe yot, pe ture nyo pe loone, loyo mukagig4
duc. Adeg ngat ma timo jami ki tek.
tek, [tek] ik. Ka gin moni keken. Tek inena ci bin cut. ©

420
 Tek en oo ci wabino. rrk: ka.
teke, [téke] n. Nyutu deyo pa anyira i myel ki nginy.
Anyira mapol gingeyo tongo teke maber.
teke, [téke] n. Kedi ma giyeto lagur pyen. Teke telo laa
maber.
te-kika [té-kika] n. Kama kika cung iye. Kwany
pala woko ki i te kika.
teko, [téko] n. Kero onyo twer ma tye ikom dano ma
miyo dano woto, tiyo, loko, kmk. Teko dong pe i
koma lotinona, pe atwero. rom: teku.
teko, [tèkò] tkk. 1) Poko kin lolweny nyo juku dano ma
gitye kadaa. Wateko kin lotino kwan ma gitye ka
lweny. 2) Ribo kin dano iyo me kuc.
teko; [tékò] tkk. 1) Keto woko nyo miyo gin mo pwude
pwude. Guteko kongo wek orom dano. 2) Guru nyo
poko jami idul matino me acata i cuk. Wateko layata
me acata i nget yo.
teku [téku] n. nen: teko ,.
tele anyiri [tele anyiri] n. Anyiri ma ibe bor dok
kome obedo aciri aciri, dit loyo anyiri mukene duc.
Anyiri tele dwir dok maro bedo kama ngic.
telle [télle] n. Ywanne ki tol nyo laro gin mo ki
ywanne kwede tung ryo ryo. Gwogi tye ka telle ki
ringo.
telo, [télo] tkk. 1) Ywayo gin mo ki tol nyo laro gin mo
ki ywayone tung ryo ryo. Lotino tye ka telo tol i
kin-gi. 2) Nyutu yo ki jo mukene. En ngeyo telo wi
lotino maber.
telo, [télo] tkk. Cikke atir pa nyim gin ma coo. Oruku
bongo macek ci tye ka telo ne pien lewic tye
kamake.
temo, [témo] tkk. 1) Neno ka rwatte. En tye ka temo
bongone. 2) Yelle ki cwiny me timo gin mo kadi tek.
Atemo kwan ci oloya.
temo, [témo] tn. Wot labongo ngec matir nyo cito kamo
ma pe ingeyo maber. Watemo yenyo yo matir kwee
ci wabedo mot.
ten [tén] n. Gin ma gengo gin mo poto piny, weko
cung atir. rrk: laten.
teng, [ten] n. 1) Nget gin mo nyo gin mo ma pe tye
kamabor. Wabedo i teng ot. 2) Twok gin mo nyo but
gin mo. Gubedo ka nenowa ki teng wang-gi. if
teng, [ten] tn. Tal pa gin mo nyo weko bedo matek dok
ma ogom. Wanga oteng woko ki nino. Mi
teng; [ten] tn. Pokke, barre nyo dok kamukene. Wacako
wot kacel ci en dok oteng woko ki mere.
Tengeri [teneri] n. nen: Tangi.
tengnge, [ténne] tik. 1) Goone ki odoo. Lotino

ket woko pa dano. Dano gutengnge woko ng

dwar gang odong nono. W
tengnge, [tenne] im. 1) Ngette nyo bute. 2) Pe cok,
|
Dire tenge ki kany ka pe imito ayela. |

Lawan tye ka tengo dud rang my)

tengo, (tego) tkk. 1) Miyo wic doko tek nyo piyo cwiny ji
ka timo gin mo. 2) Pilo wi dano weko ngati timo gin |
mo ma kare mogo pe kakare. Wek tengo wi lotino |
ikom lodito.

kacel ikare me peko. q

teno [tèno] tkk. Jengo nyo tyelo gin mo. Ateno dogodilf,
ki pany. Lodito teno wigi ki dul. 4
tenyo [tenyo] tkk. Weko, bwoto nyo bedo pe ki cwiny i —
kom gin mo nyo ngat mo. Otenyo dakone liyak. —
Watenyo jami wa weng bote.
tenyo moo [tenyo moo] n. Cet gin mo ma gikwanyo
moo ki iye. Aonyo tenyo moo i nge ot. (cet yaa ma
gilenyo). |
tep [tép] lm. Tur nyo ngun pa gin mo. Apoto ci aturu `

422
 cinga woko litep. Wen awal otur litep.
tepo [tépo] n. Winyo ma wange dongo, doge lac dok
bene maro bedo i laro, butu i ngom, bolo tonge acel
keken dok bedo ki latin acel keken calo tonge. Atye
ki latin acel calo tong tepo. rom: tebu.
ter, [ter] n. Yec nyo wic yen. Ter pong gunia pek
mada.
ter, [ter] n. Kare ma mon gitye ki ic nyo ki yacu. Mon
ma gitye ki ter pe gioo kama two anyoo tye iye ki
kama keno onyak iye.
tera [tera] n. 1) Kama oile nyo tur cere. Ito tera ki lela
tek mada. 2) Dog kulu. Kabedo maber nonge iwi
tera malac. rrk: cere. rom: tura/tur.
tere tere [tére tére] /m. Lubbe pa gin mo ma kine
pe cod. Dano tin gurub bote tere tere tutwal.
tero, [tèrò] tkk. Cwalo nyo miyo bot ngat mo. Lok
dong gitero wa i kot.
tero, [téro] tkk. 1) Ciko tol nyo gin mo wek omoki.
Atero oyo ki ringu. Watero lee ki tol. 2) Keto nyo
yubu dwon nanga/adungu/lokeme, kmk wek obed ma
winyo mit. Watero nangawa wek okok maber.
terre, [térre] tik. 1) Kuru timo gin ma mitte keken.
Dano dong gutere woko pi Iweny. 2) Bedo ma iyube
me timo gin mo. Atye ma aterre me wot.
terre, [terre] tik. Cito kamo ka timo gin mo. Man tin
iterre wa kwene?
tete, (tete) ng. 1) Lok me jingo cwiny latin ma pwonyo
wot. Latin dong temo wot tete. 2) Wot mot nyo wot
lworo. Latwo tye ka wot tete.
tete, [tètè] /m. Myel kom. Kome bedo litete ki lworo.
teto [teto] tkk. Yubu gin mo ki nyonyo nyo tic ki
nyonyo iyoo mapatpat. Teto tong tek mada.
teyo, [téyò] tkk. 1) Gwero kom nyo kamo wek remo
ocwer woko. Mine oteyo cak i ikore wek latin
odoti. 2) Ngolo kama rem me keto yat lajuk arem.
Oteyo tur nyime pi abrwic. rom: teeno.
teyo, [téyo] tn. Pwonyo wot nyo cako wot inge two
matek. Latin dong teyo. Latwo ma ojing teyo.
tic, [tic] n. Yelle pi kwo nyo nongo yoo me.timo gin

423
 mo ma kelo lim i cing. Dano pe twero kwo labongt
tic. Tic ber loyo bedo abeda. i
tic, [tic] /. Dyak nyo bedo pii pii. Laco man cinge ti N
ki lim. x
tid [tid] #. Gwet manok nok, tutwale pii ma tye/cwer
manok tutwal. Tid pii wek amati.
tidde [tidde] tkk. Gwette pa pii matye manok. Piine
tika twero tidde? pa
tidi; [tidi] / pol: tino. Pe dit, pe otegi, pud dongo.
Latin man pud tidi tutwal pe twero pidi. Owilo `
layata ma tino. A
tidi [tidi] n. nen: tedi. |
tido [tido] tkk. Gweto manok nok tutwalle pii pien N
cwer/tye manok. Tido pii ki iwang it tek. NA
tidu; [ti di] n. Yat madongo madit, tek ma tut pe cobo, `
gipayo ki yeya, bao me dogola, kmk. Kom tidu tek
dok rii mada. M
tidu, [tidu] n. Akweya kom nyo ding pa kom, bad nyo A
tyen. Tidu odingo tyena woko pe atwero wot. “4
tidu wic [tidu wic] n. Kama onot idye wic nyo q
cwiny wic. Ogoyo tidu wi omine ci oneko cut. P
tigu [tígu] tkk. Yito pa gin ma laco iwi ma dako .Nyok
dyel tigu min dyel. Twoni tigu megi dyangi. y
tii [t11] n. Teggi, ol, cako bedo goro, bedo pe ki kero|
nyo ki teko. Adaa dong otii mada. Ngat ma otii |
doko goro. |
tiino [tiinò] t Kunu gin mo wek oter kare ki kann 9
manok nok. Watiino ringu icingwa. /
tik, [tik] n. Te cwak ma piny kama yer lot iye. Yer tik.
dano mukene boco.
tik, [tik] /t Gin ma ngwece dag um. Dano pe gimaro |
gin ma ngwece tik.
tik; [tik] tn. Doko dit nyo pito weko bedo ma ocwe.
Anyaka man otik ma kome leng mada.
tik, [tik] lm. Ling, julu nyo bedo labongo lokal
Cwercwiny miyo dano ling litik. Oling litik pe |
ogamo doge. W
tik; [tik] im. Pye ma winynye mapek ingom. Opye
litik ka oringo woko cut.
tik, [tik] ¢ Lubu atir labongo ngak nyo gonne kamo.
Tik yo acel keken wa gang.
tika [tika] /m. Nenu ki akalakala nyo gungewiny. In
tika iniang or ma giori kwede? rrk: tonge ,.
tikitiki, [tiki-tiki] lm. Ada ki kome ma pe goba.
Man latinna litikitiki. Yamo yengo ot litikitiki.
tikitiki, [tiki-tiki] n. 1) Lanyut gin ma otimme nyo
ma gitimo. Dano myero guwok tikitiki mucoro gi.
2) Lapo wic nyo caden pi gin ma otimme. Tikitiki
lim ma gitiyo kwede mito agwoka.
tiko, [tiko] n. Gin deyo ma mon rubu ki tol ka giruku i
pyergi ki ngutgi. Oruku tiko rek abic i pyere.
tiko, [tikò] tkk. 1) Kemo nyo cito atir kamo labongo
ngak. Otiko yoo Alero atir. 2) Ngeyo gin acel. Tik
meri tici keken.
til [til] n. Lee ma kome okwara, dit mito loyo abuu.
Anyaka man obok calo til.
tila [tila] n. Aninu del raa. Tila nwang mada, pi
meno lirone tek.
tim, [tim] n. Kama gang pe iye, bunga nyo bar pa lee.
Gucito ka dwar itim kamabor.
tim, [tim] ¢ Tic maber nyo marac. Wek tim aranyi
obedi.
timme, [timme] tik. Nen, kato nyo pire winynye i kin
dano. Gin ma timme ikin dano aryo pe doko pa
dano adek.
timme, [timme] tn. Bedo ki tic maber nyo marac. Wek
timme calo latin.
timo, [timo] tkk. Yubu, tiyo tic, kwero kwer. 1 timo
gin ma ocwero cwiny kaka.
timo, [timo] n. Bul pa luloka matidi mabor. Luloka
gimaro timo me myel. /r: <Lug>.
tin, [tin] /m. Nino ma gitye iye, nino ma pe laworo nyo
diki. Tin ceng adek.
tin, [tin] / Miyo gin mo matidi, manok nyo ma pe
dwong. Tin dekke atina wek orom dano.
tin dwe [tin dwe] n. Dwe ma cok ka tum nyo to inge
cito kidi. Abino ki tin dwe.
ting, [tin] n. Cet kongo, odong kongo nyo kongo ma

425
 girubu ki oga. Lodito maro mato ting. a
ting, [tin] /m. Moko nyo cwine i kom gin mo mabili |
Latin omoko liting icing mine. i} |
ting; [tin] 4 Tim me kwanyo gin mo ki kamo me tero N
kamukene. Ting gunia ki wokoi keli ot. wi l
tingatinga [tina-tina] n. Motoka me pwur. Poto mil
gipuru ki tingatinga ceko cam mada.
tingnge, [tinge] tik. Ille malo nyo byelle. Watingnge
ki lotino ci wangut. Pii ma tingnge ilo cwiny dano. |
tingnge, [tinne] tkk. Kobbe ki i kabedo mo
kamukene. Nywalberni twero tingnge ki kany. —
tingo [tino] tkk. 1) Ilo gin mo malo i cing nyo ikor.
Otingo latin i kore. 2) Ero lok ma onongo pe gimito
ni giwaci. Ngat ma layela tingo lok oyot. 3) Gwoki
latin ki makone i cing. 4) Cito ki gin mo i kulu.
Otingo nywalber ocito kwede i kulu. Yo a
tinu [tinu] n. Odenge nyo ngwaro tim pa lotino. Tim |
tinu pe ber ki lodito. nm
tinyo [tinyo] tkk. Bito, gobo cilo, jwayo nyo nginyo. li
Watye ka tinyo anywagi me kwon. Atinyo cilo |
mapol ki ikom latin. a
tio, [tío] tkk. Onyo nyo loko gin mo. Watio cak pong |
kikopo ka wamato. rom: tiyo. i
tio. [tio] n. nen: tiyo. cl: Tio balo akeyo. ay
tio; [t16] tn/tkk. Tutte me timo gin mo, yubu gin mo j |
wek okony dano nyo canne pi kwo maber. Dano mg iN|
tio matek kec pe potoiode. rrk: tiyo3. ;
tipo, [tipo] n. nen: tipu1.
tipo, [tipo] n. nen: tipu >. m
tipu, [tipu] n. Gin mo ma wang ceng nyo der pe iye.
Gubedo i tipu muyembe ka yweyo. rom: tipo. i
tipu, [tipu] n. 1) Cwiny dano nyo kwo pa dano. Tipu |
pe too ento kwo pi naka. Tipu kome o aa lijim ki |
lworo. 2) Gin ma pe too kadi kom dano oto. Tipu pa |
mine yele tutwal. rrk: cal,. rom: tipo. “4
tir, [tír] m. Bol ma pe gicomo tong i lakke lacob `
lawala. Awobe cobo lawala ki tir. Tir mogo lakgi |
bit mada. |
tir, [tir] / Gin ma cung kakare calo yat, yoo, bol tong, |

426 j
 kmk, pe ogom nyo onywene, labongo kona. Latin
ocung atiri dye yo. Lub yo atir wa gang. rrk: atir
I

tir; [tír] n. Dog cin ic makwar, olungcet, amuru muru

nyo dog ngwinycet makwar.
tiri [tìri] tn. Bedo garugaru pa layata nyo gwana.
Layata otiri woko.
tirkit [tír-kit] n. Bedo ki ada labongo goba nyo
maro ada wa tic ki ada. Bedo ki tirkit ber pi dano
weng.
tiro, [tirò] tkk. 1) Keto/weko/miyo bedo atir nyo yubu
maber. Watiro lok i kin-gi dong maber. 2) Twenyo
gin ma ogom. Wone tye ka tiro leb tong.
tiro, [tiro] tkk. Kemo ka mo nyo bot ngat mo, bino atir
bot ngat mo nyo bedo welo pa ngat mo. Ot tiro tye
kwene?
tirre [tirre] tk. Cung atir nyo ille malo. Tirre malo ka
inen gin ma tye katimme.
[tìrù] n. 1) Lum ma tere oyarre wa orokke owumu
wi pii. Nyello ki nyang gikanne i te tiru. 2) Tuku
lum nyo culla i pii.
[tit] t Mii ngec, wac, niang dano. Tit ki dano gin
ma otimme.
[tìtì] n. Kama oille nyo cere. Oyubu gangnge i
wi titi Unyama.
[titidi] l Pud pe dit nyo nok tutwal. Onywalo
latin ma titidi tutwal. Ka iwoto manok inongo
lotino ma titino gitye ka tuku i yo. rrk: ding 1. pol:
titino.
[tito] tkk. Waco/niango/miyo ngec. Gutito lok
ducu kore ki kore bot won-gi.
titte [titte] tk Niangnge/nyutte/ngeene. Gubedo ka
titte i kin gi. Lok man titte ku.
tiyo, [tiyo] tkk. nen: tio ı.
tiyo, [tiyo] n. Ol, ka tum pa kero nyo bedo cok ki too pi
pol mwaka. Tiyo weko wi dano wil oyot. cl: Tiyo
balo akeyo. rom: tio 2.
tiyo; [tiyo] nen: tio 3.
tobi [tobi] n. Kal nyo kabir ma gibido, otwi, otwo,

427
 girego ka dong gionyo ki kongo nyo lacek kongo. |
Tobi weko kongo bedo mit. rrk: cwar-moko. a
Toci [toci] n. Latin kulu ma ocakke ki ikom got Keyo, |
odonyoi Nail i kin Atura ki Karuma. Togo dwong i —
Toci mada. d
toco [tòcò] /. Pe oteggi nyo yom. Anywagi ma toco pe
mit. |
todo (todo) tkk. Libo nyo twomo pii ki lworo ni
gunynye woko. Todo pii tek dok mito diro mamalo. |
togo [togo] n. Lum ma dongo rom ki nyig cing i dog
kulu nyo lum ma tere gabbei wi pii i ajwiya, wiye
obedo wino wino. Acoli gitiyo ki togo me yubu kolo |
me bwutu, jo mukene bene giyubu ki ot. ' l
tok, [tók] n. Nge wic/otang wic nyo nge gin mo. TONG Li
latin okwot pingo? Kel yen ki i tok ot. 4
tok, [tok] n. Two cong ma kwoto cong dok wang mah q
ngolo dano woko weko cong dano bedo lugulugu. |
Tok pongo pii i cong dano ka miyo arem matek. q
toke [toke] n. Nyig malakwang. Acoli gimaro toke kit
ma gimaro kwede malakwang. Ki
toko, [tòkò] “kk. Poko dek i atabo nyo poko kwon i |
awalkwon. Toko dek mapol pe yot. |
toko, [tòkò] “kk. Kato pa lotino gweni ki winyi kii.
tonggi. Min gweno na toko lotino gweni mapol. 3D
tokolong [toko-lon] n. Twon lagwe ma wiye ki ibe |
kwar. Tokolong oradde i kom ot ka oyo ceng. rrk: |
lagwaca. |
tol [t61] n. Uci/ogwil/unu nyo latwe gin mo keken. |
Wone cato tol. Ocito ka wilo tol unu me tweyo —
dyang.
tolo, [t516] n. Tyen nyim ma ginyaro woko. Tolo nyim
bit dok gwaro tyen dano.
tolo, [t010] tkk. nen: talo.
tom [tom] n. nen: topino.
ton [tòn] tn. Cwer/kon nyo poto piny pa pii, kot, kmk.
Ot ma pe giyubu maber ton. Remo ton ki i ringu i
wi mac.
tong, [tón] n. pol: tongi. Lacob lee. Kit tong pol: tong
agara/agaci, tong madit, tong atum, tong alwiro, tong

428
 ma ngute bor, tong kaba, tong ma lacoo nyo twon
tong, tong ma dako nyo mat tong, tong okani, tong
larwe/nyirwe, kmk. Acoli gidwaro lee dok gicobo
dyang ki tong.
tong, [tòn] im. Tok ot nyo nge ot. Lotino maro kanne i
tong ot.
tong got (ton got] n. Nyor maber ma mon giruku me
deyo nyo nyor deyo. Adaa owilo tong got ma wele
tek.
tong jok (ton 30k] n. 1) Two ma kwoto lwet cing nyo
lwet tyen dano. Tong jok okwoto lweta woko.
2) Tong ma ajwaka woto kwede.
tongman [tònman] n. Nyig man.
tong pwur [tòn pwur] n. Olwit ma kokone poyo wi
dano ni poto kot dong cok. Tong pwur winyo
manok tutwal.
tonge, [tòne] lm. Neno gin mo nyo lok mo ki akalakala
nyo gungcwiny. rrk: tika.
tonge, [tone] n. Cal pa gin mo nyo nyodo. En tonge pa
wone ki kome.
tonggweno [t6n-gwéno] n. Nyodo pa gweno nyo ot
nywal pa gweno, kadongo pa lotino gweni ma pwud
pe gitokogi. Tonggweno ma gicelo ki nyanya mit
mada.
tongngo, (tongo) tkk. 1) Ngolo yat nyo reto yat piny ki
latong. Gitye ka tongngo yat ma i dyekal ni woko
pingo? 2) Doto ngati adot goba nyo coko lok goba i
kom ngat ma pe ki bal. Wek tongngo kwo i kom
ngat ma pe lakwo. 3) Nyero matek ki waka nyo cac.
Dakone tongngo nyero ma pe wacce. 4) Kit ma
gweno camo kwede. Gweno tongngo cam atonga ki
dogi. 5) Kit ma twol wano/miyo ki ret i kom dano.
Twol tongngo dano ki lake. 6) Kwinyo jami calo
layata, gwana kmk. Gucito ka tongngo layata.
7) Cako gang manyen i kabedo manyen. Watye ka
tongngo gang manyen loka kulu. 8) Camo kacel ki.
Min gweno bene tongo kitaya i kin lotino.
tongngo, (tongo) / 1)Agulu ma peya giwango.
Wacoko yen lawang agulu ma tongo. 2) Moko ma

429
 pwud pe gicelo. Moko kongo ma tongo mit me i
nyuka.
tongtwok [tén-twok] n. Tong ma lake obedo calo
lak twok nyo atero balmo. Tongtwok giciko ki lee ©
madongo calo lyec, jobi ki raa. AA
tonne [tònne] tlk. Cung lamal nyo nyedde kamaleng. —
Anyaka man ngute otonne maber mada. em
tono, [tònò] tkk. 1) Nyedo lok/lok ki anywar wa ki cac.
En maro tono lok tutwal. 2) Nyedo ngut. Otono |
ngute mot i gangnge. W.
tono, [tono] tkk. 1) Onyo manok. Otono pii manok
dek. 2) Cwero cwiny dano. Lotino mogo tono cwin
lonyodogi matek. |
too, (too) tn. 1) Giko kwo i wi lobo nyo balle woko.
2) Cako kwo me tipwu nyo dok cen bot m !
Larema dong cok too woko. |
too, [t66] /m. Dok aye nyo wang mukene (nwoyo). |
Kadi iryema dok adwogo too. Olo too wang ma |
anene ka cwinya kwe.
too; [t66] n. Yat ma nyige gibiyo moone dok moc nyige |
gicamo, kome obedo okutu okutu dok nwang mada.
Too pol iMadi Opei. MW
too, [t06] n. Lakit ogwang ma ditte rom ki gwok, ibe
oduk, mako gweno, dok camo oywelo matek. Acoli
giwaco ni koko too kelo kwena marac. W
too; (too) n. Jwiko woko/doko tidi nyo jony. Tyen |
mutokagi tye ka too woko. li
top [tòp] tkk. Balle woko/doko ngwe nyo nywal kwidi. |
Wang bwur ma otop ngwece rac. Ringu ma otop
pe camme.
topino [tòpìnò] n. Lakit pino makwar ma dongo ma
kati woko ki ingom nyo i dye ot. Acoli giwaco ni
topino ka otucu dye ot ci nongo too tye i gang meno,
pi man gilwongo ni topino. Tom layub yo pi topino
calo okok ki ngwen. rrk: tom.
topo [tòpò] tkk. 1) Weko top woko nyo miyo balle. Gin
malim topo lak dano woko. 2) Kwok pa gin mo.
Toro, [tòrò] n. 1) Kaka ma tye i Lamogi ma giwaco ni
gua ki Toro ma tye i Fort Portal. 2) Kaka mo ma kwo

430
 cok i nget got Rwenzori ma cok ki Bunyoro.
toro, [toro] tkk. Dinno/goyo ki cing/opam nyo odo wek
odok matek, culu bwur nyo piro dye ot. Watoro dye
otwa matek atika. Dako mager toro kor lapidi.
toro; [toro] tkk. 1) Bako jami i wi wadi. Watoro gunia
pwul i wi wadi. 2) Coko bongi mapol kacel. Gutoro
bongi macilo i wi maleng. 3) Cokke pa dano me
timo gin mo. Gutoro dano lipim i gang kal ka gamo
cam.
torre [torre] tlk. Gurre kacel nyo bakke pa jami mapol.
Torre i tic acel weko tic woto oyoto.
toto [toto] tkk. Woto nyo kwanyo woko. Gutoto kic
ma kimoo mada.
totwal [tòtwal] im. Mada nyo mukato. Opwoyo mic
ma gimiye totwal. Lok man ocwero cwinya totwal.
rom: tutwal/twaltwal.
toyo, [toyo] n. Ngico ma poto pii i kom lum/oboke
tutwalle i odiku. Toyo dyako dano.
toyo, [toyo] tkk. 1) Keto/bwoto nyo moro wang i kom
ngat ma pe labal. En tye ka toyo awo ne i kom latin.
2) Juko nyo dwoko doko manok. Omato pii me toyo
orwo. 3) Weko gin ma opong ki yamo bap woko.
Otoyo lela woko.
tua (tua) n. Gangwa/kabedowa nyo ka kwowa. Diki
dong adok tua. Tua tye Atyak.
tuba [tuba] n. nen: taa. rom: taba. Ir: SE”. nlk:
tobacco.
tubbe [tubbe] tlk. Bedo ki nywere
nywere/yokke/kecce. Gutubbe ki dano mapol ma
konyogi tek.
tubo [tubo] tkk. nen: tubu.
tubu (tubu) “kk. Rubu kin dano/piyo dano nyo cako daa.
Otubu kin wone ki mine. Tubu kin dano rac. rom:
tubo.
tuc [tic] tn. Kati kamaleng litweny nyo kati woko
atura. Otuc lipep i kare ma gimito cako cam.
tucu [tùcù] “kk. 1) Cobo/yabo bwur nyo kako bwur.
Anyira gitucu it gi me deyo. 2) Tito te lok nyo waco
lok ada. Tucu lok atir ber.
tudu, [tùdù] “kk. 1) Kubu/tweyo nyo ribo dog tol a
kacel. Tudu gin macek tek. 2) Ribo dog i
Gutudu doggi i koma.
tudu, ([tòdò] n. Ucu latina nyo lum malot kine futi
ma bwutu abwuta ento nwang mada, ginyono ki lobo
me mwono dero. Dero ma gimwono ki tudu rii
mada. rrk: ucu. if
tug [tug] n. Labolo ma ongok ki nying yadi mapatpat
ma oteggi nyo ocek kacel. Awilo tug labolo aryo
madongo. ;
tugu, [tùgù] n. Lakit otit ma dongo atir labongo jan
nyak nyige madongo ma dano nyamo, lyec b
camo. Pot tugu gilwongo ni owoo dok bene gi
ki ot.
tugu, [tùgù] tn. nen: tuku 5.
tuk, [tuk] tn. Aa pa winyo/lwango/otwongo/dege, Al
nyo cako ngwec i yamo ki bwom. Winyi otware ki
tuk gidok tung poto ceng. Tuk ki dege mit ento
yutu cwiny dano.
tuk, [tùk] n. 1) Kit bye mo ma okoke tino, gicweyo byi
gi bene matino, ngwene bene tino ma obedo amuna
amuna, pe gicamo. Tuk dwong i poto nyim. 2) Bye
oyala nyo aming aming. 2) Yegge pa gin mo kii.
wang mwot. Pyere otuk woko ka tingo ter. A
tukikeno [tuki-keno] n. 1) Tuk adek laten agulu tedo |
nyo kacibo agulu i mac me tedo cam. Keno akwinya —
tye ki wene adek pimeno tukikeno dong pe mitte. 4
Tukikeno muku ne yot loyo keno akwinya. 2) Wen |
keno adek ma gicibo gin ateda iye ni. hi
tukkeno (tòk-kènò] n. Katedo nyo kama gimoko iye `
mac me tedo/wen keno. Laworo bedo cok ki
tukkeno.
tuko, [tuko] t nen: tuku ,. |
tuko, (tuko) tkk. 1) Ruyo nyo diyo ngati ka timo gin |
mo. Pingo i tuko dano ki tic kit meno? 2) Twakke i |
kom ngati nyo daa i wi dano. k'
tuktuk ([tòk-tòk] /t Kama pe opirre nyo kama tuku —
lum pol iye. Dog kulu maro bedo tuktuk. 3
tuku, (tuku) m. Yomcwiny ki timo gin mo nyo pyem |
 me yomewiny. Latin ma maro tuku kome bedo yot.
tuku, [tuku] tkk. Cweyo/yubu/kubo wino me aruka .
Waya ngeyo tuku wino maber.
tuku; (tuku) tkk. 1) Cako nyo ero gin moni. 2) Miyo
ringo woko. Watuku lee ki i bunga ci omoko i
obwowa. rrk: tugu ».
tuku, (tuku) /m. Timme pa gin mo atura. Oyo aculube
tuku cwan ma pe gicano maber weko oo piny.
tuku lum (tuku lòm] n. Te lum latina/kitina/gitina nyo
te lum ma onginne madit. Pwuru tuku lum tek
mada.
tula [tula] n. Winyo ma wange dongo wa doge lac,
ditte mito rom ki okwateng, tiyo i dye wor. Koko
tula nyutu gwok.
tulo [tùlò] tkk. nen: tulu.
tulu [tùlù] “kk. rom: tulo. 1) Ilo te gin mo malo ma
nongo wiye lungnge piny. 2) Twero dud malo nyo
neno ngec ki i kin em. Wek tulu dudi malo kumeno.
tum, [tim] n. 1) Opwuk ma gigoyo ki wer. Awobe
gimaro goyo tum. 2) Obwute nyo yat mabor ma iye
twolo ma gikutu i dwar wa i myel. Ngat ma goro nyo
ma kec neko pe twero kutu tum.
[tum] n. 1) Ribbe i mar i nge mone madit nyo nek
ma onen i kin jo moni nyo bwoto mone. 2) Ribo
lomone me bedo ki cwiny me omego. 3) Tyer me mar
nyo tyer me diro bal cen. Kin-gi obale ma tum
keken aye twero kelogi kacel. rrk: mato opwut.
tum, [tim] m. 1) Tyeko gin moni nyo gik pa gin moni.
Cwiny latwo otum i nge cawa manok. 2) Jonynyo.
Kome otum woko liweng.
tumu ([tòmò] #kk. 1) Tyero tyer. Lodito gutumu kir i
kin lotino ki nyok dyel. 2) Ngolo ki pala. Gitumu
abila ki dyang.
tun [tùn] n. Nyim mon/kama latin kato kwede woko
nyo kama mon layo kwede lac. kmgk: lik.
tung, [tun] n. Cogo ma lot i wi dyang, dyel ki lee
mukene, mogo boco, mogo cego. Bila mabeco loyo
weng aye tung lacek ki tung lajwar.
tung, [tun] n. Kamo ma gicimo: kunyango nyo kupoto

433
 ceng. Dano cimo tung piny, tung malo,
kupoto ceng ki tung kunyango. si
tung, [tan] tn. Canne labongo yamo nyo dec ki yamo.
Latin otung ki pii ci oto woko. w |
tungo [tuno] tkk. Kwanyo yamo woko nyo miyo ngati
pe ywe nyo juku yweyo. Dek tungo ngat ma camo
oyot tutwal.
tuno [tuno] tkk. Cato wil/yenyo biacara/nongo magoba.
Gutuno rec madwong mada. kmgk: lok macon.
nen: cat. it
tunu, (tunu) n. Cak kor gin ma dako. Tunu dyany
dongo loyo tunu dyel, tunu lut ki tunu yago bo
latin doto tunu pa mine. |
tunu, [tint] tn. Oo kamoni/cung nyo giko wot.
Watunu i gang kwan con.
tunu; (tunu) /m. 1) Pi kare mo manok keken.
tunu aye pok. 2) Pi kom bedi kono pi diki waa
Kongi cit ki man pi tutunu. rom: tutunu,. a
tunyo ([tònyò] tkk. Kwinyo/dunyu apwua. Tunyo bye|
ki kweri yot loyo ki cururu.
tunyutunyu [tùnyù-tùnyù] /t Gin ma yom. NGE 4
layata ma yom tunyutunyu. Ngom ma tunyutunyu |
ceko cam mada. |
tup [túp] im. Ngun pa gin mo magicel nyo wang acel
Tyene ongun woko litup ican me mutoka.
tur, [tur] n. Doko langolo nyo ngol woko. Opoto ci
pyere otur woko. (
tur, [tur] n. nen: tera. rom: tura/tura. W |
tur; [tur] tn. Doko dito pa anyira nyo romo bedo min
latin. Anyira gitur i kine mwaka apar wie adek ki
apar wie abic (13-15). a
tura [tòrè] n. nen: tera. |
turbuc [tùr-buc] n. Giwic pa jo Ejito maber mada me `
deyo. Lodito macon yam gimaro turbuc mada. lr: |
<A>. nik: tarbush. rrk: otangwic. |
ture [ture] n. Oyo okwara ma kome obok calo kom til `
ento pe dit. Ture kwo i lum pe i ot.
turi [turi] n/m. Gangngi. In dano pol turi tutwal. p:
turjumam (tòr-jòmam] n. Lakob dog/lok nyo ngat 4

434 |
| 4
 ma miyo ngat mo nyo Iwak niang i kom lok pa nagt
ma pe ngeyo leb. Bedo turjumam mito ngat ma
kwiri dok ite bit. Ir: <A>. nlk: tarjumat.
turo [turd] tkk. Ngolo nyo ngunu. Mama tye ka turo
yen me tedo.
turre [turre] tik. 1) Cakke atura pa gin mo. Turre ki
lweny calo lapoya pe nyutu niangu kulu.
2) Bedo piny, loone nyo yelle pi loc. Waturre piny
lirum ki lewic.
turu, [tùrù] n. nen: pwoyo;.
turu, [tùrù] tkk. 1) Nguku ngati ma pe oyubbe pi gin
mo. En maro turu dano ki lok ma nongo pe
giyubbe. 2) Niang gin mo magicel. Aturu ki niang
lokke ma pud pe otyeko tito. 3) Cito nyo oo kamo
labongo ngec.
turu; [turu] tn. Cako ngok/nyak pa gin apita nyo cwalo
woko tur. Pwul wa dong tye ka turu mabeco mada.
turu turu [turt tòrò] lm. Winye pa gin mo ma pe
niango it nyo ma pe mit. Bwul ma kok lituru turu
winyo pe mit.
tut, [tut] n. 1) Lakit kwidi mo ma tucu yat ma otwo.
2) Larok nyo lacam jami ma otwo calo muranga,
lapena, anywagi, kabir, coroko, kmk. Muranga ma
tut ocobo pe camme.
[tat] n. Remo ma otop i kom. Gibiyo tut mapol ki
i wang bwur ne.
[tat] 1 Pe cok. Dyel opoto i bwur ma tut. Dano
kwang i pii matut.
[tutte] tlk. Yelle/keto cwiny i timo gin mo nyo
temo timo gin mo maber. Atye ka tutte ki coyo buka
kena.
[tata] n. Winyo ma labok madit kato akuri wa ibe
bene bor, gilwongo kumeno pi koko ne. Lok man
oromo piny calo koko tutu.
[tutu] n. Kedi madongo i okang, nyige yom dok
gicamo. Nyig tutu mit mada.
[tutu] n. a)Atabo ma gitucu tere me latwon kado
bwuru (kado atwona). b) Cuburia ma gitucu tere me
tedo arege. Omyero dok kiyub tutu mukene, eni

435
 dong obale woko.
tutu, (tutu) n. Yat bwur marem tutwal ma yam ;
gimaro ketone i wang ngwe nyo bwur ma dag jan
Tutu dong orweny woko ki i Acoli.
tutuk [tutuk] im. Mor pa gin mo matwak. Kongo pe
ka cek lituktukiagulu. Pikipiki mor lituktuk.
tutunu, [tutunu] /m. nen: tunu3. í
tutunu, [tùtùnù] n. Ngom ma gibako pi pito leat
(tutunu layata). Abako layata tutunu pyerabic.
tutwal [tòtwal] /m. nen: totwal. rom: twatwal. |
tuu, (tuu) # Kati woko pa gin apita nyo obwol.
Anywagi wa otuu mabeco mada. rrk: twi ,/twio.
tuu, (tuu) /m. Duny pa ito nyo lyeto. Ito duny lituu 4
calo apwua. rom: twi.
tuu, [tau] n. Gangwu. Dok tuu.

tuyu pwul maber. 2) Weko kato woko nyo cako |

dongo. rrk: twiyo. Na
twac [twac] ng. Nyutu keco ki leb maracu. Twac kwede q
ki wiye ma otalli.
twacatwaca [twaca-twaca]
/m.
Belle/pappe/dwanynye atata me yenyo yo me loyo. |
Twol obedo ka goyo ibe litwacatwaca paka oto.
twacce [twacce] tlk. 1)Rette nyo poto piny malit. |
Watwacce ki lakwo wa ingom. 2) Bolle ki weene ki wA
i kom gin mo. !
twacco [twacco] tkk. Reto/loro i ngom nyo bolo piny. —
Otwaco latin i ngom malit. pi
twak [twak] tn. 1) Yenyo pa gin mo pi lyeto. Layata `
dong tye ka twak. 2) Nyutu gero. Labwor otwak ki |
i boro ci dano oket ki ngwec. 4
twako [twako] “kk. 1) Tedo. Adaa otwako dek ngor —
pong agulu. 2) Juyu dano ki lok gero nyo cimo wang |
ngati ki keco. Twako lotino bango-gi woko.
twala [twala] im. Kato woko kamaleng pa gin ma ibe
bor. Ayom okato litwala ki i dye kal. j
twang [twan] n. Rec omel madongo ma wino doge `
boco, wiye opette dok doge lac, rec man nonge i
Acwa. Giwaco ni ringu twang mit atika.

436
twangnge [twan-ne] tik. 1) Goone nyo pwodde.
Gutwangnge ki odoo pobo. 2) Det madit pa wang
bur. Wang bur twangnge ka pe gilwoko.
twango [twano] tkk. Goyo/pwodo/tengo nyo jwato.
Lopwonye gitwango lotino kwan ka gupoto peny.
twany twany [twany twany] im. Meny pa gin mo
tere tere nyo dunyu ito taa. Otit meny litwany twany
i dyer wor. En dunyu ito taa litwany twany.
twanyo, [twanyo] tn. Rwatte ki gin maracu/moko i gin
marac nyo nongo peko. Ngat ma pe winyo lok
twanyo ki kore. i
twanyo, [twànyò] tkk. Rwanyo nyo loko yi gin mo dok
woko, ngeye dok i iye. Lodito gimaro twanyo kicaa
anyara.
twaro, [twaro] tn. Yweyo ki dog pi um ma oculle woko
nyo yweyo mading. En twaro calo labwor.
twaro, [twarò] tkk. Ryemo lwak nyo dano mapol nyo
ryemo winyo ki i poto. Watwaro dano ki i kacokke
ni adui tye ka bino.
twarre [twarre] tik. Tuk pa winyo mapol nyo ket pa
lwak ki i kabedo mo, aa malo pa dano mapol. Lotino
kwan gutwarre ki ngwec ma guneno lapwony tye
kabino.
twat [twat] n. Nying pak/yweka nyo nying donyo i dito
pa anyira. Anyira gimaro nying twat mamit.
tweko [twekò] tkk 1)Cwalo kwena nyo poko lok.
2) Poko jami manok i kin dano mapol. Otweko cam
paka oromo dano weng.
twel [twél] lm. 1) Ngun pa gin mo atura magicel. Yat
ongun litwel ki i kore. 2) Gungu me kato wiye wiye.
Obedo ka gungu i doggola pa dano litwel twel. 3)
Goyo kidule pi lit too. Maa opoto litwel twel pi too
pa wode.
twengo [tweno] tkk. Lok atir nyo lok ma mit ma
winynye ka kare. Latin otwengo leb munu ma dano
weng yengo wigi ayenga.
tweno [twènò] tkk. nen: tweyo.
tweny [tweny] lm. Tuc atura/ 00 kamoni labongo ngec
pa jo makunu nyo turu dano labongo yub mo. Nera

437
 otuc litweny i nge mwaka apar. i
twenyo [twenyo] tkk. Tiro gin ma ogom/miyo gin mo
nyo dano cung atir. Baba obedo ka twenyo yat mai
dye kal wek odong atir. |
twero, [twér6] tn/tkk. 1) Romo nyo bedo ki yo me timo
gin mo. En twero pidi dong maber. 2) Twenyok 4
pala, kweri, kmk ma ogom. Gitwero leb kweriwa
kom kidi.
twero, [twero] tkk. Lungu wic piny ma dud dok m
nyo gungu marac. Wek twero dudi ki dano t
meno. Lotino gitwero ngwinygi labongo lewic. ki
gungu. rom: twiro. ji
tweyo [tweyo] tkk. Juku nyo mako gin mo ki tol.
Wacito ka tweyo yen. rom: tweno.
twi, (twi) tn/tkk. nen: tuu |.
twi, (twi) lm. Kati pa ito manok nok. Ito obedo ka kate
kiiot litwi.
twic [twic] Im. Donyo kamo oyot nyo timme pa gin m f
oyot. Mac oto litwic. !
twil [twil] tn. Jony nyo doko tidi pi two nyo peko mo.
Two acwi weko kom dano twil woko.
twilo, [twil6] tkk. Miyo doko tidi. Kee twilo kom
dano ma nongo neno lit.
twilo, [twilò] n. Kit kedi moni ma obedo calo
lokwang. Mon wango twilo pi kado atona.
twinyo [twinyo] “kk. Kutu um wek otwinyo/abwuru
okat woko. Jo mukene twinyo umgi ata pe giparo.
twio [twid] tkk. rrk: tuu. nen: twiyo/tuyu.
twiro [twiro] tkk. nen: twero >.
twiyo [twiyo] tkk. Dongo/weko kodi dongo mathi
Okang pe twiyo cam maber. rom: twio.
two, [two] tn. Bedo ki arem/winyo marac nyo bedo goro. |
Two omako mama ki baba lawang acel. ;
two, [twò] tn. Tal/cwiny pa pii nyo doko tek. Ngom two 4
matek ioro. Bongona otwo maber. 4
twodde [twodde] tik. Lungnge adunu inget gin mo nyoMI
lworre. Gange otwoddei cula nam.
twodo; [twodo] tkk. Lworo/lungo/luku nyo lubu ngaJ
gin mo nyo kor gin mo. Lotino kwan gsutwon 4ki
 lakwo i dyere ni okel jami ma okwalo.
twodo, [twodo] n. Goba nyo lok nguna. Wek twodo
an pud aa ki kunu kombedi. kmgk: Jo Lamwo aye
maro tic kwede.
twok, [twok] n. nen: lwok >.
twok, [twòk] n. Lakalatwe me odiku. Wa aa nongo
dong twok otuc. rom: latwok.
twok; [twòk] n. Lutkot ma giwaco ni goyo dano ma
lagoba. Ki twok! Ka abalo ada ci lutkot ogoya
woko.
twok, [twòk] n. 1) Atero'ma pe wotte dok ki kore.
Atero twok celo lee maber. 2) Atero man bene
gilwongo ni goligoli, balmo nyo balibali.
twol [twòl] n. Lakit nyello matino ma mogo tye ki kwir
marac ki mogo pe ki kwir. Kit twoli pol: ororo, uyu,
ogali, amatcak, golla, olwiro, dogaryo, obwolomon,
kmk. Twol otongo lakwo ki i dyewor. pol: twoli.
twolo [twolo] 7. Pe alora tye ayaba nyo yabbe. Latin
oweko doggola twolo.
twoma, [twoma] n. Atero ma lake olu nyo atero yat
lacel winyo. Twoma pe twero neko lee.
twoma, [twoma] n. Nyonno nyo nyonyo latet
atego/lagur mucumari nyo lagu ot ki gin mo keken ki
mucumari. Twoma pek dok mito kero muromo me
tic kwede.
twomme [twomme] #/k. Yokke ki wic nyo lweny. Nyogi
dyegi twomme ki wigi. Watwomme ka ngwec.
twomo, [twòmò] tkk. Yoko ki wic nyo yoko tyen.
Dyang otwomo lanyeto tin. Atwomo tyena ki
gweny.
twomo, [twomo] tkk. Gweto nyo gamo pii. Watwomo
pii me nyono lobo.
twon [twòn] n. pol: twoni. 1) Dyang nyo lee ma lacoo.
En tye ki twoni dyangi abic. 2) Dano madit.
Arwatte ki twon lacoo mo ma neno lik.
twongi [twèni] n. nen: obinga.
twongo [twònò] ikk. Bedo abwut/alenga nyo anget. I
bedo ma i twongo badi kumeno pingo?
twoni kika [twoni kika] n. Kedi matek nyo madito

439
 ma gicomo i ngom ka gigoyo kika i komgi.
kika weko kika cung liking. in
4
twono, [twònò] tkk. 1) Kwero miyo gin mo
ngati/ling woko i wi gin mo. 2) Woro i kom cam
Ngat ma laworo twono dano cam. pi y
twono, [twonò] tkk. Kwanyo kado atona ki bwuru nye
miyo kado atona ton ki i te tutu. Atye ka twono ka i
me tedo dek ngor. oil
twor [twèr] n. Opam mapek me guru yat piny nyo ¢ ul
lagur loc. Otwomo kor lakwo ki twor. fè R
twora [twora] /m. 1) Gin ma myero atima nyo onon; c
myero gitim ci pe otimme. Twora nongo amiye
kwede kumeno. 2)Ber ka onongo aling. Tw
nongo pe aloki.
tworo, [tworo] n. 1) Okutu ma gipito me cel, pote
dok boco, gicwero me tol obwo, unu ki m
Okutu tworo bit mada. 2) Cilo mapwot ma obedo
alum alum ma gabbe i wi pii. Dano pe mato pii ma
tworo tyeiwiye. |Mi
tworo, [twòrò] tkk. Twomo/yoko nyo reto piny. Dakori
otworo pii malyet ikom nyeke.
twoyo, [twoyo] tkk. Gwoko latwo/konyo ngat ma
twero konye kene nyo miyo yat ki latwo. Atye
twoyo omera i ot yat.
twoyo, [twoyo] tkk. Cwinyo/cwiyo nyo kwanyo pii
woko ki i gin mo nyo dwono. Watwoyo ringu i wi
mac. Latin oloko lok ma otwoyo dog dano woko. |
tyak tyak [tyak tyak] /m. Ryeny nyo wil pa gin mo.
Kot tye ka wil lityak tyak. Ojwayo cupuria ma a
lityak tyak.
tyang, [tyan] n. Kikaji nyo gaya ma ginyamo. Guke
tyang pong tingatinga. rrk: niang 3.
tyang, [tyan] lm. Tar ki leng pa gin mo. Oruku bongo
ma tar lityang.
tye [tyê] in. Kwo/nen/bedo i wi lobo. I tye niningêf
Atye maber. Ngat ma kome yot tye maber. YA
tyec tyec [tyèc tyèc] lm. Wot oyot/timo gin mo oyot
oyot. Omako wot lityec tyec.
tyek [tyèk] tn. Tum nyo gik.
tyeko [tyeko] tkk. Cobo gin mo/giko timo gin mo nyo
timo liweng i kit ma mitte. Atyeko kwan i dwe me
apar. Ocamo dek otyeko woko liweng.
tyelo, [tyélò] tkk. nen: gituti.
tyelo, [tyélò] tkk. Jengo/miyo cung nyo miyo kony.
Watyelo labolo ki okar. Gutyelo korwa maber i
kare me peko.
tyelo; [tyèlò] n. Tyen lok nyo ada pa gin moni.
Wacung ki tyelo.
tyen [tyén] n. Gin ma miyo gin mo cung wa woto nyo
lanyon ngom. Wawoto ki tyen pe ki motoka.
tyeng, [tyèn] lm. Gin ma ginongo ki tek. Anongo cente
me kwan ki tyeng.
tyeng, [tyèn] n. Lain/rek nyo tyen. Pama gipito i
tyeng. Neno tyeng nyim mit.
tyengo ([tyènò] tkk. Lungo/nyelo wek obed marom nyo
keto i tyeng. Mon tyengo kidi ki latyeng. Gutyengo
dog lum ot ki opam.
tyer, [tyér] n. Mic me woro bot lodito/pwoc nyo lanyut
gen ki mar. Kaino omiyo tyer marac ki Lacwec.
tyer, [tyèr] tn. Kak woko/yec/yabbe nyo barre. Agulu
pii otyer woko. rrk: ngeny ;.
tyero, [tyéro] tkk. a) Miyo gin mo ki mar nyo nyutu
mar ki mic. b) nyutu gen i kom ngati ki miye gin mo.
Watyero latinwa i tic pa Rubanga/Lubanga.
tyero, [tyéro] tkk. Kako/baro ngom ki kati woko nyo
yeco piny. Gwana otyero ngom.
tyet [tyét] n. 1) Ngiyo tyen lok ma okane nyo neno lok
ma anyim. 2) Mito ngeyo tam nyo mit pa Lacwec,
"Jok ma malo" nyo yenyo yo me weyo peko. Tyet
tere peke.
tyeto [tyètò] tkk. 1) Yero nyo bolo war. 2) Penyo jok pi
anyim ma ajwakki ki jo mukene gitimo i yo mapol.
3) Bwola pa ajwakki ki timo gin ma tere pe. Tyeto
dano pe ber.
tyo [tyó] Im. Bene, twal nyo wang ma. Abino tyo. Ka
imito i twero timo tyo.
 U-u

[A] n. Nukta me apar wie abungwen me coc i-

Acoli.
uc [ùc] tn. 1) Nyutu deyo ki diro i tic ki kwot wa k
tong nyo palle ki kwot. Wora nyeyo uc ma
2) Nyutu keco ki cwercwiny wa ki koko ikom tool
omayo danoni. Uc deyo ki uc kolo pat pate tye.3)
Nyutu lweny ki merok. Gu uc ki cwercwiny botje
ma oneko won-gi. |W }
uci [uci] n. nen: wuci. Ir: <K>. nik: uzi. bi
ucu [ucu] n. Pot alene maboco. (ucu yat ki ucu tol b
tye). Ucu alene ginywango ki lobo ka gimwono
dero. rrk: tudu >. |
udu [udu] n. Winyo madit ma makwo i aro, pe tuk e
dwir mada, tonge dongo mada ki konone leng ati
Kot pe pwodo tong udu matwal! Ka kot tye kabin
udu ringo matek ka umu tonge woko.
ukke [ukke] tik. 1) Onynye nyo corre mapol lawang a
Dek oukke woko ki i agulu. Nyig kic oukke i wigi |
2) Bino mapol lawang acel. Dano oukke i gangnge
lawor otyeno. Lotino oukke ka cam. lè
uku [akò] “kk. 1) Onyo gin mo liwak. I uku kal ingom
pingo? 2) Lwoko dog inge cam. Kura manok, ay
ka uku doga.
Ulaya (ulaya) n. Lobo pa muni ma i tung kupoto cendiD
Ocito ka kwan Ulaya. rrk: Mulaya. ir: <K>. nlk:
Ulaya. |
[010] “kk. 1) Lengo loko ikom ngat mo. Man dongi
i ulo lok ducu iwiya waiyo? 2) Diro gin mo ma ;
Motoka oulo wa iteng yo tungcel. i
[ùlù] tkk. 1) Miyo dano winyo calo gimito ngoki
Dek ma acamo ni tye ka ulu cwinya. 2) Miyo lok Ni
matidi ma tere pe nen calo lok mo madit tutwal. Ulu |
lok kelo mone ikin dano. 3) Balo, lelo nyo rubu gin
mo wek odok mapat. Raa ulu pii ki ume. |
uluri [òluri] n. Winyo ma okwata dit loyo ento tuk oyot |
tutwal dok ceyo lotino gweni oyot. Winyo maryek

442.
 ma pew ace. rrk: olwit.
um, [úm] n. 1) Gin ma tye i wic me ywayo yamo i ic ki
cwalo yamo woko. Um pire tek mada pi jami ducu
makwo. 2) Gin ma konyo dano ki lee me ngweyo
ngwec gaa. Ngat ma ume ocule pe ngweyo gin mo.
cl: Um pe ngweyo cet.
um, [um] n. Laum wi dero. Nera ngeyo yubu um dero
maber mada.
um; (um) ta. 1) Ywek nyo wakke ki gin mo. Pe i um ki
gin ma pe meggi. 2) Kwerre ki lee nyo dano ma
ineko. Gu um ki neko lee mapol.
um cong [úm con] n. a) Cogo ma olungnge ma umu
cong dano. Opoto ci oelo um conge woko. b) Otako
cong. Um cong gwoko mwot cong dok weko dano
cung matek.
umme [imme] ik. 1) Umu kom ki gin mo. Dano umme
ki batania ka piny ngic. 2) Boone nyo weko piny
doko col. Ping dong tye ka umme woko.
umu (umu) tkk. Keto gin um ikom nyo iwi gin mo. Min
gweno umu lotinone ki bwomme.
unu; [and] “kk. 1) Yelo, miyo peko nyo can ki ngat mo.
Pingo i unu lotino kit man? 2) Bedo ki rac cwiny
ikom dano. Unu latin ma lonyodone pe rac.
unu, [anu] n. Ogwil nyo tol latwe dyang, dyel kmk. Min
dyang ocodo unu woko.
Unyama [unyama] n.l) Kulu jang nam Nali ma tye
Gulu i yo Kitgum. Wamaro mako rec i kulu
Onyama. 2) Nying kabedo ma tye i Gulu kama kulu
man okato ki iye. rom: Onyama.
uru (uru) “kk. 1) Ngeng nyo neno gin mo ki lworo. Wa
uru tim pa ladit man mada. 2) Neno gin mo ki
lewic. Wa uru kit ma dakoni otimme kwede i
kacokke.
uru-uru [ùrù-ùrù] / Gin ma oyeng mapek nyo
madit ci iye twolo. Guywayo gunia pwul liuru-uru.
uya, (uya) ng. nen: oya.
uya, [uya] n. a) Two marac ma miyo goro madit tutwal.
b) Two onyong nyong ma tongo mwot kom dano
woko. Uya neko dano mot mot.

443
uya, [uya] n. dyel ma i wi lyel.
uyima [uyima] n. 1) Kwidi oyo mac ma komme ob
yer makwar kwar. Dano lworo kwidi uyima ma d
2) Dyel layim. Atye ki uyima madit omyero in€
woko i karama. |
uyo [uyo] tkk. Wok pa cam iyo mukene ma gen
yweyo nyo culu dwon woko. Cak ouyo latin mars
Dek ouya marac. Wi
uyu (uyu) n. Twol mo macek, kome okwor okworry
obedo angec angec butu ataro ka kayo dano pi
lakke ogom. Uyu ger dok tye ki kwir madit mada.

V-v
vini [vini] n. a) Kongo olok nyo kongo me lego miss
b) Kongo olok mawac, Acoli pud pe giyubu kongo
man. Vini mit me amata. /r: <L>. nlk: vinum-i. ——
vino [vino] n. Gin ma pige ma gicoyo ki waraga (vino
coc = inki). Vino kalama otum woko.

W- w
[wa] n. Nukta me pyeraryo i coc me leb Acoli.
[wa] lm. Bene, kacel nyo gik kamo. Aa
Kampala. Man wa kwene kumani?
[wa] kd.nym. Lok ma cung pi wan. Wa-bicito
Kampala pi lok ma pire tek. Wa-camo ringu
lawor.
[wa] kd.nge. Mewa. Gubino gang-wa. En obino
bot-wa. ki
[waa] lm. 1) Woo pa lum. Gucoro lum liwaa.
2) Obot tyen ma winynye kamo. Giwoto liwaa ki
woo ka dwar. 1
(wac) / 1) Gin ma cobo leb/liya lak. Cwaa wac
calo malakwang. 2) Gin ma pe mit tutwal. Dek

444
 odoko wac woko. 3) Lanyap nyo ngat ma pe maro
tic. Lanyap kome wac pe maro tic.
wac, (wac) n. nen: lok ,.
wac; (wac) n. nen: lacodo ;.
waci [waci] n. acel: wayo. Lomegi wego. Wacito
kalimo waci wa.
waco [wacò] tkk. Tito, niango nyo miyo ngec. I waco ni
ngo? Waco lok ma pe iniang tere rac.
wadi (wadi) n. nen: wat. acel: wat.
wado [wado] tkk. 1) Mako gin mo nyo kwanyo gin mo
ki cing aryo. Mego wado dwon lotino ka komgi lit.
2) Coto. Megi lotino wado ngok pa lotinogi.
wai, [wai] lm. 1) Lok ma pe cung kene nyo lok ma
winynye ni gingeyo. Lok man wai otwoyo doga.
2) Kit ma ngene kene dok nen kamaleng. Latini wai
rac kadi gicwako.
wai, [wai] /m. Gin ma obok nyo kwar lipac. Muyembe
ocek liwai i wi yat. Oceyo obok i te lum liwai.
wak [wak] n. nen: awak.
waka [waka] im. 1) Weko jami ata. Gucoko anywagi
ki ipoto guonyo liwaka i dye kal. 2) Weko cogo
keken. Gumwodo ringu odong cogo keken liwaka.
wako, (wako) tkk. 1) Lwongo nyo oto dano mapol i
poto. Wa wako dano ka puru poto nyimwa. 2) Oto
dano ka dwar. Awako dano me cito ka dwar tin.
wako, [wako] tkk. 1) Cikke me timo gin mo ki cwiny me
nyutte. 2) Cwiny me yenyo yweka. Okello tye ka
wako pi potone ma konye pe.
wako-wako [wakò-wakò] im. Tengnge nyo goone pa
bwom winyo madit. Owalu ki arum tuk
liwaku-waku.
walo, [walo] tkk. 1) Coko nyo diro yugi cen ki kamo.
Watye ka walo yugi ki ipoto pwul wa. 2) Weko
kamoni bedo nono. Owalo bongo woko ki ikome
ikin dano.
walo, [walo] tn. 1) Lyetu pa pii ma nongo gunynye. Pig
kwon dong owalo woko bin imyen. 2) Cek malyet.
Owango nyeke ki moo ma owalo.
wan [wan] kd. acel: an. Dano ma kato acel. Abino wan

445
 ki babana. Wan lotino kwan.
wang, [wan] n. pol: wangi. 1) Gin me nenu nyo la
piny. Dano neno piny ki wang-gi. Wang lamera
2) Ka wok nyo kabedo. Wakato loka kulu ki i
wat. Lakwo opye ki i wang ot.
wang, [wan] tkk. 1) Lyel pa mac i kom gin mo. Wab
wanongo ot tye ka wang. 2) Balle pa gin mo ki m
Dek tye ka wang. Gwokke, pe iwang ki pii mal
wang aryo [wan aryo] lm. Tyen aryo. Abino
wang aryo.
wang cel [wan cél] n. Ka donyo i gang.
wang cwiny [wan cwiny] lm. rom
cwercwiny.
wang ditu [wan ditò] n. 1)Neno piny ki wang
makwiri/wang ma oteggi. Kong iwaca calo ngat ma
oneno gin mutimme ki wang ditu. 2) I kare me dito.
Ka wang ditu oromo ci abitimone.
wangit [wan it] n. Kama pii tye iye. Pii wang it pi
tye? |
wang jok [wan jòk] n. 1) Ka woro ap ki yen

wang kwanyo [wan jaan) n. a) Ruk pa anyira a

mon macon. Wang kwanyo tidi dok pe umu vin |

dano. kmgk: Lok macon. W.

wang lobo [wan lòbò] n. Apokki lobo nyo ka wotia
Wang lobo wa okato ki kany wa loka.
wang ma [wan ma] lm. O ma gin mo otimme. Wang 4
ma acito ka cwinya kwee.
wang mac [wan mac] n. nen: wang oo. ii
wang mo ka [wan mo ka] im. I kare mo ka jami tye `
kit ma myero obedi. Wang mo ka piny olokke ci
wabibedo ki kuc. A
wang mo ma [wan mò ma] /m. I kare mo ma mitte.
Wango mo ma akonyi. |
wang |00 [wan 60] n. 1) Kama gioyo iye mac. Cit |

wang oo ka namo. mi wang mac.

wang otyeno [wan òtyéno] n. I otyeno. Wa oo gang
wang otyeno.
wang tinu [wan tinu] n. 1) Wang ma neno piny calo
wang latin. Anene wacon ki wang tinu pe angeyo
ka wiya poo. 2) I kare me tinu.
wang wat [wan wat] n. 1) Ka ngolo kulu nyo kakato
kamading. Wa woto watuc ka wang wat pa rwot
Payira. 2) Kama lee mato pii iye. Wangolo wang
wat ma lee woto ki iye.
wang-co-poto [wan-c6-poto] n. Kama dog poto pa
ngati ogik iye. Wang-to-poto nyimwa otenne ki pa
waya.
wangngi [wanngi] n. Mwakani nyo mwaka man.
Wangngi wabibedo marac ki kec.
wango [wanò] tkk. Cwinyo mac ikom gin mo nyo miyo
mac lyel ikom gin mo. I tye ka wango ngo ma
ngwece rac kit man? Watye ka wango yugi i poto.
wano (wano) tkk. Miyo ret ki ngat mo nyo nongo ret.
Latin owano cing lawote ki pala. Apoto awano
conga woko.
wany [wany] n. 1) Kee nyo miti ikom gin mo. Wany
neno lonyodona neka. 2) Kee camo gin mo tutwale
ringu. Wany ringu neka. rrk: kee,/cong».
wany cwiny [wany cwiny] n. Miti cwiny. Wany
cwiny teri ka timo bal.
wanyo, [wanyò] tkk. 1) Kwanyo pok gin mo nyo poko
kom gin mo. Wanyo pok gwana madyak yot. 2) Elo
gin ma oboone nyo weko doko leng. Ceng owanyo
pol woko. Wanyo wang bur ma omwone tek.
wanyo, [wanyò] tkk. 1) Mito gin mo mada nyo paro pi
gin mo tutwal. Awanyo dekke kwee ci acito.
2) Kiine pi gin mo. Guwanyo kongo kwee pe
gumedo ki bilone.
[war] n. 1) Del ma gikwoyo me aruka i tyen nyo
ogele, gati. War gwoko tyen dano ki cilo.
2) Lagwok tyen. Ruk war i tyeni wek okutu pe
ocobi.
waraga [waraga] n. Gin acoya ki karatac me coc.
Acoyo waraga me yenyo tic. Kel waraga wek aco

447
 lok doga piny. /r: <A>. nlk: waraga. a
waragi [waragi] n. 1) Kongo ma gitedo ki odee yu
kongo auma. Lomat mapol gimaro war: g
2) Kongo arege. Kongo waragi kec mada. 4
waro, [ward] tkk. 1) Kwanyo moo ki iwi dek/cak. Atyi
ka waro moo wi cak. 2) Remo nyo tako wi gin m Dk
kwanyone woko. Owaro wii kal ma i gunia.
waro, [ward] tkk. 1) Kwanyo dako pa ngati onyo nyomo
dako pa ngati ki dwoko lim ma yam onyomo ki dake
no. Pe amaro laco ma waro dako pa lawotte.
2) Nyomo dako ma cware omiyo pac ire. 4
waro; [ward] n. Pamba (pama) maleng matar ma giyubu
uci ki iye, tye kite aryo: Ma dongo calo kedi ki ma
dongo yat madit. Dano dong pe gimaro puru D
kit macon. rrk: pama.
warre [warre] tik. 1) Doko leng pa piny. Pol owarre c
piny odoko leng cut. 2) Ket woko cen. Dano dong
guwarre ki i yo. 3) Poto woko nyo kwanynye| i
kama gimwono. Odok owarre woko ki ite atab 4
4) Dwoko wang lim nyom. Awarre woko dong kg
banya nyom.
wat [wat] n. pol: wadi. 1) Bedo cok nyo aa ki kwani
acel. 2) Ngat ma cok ki lawote ki bedo idoggola nyo
i kaka acel. Wat remo nyo wat kaka pire tek. Wadi |
macok gipoko bat kaka.
wat dogolla [wat dégòlla] n. Wat ma cok tua
Wat dogolla pe ginyomme i kin-gi.
wat obeno [wat òbènò] n. Kama nyomme
pe iye. ;
wau (wau) im. Dongo mabor. Anyaka man odongo
liwau calo laco. j
wau wau [wàù wàù] /m. 1) Wot oyot. Ngat ma kome i
yot woto liwau wau. 2) Camo cam oyot. Cam oyot
liwau wau wek waciti. |
waya, [waya] n. Lamin babana. Waya layomewiny |
mada.
waya, [waya] n. Ciliki nyo nyonyo ma gimino calo unu. |
Oken giciko lee ki waya. /r: <E>. nik: wire.
wayo, (wayo) n. pol: waci. Lamin wego. Waya, wayi, |
wayone, wayowa. Acito ka limo wayo. Waciwa tye —

448
 Kampala.
wayo, [wayo] tn. 1) Yomcwiny nyo uc myel pi lee
mager ma gineko. En wayo iwi ngu ma en oneko.
2) Pwoone inyim abila nyo kwerre ki lee. Wawayo i
nyim abila ki yomewiny madit.
wayo dog [wayo dog] tkk. Camo gin mamit ma kelo
miti cam. Kel pig dek me wayo dog latwo.
wee [wec] tn. 1) Cako ngeno piny. Latin dong owec
woko. 2) Nongo gin mo mapol ma pe iyube pire.
Cam tin owec kany ma lacamo pe.
wecce [wecce] tik. 1) Rubu nyo reto jami ma winye calo
oyo ma tye kacamo jami i ot. Anga ma tye ka wecce
ki jami iot kenyoni? 2) Diro, ywano nyo yubu jami
ma winynye matek nyo mot mot. Ngat mo tye ka
wecce ki jami i dero.
wece wece [wece wece] /m. Were pa gin mo i lum.
Lee tye kacam i te lun liwece wece.
weco [wècò] tkk. Waco nyo boko lok. Gubedo ka weco
lok lirebe rebe ma ladit pud pe oo.
wedo [wèdò] tkk. 1) Lok ki tekwic labongo paro gin
mo. Obedo ka wedo lok ma pe paro anga ma tye
ingette. 2) Lok cac nyo lok anywar. En wedo lok wa
bot lodito.
wee, [wèè] n. Awuka yi lee calo dyang, dyel, lyec, kmk.
Wee yi lyec dwong mada.
wee, [wéè] ng. Lwongo, ngeng nyo ur. Akello wee!
Wee, lok kara obedo kit meno? Wee!
wee; [weè] ng. Dago nyo kwero gin mo. Wee! meno
ticci pe ticca wacel. Wee! In komi lit ku, an onongo
atye?
weene [wééne] tkk. Pangnge nyo lengnge tung ka
mukene. Pe itwero weene ki i lok ma i tingo.
wego [wègò] n. 1) Lanyodo ma laco nyo won ot. Abino
ka neno wego. 2) Ngat ma tye ki loc ikom gin mo
nyo won gin moni. Ladit eni aye wego ma loyo
gang man. rrk: abaa/baba.
wek [wek] łk. Lok me penyo pi gin mo nyo lok kwac.
Ka en dagi wek obedi. Mama wek an bene abin
do?
weko (weko) tkk. Bwoto nyo tenyo gin mo. Weko |;
iot kene rac mada. Pingo i weko tic weng iw
lawoti? ki;
wel ([wél] n. 1) Pol pa jami. Kwan wel aduku matye i4 í

dero. 2) Cul ma opore pi gin ma gicato. Wel cam i |

cuk kombedi race mada. Dano kunyoni gingolo we
nyom madit tutwal. rrk: namba.
wele, [wele] im. 1) Yee lok mo oyot ki yomcwiny. Oy
loka oyot liwele. 2) Cwako lok mo labongo galle.
Yee lok liwele nyutu ni layee lok oniang lok. CC“
wele, [wéle] lm. Lee ma pud opwutte apwuta, pud
dongo. Wele lajwa, wele ruda, wele til. Guneko |
wele rudda i dwar. rrk: pele;. rom: lawele. NA
welo [wèlò] n. pol: wele. 1) Wat, lorem nyo ngati mo
keken ma ocito kamo pi tyen lok mo. Watye ki pa
ma oaa ki Kampala. 2) Cito kamo pi cawa,
nyo cabit mo pi gin mo. Abedo welo pi cabit acel
gang pa woda.
wen keno [wen keno] n. 1)Gin ma ribo keno ma ;
onyak ki tyene, nyo pen awal. Awal ma wene pali|
makone tek. 2) Kama tyen keno poke iye ki keno. |]
weng [wen] Im. Gin ducu, pe mo odong. Gutongo yadi|
weng ki ipoto. Wacamo dek weng.
wengo [wend] tkk. 1) Keto kado, kamlara nyo moo i dek.`
ii
Mama owengo kadoi dek ma mit mada. 2) Lwotmen
pii i gin mo. Owengo kongo ki lingo.
weno [wend] tkk. nen: weyo ,.
wenye wenye [wenye wenye] It. Gin ma pe ocek |
maber, dyak dyak. Gukeliwa kwon ma obedo wenya
wenye.
wenynye [wénynye] tlk. 1)Bedo caro nyo bedo d
`
labongo woro. Bedo wenynye rac. 2) Nyutu tim nyo
timo tim me lewic/lanne/jere. Pe amaro dano ma
bedo bedo wenynye.
wenyo [wenyo] tkk. 1) Miyo lanen marac. 2) Bedo marac |
nyo nyutu caro, two ming. Guwenyo tegi calo
ongera. J
wer, [wér] n. 1) Dangnge ki dwon mamit me nyutu 4
yomewiny nyo cwercwiny. Wawero wer me pako 4

450
 rwot. Wawero wer lyel ki cwerewiny madit.
2) Dwon me myel. Wer myel nanga yomo cwiny
dano mada.
[wér] n. 1) Yat ma gipayo alwaya ma gigolo iye me
biyo moo. Baba opayo wer labii moo. 2) Otako
apaya me lalwok wang ki me biyo moo. Baba tye ka
payo wer me logo. 3) Nyayo namba (x). Ka iwero
10 ki 100 ci doko 1000. Lotino kwan giwero namba
maber tutwal.
werewere, [were-were] n. Karatac ma rep ma
perepere dok bene nwang, mukene ryeny maleng
mada. Dano mapol gimaro kicaa werewere me
mako jami.
werewere, [wéré-wéré] lt. Kado dek ma giketo
maber. Kado dek man werewere mada. Latwo
mito ringu ma kadone werewere.
wero, [werd] tkk. 1) Dangnge nyo ilo dwon ma longo
dok bene mamit. Guwero wer ma oyomo cwiny
dano. 2) Nyutu dwon ma winyo mit. En ngeyo wero
wer ki dwon mamit.
wero, [wéro] tkk. 1) Keto rangi i kom gin mo. Wawero
otwa ki rangi makwar. 2) Keto kado mamit i dek.
Mama ngeyo wero kado ringo mada. 3) Boko lok
ki mit/lim dog. Wero lok weko dano namo maber
ki yomewiny.
wero; [wero] tkk. Wot i te lum nyo coro lum. Lee ki
dyang giwero lum kacam.
werre [wèrre] tik. Wot i lum ma winynye liwau wau.
Wawinyo anyiri ka werre i lum. Were pa anyiri pe
rom ki pa lyec.
wete [wété] n. Gin tyet pa ajwaka ma omito bedo calo
nyig ogali ento dok gicego. Ajwaka pe twero tyet
labongo wete.
weteke [wétéké] /m. Gin ma yot tutwal. Atingo ter
mayot liweteke. Latinne yot liweteke.
wetwet, [wét-wét] /t 1) Pwuke pa cwiny itimo gin mo
oyot oyot. 2) Bedo ki kurukuru nyo ki miti me timo
gin mo. 3) Bedo ma cwiny yot. Ma wawinyo pi two,
cwinywa obedo liwetwet me cito i ot yat.
 vi

wetwet, [wét-wét] n. Lakit winyo moni ma maro bedo-

alwak, tuk lapiny piny, dok giwoo ki koko mada,
Wetwet tin giwoo i bunga matek.
wewe [wewe] n. Lok mung ma gikwilo akwila. D
matir pe giloko wewe.
weyo, [wèyò] tkk. Tango, pango nyo lengo gin nno
kamukene. Weyo lok iwi dano rac. Waweyo yo ki |
lodito. rom: weno. Vi
weyo, [weyo] n. Cet dyang ma dyak ma mon tiyo kwede —
me puyu oderu, aduku ki ot. Acoli gililo ot gi ki
weyo dyang.
wi [wi] lt. Malo nyo i kamo. Winyo tye iwi yat. Ake
cal iwi meja. l
wia [wia] pak. nen: wiya. na
wic, [wic] n. Kama adam, it, wang, um ki dog tye iye. |
Dano ma tye ki wic makwiri pwonyone yot. Meno
kit lit wic ango eno? LAN.
wic, [wic] lm. Aa malo ma gicel labongo gale. Latin ma |
kwiri ka gilwongo aa malo liwic cito ka winyo |
lwongo. de AM
wic, [wic] n. Ter labwori nyo dog lum ma gitweyo ma _
ngat acel romo tingone. Anyaro lum wic acel keken. |
Wic abic me labwori pe twero tado ot. |
wic, [wic] tn. Dongo, lur nyo jwa malo atir mabor. Tido
wic maber mada. Awobi man owic calo wonne. MA
wiciwici [wici-wici] lm. Timo gin mo oyot oyot ki |
mit kom. Anyira bedo liwiciwici ka yube me cito ka A
myel. 3
wido [wido] tkk. Nido, weko doko tidi nyo miyo bedo |
ma onidde. Yat ma giwido kore two oyoto.
wiino ([wiinò] tkk. nen: wiyo.
wiki-wiki ([wiki-wiki] lm. nen: biki-biki.
wil, [wil] n. Cat, lokke nyo gwenynye ki jami. Acito ka
wil i cuk.
wil, [wil] m. Lokke, gwec nyo tuk pa bad/tyen/
kor/pyer, kmk. Apoto conga owil woko.
wil, [wil] t Ryeny, meny nyo caro piny. Dano lworo
kot ma wil lityak tyak. Owilo lela ma wil lityak
tyak.

452
wil, [wil] im. Kato oyot nyo nen manok. Okato kany
liwil oweko pe anene maber.
wil wic [wil wic] tn. Rwenyo lok nyo tam. Wil wic
weko dano bangnge ata.
wilo [wild] tkk. 1) Loko nyo gwenyo gin mo ki cente
nyo ki mukene. Guwilo twoni aryo ki roya acel.
2) Tyeko yee moko wel nyo cul pi gin mo i wel ma
mitte. Awilo kal gunia acel.
wilo wic [wild wic] tkk. 1) Bodo wic ki tango tam
nyo rwenyo par. Wawilo wiye ki boko lok. 2) Bedo
kacel ki ngat ma tye kispeko. 3) Yabo wang. Apwoyo
wilo wiya ki i peko ma opoto ikoma.
wing [win] tn. Teng, gwangnge nyo nywene pa gin mo.
Lela ma ngute owing ringo awinga awinga.
wingnge [winne] tk. Tengnge, gwangnge nyo nywene
pa gin mo. Gin ma toco wingnge oyot.
wingngo [winnè] tkk. 1) Tango wic ki nyweno lok nyo
dwoko wic kamukene. Jo ma kwiya lok wingo wi
dano ki lok mapat. 2) Keto kadi makec i dek. En
wingngo kadi i ringu mada. 3) Dwoyo tam pa ngati
ki i kom lok kikome. Wek wingngo wiya ki lok
mukene.
wino, [wind] n. 1) Yer madito dok maboco ma nonge i
yib: lyec, rii, kul, ki dyang. Dano ruku wino rii ki
lyec i ngutgi. 2) Gin ma obedo calo tol i dog rec
omel. Wino kul kato wino dog omel.
wino, [wind] n. 1) Tol nyodo matidi ma kato lacen ki i
yi min latin i nge nywalo latin. Wino dong opoto?
2) Tol ma kubu kin latin ki minne dok kelo moc cam
bot latin ki i ic.
winyo, [winyò] n. pol: winyi. Gin ma tye ki bwome,
tuk dok kwo iwi yat wa ingom bene, yubu ode iwi
yat, kor lum ki i ngom. Kit winyi pol, cakke ki matidi
loyo calo lagut oo i madit calo udu. Owelu winyo
maleng mada.
winyo, [winyo] t. Niang lwongo nyo dwan dano ma tye
ka lok. Ngat ma winyo lok kome gum. cl: Winyo
lok ber loyo tyer.
wio ([wio] tkk. nen: wiino. rom: wiyo.
wir, [wir] n. Yat nyo guti mabor makato ducu mac
dyer ot ma weko ot cung matek maber. Acoli giyubu |
ot ki wir dok gimaro wir ma atir. pin
wir, [wir] n. a) Lyakke ki moo i del kom. Wir kom
latin ki moo. b) Lyakke ki moo me kwer calo wiro 4
rwodi. lt
Wir maleng [wir malén] n. Sacramentu ma Katoli H`
tiyo kwede me wiro lotwo wek ojing cwinye dok il
oyub latwo i peko ma two okelo. Giwiro cing, ty |
tur nyim, it, um, kmk ki moo krisma. Lawor oag i
gimiyo wir maleng ki nera.
wiri [wiri] n. Kongo ma liyo dok pii dwong iye. Dano Hi:
mapol maro mato wiri loyo arege. A
wiriwiri, [wiri-wiri] n. Gin me ngabo bongo, jami |
nyo gin mo keken. Dano ngabo jami ki bongi i |
iwiriwiri. AN
wiriwiri, [wiri-wiri] tkk. Longnge pa dano ma |
nongo jami onyobbe ata, ngat acel acel paro pi ticce
pe pi pa lawote pien cawa nongo tye marac. Wiriwiri
ne otyenoni gwa. 4
wiriwiri, [wiri-wiri] tkk Gin ma otwo atika. Pul —
otwo wiriwiri. Mi;
wiro, [wird] tkk. 1) Lyako ki moo nyo lilo kom ki moo
nyo cabun. Atye ka wiro wiya ki moo. 2) Keto rwot
i ker ki kwer madit. Tin giwiro rwot Payira. JJ)
wiro, [wird] tkk. Loko onyo dwono wi gin mo. Owiro _
wii mutoka odwoko tung Kampala. Two mukene
wiro wi dano. ay
wit [wit] n. 1) Wi kal, gaya ki raa ma ojany dok nyige q
tye iye. Wit kal ma dongo kayo yot. Kal ma ocek |
maber wite dongo. 2) Kwayi jami moni mapatpat.
Watye ki wit cam mapol ata.
wito (wito) tkk. 1) Bayo cen. I wito bongone kumeno
pingo? 2) Woto nyo yutu gin mo woko calo rec,
nyang, opwuk, kmk ki i pii. Lomak rec wito rec ki
goli iwi tura. rrk: gwiro.
wiu [wit] /m. Wot nyo timo gin mo oyot ki mit kom.
Wawoto oyot liwiu wiu. Okato liwiu.
wiyo [wiyo] tkk. Yubu tol matino me obwo. Tol giwiyo i

454
 em ento unu gimino ki cing. Tol ma giwiyo konyo
me tweyo jami. rom: wino/wio.
woco [wòcò] It. Balle pa gin mo ma miyo bedo pii pii.
Gwana ki layata ma otop bedo woco woco.
wod [wod] n. Latin laco/awobi pa dano/lee. Man wod pa
Abim. Wod jubi ger mada. pol: wot».
wok, [wok] n. Kaka lak ma omuk nyo kama lak pe iye.
En loko calo ngat ma tye ki wok.
wok, [wok] tn. Kato woko ki kamo. Wawok ki i taun ka
wabino kany.
woko, [woko] im. Bedo ,kamanen nyo kamaleng. Kat
woko ki i ot ma pud pe aoo.
woko, [woko] n. 1) Wi lobo nyo piny kulu. Kuru woko
tek. 2) Tipu madit, jok lacwec, laloyo ma dano pe
twero pyem kwede. Woko kore lac. 3) Bedo i wi
lobo nyo bedo i yamo.
woko, [wòkò] tkk. Miyo kati nyo nyutte kamaleng.
Ajwaki woko jok ki ikom dano.
wolo, ([wòlò] tkk. 1) Miyo kwir ki ngati wek oto woko
nyo keto kwir i cam pi neko ngati. Mon maro wolo
nyekgi. 2) Miyo ngati camo gin ma en kwero. Owolo
latin pa omine ki dek obwol. 3) Balo kwo pa dano ki
yat marac.
wolo, [wold] m. Bedo ki aona nyo ayela ma abwuru ki
ngico miyo. Wolo matek pol kare codo tol adunu
woko. rrk: ono.
wolo wolo [wòlò wòlò] /t. 1) Gin ma lac ma neno pe
mit. Curwal ma pyere lac wolo wolo pe ber. 2) Ruk
nyo gin mo ma pe tye kit ma mitte. Oruku bongo
malac wolo wolo.
won, [won] n. pol: wego/wegu. 1) Lanyodo ma laco.
Won nga ma twero timone? 2) Laloc iwi gin moni,
rwot gin moni. Won latin obino. Won poto oto
woko. Won gang oringo woko, kmk.
won, [won] ng. 1) Gin mo manen ber ento gin mo gengo
timme. An won onongo amito mada ento gubalo
cwinya woko. 2)Langeng ki lageng ma miyo
dok
akalakala. En won pe ngeyo lok ma otimme
agene. 3) Ki tung bota nyo ki tung boti. En won kite

455
 atir kadi lokke pol.
wong [won] lm. 1) Gin ma nen lac atika. Gugero sedih
malac liwong. 2) Cito matwal. Wacito ma korwa
odong liwong nyo lirot. 3) Rii kamo pi kare malac. |
Gucito woko liwong ma koko Iwango. aa
wono [wono] tkk. 1) Bwolo nyo dwalo dano ki lok ma
pe atir. Owono wiya ki lok goba. 2) Gudu ma woko. |
W00: [wod] t. 1) Dangnge nyo lok ki dwon matek, —
Angagi ma tye ka woo kenyoni? 2) Daa nyo lok ki
dwon me gero. Lotino woo ka gitye ka tuku. , 4
W00, [woo] t. 1) Cako twi ki kati woko pa gin apita/kodi —
a
calo bel ki nyim. Nyimwa owoo mabeco mada.
2) Cwee pa kot manok. Kot ma lawor ni owoo
awoya. 3) Cako balle nyo kwok pa dek. Dek ma
lawor ni dong owoo woko. É
W00; [wòò] t. Bedo dikdik nyo cako two pa gin mo ma
kine bedo mutwo ki madyak. Bongona dong ocako |
woo. ;
wor, [wór] n. 1) Kare ma ceng opoto onyo col piny.
2) Kare me butu piny pi nino. Wor pe kare me tic —
matek ento kare me yweyo. ;
wor, [wor] / Dano maber ma bedo ki woro nyo tye `
laworo. Dano ducu maro latin ma wor.
wor; [wor] tn. Pok nyo bedo ki miti cam tutwal. Ngat
ma wor camo calo labwor.
wora [wòra] n. Ngat ma onywala nyo laditta. Wora —
obino ka lima lawor. 1
woro, [woro] n. l) Miti madit mukato kare pi cam. Wek
woro kit meno obedi. 2) Maro cam tutwal nyo cung
pi cam keken. Woro mako jo mukene ka guneno
cam.
woro, [word] tkk. 1) Nyutu gen i kom ngati nyo maro
dano. En woro lonyodone. 2) Mwolle i nyim lodito
nyo bedo maber i nget ngati. Bed ki woro, pe i cung
iwi dano.
woro; [woro] n. Cet dyang ma otwo. Giwango woro
dyang me kado atwona.
woro, [word] tkk. 1) Tango wic i kom lok nyo gin
mapat, wingo tam. Oworo wiwa ki lok mapol ata.

456
 2) Cobo ngati ki lok ma pe mitte. Ngat ma woro wi
dano latuba.
[wot] n. 1) Rweene, cito kamo nyo mato yamo.
Wacito ka wot i cuk. 2) Kit ma lotino pwonyo kit me
diro kwede tyen-gi. Latin pa lamera dong ocako
wot.
wot, [wot] n. nen: wod.
woto, [woto] tn. Cito ka mo ki tyen. Wawoto ki i taun
wa gang.
woto, [woto] tkk. Kelo woko gin ma okanne nyo
kwanyo gin mo woko ki kamo. Awoto latin wa ki ite
kitanda. Maa owoto layata madongo.
woyo, [wèyè] tkk. Miyo gin mo cako two nyo twoyo
manok. Yamo ki ceng woyo piny madyak.
woyo, [wòyò] tkk. Olo, yelo nyo romo dano ki tim nyo
gin ma gidagi. Pe wubed ka woyo wi dano ki lok
ming.
woyo [wòyò] n. Kamoyo jami wek otwo.
wuci [wuci] n. Tol matino ma gibinyo me kwoyo bongo
nyo me tic mukene. Wuci/uci gikwoyo ki bongo.
rom: uci. Ir: <K>. nlk: uzi.
wun [wan] kd. Lwak ma lalok loko botgi. Wun lotino pa
anga? Wun weng Acoli?
wuru, [wòrò] “kk. 1) Bako gin mo nyo duru gin mo
madit. Lyec wuru cet madit ma kato pa lee mukene
ducu. 2) Toko kwon madit. Ada owuru kwon pong
awal.
wuru, [ward] “kk. Lilo, rucu nyo yubu poto pi coyo
kodi. Dano gimaro wuru poto nongo kot dong cok
poto.
wuru wuru [ward wird) /m/t. 1) Kit ma gin mapek
winynye kwede ka giywayo. 2) Kit ma kom ngat
madit ci goro obedo kwede.
 Y-y
W
[ya] n. Nukta me pyeraryo wie acel me coc i eb
Acoli. Ti
ya, [ya] lm. Pudi. Wun pe ya wucito i gang kwan? An
pwod pe ya acamo. “di
ya, [ya] ng. Lwongo tam ikom lok mo. Ya, latinna |
icito kwene ki dyewor ni? Ya ngo marac kara? | Wiel
yaa, [yaa] n. Yat madit ma nyak nyige ma gicamo moye |
wa gilenyo moone. Dano gimaro camo oduu yaa.
Moo yaa mit ki dek ngor. KA
yaa, [yaa] n. a) Ngat ma ginywalo nyo odongo kacel ki |
lawote (yaa Iwak). b) Ngat ma wadongo kwede kacel 4
nyo lalwakka. Yaa Iwaka gibeco mada. AN,
yabo (yabo) tkk. 1) Miyo bedo twolo. Ayabo doggola |
odiku con tin. 2) Elo wi gin mo ma giumu. Ayabo |
wi dek ma okwok. 3) Galo wang latwo nyo dano ma a
tye ki peko. Yabo wang latwo ber. Wacito ka yabo
wang daa too. M
yabo wang [yabo wan] tn. Nywal nyo gonynye. Min
ode oyabo wange maber laworo. I yabo wangi —
awene? a
yac [yac] ta. Nongo ic nyo bedo ki latin i ic. Nyare
oyac woko ata i dog kwan. Dakone oyac ki laco
mukene.
yaco [yaco] tkk. 1) Miyo ic ki nyako nyo ki dako. Oyaco
dako pa ominne woko. 2) Keto latin i ic. En oyaco
anyira adek lawang acel.
yacu, (yacu) n. 1) Bedo ki remo nyo ki ic. Yacu weko
mon komgi bedo wac. 2) Kare me kuru nywal. Yacu
pa mon rii kine ka dwe aboro ngo abungwen.
yacu, (yacu) tkk. Ngwedo dek madwong nyo gango pot
dek ma okato kare. Waya oyacu malakwang pong
aduku. Mon yacu boo i oro me anginya.
yadi [yadi] n. 1) Lapim bor pa gin mo. Ota tye yadi 12.
2) Tyen adek. Yadi acel tye tyen adek. /r: «E». nik:
yard.
yago, [yago] n. Yat madit ma pote gwar, nyak alwaya

458
 dok maboco. Yago maro dongo i dog kulu.
yago, [yago] n. 1) Dano ma pe wat nyo dano ma pe me
ot. Yago pe paro pi ngati mo mapat ki wadine.
2) Doggola nyo dog-gang ma pe me kaka. Yago pe
lawat, ento kine mogo yago bedo larem.
yai (yai) /t 1) Ngat ma goro nyo pe ki teko me timo
gin mo. Latinne yai tutwal. 2) Yom, pe nwang.
Dano pe maro wilo latong ki kweri ma yai.
yak [yak] n. Mac nyo tic bwami. Loyak gunekke
ikin-gi.
yaka [yaka] lm. Ka dong nyo inge meno. Ka idwogo
yaka dong wacito.
yakayaka [yaka-yaka] lm. Gin ma yogoyogo nyo
gin ma pe gitweyo maber. Ot ma gitado yakayaka
pe umme maber.
yako (yako) tkk. 1) Kwanyo, mayo, nyo cito ki jami pa
ngati nyo pa jo mo tektek. Lokwo guyako jami ma
idukanwa ducu. 2) Waco lok ma i cwiny ki ngati i
yoo me keco. Oyako lok ma i iye ducu i wiya.
yalo (yalo) n. 1) Miyo mic ki woro me cako timo gin
mo. Guyalo ot ki alip mia acel. 2) Mic layab dog.
Guyalo anyira keny maber.
yam [yam] lm. Con ki con nyo ikare ma okato con.
Pwony pa lodito yam pire tek mada. rom: yang.
yamo (yamo) n. 1)Aluu nyo yweyo pa lacwec.
2) Yweyo ma kato ki i dog wa ki ium. 3) Lyeto ki
ngico. Yamo tin kodo mangic mada.
yamo [yamo] tn. Lok me namu, lok oree nyo ngala me
tuku. Ywera maro yamu kweda tutwal. rom: yemo.
yang [yan] /m. nen: yam.
yang yang [yan yan] /m. Wot ki ter mapek nyo madit
i wic. I cito kwene ki ter i wi liyang yang? Pe
amaro wot ki ter liyang yang.
yango [yano] tkk. 1) Dango del ki ikom dyang, dyel ki
lee mukene. En ocito ka yango dyang i cuk.
2) Ngolo nyo poko ringo i wel madongo nyo matino.
Pud peya gityeko yango dyang? 3) Tic pa daktar me
kwanyo two ki ikom dano. Tin dong giyango
lamera.
yani [yani] pkn. Byeko lok, lap. iwaco niya nyo giwaco |
ni ngo? Giwaco yani en aye laneko. Yani ngo kara
ma iling woko litik ni? 4
yanyo [yanyò] tkk. Lanyo nyo yeto ngati ki leb maracu. —
Oyanyo dakone ki yet malik. Wek yanyo latin ikin
dano.
yaro [yaro] tkk. 1) Yabo cing ma gimiyo nyo ryeyo bad
ryoryo. Latin oyaro bade malo ka kwayo kica. `
2) Peto gibutu nyo gin bedo piny. Ayaro kolo me —
bedo ki dano. Mon yaro moyogi iwi laro. ya
yarre [yarre] tlk. Wakke, jany nyo pwoyo gin ma
otimme ikom ngati. Oyarre i wi lyel kwica calo en |
aye oneko lato.
yat [yat] n. pol: yadi. 1) Gin ma gitiyo kwede me
cango two. Daktar miyo yat ki latwo. 2) Yen ma
dongo itim nyo ma gipito apita. Yadi dongo mabeco
i bunga. Yat mukene tino mukene dongo.
yau (yau) lm. 1) Dongo nyo cung pa yer wic. yer wiye
ocung liyau. 2) Bedo yot nyo cau cau. Watingo ter
mayot liyau. 3) Cam ma pe yengo dano. Wacamo
kwon ma yau yau.
yec, [yéc] n. Ter nyo gin ma romo atinga iwic. Mon
gimaro yeyo yec mapek iwi gi.
yec, [yéc] tn. Barre, tuc nyo balle woko pa gin mo.
Jany muyembe oyec pi pekke. Bongone oyec ki i
dude. Yec karatac i kel me coyo waraga.
yec; [yéc] n. Yer kom gweno, winyo, bura, apowoyo, ki
lee mukene. Yec gweno oket oromo dyekal weng.
Yec bura kelo aona.
yeco [yècò] tkk. 1) Ngido pot buk, waraga nyo karatac.
Yeco buk ma pe megi rac. 2) Baro nyo ngolo gin mo
ingul matino tino. I yeco bongona woko pingo do?
Kom oyeco bongona woko.
yee, (yee) tkk. 1) Cwako nyo jolo tam ma gikelo. Ayee
lokki ki cwinya ducu. 2) Keto gen ikom ngati. Ayee
ni in kara dano makwiri. 3) Gamo Iwongo nyo
winyo dwon. Alwongi kwee pe iyee do?
yee, [yéé] n. 1) Bedo ki gen wa ki woro ikom lacwec.
Lakristo/lakristayo dano ma yee ikom Yecu. 2) Kit

460
 maber ikwo, tic ki mar. Atye ki yee ni rwot konya.
yeeno [yéènò] tkk. nen: yeyo.
yegeyege [yègè-yègè] lt. Gin ma pe ocung matek nyo
ma pe gitweyo maber. Dog gunia ogony woko pien
gitweyo yegeyege. Lakke omuk woko pien onongo
tye yegeyege.
yego [yègò] tkk. Miyo bedo yegeyege nyo weko
yengnge. Ka imito muku yat kong iyego woko.
yeko [yekò] tkk. 1) Poko gin mabeco ki ikom maracu.
Wayeko ngom ki inyim. Lubecco guyeko jo gi ka
myel ca. 2) Pyeto nyo kworo. Mama tye ka yeko kal
ki oderu.
yelo ([yèlò] tkk. 1) Balo kuc pa ngat mo . Lotino oyelo
wa ki woo. 2) Timo dano marac nyo cwero cwiny
dano. Dano ma kite ber pe yelo lowotte.
yemo [yemo] in. nen: yaamo.
yemyem [yem-yem] lt. Gin ma yenge nyo lyere
lilebelebe. Dog bongone tye yemyem mada. Yec
dolo bedo liyemyem.
yen [yen] n. 1) Yadi me gedo. Yen gedo mabeco
nonge i bunga. 2) Yadi ma otwo me awanga, me
aoba ki me tedo. Yen atala wang maber me tedo.
yeng [yèn] in. Camo cam ma opore nyo ma oromo. In
mono tika iyeng ma dogi otwo kumenoni?
yengo, [yeno] tkk/tn. Camo cam maromo ic maber. Dek
ngor ki layata yengo dano mada.
yengo, [yènò] tkk. Tengo, diro nyo wiro wic pi kwero
gin mo. Gukwero lok ki yengo wigi. Lotino tye ka
yengo muyembe.
yengyeng [yen-yen] n. Ojiri ma ka gigudu komme ci
poro too, kome gwar, iye odeng dok tyene boco.
Yengyeng bedo pol ikare ma lum dong oteggi. rrk:
atyer-wek-aywe.
yenyo, [yènyò] tkk. 1) Ngiyo nyo neno tyen lok. Wek
yenyo ali obedi. 2) Garo gin ma mite nyo ma
orweny. Ayenyo dyegi wa murwenyo kwe.
maber.
yenyo, [yényo] tn. 1) Tedo pii nyo dek wek owal
Pii ma oyenyo lyet mada. 2) Kwot pa bwoyo i wii
pii malyet. Pii dong oyenyo woko. 3) Cek pa kongo

461
 g
maber. Kongo ma oyenyo oyot cek maber. 4) Dano ki.
ma ocwer madit. I camo ngo ma komi dong oyenyo |
kumani?
yer [yer] n. 1) Kwanyo gin maber loyo ki i kin wadigi |
mapol mukene. Ayero bongo matar. 2) Bolo kwir pi
rwom mo. Wa aa ka yero won kom manyen. `
3) Cung pi gin ma mitte. 4) Kwanyo lawang jo mopi |
kacokke mo. Wayero Mao me cung pi bulu.
yer tik (yer tik] n. Yer ma lot itik. Yer tik dyel
boco loyo yer tik dano.
yet [yét] n. a) Leb marac ki cac ikom ngati. Wek yet |
ki leb maracu kumeno. b) Nyutu akeca ki kiniga ki
leb maracu. Meno kit yet ngo calo pe ikwano.
c) Lok marac ma giwaco ikom ngat mo. Itiyo ki yet
marac ikom meni?
yeto, [yètò] “kk. Tic ki leb marac me cac ikom ngati. An
pe amaro ngat ma yeto dano.
yeto, [yèto] tkk. 1) Miyo lak kedi nyo yat bedo mabit.
Lotino giyeto lak aterogi mabit me celo winyo.
2) Ngido gwana ki layata marep wek otwo maber.
Watye ka yeto mutere.
yeya [yeya] n. 1) Lakwang nam nyo langol kulu madit.
Lonam gingeyo cero yeya maber mada. 2) Gin wot
i pii. Yeya oterowa loka kulu.
yeyo [yèyò] tkk. Tingo gin mo i wic. Ayeyo yec mapek
tutwal. Mon guyeyo yec gicito gang pa rwot. rom:
yeeno.
yik [yik] a. 1) Keto nyo kano kom latoo ilyel, umu wi
latoo ki lobo i bur lyel. Wacito i yik pa rwot kweri.
2) Umu gin mo keken ki ngom, kweyo, buru ki lum
ma giromo kwanyone i cawa mo mamite. Cit i yik
labolo i ter lum kwica.
yik yik [yik yik] lm. Gin mo ma otwo maber adada.
Belgi otwo yik yik. Dong otwo yik yik.
yikiyiki [yiki-yiki] lm. Yengnge pa yen, lum
maboco ma giyeyo iwic. Gutingo yen ma yengnge
liyikiyiki.
yikke [yikke] tik. Yubbe nyo bedo kit ma mitte. Wan
wayikke pi bino pa rwot.

462
yiko, [yikò] tkk. 1) Yubu gin mo maber wek obed
kakare. Kony latin ki yiko ngut cati ne. 2) Tiro
kama pe atir wek obed maber.
yiko, [yikò] tkk. 1) Kano gin mo ingom nyo ite lum.
Ayiko layata i mac. 2) Kano dano ma oto i lyel.
Wayiko wora tin. 3) Culu bwur, yiko dano nyo woro
kom dano. Acoli giyiko wadigi muto ki wer.
yile [yilé] n. Kono maboco ma pwodo ma awobe
myelo kwede larakaraka, gicomo ilalor. Kono yile
leng mada. rrk: kono ile.
yim, [yim] im. 1) Luk pa yat. I poto ewir oboke luk
liyim. 2) Yec kom nyo yer kom ma odin. Yer kom
dolo oluk liyim.
yim, [yim] m. Bedo pol pa gin mo pi cokke, bakke nyo
gurre kacel. Wayim i gang pa rwot pi kacokke.
yimo (yimo) tkk. 1) Dongo ngati. Oyimo kor dakone ki
adong malit. 2) Diyo ngati ka timo gin mo ma en
dagi nyo miyo peko ki ngati tektek. Ayimo cupuria
nywalber iwiye. rrk: yingo/remo.
yinyo [yinyo] tkk. Ero/mito cako ayela nyo Iweny. I
tye ka yinyo kolo eno to ba. rom: yenyo.
yir. [yir] n. 1) Neno ki wang marac ma kelo peko i
kom dano. 2) Miyo can ki ngati ki wang jok. Yir tim
marac.
yiro (yirò] tkk. Tim me gayo wang dano nyo balo wang
nyo kom ngati nyo gin mo. Gayo wang nyo yiro
wang tim marac. rrk: bemo.
yirre [yirre] tik a) Giine nyo mito lweny. Twoni
giyirre me Iweny. b) Giine ki wang wa ki leb marac
ma kelo Iweny ikin jo aryo. Guyirre me Iweny ento
pe gulwenyo.
yiru [yird] n. Duny pa mac nyo gin malyet. Yiru tye
kaduny tutwal i jokon. Dek malyet duny yiru. rom:
itu.
yo [yè] n. Kor tyen nyo gudu, ka wok. Yo ma cito
gang pa rwot tye kwene? Wangayo gangwu tye
kwene? rrk: wang'ayo/kor'ayo.
yogge [y6gge] tk. Gonynye pa gin ma gitweyo matek.
Gunia tye ka yogge woko.

463
yogo, [yògò] “kk. 1) Tuku tol nyo del pyer ma gitweyo
maber. Ayogo tol pyer latin wek pe okoki. 2) Gonyo
twec matek weko bedo logologo. Oyogo terna woko.
yogo, [yògò] n. Lakalatwer abiro ma gutene kacel,
Yogo giryeny mada.
yogo; [yògò] n. Winyo ma doge bor ki kore tar.
yogoyogo [yògò-yògò] lm. Gin ma pe gitweyo
matek, tye logologo. Otweyo bongone yogoyogo ci
ogony woko. rrk: ganyaganya.
yoko, [yoko] tkk. Twomo nyo odo. Ayoko tyena ki
gweng. Nyogi romi giyokke ki wigi.
yoko, [yoko] tkk. 1) Gik i yo nyo lokke dok cen. Ayoko
yo ci adwogo cen. 2) Yabo tic i poto. Tin dong
giyoko potogi. 3) Cako timo gin mo ki kwer nyo
lega. Guyoko dog min latin ki cam.
yom, [yom] / 1) Pe tek, ber. Gwanane ocek mayom.
Ringu ne yom. 2) Pe kec. Kongo ma lake yom mit.
Man dano ma cwinye yom.
yom, [yom] n. Mito yweyo inge tic nyo wot matek. Acito
ka yom pien onongo aol matek. Ngat ma ool mito
yom. rrk: ywee. Ir: SAD. nlk: yom.
yom; [yom] n. Nyim ma orwanynye nyo kom ma giliro
wiye woko. En layom.
yomo [yomo] tkk. 1) Loyo ngati i ngwec nyo i pyem mo.
Ayomo dano ducu i pyem ngwec. 2) Kato nyo bedo
anyim ki tam. Lokke oyomo tam pa jo mapol.
yon [yon] ta. 1) Wakke, lyerre nyo kwero gin mo ki
cac. Ngat ma yon dag tic bibedo lakeckom.
2) Pwoone pi gin maber nyo gin marac ma otimme
ikom ngati. Ayon atyer labongo lworo mo.
yong kado [yoy kédo] n. Odong kado atona.
Yongkado atona bot.
yong kongo [yon kono] n. Odong kongo ma pe mit
tutwal. Yong arege bot.
yongnge [yònne] tik. Dongo madit nyo medde maber
pa jami mo. Jami dukan dong oyongnge maber
mada.
yongo [yònò] tkk. Medo wi jami ma giwilo nyo pongo
wi wil kato wi lapim. Mine oyongo wi kal maber

464
 mada.
yongoyongo [yònò-yònò] lm. Olo ma okato kare pi
tic, two, wot mabor, kmk. Mego ool yongoyongo pe
twero kobo tyene.
yono, [yond] “kk. 1) Yengo ngut ki deyo i kare me
myel. Lamyel maber yono ngute linap nap. 2) Bedo
ma wic owil ni tic mo tye me atima. I bedo i yono
nyuti ni ingeyo ni peny tye diki?
yono; [yono] tkk. Miyo doko goro nyo jwiko kwo
woko. Tic matek tutwal ki two yono dano woko.
yoro, [yoro] tkk. 1) Kiro pii i dye ot nyo onyo pii
manok nok kamo. Atye ka yoro pii i dye ot jokon.
2) Tengo pii manok nok wek omot maber. Ayoro pii
i dye ot wek otore matek. rom: yoyo.
yoro, [yoro] tkk. 1) Yoko yo. Oyoro kor nguu
odwogo cen. 2) Timo gin mo labongo keto cwiny iye.
3) Bedo ki nyap i timo tic mo. Guyoro tic ayora.
yot, [yòt] / 1) Pe pek nyo pe nuru dano. Latinni nen
pek nono yot calo apado. 2) Pe mito jingo kom.
Atimo tic mayot pien koma lit. 3) Liyo/rep.
yot, [yot] n. nen: ywet.
yotkom [yòt-kòm] n. Bedo maber labongo arem nyo
winyo maber. Yotkom lonyo. Dano ma kome yot
tiyo maber.
yoyo [yoyo] tkk. nen: yoro ;.
yubbe [yòbbe] sik. Bedo me kuru kare me timo gin
moni. Watye ka yubbe pi peny. Wayubbe me jolo
rwot.
yubo [yùbò] tkk. Miyo bedo atir kit ma mitte nyo weko
bedo kakare. Yubo cam tic matek mada. Ayubo
lotino maber pi peny.
yuc, [yòc] tn. Yurre pa gin ma pe gitweyo matek nyo
maber. Tol gomci pa ama tye ka yuc woko.
yuc, [yuc] t. Bayo nyo bacu. Eno yuc me nek.
yugi [yagi] n. 1) Jami ma neno pe mit inget dano. Icoko
yugi ingeti calo lapoya pingo? 2) Gin macilo ma
i wi
omyero pe obed kamaleng. Cit i ony yugi wa
odur. rrk: odur.
yuk, [yuk] lm. Durre nyo bakke kacel. Kal otwi liyuk.

465
 Wiye odin liyuk. |
yuk, [yuk] tn. 1) Bakke nyo dongo mapol kacel. Lum |
dong oyuk woko. 2) Twi pa cam ki ipoto maber. pi
Kalgi oyuk maber mada. |
yuk yuk [yuk yuk] lm. 1) Gin ma gitimo oyot ki mit A|
kom. Ting wunu gunia ki yuk yuk. 2) Yweko gin q
mo oyot oyot. Jo ma komgi mit gitingo ter yuk yuk. —
yuku [yòkò] “kk. Dungu, bako nyo duru. Buyu yuku ode —
ingom. Guyuku yer tikgi maber. H
yulu (yulu) “kk. Woto/balo nyo keto lum woko. Mon |
maro yulu lum ot lamok mac ka raa pe. AN
yungnge [yònne] tik 1) Wakke nyo bedo ki miti. Wek _
yungnge kit meno. 2) Kwot piny. Piny yungnge ka a
kot cok ka cwee. Mi
yungo (yuno) tkk. 1) Medo wi lok wek obed mit i it `
dano. Larema ngeyo yungo lok mada. 2) Keto kado 4
maber idek. Mon ngeyo yungo kado dek mamit.
3) Winynye mamit. Kwara ngeyo yungo ododo —
atika. NG
yungu [yònò] tkk. Miyo kwot nyo deng. Two anino |
yungu kom dano. W
yuro [yùrò] tkk. 1) Tweyo bongo ayol. Oyuro bongone
piny. 2) Tweyo kor gin mo logologo. Guyuro tol
pyergi piny. 3) Miyo gin mo yurre piny. Awobe
guyuru curuwalgi me alunya.
yurre [yòrre] tlk. Lor piny, lorre nyo aa ki malo dok
piny. Latin oyurre ki iwi kitana wa ingom. Lakwor
oyurre ki i wang ot odonyo i ot.
yuruyuru [yùrù-yùrù] lt. 1) Dano nyo lee ma yer
kome dwong. Dolo ki romi yer komgi yuru yuru. —
Dano mogo bene yer komgi yuruyuru. 2) Wot nyo _
peene ki bongo madit. ‘ie
yutu, [yuta] tkk. Ceyo, wito nyo kwanyo atura likwak
nyo liwiu. Lyec yutu dano malo. Yutu rec mit
odiko ki otyeno.
yutu, [yùtù] tn. 1) Poto ceng nyo doko col pa piny.
Piny dong oyutu woko. 2) Bino pa wor. Yutu piny
gengo dano wot ki timo jami mapol.
yuyu, [yùyù] tkk. Bayo/nguru lakidi. Ngat ma car pe

466
 yuyu tong maber.
yuyu, [yuyu] tkk. 1) Bwaco kom. Apoto ayuyu conga
ki otwenga woko. 2) Bwucu del nyo yee gweno.
Yuyu yec gweno yot ki pii malyet. |
ywayo [ywayò] ikk. Peyo/kworo/telo/kelo/lwongo dano
nyo gin mo. Lopur guywayo dyang ki i bur. Ywayo
myel ki dwar ber. Ywayo mony rac.
ywee [ywèè] in. nen: yweyo.
ywek [ywek] tn. 1) Bedo ki nying ma winynye mada
nyo nying maber i kin dano. Nying rwot oywek pi
loc maber. 2) Ngeene ikin Iwak nyo ikin dano pi
timo gin mo madit. En lawer ma oywek i Acoli.
3) Nen pi tic maber nyo bedo ki woro. Nying-gi
oywek pi kwan ma gukwano.
ywekke [ywèkke] tlk. Gurre, cokke nyo bino kacel.
Mutoka oywekke ki dano tin mapol. Tin
waywekke ki pii ma wiwa rem.
yweko [ywèkò] tkk. 1) Wire ka tingo nyo ka tero dano
nyo jami kamo. Tin wayweko kweyo ki i gang
kwan. 2) Tero pii kamo wang mapol ata. Wayweko
pii ki ogo matafali wang mapol .
ywer [ywer] n. Cogo um cong mapiny (cogo ywer).
Ayoko ywera ci apoto piny malit.
ywero, [ywèrò] n. Lamin dako, lamin cwar, ci omego,
lamin cwar wayo, lamin ci omego. Ywero gimaro
ngalle mada. Anyira pa yweca beco mada.
ywero, [ywero] tkk. 1) Kwanyo pii woko ki kamo nyo
gweto pii witura. Lodwar rec giywero pii ki cing-gi.
2) Gweto pig dek ki kwon wang mapol. Waywero
pig gweno ki kwon kal.
ywet [ywet] n. Te wi gwok (te yot/ywet). Kwok
odayako te ywet lapwony marac. rom: yotz.
yweyo, [ywèyò] tn. 1) Cwalo yamo woko ki mato yamo
i ic ki umi nyo ki dogi. Latwo tye ka ywee matek
tutwal. 2) Bedo mot labongo par mapol. Tin aywee
pe acito ka tic. 3) Weko timo gin mo pi kare mo.
ki aroma pa cwara. rom:
Pud atye ka yweyo
ywee/yom). Hash
yweyo, [ywèyò] tkk. 1)Kwanyo nyo gwaro yugi ki

467
 oywec nyo ki laywer. Mon yweyo dye ot ki o:
2) Miyo kamoni bedo leng. Dye kal giyweyo ki
laywer.
ywiine [ywiine] tik. Cakke pa gin mo malac ka woto ki
doko ding dok matidi. Um kweri oywiine maber, —
ywino [ywino] tkk. nen: ywio. ‘i
ywio [ywio] tkk. Miyo te gin mo bedo matidi kadi
tye malac. Oywiyo wi poto ne woko. I ywiyow
adukune woko do. rrk: ywiyo/ywino. win
ri
ywiyo [ywiyo] tkk. nen: vio

468
2.3 Ngec ma inge derolok

Nying ma gimaro tic kwedgi i Acoli

Nying moko ma gilwongo ki latin moni aye ning
ma min latin pol kare miyo ma lube ki kit ma en
okwo kwede nicake i kare ma ginyome i gang
meno, gin ma onongo tyei i cwinye, kit ma gijole
kwede i gange ma nyen, mar ma jo ma igange
gunyute, cwiny cware ikome, pwoc ma gimine, gin
ma otime i kare ma ginywalo ki latin calo: kare
me too, kac, kec, lweny, kwer me yomcwiny, kare
ma kwo tek ki mukene ma pol ata.

i) Nying mon ki coo ma tyen lokgi rom i Acoli

Abonyo/Obonyo: ginywalo i kare ma bonyo tye
Abur/Obur: nongo i yiko dano mapol (bur opong)
Abwono/Obwona: ocaya ni konya pe; nongo minne
labwono
AcaalOpiro: latin nyako/awobi ma ginywalo ki

opiro nywal nyo nongo kinywalo ki obore ducu.

Acan/Ocan: ginywalo i kare me peko
AcayolOcayalAcaye: nongo mine/wonne gicayo

mada pi nyabo
Acen/Ocen: latin rut me aryone i ngee q
Apiyo/Opiyo
Aceng/Oceng: latin ma ginywalo i dyeceng
Aciro/Ocira/Acire: min latin ociro ayela/atwom
Acola/Ocola: kinywalo i kare me can/too/cola
Acoro/Ocora: acotte ataa; kono angee; nying me
too bene (too ocora)
Adiyo/Odiya: an nongo kidega, adiine adiya/wi
lobo man dong diya ki peko mapol
Adoc/Odoc: latin ma ginywalo ki tyene
Adok/Odok/Odoki: adok tua ka kidega/leb me
ryemo dako
Adong/Atuu/Odong/Odongo/Otuu: — okello nge
Akello/Okello. Atuu/Otuu nying pak
Ageno/Agenorwot/Ogenrwot: teko ma ocung i kom
Lacwec
Agik/Ogik: Latin acogo ma ogiko nywal pa minne;
nyo alany me yet, nyero ki cac dong ogik pien
anywalo dano ma gimito (awobi)
Ajok/Ojok: kinywalo ki kit okani mo i kome
Ajwang/Ojwang: nying latin ma lonyodone
gunyomme labongo gen i kin-gi
Akec/Okec: kinywalo i kare me kec cam

470
Akello/Acii/Okello/Ocii: lalub kor rudi nyo jok mo.
Acii/Ocii nying pak
Akidi/Okidi: anyako/awobi i kin awobe/anyira. (Joo
Agago aye maro cako nying man).
Akongo/Okongo: wonne nyo mine lamat nyo
kinywalo onongo ki onyo kongo iot
Akot/Lakot/Okot: latin ma ginywalo ki pii (kot) i
oboro pene
Akulu/Okulu: latin ma ginywalo i kulu nyo nongo
ajwaka otito gikano jami kome i kulu
Akumu/Amenya/Okumu/Menya: latin ma ginywalo
ma mine pe oneno ruk. Amenya/Menya nying pak
Akun/Okun: nongo ngat acel ki ikin lonyodo maro
kun
Akwero/Okwera: nongo lacoo nyo kaka deg min
latin
Akwir/Okwir: nongo ginywalo ikare me bolo kwir
nyo pyem tye pi kwir. Kinne mukene gicako
nongo gikayo kwir nyo gilamo dog
Alal/olal: man nying ma lube ki too pa lotino mapol
(lotino oto otum woko)
Alanyo/Olanya: nongo gwok matir pe nyo min latin ki
olimo can mapol ki bot won latin nyo wilobo r
ocwala marac

Aling/Oling: mine nyo wone maro ling alinga ;

Alobo/Olobo: lobo olanya, ayiko lotino mapol ig
lobo (gin weng lobo nono)
Alok/Olok: nongo min/won latin maro lok tutwal
Aloyo/Oloya/Oloyi: min latin obwoyo won latin nyo a
piny oloya woko, atim ango? Tyen lokke bene 4
twero bedo ni oloyo too
Aluku/oluku: nongo kinywalo ma pene olukke
Alum/Olum: kinywalo i lum
Alur/Olur: nongo min latin orii ka nywal
Alwoc/Olwoc: nongo kare ma Iwoc opo
Amal/Omal/Olak: dako nyo laco pe bedo mot
mal/lak ata 4
Amono/Amone/Omona: dako nongo mono; kome 4
wac; mone tye i paco
Amony/Lamony/Omony/Olweny: kinywalo i kare |
me mony/lweny
Anek/Onek/Lanek: aneko oo; anywalo anyira
keken; oneko kaka

472
Anena/Aneno/Onen: mine mono, kome wac, dong
kong kinen anena
Angee/Ongee: koko; kono nene angee
Angom/Ongom: too oneka tutwal, ngom ocamo
lotinona
Anyango/Onyango: latin ma kinywalo ki nyango
Anyeko/Lanyek/Nyeko: dako rac; lanyeko nyo

dano nyek i kome

Aol/Oola/Oroma: aol ki too/atwom/lok wilobo
Apiyo/Opiyo: rut me acel nyo latin ma kikwongo
nywalone ki i kin rudi
Apoko/Opoka: latin ma gineno mine calo lapok
dano nyo mine gipoko woko ki i kin dano.
Arac/Orac: mine kite rac/lacac/laworo
Aryemo/Oryem/oryema: pe amito, ocit tuggi
Atim/Otim/Latim: latin ma kinywalo i tim (i rok nyo

pe i gang)
AtolOto: kinywalo latin i kare ma too tye i paco
nyo too oroma woko
Auma/Oumaluma: latin ma kinywalo aryeba ic
Awili/Owili: nying ma gitiyo kwede i ododo pi
nyako/awobi maleng, kwiri, dok coo/mon maro
Awiny/Owiny: winy lok me pwony

473
Awoko/Woko/Lawoko: latin ma minne/wonne pe 4
bedo dano ma gene nyo too obedo pol en aye ki
okwo; woko olanya 4
Awor/Owor: latin ma kinywalo i dyewor
Ayako/Oyaka: ogamo ki bota labongo twerona
Ayo/Oyo/Layoo: latin ma kinywalo iyo |
Ayugi/Oyugi: minne car, ot yugi keken, coro yugi |
ki tyene nyo ginene ki cac calo yugi 4
Aywelo/Oywelo: kiyiko pene i te oywelo; latin ajula q
Labol/Obol: nying ajula: tuma kibolo pene abola |
Labolo/Obolo: kiyiko pene i te obolo; latin ajula
Labong/Obong: ogero labongo lim
Ladur/Odur: nying too; ayiko dano tutwal nyo min
latin yugi dwong iode calo wi odur
Ladwong/Odwong: nongo lotino too atoya, latin
ajula, kiyiko pene i te odwong
Lajara/Ojara: latin ma lwet cinge ki tyene kato abic
Lajwee/Ojwee: kinywalo i kare ma kiryemo
jwee/gemo (too, odyer, anyoo) oneko dano mapol
Laker: latin ma minne kimaro dok kiketo iker, nyo
latin ker; latin pa rwot
Lalaa/Olaa: nongo mine orii ka nywal pi tyen lok ci
kilamo dog alama

474
Lalam/Lam: latin ma ginywalo pi nongo lam maber
nyo nongo lok mo obale ci kilamo dog, labal kwir

mako
Lalango/Olango: kiyiko pene i te olango
Lamara/Omara: latin ma kimaro minne pi ber kite
Lamwaka/Mwaka: latin ma kinywalo i karama me
mwaka nyo i tum mwaka nyo nongo orii i ic
Lanyero/Nyero: kinyero paco pien anywlo anyira
keken nyo giyero canna
Lapobolopobo: latin ajula ma kiyiko pene i te pobo
Laruni/Oruni: orii i ic ma dwe nywalo ne okato
woko
Layat/Ayat/Oyat: latin ma nongo kijulu ajula pi
meno kinyiko pene ite yat nyo min latin layat
Layet/Oyet: wonne/minne maro yet
Oyela/Ayela: lacoo yelo dako/two oyela
Toopaco: gang dong oto

475
 ai

ii) Nying mon Acoli mogo ma gimaro tic kwedgi

ng
Abalo: gicako ni mego ki wego gubalo gang woko}
tutwale mego ma nywalo anyira
Aber: ngat ma mine maro dano dok dano bene
4
mare |a
Abolo: nongo giwaco ni dako laming; abolo lim |
cen dok bene gibolo dog cware/lotugi |
Abwol: man olee ka jo mutoo bwolo wang nono
Abwot: amito too; aloyotoo |
Acoko: akelo dako ma konye pe; acoko 4
ata/kikwanyo ki iyoo pe ki gang-gi
Acomo: acomme kom nyom
Acora: acore i kom nyomma
Acungu: nying ma gimiyo ki anyaka ma dic obedo
i nyom pa lonyodone
Adero: nying dako ma ginyomo mine ki dero bel i
kare me kec
Akera: an kidega, akere akera
Aketo: oketto gang
Akoko: latin me koko lyel
Akuutoo: man koki too woko

476
Aleng: dako man leng!
Alimo: alimo can, gwok mada pe
Amato: amato lok pa coo
Aming: nongo gimaro yeto min latin ni en dano ma
ming
Amito: amito kenynya kadi ma wora dagi
Anumu: abwoggi/atoco '
Anyoda: nyodo ango, anyira keken
Anywaloalii: min latin onywalo awobe keken ci
awobe mapol kelo alii
Aparo: gena nok i kome ento aparo apara
Ataro: nongo min latin mono
Atocon: gin maber ma atimo ngat ma neno pe, pi
meno atimo gin mo keken ma amito
Ayaa/Apule: okine, lakin awobe. Apule nying pak
Ayaro: ngat ma cika iye pe, kato ki lok; nyo nyomo
dako ci pe i gwoko
Ayero: ayero dako maber
Ayot: ki keta yot; woro pe
Lacaa: nying pak pa Acaa
Lakwac: kinywalo i kare ma gineko kwac
Lakwec: mine lakwe kome
Lamunu: kinywalo i tim nyo i munu

477
Lanyom: anyomo rwot nyo anyomo too
Laor: nongo minne wor, maro or WA
Latigi: gin ma kireng nyo latin ma ginywalo ma
titidi mo \|
Lawino: nongo wino omako minne i kare me nywal 4
Layado: nongo mine maro oyado |
Nyaga: ceng awaci kara man kwac nyaga (ododo)a
ber nono kite rac
Oyer: wun wuyer gin maber

iii) Nying coo Acoli mogo ma gimaro tic ki

kwedgi)
Abim: nying lee, kicako pi latin ajula
Aboga: nying jok lagoro
Abola: dako ni camo tutwal; bolo dog
Abore: an awake pi ber kita
Abwoc/Bwoc: anywar;langanga |
Abwola: nongo laco pe mito nyomo dako ma dong
orii kwede
Acana: min latin ocanne i kare me nywal
Acellam: en latin acel keken ma lacoo
Acona: ngat ma bedo kic kic pien ngati ne mo pe
nyo nyom i wii mar macon

478
Adam: nying kwarowa i tipu
Adoke: nongo lok tye i kin dako ki laco
Adonga: nongo lotino mapole oto woko
Akena: en latin lacoo acel i kin anyira, nyo mukene
oto woko nyo gikoyo dako manyen woko, bedo
kene
Aliker: ali-ker nongo kinywalo i kare me kukuku i
kin ker aryo
Anywar: nongo lacoo nywaro min latin nyo anywar
ma i doggola
Apiya: man aa i kom cwiny ma kano lok kun kelo
wa i piya
Arop: nongo lacoo nyo dako robo lawote
Atare: ngongo min latin nyo wone mono, lube ki
cac
Awany: nongo mine laworo/lawanya
Banya: ginywalo latin meno ma peya ginyomo
minne
Bongomin: abonga; tye labongo ominne mo
Bwomono: man nying me piya i kom ngat ma
bwoyo lawote; nyeko
Canna: can wi lobo ni dong mega

479
Cuma: latin ma gibaro mine ka gikwanyo/giwoto 4
ki cuma

Dwokatua: rom ki okwera nyo oryema, ongany; 4

keny nongo goro
Irwa: ywani kany/nyik kany/dire kany
Kidega: pe kimara
Kilama: an kita ber, kilama nono
Kilara: man nongo mon nyeko laro lacoo
Kinyera: nongo akalakala tye i lok me nywal
Kitara: man mito rom ki ocaya, gen nongo pe
Kolo: nongo wone lakolo, maro Iweny
Komakec: man nying ma lubbe ki too pa lotino ki
kec kom mukene
Kony: man nongo gen pe me nongo latin ento
lacwec otimo kony omiyo
Labeja: latin ajula, oyik nyo dano ma jok labeja
aye ogwoko
Labongo: man nying kwaro, labongo rwot. Nying
too, rom ki Bongomin
Lagoro: man twero bedo ni kinywalo latin magoro
nyo goro obedo tye i yaco
Lajul: man nongo mine nyo wonne maro julu i nge
daa

480
Lakony: man nongo maro konyo dano
Lakwoo: man tere ni ngat ma kwo nyero
Lalila: man bedo i kin mon nyeko, ngat acel maro
lilo lawote bot cware
Lagol: nongo gibedo ka laro min latin ci won latin
ogolo odoko mege
Lapat:man rom ki larok, leb me poke
Larok: abinni; pe lapaco, man leb ma aa ki bot
lacoo
Latigo: nyok tigo nono; pe latinni
Lokwiya: Rubanga/Lubanga kene aye ngeyo pok
Loum: jo ma dega cwinygi cwer pi gumma. igi
yom pi peko na
Lugutu: kinywalo ma pene oluc
Obalim: man nying too pa lotino i cing dako moni
Obina: too obina
Ociti: wek odok tuggi
Odida: nongo akalakala tye i kin lacoo ki dako i
lok me wat ento ginyomme
Odokonyero: nongo lworo tye i kare me nywal
ento lacen doko yomcwiny
Odonga/Odongkara: nongo wone oto oweko ki

minne kene, wilobo dong Odonga

481
Odongtoo: nongo jami maracu obedo ka timme ma 4
gen me kwo pe i
Odora: odida; awobi ni omitta tutwal
Ogal: orii i ic nyo ogalle ka nyom
Ogali: kiyiko pene i te ogali
Ogwang: nying lee tim pi latin ajula
Ojera: rom ki Ocaya, obwona
Ojuk: man rom ki oding, kijuku kwe
Ojwiya: nongo won latin maro jwiyo
Okee: man nongo lonyodo wat ci gunyomme
Okema: jami ma i paco ducu okema
Okene: en acel kene
Okeny: latin lacoo i ngee anyira adek nyo makato
Okio: ngat ma maro kiyo dano
Okwee: wek gang dong okwee
Olam: latin ajula ma pene kiyiko i te olam
Olango: man bene latin ajula ma pene kiyiko i te
olango
Olara: okwanyo woko ki lawote
Oluba: can oluba wa gang pa coo
Olula: latin ma ginywalo ingee too pa lotino
mapol, man bene me lula (tim), too woko pimeno
pene gibolo woko i tim

482
Olwedo: latin ajula ma pene kiyiko i te olwedo
Omac: nywal obedo ma mac nongo owango
piny/dano
Omaya: oyako ayaka ki bota
Omoya: otucu munga woko
Onekalit: too onekalit
Opige: koko, pig wang keken aye opongo lobo;
nyo min latin maro dek ma pige pige
Opira: oketo lok me pira i cwinye
Opiya: ocuku cwinya ka timo maber
Oriba: okello kuc ki ribbe i kin dano
Oryang: latin ajula ma pene giyiko i te oryang
Oryem: rom ki Ociti; oryem odok tuggi
Otika: okema; pe atwero wene ki iye. Nying too:
too dong otika pe atwero loyo
Oto: too oroma nyo ginywalo latin ma too tye i
paco
Ottober: waywee ki atwomme
Oyamo: dano ma yamo tye i wiye, bango lok
Oywak: ywako gin mo ki i gang me yweka, aneka
nyo me apwoda
Oywar: ywayo lacen; nyo kelo dako ma maro tingo
lok
Rom: lotino ducu rom, kono awobi kono anyaka 737.
Rubangakene: lacwec tek, omiya latin lacoo, 4
lacwec aye poko
Tabu: atwom oroma
Tekkwo: kare ma kwo tek
Tokuru: latin ajula, man dok too woko
Tokwiny/Tolit/Torac: too otyekowa, lotino otum
Topaco: gang oto
Wokorac: wilobo olanya |
Wubak mooko: nongo lotino ma ginywalo too ki,
woko, ka ginywalo latin manyen, gitamo ni too
woko calo lowote; wubak moko me lyel

484
iv) Nying 12 me pak ma gilwongo Empaako i
Bunyoro ki Toro ki lagony megi

Empaako obedo nying me Lwo ma oaa ikom nyig

lok macimo “pako” ma tere ni “boro nyo
kwoggo” dong nying me Mpaako tye ki lagony
magi i leb Lwo:

Amooti: tyen lokke ni amoti Abwoli: tyen lokke ni

abwoli
Ateenyi: rom ki aweko/oweka
Adyeri: lorem ma gimare mada nyo dyero
Abooki: boko lok
Atwoki: aa ki ikom twako
Acaali: cal ki ngat moni
Apuuli: tyen lok mo mada pe i leb Acoli Araali:
tyen lok mo mada pe i leb Acoli
Bbala: aa ki leb Lango ma tere ni calo
Okaali: ni wakati/wakali Akiiki: tyen lok mada pe i
Acoli ento giwaco ni deyo gin mo

485
 ji
Pi
ry
NG
Ker pa Acoli ki kama gitye iye ki i buk pa Atkinson 4 Bi)

(1994:277-281) |
i) Tung kupiny - katuc pa ceng

Paimol Ajali
Lira Paluo
Pukoor
Paicam
Omiya Anyima
Adilang
Omiya Pacwa Puranga
Kilak
Pela

Wol
Parumu
Parabongo
Pacer
Pader
Pabala
Kwong
Pacabol
Koro
Ariya
Patongo

486
Lukwor

Koyo

Pugwenyi
Parwec

Lamogi

Pajule Paluo

Painata oryang

Ngekidi

Pagen
 iii) Tung kupiny ma idyere
Koc

Pokumu

Bolo

Bwolo

iv) Tung kupoto ceng

Pabo

Paomo

Pagak

Lamogi

Papee

Pawel
v) Tung kudyere

Alero

Palaro

Payira

Paibona

Paico

Patiko

489
vi) Tung kumalo — kupoto ceng

Atyak
vii) Tung kumalo - kudyere

Padibe

Longorono

Popoka

Agoro

Lamogi

Palabek

490
viii) Tung kumalo - kunyango

Namokora

Orom

Akara

(Nen Lamed IX pi ker pa Acoli

mogo ki nying rwodi mege ).

491
 Wat ikin Acoli

1. Kwaro won mego

Won wego
2. Nero omin mego
3. Dayo min mego
min wego
4. Wayo lamin wego
lamin cwar dako
5. Okeyo latin pa lamego ma laco
6. Lakeyo latin pa lamego ma dako
7. Omaro latin pa lamin mego ma laco
cwar lamin dako
8. Lamaro latin pa lamin mego ma
dako
9. Won/wego lanyodo/lanywal ma laco
10. Min/mego lanyodo/lanywal ma dako
11. Wod latin pa lanyodo/lanywal ma laco.
12. Nyaa latin pa lanyodo/lanywal ma dako
13. Cwar won ot/lanyom ma laco.
14. Dako min ot/nat/dano/ceg/ci ma
ginyomo
15. Lakwaro latin pa wod nyo pa nyaa

492
16. Ywero omin cwar
lamin dako
dako pa omegu
17. Or omin dako
cwar lamin
cwar latin
18. Jal won won dako nyo Andri (Madi)
19. Cwar nyare cwar latin ma dako
20. Maro min dako
21. Cii wod dako pa latin ma lacoo.
22. Mon-wote Mon pa lotino coo.

493
 Nying Locaden Remo me Uganda (24)

1
. Karlo Lwanga 13. Anatoly
2.Matia Mulumba 14. Akile Kiwanuka
3.Yosefo Mukasa 15. Kizito
4. Dynisyo Sebuggwawo 16. Mbaga
5. Ponsyano Ngondwe 17. Mugaga
6. Atanasyo 18 Mukasa
7. Gonza Gonza 19. Adolfo
8. Noe Mawaggali 20. Bruno Serunkuma
9. Luka Banabakintu 21. Andrea Kaggwa
10. Yakobo 22. Yoana Muzeyi
11. Gyavira 23. Daudi Okello
12. Ambrosyo Kibuka 24. Jildo Irwa

Nying lei
7. Anyiri
8. Apoli
9. Apwoyo
| 10. Ayita
11. Ayom
Ne
|]
A.
MA
NO
= 12. Gunya

494
13 . Gwok 36. Opar
14. Jobe 37. Orudi
15. Jubi 38. Oyo adeng
16. Kak 39, Oyo bwuyu
17. Kinaga 40. Oyo latol
18. Kiti 41. Oyo oculube
19, Kul AD Oyo opilo
20. Kwac 43. Pwuno
21. Kworo 44. Pwura
22. Labwor 45. Raa

23. Lacek 46. Rii

24. Lagwar 47. Romo
25. Lajwar 48. Ruda
26. Lalur 49. Til
27. Lyec 50. Too

28. Mwok
29. Ngiya
30. Ngonge
31. Obaa
32, Oker
33; Okong
34. Onee
35, Ongera

495
 Nying winyi
— Acik 22. Lakalagwec
Acut 23. Lakwal
Aditi 24. Lira
Adyel-adyel 25. Ocur
Agak-agak 26. Ocwak
Aila 27. Ogeri
Akuri 28. Ojwiny
Aluru 29. Okok
wD
PF
Dw
CPN
Alwiny-alwiny 30. Okongo
. Amam 31. Okwateng
. Apori-apori 32. Okwik
. Aribe 33. Olwiny-lwiny
. Arum 34. Olwit (olwilwit)
. Atudu 35. Openo
. Aweno 36. Otetel
. Ayweri 37. Owelo
. Gweno 38. Owiny
. Kiding-kiding 39. Tepo
. Kulu-kulu 40. Tong-pur
. Lagut 41. Tula
. Lakado 42. Udu
 Rangi

— Acir-aciri 12. Kwar

Adwoka 13. Kwici-kwici
Alum-alum 14. Lacere
Amur-amur v 13; Lacet-dyang
Anyim-anyim 16. Lano/lamir-lamir
Apii-apii 17. Ocwak-ocwak (te-
Apuru-puru opok)
Apwora 18. Olik-olik
YU
aWN
ND
oeAweno 19. Opilo-opilo
. Col 20. Tabu-tabu
|—=
pa
© . Kibworo ZI. Tar

Nino i cabit acel

Ceng baraja
Ceng aryo
Ceng adek
Ceng angwen
Ceng abic
Ceng abicel
Ceng cabit (ceng pa Rubanga/Lubanga)

497
Nying dwe mapat pat i mwaka
1. Lukwang; bilibili kwang, acaki dwe ma nongo

piny otwo woko maleng (dwe me acel).

2. Orara; kare ma nongo piny otwo ma ka

gicwinyo mac jami weng wang lirara

rara (dwe me aryo).

3. Ludunge; kare ma nongo pol ngone ata, kot

ogwar cet cwee iye ma gicoyo iye kit ngor moni

me laro kec (dwe me adek).

4. Omaruk; nongo ngom ruk ruk mayom me pur

(dwe me angwen).

5. Lumuk; kare me tic lumuku, pur mapol nongo

tye, dano ribo cing-gi kacel (dwe me

abic).

6. Lucoto; dwe ma dong gicako coto iye poto nyim

ki pamba (dwe me abicel).

7. Lulingakino; piny oling ki cam i poti: bel, pul,

498
 anywagi, kmk (dwe me abiro).

8. Lubayi; kare me kac, nongo dong kec peke,

gibayo woko cen (dwe ma aboro).

9. Lutyek; kare ma jami ducu dong gityeko. Pur

matek dong otum (dwe me

abongwen).

10. Omatul; cam keken pur dong pe, dano dong

ngeyo yengo keken (dwe me apar).

11. Lubalel; yamo cako kodo piny cako two, dano

camme ki olel pien cam dong ocek (dwe me apar

wiye acel).

12. Orengorot; piny owang ma odong lirot, dwar

cake. Yoo tyen nyaa mapol

(dwe me apar wiye aryo).

499
Nukta ma Acoli gitiyo kwede i coc

i) Magi aye nukta ma gitiyo kwede I leb Acoli

ABCDEGIJKLMNNGNYOPRTUW

abcde gijkIlmnngnyoprtuwy

ii) Nukta magi me Lebmunu pe nonge.

FHQSVXki Z

f, h, q, s, v, x kiz

iii) Pol koconat gilwongo ne marom ki me

Lebmunu, ento apokapoka manok matye ene:

iv) C tye calo “ch” me leb munu i “church”

Cam, paco , rec

v) C gitiyo kwede me leyo ka “s” i nukta pa luloka

: labol ."cuka” oaai Swahili "suka".

vi) NG (D) tye calo “ng” i "singer", pe calo “ng”i

"finger"

Cing , ngor

500
vii) NY (NYA) obedo nyig dwon acel , calo "gn”

i French "agneau",” Italian "Signor".

Piny, nyeko

viii) T ma nonge i kin dwonpole winye calo “r”

Cito, poto

Pire tek wiye atii me pwonyo con yo me pokko kit

"t" man ki nyukta koconat "r” ka itye ka winyo leb

Acoli.

ix) Nyukta me nucu dwon “W” ki "Y” twero lubbo

pol koconat .

Kwalo, ryeko, lwoko , dyel

x) Nyukta ma giribo “PW” pole winye calo “PE"

Pwonyo, pwono , pwoyo

BOWEL/DWON
Macalo lebMunu Acoli tye ki nyukta dwon abic: a,

e, i, O, U.

Kadi kono i coc gitiyo kwede alama abic, acel acel

i kin gi gitwero lwongo ne iyo aryo mapatpat. Goc

501
 ma ipiny kany nyutu kit ma gitye kwede pi nyig

dwon apar magi.

KIT MA KILWONGO KWEDE BOWEL

KIT MA KILWONGO BOWEL LANEN
KWEDE

Kit me kare ducu ki. di Cato

Ma tye idyere ie Cato

Twolo bi i Keto

Oume me Keto

Twolo bi i Winyo

Oume ry di Winyo

Twolo to?” Koyo

Oume tig? Koyo

Twolo NEN Bur

Oume W di Bur

Nen dong ka maleng ni lwongo dwon i leb Acoli

pire tek; ci kono yot ne peke.
 CASAS BOOK SERIES LIST

CASAS Publications can be ordered from our website www.casas.co.za

1. Between Distinction and Extinction: The Harmonization and

Standardization of African Languages Edited by Kwesi Kwaa Prah
2. Knowledge in Black and White: The Impact of Apartheid on the
Production and Reproduction of Knowledge: Edited by Kwesi Kwaa
Prah
3. — Ibibio Phonetics & Phonolgy'Eno-Abasi Esien Urna
4. Rethinking African Arts and Culture Edited by Dele Layiwola
5. Language and Institutions in Africa Edited by Sinfree Makoni and
Nkonko Kamwangamalu
6. The New Orthography; Based on the Gbe Uniform Standard
Orthography (GUSO) Hounkpati B.C Capo
7. African Languages for the Mass Education of Africans Kwesi Kwaa
Prah
8. Mother Tongue for Scientific and Technological Development in
Africa Kwesi Kwaa Prab
9. — Nyansapcw James Gyekye-Aboagye
10. Education, Literacy and Development in Africa Sassongo J. Silue
11. Isefe Ninu Awon Ere-onitan Yoròba Arinpe Gbekelolu Adejumo
12. Language Across Borders: The Harmonization and Standardization
of Orthographic Conventions of Bantu Languages within and
Across the Borders of Malawi and Zambia Edited by Felix Banda
13. Ifa and Related Genres Lawrence Olifemi Adéwloé
14. Globalising Africans Edited by Bankie Forster Bankie
15. Akan Nsemfuasekyere J. Gyekye-Aboagye, S.A. Gyima, LA. Okraku,
R.M. Opong, S.K.Coleman, A.O. Boakye
16. A Linguistic Analysis of ciNsenga: A Bantu Language Spoken in
Zambia and Malawi Lazarus Miti
17. KiSwahili Katika Karne ya Ishirini na Moja (kiSwahili in the 21st
Century Edited by Kimani Njogu, Kitula King ti, Clara Momanyi and Paul
Musau
18. Rehabilitating African Languages: Language Use, Language Policy
and Literacy in Africa Edited by Kwesi Kwaa Prah
19. Harmonization and Standardization of Nigerian Languages Edited by
F.O.Egbokhare and S.O Oyetade
20. New Perspectives in Edoid Studies: Essays in Honour of Ronald
Peter Schaefer Edited by Ohioma I. Pogosan and Francis O. Egbokhare.
Zi. Speaking African: African Languages for Education and W
Development Edited by Francis R. Owino ki.
22. Speaking Unison: The Harmonization and Standardization of
Southern African Languages Edited by Kwesi Kwaa Prah a
23. Racism and the Global African Experience CASAS and NGO F
Platform: World Conference Against Racism, Racial Discrimination, |
Xenophobia and Related Intolerance Edited by Kwesi Kwaa Prah
24. Discourses on Difference, Discourses on Oppression Edited by
Norman Duncan, Pumla Dineo Ggola, Murray Hofmeyr, Tamara Shefer,
Felix Malunga and Mashudu Mashige
Writing African: The Harmonization of Orthographic Conventions
in African Languages Edited by Kwesi Kwaa Prah 4
Aspects of ciNsenga Tonology Lazarus M. Miti
Ikalè Masquerade Traditions and Artifacts Ebenezer Aiku Sheba
Akan Kasakoa Horow Bi J. Gyekye-Aboagye
Les Langues Africaines Pour L’education des Masses en Afrique
Kwesi Kwaa Prah
Isenbaye Ati ilo Èdè Yorùbá Olasope O. Oyelaran €” Lawrence O.
Adewole
Fclc Maninkaw Boniface Keita
Unifying Southern African Languages: Harmonization and
Standardization Edited byAndy Chebanne, Mbulele Jokweni, Makali
Isabella Mokitimi and Sibaukele Ngubane
Chasing Futures: Africa in the 21st Century-Problems and
Prospects Edited by Kwesi Kwaa Prah
Silenced Voices: Studies of Minority Languages of Southern Africa
Edited by Kwesi Kwaa Prah
Reflections of Arab-led Slavery on Africans Edited by Kwesi Kwaa
Prah
The Yoruba Auxiliary Verb Lawrence Adewole
A General Introduction to Ndebele Grammar Langa Khumalo
Pourquoi le Gabon doit investir sur ses langues vernaculaires Daniel
Franck Idiata |
Languages of Instruction for African Emancipation Edited by Birgit |
Brock-Utne and Rodney Kofi Hopson ;
Comparative Bantu Phonolgy and Morphology: A Study of the
Sound Systems and Word Structure of the Indigenous Languages of |
Southern Africa Lazarus M. Miti |
 Education, Culture and Development James D. Emejulu and Michael
C. Mbabuike
The Challenge of Using African Languages at School Daniel Franck
Idiata
Mbofra Akan Kasa Nsemfuasekyere J. Gyekye-Aboagye and S.A.
Gyima
The African Nation: The State of the Nation Kwesi Kwaa Prah
Afro-Chinese Relations: Past, Present and Future Edited by Kwesi
Kwaa Prah
Metaphors of Our Times: The Oral Interrogations of Sociocultural
Continuities and Raptures Avec J.C. Pongweni and Emmanuel M.
Chiwome
Shekgalagari Grammar: A Descriptive Analysis of the Language and
its Vocabulary Stephen T.M. Lukusa and Kemmonye C. Monaka
Edikisyonati lo Ateso Simon Peter Ongodia
Dictionaire Etimologique des emprunts lingustiques en fon Flavien
Gbeto
Kudzidzisa ChiShona Kupuraimari: Mudonzvo weMudzidzisi
Timothy Gondo
The Magic of Perseverance: The Autobiography of David Magang
David Magang
Bedo Jarafrika Mandivamba Rukuni (translated by Philip Oketcho)
Kuwa Mwafrika Mandivamba Rukuni (translated by Martha Qorro)
Araut Itunganan Yen Ko Afrika Mandivamba Rukuni (translated by
Simon Peter Ongodia)
Bedo Dano me Apirika Mandivamba Rukuni (translated by Okonye
Godman)
African Ways of Silk. Ancient Threads — New Possibilities. O%
Zethner, Rie Koustrup, Suresh Kuman Raina
Moto
The Context and Language of Jack Mapanje's Poetry. Francis
Anthropological Prisms. Studies on Africa n Realiti es. Kwesi Kwaa
Prah
for
Language Planning and Policy for Mass Education: A Case
Zimbabwe. Wiseman Magwa
nt of
Keeping in Step with Modern Times. A Comprehensive Accou
Lexical Adoptives in Icibemba. Mabanga E. Kashok i
Akeem
Itupale Sintaasi Inu Ede Yoruba Ati Oko-Osanyen. Salawu
Segun
63. Itupale Girama Yoruba Mofoli. Fabunmi Felix: Abidemi.
Otlogetswe
64. MLA Kgasa. A Pioneer Setswana Lexicographer. Thapelo J.
(Ed).
 Mgopolela Malowe Jwa Ciyawo (Dicationary). Alick Kadango A
Bwanali, Jean Chavula, Stella Kachiwanda, Arnold Mboga, Abmmardouh 1
Mjaya, Al Mtenje, Francis Botha Njaya, Mario Thodi.
The Role of Missionaries in the Development of African
Kwesi Kwaa Prah (Ed). HI
Multilingualism and Education in Africa: An African Advantage,
Kwesi Kwaa Prah 8c Birgit Brock-Utne (Eds)
Langues Africaines dans lenseignement au Benin: Problemes et
Perspectives. H.B.C. Capo, F. Gheto & A. Huannou (Eds)
Back to Africa: Afro-Brazilian Returnees and their Communities.
Kwesi Kwaa Prah (Ed)
Dero ma Dhopadhola. Phillip Oketcho.
Thuto-Polelo ea SeSotho (SeSotho Syntax). Malillo E. Matsepo
Machobane. ae
Harmonization of Shona-Nyai Varieties. Herbert Chimhundu, Mawa
Wiseman, Andy Chebanne (Eds) 4
Writing Identity in the Age of Post-Colonialism: Figurations of |
Home and Homelessness in African Poetry. Bridget Edman ki
Poeletso-medumo ya Setswana (Ihe Setswana Rhyming |
Dictionary). Thapelo J. Otlogetswe
Kalanga Summary Grammar. Andy Chebanne & Daniel Schmidt
Ahwehweniwa. J. Gyekye-Aboagye |
History of the Botswana Public Employees Union, 1885 - 2009.
From a Briefcase Entity to a Corporate Brand. Christian M. Makgala
& Zibani Maundeni A
Dikishinal. Silozi Dictionary. B. Mwendende
Soundings. Studies on African Transformation. Kwesi Kwaa Prah |
The Oral Traditions of the Shona Peoples of Zimbabwe. Akx |
Pongweni
Narrating our Future: Customs, Rituals and Practices of the Ma'di
of South Sudan and Uganda. Mairi J. Blackings |
Pfungwa Huru Dzekuongorora Nadzo Uvaranomwe. Kutsirayi
Timothy Gondo
The Indigenous Praise Poetry of the Veekuhane: Culture, Memory
and History. Ndana Ndana
Contours of the Emergent and Ancient Oromo Nation. Mekuria
Bulcha
85. South Sudan. The State we Aspire to. Peter Adwok Nyaba
86. Unity and Diversity of Nubian Languages. Toward a Standardized
Writing System of Nubian Languages. Muhammad J. Hashim € Abdel
Rahim Hamid Mugaddam (Eds)
 The Harmonization and Standardization of Kenyan Languages.
Orthography and other Aspects. N.O. Ogechi, JA. Ngala Oduor è P.
Iribemwangi (Eds)
Veelkantiger Afrikaans. Streeksvarieteite in the Standaardvorming.
Kwesi Kwaa Prah (Ed)
Mainstreaming Afrikaans. RegionalVarieties. Kwesi Kwaa Prab (Ed)
Ilo Litires O Alohun Yoruba Nínu iwe -Iroyin Yoruba Lati ODun
1859 De 1960. (The Use of Yoruba Oral Literature in Yoruba
Newspapers from 1859 to 1960). Taiwo Olulade
Deficit of Parliament in Botswana. Ray Molomo
Back to Africa: The Ideology and Practice of the African Returnee
Phenomenon from the Caribbean and North-America to Africa
Vol. Edited by Kwesi Kwaa Prah
A Murle Grammar. R.E. Lyth
Kadugli Language and Language Use. A. Allah
Dinka Orthography. A.N. Tucker
The Moro Language. Grammar and Dictionary. K. Black
A Grammar of the Fur Language. A.C. Beaton
The Verbal System in a Dialect of Nubian. A. Ayob
Langue et Education. Quelle langue utilizer en classe, a Madagascar
au 21eme siècle? Edited by Mireille Rabenoro
Unity in Diversity. South Sudan COTALs Study and Familiarization
Tour Report (South Africa, Botswana and Ghana. January 2013.
Kwesi Kwaa Prah
Dikishonale ya Kiikaonde. Hurbert Kakonkanya
102. Understanding Shona Liberation War Fiction. William Lungisani
Chigidi