0% found this document useful (0 votes)
39 views137 pages

Kamala

Uploaded by

Ritesh Shrestha
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
39 views137 pages

Kamala

Uploaded by

Ritesh Shrestha
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 137

cgf}krfl/s k|f}9 ljBfno

k|fylds tx b'O{

;fdflhs cWoog tyf


l;h{gfTds snf

n]vs
>L bLlksf zdf{
>L l8NnLk|;fb zdf{

lzIff tyf dfgj ;|f]t ljsf; s]Gb|,


;fg]l7dL eQmk'/
k|sfzs M g]kfn ;/sf/
lzIff, lj1fg tyf k|ljlw dGqfno
lzIff tyf dfgj ;|f]t ljsf; s]Gb|
;fgf]l7dL, eStk'/

;jf{lwsf/ k|sfzsdf

klxnf] ;+:s/0f M lj=;+= @)&^


k|fSsyg
ljleGg sf/0fn] pko'St pd]/df ljBfno egf{ eO{ cf}krfl/s lzIff xfl;n ug{
gkfPsf kGw| jif{dflysf pd]/ ;d"xsf l;sf?x¿nfO{ nlIft u/L pgLx¿s} cg's"n
;dodf j}slNks dfWodaf6 lzIff k|bfg ug]{ clek|fon] cgf}krfl/s k|f}9 ljBfno
;~rfngdf NofOPsf] xf] . kf7\oj|md ljsf; s]Gb|af6 ljsf; ul/Psf] kf7\oj|mdnfO{
;+Zn]if0f u/L k|f}9x¿sf nflu ;~rflnt cgf}krfl/s k|fylds lzIff kf7oj|md, @)^&
sf cfwf/df sIff !–% sf] kfFr jif{sf] kf7\oj|mdnfO{ ;+Zn]if0f u/L tLg txdf
ljeflht ul/Psf] 5 . tLg jif{df sIff kfFRf k"/f ug]{ u/L tof/ ul/Psf]
kf7\oj|mdcg';f/ tx Pssf nflu kf7\ok':ts ljsf; eO{ k|of]udf cfO;s]sf]
;Gbe{df tx b'O{sf nflu kf7\ok':ts ljsf; ug]{ s|ddf of] ;fdflhs tyf
l;h{gfTds snf ljifosf] kf7\ok':ts ljsf; ul/Psf] xf] .
o; k':tsdf ;dflji6 ljifoJf:t'x¿nfO{ l;sf?d}qL agfpg ljleGg k|f}9d}qL tyf
l;sf?s]lGb|t lj|mofsnfkdf ;xefuL u/fP/ lzIf0f l;sfO lj|mofsnfk ;~rfng
ug'{kb{5 . lzIf0f l;sfOsf j|mddf ;xhstf{n] l;sf?x¿sf] cg'ejnfO{ ;ª\ul7t
ub}{ l;sfO ;xhLs/0f ug'{k5{ . o;} s'/fnfO{ dWogh/ ub}{ kf7\ok'':tsnfO{
lj|mofsnfkd['vL / k|f}9d}qL agfpg] k|of; ul/Psf] 5 . o; k':tssf] n]vg sfo{ >L
bLlksf zdf{ / >L l8NnLk|;fb zdf{Nf] ug'{ePsf] xf] . k':ts n]vgsf j|mddf
pkdxflgb]{zs >L r"8fdl0f kf}8]naf6 ljleGg ;dodf ;Nnfx / ;'emfj k|fKt ePsf]
lyof] . n]vg sfo{sf] ;+of]hg tyf ljifoj:t' ;Dkfbg kf7\oj|md tyf ;fdu|L zfvfsf
lgb]{zs >L /]0f'sf kf08] tyf zfvf clws[t >L eLdfb]jL sf]O/fnfaf6 ePsf] xf] .
o; k':tssf] efiff ;Dkfbg >L /hgL lwdfnaf6 ePsf] xf] . o; k':tssf] lrq
tyf n]cfp6 l8hfOg / cfj/0f k[i7sf] lgdf{0f >L ho/fd s'OFs]naf6 ePsf] xf] .
cGTodf o; k':ts tof/Lsf nflu ;xof]u ug]{ ;a}k|lt cfef/ k|s6 ub}{ cfufdL
lbgdf kf7\ok':tsdf yk ;'wf/ ug{ /rgfTds ;'emfj tyf k|ltlj|mofsf nflu lzIff
tyf dfgj ;|f]t ljsf; s]Gb| ;b}j :jfut ub{5 .
>L Affa'/fd kf}8]n
dxflgb]{zs
lzIff tyf dfgj ;|ft] ljsf; s]Gb|
ljifo;"rL
kf7 ljifo k[i7 ;ª\Vof
PsfO ! M ;fdflhs cWoog / l;h{gfTds snf
kf7 ! d}n] ug]{ ;xof]u !
kf7 @ xfdLn] k|of]u ug]{ ;fdfg $
PsfO @ M xfd|f] k/Dk/f, ;fdflhs d"No / dfGotf
kf7 ! d]/f] efiff, d]/f] rf8 M /fi6«sf] ;DklQ *
kf7 @ ;dfh;]jL M rGb| 8fS6/ !#
PsfO – # ;fdflhs ;d:of / ;dfwfg
kf7 ! ;a}nfO{ ;Ddfg / ;xof]u u/f}F !&
kf7 @ ;fdflhs s'/Lltsf] cGTo u/f}F @!
PsfO – $ M gful/s r]tgf
kf7 ! xfd|f k|fs[lts ;Dkbfx¿ @&
kf7 @ xfd|f clwsf/ / To;sf] pkof]u #@
PsfO – % xfd|f] 7fpF
kf7 ! d a;]sf] gu/kflnsf #*
kf7 @ d a;]sf] lhNnf $!
kf7 # gS;f agfpg l;sf}F $%
kf7 $ k[YjL s;/L pTklQ eof] < $(
PsfO ^ xfd|f] l5d]sL b]z
kf7 ! xfd|f] l5d]sL b]z M ef/t %@
kf7 @ rLg M xfd|f] l5d]sL b]z %^
PsfO & xfd|f] ljut
kf7 ! /fi6« lgdf{0fdf of]ubfg k'¥ofpg] jL/jL/ª\ugfx¿ ^)
kf7 @ xfd|f] ;d'bfosf P]ltxfl;s JolStTjx¿ ^^
PsfO * xfd|f] cfly{s lj|mofsnfk
kf7 ! xfd|f] ufpF / gu/sf dflg;x¿n] ug]{ sfd &!
kf7 @ ldtJolotf &&
kf7 # xfd|f] lhNnfsf] pTkfbg *!
kf7 $ d]/f] ;d'bfodf ;~rflnt cfly{s lj|mofsnfkx¿ *^
PsfO ( ;h{gfTds snf
kf7 ! /]vfaf6 lrq agfcf}F < (!
kf7 @ /ªsf] sfd (&
kf7 # 5kfO !)!
kf7 $ df6f]sf] sfd !)$
kf7 % sf]nfh s;/L agfpg] < !)*
PsfO !) ;ª\lut
kf7 ! :yfgLo afhfx¿ !!!
kf7 @ xfd|f] /fli6«o ufg !!$
Kff7 # :yfgLo uLt ufcf}F !!^
kf7 $ ljleGg lsl;dsf uLtx¿ !!(
PsfO !! g[To !@!
PsfO !@ clego !@#
ljifo ;"rL
kf7 ljifo k[i7 ;ª\Vof
PsfO – ! M ;fdflhs cWoog / l;h{gfTds snf
kf7 ! M d}n] ug]{ ;xof]u !
kf7 M @ xfdLn] k|of]u ug]{ ;fdfg $
PsfO @ M xfd|f] k/Dk/f, ;fdflhs d"No / dfGotf
kf7 M ! d]/f] efiff, d]/f] rf8 M /fi6«sf] ;DklQ &
PsfO – # ;fdflhs ;d:of / ;dfwfg
kf7 —! ;a}nfO{ ;Ddfg / ;xof]u u/f}F !@
kf7 — @ ;fdflhs s'/Lltsf] cGTo u/f}F !^
PsfO – $ M gful/s r]tgf
kf7 M ! xfd|f k|fs[lts ;Dkbfx¿ @#
kf7 M @ xfd|f clwsf/ / To;sf] pkof]u @*
PsfO – %
kf7 ! M d a;]sf] gu/kflnsf #%
kf7 @ M d a;]sf] lhNnf #*
kf7 # M k[YjL s;/L pTklQ eof] < $@
kf7 $M ef/t M xfd|f] l5d]sL b]z $%
kf7 % M rLg M xfd|f] l5d]sL b]z $(
PsfO ^ xfd|f] ljut
kf7 — ! /fi6« lgdf{0fdf of]ubfg k'¥ofpg] jL/ aL/ª\ugfx¿%#
kf7 @ M xfd|f] ;d'bfosf P]ltxfl;s JolStTjx¿ %(
PsfO —& xfd|f] cfly{s lj|mofsnfk
kf7 ! M xfd|f] ufFp / gu/sf dflg;x¿n] ug]{ sfd ^$
kf7 @ M ldtJooLtf &)
kf7 # xfd|f] lhNnfsf] pTkfbg &$
kf7 $ d]/f] ;d'bfodf ;~rflnt cfly{s lj|mofsnfkx¿ &(
;h{gfTds snf
kf7 ! M /]vfaf6 lrq agfcf}F < *$
kf7 @ M /ªsf] sfd ()
kf7 # M 5kfO ($
kf7 $ M sf]nfh s;/L agfpg] < (&
kf7 % M sfuhaf6 ljleGg a:t'x¿ agfcf}F !))
;+lut
kf7 —! :yfgLo afhfx¿ !!@
kf7 –@ xfd|f] /fli6«o ufg !!%
Kff7 M # :yfgLo uLt ufcf}F !!&
kf7 – $ ljleGg lsl;dsf uLtx¿ !@)
g[To !@$
kf7 % M df6f]sf] sfd !@(
PsfO ! M ;fdflhs cWoog / l;h{gfTds snf
kf7 M ! d}n] ug]{ ;xof]u
kf7 kl/ro M k|To]s kl/jf/df dflg;x¿n] cfcfˆgf] sfd ub{5g\ . o:tf]
sfdaf6 cfo cfh{g klg eO/x]sf] x'G5 . o:tf sfdx¿af6 dflg;sf]
hLljsf rln/x]sf] x'G5 . oxL sfdnfO{ k];f klg elgG5 . kl/jf/df x'g]
sfddf PSnf] JolStn] ;a} sfd ug{ ;Sb}g . p;nfO{ kl/jf/sf cGo
;b:osf] ;xof]u cfjZosk5{ . kl/jf/sf ;b:ox¿ Psn] csf{nfO{
cfˆgf] Ifdtfcg';f/ sfddf ;xof]u ug'{k5{ . o;}nfO{ kfl/jfl/s sfddf
;xof]u elgG5 .
d]/f] gfd ;fGgfgL
uf}rg xf] . d d':tfª
lhNnfdf a:5' . d]/f]
kl/jf/ s[lif / kz'kfng
u5{ . d cfˆgf]
kl/jf/sf] ;a} sfddf ;xof]u u5'{ . d, d]/f ;;'/f / ;f;' s[lifsf] sfd
u5f}{+ . v]t / af/L vG5f}F . cfn', sf]bf], kmfk/ /f]K5f}F . xfdLn] :ofpsf
la¿jfx¿ klg /f]k]sf 5f} . d slxn] sfxLF :ofpsf la¿jf uf]8d]n u5'{ .
To;sf xfFufx¿ 5f6sfF6 u5'{ . xfdLn] kz'kfng klg u/]sf 5f}F . e]8f,
Rofª\u|f kfn]sf 5f}F . d]/f >Ldfg e]8f, Rofª\u|f r/fpg] sfd ug'{x'G5 .

1
lxpFbdf xfdL uf]7 a]F;Llt/ ;f5f}{+ . lxpFb ;lsPkl5 k]ml/ n]slt/
n}hfG5f}F . xfd|f] kl/jf/n] ug]{ sfddf d ;xof]u u5'{ . kl/jf/sf ;fy}
l5d]sLsf] sfddf ;d]t d ;xof]u u5'{ . l5d]sLx¿sf] v]taf/L vGg /
cfn', kmfk/ /f]Kg ;xof]u u5'{ . pgLx¿ klg d]/f] kl/jf/sf] sfddf
;xof]u ub{5g\ .
tkfO{F lxdfn, kxf8, t/fO{ s'g k|b]zdf a:g' x'G5 < tkfO{F cfˆgf]
kl/jf/df s;/L ;xof]u ug'{x'G5 < sIffdf k|:t't ug'{xf];\ .
d]/f] gfd e'lgof xf] . d ;'g;/L lhNnfsf] b'xjLdf a:5' . d]/f] kl/jf/sf
;b:ox¿ Jofkf/ ug'{x'G5 . d]/f] a'af ls;fgx¿;Fu wfg lsGg' x'G5 /
rfdn agfP/ a]Rg' x'G5 . cfdf ls/fgf k;n rnfpg' x'G5 . slxn]sfxLF
d cfdfnfO{ ls/fgf k;ndf ;fdfg a]Rg ;xof]u u5'{ . slxn]sfxLF
cfdfnfO{ k;nsf] nflu ;fdfg lsg]/ NofOlbG5' . d]/f l5d]sLx¿ klg
k;ndf cfP/ ;fdfg lsg]/ ;xof]u ul/lbG5g\ . cfk"mn] pTkfbg u/]sf]
wfg xfdLnfO{ a]R5g\ . xfd|f] kl/jf/ klg l5d]sLx¿n] ug]{ s[lifsf] sfddf
;xof]u ug{ hfG5 . l5d]sLx¿ klg xfd|f] kl/jf/sf sfddf klg ;xof]u
ug{ cfpF5g\ . o;nfO{ …kd{Ú elgG5 . olt dfq xf]Og l5d]sdf sf]xL
la/fdL kbf{ d / d]/f] kl/jf/n] c:ktfn k'¥ofpg ;xof]u u5f}{+ .
la/fdLnfO{ e]6\g c:ktfn hfFbf kmnk"mn n}hfG5f}F . slxn]sfxLF l5d]sLx¿
cfk"mnfO{ cfjZos k/]sf] ;fdfg xfd|f] 3/af6 n}hfG5g\ . cfˆgf] vfFrf] -

2
cfjZostf_ k"/f eO;s]kl5 lkmtf{ NofOlbG5g\ . o:tf] sfdnfO{ k}Frf]
-;fk6L_ elgG5 .
l;sfO lgb]{zg M l;sf?x¿nfO{ pgLx¿sf] kl/jf/n] ug]{ sfd, To;df pgLx¿n]
ug]{ ;xof]u jf ;xeflutf, l5d]sLx¿;Fu ;xof]u lng] / lbg] sfo{df k'¥ofPsf]
;xof]u eGg nufO{ pgLx¿lar 5nkmn ug{ nufO{ l;sfpg'k5{ .

cEof;
!= tkfO{Fsf] kl/jf/sf] k];f s'g xf] <
@= tkfO{F s'g s'g sfd u/]/ kl/jf/nfO{ ;xof]u ug'{x'G5 <
#= tkfO{F cfˆgf l5d]sLx¿nfO{ s'g s'g sfddf ;xof]u ug'{ x'G5 <
s;/L ;xof]u u'g{x'G5 < sIffdf clego u/L b]vfpg'xf];\ .
$= tn lbOPsf lrqx¿ cWoog u/L pQ/ lbg'xf];\ .

-s_ tkfO{Fn] dfly lrqdf lbOPsf dflg;x¿nfO{ s;/L ;xof]u


ug'{x'G5 <
-v_ olb tkfO{Fsf] k];f dflysf] lrq;Fu ldN5 eg] l5d]sLn] s;/L
;xof]u u?g\ eGg] 7fGg'x'G5 <

3
kf7 M @ xfdLn] k|of]u ug]{ ;fdfg
kf7 kl/ro M xfd|f] ;d'bfodf km/s km/s k];f / Joj;fo ug]{ dflg;x¿
x'G5g\ . pgLx¿n] cfˆgf] k];fcg';f/sf ;fdfg k|of]u u5{g\ . ls;fgn]
xnf], s'6f], sf]bfnf] cflb k|of]u u5{g\ . Jofkf/Ln] 9s, t/fh' cflb k|of]u
u5{g\ . ;a}n] cfk"mn] k|of]u ug]{ ;fdfgsf] ;'/Iff / htg ug'k{ 5{ .
d]/f] gfd k"mngb]jL rf}w/L xf] . d clxn] sk8f
l;nfpg] k];f u5'{ . d]/f] k];fnfO{ n]6l/ª klg
elgG5 . d dlxnfx¿n] nufpg] sk8f l;nfpF5' .
n'uf l;pg] s'tf{, ;njf/, rf]nf], n]xª\uf cflb d}n] tof/ ug]{
d]lx';gaf6
sk8f g\ . sk8f gfKg] lkmQf, s}FrL, l;nfO ug]{ d]l;g cflb d}n] k|of]u
sk8f l;nfpFb}
ug]u/] sL dlxnfsf]
{ ;fdfg x'g\ . oL ;fdfgx¿ d]/f] k];fsf nflu clt cfjZos 5g\ .
lrq . leQfdf
To;}ns'] toLf{, k|;fdfgx¿
ms d htg u/]/ k|of]u u5'{ . s}FrLdf wf/ nufpF5' .
e'ml08Psf]
;do ;dodf d]l;gsf] dd{t ;Def/ ug{ nufpF5' . Tolt dfq} xf]Og,
3/leq k|of]u x'g] ;fdfgx¿, efF8fs'8f ;w}F l7s 7fpFdf /fV5' . ;kmf
agfOPsf efG;fsf efF8fjt{g ldnfP/ /fV5' .
d]/f l5d]sL ;Gtnfn /fhj+zL ls;fg x'g\ .
pgnfO{ v]t, af/L hf]Tg xnf] rflxG5 . vGg xnf]
s]bfnf] / uf]8d]n ug{ s'6f] rflxG5 . pgL oL hf]Tb} u/]sf] ls;fgsf]
lrq
;fdfgx¿ lxkmfht u/]/ rnfpF5g\ . v]t, af/L
vGg' cl3 s'6f], sf]bfnf]df wf/ nufpF5g\ . sfd ;lsPkl5 lvof gnfUg]

4
7fpFdf /fV5g\ . pgsf] 3/df xFl;of, v's'/L, aGr/f] klg 5g\ . tL
;fdfgx¿ klg l7s 7fpFdf /fV5g\ . l7s 7fpFdf /fVbf rflxPsf] ;dodf
vf]lh/xg' kb}{g . 8f]sf] / gfDnf]nfO{ klg htg u/]/ rnfpF5g\ .
tkfO{Fsf] kl/jf/ s'g k];fdf ;+nUg 5 < tkfO{Fsf] kl/jf/n] k|of]u ug]{
;fdfgx?sf] ;"rL agfO{ sIffdf k|:t't ug'{xf];\ .
cfzf/Tg / lx/fzf]efsf] ;fOsn k;n 5 . cfzf/Tg
;fOsn / df]6/;fOsn dd{t u5{g\ . lx/fzf]ef
;fOsn dd{t
;fOsn, ;fOsnsf kf6k'hf{ laj|mL ul5{g\ . cfzf/Tg
ul//x]sf] / lx/fzf]ef 3/sf] sfd u5{g\ . vfgf ksfpF5g\ .
k'¿ifsf] lrq
vfgf vfg] sfd ;lsPkl5 efG;fsf efF8fs'F8f ;kmf u5{g\ / l7s 7fpFdf
/fV5g\ . cfˆgf n'ufsk8f klg w'G5g\ / ;kmf agfP/
/fV5g\ . 5f]/f5f]/LnfO{ klg cfˆgf n'ufsk8f ;kmf ug{ l7s l7s 7fpFdf
/fVg l;sfpF5g\ . pgsf] 3/df k'/fgf–k'/fgf ;fdfgx¿ htg;fy /fv]sf]
b]lvG5 . ce}m pgsf] 3/df k'/fgf] /]l8of], df6f] / wft'sf k'/fgf efF8fs'F8f
;'/lIft ;fy /fv]sf] b]lvG5 .

l;sfO lgb]{zg M l;sf?x¿nfO{ pgLx¿sf] k];f, k];fcg';f/ k|of]u ul/g] ;fdfg,


tL ;fdfgsf] ;fy} 3/fo;L ;fdfgx¿sf] k|of]u / ;'/Iff ug]{ tl/sfsf ;DaGwdf
k|Zgf]Q/ / cGt/lj|mof u/fP/ l;sfpg ;lsG5 .

5
cEof;
!= s;nfO{ s'g ;fdfg rflxG5 < hf]8f ldnfpg'xf];\ .
-s_ xnf] -c_ lzIfs
-v_ rs / 8:6/ -cf_ k;n]
-u_ s/f}tF L -O_ ls;fg
-3_ 9s / t/fh' -O{_ ;"rLsf/÷6]n;{
-pm_ l;sdL{
@= tn lbOPsf ;fdfgx¿sf] htg s;/L ug'{k5{ < ;d"xdf a;L pkfo
lgsfNg'xf];\ .
;fdfgx¿ htg ug]{ tl/sf
n'uf sk8f
efF8f jt{g
s'6f] sf]bfnf]
lstfa, sfkL
#= ;d"xdf a;L 5nkmn ug'{xf];\ / pQ/ n]Vg'xf];\ .
-s_ tkfO{F s'g k];f ug'{x'G5 <
-v_ tkfO{FnfO{ cfˆgf] k];fdf s'g s'g ;fdfg rflxG5 <
-u_ tkfO{Fn] cfˆgf ;fdfgsf] htg s;/L ub}{ cfpg' ePsf] 5 <

6
$= tkfO{Fsf] sIffdf s'g} b'O{ hgf ;xkf7L ;fyLsf] k];f, pgLx¿n] k|of]u
ug]{ ;fdfg, To;sf] htg ug]{ tl/sf ;f]w]/ kQf nufpg'xf];\ .
To;kl5 cfk"mn] u/]sf] sfo{ sIffdf eGg'xf];\ .

7
PsfO @ M xfd|f] k/Dk/f, ;fdflhs d"No / dfGotf
kf7 ! M d]/f] efiff, d]/f] rf8 M /fi6«sf] ;DklQ
kf7 kl/ro M xfd|f] b]zdf w]/} hflt, hghflt ePsf dflg;x¿sf]
a;f]af; 5 . pgLx¿sf] cfˆg} efiff / ;+:s[lt 5 . cnu cnu wd{ klg
5 . oL ;a}sf] cfcfˆg} lsl;dsf] klxrfg klg 5 . lxdfno k|b]zdf a:g]
z]kf{ hflt / t/fO{ k|b]zdf a;f]af; ug]{ yf¿ hfltsf] hLjg k4lt cnu
5 . kxf8L k|b]zdf a;f]af; ug]{ hflt hghflt klg w]/} 5g\ . pgLx¿sf]
hLjg k4lt klg cnu cnu k|sf/s} 5 . of] ljljwtfleq klg xfdL
g]kfnL Pp6} xf}F .
k]Daf l8sL z]kf{ cgf}krfl/s lzIffsf] k|f}9 sIffdf cWoog ub}{ l5g\ .
;fdflhs ljifosf] PsfO b'O{ ;'? x'Fb} lyof] . ;xhstf{ lzIfsn] cfˆgf]
ufpF, 6f]ndf af]Ng] efiff s'g s'g x'g\ < ToxfF s'g s'g rf8kj{x¿
dgfOG5 < ;+:s[ltx¿ s]–s] 5g\ < tL rf8kj{df tkfO{Fx¿ s;/L ;xefuL
aGg'x'G5 < efiff, e]ife'iffsf af/]df cWoog u/L 5f]6f] ljj/0f tof/
ug'{xf];\ eGg' eof] . k]Djfn] o:tf] ljj/0f tof/ kfl/g\–
gfd M k]Daf l8sL z]kf{
3/ M ;f]n'v'Da' lhNnf, ;f]tfª ufpFkflnsf
wd{ M af}4
d'Vo rf8kj{ M Nxf];f/, b'DhL, dflgl/Gb', uxgf
nufPsL
z]kf{
8 dlxnfsf]
kmf]6f]
cf]zf] / lªpg -oL rf8x¿ ltAatL
kfqf]cg';f/ dflgG5_
efiff M ef]6 jd]{nL kl/jf/ cGt/ut z]kf{ efiff /
g]kfnL efiff .
rf8kj{ dgfpg] ;do M – Nxf];f/ gofF jif{sf] ¿kdf kmfu'g dlxgfdf
– b'DhL – h]7, c;f/lt/
– dflgl/Gb' – dª\l;/ dlxgfdf
– cf]zf] – v]tLkftL / cGgafnL /fd|f] xf];\ eg]/
– lªpg – kfkaf6 d'lQm kfpg .
y/x¿ M s;]jf], uf]kdf{, kfnbf]h]{, kfªsdf{ cflb .
hGd M hGd]sf] % lbgdf nfdfaf6 Gjf/fg ul/G5 .
;fy} hGd]sf] lbg -jf/_cg';f/ gfd /flvG5 .
d[To' ;+:sf/ M nfdfaf6 d[To' ;+:sf/ ug]{ rng 5 . nfdfs}
lg0f{ocg';f/ hnfpg], uf8\g], aufpg] jf
k+IfLnfO{ v'jfpg] lg0f{o x'G5 . hnfpFbf
HjfFOaf6 bfuaQL lbOG5 .
ljjfx M dfdfr]nf, k"mk"r]nLdf ljjfx x'G5 . dfuL
ljjfx, hf/L ljjfx / rf]/L ljjfx klg x'g] .

9
dfuL ljjfx ubf{ uf]qnfO{ Wofg lbOG5 . ljjfx
klg nfdfn] g} ;DkGg ul/lbG5g\ .
e]ife'iff M hf8f] If]qsf afl;Gbf ePsf]n] afSnf] pmgaf6
ag]sf sk8f aVv', bf]rf / 6f]kL x'g\ . ljjflxt
dlxnfn] cufl8sf] efudf sDd/d'gL nufpg]
ws]{ sk8fnfO{ kfª\b]g elgG5 . cljjflxtn]
rflxF k5fl8 nufpF5g\ . o;nfO{ …d6]nÚ
elgG5 .
u/uxgf M d7Ln -r'/f_, Ro'¿s -d'uf_, bf]h]{ kmnfd
-lx/f_, dfnL -jfnf_, ~oQmf -l;j|mL_, sp
-dfnf_ cflb d'Vo uxgf x'g\ .

d]/f] ;xeflutf M d]/f] ufpFsf] jl/kl/ /fO{, a|fXd0f / If]qL ;d'bfosf


dflg;x¿ a:b5g\ . d]/f ;fyLx¿ klg tL ;a} ;d'bfosf 5g\ . d
pgLx¿nfO{ xfd|f] rf8kj{x¿df af]nfpF5' . pgLx¿ klg cfcfˆgf
rf8kj{x¿df dnfO{ af]nfpF5g\ . d v'zL / xif{sf ;fy pkl:yt x'G5' .
xfdL ;fyLx¿ aLr s'g} e]befj ub}{gf}F . g]kfndf !@% hft–hflt / !@#
efiff af]lnG5 . oxfF !) eGbf a9L wd{ dfGg] dflg;x¿ 5g\ . To;}n]
g]kfnnfO{ ax'hflt, ax'eflifs, ax'wfld{s b]z elgG5 . h'g;'s} hflt,

10
efiff / wd{ dfGg] eP klg xfdL ;a} g]kfnL xf}+ . xfd|f] Kof/f] b]z g]kfn
xf] .
l;sfO lgb]{zg M cfˆgf l;sf? ;d"xnfO{ pgLx¿sf] jf;:yfg, pgLx¿sf] efiff,
wd{, ;+:s[lt -hGd, d[To' ljjfx ;+:sf/, e]ife'iff, u/uxgf, rf8kj{x¿df ;xeflutf
cflb_sf ;DaGwdf eGg nufO{ /fli6«o Pstfsf] clego ug{ nufO l;sfpg' kb{5 .

cEof;
!= tn lbOPsf lrq cWoog u/L tL rf8x¿ s;/L dgfOG5 < ;d"xdf
5nkmn u/L atfpg'xf];\ .

ltxf/df
b]p;L e}nf]
57 k"hf v]n]sf]
@= tkfO{ObF klg ul//x]sf]
dgfpFk]bDjf
} l8sL z]kf{n] h:t} cfˆgf] af/]df tnsf a'Fbfsf
cfwf/df u/]s f]
ljj/0f tof/ ug'{xf];\ .
cfˆgf] gfd M lhNnf, ufpF÷gu/ M
wd{ M efiff M
d'Vo rf8kj{ M dgfpg] ;do M

11
hGd ;+:sf/ M ljjfx ;+:sf/ M
d[To' ;+:sf/ M e]ife'iff / uxgf M
-cfk"mn] tof/ kf/]sf] ljj/0f sIffdf ;fyLx¿nfO{ ;'gfpg'xf];\ /
;fyLx¿n] tof/ u/]sf] klg ;'Gg'xf];\_ .
#= o; jif{sf] leQ]kfqf] -Sofn]G8/_ vf]Hg'xf];\ . Tof] Sofn]G8/sf]
;xfotfaf6 tn lbOPsf rf8kj{xQAA¿ s'g dlxgf, slt ut] / s'g
af/ kb{5g\ < / s'g wd{;Fu ;DalGwt 5g\ < kQf nufO{ n]Vg'xf];\ .
rf8kj{ s'g dlxgf slt ut] s'g af/ s'g wd{
ltxf/
df3L
Ob
a'4 k"l0f{df
57
lj|m;d;

12
$= tkfO{Fsf] ;d'bfodf a;f]af; ug]{ s'g} kfFr cf]6f hfthfltsf] cWoog
u/L lgDg zLif{sdf tflnsf agfO{ b]vfpg'xf];\ .
hfthflt af]Ng] efiff e]ife'iff rf8kj{

13
kf7 @ M ;dfh;]jL M rGb| 8fS6/
kf7 kl/ro M dflg; ;fdflhs k|f0fL ePsf]n] ;dfhdf a:5 . ;dfhdf
a:bf dflg;nfO{ cg]s ;d:of, b'Mv, cfkt\ljkb klg cfpF5g\ . ;dfhdf
To:tf ;d:of ;dfwfg ul/lbg], ;dfhsf] enf] rfxg] / ;dfhsf] pGgtL
ug]{ dflg;nfO{ ;dfh;]jL elgG5 . k|foMh;f] ;d'bfodf To:tf
;dfh;]jLx¿ lqmofzLn eO/x]sf x'G5g\ . To:tf JolStx¿sf] vf]hL ug]{,
pgLx¿sf] ;Ddfg ug]{ sfd ug'{kb{5 . o; kf7df klg To:tf ;dfh;]jL
JolStx¿sf] vf]hL u/L pgLx¿sf] sfdsf] sb/ ug'{k5{ eGg] ;Gb]z
lbOPsf] 5 .

k|]daxfb'/ tfdfª bf]nvf lhNnfsf] gfDb" ufpFkflnsf j8f g+= $ sf


afl;Gbf x'g\ . Pslbg pgnfO{ cfˆgf] ufpFkflnsfsf ;dfh;]jL JolStsf]
vf]hL ug]{ OR5f eof] . To;sf nflu pgn] cfˆgf] ufpFkflnsfleqsf s]xL
;dfh;]jL JolStx¿sf] ;f]wvf]h ub}{ uP / ;dfh;]jL rGb| bfxfnnfO{
e]6]/ s'/fsfgL u/] . s'/fsfgLsf cfwf/df pgn] rGb| bfxfnsf] af/]df
o:tf] ljj/0f tof/ u/] –
;dfh;]jL rGb| bfxfnsf] hGd lj=;+= @))# ;fndf
bf]nvf lhNnfsf] sfj|]df ePsf] xf] . To;a]nf ufpFdf
ljBfnox¿ lyPgg\ . k9\g n]Vg OR5f x'g]x¿ ufpFs}

14
kf6L, rf}tf/f]df hDdf x'Gy] . ufpFsf k9\g n]Vg hfg]sf JolStx¿;Fu
ToxLF l;Sg] ub{y] . pxfFn] klg To;}u/L ufpFs} u'ª;Fu k9\g n]Vg l;Sg'
eof] . kl5 gfDb" ufpFdf ldl8n :s"n v'Nof] . ToxfF pxfFn] ;ft sIff;Dd
cWoog ug'{eof] . ufpFdf Tof] eGbf a9L k9fO x'g] cj:yf lyPg . cfk"m /
cfk"mh:t} ;fyLx¿ ldn]/ sf7df8f}F cfO{ ljho d]df]l/on :s'ndf k9\g
yfNg'eof] . sIff !) ;Ddsf] cWoog ;s]/ ;fd'bflos :jf:Yo ;xfos -
l;=Pd=P=_ k9\g yfNg'eof] . l;=Pd=P=
cWoog ul/;s]kl5 zfGtf ejg
c:ktfndf sfd ug'{eof] . ToxfF sfd
ubf{ ub}{ b'u{d If]qdf uO{ ToxfFsf
hgtfsf] :jf:Yo ;]jf ug]{ OR5f
hfUof] . æhxfF OR5f, ToxfF pkfoÆ
eg]e}+m pxfF b}n]v lhNnfsf] x]Nykf]i6df sfd ug{ yfNg' eof] . ToxfF b'O{
jif{ sfd ul/;s]kl5 cfˆg} lhNnfsf] lh/Ldf c:ktfn v'n]sf] va/
k'Uof] . ca cfˆg} lhNnfdf a;]/ sfd ug]{ p2]Zosf ;fy lh/L
c:ktfndf sfd ug'{eof] . lh/L c:ktfndf sfo{/t /xFbf pxfFsf] sfdaf6
k|]l/t eP/ ljb]zL 8fS6/n] cfk"m;Fu} :jL6\h/n}08 hfg cfu|x u/] . Tof]
cfu|x c:jLsf/ ub}{ pxfF ;Kt/L k'Ug'eof] . t/fO{sf] udL{;Fu} ToxfF k}mng]
/f]u;Fu h'lw/x]sf bfh'efO, lbbLalxgLx¿sf] :jf:Yo ;]jfdf nfUg' eof] .
To;} qmddf lj=;+= @)#^ ;fndf k~rfotL Joj:yf lj¿4 cfGbf]ng

15
rls{of] . k~rfot Joj:yf /x];Dd hgtfsf] :jf:Yo cj:yf ;'w|g ;Sb}g
eGg] 7fg]/ æ:jf:Yo ;xfos ;ª\3Æ u7g ug{ ;lqmo /xg' eof] . ToxL
;+u7g dfk{mt pxfF klg k~rfot lj/f]wL cfGbf]ngdf nfUg'eof] . @)#&
;fnkl5 pxfF k'gM cfˆg} lhNnf kms{g' eof] / gfDb' x]Nykf]i6df sfd ug{
yfNg'eof] . ;xsf/L ;+:yfåf/f hgtfsf] hLjg:t/df ;'wf/ Nofpg
æhgd'vL art tyf C0f ;xsf/L ;+:yfÆ :yfkgf ug'{eof] . hgtfsf]
:jf:Yo ;]jf ug{ cfk}mFn] d]l8sn ;~rfng u/L sltko c;xfo, ul/a,
b'MvL JolStx¿nfO{ lgMz'Ns ;]jf klg k'¥ofpg' eof] . pxfFsf] ;]jfaf6
k|efljt eP/ To; ;d'bfosf dflg;x¿n] rGb| 8fS6/ eGg yfn] .
;]jfaf6 cjsf; ePkl5 ædg z'4 eP z/L/ :j:y /xG5Æ eGg] d"ndGq
lnP/ of]u lzIffsf] k|rf/df lj|mofzLn /xFb} cfpg' ePsf] 5 .

l;sfO lgb]{zg M l;sfOx¿nfO{ cfˆgf] ;d'bfodf /x]sf ;dfh;]jL JolStx¿sf]


vf]hL ug{ nufO{ pxfFsf] of]ubfgsf] ;DaGwdf sIffdf k|:t't ug{ nufpg'k5{ /
l;sfOx¿nfO{ vf]h ljlwaf6 l;Sg k|]l/t ug'{k5{ .

16
cEof;
!= tnsf k|Zgx¿sf] pQ/ lbg'xf];\ M
-s_ s:tf] sfd ug]{ JolStnfO{ ;dfh;]jL elgG5 <
-v_ ;dfh;]jL aGg s]s] u'0f x'g'k5{ <
-u_ tkfO{FnfO{ klg ;dfh;]jL aGg dgk5{ < k5{ eg] lsg < kb}{g
eg] lsg <
@= tkfO{Fsf] ;d'bfodf /x]sf ;dfh;]jL JolStx¿sf] vf]hL ug'{xf];\ .
pxfFn] ;dfhsf nflu s:tf s:tf sfd ug'{ePsf] 5, ;f]wvf]h u/L
kQf nufpg'xf];\ / To;sf] ljj/0f tof/ ug'{xf];\ .
#= kf7sf ;dfh;]jL rGb| bfxfn / tkfO{n
F ] vf]hL ug'{ePsf ;dfh;]jLn]
u/]sf sfdsf] t'ngf ug'{xf];\ .
$= vfk'{gfy ufpFkflnsfsf hoaxfb'/ /f]sfof ;dfh;]jL JolSt x'g\ .
pgL ufpFkflnsfdf :ofp v]tLsf] nflu tflnd lbg], ls;fgx¿nfO{
s[lif C0f lng ;xof]u ug]{, pGgt hftsf e]8f kfng ug{ l;sfpg]
ub{5g\ . hoaxfb'/sf] sfddf tkfO{F s;/L ;xof]u ug{ ;Sg'x'G5 <
%= k|b]z g+= @ sL ljlGbof dxtf] dlxnf clwsf/sdL{ x'g\ . pgn]
dlxnfx¿sf] hLjg:t/ ;'wf/ ug{ s] ug'{knf{ <
^= dfgf},F tkfO{F ;fd'bflos :jf:Yo sfo{stf{ cyjf dlxnf :jf:Yo
:jod\ ;]ljsf x'g'ePsf] eP s;/L ;dfh;]jf ug'{x'G5 < ;d"xdf
5nkmn u/L clego ug'{xf];\ .

17
PsfO # M ;fdflhs ;d:of / ;dfwfg
kf7 ! M ;a}nfO{ ;Ddfg / ;xof]u u/f}F
kf7 kl/ro M xfd|f] ;dfhdf ljleGg lsl;dsf c;xfo ckfª\utf ePsf
/ cK7of/f]df k/]sf JolStx¿ x'G5g\ . ljleGg jfWotfn] ubf{ tL
JolStx¿ To:tf] cj:yfdf k'u]sf x'g\ . pgLx¿nfO{ dfof, xf};nf,
;xof]u / k|]/0ffsf] vfFrf] x'G5 . pgLx¿nfO{ klg c¿ ;/x ;dfg
Aojxf/ ul/of] eg] pgLx¿n] klg ;dfhdf of]ubfg lbg ;S5g\ .
lalGbof e§sf] 3/df pgsf] a'af, cfdf / Ps efO{ 5g\ . pgLx¿sf]
;fgf] / ;'vL kl/jf/ 5 . lalGbofsf] efO pgsf] cfdfafa'sf] cfˆg}
;Gtfg xf]Ogg\ . Pslbg pgsf] afa' clkm;af6 kms{Fbf af6f]df
dflg;x¿sf] le8 b]v] . x]bf{ t ToxfF ev{/ hGd]sf] gfafns lzz'
sk8fdf a]/]/ kmflnPsf] /x]5 . Tof] c;xfo afnsnfO{ lalGbofsf] a'afn]
3/df n}hfg' eof] / jxfFx¿n] p;sf] gfd lbg]z /fVg'eof] . wd{k'q agfO{
x'sf{O{ a9fO{ k9fpg'eof] . clxn] pm c7f/ jif{ k'lu;s]sf] 5 . pm !@
sIffdf k9\b} 5 . o;/L Pp6f c;xfo afnsnfO{ lalGbofsf] cfdf a'afn]
;xf/f lbFbf p;sf] eljio aGof] .
/]0f' ofba Ps ckfª\utf ePsL dlxnf x'g\ .
pgL xfn @# jif{sL 5g\ . pgL ;fg}df a;
b'3{6gfdf k/]/ Pp6f uf]8f sf6\g'k/]sf] lyof] /

18
Pp6f ;+:yfsf] ;xof]uaf6 s[lqd v'6\6f xflnPsf] lyof] olx b'3{6gfsf]
sf/0fn] pgL ;fgf]df cf}krfl/s ljBfno lzIffaf6 al~rt eOg\ .
clxn] pgL 3/ kl/jf/, ;flyefO, lzIfsx¿ / ;ª\3;+:yfsf] dbtn]
glhs}sf] dlxnf ljBfnodf k9\g] cj;/ kfPsL 5g\ / pgn] k9fOdf
/fd|f] u/]sL 5g\ .
/fd nvg t/fO{df a:5g\ . Ps
lbg pgsf] 3/df lah'nL ;6{
eO{ cfunflu eof] . p;sf]
kl/jf/df ;a}hgf 3/ aflx/
lg:sg ;kmn eP t/
;fdfgx¿ aflx/ lgsfNg
EofPgg\ . l5d]sLx¿n] s;}n] kfgL, s;}n] :ofpnf, NofP/ cfuf] t lgefP
t/ 3/df ePsf ;a} ;fdfgx¿ 89]/ gi6 eof] . kl5 ufpFn]x¿ / /]8j|m;
;+:yfsf] ;xof]u åf/f ;fgf] 3/ lgdf{0f eof] . ;fy} nQfsk8f /
vfg]s'/fx¿ pknAw u/fOP .
æwd{ sdfpg s'g} dlGb/ hfg' kb}{g, czQm, c;xfo / ckfª\utf ePsf
JolStx¿sf] ;]jf ug'{ g} 7'nf] wd{ xf] .Æ

19
lj|mofsnfk M tkfO{Fsf] :yfgLo ;d'bfodf klg 5f]/f5f]/Ln] 5f]8]sf h]i7
gful/s, cfdfafa'df ePsf afnaflnsf cflb c;xfo JolStx¿ x'g
;S5g\ . To:tf c;xfo JolStx¿nfO{ tkfO{Fn] s;/L ;xof]u ub}{ cfpg'
ePsf] 5 < jf ug'{x'G5 < sIffdf 5nkmn u/]/ lgisif{ lgsfNg'xf];\ <
cEof;
!= tn lbOPsf k|Zgx¿sf] 5f]6f] pQ/ lbg'xf];\ M
-s_ b[li6laxLgx¿n] k9\bf k|of]u ug]{ lnlknfO{ s] elgG5 <
-v_ tkfO{Fsf] l5d]sLsf] 3/df cfunfuL eof] eg] s] ug'{x'G5 <
-u_ ckfª\u ePsf JolStn] lxF8\bf k|of]u ug]{ nf}/LnfO{ s] elgG5 <
-3_ s:tf dflg;x¿nfO{ c;xfo elgG5 <
@= tnsf k|Zgx¿sf] pQ/ lbg'xf];\ M
-s_ tkfO{F c;xfo, ckfª\utf ePsf tyf cK7\of/fdf k/]sf
dflg;x¿nfO{ s;/L ;xof]u ug'{x'G5 < ;"rL agfpg'xf];\ .
-v_ sIffsf]7fdf ;flyx¿sf] ;d"x agfO{ cK7\of/fdf k/]sf
dflg;x¿nfO{ ;xof]u u/]sf] clego u/]/ b]vfpg'xf];\ .
-u_ c;xfo, ckfª\utf ePsf / cK7\of/fdf k/]sf dflg;x¿;Fu
;DalGwt ;dfrf/ / lrqx¿ ;ª\sng u/L sIffsf]7fdf
6fF:g'xf];\ .

20
-3_ tkfO{Fsf] :yfgLo ;d'bfodf sfo{/t c;xfo, ckfª\utf ePsf
tyf cK7\of/f]df k/]sf dflg;x¿nfO{ ;xof]u ug]{ ;ª\3;+:yfx¿
vf]lh u/L ;"rL agfO{ s'g} Pssf] af/]df n]Vg'x]f;\ .
#= tn lbOPsf ;fdu|Lx¿ s:tf JolStx¿nfO{ cfjZos kb{5g\
n]Vg'xf];\ .

================== ================ ==================== ==============

l;sfO lgb]{zg M l;sf?x¿nfO{ cfˆgf] :yfgLo ;d'bfodf ePsf c;xfo, ckfª\utf


ePsf tyf cK7\of/fdf k/]sf dflg;x¿sf] vf]hL ug{ nufO{ pgLx¿nfO{ ;xof]u,
;Ddfg, xf};nf / k|]/0ff ug]{ lsl;dsf e"ldsf clego, gf6s / ljleGg
lj|mofsnfkx¿ ug{ nufpg'xf];\ .

21
kf7 @ M ;fdflhs s'/Lltsf] cGTo u/f}F
kf7 kl/ro M klxn]b]lv rlncfPsf ljleGg k|yf / k/Dk/fdf cfwfl/t
;dfhsf] ljsf;df afwf c8\rg k}bf ug]{ 5'jf5't, cGwljZjf; /
?l9jflb ;+:sf/x¿nfO{ g} ;fdflhs s'/Llt elgG5 . xfd|f] g]kfnL ;dfh
cem} klg o:tf ljs[lt / ;d:ofx¿af6 k|efljt /x]sf] b]lvG5 .
logLx¿nfO{ h/}b]lv x6fpg' g} cfhsf] cfjZostf /x]sf] 5 .{

tgxF'sf] cgf}krfl/s ljBfno k|f}9


bf];|f] txsf l;sf?x¿n] Pp6f
kl/of]hgfTds sfo{ u/] . To;sf
nflu lzIfsn] ;fdflhs ;d:ofx¿
af/] ;d"xut 5nkmn ug{ nufpg'
eof] . To; ;d"xsf] k|:t'lt 5'jf5't
lgDgcg';f/ /x]sf] 5 .
zLif{s M 5'jf5't
k|:tf]tf M /Ltf ljZjsdf{
;xefuL ;ª\Vof M&
kl/ro M hflt, efiff, wd{, k];f, If]q / lnª\usf] cfwf/df ul/g]
e]befjnfO{ g} 5'jf5't elgG5 . of] Ps lsl;dsf] ;fdflhs lje]b xf] .

22
g]kfnsf] ;x/L If]qsf] t'ngfdf u|fdL0f If]qdf cem} klg 5'jf5't k|yf
Jofks ¿kdf rln/x]sf] e]l6G5 .
5'jf5'tn] kfg]{ c;/x¿
!= JolStdf lxgtfaf]w / cfTdUnfgL x'g]
@= ;fdflhs åGå a9\b} hfg]
#= ;fdflhs Pstfdf sdL cfpg]
$= ;dfhdf czflGt em}emu8f h:tf lj|mofsnfkx¿ a9\g]
%= ;fdflhs ;xof]u / ;b\efjdf sdL cfpg]
5'jf5't ;dfwfgsf pkfox¿
!= hgr]tgf hufpg]
@= lzIffsf] k|rf/ k|;f/ ug]{
#= sfg'gsf] ;xL ¿kdf kfngf u/fpg]
$= ;dfhdf ;a}sf] ;xof]udf sfo{j|mdx¿ ;~rfng ug]{
%= sfg'gsf] ckx]ngf ug]{nfO{ s8f sfg'gL ;hfo lbnfpg]
;d"x v
zLif{s M cGwljZjf;
k|:tf]tf M alb| uf}td
;xefuL ;ª\Vof M ^
kl/ro M af:tljs s'/f yfxf gkfO{ c¿sf] nx}nx}df nfu]/ s'g} s'/fsf]
ljZjf; ug'{ cGwljZjf; xf] . af]S;L k|yf, wfdLemfFj|mLdf ljZjf; ug'{,

23
la/fnf]n] af6f] sf6]df ;fOt kb}{g eGg' blntx¿dfly 5f]Ol56f] ug]{,
dlxgfaf/L ePsf dlxnfnfO{ 5'g' x'Fb}g eGg' cflb cGwljZjf;sf
pbfx/0fx¿ x'g\ .
xfd|f] ;dfhdf klxn]b]lv
rlncfPsf o:tf g/fd|f
s'–k|yfx¿nfO{ x6fpFb}
k/Dk/fut ¿kdf
rlncfPsf /fd|f kIfx¿sf] 5fpk8L k|yf
;+/If0f / hu]gf{ ub}{
hfg'kb{5 . ;ef ;df/f]x / e]nfx¿sf] cfof]hgf u/L hgr]tgfd"ns
sfo{j|mdx¿ ;~rfng ug]{ ljleGg ;~rf/sf dfWodx¿af6 k|rf/–k|;f/
ug]{ ga'em]sfnfO{ a'emfpg sf]lz; ug]{ / a'emL a'emL a'emkrfpg]nfO{
sfg'gL ;hfo lbg'kb{5 .
;d"x u
zLif{s M ;fdflhs s'/Llt
k|:tf]tf M lbns'df/L 3n]
;xefuL ;ª\Vof M &
kl/ro M ljleGg lsl;dsf k|yf k/Dk/f / k|rngsf] gfddf ;dfhdf
rlncfPsf] s'/Lltx¿nfO{ ;fdflhs s'/Llt elgG5 . xfd|f] g]kfnL

24
;dfhdf k|rlnt s]xL s'/Lltx¿sf] pbfx/0f lgDgcg';f/ k|Zt't ul/Psf]
5.
s'/LtL kl/ro
b]psL k|yf ;'b"/ klZrdsf s]xL lhNnfx¿df wd{sf] gfddf
aflnsfx¿nfO{ dlGb/df r9fpg] k|rngnfO{ b]psL k|yf
elgG5 .
cGwljZjf; af:tljs s'/f yfxf gkfO{ c¿sf] nx} nx}df nfu]/ s'g}
s'/fsf] laZjf; ug'{ cGw ljZjf; xf] .
af]S;L k|yf af]S;Lsf] cf/f]kdf dlxnfdfly zf/Ll/s / dfgl;s
oftgf lbg' .
hftLo e]befj Ps hftn] csf]{ hftnfO{ x]nf tyf ckdfg ug'{ .
5fpk8L k|yf ;'b"/ / dWo klZrddf /h:jnf xF'bf dlxnfx¿nfO{ 5fp
-uf]7_ df /fVg] k|rng .

lj|mofsnfk M tkfO{Fsf] ;d'bfodf Kff7df lbOP h:t} ;fdflhs s'/Lltx¿


klg x'g ;S5g\ . ltgLx¿sf] vf]lh u/L ;"rL agfO{ s'g} Pp6fsf] af/]df
JofVof ug'{xf];\

25
l;sfO lgb]{zg M ljBfyL{x¿n] cfˆgf] ljBfno j/k/ cfcfˆgf] ;d'bfodf cg'ej
u/]sf ;fdflhs ;d:of tyf s'/Lltx¿sf] af/]df 5nkmn ug{ nufpg'xf];\ . clg
l;sf?x¿nfO{ cfkm" klg ;r]t /xg] / c¿nfO{ klg ;r]t u/fpg] lsl;dsf
lj|mofsnfox¿ h:t} Kn]sf8{ agfpg nufpg], e"ldsf clego tyf cGt{lj|mofx¿
ug{ nufpg] .

cEof;
!= tn lbOPsf jfSox¿ l7s eP l7s / a]l7s eP a]l7s n]Vg'xf];\ M
-s_ bfOhf] lng' / lbg' b'j} ;fdflhs ck/fw x'g\ . -=====_
-v_ la/fdL kbf{ wfdL eFmfj|mLsf]df hfg'kb{5 . -==========_
-u_ cGwljZjf; / s'/LltnfO{ h/}b]lv pv]n]/ kmfNg'kb{5 . -======_
-3_ 5f]/Lsf] pd]/ gk'Ub} ljjfx u/] k'0o ldN5 . -=========_
@= tkfO{Fsf] ;d'bfodf ePsf ;fdflhs s'/Lltx¿sf] ;"rL agfpg'xf];\ /
ltgLx¿nfO{ x6fpg] pkfox¿ klg n]Vg'xf];\ M
;fdflhs s'/Llt x6fpg] pkfox¿
!= !=
@= @=
#= #=
$= $=

26
#= 5'jf5't cGwljZjf; / s'/Llt emNsg] gf/fx¿ n]v]/ Kn]sf8{ agfO{
ljBfno kl/;/df ¥ofnLsf] cfof]hgf ug'{xf];\ .
$= tkfO{s
F f] ;d'bfodf ePsf /fd|f / g/fd|f rngx¿sf] 5'6\6f5'6\6} ;"rL
agfpg'xf];\ .
/fd|f rngx¿ g/fd|f rngx¿
!= !=
@= @=
#= #=
$= $=
%= 5'jf5't k|yfn] ;dfhdf kf/]sf c;/x¿ n]vL To;sf] ;dfwfgsf
pkfox¿ klg n]Vg'xf];\ .
c;/x¿ ;d:of ;dfwfgsf pkfox¿
!= !=
@= @=
#= #=
$= $=
%= %=

27
PsfO – $ M gful/s r]tgf
kf7 M ! xfd|f k|fs[lts ;Dkbfx¿
kf7 kl/ro M dflg;n] cfˆgf] d]xgt / kl/>d gu/L k|s[ltdf cfk}Fm k|fKt
x'g] j:t'x¿ k|fs[lts ;|f]t x'g\, h:t} M jghª\un, df6f], vlgh, hn;|f]t,
hLjhGt' cflb . k|s[ltaf6 kfOg] log} j:t'x¿af6 xfd|f] cfjZostf k"/f
x'G5 . /fi6«n] klg log} ;|f]tx¿sf] k|of]u u/]/ ljsf; u/]sf] x'G5 . dflg;
/ /fi6«sf cfjZostf k|fs[lts ;f]tx¿af6 k"/f ul/G5 . k|fs[lts
;Dkbfx¿sf] b'¿kof]u gu/L o;sf] ;+/If0f ;xL ;b'kof]u ub}{ hfg'k5{ .
Pl/hf]gf, cd]l/sf
@& gf]e]Da/, @)!(
Kof/L alxgL zLtn
w]/}–w]/} dfof Û
d oxfF cf/fd 5' . ltdLnfO{ klg ToxfF cf/fd} xf]nf . a'afcfdfnfO{ klg
cjZo cf/fd} xf]nf . pxfFx¿nfO{ d]/f] gd:sf/ ;'gfOlbg' . cfh w]/}
lbgkl5 d ltdLnfO{ of] lr7L n]Vb}5' .
xfd|f] b]z ;fgf] ePtf klg k|fs[lts ;Dkfbfn] wgL 5 . w]/} lsl;dsf jg
tyf jg:klt, ;fgf 7'nf gbLx¿ 5g\ . yl/yl/sf] df6f] kfOG5 . oL
;fwgx¿sf] k|of]u u/]/ xfd|f cfjZostf k"/f u5f}{F .

28
xfdLnfO{ xfd|f] hLjgofkg ug{ y'k|}
j:t'x¿ rflxG5 . 3/ agfpg 9'ª\uf,
df6f], OF6f, l;d]G6, 8G8L rflxG5 .
bfp/f / 3fF;sf] ef/L v]tLafnL pTkfbg ug{ df6f] rflxG5 .
af]s]sf] dflg;sf] lrq
3fF;, bfp/f, sf7, h8La'6Lsf] nflu jghª\un rflxG5 . v]taf/L hf]Tg,
ef/L af]Sg, oftfoftsf] sfd lng hgfj/ rflxG5 . /fli6«o lgs'~h vf]Ng
r/fr'¿ª\uL, jGohGt', jghª\un / jg:klt rflxG5 . v]taf/Ldf l;FrfO
ug{, lah'nL lgsfNg kfgL geO{ x'Fb}g . oL ;a} k|fs[lts ;Dkbfx¿ x'g\ .
;Dkbf eg]sf] ;DklQx¿ x'g\ . k|fs[lts ;Dkbf geP xfd|f] cfjZostf
k"/f x'Fb}g . xfd|f] cfjZostf k"/f ePg eg] hLjg rNg ;Sb}g . oL
k|fs[lts ;Dkbfx¿ Psk6s dfq k|of]u u/]/ xfdLnfO{ k'Ub}g . xfd|f]
hLjge/ o;sf] k|of]u cfjZos x'G5 . To;}n] o:tf ;Dkbfx¿sf]
hyfefjL k|of]u ug]{ / ljgfz ug]{ sfd ug'{ x'Fb}g . logLx¿sf] ;+/If0f ub}{
k|of]u ug'{kb{5 . hg;ª\Vof x/]s jif{ a9\b} hfG5 . hg;ª\Vof a9]h:tf]
k|fs[lts ;Dkbf a9\b}g . a¿ k|of]u ub}{ hfFbf 36\b} hfG5 . ljrf/
gk'¥ofO{ hyfefjL k|of]u ug{ yfNof}F eg] t Pslbg ;lsP/ hfG5g\ . clg
xfd|f eljiosf ;Gtltn] t cefj} cefjdf afFRg'kg]{ x'G5 . To;a]nf
pgLx¿sf] hLjg slt si6s/ x'G5 xf]nf <
To;}n] Kof/L alxgL, jghª\unsf] ;+/If0f ug]{ sfd u/f}F . jGohGt'sf]
rf]/L lzsf/ x'gaf6 /f]sf}F . df6f]sf] ;+/If0f ug{ k|fª\ufl/s dn / sDkf]:6

29
dnsf] k|of]unfO{ a9fcf}F . kfgLsf ;|f]tx¿sf] ;+/If0f u/f}F . xfdLn] Zjf;
lng] xfjfnfO{ b'lift x'g glbpFm . olt sfd ug{ ;s]df k|fs[lts ;Dkbf
hf]ufpg ;xof]u k'U5 .
tkfO{F a;]sf] lhNnfdf s'g s'g k|fs[lts ;Dkbfx¿ 5g\ < ltgLx¿sf]
k|of]u s;/L eO/x]sf] 5 < cjnf]sg u/L kQf nufpg'xf];\ / sIffdf
k|:t't ug'{xf];\ .
k|fs[lts ;Dkbfsf] ;fy} xfd|f] ;d'bfodf ;f+:s[lts
;Dkbfx¿ klg 5g\ . ;f+:s[lts ;Dkbf eg]sf] wd{,
/Lltl/jfh, k/Dk/fnfO{ lrgfpg] ;DklQ x'g\ .
dlGb/sf] lrq
wfld{s :ynx¿, kf6Lkf}jf, xfd|f rf8kj{x¿,
rf8kj{df k|of]u ul/g] afhfx¿, xfd|f kf]zfsx¿ ;f+:s[lts ;Dkbfx¿
x'g\ . oL ;f+:s[lts ;Dkbfn] xfd|f] klxrfg u/fpF5 . klxrfg eg]sf]
lrgfpg] sfd xf] . xfdL g]kfnL ;+;f/sf] hxfF k'u] klg o;}af6 Pscfk;df
lrlgG5f}F . ljZjdf xfdLnfO{ lrgfpg] dfWod klg oxL g} xf] . xfd|f] ;+:s[lt
dfl;of] eg] xfdLnfO{ s;}n] klg g]kfnL eg]/ lrGb}g . xfdL klg dfl;P/
hfG5f}F . To;}n] cfk"mnfO{ lrgfpg xfd|f] ;+:s[lt hf]ufpg'k5{ . ;+:s[lt
hf]ufpg ;f+:s[lts ;Dkbfsf] ;+/If0f ug'{k5{ .
cfhnfO{ olt eGb} labf dfUb5' .
ltd|f] dfof ug]{ bfh'
lbjfs/

30
l;sfO lgb]{zg M cfˆgf l;sf? ;d"xnfO{ pgLx¿sf] ;d'bfodf /x]sf k|fs[lts
Pjd\ ;f+:s[lts ;Dkbfx¿sf] ;"rL tof/ ug{ nufO{ tL ;Dkbfx¿ s'g cj:yfdf
5g\ < To;sf] ;+/If0f s;/L eO/x]sf] 5 < To;sf] pkof]u s;/L ug'{k5{ < cflb
s'/fdf sIffdf 5nkmn u/fO{ tL ;Dkbfsf] ;+/If0f ug{ k|f]T;fxg lbg'xf];\ .

cEof;
!= tn lbOPsf b'O{ ;d"xdf hf]8f ldnfpg'xf];\ M
-s_ jg ;Dkbf -c_ cgf{
-v_ vlgh ;Dkbf -cf_ k~r} jfhf
-u_ hn ;Dkbf -O_ pj{/ hldg
-3_ jGohGt' -O{_ ;'Gb/ lxdfn
-ª_ df6f] ;Dkbf -p_ s0ff{nL gbL
-r_ ;f+:s[lts ;Dkbf -pm_ rf/sf];] emf8L
-P_ :jR5 xfjf
-P]_ kmnfd
@= tnsf] 36gf k9\g'xf];\ M
xfd|f] ;d'bfosf dflg;x¿ ldn]/ jgsf] ;+/If0f ug{ jg pkef]sTf
;ldlt agfP . pgLx¿n] wfld{s :yn j/k/ ;/;kmfO u/] . ToxfF
kmf]x/ ug]{ JolStnfO{ b08 lbg] lg0f{o u/] . jGohGt'sf] rf]/L lzsf/L

31
ug{]nfO{ kj|]m/ jg sfof{nodf a'emfpg] lg0f{o u/] . kfgLsf ;|f]t
jl/kl/ j[If/f]k0f u/] .
dflysf] 36gfsf] cfwf/df tnsf] tflnsf eg'{xf];\ .
tkfO{Fsf] ;d'bfodf /x]sf ;+/If0fsf nflu eO/x]sf
k|fs[lts ;Dkbfx¿ k|of;x¿
!= !=
@= @=
#= #=
#= sIffsf ;xefuLx¿ ;d"xdf ljeflht x'g'xf];\ . Pp6f ;d"xn]
;f+:s[lts ;Dkbfsf] ;+/If0f ubf{ x'g] kmfObfx¿ eGg'xf];\ . csf]{
;d"xn] ;+/If0f gubf{ x'g] a]kmfObfx¿ eGg'xf];\ .
$= tnsf k|Zgsf] pQ/ lbg'xf];\ M
-s_ k|fs[lts ;Dkbf eg]sf] s] xf] <
-v_ ;f+:s[lts ;Dkbf eg]sf] s] xf] <
-u_ k|fs[lts ;Dkbfaf6 xfdLnfO{ s] kmfObf x'G5 <
-3_ xfdLn] lsg ;f+:s[lts ;Dkbf hf]ufpg'k5{ <

32
kf7 M @ xfd|f clwsf/ / To;sf] pkof]u
kf7 kl/ro M clwsf/ xfd|f] hLjg;Fu k|ToIf ¿kdf hf]l8Psf] ljifo xf] .
clwsf/n] dflg;nfO{ :jtGqtf lbG5 . dflg; dflg;lar x'g] e]befjnfO{
x6fpF5 . dflg;sf] hLjgnfO{ ;'vL agfpF5 . clwsf/sf ljleGg kIfx¿
5g\ . h:t} M /fhgLlts clwsf/, cfly{s clwsf/, ;fdflhs clwsf/,
wfld{s clwsf/ cflb . oL ;a} clwsf/nfO{ dfgj clwsf/leq /flvPsf]
5 . clwsf/sf] ;xL tl/sfaf6 k|of]u u/] xfd|f] hLjgn] k"0f{tf kfpF5 .
-z'e/fh dfgj clwsf/sdL{ x'g\ . pgL dfgj clwsf/ ;DaGwL ;+:yfdf
sfd u5{g\ . oxfF kqsf/ / z'e/fhlar ePsf] s'/fsfgL k|:t't ul/Psf]
5_
kqsf/ M gd:sf/, z'e/fhHo" Û dfgj clwsf/ eg]sf] s] xf] <
5f]6s/Ldf atfOlbg'x'G5 ls <
z'e/fh M wGojfb, dfgj clwsf/ eg]sf] dflg;n] cfˆgf] hLjgdf
pkef]u ug{ kfpg] clwsf/ xf] . of] clwsf/ ljZjel/sf
dflg;n] ;dfg ¿kn] pkef]u ug{ kfpF5g\ . ;g\ !($*
df ;+o'Qm /fi6«;ª\3n] cfˆgf] dxf;efaf6 kfl/t u/]sf]
xf] . o; clwsf/leq w]/} clwsf/
kb{5g\ . o;n] ;a} dflg;x¿ a/fa/
5g\ eg]sf] 5 . To:t} hflt, efiff,
g]kfnsf]
;+ljwfgsf] kmf]6f]
33
wd{, lnª\u, j0f{sf cfwf/df e]befj ug{ gkfOg] eg]sf]
5 . csf]{ s'/f s;}n] s;}nfO{ zf]if0f ug{ gkfOg], Ps}
lsl;dsf] sfdsf] Hofnfdf e]befj ug{ gkfpg] eg]sf] 5 .
s'g} klg dflg;nfO{ bf;bf;L / aFw'jf agfpg gkfpg]
Joj:yf u/]sf] 5 . xfd|f] b]zsf] ;+ljwfgsf] efu # df
df}lns clwsf/ /flvPsf] 5 . To;df klg dfgj
clwsf/;Fu ;DalGwt clwsf/x¿ /flvPsf] 5 . cem xfd|f]
;+ljwfgdf t afn clwsf/ / dlxnf clwsf/nfO{ klg
;dfj]z ul/Psf] 5 .
kqsf/ M afn clwsf/sf ;DaGwdf klg :ki6 kfl/lbg'xf];\ g t <
z'e/fh M x'G5, gL . afn clwsf/ eGgfn]
afnaflnsfn] kfpg] clwsf/ eGg]
a'‰g'k5{ . o;cGtu{t afnaflnsfn]
kfpg' kg]{ kf]if0fo'St vfgf, /f]u
lj¿4 vf]kx¿ kb{5g\ . o;nfO{ afnclwsf/
;DaGwL lrq
afn arfp elgG5 . To:t} pgLx¿nfO{ lbg'kg]{ dfof,
ddtf, dhb'/Ldf nufpg gkfpg], b'Jo{jxf/ ug{ gkfpg]
cflb afn ;+/If0fsf] clwsf/ xf] . afnaflnsfsf] :jf:Yo,
lzIff, v]ns'b, dgf]/~hg ug{ kfpg] clwsf/nfO{
afnljsf; elgG5 . To:t} 8/ / qf;d'St jftfj/0fdf

34
afFRg kfpg', cfˆgf dgsf s'/f eGg kfpg', cfˆgf]
OR5fcg';f/sf] lj|mofsnfkdf efu lng kfpg'
;xeflutfsf] clwsf/leq kb{5 .
tkfO{Fsf afnaflnsfn] s'g s'g lsl;dsf clwsf/x¿ k|fKt
u/]sf 5g\ < ;d"xdf a;L 5nkmn ug'{xf];\ / To;sf] ;"rL
agfpg'xf];\ .

kqsf/ M dlxnf clwsf/sf] af/]df klg s]xL eGg'x'G5 ls <


z'e/fh M cjZo atfpg] 5' . dlxnf clwsf/sf
;DaGwdf w]/} klxn]b]lv cfjfhx¿
p7]sf lyP . dlxnf :jtGqtf,
n}ª\lus lx+;f, dtbfgsf] clwsf/,
dlxnf clwsf/
;dfg Hofnf, sfdsf] clwsf/, ;DaGwL lrq
k|hgg\ clwsf/, kfl/jfl/s sfg'g, lzIff / ;DklQsf]
clwsf/ dlxnf clwsf/sf If]qx¿ x'g\ . xfd|f] b]zsf]
;+ljwfgsf] wf/f #* df dlxnfsf] xs /flvPsf] 5 .
o;af6 dlxnfx¿ klg cl3 a9\g] cj;/ ldN5 .
kqsf/ M st{Josf] af/]df lg <
z'e/fh M x]g{'xf];\, clwsf/ / st{Jo ;Fu;Fu} cl3 a9\g'k5{ . o;nfO{
cnucnu ¿kdf a'‰g' x'Fb}g . clwsf/sf] s'/f ubf{ xfdLn]

35
cfˆgf] st{JonfO{ klg 5f]8\g' x'Fb}g . clwsf/ dfq vf]Hg]
t/ st{Jo la;{g] xf] eg] hLjg ;kmn x'Fb}g . h:tf] af]Ng,
n]Vg kfpg' xfd|f] clwsf/ xf] t/ hyfefjL af]Nbf c¿sf]
efjgfdf rf]6 kg{ ;S5 . To;}n] ;+oldt eP/ af]Ng' xfd|f]
st{Jo klg xf] .
kqsf/ M ca cGTodf Pp6f k|Zg ;f]Wg rfxG5' . xfdLn] lbuf] zflGt
sfod /fVg s] ug'{knf{ <
z'e/fh M lbuf] zflGt eg]sf] :yfoL zflGt xf] . lbuf] zflGt sfod
/fVg] w]/} pkfox¿ 5g\ . klxnf] s'/f t xfdLn] Ps csf{sf]
efjgfnfO{ a'‰g' kb{5 . k|To]s dflg;df cfcfˆg}
cfjZostf, OR5f / ljrf/ x'G5g\ . Pscfk;df To;nfO{
;xL ;"rgfsf] dfWodaf6 a'‰g'k5{ . s'g} ljifodf ljjfb
;'? ePdf Pscfk;df cfˆgf s'/fx¿ k|i6 ¿kdf
/fVg'k5{ . Pscfk;df e]befj / cGofo x'g lbg' x'Fb}g .
cGofo ug'{ klg x'Fb}g . k|fs[lts ;|f]t / ;fwgsf] ;a}n]
pkof]u ug]{ cj;/ tof/ ug'{k5{ . lgod, sfg'gdf s'g}
q'6L eP To;nfO{ ;Rofpg'k5{ . ;dfhdf JolSt
JolStlar åGå x'g;S5 . JolSt / ;d"xlar klg
x'g;S5 . ;d"x ;d"x aLr klg åGå x'g ;S5 . olb åGå

36
x'g] cj:yf ePdf To;sf] sf/0f kQf nufpg'k5{ /
;dfwfg lgsfNg'k5{ .
tkfO{Fsf] ;d'bfodf klg ljleGg ;dodf åGå eof] eg]
To;sf] ;dfwfg s;/L ug'{x'G5 < sIffdf clego u/L
b]vfpg'xf];\ .
kqsf/ M tkfO{Fn] w]/} ljifodf k|i6 kfl/lbg'eof] . To;sf nflu
wGojfb .
z'e/fh M cfˆgf] s'/f /fVg] df}sf lbg'ePsf]df tkfO{FnfO{ klg wGojfb .
l;sfO lgb]{zg M ;xefuL l;sf?x¿nfO{ dfgj clwsf/, afn clwsf/, dlxnf
clwsf/sf ;DaGwdf 5nkmn ug{ nufO{ clwsf/sf] pkof]u ug]{ tl/sf,
st{Josf] kfngf ug]{ pkfox¿ eGg nufpg'kb{5 . o;sf ;fy} ;dfhdf x'g]
åGåsf] ;dfwfg ug]{ pkfox¿ klg 5nkmn u/fO{ lgZsif{ lgsfNg nufpg'k5{ .

cEof;
!= tkfO{Fsf] ;d'bfodf /x]sf afnaflnsfx¿n] s'g s'g clwsf/ kfPsf
5g\ < s'g s'g clwsf/ kfPsf 5}gg\ < Tof] clwsf/ kfpg s]
ug'{k5{ < tnsf] h:t} tflnsf agfO{ n]Vg'xf];\ .
kfPsf clwsf/ gkfPsf clwsf/ s] ug'{k5{ <

37
@= tkfO{Fsf ;d'bfosf dlxnfx¿n] pkof]u ul//x]sf clwsf/x¿ s'g
s'g x'g\ < ca To;df s'g s'g clwsf/ yk ug'{k5{ < tnsf] h:t}
tflnsf agfO{ n]Vg'xf];\ .
pkof]u ul//x]sf clwsf/ yk ug'{kg]{ clwsf/

#= ;d'bfodf a;L 5nkmn ug'{xf];\ / tnsf k|Zgx¿sf] pQ/ lbg'xf];\ M


-s_ dfgj clwsf/ eg]sf] s] xf] <
-v_ dfgj clwsf/leq kg]{ s'g} kfFr cf]6f clwsf/x¿ vf]h]/
n]Vg'xf];\ .
-u_ ;dfhdf åGå x'g glbg s] s] pkfox¿ ug'{k5{ < cfk"mn] hfg]sf
rf/ /fd|f pkfox¿ n]Vg'xf];\ .
$= Ps hgf dflg; eGb} lyP, ædlxnfx¿n] t 3/sf] sfd ug]{, eft
efG;f, r'nf] rf}sf]sf] sfd ug'{k5{ . afnaRrf :ofxfg]{ pgLx¿sf]
sfd xf] . pgLx¿nfO{ s] sf] dlxnf clwsf/ < of] ;a} dlxnfx¿nfO{
efF8\g] sfd xf] .Æ o;f] eGg] dflg;nfO{ tkfO{F s;/L ;Demfpg'
x'G5 < clego u/]/ b]vfpg'xf];\ .

38
PsfO – %
kf7 ! M d a;]sf] gu/kflnsf
kf7 kl/ro M g]kfnsf] ;+3Lo ;+/rgfcg';f/ &%# cf]6f :yfgLo tx 5g\ .
ef}uf]lns ljljwtfcg';f/ :yfgLo txsf] ;+/rgf / lgdf{0f km/s km/s
x'g;S5 . l;sf?n] cfk"m a;]sf] :yfgLo txsf] ljj/0f lbg ;Sg]
p2]Zocg';f/ of] kf7 tof/ ul/Psf] 5 .
d]/f] gfd jif{ axfb'/ lwdfn xf] . d df]/ª
lhNnf cGtu{t kg]{ pnf{af/L gu/kflnsf
j8f g+= @ df a:5' . d cfˆgf]
gu/kflnsfsf] ljj/0f o;/L lbg rfxG5' .

pnf{
jf/L g=kf=sf] gS;f
gu/kflnsfsf] gfd pnf{af/L
j8fx¿sf] ;ª\Vof (
If]qkmn &% ju{ ls=ld=
;Ldfgf k"j{ bds g=kf=-emfkf_, klZrd ky/L zlgZr/]
g=kf= / n]6fª g=kf=, pQ/ ldSnfh'ª ufpFkflnsf
/ blIf0f /t'jfdfO{ g=kf=
k|b]z k|b]z g+= !

39
lhNnf df]/ª
c~rn sf]zL
xfjfkfgL udL{ -lxpFb Ct' Gofgf] / 5f]6f], u[id Ct' udL{ /
jiff{_
k|d'v gbLx¿ jj|mf, ;f]N6L, t]nL / ;'gemf]8f
k|d'v hfltx¿ a|fXd0f, If]qL, lnDa", /fO{, lwdfn / g]jf/
hg;ª\Vof %$,^(^ -hgu0fgf @)^*cg';f/_
d[Vo s[lif pTkfbg wfg, ds}, ux'F, kmnk"mn / t/sf/L
k|d'v ahf/ pnf{jf/L, /fh3f6 / dª\unaf/]
z}lIfs :t/ *!Ü ;fIf/ -hgu0fgf @)^*cg';f/_

l;sfO lgb]{zg M kf7sf cfwf/df l;sf?x¿nfO{ cfk"m a;]sf] gu/kflnsf÷


ufpFkflnsfsf] tYox¿ vf]hL ug{ nufO{ sIffdf k|:t't ug{ pTk|]l/t ug'{xf];\ .

cEof;
!= jif{axfb'/n] h:t} tkfO{F klg cfˆgf] gu/kflnsf÷ufpFkflnsfsf]
ljj/0f tof/ ug'{xf];\ .

40
@= cfˆgf] gu/kflnsf÷ufpFkflnsf / pnf{af/L gu/kflnsflar
tflnsfdf lbOPsf] cfwf/df t'ngf ug'{xf];\ M
a'Fbfx¿ pnf{af/L g=kf= tkfO{s
F f] g=kf=÷uf=kf=
k|b]z
lhNnf / c~rn
If]qkmn
k|d'v gbLx¿
k|d'v hfltx¿

#= cfˆgf] gu/kflnsf÷ufpFkflnsfsf] gS;f agfO{ rf/} lbzfsf] ;Ldfgf


n]Vg'xf];\ .

41
kf7 @ M d a;]sf] lhNnf
kf7 kl/ro M g]kfnsf] k|fs[lts agf]6 lxdfn, kxf8 / t/fO{ u/L tLg
k|b]zdf afFl8Psf] 5 . /fhgLlts cfwf/df && lhNnf / ;ft k|b]zdf
ljefhg ul/Psf] 5 . kf7\oj|mdsf] txut p2]Zocg';f/ l;sf?n] cfk"m
a;]sf] lhNnfsf] ;fdfGo hfgsf/L lng'k5{ . To;sf nflu oxfF
;'b"/klZrd -k|b]z g+= &_ sf] s}nfnL lhNnfnfO{ pbfx/0fsf] ¿kdf k|:t't
ul/Psf] 5 . s}nfnL lhNnfsf] ;fdfGo hfgsf/L lng k'Ug] tYox¿
;dfj]z ul/Psf] 5 . To;}sf cfwf/df l;sf? ;d"xn] cfˆgf] lhNnfsf]
kl/ro lbg ;Sg'k5{ .
s}nfnL lhNnfsf b]jL/fd eGb5g\, æd
s}nfnL lhNnfdf a:5' . of] lhNnf
;'b"/klZrd cyf{t\ & g+= k|b]zdf kb{5 .
g] of] lhNnf ;'b"/klZrd k|b]zsf]
kfnsf] gS;fdf s}nfnL
blIf0flt/ t/fO{lhNnf
df /x]sf] 5 . o; lhNnfsf] If]qkmn #,@#% ju{ ls=ld= 5
/ lhNnfsf] ;b/d'sfd wgu9L xf] . o;sf] k"j{df alb{of, klZrddf
s~rgk'/, pQ/df 8f]6L / ;'v]{t lhNnf kb{5g\ . blIf0ftk{m ef/t kb{5 .
of] lhNnf t/fO{ k|b]zdf kg]{ ePsfn] oxfFsf] xfjfkfgL udL{ 5 .
pQ/tk{msf] s]xL efu r'/] kxf8n] cf]u6]sf] 5 . u[id Ct'df k"j{af6
cfpg] dg;'g jfo'n] oxfF yf]/} jiff{ u/fpF5 . lxpFbdf klZrdaf6 rNg]
jfo'n] lxpFb] em/L NofpF5 . anf}6] kfª\uf] df6f] ePsf] x'gfn] oxfF wfg,

42
ux'F, ds}, t/sf/Lsf ;fy} t]nxg k|;:t pTkfbg x'G5 . jghª\undf
;fn, l;;f}, vo/, l;dnsf ¿vx¿ kfOG5g\ .
o; lhNnfsf] s'n hg;ª\Vof -hgu0fgf
@)^*cg';f/_ nueu &,&%,&)( 5 .
oxfF a|fDx0f, If]qL, yf¿ hfltsf] d'Vo
a;f]af; 5 . g]kfnL, 8f]6]nL / yf¿
s}nfnL lhNnfsf] gS;f
oxfFsf] d'Vo af]nLrfnLsf] efiff xf] . bz}F,
ltxf/, uf}/f, df3L / xf]nL -kmfu'_ oxfFsf d'Vo rf8kj{x¿ x'g\ . u]6f
ljdfg:ynn] o; lhNnfdf xjfO{ ;]jf pknAw u/fPsf] 5 . k"j{–klZrd
/fhdfu{, eLdbQ kGt /fhdfu{n] ;8s oftfoftdf ;]jf k'¥ofPsf] 5 .
o; lhNnfdf ;fgf / demf}nf pBf]ux¿ klg :yfkgf ePsf 5g\ . tL
pBf]ux¿ s[lif / jg k}bfjf/df cfwfl/t 5g\ . o; lhNnfdf /x]sf]
3f]8f3f]8L tfn lgs} k|Voft 5 . l6sfk'/df /x]sf] kfs{ klg k|l;4 5 .
s0ff{nL, df]xgf, lzju+uf, ky/}of cflb o; lhNnfaf6 aUg] gbLx¿ x'g\ .
g}gfb]jL, jgb]jL, nIdL gf/fo0f cflb oxfFsf k|l;4 wfld{s s]Gb| x'g\ .
wgu9Ldf ag]sf] xjfO{ ;ª\u|fxnon] ko{6snfO{ cfslif{t ul//x]sf] 5 .
wgu9Lsf ;fy} l6sfk'/, d;'l/of, nDsL, cQ/Lof / u]6f d'Vo ahf/ x'g\ .
o; lhNnfdf lzIff / :jf:Yosf] ;]jf / ;'ljwfdf ;'wf/ x'Fb} uPsf] 5 .
cfwf/e"t txb]lv pRr lzIffsf] ;'ljwf klg o; lhNnfdf /x]sf] 5 .
c~rn c:ktfn, :jf:Yo s]Gb|, :jf:Yo rf}sLx¿sf] ;'ljwf k'u]sf] 5 .

43
lghL If]qaf6 klg c:ktfnx¿ vf]lnPsf 5g\ . hDdf hg;ª\Vofsf] *#
k|ltzt -hgu0fgf @)^*cg';f/_ hg;ª\Vof ;fIf/ 5g\ . oxfF ljleGg
a}ª\s, ladf tyf ;xsf/L ;+:yfx¿ klg 5g\ . oL ;+:yfx¿n] oxfFsf
dflg;sf] hLjg:t/ ;'wf/ ug{ ;xof]u k'¥ofPsf 5g\ .
l;sfO lgb]{zg M cfˆgf] l;sf? ;d"xnfO{ cfˆgf] lhNnfsf] ;fdfGo kl/ro lbg
nufpg' kb{5 . o;sf nflu ljleGg lnlvt, d'lb|t, ljB'tLo ;~rf/sf] k|of]u u/L
vf]Hg ;lsG5 . l;sf?nfO{ vf]hL ug]{ lqmofsnfktk{m k|f]T;flxt ug'{k5{ .
cEof;
!= kf7sf b]jL/fdn] cfˆgf] lhNnfsf] kl/ro lbP . tkfO{F klg cfˆgf]
lhNnfsf] hfgsf/L lng ljleGg ;|f]tx¿ vf]Hg'xf];\ . To;kl5 tnsf]
h:t} tflnsf agfO{ cfˆgf] lhNnfsf] hfgsf/L u/fpg'xf];\ M
lhNnfsf] gfd If]qkmn hDdf d'Vo hfltx¿ d'Vo
hg;ª\Vof rf8kj{

@= s}nfnL lhNnfdf ePsf t/ tkfO{Fsf] lhNnfdf gePsf j:t'x¿ s] s]


/x]5g\ < ;"rL tof/ ug'{xf];\ . tL gePsf j:t' pknAw u/fpg
tkfO{F s] k|of; ug'{x'G5 <

44
#= tn lbOPsf] g]kfnsf] gS;fdf cfˆgf] lhNnf kQf nufpg'xf];\ /
To;df /ª eg'{xf];\ .

&& lhNnf 5'6\ofPsf] g]kfnsf] gS;f

45
kf7 # M gS;f agfpg l;sf}F
kf7 kl/ro M k[YjLsf] aflx/L efunfO{ k[YjLsf] ;tx elgG5 . k[YjLsf]
;txdf ljleGg cfs[lt x'G5g\ . h:t} M gbL, kxf8, ;d'b|, tfn cflb .
k[YjLsf] ;txdf dflg;n] agfPsf cfs[ltx¿ klg x'G5g\ . h:t}M ;8s,
/]ndfu{ ljdfg:yn dlGb/ cflb . k[YjLsf] oxL :j¿knfO{ sfuh jf
sk8fdf b]vfOG5 eg] To;nfO{ gS;f elgG5 . gS;f agfpg] sfdnfO{
gS;f sfo{ elgG5 .
e'jg]Zj/ dxtf] / dflngL d08nn]
cfˆgf] gu/kflnsfsf] gS;f agfpg]
gS;f ljrf/ u/] . gS;f agfpg' cl3
pgLx¿n] cfˆgf] gu/kflnsfleq s]s]
5g\, To;sf] vf]hL u/] . ;8s, gbL,
dlGb/, kf]v/L, c:ktfn sxfF sxfF 5g\, Tof] klg kQf nufP . ltgLx¿nfO{
gS;fdf s;/L b]vfpg], To;sf] klg hfgsf/L lnP . pgLx¿n] lnPsf]
hfgsf/L o:tf] lyof] –
 gbL b]vfpg] ;ª\s]t
 tfn÷kf]v/L b]vfpg] ;ª\s]t
 ;8s b]vfpg] ;ª\s]t
 d'Vo 7fpF÷;x/ b]vfpg] ;ª\s]t

46
 /fhwfgL b]vfpg] ;ª\s]t
 kxf8÷lxdfn b]vfpg] ;ª\s]t
 /]ndfu{ b]vfpg] ;ª\s]t
 dlGb/ b]vfpg] ;ª\s]t
 jg b]vfpg] ;ª\s]t
 s[lif If]q b]vfpg] ;ª\s]t
 a; la;f}gL b]vfpg] ;ª\s]t
To;kl5 pgLx¿n] cfˆgf] gu/kflnsfsf] gS;f agfpg] cEof; u/] .
klxnf] tl/sf M cfˆgf] gu/kflnsfsf] gS;f x]b}{ csf]{ vfnL sfuhdf
ToxL agfpFb} uP . gldn]sf] 7fpFdf d]6]/ ldnfpFb} uP .
gS;fdf ePsf tYox¿nfO{ ldNg] ;ª\s]t /fv]/ b]vfP .
bf];|f] tl/sf M Pp6f ;kmf kftnf] sfuhnfO{ gS;fdfly /fv] . To;
sfuhdf tnsf] gS;f k|i6 b]lvof] . b]lvPsf]
sfuhdfly k]G;Lnn] gS;fsf] /]vfx¿ adf]lhd sf]b}{
uP . o;/L pgLx¿sf] gS;f tof/ eof] . tof/ ePsf]
gS;fdf ;ª\s]tx¿ klg /fv] .
t];|f] tl/sf M gS;f agfpg] ;kmf sfuhsf] dfly sfj{g /fv] . To;dfly
cfˆgf] gu/kflnsfsf] gS;f /fv]/ gS;f dfly k]lG;nn]
sf]b}{ uP . sfj{gsf] ;xfotfn] sfuhdf gu/kflnsfsf]

47
gS;f tof/ eof] . To;df pgLx¿n] cfˆgf]
gu/kflnsfleq ePsf ;8s, sf/vfgf, gbL cflbnfO{
;ª\s]taf6 b]vfP .

tof/ kfl/Psf] gS;f

l;sfO lgb]{zg M l;sf?nfO{ cfk"m a;f]af; u/]sf] ufpFkflnsf÷gu/kflnsfsf]


cg'dflgt gS;f sf]g{ nufO{ To;df pko'Qm ;ª\s]tx¿ /fVg l;sfpg' kb{5 .
gS;fsf] yk cWoog ug{sf] nflu Goole Map vf]Hg nufO{ l;sfpg klg ;lsG5 .

cEof;
!= tn gS;fdf k|of]u x'g] ;ª\s]tx¿ lbOPsf] 5 . tL ;ª\s]t lrg]/ gfd
n]Vg'xf];\ .

48
@= sIffsf]7fdf ;d"xdf ljeflht x'g'xf];\ / tn lbOPsf tYox¿nfO{
s:tf] ;ª\s]t k|of]u u/L b]vfpg ;lsG5 < 5nkmn u/L
n]Vg'xf];\ .

gbL

;8s

ljdfg:yn

#= ;'g}gf h};jfnn] o:tf ;ª\s]t k|of]u u/L cfk"m a;]sf] ;d'bfosf]


gS;f agfOg\ .

gS;f

$= tkfO{F ufpFkflnsf cyjf gu/kflnsf sxfF a:g'x'G5 < cfk"m a:g]


kflnsfsf] gS;f agfO{ ToxfF ePsf tYox¿ h:t}M af6f]÷;8s, gbL,
kf]v/L÷tfn, kxf8, v]tL x'g] If]q, a; la;f}gL cflb b]vfpg'xf];\ .

49
kf7 $M k[YjL s;/L pTklQ eof] <
kf7 kl/ro M k[YjLsf] pTklQ slxn] eof] < s;/L eof] < eGg] ;DaGwdf
ljleGg vf]h / cg';Gwfgx¿ eP . ljleGg ljåfgx¿n] cfcfˆgf]
l;4fGtx¿ cufl8 ;f/] . h:t} M tf/f l;4fGt, Hjf/ l;4fGt, r'Das
l;4fGt cflb . To;dWo] cf]6f]l:dysf] l;4fGtnfO{ clxn] ;a}n] dfGg
yfn]sf 5g\ . oxL l;4fGtnfO{ oxfF pNn]v ul/Psf] 5 .
afFs]sf cAb'n cnLn] k[YjLsf] pTklQ ;DaGwL sIffdf 5nkmn ug]{ ljrf/
u/] . pgn] eg], æxfd|f] k[YjL s;/L eof] < slxn] aGof] < tkfO{Fx¿nfO{
yfxf 5 <Æ
s;}n] yfxf 5}g eg] . s;}n] ;"o{ 6'lqmP/ ag]sf]
eg] . s;}n] nfdk'R5«] tf/f 6'lj|mP/ ag]sf] eg] . ;a}
;fyLx¿sf] ljrf/ ;'lg;s]kl5 pgn] eg],
lrq
æa|Dxf08df klxn] ;"o{sf] pTklQ eof] . To;kl5
;"o{sf] jl/kl/ UofF; / w'nf] afbnn] 9fSof] . ;"o{sf] u'¿Tjfsif{0f zlStn]
Tof] UofF; / w'nf]nfO{ cfk"mlt/ tfGb} uof] . lj:tf/} lj:tf/} Tof] UofF;, w'nf]
/ afbn ;"o{lt/ tflgP/ 3'Dg yfNof] . e'd/L 3'd] e}Fm 3'Db} hfFbf ltgLx¿
Pscfk;df hf]l8g yfn] . hf]l8Fb} hfg] / 3'Db} hfg] ultn] ubf{ ltgLx¿df
klg u'¿Tjfsif{0f k}bf eof] . kl5 lj:tf/}–lj:tf/} ltgLx¿ uf]nf] cfsf/df
ljsf; eP/ u|xx¿ ag] . To;dWo] xfd|f] k[YjL klg Ps u|x xf] .

50
k[YjLsf] pTklQ ;f9] rf/ ca{ jif{ cl3 ePsf] xf] . k[YjL pTklQ x'Fbf w]/}
tftf] lyof] . tftf]kgn] ux|f}F kbfy{x¿ kmnfd, lgs]n, cNd'lgod k[YjLsf]
leqL efudf /x] . xNsf UofF;sf] txn] jfo'd08n
aGof] . ;]nfpg], v'Drg] qmdn] xn'sf r§fgsf]
txaf6 ;tx aGof] . ;]nfpFb} hfFbf ag]sf] afbn /
k[YjLsf]
agf]6sf] lrq jfkmn] 3g3f]/ jiff{ eO/x\of] . v'Dr]/ ag]sf 7'nf
7'nf vf8ndf kfgL el/P/ ;fu/, dxf;fu/ ag] . ;'?df hLj /
jg:kltsf] pTklQ kfgLd} eof] .Æ cnLn] cfˆgf] s'/f elg;s]kl5
;fyLx¿n] ;f]w], æk[YjLsf] leqL / aflx/L agf]6 s:tf] 5, t <Æ
æk[YjLsf] ;txsf] jl/kl/ ljleGg UofF;x¿n] ag]sf] cfj/0f 5 . To;nfO{
jfo'd08n elgG5 . To;df gfO6«f]hg, clS;hg, sfa{g8fOcS;fO8 /
cGo UofF;x¿ /x]sf 5g\ .
k[YjLsf] ;tx :ynd08n / hnd08nn] ag]sf] 5 . :yn 08n eg]sf]
hdLgsf] efu xf] . of] l;lnsf / cNd'lgodaf6 ag]sf] 5 . hnd08n
eGgfn] kfgLsf] efu xf] / of] 7'nf7'nf dxf;fu/, tfn cflbn] 9f]s]sf] efu
xf] . k[YjLsf] lar efunfO{ dWod08n elgG5 . of] l;lnsf /
DofUg];odn] ag]sf] 5 .
k[YjLsf] ;a}eGbf leqL efunfO{ s]Gb| d08n elgG5 . of] kmnfd /
lgs]nn] ag]sf] 5 . leqL efu Hofb} tftf] x'gfn] tL j:t'x¿ ToxfF
klUnPsf] cj:yfdf x'G5g\ .

51
l;sfO lgb]{zg M l;sf? ;d"xnfO{ kf7sf cfwf/df k[YjL ;DaGwL lrqx¿ b]vfP/
5nkmn jf k|Zgf]Q/ ljlwaf6 l;sfpg ;lsG5 .
cEof;
!= ;d"xdf a;]/ ljrf/ cfbfgk|bfg ug'{xf];\ . To;kl5 tL k|Zgsf pQ/
5f]6s/Ldf n]Vg'xf];\ M
-s_ k[YjLsf] pTklQ s;/L eof] <
-v_ k[YjLsf] pTklQ slxn] eof] <
-u_ ;'?df hLj tyf jg:ktL sxfF pTklQ eP <
-3_ k[YjLsf] agf]6 s:tf] 5 <
@= k[YjLsf] agf]6sf] lrq agfpg'xf];\ / o;sf ljleGg efusf] gfd
n]Vg'xf];\ .
#= cfk"mn] agfPsf] k[YjLsf] agf]6nfO{ pl;g]sf] c08f;Fu t'ngf
ug'{xf];\ . s] km/s kfpg'eof] <

52
PsfO – %
kf7 ! M ef/t M xfd|f] l5d]sL b]z

d]/f] gfd dgdfof u'¿ª xf] . d sf:sL lhNnfsf] n]vgfy gu/kflnsfdf


a:5' . lxhf]cfh dnfO{ n]Vg, k9\g v'a dg k5{ . d]/f klt ef/tLo
;]gfdf sfd ug'{x'G5 . d rflxF 3/sf] sfd u5'{ . laxfg a]n'sf ;do
ldnfP/ k|f}9 ljBfno hfg] u5'{ . k9\b} hfg] j|mddf dnfO{ l5d]sL b]z
ef/tsf] af/]df hfGg] OR5f nfUof] . d}n] cfˆgf kltnfO{ kmf]g u/]/
ef/tsf] af/]df atfOlbg cg'/f]w u/]F . s]xL s'/f pxfFn] atfOlbg' eof] .
afFsL hfgsf/L lstfa, OG6/g]6 / kqklqsfdf vf]h]/ lng' eGg'eof] . d}n]
klg To;} u/]F / ef/t ;DaGwL o:tf] hfgsf/L tof/ kf/]F .
If]qkmn #@,*&,@^# ju{ ls=ld=-g]kfn eGbf afO; u'gf 7'nf]_
;Ldfgf k"j{df aª\unfb]z, DofGdf/ / aª\ufnsf] vf8L, klZrddf
kfls:tfg / c/a ;fu/, pQ/df g]kfn, e'6fg / rLg,

53
blIf0fdf >Lnª\sf, dfnlbE; / lxGb dxf;fu/
/fhwfgL gofF lbNnL
hg;ª\Vof ! c/a !@ s/f]8 nueu
xfjfkfgL k"j{ pQ/ / klZrd pQ/ efudf hf8f] afFsL ;a} efudf udL{

k|d'v gbLx¿ uª\uf, a|Xdk'q, od'gf, sfj]/L, uf]bfj/L, ;tnh cflb .


k|d'v lbNnL, d'DaO{, sf]nsftf, r]GgO{, a+}un'¿, x}b/fjfb,
;x/x¿ hd;]bk'/ cflb
/fli6«o kj{ :jtGqtf lbj;, !% cu:t
d'b|f ¿ko]
em08f tL/ªf -xl/of], ;]tf] / ;'Gtnf /ªsf] w;f{ ePsf] lardf rj|m_

d'Vo wd{ lxGb", O:nfd, lj|mlZrog, l;v


/fli6«o efiff lxGbL / cª\u|]hL
zf;g ;ª\3Lo u0ftGq
Joj:yf
d'Vo k];f s[lif, pBf]u, Jofkf/ / ;]jf
g]kfn;Fusf] k|frLgsfnb]lv, cf}krfl/s bf}To ;DaGw ;g\ !($& b]lv
;DaGw

54
cfk"mn] tof/ kf/]sf] of] hfgsf/L sIffdf k|:t't ul/g\ . ;xhstf{ lzIfs
/ ;fyLx¿n] tfnL ahfP/ pgsf] k|z+;f u/] . pgn] klg v'zLn] nfdf]
;f; k]ml/g\ .
lzIf0f lgb]{zg M l;sf?nfO{ gS;fsf] ;xfotfaf6 ef/t ;DaGwL kf7sf cfwf/df
l;Sg k|f]T;fxg ug'x{ f];\ .

cEof;
!= tn lbOPsf jfSox¿ l7s eP …l7sÚ / a]l7s eP …a]l7sÚ n]Vg'xf];\ M
-s_ ef/t g]kfnsf] pQ/ lbzfdf kb{5 .
-v_ ef/tsf] tLglt/ ;d'b|n] 3]/]sf] 5 .
-u_ ef/t g]kfneGbf em08} afO; u'gf 7'nf] 5 .
-3_ ef/tsf] Ps ?lkofF a/fa/ g]kfnL Ps ?lkofF
;f7L k};f x'G5 .
-ª_ ef/tLo :jtGqtf lbj; hgj/L dlxgfdfk5{ .
@= dgdfof u'?ªn] ef/t ;DaGwL s]xL hfgsf/L lbg 5'6fPsL 5g\ .
pgn] 5'6fPsf a'Fbfx¿ tn lbOPsf] 5 . ;fyLx¿;Fu / ;xhstf{;Fu
;f]w]/ tL hfgsf/L k"/f ug'{xf];\ .
-s_ ef/taf6 g]kfnn] cfoft ug]{ ;fdfgx¿ M
========================================================================================

55
-v_ g]kfnn] ef/tdf lgof{t ug]{ ;fdfgx¿
=====================================================================================
-u_ ef/tn] g]kfnnfO{ u/]sf ;xof]ux¿
=====================================================================================
#= ef/tLo tLy{ofqLx¿ g]kfnsf] kz'kltgfy, hfgsL dlGb/, dgsfdgf,
:ju{åf/L, d'lStgfy cflb wfld{s :yndf cfpg] u5{g\ . g]kfnaf6
klg w]/} tLy{ofqLx¿ ef/t hfG5g\ . ef/tsf] gS;fdf g]kfnL
tLy{ofqLx¿ hfg] 7fpFx¿ kQf nufpg'xf];\ . To;kl5 tL 7fpFsf
gfdx¿ ;d"xdf a;L n]Vg'xf];\ .
$= ;d"xdf a;]/ ef/tsf] gS;f agfpg'xf];\ . gS;fdf ef/tsf d'Vo
;x/ gofFlbNnL, d'DaO{, sf]nsftf, r]GgO{ / b'O{ cf]6f gbL uª\uf /
a|Xdk'q b]vfpg'xf];\ .

56
kf7 @ M xfd|f] l5d]sL b]z M rLg

¿s'd k"j{sf wghLt g]kfnL clxn] cgf}krfl/s k|f}9 ljBfnodf bf];|f]


txdf k9\5g\ . ;fgf] pd]/df pgn] ljBfnodf k9\g kfPgg\ . pd]/
9lNsFb} uof] . pgn] lzIffsf] dxŒj a'‰b} uP . pd]/n] k9fO l;sfOnfO{
/f]Sb}g eGg] yfxf kfP . 5f]/f5f]/L ljBfno hfG5g\ . pgL klg cgf}krfl/s
k|f}9 ljBfno hfG5g\ . ToxfF ;~rfng x'g] lj|mofsnfkdf ;xefuL x'G5g\ .
pgsf] ;lqmotf b]v]/ ;fyLx¿ klg 5Ss k5{g\ . cfh pgn] xfd|f] l5d]sL
b]z rLgsf] af/]df hfgsf/L lbFb} 5g\ . pgsf ;fyLx¿ ¿lrk"j{s pgsf]
k|:t'lt ;'lg/x]sf 5g\ . rLgsf] gS;f b]vfpFb} pgn] ;'? u/]– ;xhstf{
lzIfsHo", tyf d]/f ;xkf7L ;fyLx¿ Û rLg xfd|f] b]z g]kfnsf] pQ/k6\l6
kb{5 . o;sf] If]qkmn nueu (^ nfv ju{ ls=ld=5 . csf]{ zAbdf
eGg'kbf{ of] g]kfneGbf ^% u'gf 7'nf] 5 . rLgsf] k"j{k6\l6 pQ/ sf]l/of,
blIf0f sf]l/of / k"jL{ rLg ;d'b| kb{5 . klZrdk6\l6 shfs:tfg,
sLlu{:tfg, tflgls:tfg, ckmuflg:tfg / kfls:tfg kb{5g\ . pQ/k6\l6

57
dª\uf]lnof / ¿; 5g\ . blIf0fdf leotgfd, nfcf];, Dofgdf/, ef/t,
e'6fg / g]kfn /x]sf 5g\ .
rLgdf ;fgf7'nf w]/} gbLx¿ 5g\ . tL dWo] Xjfª\xf], ofª\T;L, l;lsofª
cflb 7'nf gbLx¿ x'g\ . j]Olhª, ;fª\3fO{, xªsª, u'ghfcf], 5]Gb' cflb
oxfFsf k|d'v ;x/ x'g\ .
rLgsf] klZrd / blIf0f efu k|foM w]/}h;f] kxf8 kb{5 . oxfF ;'Vvf
xfjfkfgL 5 . k"jL{ efu gbLn] agfPsf] d}bfgL efu xf] . oxfF /fd|f] s[lif
pTkfbg x'G5 . wfg, ux'F, lrof, kmnk"mn k|z:t pTkfbg x'G5 . s[lifsf
;fy} pBf]u, Jofkf/, lj1fg / k|ljlwdf 7'nf] k|ult ub}{ cfPsf] 5 .
rLgsf] hg;ª\Vof nueu ! c/a #! s/f]8 5 . oxfFsf] /fhwfgL a]Olhª
xf] . rLgdf %^ hfltsf dflg;x¿ a;f]af; ub{5g\ . rLgsf] /fi6«efiff
lrlgofF xf] / oxfFsf] d'b|fnfO{ o'cfg elgG5 .
rLgdf af}4, sGˆo'l;o;, O:nfd, O;fO{ tyf tfcf] wd{ dfGb5g\ .
g]kfnsf] ljsf;sf nflu rLgn] 7'nf] ;xof]u ub}{ cfPsf] 5 . sf7df8f}F
rj|mky, sd{rf/L c:ktfn, cGt/f{li6«o ;ef ejg, e/tk'/ SofG;/
c:ktfn, /fli6«o ;efu[x, c/lgsf] /fhdfu{, k[YjL /fhdfu{ cflb rLgn]
agfPsf] xf] .
rLg ;DaGwL d}n] hfg]sf hfgsf/L olt g} x'g\ . wGojfb .
l;sfO lgb]{zg M ;xefuLx¿nfO{ gS;fsf] ;xfotfaf6 rLg ;DaGwL kf7sf
cfwf/df l;Sg k|f]T;fxg lbg'kb{5 .

58
cEof;
!= vfnL 7fpFdf ldNg] zAbx¿ eg'{xf];\ M
-s_ rLgsf] /fhwfgL ========================= xf] .
-v_ rLgsf] If]qkmn =====ju{ ls=ld=5 / g]kfneGbf === u'gf 7'nf] 5 .
-u_ rLgsf] d'b|fnfO{ ===================== elgG5 .
-3_ rLgsf] em08fdf ==================== x'G5 .
-ª_ rLgsf] pQ/k6\l6================ / =================== b]z 5g\ .
@= tn lbOPsf] Plzofsf] gS;fdf rLg kQf nufpg'xf];\ / gfd
n]Vg'xf];\ M

59
#= tn lbOPsf a'Fbfsf] cfwf/df rLg / ef/tsf] t'ngf ug'{xf];\ .
a'Fbfx¿ ef/t rLg
If]qkmn
/fhwfgL
efiff
k|d'v ;x/
em08f

60
PsfO ^ M xfd|f] ljut
kf7 ! M /fi6« lgdf{0fdf of]ubfg k'¥ofpg] jL/jL/ªgfx¿

kf7 kl/ro
dWosfndf xfd|f] b]z g]kfn pkTosfdf
sflGtk'/, efbufpF / kf6g u/L tLg
/fHox¿ lyP . k"j{ tyf klZrddf afO;L
rf}aL;L /fHox¿ / pkTosf jl/kl/
g'jfsf]6, dsjfgk'/ nufotsf y'k|} ;;fgf
k[YjL gf/fo0f zfx 6'j|]m /fHox¿df ljeflht lyof] .
k[YjLgf/fo0f zfxaf6 g]kfn PsLs/0f ug]{ sfo{sf] z'ef/De ePsf] xF'bf
pxfFnfO{ /fi6« lgdf{tf eg]/ lrlgG5 .
dlxnf ljBfnodf cWoog/t b'O{ hgf dlxnfx¿ xl;gf vft'g, k]df nfdf
/ u'?cfdf lardf ljBfnosf] af/]df ePsf] s'/fsfgL M
xl;gf M k]df tkfOF{ lxhf] lsg ljBfno cfpg'
ePg <
k]df M dnfO{ cln ;Grf] geP/ cfpg ;lsg .
tkfO{F s] x]l//xg' ePsf] cfˆgf] sfkLdf <

/fh]Gb| nIdL b]aL


zfx
61
xl;gf M P lxhf] ;fdflhssf] u'?cfdfn] /fi6« lgdf{0fdf of]ubfg
k'¥ofpg] jL/jL/ªgfx¿ eGg] kf7 k9fpg' ePsf] lyof] . of]
kf7sf] ;f/fz+ n]v]/ / k9]/ cfpg' eGg'ePsf] lyof] . Tolx
kl9/x]sL gL Û
k]df M xf] / ,dnfO{ klg Tof] kf7sf] af/]df atfpg'xf];\ g .
xl;gf M xfd|f] b]z g]kfndf klxn] pkTosfdf sflGtk'/, efbufpF /
kf6g, k"j{ / klZrd tkm{ afO;L rf}la;L /fHox¿ nufot
;;fgf 6'j|]m /fHox¿df ljeflht lyof] /] o;nfO{ l;ª\uf]
g]kfn agfpg] sfdsf] yfngL uf]/vfsf] /fhf k[YjLgf/fo0f
zfxn] u/]sf x'g\ /] .
k]df M P, clg pgn] PSn}n] u/]sf /x]5g\ .
xl;gf M sxfF PSn}n] ug'{gl pgn] of]hgf agfP g]t[Tj lbP / ;]gfnfO{
tflnd lbnfpg] sfd u/] . h'g s'/fnfO{ ;a} uf]/vfaf;Ln]
;fy lbP . h;n] ubf{ pgL ;kmn ePsf /x]5g .
k]df M To;f] ePt k[YjLgf/fo0f zfx xfd|f] b]zsf 7'nf dfG5] kf]
/x]]5g x} .
xl;gf M xf]lg, To;}n] t pgnfO{ xfd|f] b]zsf] /fi6« lgdf{tf elgG5 .
k]df M cf]xf] o:tf] /dfOnf] kf7 k9fpg] lbgdf ljBfno cfpg
;lsg .

62
xl;gf M olt dfq sxfF xf] / ;'Gg'xf];\ g, k[YjLgf/fo0f zfx ljzfn
g]kfn lgdf{0f ug]{ ;kgf lnP/ cl3 a9]sf lyP t/ %@
jif{sf] cNkfo'd} pgsf] lgwg eP5 .
k]df M clg pgsf] d[To'kl5 s] eP5 t <
xl;gf M pgsf] cw'/f] ;kgfnfO{ pgsf 5f]/f pQ/flwsf/Ln] k"/f
u/]5g\ .
k]df M sf] x'g\ / pgsf pQ/flwsf/Lx¿ <
xl;gf M pgsf 5f]/f k|tfkl;+x zfx klg @^
aif{sf] pd]/df cNkfo'd} d[To' ePsfn]
k[YjL gf/fo0f zfxsf] g]kfn PsLs/0f axfb'/ zfx
ug]{ ;kgfnfO{ pgsf sfG5f 5f]/f axfb'/ zfx / a'xf/L
/fh]Gb|nIdL b]jLn] k"/f u/]sL /lxl5g\ .
k]df M pgLx¿n] rflxF s'g s'g 7fpFnfO{ g]kfnsf] ;Ldfgfdf ufe]sf
/x]5g\ gL <
-olQs}df u'?cfdf cfOk'Ug' x'G5 . _
k]df / xl;gf M gd:sf/ u'?cfdf .
u'?cfdf M tkfOF{x¿ s] s'/f ub]{ al;/xg' ePsf] lg oxfF rp/df .

63
xl;gf M k]df lxhf] ljBfno cfpg' ePsf] lyPg . To;}n] lxhf] xh'/n]
k9fpg' ePsf] /fi6« lgdf{0fdf of]ubfg k'¥ofpg]
jL/aL/ªgfx¿ kf7sf] af/]df atfO/x]sL gL u'?cfdf .
u'?cfdf M cf]xf] Û slt /fd|f] Ps csf{df hfg]sf s'/fx¿ l;sfFb} x'g'x'Fbf]
/x]5 . tkfO{xF ¿sf] s'/f sxfF k'u]sf] lyof] s'GgL <
xl;gf M P Û n ;'Gg'xf];\ x} k]df Û k|tfkl;+x zfxsf] d[To'kl5 5f]/f
/0faxfb'/ zfx hDdf c9fO jif{sf ePsfn] /fh]Gb|nIdLn]
pgnfO{ /fhu4Ldf /fvL gfoaL zf;g ;~rfng ul/g\ .
k]df M clg of]] gfoaL zf;g eg]sf] rflxF s] xf] lg <
u'?cfdf M /fh]Gb|nIdL t a8f] zfx;L dlxnf lyOg\ . To;}n] t pgnfO{
g]kfnL la/ªgfsf] pkgfdn] lrlgG5 .
pgsf] gfoaL zf;g sfndf g]kfnsf]
;Ldfgf kj{t, nDh'ª / sf:sL;Dd
k'u]sf] lyof] . To;kl5 pgsf] klg d[To'
eof] . clg o;nfO{ lg/Gt/tf lbg] sfd
rflxF axfb'/ zfxn] u/]sf x'g\ . cd/ l;+x yfkf

xl;gf M axfb'/ zfxsf] kfnfdf rflxF s'g s'g 7fFp g]kfnsf]


;Ldfgfdf uflePsf] xf] / u'?cfdf . d}n] klg lal;{P5'
elglbg'xf];\ g .

64
u'?cfdf M axfb'/ zfx ajL/ / b'/bzL{ lyP . pgn] kfNkf, u'NdL,
c3f{vFfrL, w'sf]{6, kj{t, bfª, Ko'7fg, ;Nofg, /f]Nkf /
hfh/sf]6 nufot afO;L rf}la;L /fHox¿ g]kfnsf] Ldfgfdf
ufe]sf lyP .
k]df M axfb'/ zfxsf] kfnfdf w]/} 7fpFx¿ uflePsf /x]5g\ x}
u'?cfdf .
u'?cfdf M Tolt dfq sxfF xf] / afO;L rf}la;L /fHo lht] klg g]kfnL
;]gf a8fsfhL cd/l;+x yfkfsf] g]t[Tjdf g]kfnsf] ;Ldfgf
s'dfp u9jfn xF'b} cnsfGb ;Dd k'u]sf] lyof] .
-olQs}df 306L nfU5 _ hfpF sIffsf]7flt/ afFsL ca sIffdfg} egf}Fnf .
-;a} hgf sIffsf]7flt/ nfU5g\ .
lj|mofsnfk M k[YjLgf/fo0f zfx, /fh]Gb| nIdL / axfb'/ zfxsf] t:aL/
;ª\sng u/L sfkLdf 6Ff:g'xf];\ / To;sf] d'lg Pp6f kl/ro / sfd klg
n]Vg'xf];\ .

l;sfO lgb]{zg M /fi6« lgdf{0fsf nflu of]ubfg ug]{ xfd|f jL/jL/ªgfx¿af6 /fi6«k|]d
/ :jfledfgsf kf7x¿ l;Sg'k5{ eGg] ;Gb]z lbFb} pgLx¿sf] sfo{af6
l;sf?x¿nfO{ k]|l/t ug]{ lsl;dsf] syf, uLt, ;+jfb, sljtf, clego cflbsf]
dfWofdaf6 lj|mofsnfk u/fpg ;lsG5 .

65
cEof;
!= kf7sf] ;+jfbnfO{ xfpefp;lxt k9]/ ;'gfpg'xf];\ .
@= /fh]Gb|nIdL / axfb'/ zfxsf] gfoaL zf;g sfndf g]kfnsf]
;Ldfgfdf uflePsf 7fpFx¿ n]Vg'xf];\ .
#= tn lbOPsf] vfnL 7fFpdf ldNg] zAbx¿ /fvL eg'{xf];\ M
-s_ k[YjLgf/fo0f zfx g]kfnsf ==================x'g\ .
-v_ axfb'/ zfx k[YjLgf/fo0f zfxsf =====================5f]/f x'g\ .
-u_ /fh]Gb|nIdLb]jLnfO{ g]kfnL =========sf] gfdn] lrlgG5 .
-3_ cd/l;+x yfkfn] ======/ ==========nfO{ g]kfnsf] ;Ldfgfdf ufe] .

66
kf7 @ M xfd|f] ;d'bfosf P]ltxfl;s JolStTjx¿

kf7 kl/ro M Oltxf; eg]sf] klxn]sf 36gfx¿sf] ljj/0f xf] . o:tf


36gfx¿ xfdLn] k|ToIf ¿kdf b]Vg kfPsf x'b}gf}F . klxn]sf dflg;x¿
s:tf lyP, s] sfd uy]{, s] vfGy], s:tf n'uf nufpFy] eGg] ljj/0f g}
P]ltxfl;s ljj/0fx¿ x'g\ o:tf s'/fx¿ yfxf kfpgsf] nflu xfdLn]
ljleGg k':tsx¿, kqklqsfsf] cWoogsf ;fy} ;dfhsf k|ltli7t /
a'l4lhaL dflg;x¿ ;Fusf] s'/fsfgLaf6 yfxf kfpg ;S5fF} . o:tf
P]ltxfl;s 36gfx¿ xfd|f k|]/0ffsf ;|f]tx¿ aGg ;S5g\ .
;fdflhs cWoog k9fpg]
u'?cfdfn] lxhf] æxfd|f] ;d'bfosf
P]ltxfl;s JolStTjx¿Æ kf7
k9fpg' ePsf] lyof] .
ljBfyL{x¿nfO{ cfˆgf] l5d]sL
tyf gft]bf/df /fd|f] sfd u/]/
gfd sdfpg ;kmn ePsf JolStTjx¿sf] af/]df vf]hL u/]/ Nofpg' eGg'
ePsf] lyof] .
xl;gf nfdf M xfn d]/f] dfdf3/ ;+v'jf;efsf] afx|la;]df kb{5 . d]/f]
dfdf3/sf] xh'/a'af Ps ;dfh;]jL x'g' x'GYof] . jxfFsf] gfd led;]g bf;
xf] . pxfF klxn] kfFry/ lhNnfsf] hf]/;fn ahf/df a:g'x'GYof] . pSt

67
7fFpdf af6f]3f6f] k'¥ofpgsf nflu pxfFn] w]/} d]xgt ug'{ePsf] /x]5 .
To;}n] pSt 7fFpdf pxfFsf] ;Demgf :j¿k zflns agfP/ /flvPsf] 5 .
kfFry/af6 a;fOF ;/fO{ u/]/ lj=;++= @)%@ ;fndf ;+v'jf;ef cfpg'ePsf]
lyof] . pxfF afx|lj;]df cfpFbf;Dd ToxfF k|fylds tx;Dd k9fO x'g]
ljBfno lyof] . Tof]eGbf dflysf] k9fOsf] nflu ;b/d'sfd vfFbaf/L
hfg'kYof]{ . d]/f] xh'/a'af uf=la= ;= sf] cWoIfdf la=;+= @)%^ ;fndf
lgjf{lrt x'g'ePsf] lyof] . clg pxFfn] cfˆg} kxn / vr{df dfWolds
tx;Ddsf] k9fO x'g] ;/sf/L ljBfno ufpFd} :yfkgf ug'{eof] . To;kl5
afx|ljz]df ;a}n] dfWoflds tx;Dd k9\gsf] nflu 6f9f hfg'k/]g pSt
ljBfnosf] gfd eLd;]g bf; dfWoflds g} /x]sf] 5 . pxfF % jif{ cufl8
g} ljlt;Sg'eof] t/ klg clxn];Dd ;a}n] d]/f] xh'/a'afnfO{
;lDem/xG5g\ .
lbg]z s6'jfn M d]/f] 3/ sf:sL
lhNnfsf] x+;k'/df kb{5 .
xl/cf]d dNn xfd|f] ufpFsf Ps
c;n JolSt x'gx' 'GYof] . pxfF
afUn'ªsf] a'lb{afªaf6 x+;k'/df
a;fO ;/fO u/]/ cfpg' ePsf]
lyof] . afUn'ª 5Fbf klg pxfF ;dfh;]jL / ldng;f/ x'g'xF'bf] /x]5 .
afUn'ªdf pxfFn] ;fd'bflos jg ljsf;sf] nflu 7'nf] of]ubfg k'¥ofpg'

68
ePsfn] ToxfFsf dflg;n] clxn] klg pxfFnfO{ ;DeFmbf /x]5g\ . pxfFn]
xfd|f] ufFpdf cfˆg} vr{df dflysf] vf]nfaf6 afFw y'g]/ vfg]kfgLsf] wf/f
Nofpg] sfd ug'{ePsf] /x]5 . pSt s'/f vfg]kfgLsf] wf/f;Fu} leQfdf
/flvPsf] lznfn]vdf n]lvPsf] 5 . ufFpsf dflg;x¿ pxfFsf] of]
of]ubfgnfO{ cfh;Dd klg ;DemL /xG5\g .

ldgf la=s= M d]/f] 3/ /f}tx6sf]


h'l8a]nfdf k5{ . kfj{tL /fgfdu/
xfd|f] h'l8a]nf ufpFkflnsfsL cWoIf
x'g'x'G5 . pxfF lj=;++ @)&$ ;fnsf]
:yfgLo txsf] lgjf{rgdf lgjf{lrt
x'g'ePsf] xf] . jxfF t]x|y'dsf] Dofª\n'ª
ahf/af6 /f}tx6df ;?jf eP/ cfpg'
ePsf] xf] . t]xy'ddf x'Fbf ;/sf/L
ljBfnodf k9fpgfsf ;fy} dlxnf ljsf;sf nflu w]/} /fd|f sfdx¿
ug'{ePsf] /x]5 . To;}n] clxn] klg ToxfFsf dflg;x¿n] pxfFnfO{
;lDem/xG5g\ . pxfFn] xfd|f] h'l8j]nfdf cfˆg} vr{df dlxnfx¿sf] nflu
ufFp k':tsfno klg vf]nL lbg'ePsf] lyof] . km';{bsf] ;dodf tL
dlxnfx¿ k':tsfnodf a;]/ kqklqsf / k':tsx¿ k9\g] / b]z ljb]zsf
af/]df s'/fsfgL ;d]t ug]]{ ePsf 5g\ . Tolt dfq geP/ pxfFn]

69
ufpFkflnsfdfkm{t dlxnfx¿nfO{ l;kd'ns tflnd klg pknAw
u/fpg'ePsf] lyof] . To;kl5 ToxfFsf dlxnfx¿ s]xL g s]xL k];f u/]/
cfTd lge{/ aGg ;kmn ePsf 5g\ . pxfFsf] of]ubfgsf] sf/0fn]
clxn];Dd klg ;fFRr} Tof] ufFp Pp6f gd'gf ufpF aGg k'u]sf] 5 .
lj|mofsnfk M tkfO{Fx¿ klg cfˆgf] ;d'bfodf ePsf P]ltxfl;s
JolStTjsf] vf]HfL u/L pxfFx¿sf] of]ubfgsf] af/]df n]Vg'xf];\ .
cEof;
!= led;]gbf; xl/cf]d / kfj{tLnfO{ lsg P]ltxfl;s JolStTj elgPsf]
xf] <
@= Oltxf; eg]sf] s] xf] <
#= P]ltxfl;s AoltmTj eg]/ s:tf JolStnfO{ elgG5 <
$= tkfO{s
F f] ljrf/df P]ltxfl;s JolStTj aGgsf nflu s] s] sfd
ug'{knf{ < n]Vg'xf];\ .
-s_
-v_
-u_
-3_

70
%= tn t:AfL/df lbOPsf JolStx¿ xfd|f] b]zsf nflu of]ubfg ug'{ x'g]
P]ltxfl;s JolStTjx¿ x'g'x'G5 < s;sf] t:AfL/ xf] . ;f]wvf]h u/L
gfd n]Vg'xf];\ .

================ ============= ================== ===============

l;sfO lgb]{zg M ;xefuL k|lzIffyL{x¿nfO{ cfcfˆgf] l5d]s tyf gft]bf/df


;dfhsf nflu pNn]vgLo sfd u/]sf JolStTjx¿sf] ;"RfL agfpg nufpg'xf];\ .
ltgLx¿dWo s'g} Ps hgfsf] af/]df n]Vg nufpg'xf];\ . clg ;dfhsf nflu
pNn]vgLo sfd u/]/ VoftL sdfPsf JolStx¿ g} P]ltxfl;s JolStTjx¿ x'g\ .
To:tf JolStx¿ xfd|f] k|]/0ffsf ;|f]t aGg ;S5g\ . xfdLn] klg kl5;Dd gfd /xg]
lsl;dsf] sfd ug'{kb{5 eGg] wf/0ff a;fO lbg'k5{ .

71
PsfO & M xfd|f] cfly{s lj|mofsnfk
kf7 ! M xfd|f] ufFp / gu/sf dflg;x¿n] ug]{ sfd
-u'?cfdfn] 7'nf] rf6{k]k/ lnP/ sIffsf]7fdf k|j]z ug{'x'G5 . sfnf]kf6Ldf
xfd|f] ufFpsf dflg;x¿n] ug]{ sfd n]Vb} Tof] rf6{k]k/nfO{ leQfdf
e'mG8fP/_
u'?cfdf M -/LtfnfO{ p7fpFb}_, /Ltf of] rf6{k]k/df s] s] n]lvPsf] 5
k9]/ ;'gfpg' xf];\ t .
ufFpsf dflg;x¿n] ug]{ sfd ;x/sf dflg;x¿n] ug]{ sfd
ls;fg, lzIfs, l;sdL{, 8fS6/, OlGhlgo/, kfOn6,
8sdL{, ;'rLsf/, s'dfn], jlsn, Jofkf/L, pBf]uktL,
nf]xf/, s'rLsf/, rf]ofaf6 k]G6/, d]sflgS;, gf]s/L, ky
ljleGg ;fdfgx¿ agfpg] k|bz{s -6'l/:6 ufO8_,
8«fOe/, lzIfs

/Ltf M ufFp / ;x/sf dflg;x¿n]


ug]{ sfdx¿ n]lvPsf] 5,
u'?cfdf . -clg rf6{k]k/df

72
n]lvPsf ;j} k|:6;Fu k9]/ ;'gfpFl5g\ _ .
u'?cfdf M wGojfb /Ltf tkfO{FnfO{, /fd|f];Fu k9]/ ;'gfpg' eof] .
xl/snf ca tkfO{F eGg'xf];\ t . tkfO{xF ¿ 3/df s] sfd
ug'{x'G5 <
xl/snf M xfdL t vf;} 7'nf] sfd ub]{gfF} . u'?cfdf Tolx v]tLkftL
u5f}{F, ufO{a:t' kfN5f}F, b'w a]R5f}F cfk"mx¿nfO{ vfgk'Ug] eGbf
al9 cGgkft a]R5fF} . o;} u/L 5f]/f5f]/L k9fPsf 5f}F, 3/
vr{ klg rn]sf] 5 .
u'?cfdf M clg Tolt v'zL / ;'vL kl/jf/ 5 . tkfO{Fx¿sf] To:tf] /fd|f]
sfd ug'{ ePsf] 5 cem vf; 7'nf] sfd ub]{gfF} eGg] xf] t
sfd slxNo} klg 7'nf] cyjf ;fgf] xF'b}g . sfd gu/L
a:g]nfO{ kf] ;fgf] ;Demg] xf] t sfd ug]{nfO{ t ;Ddfg kf]
ug'{ kb{5 .
/Ltf M xf] t x} u'?cfdf, xfdL cfkm"nfO{ rflxg] ;a} sfd cfkmF} ug{
;Dej g} xF'b}g To;}n] t ;a} dflg;n] km/s km/s sfd ug'{
k5{ x} .
u'?cfdf M xf] Û /Ltfn] l7s eGg'eof] . ;fGgfgL ca tkfOF{ eGg'xf];\ t
tkfO{s
F f] >Ldfg rflxF s] ug'{ x'G5 lg .

73
;fGgfgL M d]/f] >Ldfg t jlsn
x'g'x'G5 ;x/df cbfntdf
gf]s/L ug'{x'G5 . pxfFn] g}
dnfO{ k9\g'k5{ eg]/
k7fpg' ePsf] xf] .
u'?cfdf laxfg a]n'sf 3/sf] sfd klg xfdL ;Fu} u5f}{F d}n]
k9\g] ;do klg kfpF5' .
u'?cfdf M cfxf slt /fd|f] ;fGgfgL tkfO{Fsf] kl/jf/df, xf] o;/L
kl/jf/df Psn] csf]{nfO{ ;xof]u u/]/ g} 3/ ;'Gb/ x'g] t xf]
gL .
/Ltf M u'?cfdf Pp6f s'/f ;f]wF' x} d]/f] dfdfsf] 5f]/fn] ljb]zLx¿
lnP/ lxF8\5\g\ To;nfO{ rflxF s] elgG5 gL .
u'?cfdf M ky k|b{zs jf -6'l/:6 ufO8_ elgG5 logLx¿n]
ko{6sx¿nfO{ gofF gofF 7fpFdf 3'dfpg] sfd ub{5g\ .
xl/snf M u'?cfdf sfd klg ufFp / ;x/sf dflg;n] ug]{ km/s –km/s
x'G5 / ToxfF rf6{df t km/s km/s 5 t .
u'?cfdf M xf] /fd|f] k|Zg ug'{eof] xl/snf
tkfO{Fn] sltko sfd t ufpF /
;x/df Pp6} klg x'G5g t/ w]/}
sfdx¿ ufpF / ;x/df km/s

74
km/s g} x'G5g . lsgeg] ;x/df k9]n]v]sf dflg;x¿ al9
x'G5g eg] ufpFdf gk9]sf dflg;x¿ al9 x'G5g . ufpFaf6
klg k9\g ;x/ uPkl5 pt} sfdsf] cj;/ x'g] x'gfn] ;x/d}
a:5g\ .
;fGgfgL M xf] t d]/f] >Ldfgn] d;Fu eGg'x'G5 b]z ljsf; ug{sf] nflu
t 8fS6/, OlGhlgo/, kfOn6, lzIfs, jlsn h:tf bIf
hgzlSt dfq xf]Og xfd|f] h:tf] s[lifk|wfg b]zdf ls;fgsf]
klg plQs} dxŒj x'G5 . uf/f] nufpg] 8sdL{, sf7sf] sfd
ug]{ l;sdL{ ;a} k];fsf] ;dfg dxŒj x'G5 lsgeg] ;a}n]
cfcfˆgf] sfd u/]kl5 g} b]zsf] ljsf; x'G5 Pp6} dflg;n]
;a} sfd ug{ t ;Dej xF'bg} lg <
u'?cfdf M xf], ;fGgfgLn] cfˆgf] >Ldfgaf6 w]/} s'/f a'‰g'ePsf] /x]5 .
To;}n] xfdLn] sfd gug]{ dflg;nfO{ sfd u/fpg k|]l/t
ug'{k5{ t/ sfdsf] cfwf/df s;}nfO{ klg 7'nf] cyjf ;fgf]
;Demg' x'Fb}g . ;a}nfO{ ;Ddfg ug'{kb{5 lsgeg] b]zsf] nflu
;a}sf] cfjZostf a/fa/ x'G5 .
-olQs}df 306L nfU5 . n, t 306L klg nfUof] . cfhnfO{
olQ . afFsL ef]ln u/fF}nf n Û wGojfb tkfOFx¿nfO{_
ljBfyL{x¿ M wGojfb u'?cfdf Û

75
lj|mofsnfk M tkfO{Fx¿sf] ;d'bfodf klg s'g s'g k];f canDag ug]{
dflg;x¿ x'g'x'G5 < vf]hL u/L gfd / sfd tflnsfdf n]Vg'xf];\ .

l;sfO lgb]{zg M ;xefuLx¿nfO{ cfˆgf] ;d'bfo j/k/ /x]sf ljleGg lsl;dsf


sfdx¿sf] cjnf]sg u/L ;"rL agfpg nufpg'xf];\ . ;a} sfdsf] cfcfˆgf] 7fpFdf
plQs} dxŒj /x]sf] s'/f ljleGg pbfx/0fx¿ lbP/ dx;'; u/fpg'xf];\ . 3/ kl/jf/
/ 5/l5d]sdf cfOk/]sf ;a} sfdx¿df ;xof]u ug{ k]|l/t ub}{ ;a} k|sf/sf sfd
ug]{ dflg;x¿nfO{ ;Ddfgk"j{s Jojxf/ ug]{ k|f]T;fxg u/fpg ;lsG5 .

cEof;
!= tn lbOPsf] vfnL 7fpFdf ldNg] zAbx¿ /fv]/ eg'{xf];\ M
-s_ b]z ljsf; ug{sf nflu ;a} lsl;dsf ===========================sf]
cfjZostf kb{5g\ .
-v_ xfdLn] sfdsf] cfwf/df 7'n
' f] cyjf ;fgf] eg]/ ========ug'{ xF'b}g .
-u_ ljb]zL ko{6sx¿nfO{ 3'dfpg] dflg;nfO{===================elgG5 .
-3_ 3l8, /]l8of], 6]lnlehg agfpg] dflg;nfO{ ===============elgG5 .
-ª_ kl/jf/df Ps csf{sf] ;xof]ub|f/f g} 3/ ==================== x'G5 .
@= dfgfF} tkfO{F Pp6f k;ndf ;fdfg lslg/xg'ePsf] 5, To;} ;dodf
csf]{ Ps u|fxs Tof] k;ndf cfP Tof] k;n]n] eGof] æslt k};f lnP/
cfpg'ePsf] 5 / < oL ;fdfgx¿ t dxª\uf 5g\ t/ tkfO{ lsGg

76
;Sg'x'Gg . oL ;fdfgx¿ ;:tf 5g\ . n oL ;fdfgx¿ x]g'{xf\;\ .Æ
tkfOF{ pSt Jofkf/LnfO{ s;/L ;Demfpg'x'G5, n]Vg'xf];\ .
#= tn lbOPsf lrq x]/L s'g s'g k];f;Fu ;DalGwt lrqx¿ x'g\ gfd
n]Vg'xf;\ .

=================== ================ ================= ===================


$= ;a} sfdsf] plQs} dxŒj x'g] x'Fbf ;a} k|sf/sf sfd / sfd ug]{
dflg;nfO{ ;Ddfg ug'{kb{5 egL Ps cg'R5]b n]Vg'xf];\ .

77
kf7 @ M ldtJolotf
kf7 kl/ro M ldtJooL eg]sf] sd vr{ ug]{ :jefjsf] tyf ePsf]
cfDbfgLnfO{ ldnfP/ vr{ ug]{ afgL xf] . h;sf] ldtJooL :jefj 5 .
p;n] hLjgdf slxNo} klg b'Mv kfpFb}g . cfDbfgLnfO{ ldnfP/ vr{ ug]{
afgL nufpg'kb{5 . kf7df xfdL ldtJolotf;Fu ;DalGwt syfsf] cWoog
u/fF} .

cg'hf / k"mndtL b'O{ lbbLalxgL lyP .


;fg}b]lv pgLx¿ b'O{ hgfsf] afgL
km/s km/s lyof] . lax]kl5 cg'hf
la/f6gu/df a:blyg\ . pgsf] >Ldfg
sf/vfgfdf sfd uy]{ eg] pgL klg
df5fkfng
laxfg a]n'sfsf] 3/sf] sfd ;s]/
t/sf/L v]tL / df5fkfng ub{lyg\ . pgsf] :jefj ;fwf/0f lyof] njfO{
vjfO{ klg ;fwf/0f lyof] . cgfjZos vr{ ub}{glyg\ . pgLx¿sf] Ps
5f]/f / Ps 5f]/L lyP . 5f]/f5f]/L glhs}sf] ;/sf/L ljBfnodf k9fpFy] .
cg'hfn] >Ldfgsf] tna, t/sf/L v]tL / df5fkfngaf6 ePsf]
cfDbfgLnfO{ 3/ vr{ u/L afFsL k};f a}ª\sdf nu]/ /fVblyg\ .
k"mndtL klg ljjfxkl5 ;Kt/Ldf a:blyg\ . pgsf >Ldfg glhs}sf]
;/sf/L ljBfnodf lzIfs lyP . pgLx¿sf] klg Ps 5f]/f / Ps 5f]/L

78
lyP . k"mndtLsf] :jefj vrf{n' lyof] . pgnfO{ /fd|f] nufpg] ld7f] vfg]
/ 3'Dg] ;f]v lyof] . pgL 3/sf] sfd afx]s c¿ sfd ulb{glyg\ .
5f]/f5f]/LnfO{ glhssf] ;/sf/L ljBfnodf k9fpFy] . >Ldfgsf] sdfO
ePtf klg pgn] slxNo} klg arfpg ;lSbglyOg\ .
;do laTb} uof] . cg'hfn] 5f]/fnfO{ 8fS6/ / 5f]/LnfO{ OlGhlgo/ k9fP
pgsf] art ug]{ ldtJo afgLn] ubf{ ;lhn};Fu k9fpg ;s] . pgLx¿sf]
ljjfx vr{ klg 5f]/f5f]/L cfkmF}n] sdfP/ u/] . clxn] 3/ agfP/ ;'vn]
a;]sf 5g\ .
ptf km"ndtLsf] 5f]/f5f]/L k9fpg ljjfx ug{sf] nflu ePsf] v]t
a]Rg'k¥of] lsgeg] pgn] slxNo} arfP/ /fv]sL lyOgg\ . >Ldfg klg
cjsf; eO;s]sf sf/0fn] sdfO x'g 5f8\of] . 5f]/f5f]/Lsf] k9fO klg
vf;} /fd|f] gePsfn] /fd|f] sfd kfpg ;s]gg\ . pgn] slxNo} klg arfP/
/fVg klg ;s]sL lyOgg\ .
cg'hfsf] :jefj ;fwf/0f lyof] . njfOvjfO klg ;fwf/0f uly{g\ .
cgfjZos vr{ ulb{glyOg\ . o;/L ldtJooL afgLs} sf/0fn] ;'?df
cg'hfnfO{ b'Mv eP h:tf] eP tfklg pgsf] eljio ;'vL eof] .
km"ndtLsf] cfkm" sfd klg gug]{ clg vrf{n' :jefjsf] sf/0fn] eljio
;'vL x'g ;s]g .
lj|mofsnfk M tkfO{FnfO{ o; syf k9]kl5 cg'hf / km"ndtLsf] afgL
Jojxf/df s;sf] afgL dgk¥of] < sf/0fx¿ n]Vg'xf];\ .

79
l;sfO lgb]{zg M ;xefuL k|lzIffyL{x¿nfO{ kf7df lbOPsf] cg'hf / km"ndtLsf]
syf h:t} cfˆgf] ;d'bfodf klg ldNbf]h'Nbf] 36gf 5g\ eg] ;'gfpg'xf];\ . To:t}
sfNklgs syf agfpg nufpg'xf];\ / ldtJooL afgLnfO{ Jojxfl/s hLjgdf
cg';/0f ug{ k|f]T;fxg ug'{xf];\ .

cEof;
!= cg'hf / km"ndtLsf] afgL Aojxf/nfO{ tflnsfdf n]Vg'xf];\ M
cg'hfsf] afgL km"ndtLsf] afgL
!= !=
@= @=
#= #=
$= $=
@= ldtJolotfsf kmfObf / a]kmfObfx¿nfO{ tflnsfdf n]Vg'xf];\ .
kmfObf a]kmfObf
!= !=
@= @=
#= #=

80
$= $=
#= oxfF tnsf] tflnsfdf ;]tL / lx/fsf] ! dlxgfsf] cfDbfgL / vr{sf]
ljj/0f lbOPsf] 5 .
;]tL lx/f
cfDbfgL – ?= @) |))).– cfDbfgL – ?= @) |))).–
vr{ vr{
vfgfdf –?= %))).– vfgfdf –?= &))).–
5f]/f5f]/Lsf] k9fO – ?= !%)).– 5f]/f5f]/Lsf] k9fO – ?= @))).–
3/ef8f –?= $))).– 3/ef8f –?= %))).–
:jf:Yo pkrf/ –?= @))).– :jf:Yo pkrf/ –?= #))).–
n'uf vr{ –?= #))).– n'uf vr{ –?= $))).–
uf8L ef8f–?= !%)).– uf8L ef8f–?= @))).–
jrt –?= #))).– jrt – 5}g
C0f – 5}g C0f – ?= #))).–
tkfOF klg ;]tL / lx/fsf] h:t} u/L cfˆgf] 3/sf] cfDbfgL / vr{sf]
ljj/0f tflnsfdf n]v]/ b]vfpg'xf];\ .

81
kf7 # M xfd|f] lhNnfsf] pTkfbg

d]/f] gfd k]df xf] . d]/f] 3/


d':tfª lhNnfsf] dfkmf{ eGg]
7fpFdf kb{5 . d':tfª lhNnf
u08sL k|b]zdf kb{5 . d':tfª
lxdfnL k|b]zdf kb{5 . d]/f]
lhNnf w]/} lr;f] x'g] x'gfn] :ofp v]tL

v]tLkftL Tolt /fd|f] xF'b}g . l;ldt dfqfdf o; If]qdf ux'F, hf}, sf]bf],
kmfk/ / cfn'sf] v]tL ul/G5 . oxfF ljZjd} pTs[i6 dflgPsf] :ofpsf] v]tL
oxfF ul/G5 . :ofpaf6 xfdLn] /fd|f] cfDbfgL ug]{ u/]sf 5f}F . o; lhNnfdf
7'nf 7'nf r/g If]q ePsfn] e]8f, Rofª\u|f / rf}/L cflb kflnG5 . oxfFsf
dflg;x¿n] eF]8f / Rofª\u|fsf] pgaf6 /f8LkfvL unF}rf a'Gg] ub{5g\ .
;fy} b'waf6 5'kL{ tyf lrh agfP/ a]Rg] ub{5g\ . xfdL cfˆg} lhNnfdf
pTkfbg ePsf ;fdu|Lx¿ k|of]u u5f}{F / To;af6 ;Gt'i6 klg 5fF} .
:ofpaf6 oxFfsf dflg;x¿n] ;'s'6L / jfOg agfP/ klg a]Rg] u/]sf
5g\ .

82
d]/f] gfd 3gZofd Gof}kfg] xf] .
d]/f] 3/ Onfdsf] lkmSsndf kb{5
. Onfd lhNnf kxf8L k|b]z
cGt{utsf] k|b]z g+= ! df kg]{
lhNnf xf] . xfd|f] lhNnf ;fFRr} g}
Pp6f ;'Gb/ k|s[ltsf] a/bfg
lrofaufg
xf] . o; lhNnfnfO{ ækxf8sL /fgL
gub] afnLsL vfgLÆ h:tf] pkgfdn] klg lrlgG5 . oxfFsf] pj{/ e'ld /
d]xgtL ls;fgx¿sf] sf/0fn] of] 7fpF cfly{s ¿kn] klg wgL 5 .
Onfd lhNnfnfO{ ljleGg cf7 …cÚ sf] gfdn] klg lrlgG5 . tL x'g\
cn}FrL, cb'jf, cyf]{8S; -lrof_, csa/] v';f{gL, cf]ng -b'w_, clDn;f],
cfn' / cltly ;Tsf/ . oL afx]s Onfddf wfg, ds}, ux'Fsf] /fd|f] v]tL
x'G5 . oxFfsf dflg;x¿n] ufO{, eF};L, afv|f / 3f]8f h:tf kz'x¿sf]
kfng u/]/ klg hLljsf rnfPsf
5g\ . b'waf6 aGg] kl/sf/ lrh,
klg/, 5'kL{ / nlnkk ld7fO /
l3p agfP/ klg k|z:t dfqfdf
cfDbfgL ug]{ u/]sf 5g\ . oxFf
ljZjd} pTs[i6 dflgg] lrof v]tL
lrgL pBf]u
x'G5 . xfd|f] klg lkmSsndf 7'nf]

83
lrofsf] aufg 5 . oxfFsf] lrof ljb]z ;d]t lgsf;L x'G5 . st}st} skmL
v]tL klg ul/G5 clxn] oxfFsf s[ifsx¿ lsjL eGg] gofF kmnk|lt cfslif{t
ePsf 5g\ . xfdL cfˆgf] lhNnfdf pTkflbt / lgld{t ;fdu|Lx¿ k|of]u
ug]{ ub{5fF} .
d]/f] gfd ¿kf ;fpb xf] . d]/f] 3/ k|b]z g+= & df kg]{ s~rgk'/ lhNnfsf]
u'nl/of eGg] 7fpFdf kb{5 . of] lhNnf dxfsfnL glb kfl/sf] bf]wf/f
rfFbgL gu/kflnsfnfO{ hf]8\g] Ps dfq lhNnf xf] . afx|l;Fu] h/fof]sf]
nflu k|l;4 of] lhNnf gofF d'n'sdWo]sf] Ps lhNnfsf] gfdn] klg kl/lrt
5.
oxfFsf] df6f] dlnnf] ePsfn] k|z:t dfqfdf wfg v]tL x'G5 . ;fy} ds},
ux'F, tf]/Lsf] v]tL klg x'G5 . kmnk"mndf lnlr, cfFk, cDaf, gf;kftL /
pv'sf] klg v]tL x'G5 . Joj;flos ¿kdf t/sf/L v]tL ug]{ dflg;x¿
klg /x]sf 5g\ . oxFfsf dflg;x¿n] kufO{, e}F;L, afv|f kfng u/]/ klg
hLljsf rnfPsf 5g . o; lhNnfdf w]/} OF6f pBf]ux¿ ;~rflnt 5g\ /
ef/tdf ;d]t oxfFsf] OF6f lgsf;L x'G5 . To:t} oxfF lrgL pBf]u klg
;~rflnt 5 . lrgL pBf]u / OF6f pBf]udf w]/} dflg;x¿n] /f]huf/L
kfPsf 5g . ef/tsf] ;Ldfgfdf kg]{ x'gfn] /f]huf/Lsf nflu ef/t hfg]sf]
;ª\Vof klg o; lhNnfdf k|z:t dfqfdf /x]sf] 5 . xfdL klg s]/f v]tL
u5f}{ o;af6 xfdLn] /fd|f] cfDbfgL u/]sf 5fF} / cfˆg} lhNnfdf pTkfbg
tyf lgdf{0f ePsf ;fdu|L g} k|of]u ug]{ ub{5f}F .

84
lj|mofsnfk M tkfO{F klg k]df, 3gZofd / ¿kfn] h:t} cfˆgf] lhNnfsf]
cfly{s pTkfbgsf] af/]df n]Vg'xf];\ .

l;sfO lgb]{zg M l;sf?x¿nfO{ cfcfˆgf] lhNnfsf cfly{s lj|mofsnfkx¿sf ;"rL


agfpg nufO{ cfˆgf] lhNnf / csf]{ lhNnfsf] cfly{s pTkfbgx¿sf] lardf
5nkmn ug{ nufpg'xf];\ / cfˆg} lhNnfdf pTkflbt tyf lgld{t ;fdu|Lx¿sf]
k|of]u u/fpg k|]l/t ug]{ vfnsf lj|mofsnfkx¿ u/fpg'xf];\ .

cEof;
!= tnsf k|Zgx¿sf] 5f]6f] pQ/ lbg'xf];\ M
-s_ OnfdnfO{ lsg * …c… sf] lhNnfsf] gfdn] lrlgG5 <
-v_ d':tfªsf] d'Vo d'Vo pTkfbgx¿ s] s] x'g\ <
-u_ s~rgk'/ lhNnf s]sf] gfdn] kl/lrt 5 <
-3_ t/fO{nfO{ lsg cGgsf] e08f/ elgG5 <
@= k]df, 3gZofd / ¿kfsf] lhNnfsf] pTkfbgx¿ tflnsf agfP/
5'6\6f5'6\6} n]Vg'xf];\ M

85
k]df 3gZofd ¿kf
!= != !=
@= @= @=
#= #= #=
#= xfdLn] lsg cfˆgf] lhNnfdf pTkflbt / lgld{t ;fdu|Ls} k|of]udf
a9L hf]8 lbg'kb{5 .
$= tkfO{s
F f] lhNnfdf pTkflbt j:t'x¿sf] ;"rL agfpg'xf];\ .

86
kf7 $ M d]/f] ;d'bfodf ;~rflnt cfly{s lj|mofsnfkx¿

kf7 kl/ro M dfgj Ps r]tgzLn k|f0fL xf] . To;}n] p s]xL g s]xL


gu/L a:g ;Sb}g . dfgjn] cfˆgf] hLjLsf]kfh{gsf nflu s'g} g s'g} k];f
canDag ug'{kb{5 . gub sdfpgsf nflu ;~rflnt h'g;'s}
lj|mofsnfkx¿nfO{ cfly{s lj|mofsnfk elgG5 .
d]/f] gfd kfj{tL nfdf xf] . d
nlntk'/\ lhNnfsf] rfkfufpFdf
a:5' . nlntk'/ k|b]z gDa/+=# df
kb{5 . xfd|f] Pp6f ;fgf] ls/fgf
k;n 5 . d laxfg a]n'sf 3/sf]
sfd u/]/ lbpF;f] >LdfgnfO{
ls/fgf k;n
Jofkf/df ;3fpF5' . xfd|f]
kl/jf/nfO{ Jofkf/af6 /fd|f] kmfObf ePsf] 5 . xfd|f] Zofds[i0f sfsf /
sfsL Joj;flos t/sf/L v]tL ug{'x'G5 . pxfFx¿n] df};dL a]df};dL b'j}
y/L t/sf/L nufP/ k|z:t dfqfdf cfDbfgL ug{' ePsf] 5 . d]/f] ;fyL
nIdLsf] >Ldfg >LdtL ldn]/ Rofp v]tL
u/]sf 5g\ . pgsf] >Ldfg ;x/df nu]/
Rofp laj|mL ub{5g\ . kjg xl/n] df6f]sf]
efF8fsF'8f / d"lt{ agfpF5g\ . To;af6 g}
df6f]sf] eFf8f]

87
pgLx¿sf]] k|z:t} cfDbfgL ePsf] 5 . xl/snf lbbLsf >Ldfg >LdtLn]
cdnf, cfFk, sfutL, nK;Laf6 ljleGg lsl;dsf crf/ agfP/ a]Rg]
ug'{x'G5 . ljb]zdf ;d]t crf/ lgof{t ug'{x'G5 . /d]z efOn] lah'nLsf
;fdfgx¿ a]Rg] tyf 38L, /]l8of], l6eL, dd{t ug]{ sfd ub{5g .
wgaxfb'/n] dsjfgk'/b]lv rfkfufpFdf cfP/ ufO{ / e}F;L kfng u/]sf
5g\ . clg b'w, bxL, dlx, l3p
a]r]/ /fd|f] kmfObf u/]sf 5g\ .
dbg >]i7 bfOn] g]kfnL
un}Frfsf] pBf]u ;~rfng
ug'{ePsf] 5 . pxfFsf]
un}Frf pBf]u pBf]uaf6 ag]sf] un}Frfx¿
ljb]z ;d]t lgof{t ul/G5g .
lbns'df/ efOn] 5fnfsf] h'Qf agfpg] pBf]u vf]n]sf 5g\ pgsf]
pBf]uaf6 ag]sf h'Qf /fd|f ePsfn] ahf/df lgs} g} dfu /x]sf] 5 . d]/f]
;fyL d~h' pmgaf6 l:j6/, 6f]kL, df]hf, unaGbL h:tf ;fdfgx¿
agfpFl5g\ . pgn] klg o;af6 /fd|f] cfDbfgL u/]sL 5g\ . xl/lagf]b
sfsfn] kl:dgf pBf]u ;~rfng u/]/ b]z ljb]zdf lgof{t ug{'x'G5 . ld7f
/fd bfO{ / efph'n] 9fsfsf] sk8f a'Gg] pBf]u vf]Ng'ePsf] 5 . TolxFaf6
pxfFx¿n] 9fsfaf6 aGg] ljleGg lsl;dsf sk8fx¿ agfP/ a]Rg'x'G5 .
o;/L d]/f] ;d'bfodf w]/} lsl;dsf Joj;fox¿ ;~rfng ug]{ dflg;x¿

88
a:g' x'G5 . xfdLn] klg cfˆg} ;d'bfodf pTkflbt tyf lgld{t ;fdu|Lx¿
g} k|of]u u5f}F .
o;/L xfd|f] ;d'bfodf ljleGg lsl;dsf cfly{s lj|mofsnfkx¿ ;~rfng
ug]{ dflg;x¿ a:b5g\ . oL ;a} Joj;fox¿sf] ;dfg dxŒj x'G5 .
o;af6 g} xfd|f] ;d'bfosf] ljsf; x'G5 . k|To]s ;d'bfosf] lasf;af6 g}
b]zsf] ljsf; x'G5 . b]zsf] ljsf; ug{sf] nflu :jb]zL ;fdfgnfO{ g}
dxŒj lbP/ k|of]u ug]{ afgL a;fNg'kb{5

lj|mofsnfk M kf7df lbOP h:t} tkfO{s


F f] ;d'bfodf klg ljleGg lsl;dsf
cfly{s lj|mofsnfkdf ;+nUg dflg;x¿ x'g'x'G5 xf]nf < vf]lh u/L
pxfFxF ¿sf] gfd / sfd tflnsfdf b]vfpg'xf];\ .

l;sfO lgb]{zg M ;xefuL k|lzIffyL{x¿nfO{ ;d'bfodf ;~rflnt ljleGg


lsl;dsf cfly{s lj|mofsnfkx¿sf] cjnf]sg ug{ nufO{ ltgLx¿sf]
af/]df n]Vg nufpg'xf];\ / cfˆg} ;d'bfodf pTkflbt tyf lgld{t
;fdu|Lx¿ k|of]u ug{ k]|l/t ug]{ lsl;dsf lj|mofsnfkx¿ u/fpg'xf];\ .

89
cEof;
!= tkfO{s
F f] ;d'bfodf pTkflbt ;fdu|Lx¿sf] ;"rL agfpg'xf];\ .
@= tkfO{s
F f] 3/df ePsf ;fdfgx¿sf] ;"rL agfpg'xf];\ . pSt
;fdfgx¿ sxfF ag]sf x'g\, tflnsf agfO{ b]vfpg'xf];\ .
h:t} pbfx/0fsf nflu
;fdfgsf] gfd ;fdfg ag]sf] 7fpF
efF8f s'F8f ;x/df ag]sf]
38L, /]l8of], 6]lnlehg ljb]zdf ag]sf]

#= cfˆg} b]zdf ag]sf ;fdfgx¿sf] k|of]u ubf{ x'g] % cf]6f kmfObfx¿


n]Vg'xf];\ .
$= tkfO{s
F f] kl/jf/sf ;b:ox¿n] s] s] sfd ug'{x'G5 < n]Vg'xf];\ .
%= k]df cfˆgf] 3/df ! dlxgfdf lgDgcg';f/ cfDbfgL ul5{g\ .
 t/sf/L a]r]/ M ?= $)))
 pgsf] >Ldfgsf] tna M ?= !),)))
 b'w a]r]/ M ?= #)))

90
o;nfO{ pgn] lgDgcg';f/ :tDe lrqdf b]vfOg\ .
k]dfsf] 3/sf] Ps dlxgfsf] cfDbfgL

tkfO{F klg cfˆgf] 3/sf] cfDbfgL n]v]/ k]dfn] h:t} :tDe lrqdf
b]vfpg'xf];\ .

91
kf7 ! M /]vfaf6 lrq agfcf}F
kf7 kl/ro M xfd|f] b}lgs hLjgdf xfdL ljleGg j:t'x¿sf] k|of]u
ul//x]sf x'G5f}F . To:tf j:t'x¿ ljleGg cfsf/sf x'G5g\ . h:t} M gfª\nf]
uf]nf] x'G5 . n7\7L l;wf x'G5 . vf6 jf knª coftsf/ x'G5 . 6]a'n
juf{sf/ x'G5 . o:tf j:t'x¿sf] lrq agfpFbf ljleGg cfsf/sf /]vf
sf]g'{kb{5 . tL cfsf/ /]vfx¿nfO{ HofldtLo cfsf/ elgG5 . HofldtLo
cfsf/af6 xfdL ljleGg lrqx¿ agfpg ;S5f}F . ljleGg HofldtLo
cfsf/sf /]vf lvr]/ lrq agfpg' o; kf7sf] p2]Zo xf] .

klxnf] txdf tkfO{Fn] ljleGg cfsf/sf /]vfx¿sf] hfgsf/L lnO;Sg'


ePsf] 5 . h:t} M

!= l;wf /]vf÷;/n /]vf

@= afª\uf] /]vf÷jqm /]vf

#= juf{sf/

$= uf]nf] /]vf÷j[Q /]vf

92
%= lqe'h

^= cfwf uf]nf] /]vf÷cw{j[Q /]vf

&= yf]Knf /]vf

*= cfoft
o:tf HofldtLo /]vfx¿af6 xfdL ljleGg lrq agfpg ;S5f}F . a'6\6fx¿
sf]g{ ;S5f}F . bf];|f] txdf k9\g] gfgL/fdn] HofldtLo /]vfaf6 o:tf
lrqx¿ agfP .
dlGb/ dfG5] 3/

93
la/fnf] lstfj 6]an

l;sfO lgb]{zg M l;sf?x¿nfO{ pgLx¿n] cfˆgf] b}lgs hLjgdf k|of]u ug]{


j:t'x¿sf cfsf/ s:tf s:tf 5g\ < 5nkmn ug{ nufpg'xf];\ . h:t} M lstfa –
cfoftsf/, /f]6L÷;]n/f]6L – j[Qfsf/ cflb . s]xL j:t'x¿sf] cfsf/, k|sf/ 5nkmn
eO;s]kl5 To;sf] lrq agfpg nufpg'k5{ . ;fy} xfd|f] b}lgs hLjgdf cfjZos
kg]{ j:t'x¿ klg agfpg ;lsG5 .
cEof;
!= gfgL/fdn] h:t} tkfO{F klg cfˆgf] jl/kl/ ePsf j:t'x¿sf]
/]vflrq agfpg'xf];\ .
@= udL{ a9\b} lyof] . ;Kt/L lhNnfsL gGbfs'df/Ln] xft] kª\vf
agfpg] ljrf/ ul/g\ . s:tf] kª\vf agfpg] < s'g s'g ;fdu|L
k|of]u u/L agfpg] < eg]/ dgdg} ;f]lrg\ . To;kl5 afF; /
ux'Fsf] 5\jfnL k|of]u u/]/ kª\vf agfpg] of]hgf agfOg\ .
pgn] klxn] HofldtLo /]vfx¿ sf]/]/ kª\vfsf] gd'gf agfOg\ .

94
xft] kª\vfsf] gd'gf

tl/sf
!= ;a}eGbf klxn] afF;sf] rf]ofsf] cfoft agfOg\ .
@= ;/n /]vf h:t} ux'Fsf] 5\jfnLnfO{ a/fa/ gfkdf sfl6g\ .
#= afF;sf] rf]ofdf 5\jfnLnfO{ r]Kb} ljleGg /ªsf] wfufn]
afFWb} nlug\ .
$= To;kl5 /ftf], xl/of], sfnf], lgnf] cflb /ªsf] wfuf] k|of]u
u/]/ a'6\6f lgsflng\ .
%= pgn] o:tf] k|sf/sf] kª\vf tof/ ul/g\ .

95
tkfO{F klg gGbf s'df/Ln] h:t} xft] kª\vf tof/ kfg'{xf];\ .
cfˆgf] jl/kl/ kfOg] cGo ;fdu|L k|of]u u/]/ klg kª\vf tof/
ug{ ;lsG5 .
#= af/f lhNnf hLtk'/sf sGx}ofnfO{ gdlsg -lgDsL_ agfpg
OR5f nfu]5 . pgn] o;/L gdlsg -lgDsL_ agfP .
tl/sf
!= d}bf / ux'Fsf] ld7f] Ps rDrf g'g ld;fP / kfgL xfNb}
d'5\b} u/] .
@= :jfbsf] nflu yf]/} hL/f / Hjfgf]sf] bfgf /fv] .
#= s]xLa]/ d'l5;s]kl5 To;af6 uf]nf uf]nf 8Nnfx¿ agfP .
$= d'5]sf] ld7f]sf 8Nnfx¿nfO{ a]n]/ j[Qfsf/ -uf]nf]_ agfP .
%= a]n]/ j[Qfsf/ agfPsf] lk7f]nfO{ rSs'n] 7f8f] / t];f]{ u/L
sf6]/ ;fgf ;fgf cfoft agfP .
^= s/fO{df t]n /fv]/ ttfP .
&= ;fgf ;fgf cfoft agfPsf] ld7f]sf] 6'j|mfx¿nfO{ s/fO{df
xfn] .
*= s]xLa]/ ksfPkl5 gdlsg tof/ eof] .

96
cfk}Fmn] tof/ u/]sf] gdZLg kl/jf/sf ;a} ;b:o ldn]/
vfhfsf] ¿kdf vfP .
tkfO{F klg sGx}ofn] h:t} u/L gdsLg tof/ ug'{xf];\ . cfˆgf
5f]/f5f]/LnfO{ vfhfsf] ¿kdf lbg'xf];\ .
$= cfk"mnfO{ dg kg]{ HofldtLo /]vflrqx¿ agfpg'xf];\ . pSt
/]vflrqsf cfwf/df vfg]s'/f cyjf k|of]u ug]{ j:t'
agfpg'xf];\ . cfk"mn] agfPsf ;fdfg ;xkf7L ;d"xdf
b]vfpg'xf];\ .

97
kf7 @ M /ªsf] sfd
kf7 kl/ro M xfdLn] xfd|f] hLjgdf ljleGg j:t'x¿sf] k|of]u ul//x]sf
x'G5f}F . tL j:t'x¿ ljleGg /ªsf x'G5g\ . h:t} M kmnfdsf] /ª sfnf]
x'G5 . lxpFsf] /ª ;]tf] x'G5 . kft xl/of] x'G5 . cfsfzsf] /ª lgnf] x'G5 .
slxn]sfxL+ /ªsf] cfwf/df klg j:t' 5'6\ofpg ;S5f}F . kx]Fnf] /ªsf] wft'
eGg] lalQs} ;'gnfO{ lrG5f}F . o;/L /ªsf] cfwf/df j:t'nfO{ 5'6\ofpg
;lsG5 . xfd|f] jl/kl/ ePsf j:t'nfO{ lrq agfP/, To;df ;'xfpFbf] /ª
eg]/ b]vfpg ;lsG5 . Tolt dfq xf]Og, ;fbf sk8f, sfuh, 3/sf
leQfx¿df ;d]t of] sfd ug{ ;lsG5 . s'g} j:t'sf] cfs[lt sf]/]/ To;df
;'xfpFbf] /ª eg'{ o; kf7sf] p2]Zo xf] .
l;Gw'kfNrf]ssL /fddfofnfO{ lrq agfP/ /ª eg{ v'j} dgk5{ . pgL wfuf]
/ªfpg], a'§f eg]{, lrqcg';f/ ;'xfpFbf] /ª eg{ lgs} l;kfn' l5g\ . s'g} /ª
ahf/af6 lsg]/ NofpFl5g\ . s'g} /ª cfk}Fmn] klg agfpFl5g\ . sltko /ª
t Pp6f / csf]{ /ª ld;fP/ klg agfpFl5g\ . h:t} M kx]Fnf] / /ftf]
ld;fP/ ;'Gtnf /ª agfpFl5g\ . kx]Fnf] / lgnf] /ªaf6 xl/of] /ª
lgsflN5g\ . To:t} sfnf] / ;'Gtnfaf6 v}/f] /ª agfpFl5g\ . pgn] ljleGg
k|sf/sf] /ª agfO;s]kl5 To; /ªnfO{ lrqdf nufpFl5g\ . pgn] agfPsf

98
/ª\lug lrqx¿ M

xl/of] /ª\uLg
kftsf] lrq sk8fdf
k"mnsf]
agfPsf lrq
af]6sf] lrq
l;sfO lgb]{zg M cfˆgf l;sf?x¿nfO{ jl/kl/ ePsf j:t'x¿sf] lrq agfpg
nufO{ To;df ;'xfpFbf] /ª eg{ nufpg'kb{5 . To;/L /ª ebf{ cfjZostfcg';f/
uf9f jf xNsf /ª eg{ nufpg ;lsG5 . Ps csf]{ /ª ld;fP/ t];|f] /ª agfpg
;lsG5 eGg] hfgsf/L u/fO{ cfsif{s /ªLg lrq tof/ ug{ k|f]T;flxt
u/fpg'kb{5 . l;sf?x¿n] agfPsf lrqx¿ / k|of]u u/]sf /ªsf cfwf/df ;a}eGbf
/fd|f] lrq 5gf]6 ug{ nufpg'k5{ .

hgsk'/sf /fdbofnn] agfPsf ldlynf lrqx¿ M

99
d':tfªsL wgdfofn] agfPsf lrqx¿ M

cEof;
!= tkfO{F lgDg /ªx¿ ld;fP/ csf]{ /ª agfpg'xf];\ .

# efu
± Ösfnf] ! efu /ftf]

@ ±efuÖ ;]tf] ! efu sfnf]

±lgnf]
Ö kx]n
F f]

± /ftf]
Ö kx]Fnf]

@= cfˆgf] cWoog s]Gb|sf] Ps 5]pdf hfg'xf];\ . ToxfF pleP/ jl/kl/


x]g'{xf];\ / cfk"mn] b]v]sf j:t'x¿sf] lrq agfO{ /ª nufpg'xf];\ .

100
#= tkfO{Fsf] 3/ df6f]] ag]sf] 5 eg] ToxfF do"/, k"mn, xfQLsf] lrq agfO{
ldNg] /ª nufpg'xf];\ .
$= sIffdf ;fyLx¿;Fu a;]/ sfuh jf sk8fdf g]kfnsf] em08f
agfpg'xf];\ / ldNg] /ª eg'{xf];\ .
%= cfˆgf] ufpF÷;x/sf] lrq agfO{ To;df /ª eg'{xf];\ .

101
kf7 # M 5kfO
kf7 kl/ro M 5fk]/ s'g} j:t'sf] cfs[lt agfpg' klg gofF l;h{gf g} xf] .
l;h{gfTds sfo{n] l;k / Ifdtf a9\5 . /ª;Fu v]Ng] x'gfn] dgdf cfgGb
k|fKt x'G5 . ;fdfGo lsl;dsf] 5kfOaf6 klg ljleGg cfs[lt tof/ ug{
;lsG5 . s'g} 5kfO{ xfdL /ª 5s]{/ tof/ ug{ ;S5f}F . s'g} 5kfO{ lyr]/
(Pressure) jf lyrfOaf6 / s'g} 5kfO /ª bn]/ klg tof/ ug{ ;lsG5 .

!= /ª bn]/ tof/ ul/Psf cfs[ltx¿

sf7sf a'§fdf /ª\u


@= /ª 5s]{/kftdf
tof/ /ª\ u bn]/cfs[ltx¿
ul/Psf
bn]/ tof/ ul/Psf]
tof/ ul/Psf]

sfuhdf d;L÷/ª\u
5s]{/ agfPsf]
sk8fdf /ª\u 5s]{/
102
ag]sf cfs[lt
#= lyr]/ tof/ ul/Psf cfs[ltx¿

sf7df ljleGg a'§f sf6]/


To;df /ª\u bnL sfuh jf cf
sk8fdf n', d]jf jf cGo s'g} j:t'
l;sfO lgb]agfPsf cfs[ltx¿
{zg M l;sf? ;d"xnfO{ kf7df lbOP adf]lhd ljleGg tl/sfaf6
sf6]/ a'§f agfO{ /ª\u bn]/
sfuh jf sk8fdf /ª eg{ / a'§f agfpg] cEof; u/fpg' kb{5 . o;
tof/ ul/Psf] cfs[lt
sfo{df l;sf?sf] cfˆg} cg'ej klg x'g;S5 . olb l;sf?df o:tf
cg'ejx¿ ePdf pgL¿sf cg'ejx¿nfO{ 5kfO snf ;DaGwL cg'ejx¿
cfbfgk|bfg ug{ nufpg' kb{5 . ;fy} cEof;df lbOPsf sfo{x¿ ug{
nufO{ l;sfO cufl8 a9fpg ;lsG5 .

cEof;
!= 7'nf] cfsf/sf] cfn'nfO{ b'O{ 6'j|mf agfpg'xf];\ . To;df ljleGg
cfs[lt jf cIf/ agfpg'xf];\ / cfk"mn] rfx]sf] /ª bNg'xf];\ .

cfn'nfO{ sf6]/ b'O{


6'qmf agfPsf]
cfn'nfO{ sf6]/
agfPsf] 5fk lrq
103
@= plgpF, l;l/; cyfj s'g} la?jfsf] kft lng'xf];\ . To;nfO{
pN6f]k6\l6af6 a|;n] d;L jf s'g} /ª abNg'xf];\ . ca ;kmf ;]tf]
sfuh jf sk8fdf 5fKg'xf];\ .
#= sf7sf 6'j|mfx¿nfO{ hf]8]/ ljleGg
cfsf/x¿ agfpg'xf];\ . hf]8]/ agfPsf
pSt 6'j|mfx¿sf] csf]{ efudf :yfoL sk
/ª nufO{ sk8fdf 5fKg'xf];\ . 8fdf sf7sf] 5fkaf6
a'§f agfPsf] lrq
$= Pp6f lkkn jf cGo s'g} la?jfsf]
kftnfO{ ;kmf, ;]tf, kftnf] sfuhd'gL
/fv]/ lj:tf/} xNsf d}g /ª nufO{
sk
bNg'xf];\ . ca kftsf] cfs[lt 5flkP/ tof/ 8fdf
x'G5 sf7sf]
. 5fkaf6 a'§f
%= Pp6f sfuhdf #–$ yf]kf d;L /fVg'xf];\ . d;L /fv]lrq
agfPsf] sf] efunfO{
k6\ofP/ lj:tf/} bNg'xf];\ . ca cd"t{ cfs[lt tof/ x'G5 . o;
tl/sfaf6 ljleGg /ª /fv]/ ljleGg cfs[ltsf lrqx¿ tof/
ug'{xf];\ .

104
kf7 $ M df6f]sf] sfd
kf7 kl/ro M cfˆgf] ;Eotf;Fu} dflg;n] df6f]sf] k|of]u ub}{ cfO/x]sf] 5 .
cfk"mnfO{ rflxg] cGgsf] pTkfbg df6f]d} x'G5 . 3/ agfpg klg df6f] g} rflxG5 .
ljleGg k|sf/sf efF8fjt{g df6f]af6} aGb5g\ . To;}u/L snfTds j:t'x¿, d"lt{x¿
df6f]af6} tof/ ug{ ;lsG5 . o; kf7df df6f]af6 tof/ ug]{ ljleGg snfsf]
;fdfGo cEof;x¿ ul/g]5 .

!= df6f]nfO{ d'5]/ ljleGg ;fdu|Lx¿ tof/ ug{ ;lsG5 . sltko


cfs[lt tof/ ubf{ d'5]/ lunf] agfPsf] df6f]nfO{ la:tf/} la:tf/}
lyr]/ jf a]n]/ klg ljleGg cfs[lt agfpg ;lsG5 . h:t} M

df6f]nfO{df6f]
@= d'5]/ lunf] agfPsf] a]nn]/fO{÷lyr]
s'g/} rj|m jf ;fFrf]df /fv]/ klg
agfOPsf]
ljleGg cfs[lt tof/ ug{ ;lsG5cfs[lt. h:t} M

;fFrf]df /fv]/ OF6f rqmdf /fv]/ df6f]sf]


agfPsf] lrq efF8f agfPsf] lrq

105
#= df6f]sf] 7'nf 7'nf 8Nnfx¿nfO{ lj:tf/} ldnfP/ sf6\b} uP/ klg
ljleGg cfs[ltx¿ tof/ ug{ ;lsG5 . d"lt{sf/x¿n] o; tl/sfaf6
klg /fd|f /fd|f d"lt{x¿ tyf ljleGg cfs[ltsf j:t'x¿ tof/
ub{5g\ .

df6f]nfO{ sf6]/ tof/


kf/]sf ;d"
l;sfO lgb]{zg M l;sf?x¿nfO{ cfs[
xdfltx¿
afF8]/ df6f]af6 ljleGg cfs[ltx¿
tof/ ug{ k|f]T;fxg ug'{k5{ . olb l;sf?x¿dWo] df6f]sf] sfd ug{ cg'ejL
JolSt ePdf pxfFsf] cg'ejnfO{ g} sIffdf k|of]u ug{ ;lsG5 . l;sf?x¿n]
tof/ u/]sf j:t'x¿nfO{ k|f]T;fxg :j¿k k|bz{gL klg u/fpg'kb{5 .

cEof;
!= cfˆgf] v]t jf af/Lsf] kfFuf] df6f] jf n];fOnf] df6f] Nofpg'xf];\ .
To; df6f]af6 9'ª\uf, sf7sf, l;;fsf 6'j|mf6fj|mL, 5]:sf cflb
lgsfNg'xf];\ . df6f]nfO{ /fd|/L s]nfO;s]kl5 kfgL /fVb} d'5\g'xf];\ .
d'5]/ lunf] agfPsf] df6f]nfO{ sf7sf] 7'nf] kmNofs, 7'nf] Knfli6s jf
h:tfkftf dfly /fv]/ lj:tf/} lyRb} hfg'xf];\ . lyr]/ km/flsnf]
agfO;s]kl5 To;df df5f, xfQL, h/fof] cflbsf] cfs[lt sf]g'{xf];\ .
cfk"mn] sf]/]sf] efunfO{ sf6]/ 5'6\ofpg'xf];\ . ca tkfO{n
F ] rfx]sf]

106
cfs[lt tof/ eof] . o;nfO{ tkfO{F 3/sf] leQfdf 6fF:g klg
;Sg'x'G5 .

lyr]/ agfOPsf] df6f]sf]


@= sf7sf] rf/ 6'j|mf hf]8]/ cfs[
Pp6flt -xfQL
;fgf] jfcfoft
r/f_ -OF6f agfpg] ;fFrf]_
agfpg'xf];\ . cfk"mn] d'5]/ tof/ kf/]sf] df6f]nfO{ To; ;fFrf]df /fv]/
lyRg'xf];\ / ;tx ldnfg'xf];\ . ;tx ldnfO;s]kl5 df6f]nfO{
;fFrf]af6 lgsfNg'xf];\ / 3fddf ;'sfpg'xf];\ . ca tkfO{s
F f] sfFrf]
O{+6f tof/ eof] . o;nfO{ cfuf]df kf]n]/ kSsL O{+6f klg agfpg
;Sg'x'g]5 .
#= olb tkfO{F;Fu jf tkfO{Fsf] l5d]sL;Fu rj|m 5 eg] cfk"mn] d'5]/ tof/
u/]sf] df6f]nfO{ rj|mdf /fv]/ rj|m 3'dfpg'xf];\ / cfk"mn] rfx]sf]
df6f]sf] efF8f, jt{g tof/ ug'{xf];\ .
$= d'5]sf] df6f]nfO{ b'j} xTs]nfn] a]Nb} ;]n/f]6L h:t} uf]nf] agfpg'xf];\ .
To:tf] df6f]sf] ;]n/f]6L ;fgf]b]lv j|mdzM 7'nf] agfpFb} agfpFb} hf]8b\}
hfg'xf];\ . sl/a &–* cf]6f hf]l8;s]kl5 leqk6\l6sf] efudf
xTs]nfdf kfgL /fVb} ;tx ;DofP/ ldnfpg'xf];\ . To;sf] lkFwsf]
nflu lunf] df6f]nfO{ lyr]/ yfn jf Kn]6 h:tf] agfpg'xf];\ / lkFwdf

107
6fF:g'xf];\ . 3fddf /fd|/L ;'Sg lbg'xf];\ . ca tkfO{Fsf] xftn] agfPsf]
udnf tof/ eof] .
%= df6f]sf] 8Nnf] lng'xf];\ . o;nfO{ jl/kl/af6 lj:tf/} xNsf tl/sfn]
v's{b} hfg'xf];\ / cfk"mn] rfx]sf] kmnk"mn -cfFk, :ofp, s]/f, d]jf,
;'Gtnf cflb_ sf] cfsf/ agfpg'xf];\ / 3fddf ;'sfP/ ;'xfpFbf] /ª
nufO{ k]m/L ;'sfpg'xf];\ . cfk"mn] tof/ kf/]sf] kmnk"mn 3/sf] sf]7f
;hfpg k|of]u ug'{xf];\ .

108
kf7 % M sf]nfh s;/L agfpg] <
kf7 kl/ro M sf]nfh ljleGg k|fs[lts / s[lqd j:t'x¿ k|of]u u/L
sfuhdf 6fF;]/ agfpg] snf xf] . o; snfaf6 ;+;f/df 36]sf 36gf
b]vfpg ;lsG5 . cfˆgf dgsf s'/f k|:t't ug{ ;lsG5 . ljleGg sNkgf
/ cg'ejx¿ klg sf]nfhaf6 JoQm ug{ ;lsG5 . sfuhdf k"mn, kft,
sk8fsf 6'j|mf, wfuf], cGg cflb 6fF;]/ sf]nfh agfOG5 . k"mn, kft, cGg,
sf7sf] w'nf], skf; cflb k|fs[lts j:t'x¿ x'g\ . wfuf], sk8f, sfuh
cflb s[lqd j:t'x¿ x'g\ .
h'DnfsL xl/dfofnfO{ sf]nfh agfpg] /x/ nfUof] . sf]nfhsf] kl/ro
kfO;s]kl5 pgn] s]xL /ªLrª\uL sfuhsf 6'jm| fx¿, ;'s]sf k"mn /
kftx¿, xl/of] 3fF;sf 6'j|mfx¿ ;ª\sng u/]/ NofOg . tL j:t'x¿
6fF:gsf nflu clnslt lk7f]nfO{ kfgLdf 3f]n]/ s]xLa]/ cfuf]df ksfOg\ .
glhs}sf] k;naf6 la:s'6 /fv]sf] sfuhsf] 7'nf] a6\6f -sf6'{g_ dfu]/
NofOg\ . Tof] sf6'{gnfO{ ldnfP/ sfl6g\ . To;df sfuhsf 6'j|mf, ;'s]sf
k"mn / kftx¿, xl/of] 3fF; ldnfP/ 6fF:b} uOg\ . pgn] o:tf] cfs[lt
tof/ kfl/g\ .

sf]nfhsf] s'g} lrq


109
k|b]z g+= ! sf cfOtdfg zf/Ll/s ¿kdf ckfª\utf ePsf JolSt x'g\ .
ckfª\utf ePklg lrqsnfdf pgL lgs} l;kfn' 5g\ . pgn] k|fs[lts /
s[lqd j:t'sf] k|of]u u/]/ agfPsf sf]nfhx¿ o:tf 5g\ .

sf]nfh g+= ! sf]nfh g+= @


l;sfO lgb]{zg M l;sf?x¿nfO{ ljleGg k|fs[lts tyf s[lqd j:t'x¿sf]
k|of]u u/L sf]nfh agfpg k|f]T;fxg k|bfg ug'{k5{ . sf]nfh agfpFbf cfˆgf]
:yfgLo If]q j/k/ k|fKt x'g] j:t'x¿ k|of]u u/]/ tof/ kfg'{kb{5 . o;/L tof/
u/]sf j:t'x¿nfO{ z}lIfs ;fdu|Lsf] ¿kdf k|of]udf Nofpg klg ;lsG5 .

cEof;
!= ;fyLx¿sf] cnu cnu ;d"x agfpg'xf];\ . ;d"xdf 5nkmn ug'{xf];\
/ tnsf] tflnsf eg'{xf];\ .
s] sf] cfs[lt s'g s'g ;fdu|L slt ;doleq tof/
agfpg] < k|of]u ug]{ < ul/;Sg] <

tflnsfcg';f/sf] cfs[lt tof/ ug'{xf];\ / ;xhstf{ lzIfsnfO{


b]vfpg'xf];\ .

110
@= s]xL ;nfO{sf] sfF6L, ;'s]sf k"mnsf kqx¿, kmnk"mnsf af]j|mfx¿,
skf; cflb j:t' ;ª\sng ug'{xf];\ / afSnf] sfuhdf 6fF;]/ ljleGg
kmnk"mnsf cfs[ltx¿ agfpg'xf];\ .
#= ljleGg /ªsf r'/fsf 6'j|mfx¿nfO{ s'6]/ cem ;;fgf 6'j|mf
agfpg'xf];\ . Pp6f afSnf] sfuhdf g]kfnsf] gS;f agfpg'xf];\ / tL
;fgf ;fgf 6'j|mfnfO{ udsf] k|of]u u/]/ g]kfnsf] rf/} ;Ldfgfdf 6fF:b}
hfg'xf];\ . ca tkfO{Fsf] o:tf] cfsf/sf] g]kfnsf] gS;f tof/ x'G5 .

86
$= k'/fgf kqklqsfx¿ hDdf agfPsf]
nfOgaf6 ug{xf];\ .g]pSt
kfnsf]klqsfnfO{
gS;f sf6]/, a6f/]/,
Roft]/ ljleGg 6'j|mf agfpg'xf];\ / To;nfO{ sfuhdf 6fF;]/ ljleGg
cfs[ltx¿ agfpg'xf];\ .
%= tn s]xL cfs[ltx¿ lbOPsf] 5 . To;nfO{ x]/]/ tkfO{F klg To:t}
cfs[lt tof/ ug'{xf];\ .

111
Uffog afbg
kf7 ! M :yfgLo afhfx¿
nf]suLt h:t} nf]s afhf klg xfd|f klxrfg\ x'g\ . df}lns k/Dk/fdf
cfwfl/t uLt tyf ehgx¿df k|of]u ul/Fb} cfPsf afhfx¿nfO{ nf]s
afhf elgG5 . oL nf]s afhfx¿ xfd|} b]zleq lgdf{0f ul/Psf x'g\ .
:yfgLo ;|f]t ;fwgx¿sf] k|of]u u/L cfˆg} >d / l;kdf tof/ ul/Psf
x'gfn] logLx¿nfO{ :yfgLo afhfx¿ dflgPsf x'g\ . oL afhfx¿ ljleGg
hflt / 7fpFcg';f/ km/s km/s lsl;dsf x'G5g\ . dfbn, ;f/ª\uL,
afF;'/L÷d'/nL, k~r}afhf cflb :yfgLo afhfx¿sf pbfx/0fx¿ x'g\ .
dfbn
k"j{ d]lrb]lv klZrd dxfsfnL;Dd /
lxdfnb]lv t/fO{;Dd nf]slk|o ¿kdf
ahfOg] afhf dfbn xf] . dfbn agfpg
sf7nfO{ vf]k] 9'ª\u|f] h:tf] agfOG5 . of]
kftnf] 9'ª\u|f]nfO{ 5fnfsf] dl;gf] t'gfn] afFw]/ bfofF afofF 5fnfn] df]8]/
To;df sfnf] bfu nufOG5 . h;nfO{ v/L elgG5 . dfbnsf] Psflt/sf]
efu s]xL 7'nf] / csf]{lt/sf] efu s]xL ;fgf] x'G5 . of] afhf ;'?df du/
hfltaf6 k|rngdf cfPklg xfn ;a} hfltsf] nf]slk|o dflgG5 .

112
k~r}afhf
bdfxf, ;xgfO{, 6\ofDsf], gl;{ª\uf, ‰ofnL kfFr cf]6f
afhf ldn]/ ag]sf] afhfnfO{ k~r}afhf elgG5 . of]
afhf klg xfd|f] g]kfnL ;dfhdf k|rlnt afhf xf] .
lajfx , a|taGw tyf ljleGg wfld{s pT;jx¿df of] afhf ahfO{G5 .
;f/ª\uL
sf7 / tf/af6 tof/ ul/Psf] ;f/ª\uL klZrdf~rnsf]
kxf8L If]qdf a;f]af; ug]{ uGwe{ hfltsf] k|rlnt afhf xf] .
afF;'/L÷d'/nL
d'/nL afF;af6 lgdf{0f ul/g] of] afhf
g]kfnsf] ;a} 7fpF / hfltdf k|rlnt 5
.
l;sfO lgb]{zg M l;sf?x¿nfO{ cfcfˆgf] :yfgLo ;d'bfodf ePsf afhfx¿sf] gfd
eGg nufpg'xf];\ / tL afhfx¿ s'g hfthflt;Fu ;DalGwt x'G5g\, slxn]
ahfOG5g\ / s;/L ahfOG5g\ 5nkmn ug'{xf];\ / :yfgLo afhfx¿sf] tfndf
nf]suLt ufpg] cEof; u/fpg'xf];\ .

113
cEof;
!= kf7df lbPsf afhfx¿ x]g'{xf];\ / dgkg]{ afhfsf] lrq agfpg'xf];\ .
@= :yfgLo ;d'bfodf tkfO{Fn] b]Vg' ePsf afhfx¿sf] gfd n]Vg'xf];\ .
#= :yfgLo afhfsf] tfndf ljleGg lsl;dsf uLtx¿ ufpg] cEof;
ug'{xf];\ .

114
kf7 @ M xfd|f] /fli6«o ufg

kf7 kl/ro M k|To]s b]zdf cfcfˆg} /fli6«o ufg x'G5g\ . x/]s b]zsf
gful/sn] cfcfˆgf] /fli6«o ufg hfGg' cfjZos x'G5 . /fli6«o ufg xfd|f]
uf}/a tyf klxrfg xf], h;n] ljZj;fd' xfdLnfO{ lrgfpF5 . x/]s
ljBfnodf laxfg k|fy{gfsf] ;dodf / ljleGg cf}krfl/s sfo{j|mdx¿df
;a}n] clgjfo{ ¿kdf /fli6«o ufg ufpg'kb{5 .

;of}+ y'Fuf km"nsf xfdL, Pp6} dfnf g]kfnL


;fj{ef}d eO{ km}lnPsf, d]rL –dxfsfnL .
k|s[ltsf sf]6L sf]6L ;Dkbfsf] cfF+rn
jL/x¿sf /utn], :jtGq / c6n .
1fge"ld, zflGte"ld t/fO{, kxf8, lxdfn
cv08 of] Kof/f] xfd|f] dft[e"ld g]kfn .
ax'n hflt, efiff, wd{, ;+:s[lt 5g\ ljzfn
cu|ufdL /fi6« xfd|f], ho ho g]kfn .
/rgfsf/ M k|bLks'df/ /fO{ -Aofs'n dfOnf _
;+uLtsf/ McDa/ u'?ª

115
cEof;
!= dfly n]lvPsf] /fli6«o ufg sIffsf]7fdf ;a} ldn]/ no / tfn
ldnfP/ ufpg] cEof; ug{'xf];\ .
@= k|To]s lbg sIff ;'? x'g'eGbf cufl8 lzIfs / ljBfyL{ ldn]/ ;Fu}
ufpg'xf];\ .

116
Kff7 # M :yfgLo uLt ufcf}F

7fpF, kl/j]z / /xg;xgcg';f/ x/]s :yfgdf km/s km/s vfnsf


:yfgLo nf]suLt x'G5g\ . :yfgLo If]qdf ufOg] uLtx¿nfO{ :yfgLo uLt
elgG5 . :yfgLo nf]s uLtn] h'g If]qsf] uLt xf] To; If]qsf] k|ltlglwTj
u/]sf] x'G5 . o:tf :yfgLo uLtx¿ ;'Gg, ufpg / gfRg /dfOnf] x'G5g\ .
h:t} M b]p8f uLt ;'b"/klZrdsf] :yfgLo uLt xf] . d}yln, ef]hk'/L,
lemlemof cflb t/fO{ If]qsf :yfgLo uLtx¿ x'g\ eg] ‰ofp/], tfdfª ;]nf]
cflb kxf8L If]qsf :yfgLo uLtx¿ x'g\ . cfhef]nL o:tf :yfgLo
uLtx¿ /]l8of] g]kfn, 6]lnlehg / ;fdflhs ;~hfnx¿af6 ;lhn} ;'Gg
;lsG5 .
oxfF s]xL xfd|f :yfgLo If]qx¿df k|rlnt :yfgLo nf]s uLtx¿ lbOPsf
5g\ . dWot/fO If]qdf k|rlnt xf]/L uLt xfnsf] k|b]z g++= @ df ufOG5 .
of] uLt xf]nL kj{df ufOG5 . o;sf] 5f]6f] gd'gf tn k|:t't ul/Psf] 5 .
cfh la/fh d] x]f/L /] /l;of,
xf]/L /] xf]/L /] a/ hf]/L /] /l;of .
3/—3/ ;] a|h algtf cfO{ .
sf]O{ Zofdn, sf]O{ uf]/L /] /l;of .
cfh la/fh d] ================

117
OtF] cfo] s'j/ sGxfO{
pt tF] cfO{ /fwf uf]/L /] /l;of .
cfh la/fh dF] ==================
k|b]z g+= & df k|rlnt b]p8f uLt M b]p8f uLt 8f]6]nL nf]s uLtsf
ljleGg e]bdWo ;a}eGbf dxŒjk"0f{ uLt xf] . o;sf] pbfx/0f M
jgsf bjf{ ag}, NofpGof sf]O{ gfO, ;'Gof ;a} agsf baf{ ag} .
dgsf s'/f dg} eGof sf]OgfO{, ;'Gof ;j}, dgsf s'/f dg} ..

-c;f/] uLt_
c;f/ >fj0f dlxgfdf /f]kfOF ubf{ ls;fgx¿n] ufpg] uLt
xl/of] 8fF8f dfly
xnf] hf]Tg] ;fyL
xf] xf] tf/] xf] xf],
xf] xf] dfn] xf] xf],
kxf8L If]qdf k|rlnt tfdfª ;]nf] uLt
ufb] h]af emfd] ufb] 5f/lhd xf]O{ k'lª\t gfdzfnf cf:ofª\nf
jfnf jfnf u|fDa} ufb] h]af t]f/ tf]/ nfnf :ofp/ª\af – @
cf] cf:ofª\ cf]O{ cfªL Pnf emfd] lkGafsL xflkGjf
xfª\u]|df h]af uf]O lhGgf gfˆofª\/L OG5} Dxf/ lkGgf

118
ªfn} pd]/ of] lhlGh cfaf;] rfª\ jfvfpm ljlNhlGh
cf]O{ cf:ofª\=========================

lj|mofsnfk M tkfOFsf] cfˆgf] :yfgLo If]qdf klg o:tf nf]s uLtx¿ x'g
;S5g\, ltgLx¿sf] vf]hL u/L tfn ldnfP/ PSn} jf ;d"xdf ufpg]
cEof; ug'{xf];\ .

l;sfO lgb]{zg Ml;sf? k|lzIffyL{x¿nfO{ cfcfˆgf] :yfgLo ;d'bfodf k|rlnt


uLtx¿ vf]hL ug{ nufpg'xf];\ . sIffnfO{ b'O{ cf]6f ;d"xdf ljefhg u/fO{ Pp6f
;d"xnfO{ ufpg nufpg'xf];\ clg csf]{ ;d"xnfO{ bf]x]f¥ofpg nufpg'xf];\ . cfkm"
klg pgLx¿;Fu ;Fu} ufpg'xf];\ . o;/L ljleGg k|sf/sf uLtx¿sf] cEof; ug{
nufpg'xf];\ .

cEof;

!= ljBfnfodf x'g] s'g} cf}krfl/s sfo{qmdsf] nflu no ldnfP/ nf]s


uLt ufpg] cEof; ug'{xf];\ .

119
kf7 $ M ljleGg lsl;dsf uLtx¿

xfd|f] ;d'bfodf ljleGg lsl;dsf k|rlnt uLtx¿ x'G5g\ . h:t} nf]suLt


/fli6«o uLt, afn uLt, ehg, cfw'lgs ult / kk uLt clfb . h'g ;'s}
k|sf/sf uLtx¿ ePtf klg uLt ;'Gbf / ufpFbf xfdlnfO{ dgf]/~hg k|fKt
x'G5 . j[4b]lv afns;Dd ;a}nfO{ s'g} g s'g} k|sf/sf uLtn] dgd'6'
5f]Psf] x'G5 .

/fli6«o uLt M
b]zsf] elStefjn] el/k"0f{{ ePsf uLtx¿nfO{ /fli6«o uLt elgG5 . oxfF
Pp6f /fli6«o uLtsf] gd'gf k|:t't ul/Psf] 5 .
/ftf] / rGb| ;"o{ hª\uL lgzfg xfd|f]
lhpFbf] /ut ;/L of] aNbf] of] ;fg xfd|f]
/ftf] / rGb| ;"o{ hª\uL lgzfg xfd|f]
lxdfn em}F c6n of] em's]g of] slxNo}
nq]g of] slxn] hª\uL lgzfg xfd|f]
of] hGdFb} hutdf sofF} k|xf/ cfP
;fd|fHo b'O{ xf/] xf/]g of] zfg xfd|f]
/ftf] / rGb| ;"o{ hª\uL lgzfg xfd|f]

120
lhpFbf] /ut ;/L of] aNbf] of] zfg xfd|f]
/ftf] / rGb| ;"o{ hª\uL lgzfg xfd|f]
ha;Dd rGb| / ;"o{ cfsfzdf /xG5g\
ta;Dd x'G5 cfˆg} /ftf] /ut of] xfd|f]
ufO{ ;/L 5g\ ;fw' hf] hf] oxfF hutdf
;asf] z/0f alnof] hª\uL lgzfg xfd|f]
/ftf] / rGb| ;"o{ hª\uL lgzfg xfd|f]
lhpFbf] /ut ;/L of] aNbf] of] zfg xfd|f]
/ftf] / rGb| ;"o{ hª\uL lgzfg xfd|f]

nf]s uLt
k/Dk/fut nf]snodf cfwfl/t xfd|f] ;dfhsf] oyfy{ cj:yf emNsfpg]
uLtx¿ g} nf]suLtx¿ x'g\ . oxfF Pp6f xfd|f] ;dfhdf k|rlnt
nf]suLtsf] gd'gf k|:t't ul/Psf] 5 .

cf] ==========xf] =====xf cx]d .


xf=========jf/L hd'gf, kf/L hd'gf .
hd'gfsf] km]bLdf dgsfdgf, x'/{ ========
PsfbzL ahf/}df, x] PsfbzL ahf/}df .

121
P sGs] /f]6L yfndf, x] PsfbzL ahf/}df .
xf s;sf] 5f]/f s;sf] 5f]/L ===================@
x] k¥of] dfof hfndf xf]O{, s:sf] 5f]/f s:sf] 5f]/L x'/{ .
xf, l;dl;d kfgL sfG5L gfgL =============@ .
P, leHof] k}tfnf] dfg] nf}p .
xf, k}n] xfdL gfRYof} ufpFYof}F .=============@
P dfof d}tfnf] dfg]nfO{ x'/{=================
sfn] a'ªsf] d}gfr/L, P sfn] a'ªsf] d}gfr/L
xf sd{ d]/f] vf]6L /}5==============@
e'Osf] vh'/LnfO{ g}{ nf}
xf, d/]k5L u+ufhLnfO{=========@
afFr] xh'/LnfO{ g} nf} x'/{ .
P, oxL tn ;'g;/Ldf .
xf, kf]8]xf]nf rdf/ xf]nf ====@ .
ltd|} dfof nfU5 x} .
xf, kf]8] xf]nf rdf/ xf]nf .
xf==== jf/L hd'gf, kf/L hd'gf
hd'gfsf] km]bLdf dgsfdgf ======= $ .
ufos M v]d/fh u'?ª

122
l;sfO lgb]{zg M l;sf?x¿nfO{ cfcfˆgf] :yfglo ;d'bfodf k|rlnt ljleGg
lsl;dsf uLtx¿ :yfgLo afhf jf dfbnsf] tfndf ;d"xdf ufpg nufpg'xf];\ /
cfk"m klg ;Fu} ufP/ dbt ug'{xf];\ .

cEof;
!= kf7df lbPsf] /fli6«o uLt / nf]s uLt dfbn jf cGo :yfgLo
afhfsf] tfndf ;d"xdf ldn]/ ufpg] cEof; ug'{xf];\ .
@= tkfO{s
F f] ;d'bfodf ufO{g] ljleGg lsl;dsf uLtx¿ dfbn jf cGo
:yfgLo afhfsf] tfndf ;d"xdf ldn]/ ufpg] cEof; ug'{xf];\ .

123
PsfO * g[To

xfdL ;fwf/0f efiffdf g[TonfO{ gfr klg eGb5f}F . g[Ton] xfdLnfO{


dgf]/~hg k|+bfg ug'{sf ;fy} xfd|f] z/L/nfO{ km'lt{nf] klg agfpFb5 . uLt
/ afhfsf] tfndf xfdL gfRb5fF} / o;nfO{ cem ljz]if agfpgsf nflu
j]ze'iffn] dbt ub{5 . g[To b'O{ lsl;dsf x'G5g .
!= nf]s g[To M ;dfhsf] ;'v b'v, dfof, lk|tL / oyfy{ s'/fx¿nfO{
;d]6]/ tof/ kfl/Psf] nf]suLtsf] efsfdf ul/g] g[TonfO{ nf]s g[To
elgG5 . h:t} ‰ofp/] g[To, df?gL g[To cflb .
@= zf:qLo g[To M k|frLg wd{zf:q / b]jLb]jtfsf] rl/q j0f{g ub]{
gflrg] snfTds g[TonfO{ zf:qLo g[To elgG5 . h:t} e}/j g[To,
d~h'>L g[To, k~rtf/f, k~ra'4 cflb .
tkfO{xF ¿n] cl3Nnf] sIffdf g[Tosf s]xL r/0fx¿sf] af/]df cWoog
ul/;Sg'ePsf] 5 . ca xfdL oxfF To;kl5sf s]xL yk r/0fx¿sf]
af/]df cWoog ub{5fF} .
rf}Fyf] r/0f M h;/L xfdLn] !, @ ,#,$ uGtLdf g[Tox¿ u¥of}F To;/L
g} xfdLn] ca x'g] r/0fx¿nfO{ klg lg/Gt/tf lbg]5f}F .
xftsf] tfn M ca xfdL ;'?df !, @, #, $ eGb} klxn] l;wf pleg]
b'a} xftnfO{ cl3 a9fpg] clg cfF}nfx¿ rnfpg] .

124
lrq afFsL 5 .
bf];|f]df M olx xftnfO{ v'DRofoP/ k]m/L cf}Fnfx¿ rnfpg] .

lrq afFsL 5 .
t];|f]df M b'a} xftnfO{ sDd/df n}hfg] .

lrq afFsL 5 .

6fpsfsf] M klxn] cfkm" l;wf pleg] !, @, # eGb} ! eGbf bfofF @


eGbf l;wf / # eGbf afofFtkm{ nfg] k]ml/ bf];|f]k6s 6fpsf]nfO{
bfofFaf6 3'dfpFb} !, @, #, $, %, ^ eGb} afofF hfg]

lrq afFsL 5 .

km]/L afofFaf6 3'dfpFb} !, @, #, $, %, ^ eGb} bfofFk6\l6 hfg]

lrq afFsL 5 .

125
o;/L sDd/sf], uf]8fsf], xftsf] / 6fpsfsf] rfn hflg;s]kl5
xfdL h'g;'s} lsl;dsf] g[To klg ;lhn} ug{ ;S5f}F .
l;sfO lgb]{zg M l;sf?x¿nfO{ cfcfˆgf] ;d'bfodf k|rnLt :yfgLo uLtx¿ ufpg
nufO{ g[Tosf] nflu af/Daf/ cEof; ug{ nufpg'xf];\ . To;df lzIfs cfkm"n] klg
ljBfyL{x¿;Fu ;fy lbg'xf];\ .

cEof;
!= dfly kf7df lbOPcg';ff/ sIffsf ;a} ;fyLx¿ ldn]/ xft /
6fpsfsf] tfnnfO{ cEof; ug'{xf];\ .

126
PsfO –( clego
clego u/fF}
s'g} klg syf, 36gf, ;+jfb jf s'/fsfgLnfO{ kfqsf] x'ax' gSsn u/L
k|:t't ug]{ snfnfO[{ clego elgG5 . h;nfO{ cg'xf/sf] efj / ;+jfbn]
d'Vo ¿kdf k|efj kf/]sf] x'G5 . clego ug]{ klg Ps lsl;dsf] ljz]if
snf xf] . bz{snfO{ dGq d'Uw agfP? cfk"m gxfl;sg c¿nfO{ xF;fpg /
?jfpg ;Sg] agfpg' g} clegosf] d'Vo kIf xf] . clego w]/} lsl;dsf
x'G5g\ . tL x'g\ .
!= cfª\lus clego M cfˆgf] z/L/sf] s'g} klg cª\ux¿sf] ;~rfngaf6
ul/g] cflegonfO{ cfª\lus clego elgG5 . h:t} c¿sf] lxF8fOsf]
gSsn ug'{ .
@= jflrs clego M b'O{ jf b'O{eGbf a9L JolStx¿sf] ;+jfbåf/f ul/g]
clegonfO{ jflrs clego elgG5 . h:t} gf6s
#= cfxfo{ clego M ljleGg lsl;dsf u/uxgf, j]ze"iff nufP/ ul/g]
clegonfO{ cfxfo{ clego elgG5 . h:t} M syfsf] s'g} kfqsf]
¿kdf ;lhg' .
$= ;flTjs clego M syfsf] ;f/nfO{ efjaf6 JoSt ul/g'nfO{ ;flTjs
clego elgG5 .

127
l;sfO lgb]{zg M s'g} Pp6f gf6ssf] nflu l:j|mK6 lzIfs cfkmF} jf ljBfyL{nfO{
n]Vg nufO{ kfqx¿sf] 5gf]6 ul/lbP/ clego ug{ nufpg'xf];\ . clegosf] nflu
cEof; u/fpg cfkm"n] klg ;Sbf] dbt k'¥ofpg'xf];\ .

cEof;
!= tn lbOPsf hgfj/x¿sf] af]nfOsf] gSsn ug'{xf];\ M
-s_ s's'/ -v_ la/fnf] -u_ afv|f -3_ ufO{
@= tkfOF{sf] s'g} ;fyLsf]] lxF8fOsf] gSsn ug'{xf];\ .
#= tkfO{s
F f] kf7\ok':tsdf ePsf] s'g} syfnfO{ sIffsf ;fyLx¿ ldn]/
clegosf] dfWodaf6 gf6s agfP/ b]vfpg'xf];\ .
$= ljBfnosf] s'g} sfo{j|mdsf nflu afa'n] /S;L ;]jg u/]sf] sf/0f 3/
kl/jf/nfO{ ;tfPsf] cj:yfsf] ;Gb]zd"ns gf6s agfO{ ;flyx¿;Fu
ldn]/ clego u/]/ b]vfpg'xf];\ .

128
phone
Dilli : 9851190494
dipika : 9849450403

129

You might also like