Dzinto
Dzinto
Moto nwoma yi dzin dze hyɛ m’egya Kwesi Mensah Yanful na me na Elizabeth Ackom
eyimnyam.
Afei mesan so dze Buukuu yi hyɛ mo nuanom Sarah Yanful, Chris Ell Yanful na Gloria Yanful
enyimnyam wɔ mboa na hɔn nkuranhyɛ wɔ m’adze sua mu. Moto nwoma yi dzin bio hyɛ me
mba David, Patsy, Deandra, Jessica, Choima na Daa Joe nso enyimnyam.
                                            1
                                        NDAASE
Aseda a odzi kan kɔ ma Twerammpɔn Nyame wɔ nyansa a ɔdze maa me ber a merekyerɛw
Buukuu yi. Aseda bio so kɔ ma Owura Patrick Wonkyi na Owurayer Patience Obeng wɔ
akwanya a wɔdze maa me ma medze kyerɛw dɛm nwoma yi. Hɔn akwankyerɛ, abotar na ntsetsee
aboa me papaapa.
Aseda so kɔ ma Owura Kwame Dupon Yankson, Owura Esoun na Owura Raymond Amoakwah
wɔ mber a wonyae dze siesie mfomdo a ɔwɔ Buukuu mu nyinara maa me. Dza mowɔ ka ara nye
Aseda a otwa tun so kɔ ma Owura Bismark wɔ Bis Press Enterprise dɛ ɔdze ne mfir na
n’ahoɔdze boa me tsintsim nsɛm yi guu nkrataa do. Owura, Nyame nhyira wo mbordo.
                                            2
                                        NYIENYIM
Nwoma yi yɛ akyerɛw kasadwin ne nkorbata kor a ɔyɛ ahwɛgor. Buukuu yi da nyimpa na hɔn su
Ɔpanyin Dwenho ne mba ntafo mbannyimfo no mu kor nya kwan kopue kurow kɛse mu wɔ ber a
Agya Adoko a ɔyɛ Opanyin Dwenho ne nyanko berɛbo ne ba banyin kor rohwehwɛ obi ma
wɔaboa no wɔ n’edwuma mu. Enyiber, ahoɔyaa na pɛsɛankonya ntsi ɔkɔ tuu edur dze tsia
edwuma no wura dze gyee ne sika na n’agyapadze nyinara ma edur no sanee nyaa noara.
                                              3
                              ƆKYERℇWFO NO HO ASℇM
Wɔwoo Jemilet Yanful wɔ Ajumako a ɔwɔ Finimfin Mantɔw mu. Ɔhyɛ no skuul ase wɔ School
ɔwɔ Winneba-Asebu.
Ɔkɔr ntoado skuul wɔ Apam Secondary School wɔ afe 1997 na owiei afe 2000.
Seseiara dze, ɔregye ntsetsee wɔ University of Education, Winneba apɛ abɔdzin krataa a ɔyɛ
                                             4
                                          NYƐE I
AHWƐE I
Opanyin Dwenho: Nyew, ɔyɛ nokwar, mefrɛɛ hom. Hom ntse na egua no do. (Wɔtsenaa egua no
do)
Opanyin Dwenho: Mefrɛɛ hom anapa yi a, ɔnnyɛ bɔn bi a, Mpanyimfo dɛ “Abowa sansaw fa
adze a, ɔdze kyerɛ”. Ntsi sɛ mefrɛɛ hom a, asɛm bi na mepɛ dɛ mutue hom aso wɔ ho.
Bedziadze: Papa ebɛn asɛm a? ama mabɔ hwea. Asɛm bi esi anaa wo ho mmfa wo.
Opanyin Dwenho: Twerammpɔn n’adom ntsi moho ye dodow na metse apɔw dɛ ɔbotan.
                                              5
Bedziidɛw: Na papa ebɛn asɛm. Ayɛ ma mo ho mbowa nyinaa eguan anapa yi.
Ɔpanyin Dwenho: Hom nka hom akoma nto hom yamu. Biribi bɔn biara nnyi hɔ. Nkyɛ hom
Bedziadze: Maame Esi Sompa na emi minyim dɛ ɔyɛ hɛn maame a ɔdze hɛn baa wiadze yi mu.
Ɔpanyin Dwenho: Hmm! Ndɛ mepɛ dɛ mubue biribi enyi do kyerɛ hom osiandɛ hom nnyɛ
mbofra bio na hom enyi so rifir na hom mfe so rokɔ kan. Hɛn nananom na wɔdɛ “Mbrɛ kwan da
no wɔdze to”. Ntsi sɛ mihyiaa hom anapa yi a, nna ɔfa Maame Esi Sompa ho.
Bedziadɛw: Papa kasa ɛ! papa gyaa su. Papa! Papa! Papa! Mepa wo kyɛw ka dza esi kyerɛ hɛn.
dza esi biara no Twerammpɔn bedzi hɛn asɛm ama hɛn. Hom mpanyimfo yi ara na hom kaa dɛ
“Abowa a onnyi dua, Onyame na ɔpra no ho”. Ntsi papa yɛserɛ woara yi hɛn asotsir.
Ɔpanyin Dwenho: Dza ɔwɔ hɔ nye dɛ Maame Esi Sompa nnyɛ hom na a ɔdze hom baa atseasefo
asaase yi do. Maame a ɔkyeem hom baa asaase yi do ne dzin dze Maame Efuwa Adwempa.
                                                6
Bedziadze: Na papa o, fitsir ber a mehyɛɛ ase dɛ m’enyi rifir yi, munnhun anaa menntse obiara a
ne dzin tse dɛm wɔ hɛn fidua yi mu. Na ɔno ɔwɔ hen na yɛnntsee ne nka yi.
Bedziidɛw: Papa asɛm a eyi ho tam yi abɔ me pusa ma moho abow me dodow. Ahobowsɛm na
Bedziadze: Papa yɛserɛ wo kyerɛ mu kyerɛ hɛn osiandɛ hɛndze nyia yenyim dɛ ɔyɛ hɛn na a ɔdze
hɛn bopuee atseasefo asaase yi do nye Maame Esi Sompa ɔnnyɛ Maame Efuwa Adwenpa dɛ
Ɔpanyin Dwenho: Dza osii nye yi. Awow ho bɛyɛɛ dzen maa hɛn mber bi a abɛsen kɔr. Ntsi nna
hom na dze dabaa nna odzi awerɛhow. Edziban mpo nna ɔbɔn no, ɔnntsen noho nndzidzi. Ma
Ɔpanyin Dwenho: Mekyerɛ dɛ nna aber biara no wɔdze nsa kyerɛkyerɛ no do na wodzi noho fɛw
dɛ ɔyɛ bɔnyin a ɔawe ne yamu mba nyinaa, ɔno ntsi na onnkotum awo ba. Nsɛm a nna nkorɔfo
rekeka no haaw no yie ɔnam dɛm ntsi aber biara no nna nyinsuwa mmpa n’enyi ho. N’enyiwa
mu annwo da.
Bedziadze: Ntsi papa ebɛn asɛm sii ber a nna ɔrokɔ dɛm atsetseeyi mu no?
Ɔpanyin Dwenho: ɔbaa no dɛm no, nna emi dze mowɔ gyedzi na awerɛhyɛmu dɛ Nyame a ɔbɔɔ
sor na atseasefo asaase no dze ne tampa bofura hɛn dabi dɛm mbrɛ Mpanyimfo ka no
“Akyɛrakyɛr biara wɔ n’afe”. Ntsi nna emi dze biribiara mmpusuw me.
                                               7
Ɔpanyin Dwenho: Dza merepɛ akyerɛ nye dɛ Twerammpɔn a tum nyinara kitsa no no, bɛda
n’enyimnyam edzi na ɔahyɛ hɛn enyimnyam wɔ hɛn atamfo enyim ne mber pa mu.
Bedziidɛw: Ntsi papa odzii mber tsentsen ahen ansaana hom rinya ba.
Ɔpanyin Dwenho: Oh! Wɔ nyimpa enyim dze, ɔkyɛree na Twerammpɔn dze nna ɔyɛ tsiaba; ɔyɛ
nda kumaa bi wɔ n’enyi do. Ma merekyerɛ yi so nna hɛn mfe sor ara na rokɔ. Bɛyɛ abosom
ɔnnyɛ dza ɔda famu koraa. Ɔbaa no dɛm no, nna memma ɔnnyɛ hwee wɔ fie ha. Emi na monoa
edziban, hor hɛn ntar. Nna memmfa no nndzi agor. Me mfɛfo binom mpo frɛɛ me banyin
Ɔpanyin Dwenho: Emi dze nna mennka hwee nnkyerɛ hɔn osiandɛ nnyɛ adze na muruwia anaa
ɔnnyɛ adze bɔn na mereyɛ. Hmm! Nna minnya hwen nnhwem mu. naaso manntow m’anomu.
Ɔpanyin Dwenho: Meda wo ase me ba. Ntsi mber soe dɛ ɔwow. Mikeyii Maame Akɔm asotsir
ma ɔdze no ntsɛmpanan guanee bodur ha. Noho mpo yɛɛ har gyaa me. Obodurii dadaada ansaana
morobodu ha. Nyame n’adom ɔbɛgyee no awo fɛfɛɛfɛw na ɔbɛkaa kyerɛɛ me dɛ Twerammpɔn
asoe no asomdwee mu na ɔadom hɛn ntafo banyimfo. Medze ndaase kɛse maa Twerammpɔn na
enyigye mbordo bɛhyɛɛ m’akoma mu. Nyame adom ɔsoe no asomdwee mu a biribi bɔn biara
                                               8
Bedziadze: Na papa ɔba no dɛn na yennhu no wɔ ha na ɔnnka hɛn ho yi.
Ɔpanyin Dwenho: hmm! Aka asɛm Bedziadze. Hom nyaa mfe ebien pɛpɛɛpɛr na hom na Efuwa
Adwempa kaa nkyen gue. Ɔdomankoma owu dze ne nsa nwinnwin bɔtoo no do. Dodow ara kaa
dɛ owu yɛ akwantu a obiara botu bi naaso bi nom hɔn dze gya awerɛhow na yaw dodow.
Memenda anapa bi na ɔdze too m’enyim dɛ ne tsir paa no. mekyerɛ ɔyɛ no yaw ntsi medze no
kɔr ayarsabea a ɔwɔ hɛn kurow yi mu dɛ ɔrekɛgye ayarsa. Bɛyɛ dɔnhwer ebien ntamu na
datsernyi kor twee piin me na ɔdze too m’enyim dɛ moho kafo ayɛ Twerammpɔn dze,ɔnnka
atseasefo ho bio.
Dza osii no maa nkyɛ me tsir robɔ me paa. Naaso ɔnam adɔfo hɔn afotusɛm na hɔn
nkuranhyɛsɛm ntsi Twerammpɔn hyɛɛ me dzen maa moho tɔɔ me. Ɔno ekyir no na hom Maame
Sompa baa ha bɛgyee hom ma ndɛ hom enyi efir yi. Ɔyɛ monua basia.
Bedziidɛw: Oh! Ɔdomankoma owu, wo tsirmu yɛ dzen ae. Ɔbaa no dɛn na ebɛfaa me maame
mpofir mu?
Ɔpanyin Dwenho: Asɛm no tse nyi no. Maame Esi Sompa nnyɛ hom maame a ɔdze hom baa
wiadze yi mu dze naaso ɔdze hom sii hɔ hwɛɛ hom dɛ ne mba ara pɛpɛɛpɛr. Na mpanyimfo dɛ
“ɔkwabran twa par a, wɔma no mbo”. Ntsi daakye bi hom nya beebi si a hom ntwa hom eyi nhwɛ
Bedziadze: Ewuradze nhyira hɛn na Esi Sompa mbordo. Ɔnto no nkwanda mu na onyin nkyɛr.
oh! Maame Efuwa Adwempa. Papa hom ara na hom kaa dɛ “owu kura adze a, nkwa nntum
                                             9
Bedziidɛw” Yɛda hɛn maame Esi Sompa ase bebree. Ewuradze ntɔ nsu pa ngu dza ɔreyɛ biara do
ma ɔnsow aba pa mma no. Mpanyimfo dɛ “sɛ obi hwɛ wo ma wo se fifir a wo so hwɛ no ma
Ɔpanyin Dwenho: Ntsi Bedziidɛw ɔwo wo dzin paa nye Ata Bedziidɛw ɔwo nye Panyin nna
Bedziadze so dze Ata Bedziadze ɔwo nye kakra. Moso meda hom ase dɛ hom nyaa abotar na
Ɔpanyin Dwenho: Amee. Eii! Egya Adoko muhun wo akyɛr dodow na ekɛhyɛ hen ndaansa yi.
Egya Adoko: Hmm, fakyɛ me dɛ mammba ammbɛkra wo. Ɔyɛɛ nhehyɛdo. Me ba panyin no too
nsa frɛɛ me dɛ monkɔ na ɔmfa asɛm bi nto m’enyim na mpanyimfo so sɛ “obi nnyim ɔfrɛ ketsie”
Ɔpanyin Dwenho: Megyedzi dɛ nna ɔyɛ bɔkɔɔ. Asɛm bɔn biara nnsii.
Egya Adoko: Oho! Bɔkɔɔ dɛmara biribi bɔn biara nnsii. N’edwuma mu nsɛm kakra na ɔdze too
Ɔpanyin Dwenho: Oh, ɔno dze asɛm papa a. Na ɔwɔ hen wɔ kurow kɛse mu.
Egya Adoko: Ɔwɔ Tɛma ntsi hɔ na mokɔree. Ata Panyin na Ata kakra hom apɔw mu ɛ?
                                             10
Egya Adoko: Yɛda ɔbɔadze ase
Bedziadze: Yɛwɔ dan mu hɔ ntsi sɛ hom hia biribi a nna hom afrɛ hɛn
Ɔpanyin Dwenho: Eii! Nkyɛ na seseiara dze adan bɔga. Kurow kɛse mu esiesie wo. Hwɛ wo
Egya Adoko: Hmm! Nna ereka yi, adze yi a ɔma dan mu yɛ nwin ma sɛ eda mu a ɔma woho yɛ
Ɔpanyin Dwenho: Emi mara dza ereka yi minnyim mpo. Munnnhun bi da. Wɔse wɔwɔ biribi so
wɔ hɔ a wɔdze nsu hyɛ mu ma nsu no yɛ nwin na bi mpo tum yɛ dzen dɛ bobaa. Iyinom nyinara
aborɔfo na ɔdze bae?. Ma memfrɛ Bedziidɛw na Bedziadze hɔn na wɔyɛ akrakyefo a wɔakɔ
                                             11
Egya Adoko: Mbo! Ayɛ adze dodow. Mpanyimfo dɛ “prapra ho ka yɛ fɛr naaso ɔdze abodwee
ba” yɛnnyim na yɛse yɛfrɛ hom dze ato hom enyim na hom aboa hɛn na mpanyimfo dɛ “obisafo
nnyew” ampa. Nna ma wɔdze nsu hyɛ mu ma nsu no yɛ nwin no so wɔfrɛ no dɛn?
Bedziidɛw: Papa ɔno so wɔfrɛ no “fridge”. Ne nyinara yɛ abaefor ndzɛmba a ɔboa hɛn nyinara
wɔ hɛn abrabɔ mu. Pii so wɔ hɔ. Binom nye “Television”, “electric iron”, “ceiling fan”, “sanding
fan”, “gas cylinder”, electric stove”, blender”, “computer”, na pii a ɔkeka ho.
Ɔpanyin Dwenho: Adoko, emi ndzɛmba a Bedziidɛw bɔbɔe yi manntse kor mpo ase. Borɔfo kasa
nkotsee. Woara nyim dɛ w’egyanom yɛannkɔ skuul yi bi. Mpanyimfo se “Aprɛkesema banyin ho
basia nye aprekesema basia” ntsi hɛn dze nye Mfantse kasa.
Bedziidɛw: Ampa papa. Hom ara na hom se “obi nnyim a obi kyerɛ”
Egya Adoko: Bedziadze, ɔwo kyerɛkyerɛ mu kɔ hɛn kasa mu ma hɛn. Wo papa Dwenho mpo
Bedziadze: Papanom sɛ mefa no nkorkor dze a, megyedzi dɛ ntseasee bɛda edzi osiandɛ
mpanyimfo se “Etɔ wo bo gua ntsɛtsɛ a ihu n’ayamudze”. Me tsee television, ɔno na woyi sene
Bediadze: Gas cylinder na electric stove so yɛnoa edziban wɔ do. Blender so yɛdze yam
nduadzewa bi tse dɛ tomatose, ntrɔba, muoko, anwew na pii a ɔkeka ho. Dza ɔtɔ do bio nye
ciling fan na standing fan so yɛ mfir a wɔbɔ mframa fa hɛn ho ma hɛn ho yɛ nwin.
                                                12
Ɔpanyin Dwenho: Metsee eltro ayɔ bi.
Bedziadze: Eii! Papa (wɔserew) nnyɛ eletro ayɔ. Ɔyɛ elctric iron. Ɔno na yɛdze tow hɛn ntar, sɛ
Egya Adoko: Ampa, ampa, Kodwo papayɛ wɔ bi. Ɔno na anapa biara sɛ ɔrokɔ edwuma a ɔdze
Bedziadze: Na “computer” no so yɛdze sua adze. Sɛ biribi kyer w’adwen na ebɔ wɔ do a, ɔbɛma
wo nyiano ntsi esuafo ahorow pii wɔ bi a wɔdze sua adze na ɔboa hɔn wɔ hɔn adzesua mu
Ɔpanyin Dwenho: Akwesi borɔnyi dze noho yɛ hu oo. Ntsi dɛm ndzɛmba yi nyinara nyimpa na
ɔyɛe?
Egya Adoko: Akwesi borɔnyi ne beyisɛm dze papa na ɔfrɛ ma no ho. Hɛn ebibiman yi mu ha dze
nyimpa na yɛpɛ ne famukɔ anaa nienyimguase, erokɔ w’enyim no, nna worotwe wo san. Hɛn
                                              13
Ɔpanyin Dwenho: Nyoo, ndaase na nsera. Akwantu mu bɔkɔɔ?
Egya Adoko: Kwan do da dzinn. Mpanyimfo se “Ma beebi reyɛ yie no, nna beebi so resɛɛ”. Me
haban ntsi na me nam yi, mannyɛ no dɛm a nkrantse bɛsɛɛ no. Na edwuma tse dɛn?
Ɔpanyin Dwenho: Edwuma mu da bɔkɔɔ. Mbowa na wɔnntsie hɛn. Na Papaye no, ɔyɛ ebɛn
Egya Adoko: ɔno ankasa ebue ne sikakorabea a, wɔsan so sesa sikakɔkɔɔ wɔ hɔ.
Ɔpanyin Dwenho: Eii! Nkyɛ na ɔda sika mu. Sika dze nkyɛ na ɔfa no kwa.
                                            14
                                            NYƐE I
AHWƐE II
NYAMEBƐKYERƐ EKURAA
Bɛyɛɛdɛn: Hmm! Egya Adoko fii ha ansaana medze edziban yi risi gya do. Hwɛ edziban yi na
Bɛyɛɛdɛn: Eii! Benyaadze. Muhun ho akyɛr papa. Bɛyɛ mfe ɔha nye yi. “Okusi mmpue ewia”
Hmm, monua, ennyɛ emi oo. Edwumasɛm agye me mber nyinara afa. Na Egya Adoko wɔ hen?
Bɛyɛɛdɛn: Ɔno mpo na miridzi noho ebooboo yi a edze abɔto me yi o. Anapa yi na ɔkraa me dɛ
                                               15
Benyaadze: Ɔno dze a sesei ɔnam kwan do reba. Ͻnnkyɛr obeyi n’enyim.
Bɛyɛɛdɛn: Eii! Monua Benyaadze na ekɛhyɛɛ hen? Anaa Egya Efiryie no dɔ na akyekyer wo a
Benyaadze: Oh! Nnyɛ dɛm bi a. Eguadzi mu anantsew anantsew na ɔagye me mber nyinara yi o.
Iyi na hɛn mpanyimfo kaa too hɔ dɛ “Wo haban mu kwan war a, wo ntrɔba ber sɛɛ”.
Bɛyɛɛdɛn: Hmm, edwumasɛm yi a. Annkɔ so a wo nsa nnkɔkɔ w’ano. Iyi na mpanyimfo ayɛ no
kasa mbɛbu dɛ “Nsa a annyɛ edwuma no onndzidzi”. Nyimpa nye wiadze ridzi aperper ara yie.
Ndaansa yi mpo dze nsu mpo nntɔ mma ndɔbaa nnsow mma hɛn. Wiadze yi rokɔ no dɛn nyi?
Benyaadze: Dɛmara o, munua, nyimpa tum soɛr fi kɛtɛ do ahanamakye fa ne ndzɛmba si ne tsir
do kɔ gua do a wɔnntɔ hwee na ɔdze ebesi hɔ. Ewuradze na ɔhwɛ nyimpa nkyɛ yɛbotum?.
Benyaadze: Nyame adom biribi bɔn biara nnto hɔn. Hɔn ho ye dodow. Na wo mba no ɛ?
Bɛyɛɛdɛn: Papaye mpo ɔtoo nsa frɛɛ ne papa kɔr kurow kɛse mu nkyɛree.
Benyaadze: Ombo! ɔayɛ adze dodow dɛ ɔdwen hom ho. Hom sunsum da ho ara kata no do.
Benyaadze: Ombo ɔayɛ adze. Ewuradze nhyira no. Nkyɛ wo mbayin wɔnnyɛ beenu bi a?.
                                            16
Benyaadze: Ampa, hɔn mu hendze na ɔwɔ Tɛma no, nna woana so na ɔwɔ Takoradze no?
Takoradze a ɔtwuw hɛn. Ɔka obi ne hɛn ma otua no kaw bosom biara na “Edwuma bɔn ntse dɛ
Benyaadze: Asɛm papa. Twerammpɔn ntɔ nsu pa ngu dza wɔreyɛ biara do ma ɔnsow aba pa
Bɛyɛɛdɛn: Ndeda na mobɔɔ anan kɔr hɔ kɔdodɔw hɔ kakra. Ndɛ wɔnnkɔ hɔ gyedɛ Nyame yɛ hɛn
Benyaadze: Hamu mbowa dze dza hɔn enyi kyir nye epe. Mekyerɛ nkrantse, mpurow, nnoma,
Bɛyɛɛdɛn: Hmm, nna ereka yi. Mbowa no dze sɛ igyaa ma wo ndɔbaa ho fuw dze a, wɔdze hɔ
bɛyɛ hɔn dabew. Haban no dze noho nnhyɛ da mmfuwii na mbom no sor hɔ kakra no na efuw a
Enyaadze: Amee! Bra mu (Adoko kɔ mu) Eii! Egya Adoko. Muuhun wo akyɛr.
Benyaadze: Mepa wo kyɛw moho ye dodow. Twerammpɔn na ɔahwɛ hɛn do ebodu mpɛmpɛn do
yi.
Egya Adoko: Yɛda Twerammpɔn ase. Na woho kafo Egya Efiryie no ho tse dɛn?
                                             17
Benyaadze: Twerammpɔn n’adom na ne nhyira ntsi no ho ye dodow.
Egya Adoko: Mokɔr Ɔpanyin Dwenho nkyɛn. Woara nyim no dada. Kasa tsenten dze ɔfa no
kwa. Mepa wo kyɛw fa kyɛ me. Ɔwo anaa ɔno a/ Hahaha (wɔserew)
Egya Adoko: Ɔwo fa ma me ɛ. Biribiara nntɔ me yamu anapa yi. Me yamu rehyew.
Bɛyɛɛdɛn: Mo wura, mepa wo kyɛw mewie o. Medze ekesi pon no do. Mo wura soɛr na kɛka wo
nsa.
                                             18
                                         NYƐE II
AHWƐE I
Aba Nyamekyɛ: Mo wura efrɛ me na ebɛn asɛm a? Mpanyimfo dɛ “obi tur wo kɔhwɛ nkwa a,
Aba Nyamekyɛ: Na mo wura, anpaa anapa yi ebɛn asɛm esi na abɛbu akɛse yi.
Papaye: Ampa mara na mefrɛ wo. Ɔnnyɛ bɔn. Edwumasɛm agye me mber nyinara ma ebusua a
wɔdze me baa atseasefo asaase do yi mpo menntwa m’enyi nnhwɛ hɔn. Mowerɛ efir m’ebusua a
wɔdze me ba asaase yi do. Ntsi ɔsɛ dɛ mokɔ hɔ ɔkyena anapaa kɔhwɛ hɔn. tsitsir nye me na a
Aba Nyamekyɛ: Ampa, asɛm nokwar na ereka no. Fitsir ber a eyɛɛ moho adze yi akɔ hɔ kor pɛr.
Iyi bɛma kurowmba no mpo wobedzi wo ho yaw. Ntsi sɛ eyi me asotsir a matse. Ɔyɛ adwen papa
Aba Nyamekyɛ: Asɛm papa. Mofoa wo do dodow, mber wɔ mu mpo a nkyɛ menye wo kɔree. Na
                                            19
Papaya: Ɔwo dze ma monkɔ yi mbra na da fofor yɛaboaboa hɛn ho yie na yɛakɔ.
Papaya: Nyamekyɛ, medze ekyir gya wo, hwɛ wo ho do yie na abofra no so. Nyame nka hom ho.
Aba Nyamekyɛ: Nyoo, mo wura matse. Medzi do pɛpɛɛpɛr. Wo so hwɛ woho yie ma me. Kae dɛ
mo dɔ wo papaapa yie, modɔfo Ewuradze nye wo nkɔ nsan nye wo mbra fie asomdwee mu.
NYƐE II
AHWƐE II
                                            20
                                NYAMEBƐKYERƐ EKURAA
Bɛyɛɛdɛn: Papaye oo! (otuu faam no) modɔba aba oo! Tsena egua do na mema wo akɔaba na
mpanyimfo se “Nyimpa fi kwan do ba a, wɔma no nsu ma ɔnom ana woetsie no kwan do asɛm”
Papaya: Maame muhun wo akyɛr. Edwuma agye me mber nyinara. Edwumasɛm ama mayɛ
nyimpabɔn wɔ m’ebusua enyim. Hom mfa nkyɛ me. M’egya dze ofi me nkyɛn nnkyɛree.
Egya Adoko: Nyoo, Papaye dze ampa, onnya adagyer wɔ n’abrabɔ mu koraa. Ofi fie bɛyɛ
ndɔnsia anapa a m’enyi bɔ n’enyim ndɔn awɔtwe ewimbir. Kurow kɛse mu asetsena dze dɛmara
o, w’enyi ammber annyɛ edwuma a wo nsa nnkɔkɔ w’ano. Mpanyimfo na wɔsɛ, “Enyihaw no
nua nye meenya meedzi” Ntsi ɔwɔ dɛ aberɛntsɛ dze eyer wo ho yɛ edwumadzen hwɛ ebusua.
Bɛyɛɛdɛn: Ampa mbom, hom na biribiara no ɔsɛ dɛ hom tsew sika dze tɔ yi?. Ewuaradze nka
hom ho.
                                             21
Egya Adoko: Nyoo, yɛma wo akɔaba bio. Ha dze bɔkɔɔ. Anapa yi na wo maame repɛ biribi
kakra ma yɛdze abɔ hɛn ano atwer yi a edze abɔto hɛn wɔ ha yi. Ɔwo na ifi kwan do nam. Hwɛ
mbrɛ wo honam esi atɔ do trontrom nɔmenɔme yi. Kurow mu mframa robɔ wo ho dze (Hɔn
nyinara serew).
Papaya: Hmm, Papa na Maame monko me nsɛmpa. Kwan do na kurow kɛse mu dze, mebɛka dɛ
bɔkɔɔ dɛmara. Bɛyɛ mfe kakra nye yi, monntwaa m’enyi mmbɔhwɛɛ ebusua na meyɛɛ no dɛ ndɛ
dze dza Obesi biara no ɔsɛ dɛ motwa m’enyi bɔhwɛ hom ntsi sɛ hom ehu me wɔ ha a ɔnnyɛ bɔn.
Hɛn mpanyin na wɔkaa hɔn asɛm bi dɛ “Ma beebi reyɛ yie no, nna beebi so resɛɛ”
Papaya: Hmm, mayɛ nyimpa bɔn atse. Ɔno na Maame so tsitsir na menan. Ntse papa na maame
Egya Adoko: Ma yɛnyɛ no ewimbir nna yɛmbɔ anan nkɔ wo nana hɔ.
Papaye: Papa, na asɛm kor so a medze nam nye dɛ mepɛ obi ma wɔaboa me kakra wɔ m’edwuma
mu kakra. Dɛ mbrɛ medze too w’enyim no. Mpanyimfo se, “wo dua nye isa a wɔmmpa ho
nnkɔfua wawa ho” Hom na hom nyim mberantsɛ a wɔwɔ kurow yi mu hɔn suban na hɔn
mbɔdzembɔ. Na sɛ edze w’enyi toto a woana na obotum aboa me. Osiandɛ mpanyimfo se “wo
kurow mu pɛtɛ dzi wonam a, bi ka”. Ntsi m’asɛm kor so a medze nam nye no.
Egya Adoko: Kurow yi mu dze yɛwɔ mberantsefo pii wɔ ha dze naaso binom hɔn suban dze eka
a ɔtse dɛ akaw muoko mu. Na binom so hɔn suban da bɔkɔɔ. Ntsi sɛ medze m’enyi totoo a, obi a
                                             22
noho adwen baa me tsirm mu nye ɔpanyin Dwenho ne mba ntamfo no. Mekyerɛ Bedziadze na
Bedziidɛw.
Bɛyɛɛdɛn: Ampa, dɛm ntafo no dze metse hɔn do a mosoɛr. Hɔn abrabɔ da nsew na wokitsa
suban pa so.
Egya Adoko: Ntsi sɛ aka no dɛm a ewimbir yi sɛ yekɛkyia wo nana wie a yɛbɔbɔ anan hwii afa
hɔ osiandɛ mpanyimfo se, “ehwehwɛ fie adze na ennya bi a, nna ekɔ ehuw mu”. Ɔno nye dɛ
Papaya: Maame nyew. Ndeda mpo ɔfrɛɛ me wɔ foon do ma menye no dzii nkɔmbɔ.
NYƐE II
AHWƐE III
                                             23
                 BƐDZIIDƐW KƆ NSERAHWƐ WƆ NANA GYMAFI NE FIE
Maame Ekua nye no kun Nana Gyamfi robɔ nkɔmbɔ wɔ hɔn paado hɔ.
Maame Ekua: Ndaansa yi dze nda ruguan dodow. Adze sa ara a ibobue w’enyi no nna adze asa
biom.
Nana Gyamfi: Ͻnnkɛkyɛr biara na afe yi akɔ ewie ma afe fofor so aba. Hmm, nyimpa wɔ kwan
Nana Gyamfi: Na papaye ɔba no dɛn na edze woho esuma me dɛm yi? Muhun wo akyɛr dodow.
Hwɛ noho yɛ so a ayɛ fɛw. Sika na ahotɔ na eguar wo dɛm yi. Oh! Woho ayɛ fɛw dodow. Hom
Maame Ekua: Papaye, kurow kɛse mu mframa pa na esiesie wo dɛm yi. Sika bɛyɛ dɛw
                                             24
Nana Gyamfi: Ha dze asomdwee mu ara na yɛdze tse ha. Na Twerammpɔn n’adom so hɛn ho ye.
Egya Adoko: Nyoo, hɛn nsɛmpa. Ampa, papa, sɛ hom hu hɛn anapa yi bɛyɛ ndɔnwɔtwe ber mu
no nna menye Bɛyɛɛdɛn rotwetwe nkɔmbɔ afa hɛn abrabɔ mu na biribi se w’enyim, yɛkɛma hɛn
enyi do a kaar fufuw bi na oeyi ne tsir wɔ kwan hɔ yi. Bɛyɛɛdɛn koraa mpo se ɔhɔho bɛn na
anapa anapa yi ɔrebɛsera hɛn yi. Hɛn nyinara dze nna hɛn enyi si beakor. Ma yehunii ara nye dɛ
obi na oeyi ne tsir risian fi hɛn no mu rupue yi. Hɔ na Bɛyɛɛdɛn se ɔyɛ papaye a. Hmm, ɔno
n’enyiwa no papa a. Na ɔdze no eguan kotui faam no. Ɔtsena egua do ma yɛmaa no nsu nomee
wiee ma yɛtsiee n’amandzɛɛ a ɔdze nam ma ɔdze too hɛn eyim dɛ ɔba dɛ ɔrebɛsera hɛn ma yedzii
nkɔmbɔ kakra ma yɛyɛɛ no dɛ sɛ ewia tɔ mu kakra a yɛbɛba abasera wo ntsi sɛ hom hu hɛn wɔ ha
Nana Gyamfi: Mbo, mbo, mbo, Papaye ayɛ adze dodow. Na mbom ma woanan nyɛ ntsiatsia wɔ
ha. Meda wo ase so dɛ akaa wo nana dɛ ohia dɛ ehwehwɛ n’ekyi kwan, mbo.
Papaye: Nana moso meda wo ase. Mpanyimfo se “kwan war dɛnara mpo a, owie abowano” Ntsi
sɛ ehu me wɔ ha mebaa no nserahwɛ na mobɔkɔ do aba ha. Meserɛ Ewuradze nhyira ma wo.
Ewuradze nkɔ do mma wo nkwa tentsen. Dɛ mbrɛ me papa edzi kan dze ato w’enyim no. Ampa,
anapa yi ara na mifii kurow kɛse mu bodur ha. Osiandɛ menan nnyɛ ntsiatsia wɔ ha na meyɛɛ
m’adwen dɛ ɔsɛ dɛ mefa da kor na medze bɛsera hom. Ntsi sɛ ihun me wɔ ha anapa yi a ɔyɛ
Maame Ekua: Mbo, Papaya, akyerɛ dɛ eyɛ badwemba ampa. Kɔ do ara na kae fie.
                                             25
(Wodzi nkɔmbɔ kɔ ekyir)
Egya Adoko: Nyoo, Papa, yɛbɛserɛ kwan kakra na ekyir yi mebɛsan aba ha bio.
Nana Gyamfi: Nyoo, meda hom ase paa na nsera. Twerammpɔn nye hom nkɔ asomdwee
Papaye: Nyoo, Nana gye iyi. Wɔse “nsu annso eguar a, ɔso nom” (ɔma no sidi apem)
(GHC1000 ). Maame wo so wodze nye iyi (Ɔma no sidi aha enum (Ghc 500.00)
Nana Gyamfi: Oh! Papaye ama me tsir mu ayɛ dɛw anapa yi o. Twerammpɔn ntutu w’anamɔn
nsisi bea a ɔfata nna ɔntɔ nsu pa ngu dza ereyɛ biara do.
Maame Ekua: Papaye, Ewuradze nhyira wo mbordo, ɔnyɛ w’akomado adze mma wo na nyin
Papaye: Nana na Maame moso meda hom ase. Ɔnnkɛkyɛr biara mebɛsan aba bio
                                                26
                                          NYƐE II
AHWƐE IIII
Bedziidɛw: Hmm, mbowa yi ara o, papa. Seseiara mpo dze oye kyɛn nkan no. Anaafo hɔ kakra
Bedziadze: Papa, ɔnoara na Bedziidɛw aka no. Seseiara dze oye. Ɔnnkyɛr yɛbɔdɔw hɔ ma hɔn
Ɔpanyin Dwenho: Ɔhyɛ gyaadze hɔ reyɛ edziban ma yɛdze aka hɛn ano.
Opanyin Dwenho: Oye dɛ hom aba yi, nna ɔreka dɛ ne nkyɛn na no muoko asa. Bɔ hwii kɔto bi
brɛ no. Minyim dɛ abrɛ dze naaso bɔ mbɔdzen ma me. Mpanyimfo na wɔkaa hɔn asɛm bi dɛ
“yafun n’edur, nyimpa kor nntsetsew” ntsi meserɛ wo gye kɔtɔ bra no.
                                             27
Egya Adoko: Yaa ɔba o. Na woho tse dɛn
Egya Adoko: Nyoo, matse, yɛrokɔ hɔ ntsi ebɛba abɔto hɛn wɔ hɔ.
Ɔpanyin Dwenho: Nyame n’adom sɛ yɛtse nkwa mu ma yegu ahom nkotsee dze a nna yɛdze
Egya Adoko: Yɛda Ɔbɔadze ase. Na Esi Sompa wɔ hen? Mate dɛ ndeda ewimbir na ɔbae.
Ɔpanyin Dwenho: Nyew, ɔyɛ nokwar, Ndeda ewimbir bɛyɛɛ ndɔnkron no mu na obɔpuei ha.
Ɔhyɛ gyaadze hɔ reyɛ biribi ama hɛn ma yɛdze abɔ hɛn ano twɛr ewimbir yi.
                                             28
Egya Adoko: Oh, asɛm papa. Muhun no akyɛr yie. Sompa, me yer baako pɛ. Yɛ no ntsɛm na bra
Ɔpanyin Dwenho: Na Adoko, woana na enye no nam yi? Na mpanyimfo se “obisafo nnyew”
dɛmara so na wɔdɛ “innyim a, bisa” Mehu dɛ ɔnye wo nam. Ɔyɛ nanaben wɔ m’enyi do.
Egya Adoko: Hmm, Dwenho, hwɛ no yie, Ɔwo dze fa simba kor hwɛ n’enyim yie.
Ɔpanyin Dwenho: Nkyɛ ɔreyɛ asɛ wo ba panyin no. Ma ɔbɛyɛɛ ayefor wɔ ha no.
Egya Adoko: Dwenho, noara na aka no. Ɔnoara na ɔko me nkyɛn ha yi.
Ɔpanyin Dwenho: Ah! Papaye, na ɔwo na asesa dɛm yi. Hwɛ wo honam mbrɛ esi atɔ do.
Ɔpanyin Dwenho: Oh, Egya Adoko ayɛ adze. Ma Sompa nwie na ombekyia wo. Nkyɛ nyim no.
Papaye: Papa nyew. Nnyɛ Bedziadze na Bedziidɛw hɔn maame a. Ɔno na ɔbɛgyee hɔn hwɛɛ hɔn.
(Wɔserew).
Egya Adoko: Nyoo, Dwenho sɛ ihu hɛn wɔ ha ewimbir yi a, ɔnnyɛ bɔn na yɛdze nam. Yɛdze
Ɔpanyin Dwenho: Meda hom ase pii. Papaye ayɛ adze dodow.
                                            29
Papaye: Meda wo ase papa.
Egya Adoko: Asɛm kor so a ɔda hɔ nye dɛ, ɔpɛ obi ma wɔaboa no wɔ n’edwumayɛ mu. Mekyerɛ
Papaye. Na ɔdze too m’enyim. Mototoo m’enyi no na m’enyi bɔtoo ha. Na meyɛɛ no dɛ ewimbir
yi menye no aba dze abɔto w’enyim dɛ kwan da hɔ a, edze Bedziadze anaa Bedziidɛw mu kor
Ɔpanyin Dwenho: Hɔn ara mpo wɔwɔ ha. Mpanyimfo se, “Ka kum wɔgye no okuoku n’anomu”
Ɔpanyin Dwenho: Hom ntsena egua do. (wotsena egua do) Adoko dze ato m’enyim dɛ ne ba yi
Ɔpanyin Dwenho: Ɔse ɔpɛ dɛ ɔnye hom mu kor kɔ na ɔkɔboa no wɔ ne’dwumayɛ mu. Nna mese
Egya Adoko: Nyoo, yɛda hom ase pii. Nyame nhyira hom dɛ hom nyinara agye ato mu dɛ hom
bɔboa me ba yi. Na Ɔpanyin Dwenho, yenntum mmfa hɔn nyinara , ɔsɛ dɛ kor tsena ha hwɛ wo
                                               30
Ɔpanyin Dwenho: Nyoo, hom asowa mu a. Ntsi woana na obedzi kan akɔ?
Bedziadze: Papa mofoa do. Megye to mu dɛ ɔnkɔ na metsena ha nhwɛ wo. Dɛ mbrɛ woedzi kan
Papaye: Egya Dwenho moso meda wo ase papaapa, dɛ etsie mo sufrɛ na ayɛ m’ebisadze ama me.
Nyame nhyira wo. Nnyɛ obiara na obotum akyerɛ dɛm ɔdɔ yi a ada no edzi yi. Na wiadze yi
mpanyimfo dɛ “Benkum guar nyimfa na nyimfa so guar benkum” Ntsi meda hom ase. Akyerɛ
wo dɔ.
Papaye: Ntsi, papa, ma ɔwɔ hɔ nye dɛ, ɔnhyɛ ase mboaboa no ho na bosom a yɛrebesi mu yiara
Esi Sompa: Eii! Egya Adoko, Mafi wo dodow. Na mepa wo kyɛw w’apɔw mu ɛ?
Egya Adoko: Moho ye dodow mo dɔfo. Ɔwo ntsi na menam yi o. (Wɔserew). Na biribiara rokɔ
do yie dze.
                                              31
Esi Sompa: mepa wo kyɛw nyew.
                                      32
                                         NYƐE III
AHWƐE I
TAKORADZE HℇNGYINABEA
Akyen: Hmm, bɔkɔɔ, omuo koraa yekura mu. “Edwuma bɔn nntse dɛ adzewia” Yerunntum so
nntsena fie wɔ ber a yɛremmfa hɛn nsa nnyɛ edwuma. Mpanyimfo se “Etse faakor a etse w’adze
do”.
Ntsifor: Hmm! Masta mpanyimfo se “Ankwaanoma ennsu a, wɔnntse ne ndze” Ndaansa yi dze
Odompo: Ntsifor aka asɛm. Nsa a ɔannyɛ edwuma no onndzidzi ntsi sɛ ɔtse dɛn mpo a yɛbɛfa no
dɛmara.
                                             33
Akyen: Maraa
Abakoma: Eii! Ndaansa yi dze ahɛntsiadze bo akɔ sor papa o. Ahɛntsiadze rokɔ dɛ nsu. Eyɛ hom
Ntsifor: Maame, mepɛ wo kyɛw nnyɛ hɛn o. Famu ngo bo ayɛ dzen ndaansa yi. Hmm abrabɔ no
Owummpɛ: Papa, nna ɔno na ereka yi. Seseiara dze abrabɔ no mbɔe ayɛ bɔ na. Nyimpa soɛr
                                             34
                                       NYƐE SSSSIII
AHWƐE II
Ntsifor: Bɔkɔɔ, ndaansa yi dze edwuma asɛɛ, ɔnntse dɛ nkan no a nna edwuma mu yɛ dɛw no.
Abɔrwa: Ɔbɛyɛ yie. Adze nnsae a wɔmmbɔ Nyame sombo. Dabi dabi edwuma no bɛdan ma enya
enyigye.
Abɔrwa: Monoaa bayer ampesi na motwuuw nkontombire abɔmu na medze koobi atoto do.
Muwiei no na medze ngo karka guu enyi. Mehyɛɛ da na mopopoo me nsa ano dze tweɔn wo.
Ntsifor: Wo nsa ano bɔ ampa. Esi, akyerɛ dɛ wɔatsetsee wo wɔ fie ampa. Mannwaar wo ammbɔ
kaw. Wo suban na wo edzibannoa da nsew. Mpanyimfo se “ɔbaa kɔ awar a ɔdze ne na kɔ” iyi
Abɔrwa: Meda wo ase modɔ. Ama me tsirmu ayɛ me dɛw ewimbir yi. Moso modɔ wo dodow.
Banyin a ɔwɔ abotar na ɔdɔ ma ne yer. W’abotar na wo suban pa ntsi woso eda nsew fi
Ntsifor: Eii! ɔdɔ yɛ wo dɛw (wɔserew). Fa m’edziban brɛ me na adze reyɛ asa.
Abɔrwa: Nyoo, mo wura matse. (Ɔdze edziban no besi hɔ). Mo wura dzidzi ma me.
                                              35
(Ntsifor hohor ne nsa hyɛ ase dzidzi)
Ntsifor: Ampa, aka asɛm. yɛkɔr hɔ akyɛr. Mowɔ edwuma mu koraa mpo nna morodwen ho.
Ntsifor: Yɛkɛseraa hɔn wie a, nna yɛabɔ do so akɛsera wo maame; m’asew baako pɛr. Wo
maame dze ɔpɛ m’asɛm o. Oh! ɔyɛ nyimpa dodow. N’enyim so tsew. Serew mmpa n’enyim da.
Abɔrwa: Ayɛ ma makaa me papa, ɔpanyin Ado, dzin a dodowara dze nyim no nye no. Nyame
Ntsifor: Wo papa dze, ɔtse ase no dze nna ɔyɛ nyimpa dodow. Nyinpa wɔ beebi kɔ ampa. ɔwo
Ntsifor: Ndeda anapa bɛyɛ ndɔnsuon mber mu no menye no dzii nkɔmbɔ fa edwuma mu nsɛm
                                             36
                                          NYƐE IV
AHWƐE II
Bɛyɛɛdɛn: Me ba o! nyimpa dze ne dzin nam ampa. Seseiara na w’egya robɔ wo dzin a edze
Papaye: Hmm, papa ka no bio, maame dze ɔsen dɛ mokɔree bɛyɛ mfe ɔha nye yi. Maame moso
mafe wo dodow.
Bɛyɛɛdɛn: Yaa m’anapa wi. Ɔba na ehyeren dɛ nhyiren yi. Ahoɔfɛw na eguar wo dɛm yi.
Egya Adoko: Yɛda Twerammpɔn ase. Asew muhun wo akyɛr dodo. Edze wo ho esie me akyɛr.
                                             37
Egya Adoko: Nyoo, mpanyimfo se “sɛ ehu ɔhɔho n’eyim a, ɔsɛ dɛ itsie dza ɔdze nam. Ha dze
bɔkɔɔ. Ndaansa yi nna nkyɛ mframa reyɛ abɔ me naaso medze moho kɛkyerɛɛ adatserfo no ma
wɔmaa me ndur ma seseiara dze mutum midzi fufu. Moho ayɛ dzen. Wo maame dze Nyame abɔ
no yie ma ɔnye yar abɔ nsanho. Ndeda anapa na edze too hɛn enyim dɛ ebɛba ndɛ anapa yi ara
ntsi yegu do ridzi woho nkɔmbɔ ara na edze ebopue ha yi. Hom na hom fi kwan do nam.
Papaye: Nyoo, papa kwan do dze bɔkɔɔ. Mpanyimfo se “Kweku Ananse hyɛɛ mfensa Dwowda
no ɔsoe” Bɛyɛ abosom ebiasa a etwa mu no na medze too hom enyim dɛ afe borɔnya yi menye
moho kafo bɛba ma hɛn nyinara yedzi Borɔnya afahyɛ no abɔ mu. Na mesan so dze toaa do dɛ,
sɛ Nyame yɛ hɛn adom ma meba a, menye Bedziidɛw bɔkɔ kurow kɛse mu ntsi papa dza medze
Egya Adoko: Nyoo, hɛn nsɛmpa, asɛm papa a. Mema hom akɔaba so. M’asew megyedzi dɛ
biribiara bɔkɔɔ?.
Aba Nyamekyɛ: Papa mepa wo kyɛw nyew. Biribi bɔn biara nnyi hɔ.
Egya Adoko: Papaye, na dabɛn na hom befi ha akɔ kurow kɛse mu.
Egya Adoko: Nyoo, yɛatse. Bɛyɛɛdɛn pɛ biribi ma hɔn ma wɔmfa mbɔ hɔn ano twɛr anapa yi.
Adze akye.
Aba Nyamekyɛ: Oh, papa oye, meyɛɛ biribi kakra dze kaa hɛn ano ansaana yɛreba. Ma yɛnyɛ no
ewimbir mbom.
Papaye: Papa na maame hom ngye hom ahom na yedzidzii wie no mpo mframa ammfa do na
                                            38
Egya Adoko: Ɔno dze a Bɛyɛɛdɛn gye w’ahom. Anapa yi mpo na muhun Bedziidɛw na mekaa
kyerɛɛ no dɛ ereba ha ndɛ ntsi ɔnka nkyerɛ ne papa dɛ sɛ eba a yɛbɛba hɔ.
Papaye: Nyoo, Papa matse na mbom yɛnyɛ no Nyame boa hɛn a ɔkyena anapa.
Egya Adoko: Papaye, hom bɔkɔ akɔsoɛe dan fofor no mu na yɛdze kor so egya Ntsifor na ne yer
so.
                                               39
                                          NYƐE IV
AHWƐE II
(TAKORADZE)
Abɔrwa: Mo wura!
Ntsufor;Nkyɛ ndɛ nye da a yɛhyɛɛ dɛ yɛdze bɔkɔ ekuraa hɔ nye m’awofo ekedzi borɔnya ma
Abɔrwa: Nyew, mo wura, minyim paa. Mo werɛ mmfirii. Mugu do mpo a moroboaboa me
ndzɛmba ano. Mpanyimfo dɛ “Ehyɛ ase bor nsu a, nna w’enyi ber”.
Ntsifor: Ampa, akyerɛ dɛ eyɛ ɔbaa badwemba, ɔbaa a wɔwar wo. Na edze baage ahen rokɔ.
Ntsifor: Hmm, minyim dɛ edze bɛyɛ awɔtwe. Hom mbaa dze dakor akwantu mpo nna hom dze
wiadze nam. Hom ho ndzɛmba dɔɔso. Hom akwantu dze ɔkyɛn ɔbaa a mbrɛana wɔrebɛyɛ noho
adze.
Abɔrwa: Eii! mo wura, hmm. Iyi dze ato mu nkyen ara yie. (wɔserew)
                                             40
Abɔrwa: Ampa mbom. Mbasiafo binom da dɛm ndzeyɛɛ yi edzi dze nanso ɔnnyɛ emi Abɔrwa.
Binom hyehyɛ hɔn ho dɛ gyama wɔnnkɛsan aba bio. Hmm, mbasiafo dze munnhu dza Nyame
dze bɔɔ hɛn mpo. Na mbom mo wura nnyɛ mbaa nyina na wɔtse dɛm.
Ntsifor: Nyoo, modɔ matse. Eii Abɔrwa papa bi (wɔserew) Ntsi ewie w’ahoboaboa no anaa?.
Abɔrwa: Daabi, mo wura, mugu do a moroboaboa mo ho na edze frɛɛ me no. Na yɛdze wo kaar
Ntsifor: Yɛdze medze noara bɔkɔ. Nkyɛ hɛn ara yennkedzi nda dodow wɔ hɔ. Dapɛn kor pɛr ara.
Ntsi ɔwɔ mu ndafua esuon. Ntsi ɔwo kɔ na kɔsɔw w’ahoboaboa no do na moso mugu do wɔ ha.
                                                41
                                         NYƐE IV
AHWƐE III
Papaya: Bɛyɛ ndaansa yi na ɔdze too m’enyim dɛ ɔbɛba ekuraa ha ma yedzi borɔnya afahyɛ no.
Egya Adoko: Ndeda anapa so ɔfrɛɛ me na ɔse ndɛ anaa ɔkyena mu kor ɔbɛba ha. Ntsi yɛnhwɛ
Bɛyɛɛdɛn: Na ndeda menye no kasaa no, nna ɔse ndɛ na ɔbɛba, ɔnye m’asew na wɔbɛba. Ntsi dɛ
Bɛyɛɛdɛn: Me ba o, me ba o! (Ɔdze eguan kɛfam no) Mafe wo dodow. Ekɛhyɛɛ hɛn na mafe wo
dɛm yi?. Hwɛ no honam mbrɛ esi ayɛ nomenome ayɛ. Asew ahoɔfɛw w’apɔw mu ɛ?
Bɛyɛɛdɛn: Yɛda Twerammpɔn ase. Hom ntsena egua do (wotsena egua do). Eii! Meba Ntsifor
muhun wo akyer papa. Yɛda Nyame ase dɛ ɔnye hom ebodu ha asomdwee mu.
                                            42
Ntsifor: Hmm, maame mehyɛ hɔ. Yɛda Twerammpɔn ase dɛ wɔabɔ hɛn ho ban ebodu asomdwee
Egya Adoko: Eii! Ntsifor ntsi kurow mu mframa na esiesie hom dɛm yi?. Me mba yi ho ayɛ fɛw
dodow.
Ntsifor: Hmm, papa ɔnntse dɛm. Mframa a ɔfa hɛn ho wɔ hɔ no dɛmara so na ɔtse wɔ ha.
Egya Adoko: Iyi dze nsonsonee da ntamu. Menngye nndzi kor mpo. Hwɛ hom honam mbrɛ esi
Egya Adoko: Eii! Hmm, agor reyɛ dɛw no nna adze resa akwantufo. Dɛ mbrɛ Akan hɛn
amambra wobisa no kwan do amandzɛɛ. Ntsi Ntsifor hɛndze ha yi ara na yegu ma anapa yi wɔ
nua Papaye dze bopue hɛn do wɔ ha yi. Na ɔdze n’amandzɛɛ bɔɔ hɛn dɛ brɔnya afayɛ yi ntsi na
wɔnam. Yegu do a yeridzi wo ho nkɔmbɔ yi na edze ebopue ha yi. Hɛn mpo nna yɛdwen dɛ hom
bɛba Nyame boa hɛn ma adze kye a, ɔkyena anapa na yegu do reka yi ara na hom yii hom enyim
Ntsifor: Papa ɔyɛ nokwar, ɔyɛ hɛn amambra dɛ sɛ obi fi kwan do bodu fie a ɔma no akɔaba na
ɔdze n’amandzɛɛ a ɔdze nam to gua. Hɛn nantsew do ara nye dɛ, bɛyɛ dapɛn kor ara yin a medze
too hom enyim dɛ afe borɔnya afahyɛ yi menye moho kafo bɛba ma hɛn nyinara yedzi borɔnya
afahyɛ yi abɔmu. Ntsi sɛ hom hu hɛn wɔ ha a, nna ɔyɛ nserahwɛ na borɔnya afahyɛ yi ntsi na
                                             43
Papaye: Ndaase na yɛdze ma Twerammpɔn dɛ hom ebodu fie asomdwee mu. Ha dze hɛnara hɛn
Ntsifor: O! nkyɛ na hom nnkedzi nda biara wɔ ha. Afe ato hɛn ɔsɛ dɛ yenye paapa na maame dzi
ma hɔn enyi gye ma dɛw soronko bi bowura hɔn mu. Emi na moho kafo dze yeribedzi
ndaawɔtwe wɔ ha.
Papaye: Papa na maame nyim dɛ emidze metaa ba ha. Me nan yɛ ntsiantsia wɔ ha. ɔnnkɛkyɛr
                                             44
                                         NYƐE IV
AHWƐE IV
Ɔpanyin Dwenho: tsena ase. Ma mindzi kan mfa dɛm afotusɛm yi nhyɛ wo tam mu ansaana
Papayenom aba. “Na mpanyimfo se, “sɛ ɔtan biara robɔ nkuku a nna ɔrobɔ dze egya n’ekyir
mba”. Ntsi afotu kakra a mowɔ no nna mepɛ dɛ medze to w’enyim ansaana etu ananmu. Ndeda
na wɔdze too m’enyim dɛ ndɛ anapa yi wɔbɛba ha ntsi menka nkyerɛ wo na yɛ wo ndzɛmba
ɔhyewdo na sɛ wonya bodur ara a nna hom rokɔ. Tsie afotusɛm yi na fa si wo tam ano.
so edzi. Mma nnhwɛ obi ho mmfa nnyɛ w’edwuma, dɛ oyi ɔannyɛ ntsi moso mennyɛ. Fa adwen
pa na akoma pa yɛ edwuma na kaa beebi a ifi. Na mpanyimfo se“ɔbra pa gya owura kwan”. Ntsi
meserɛ wo ara erokɔ no ma nnda asoɔdzen edzi nnkyerɛ obiara wɔ hɔ. Na hwɛ w’anyɛnkofa so
yie papaapa, kurow kɛse mu dze ɔnntse dɛ hɛn ekuraa ha. Hɔ dze dɔm edzi aforafora wɔ hɔ.
Nyimpa pii fifi mbeambea ahorow na hɔn nyinara ebogu faakor hɔ. Binom yɛ eskuulfo, binom so
baa dɛ wɔrobɔhwehwɛ edwuma na binom mpo awar na ɔdze hɔn ekopue hɔ na hɔn mu biara so
kitsa suban a ɔdze nam. Meserɛ wo ara anyɛnkofa so yɛ adze a otum sesa suban pa. Ntsi na wɔse
                                             45
“Ayɛnko anyaɛnko ntsi na ɔkɔtɔ ennya tsir no”. Ma yɛntse nsɛmpa mfi wo nkyɛn aber biara. Dza
Bedziidɛw: Papa, meda wo ase pii na afotusɛm a edze ahyɛ me tam mu. Dza aka nyinara
mebedzi do pɛpɛɛpɛ. Munngu w’enyim ase da wɔ kwan biara do. Meyɛ sotise na mada suban pa
so edzi ama bi aka wo na ebusua yi nyinara. Abotar na suban pa, medze bɛyɛ m’edziban na
medze abɔ me bra. Papa moso meda wo ase na w’afotu. Ewuradze so mbɔ hom ho ban na
onhyira hom. Papa meda wo ase. Me ndzɛma no dze mahyehyɛ ewie dada.
Ɔpanyin Dwenho: Hɛn fufuw bi na oeyi ne tsir wɔ kan hɔ no. Migyedzi dɛ ɔbɛyɛ papayenom.
Bedziidɛw: Papa bɛyɛ dɛm. woara. Nyimpa dze ne dzin nam (Hɛn no besi fie no mu ma Adoko
na Papaye fi mu sian)
Papaya: Papa mepa wo kyɛw moho ye dodow. Twerammpɔn noara na ɔabɔ hɛn ho ban.
                                            46
Bedziadze: Mereba o!
Ɔpanyin Dwenho: Nyoo, Adoko na Papaye hom ntsena famu. Bedziidɛw fa nsu bra hɔn na
Bedziidɛw: Nyoo, papa matse (ɔdze no ahoɔhar dze nsu bra hɔn)
Ɔpanyin Dwenho: Ampa, tsena wo nua Bedziidɛw ne nkyɛn hɔ. Nyoo, mpanyimfo se “wonyim
so wobisa”. Anapa yi ɛ?
Egya Adoko: Ɔnnyɛ bɔn, dɛmara yeedzi ka kyerɛ wo no, dɛ Bedziidɛw nkɔboa no nua panyin
Papaye wɔ edwuma mu no, ndɛ na da no so. Ntsi sɛ hom hu hɛn wɔ ha a nna hɛn nan do kwan yɛ
bɔkɔɔ.
Ɔpanyin Dwenho: Asɛm papa, mugu do menye no ridzi nkɔmbɔ yi ara na hom dze bopuee ha yi.
Ɔdze too m’enyim dɛ ɔayɛ ahoboa dada ne ndzɛmba nyinara ayɛ krado.
Papaye: Papa, dza mowɔ ka ara nye dɛ Ewuradze nhyira wo na ɔnto wo nkwa nda mu. Moso
mbobɔ moho mbɔdzen dɛ ɔbɛkaa fie aber biara. Na mayɛ n’akoma do adze biara so ama no. Dza
Egya Adoko: Ɔpanyin Dwenho, moso meda wo ase pii noara. No suban dze mennka biribiara
mfma ho. Obiara dzi dase dɛ hɔn suban da nsew wɔ kurow mu ha. Asɛm bɔn dze menntse bi mfa
Bedziidɛw: Moso meda hom ase pii noara fa dza hom aka nyinara ho. Medze hom afotusem yi
bɛyɛ edwuma na memma hom nsa nnsi famu dabi ara da.
                                              47
Papaye: Ntsi Egyanom, dza ɔwɔ hɔ nye dɛ yɛbɔkɔ na ekyir yi yɛbɛba bio. Dɛ mbrɛ kurow kɛse
Ɔpanyiin Dwenho: Ampa, kurow kɛse mu kwan do dze ɔnnyɛ asɛm ba. Binom mpo tum hwer
ndɔnhwer pii wɔ kwan do. Ntsi sɛ aka no dɛm a oye. Bedziidɛw na Bedziadze hom kɛfa ndzɛmba
no mbra
Egya Adoko: Dwenho, wo mba yinom dze, atsetse hɔn papa. Hɔn kasaa na hɔn ndzeyɛɛ nyinara
de nsew.
Papaye: Bedziidɛw, kɔfow hɛn no na mereba. Ɔpanyin Dwenho gye iyi na eyɛ a edze atɔ biribi
(ɔma no sidi oha enum (Gh 500.00). Bedziadze wo so gye iyi ɛ (ɔma no sidi ɔha (Gh 100.00)
Egya Adoko: Nyoo, ntsi ɔpanyin Dwenho morokɔ fie na mebɛsan aba (wɔtsna hɛn no mu ma
                                             48
                                          NYƐE V
AHWƐE I
Bedziidɛw: Onua, saana kurow kɛse mu yɛ fɛw o, hwɛ Adan atsentsen. Hwɛ nkadzea ahosu
ahorow.
Bedziidɛw: Saana hɛndze yegu ɔman yi ne beebi kwa. Hwɛ kwan mpo a yɛnam do, no do
Papaye: Aka kakra ma yedu bea a mete. Na dɛ mbrɛ medzi kan aka no, ɔkyena anapa yɛbɔkɔ
edwuma mu hɔ.
Aba Nyamekyɛ: Na nkyɛ sesei dze adze asa. Ntsi hom ntweɔn Nyame bue hɛn abow anapa.
Papaye: Aba Nyamekyɛ, mbrɛ osi ma me yamu robobɔ me no, sɛ yɛdur a, ɔsɛ dɛ epɛ biribi ma
Amba Nyamekye: Mara so mpo ɔkɔm dze me dodow. Hwɛ mber tsentsen a yɛdze sii mu yi
                                             49
Bedziidɛw: Ampa o, ɔnnyɛ asɛm ba, kwan no war ankasa.
(Wɔdur fie)
Papaye: Bedziidɛw, Tsena egua do. Amba yi nsu wɔ fregye no mu brɛ hɛn.
Bedziidɛw: Onua, wo dan mu ha yɛ fɛw o, hwɛ mbrɛ moho ayɛ dɛ woehue nsu nwin egu mo do.
Papaye: Amba, fa biribi si gya do ma hɛn ma yemfa mpam hɛn kɔm yi.
Papaye: Ntsi Bedziidɛw dɛ mbrɛ medzi kan akan no, ɔkyena anapa yɛbɔkɔ edwuma mu hɔ na
medze edwuma no akɛhyɛ wo nsa dɛ ɔpanyin wɔ hɔ. Ɔwo na ebɔhwɛ hɔn dwumadzi nyinara do
Bedziidɛw: Onua, meda wo ase pii na adwen pa ewɔ fa mo ho. Nyame nhyira wo mbordo.
Papaye: Ntsi hwɛ wo nsa bankum do dan no a ɔwɔ hɔ no na ebɛda. Medze ɔno ama wo. Ekyir yi,
                                            50
                                           NYƐE V
AHWƐE II
WƆ PAPAYE N’EDWUMA MU
Maame Maanan: Ma misiesie ha ntsɛmntsɛm sisei Owura Papayɛ reba. Adzeakye hɛn bio.
Akyirem: Nyame n’adom moho ye. Nyame noara na ɔkorakora hɛn wɔ hɛn abrabɔ mu. Maame
Maanan dze mmfa w’edwuam nndzi agor koraa. Kwan a efa do ba edwuma mu ntsɛm besiesie ha
ansaana obiara mpo ebodu ha no yɛ me fɛw dodow. Ewuradze nhyira wɔ na ɔmbɔ woho ban na
Maame Maanan: Nyimpa dze sɛ wɔdze edwuma hyɛ wo nsa a ɔwɔ dɛ etsen wo ho na edze
                                             51
Akyirem: Nna ereka yi. Moso seseiara na mobodur ha. Na menye Maame Maanan ridzi nkɔmbɔ
yi a edze ebopue hɛn do yi. Owura dze munnhu no wɔ ha. Sesei ɔnam kwan do reba.
Maame Maanan: Ampa, sesei yi a ɔabɔ ndɔnwɔtwe yi dze ɔreba ara iyi.
Papaye: Amisa
                                             52
Amisa: Owura, mepa wo kyɛw efrɛɛ me.
Papaye: Kɔ obiara ne atsenae na yi hɔn asotsir dɛ wɔbɔ ndɔnkor a yɛbɛhyia ntsi sɛ eguadzifo ba a
wɔnyɛ no ntsɛm mma hɔn ama yeetum ehyia ne mber ano. Sɛ eyɛ no dɛm wie a bɔ mbɔdzen tu
anamɔn so kɔ bambɔnyi no hɔ na hɔn a wɔyɛ edziban nyinara; mekyerɛ obiara a ɔyɛ edwuma wɔ
Amisa: Nyoo, Owura matse. Meyɛ no dɛmara pɛpɛɛpɛ ama wo (ofi hɔ kɔ)
Papaye: Edwumayɛfo a wɔwɔ ha hɔn dodow bɛyɛ eduosa enum. Hɔn a wɔbɔ ha ban, hɔn a
wɔnoa edziban ma edwumayɛfo no, hɔn a wɔprapra na wosiesie ha so na pii a wɔkeka ho.
Papaye: Mema hom nyinara akɔaba. Hom ayɛ adze dɛ hom dze hom ahoɔdzen na hom nyansa
ehwɛ ekyir ma makɔ aboto hom a biribi bɔn biara nnsii. Sɛ motoo nsa frɛɛ hom a, ɔnnyɛ bɔn. sɛ
hom to hom enyi hwɛ me nsa nyifa do a hom bohu aberantsɛ fɛfɛɛfɛw bi dɛ ogyina ha.
Papaye: Ne dzin dze Bedziidɛw, ɔno na seseiara ɔbɔhwɛ edwuma yi do. Hom nyim dɛ nnyɛ
dabiara na mobɔtum aba ha. Ɔno na seseiara ɔbɔhwɛ ekyir dɛ edwuma mu panyin. Hom
dwumadzi nyinara no ɔno na ɔbɔhwɛ do. Ntsi meserɛ hom dɛ sɛ hom mu biraa yɛ mfomdo wɔ
n’edwumayɛ mu na ɔkakyerɛ no a, mma hom mmfa ebufuw kwan do ennkasa nkyerɛ no. sɛ
minnyi hɔ a ɔno na ɔbɔhwɛ edwuma yi do. Edwuma yi mu nkrataa nyinara ne dzin na medze ayɛ
                                              53
dɛ sɛ minnyi hɔ a ɔbɛhyɛ anan mu. Ntsi sɛ hom hu no wɔ ha a nna ɔnnyɛ ɔhɔho, ɔka hɛnho wɔ
ha. Meda hom ase m’ano atɔ. Sɛ obiara wɔ asɛm bi a obotum dze ato gua a.
Amisa: Yɛda ase Owura. Ɔaba yi ɔsɛ dɛ hɛn so yenye no yɛ edwuma bɔmu. Dɛ mbrɛ mpanyin
aka ato hɔ no “wonsuo mu wonsuo mu wɔnye nyimpa” dɛmara so na wɔse “Nyia ɔrotwa kwan
no onnyim dɛ n’ekyir akyea”. Ntsi sɛ yɛyɛ mfomdo a mma ɔmmfa ebufuw kwan do nkasa nkyerɛ
hɛn.
Kwame Ɔpɔn: Asɛm papa. Owura yɛma no akɔaba nso. Ha dze yɛayɛ dɛ ebusua kor mu mba.
Obiara hu ne nyɛnko dɛ no nua prɛkopɛ. Ɔhaw biara a ɔkyer ne nyɛnko no ɔdze to gua ma yesusu
ho. Ntsi sɛ aba a enye hɛn ntsena dɛ ebusua. Meda hom ase.
Akyirem: Bedziidɛw, moso dza mowɔ kan ye dɛ ma yɛmfa koryɛ na asomdwee ntsena. Dza ɔdze
Papaye:Nyoo yɛda hom ase dɛ hom agye no atomu. Ntsi yɛdze besi ha. Obiara botum akɔ
                                              54
                                         NYƐE V
AHWƐE III
Amba Adoma: Kwan do dze bɔkɔɔ ihun me wɔ ha, ɔnnyɛ bɔn, Me sikakɔkɔɔ yi na medze aba dɛ
Akyirem: Nyoo, maame matse. Ha dze sɛ edze woho to hɛn do a eda a da. Hɛn edwuma ho tsew.
Yedzi dwumadzi pii wɔ ha na mbom ne nyinara fa sikasɛm ho. Dɛ yɛmbɔ obi bosa na ɔmfa nyɛ
edwuma, yedzi mu akotsen, dɛ ebɛsesa sika, dɛ obi dze sika kɔkɔɔ bɛba ma yɛma no sika.Ibotum
                                            55
Amba Adoma: Hom mbo, na edwuma pa a hom reyɛ. Nyame mboa hom ma edwuma yi ntu
Akyirem: Meda wo ase maame. Ntsi maame medze krataa bi bɛma wo ma akyerɛw wo dzin, bea
Akyirem: Nyoo, maame matse (Obisa no ma ɔkyerɛw ne nyinraa ma no)> Maame mewie ntsi
Bedziidɛw: Nyame n’adom ma yɛtse nkwa mu ara dze, ndaase na yɛdze ma no. Edwuma rokɔ
dɛn?
Kwame Ɔpɔn: Nyame n’adom moho ye. Owura Bedziidɛw ma meye wo ndzi nkɔmbɔ kakra.
                                              56
Kwame Ɔpɔn: Owura, inyim dɛ ebaa edwuma mu ha akyɛr kakra. Bɛyɛ mfe esuon nye yi. Hwɛ
mbrɛ yɛnantsew bɔmu, dzidzi bɔmu. Ɔtɔfabi a yepue kɔ kurow kɔnom nsa bɔmu wɔ faakor. Ma
Kwame Ɔpɔn: Oh! Nkyɛ iyi dze ɔyɛ kuma bi. Ne nyɛ nnyɛ dzen. Nkyɛ edwuma mu nkrataa
nyinara wɔ wo dzin mu bi a?
Bedziidɛw: Nyew, ɔdze me dzin na ɔdze ayɛ ne nyinara. Mpo sɛ onnyi hɔ a emi na edwuma yi
Kwame Ɔpɔn: Nkyɛ na iyi dze kwan mu ada hɔ ama hɛn. Mepɛ dɛ edwuma yi bɛyɛ wo dze. Ntsi
mepɛ dɛ edze w’adwen ma me ma yeyi Owura Papaye fi hɔ. Merepɛ akyerɛ dɛ yeku no mfi
Bedziidɛw: Eii! Ɔpɔn ebɛn mbususɛm na epɛ dɛ edze ba yi. Hwɛ asɛmkɛse a erekɛfa aba.
Kwame Ɔpɔn: Bedziidɛw, hwɛ menye wo nantsew akyɛr. Mpanyimfo se “wonngyina nkran mu
nntutu nkran”. Ntsi kɔ na kɔ dwen ho. Epɛ dɛ eyɛ akowaa dabiara ma obi anaa? Yɛwɔ ha nyinara
no sika kor yi ara na hɛn nyinara yɛrepɛ. Ntsi dwen ho yie, ɔkyena ma me mbuei papa
Bedziidɛw: Hmm! Asɛm o. Asɛm a Ɔpɔn dze too m’enyim yi dze. Ne nyɛ yɛ dzen dze naaso sɛ
mobɔ mbɔdzen mia m’enyi a megyedzi dɛ mobotum ayɛ. Hwɛ, nkyɛ edwuma yi mu ndzɛmba
                                              57
nyinara bɛba abɛhyɛ me nsa. Edwuma yi so bɛba abɛyɛ medze afebɔɔ a mennye obiara nnkyɛ.
Dza mepɛ biara na mebɛyɛ. Ɔsɛ dɛ muhu Ɔpɔn dze to n’enyim dɛ mapen do na ɔnhyɛ da a yɛdze
Bedziidɛw: Ampa, Ɔpɔn, Madwen ho ehu dɛ dza edze too m’enyim no ɔyɛ asɛm papa ntsi mepen
do.
Kwame Ɔpɔn: Nkyɛ mekaa kyerɛɛ wo dɛ ɔyɛ asɛm papa nna egyee m’ano sii bɔn. Ɔwo aka no
Bedziidɛw: Ɔkyena mpo yɛ Memenda. Yɛmmba edwuma ntsi sɛ aka no dɛm a ɔkyena anapa.
                                               58
                                         NYEƐ VI
AHWEƐ I
Kwame Ɔpɔn: Yɛda Twerammpɔn ase. Bea a yɛrokɔ hɔ no, kwan war kakra dze naaso yɛbodu
hɔ. Yebedzi bɛyɛ ndɔnhwer ebien ana yedu hɔ. Na mpanyimfo se “Kwan war dɛn ara mpo a,
owie abowano”
Kwame Ɔpɔn: Oho, kaar nnkotum afa hɔ. Ɔnnyɛ kwan a kaar botum afa do ma ayɛ yie bi a.
Bedziidɛw: Eii! Nkyɛ na bea a ɔwɔ dze, hɔ yɛ sum dze. Iyi dze ɔmmbɛn kurow ne beebiara.
                                             59
Kwame Ɔpɔn: Hmm, nna ereka yi. Kwan no dze no mu twee
Bedziidɛw: Kwan yi dze ɔkyɛn mo kurow mu kwan. Kwan na ayɛ epe nkotsee yi. No do so nnyɛ.
Kwame Ɔpɔn: Hmm, kwan yi do etutu papa. Ntsi na hɛn nnkotum afa do no. Ɔyɛ kwan so a
osuar.
                                             60
                                         NYƐE VI
AHWƐE II
WƆKƆ DU BEA HƆ
Nana Ogya: Me nana medze wo bɔn akyɛ wo. Kwan do, me nana.
Kwame Ɔpɔn: Ya nana, ihu hɛn wɔ ha a, hɛn asɛm ne tsentsen na ne tsiatsia ara nye dɛ, yɛpɛ dɛ
eyi hɛn edwuma mu panyin, mekyerɛ nyia edwuma no yɛ ne dze no fi atseasefo asaase yi do.
Nana, ɔretsetse hɛn dodow. Ɔnam dɛ edwuma no yɛ ne dze ntsi dza ɔpɛ no na ɔyɛ. Ɔafa wiadze
yi abɔ no bo. Ntsi nana hɛn ebisadze nye no. Minyim dɛ iyi yɛ w’enyim adze ketsewa bi. Itum
Nana Ogya: Me nana ɔyɛ nokwar. Mhmm, Mhmm. Me nana gye bodua yi fefa wo tsir do
mprɛnsa.
                                              61
(Oyi bodua no dze fa ne tsir mprɛnsa)
Nana Ogya: Me nana yɛ komm. Me nana hwɛ kutu no mu, dza ebohu biara no, yi bra ha.
Bedziidɛw: Hmm, Ei! Ɔpɔn. Musuro o. Ɔwo matse (noho wosow gidzigidzi)
Nana Ogya: Fa kitsa. Sɛ edur fie ara bue ano na fagu n’edziban anaa no nsu mu. Sɛ odzi anaa
ɔnom anaa mpo ɔdze guar a obowu. Na mbom hwɛ na ɔdasanyi biara enyi enhu dza okitsa wo yi.
Obiara a ɔdze n’enyiwa bohu no, bɔbɔ dam anaa ibowu. Ntsi kitsa mu yie. Ma ɔnka hom beenu
Kwame Ɔpɔn: Nana yɛda wo ase. Bɛtse hɛn nka ekyir yi. Yɛbɛserɛ kwan kakra.
Nana Ogya: Mma hom nnhwɛ hom ekyir, Ogya! Ogya! Ogya!
                                             62
                                         NYƐE VI
AHWƐE III
Bedziidɛw: Agoo!
Papaya: Aba Nyamekyɛ enoa edziban si gyaadze hɔ. Ma mefrɛ no ma ɔmfa wo dze mbra wo.
Bedziidɛw: Oh, menyi gye ho dodow. Midzi paa. Ma mosoɛr na mekɛsesa moho na mepɛ nsu bi
ngu mo ho (Bedziidɛw rosoɛr no ara na towa no fii no kotoku mu tɔr egua no mu)
Bedziidɛw: Nana Ogya gye me, nana ogya gye me, m’akoma, m’akoma, m’akoma.
                                             63
Bedziidɛw: M’akoma hyehye me, ɔhyehye me, agyei, agyei. M’enyi adan, m’enyi adan
Bedziidɛw: Menntsena famu (ɔrekeka mu. Afei oetwa abɔ famu). Muruwu, muruwu.
Bedziidɛw: Frɛ me papa na Egya Adoko dɛ merebɛba. Frɛ hɔn dɛ meba hɔ a, moho bɔtɔ me.
Papaya: Ma menfrɛ me papa na Ɔpanyin Dwenho mfa nto hɔn enyim. Anaa, ma menye no nkɔ
mbra. Munnhu dza mennyɛ mpo. Amba, ɔwo ma mobɔ hwii mfa no nkɔ mbra. Ɔse sɛ ohu hɔn a
                                             64
                                         NYƐE VI
AHWƐE IV
NYAMEBƐKYERƐ EKURAA
Egya Adoko: Ɔse Bedziidɛw yar ma gyedɛ ohu emi na ne papa ansa na noho atɔ no. Ɔfrɛɛ me
kaa kyerɛɛ me mpo akyɛr. Sesei mpo aka kakra ma oedu ha.
Bɛyɛɛdɛn: Eii! Meba Papaye enya amandze o! Ewuradze hu no mbɔbɔr. Ebɛn asɛm kɛse nye yi.
Bɛyɛɛdɛn: Papaye, ɔba no dɛn, asɛm kɛse bɛn yi (Ɔdze no osu kɛhyiaa no kwan)
Papaya: Papa na maame mema hom akye. Papa asɛm kɛse na aba yi o. Anapa yi na mese
Egya Adoko: Ɔwo gya ma yɛnkɔ ne papa hɔ, sɛ yɛdu hɔ a (Egya Adoko, Bɛyɛɛdɛn na Papaye
                                            65
                                           NYƐE VI
AHWƐE V
Papaya: Agoo!
Ɔpanyin Dwenho: Hmm, hom fa no mbra ha. Nkyɛ ɔse dɛ ohu hɛn a noho bɔtɔ no?
Papaye: Paapa nyoo. (Papaye na Bedziidɛ dze no baa hɔn kyɛn hɔ)
Papaya: Hmm papa, anapa yi na mese morohwehwɛ no ma ɔaboa me. Mefrɛɛ no biara m’enyi
ammbɔ n’enyim. Ntsi ekyir no na muhu dɛ oeyi n’enyim reba. Na ɔse ɔaberɛ ntsi ɔregye n’ahom
na ɔyɛ kakra a oedzidzi. Osoɛree dɛ ɔrekeyi n’atar aba. Ɔsoɛree ara pɛr na towa bi fii no kotoku
mu tɔree. Na mibisaa dɛ na iyi fi hen? Hɔ ara na ɔhyɛɛ ase dɛ ɔrekeka mu dɛ muruwu, muruwu.
Na ɔdze too m’enyim dɛ sɛ menye no ba ha a no ho bɔtɔ no. Ntsi na menye no aba yi.
Bedziidɛw: Papa mebɛka, papa mebɛka. M’akoma retsew. Muruwu, papa gye me, papa gye me.
                                              66
Ɔpanyin Dwenho: Bedziidɛw, na ebɛn asɛm a? ka na miritsie wo. Obiara ritsie wo wɔ ha.
Bedziidɛw: Papa, nna mepɛ dɛ miyi Papaye fi wiadze yi mu. Mekyerɛ dɛ muku no. Ntsi
mekɛgyee edur na ɔkɔmfo no kaa kyerɛɛ me dɛ memfa mbogu Papaye n’edziban anaa no nsu mu
na sɛ ɔnom anaa odzi guar a obowu. Na mbom ɔse mma memma ɔdasanyi biara mmfa n’enyi
innhu. Sɛ obiara dze n’enyi hu a, ɔbɔbɔ dam anaa ɔbɔwu efi atseasefo asaase yi do. Ntsi papa
hom ngye me. (Bedziidɛw kyeaa ne tsir too ne nsa bankum do na ɔkaa n’enyi gu do a onngu
ahom bio)
Ɔpanyin Dwenho: Eii! Bedziidɛw, ɔba no dɛn na eyɛɛ dɛm yi? (orusu)
Egya Adoko: Eii! Bedziidɛw, ama me nsa esi famu. Nyame mfa wo kra nsie yie.
Papaye: Bedziidɛw na ɔba no dɛn na nkyɛ ereyɛ dɛm dze etsia me yi. O! Onua
(Bedziidɛw ewu)
                                             67
                                     AGODZIFO NO
68