Ang Tula

Bilang Parsyal na Pangangailan

sa Filipino 52A

Inihanda nina:
Abatayo, Frean Jake
Arsad, Hakima
Budiong, Jemrie
Cortez, Alpha Grace Joy
Fanggulo, Cariz
Gurit, Althea Maye Anne
Manejero, Sheena
Mangindalat, Raihana
Melecio, Shinny Rose

Inihanda para kay:

Prof. Carmela Ong

Talaan ng mga Nilalaman

1

Kasaysayan ng Tula.3
Kahulugan ng Tula.6
Layunin ng Tula6
Sangkap/ Elemento.7
Kayarian ng Tula..8
Uri ng Tula..8
Tula Bago Dumating ang Kastila.29
Tula sa Panahon ng Kastila.39
Tula sa Panahon ng Pagbabagong-isip
a. Panahon ng Propaganda...46
b. Panahon ng Himagsikan59

Tula sa Panahon ng Amerikano..70

Tula sa Panahon ng Hapones...91
Tula sa Kasalukuyang Panahon..98
Talasanggunian....121
ANG KASAYSAYAN NG TULANG PILIPINO

Ang Kasaysayang ng Tulang Pilipino ay nababahagi sa mga importanteng

panahon.

Una, Ang Matandang Panahon itoy nagsimula noong unang pagdating ng

mga Negrito o Aeta hanggang sa taong 1521. Ang tagalog, bago pa man sila
nasakop ng mga malalakas na bansa, ay sagana na sa maiikli at mahabang
Tula. Ang maiikling tula, gaya ng bugtong at kawikaan, ay madaling lumaganap
pagkat maginhawang naililipat sa iba sapagkat itoy nilakipan ng himig. Mayroon
man silang paraan sa pagsulat sa pagkakaroon nila ng baybayin o alibata ay
hindi pa rin maikakaila na kulang sila noon sa paraan ng pagsasatitik nito.
Gayunpaman silay naka-isip din ng paraan kung papaano nila maikalat ang
kanilang tula, ito ay sa pamamagitan ng pagsalin-salin sa bibig. Karaniwan din
nila itong binibigyan ng himig sapagkat sa ganitong paraan ay mas madali at
mas masasaulo ng tagapakinig ang mga nasabing tula.

Pangalawa, Ang Panahon ng Kastila nagmula noong taong 1521

hanggang sa taong 1876.Nang dumating ang Espanyol sa Pilipinas ang Tulang
Pilipino ay nagkaroon ng maraming pagbabago at karagdagan. Madali nilang
naikalat ang Kristiyanismo at Kulturang Espanyol dahil ang mga dayuhan ay
nagpakitang tao sa pamamagitan ng pagsang-ayon sa pagkatuto at pag-unawa
sa ating mga katutubong kultura, baybayin, sining, politika, at panitikan. Nang
napailalim tayo sa kanilang mga kamay ang ating pusot isipan ay sumunod din.
Ang pagbabago ay pagdaragdag sa mga paksang panrelihiyon, pangmoralidad,
etika, panlibangan, pangwika at pangromansa. Mga katangioan na sagana sa
Europa. Ang uri namang dinagdag sa katutubong panulaan ay ang Tugma,
Pasyon, Dalit, Awit at Korido.

Pangatlo, Ang Panahon ng Pambansang Pagkamulat ito ay ang panahon

ng Propaganda at Himagsikan. Ang katangian ng mga paksa sa panahong ito ay
naglalaman ng paksang makabayan at paglalarawan sa mga kapaligiran gawa
ng mga dayuhang sumakop. Ang mga paksang ipinahahayag sa mambabasa ay
mapalaya mula sa koloniyalismong mentalidad. Ang panahon na ito ay nahahati
sa dalawang maimpluwensiyang grupo, pangpropaganda at pang himagsikan.
Ang unang layunin ng propaganda ay naglalayong humungi ng reporma ng
manggagaling sa mga Espanyol. Ang pinakilalang propagandista ay ang ating
bayani na si Dr. Jose Rizal. Siya ay naghangad na mapasigla ang mga tao
upang labanan ang mga sakit ng lipunan at ang mabaluktot na paghahari ng mga
Kastila. Sinulat niya ang popular na Mi Ultimo Adios. Dalawa pang pangunahing
propagandista ay sina Graciano Lopez-Jaena at Antonio Luna. At ang kilusang
Panghimagsikan ay naglalayong gumamit ng dahas upang makamtam ang ating
Inang Bayan ang hinihinging kalayaan sa mga Kastila at iba pang mang-aapi n
gating bayan. Ang pangunahing pinuno ng kilusang himagsikan ay si Andres
Bonifacio.

Pang-apat, Ang Panahon ng Amerikano nag-umpisa noong taong 1848

hanggang natapos ang panahon ng digmaan. Sa panahon na ito ang Panulaang
Pilipino ay gumagamit ng tatlong wika, ang wikang Kastila, Tagalog at Ingles.
Ang Amerikano ay naglayong mabigyan ng kalayaan ang mga makata at
manunulat tungkol sa paksang makabansa, demokrasya, relihiyon, sosyolidad at

pampulitika. Ang kilalang makata sa panahong ito ay si Jose Corazon de Jesus

na kinilala rin sa pangalang Batute, si Batute ay isa sa mga unang makata na
gumamit at lumayo sa mga tradisyong anyo ng pagsulat. Ang kaniyang gawain
ay makabayan matimbang sa kaniyang isip at kapakanakan ng mga maliliit at
ang kalayaan sa kamay ng dayuhan. Ang tulang siyay kinikilala ay ang Bayan
Ko at Ang Pamana.

Panglima, ay ang Panahon ng Hapones Ang panitikan sa panahong ito ay

karaniwan. Nakasulat sa wikang katutubo gaya ng Tagalog, may katutubong
kulay,

tumatalakay

sa

buhay

sa

lalawigan/kanayunan

(countryside),

paghahangad ng kalayaan at pagkamakabayan.

Huli, ang Pangkasalukuyang panahon.

Inulat ni: Sheena P. Manejero

Tula
Ang tula ay isang anyo ng panitikan na nagpapahayag ng damdamin at
kaisipan ng isang tao gamit ang maririkit na mga salita. Sinasabing may

magandang diwa ang isang tula kung may makukuhang magandang halimbawa
nito.
Ito ay binubuo ng mga saknong at ang mga saknong ay binubuo ng mga
taludtod.

Nagpapahayag

ng

magagandang

kaisipan

at

pananalita

sa

pamamagitan ng mga taludtud. Ang kalipunan ng mga taludtod ay tinatawag na

taludturan o saknong. Ito ay may sukat at tugma o Malaya man ay nararapat
magtaglay ng magandang diwa at sining ng kariktan. May sining ng kariktan
naman kung ang mga pananalitang ginamit ay piling-pili at naaayon sa mabuting
panlasa.
LAYUNIN NG TULA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Makapagbigay ng impormasyon
Magkaroon ng kaalaman
Makapagbigay ng aral; pagpapahalaga
Makapaglibang/ makaaliw/ makapagbigay-saya
Makapangutya o insult
Dahil sa tula makalilikha tayo ng kanta
Ang layunin ng tula sa Pilipinas ay para matutunan ng mga bata ang tamang
pagbigkas at tamang pananalita ng isang totoong pinoy.

SANGKAP/ELEMENTO
1. Tugma- tumutukoy sa pag-iisang tunog ng huling pantig ng huling salita
sa bawat taludtod sa isang taludturan.
Mga Uri ng Tugma:
a. Tugma sa pantig
b. Tugma sa katinig
2. Sukat- bilang ng pantig sa bawat taludtod (lines)
Mga uri ng sukat
a. Wawaluhin- may walong pantig sa bawat taludtod
6

b. Labindalawaluhin- may labin dalawang pantig sa bawat

taludtod
c. Lalabing-animing- may labing-anim na pantig sa bawat taludtod
d. Lalabun-waluhin- may labin-walong pantig sa bawat taludtod
3. Kariktan o Sining- masining at madamdaming presentasyon ng tula.
Kailangang magtaglay ang tula ng maririkit na salita upang maakit ang
mambabasa.
4. Talinghaga- tumutukoy sa paggamit ng matalinghagang pananalita at
mga tayutay sa tula. Itoy isang sangkap ng tula na may kinalaman sa
natatagong kahulugan ng tula.

KAYARIAN NG TULA
1. Maysukat- may tugma at taludturan. Ito ang katutubong kayarian n
gating mga tula na binubuo ng taludtod na may sukat at tugma.
2. Malayang taludturan o free verse- itoy makabagong kayarian ng
tulang walang sukat at walang tugma, lalong nababagay ito sa
maiikling tulang masasagisag at madadalumat.
3. Di-tugmaang Taludturan o blankverse- itoy matandang kayarian ng
tulang siyang gamitin noong ika-10 dantaon. Kung may sukat ito ay
wala itong tugma at kung may tugma naman ay walang sukat.
4. Tula sa Tuluyan o Poetry in Prose- itoy tunay na tuluyan kaya hindi
na dapat pang mapasama sa kayarian ng tula sa tuluyan dahil sa

paksang diwang masagisag o maduluma o dili kayay mga

pananalitang maikli at matayutay.

MGA URI NG TULA

1. Tulang Liriko o Tulang Damdamin (lyric poetry)Ito ay nagtataglay ng mga karanasan, kaisipan, guniguni, pangarap
at ibat ibang damdaming maaaring madama ng may akda o ng ibang tao.
Ito ay maikli at payak.
Uri ng Tulang Liriko
a. Awiting Bayan- ang karaniwang pinapaksa nito ay may kinalaman
sa pag-ibig, kabiguan, kalungkutan, pag-asa, pangamba, poot at
kaligayahan.
Hal: CHIT CHIRIT CHIT
Chitchiritchit alibangbang
Salaginto salagubang
Ang babae sa lansangan
Kung gumiriy parang tandang.
Santo Ninyo sa Pandacan,
Puto seco sa tindahan
Kung ayaw kang magpautang
Uubusin ka ng langgam.
Mama,Mama, mamangka
Pasakayin yaring bata
Pagdating sa Maynila
Ipagpalit ng Manika.
Ale, ale namamayong
Pasukubin yaring sanggol
Pagdating sa Malabon
Ipagpalit ng bagoong.

b. Soneto- Nagtatataglay ito ng mga aral ng buhay, may labing apat

na taludtod; ang nilalaman ay tungkol sa damdamin at kaisipan at
may malinaw na kabatiran sa likas na pagkatao.
Hal: SONETO NG BUHAY
(Fernando B. Monleon)
Sa balabang niyog, aking minamalas
ang palabang buwang lumantad-sumilip
sa abot-tanaw koy sultanang liwanag
na napapaaasan sa aking pag-ibig.
sa lunday na puting kabigin-itulak
pati paningin koy naglalakbay langit
aling puso kaya ang di mangarap
kung ang kalikasay isang panaginip
umigpa sa aking manlulumong diwa
ang mga anino niring panimdim
ang dalitang iwiy nalimot na kusa
madaling araw na, nang akoy gumising
pangarap! pangarap! pangarapang buhay!
kaambil: ligaya; katapat; libingan!
c. Oda- ito ay pumupuri sa mga pambihirang nagawa ng isang tao o
grupo ng mga tao, masigla ang nilalaman at walang katiyakan ang
bilang ng mga pantig sa bawat taludtod.
Hal: TUMANGIS SI RAQUEL
Tumangis si Raquel
Wala na ang lusog ng hinubdang dibdib
Wala na ang bango ng labing nilanta.
Ang mga buwitrey nagpipiging
Sa katawang tinubos
Ng tatlumpung putol na pilak.
d. Elehiya- ito ay tulang may kinalaman sa guniguni tungkol sa
kamatayan.
Hal: AWIT SA ISANG BANGKAY
(Bienvenido A. Ramos)
Ngayong hatinggabiy nais kong awitin
ang ayaw marinig ng aking Diwata;
awit na kaiba may bagong pagtingin
may dugo sa buhay may tamis ng luha
awit na hinabi ng buwang may silim
(isinumpang awit ng mga bathala)
9

Anila, ang awit ay ang kagandahan

na nakaayubo sa ating paligid
mabituing langit, bagwis ng amihan
maingay na lunsod, at payapang bukid;
(di iyan ang awit na ngayon ay alay
(iyay dati nat mga lumang himig)
Ang awit kong itoy pipit walang nota
at dalit sa labi ng mga pulubi
kelan ay nasagpang ng mga buwitre
aninong madapa sa mga bangketa
sa gabing ang buway ni ayaw ngumisi
Notang sa silabatoy nagbinhi ng takot
at gintong makuyom sa bantay-salakay
sa bawat lansangay uwak naa matanod
laganap ang salot sa hulot luwasan
(Sino ang pipigil, kung ito at agos,
kung pati ang puno ay yagit na lamang?)
Inihimig pang pangako ring wasak
sa binging pandinig ng mga naburol
agunyas man itoy makaaagnas
sa pusong nagmoog sa daya at lason
(May bunyi ang awit ng palayong uwak
pagkat naging uwak ang lahat ng ibon!)
Di para sa iyo ang awit kong ito
(Naririnig mo ba ang paos supling mo
kung magsusupling ka sa baog mong hasik
Ngayong hatinggabi ay aawitin ko
ang kamatayan mong di magbagong-binhi
e. Dalit- ito ay tulang nagpaparangal sa Dakilang Lumikha at may
kahalong pilosopiya sa buhay.
Hal: O Mariang sakdal dilag
Dalagang lubhang mapalad
Tanging pinili sa lahat
Ng Diyos Haring Mataas
Itong bulaklak na alay
Ng aming pagsintang tunay
Palitan mo Birheng Mahal
Ng tuwa sa kalangitan
10

(koro)
Halinat tayoy mag-alay
Ng bulaklak kay Marie
Halinat magsilapit
Dine sa Birheng marikit
Ng isang kaibig-ibig
Dakilang Reyna sa langit
Ng ampunit saklolohan
Tayong mga anak niya
f. Pastoral Itoy may layuning maglarawan ng tunay na buhay sa
bukid.
Hal: BAYANI NG BUKID
(Al Perez)
Akoy magsasakang bayani ng bukid
Sandatay araro matapang sa init
Hindi natatakot kahit na sa lamig
Sa buong maghapon gumagawang pilit
Ang kaibigan ko ay si Kalakian
Laging nakahanda maging araw-araw
Sa Pag-aaararo at sa paglilinang
Upang maihanda ang lupang mayaman.
Ang haring araw di pa sumikat
Akoy pupunta na sa napakalawak
Na aking bukiring laging nasa hagap
At tanging pag-asa ng taong masipag.
Sa aking lupain doon nagmumula
Lahat ng pagkakain nitong ating bansa
Ang lahat ng tao, mayaman o dukha
Silay umaasa sa pawis kot gawa.
Sa aking paggawa ang tangi kong hangad
Ang akiy dumami ng para sa lahat
Kapag ang balanay may pagkaing tiyak
Umaasa akong pusoy nagagalak.
At pagmasdan ninyo ang aking bakuran
Inyong makikita ang halaman
Dito nagmumula masarap na gulay
Paunang pampalakas sa ating katawan.
11

Sa aming paligid namamalas pa rin

Ang alagang hayop katulad ng kambing
Baboy, manok, patoy alay ay pagkain
Nagdudulot lakas sa sariling atin.
Akoy gumagawa sa bawat panahon
Nasa aking tao, akoy makatulong
At nang maiawan ang pagkakagutom.
Akoy magsasakang bayani ng bukid
Sandatay araro matapang sa init
Hindi natatakot kahit na sa lamig
Sa buong mghapon gumagawang pilit.
2. Tulang Pasalaysay (narrative poetry)
Ito ay naglalahad ng makukulay at mahahalagang tagpo sa buhay tulad
ng pag-ibig, pagkabigo at tagumpay. Naglalahad din ito ng katapangan at
kagitingan ng mga bayani sa pakikidigma.
Uri ng Tulang Pasalaysay
a. Epiko- Ito ay nagsasalaysay ng kagitingan ng isang tao, ang
kanyang pakikitunggali sa mga kaaway at mga tagumpay. Hindi
kapanipaniwala ang ibang mga pangyayari at maituturing na
kababalaghan.
Hal: : Indarapatra at Sulayman

12

INDARAPATRA AT SULAYMAN
(Epiko ng mga Muslim)
Isinulat ni Bartolome del Valle
Noong unang panahon ayon sa alamat, ang pulong Mindanaw
ay wala ni kahit munting kapatagan. Pawanmg kabundukan ng
tinatahanan na maraming taong dooy namumuhay. Matiga sila
sapagkat sagana sa likas na yaman.
Subalit ang lagim au biglang dumatingsa kanilang sa kanilang bundok
na datiy payapa. Apat na halimaw ang dooy nanalot. Unay si Kurita
na maraming paa at ganid na hayop, pagkat sa pagkain kahit limang
taoy kanyang nauubos.
Ang bundok Matutum ay tinirhan naman ng isang halimaw na may
mukhang tao na nakakatakot kung itoy magmasdan, ang sino mang
tao na kanyang mahuliy agad nilalapang at ang laman nitoy kinakain
na walang anuman.
Ang ikatloy si Pah na ibon, malaki ang bundok ng Bita ay napadidilim
niyong kanyang pakpak. Ang lahat ng taoy sa kuweba tumahan upang
makaligtas sa salot na nitoy may matang malinaw at kukong matalas.
Ang bundok Kurayang pinanahanan ng maraming tao ay pinapanlagim
ng isa pang ibon na may pitong ulo. Walang nakaligtas sa bagsik ng

13

kanyang matlas na kuko pagkat maari na kanyang matanaw ang lahat

ng dako.
Ang kalagimlagim na kinasapitan ng pulong Mindanaw ay naggdulotlungkot sa maraming bayat mga kaharian, si Indarapatra na haring
mabait dakilt marangal ay agad na nag-utos sa kanyang kapatid na
prinsipeng mahal.
Prinsipe Sulayman, akoy sumasamo na iyong iligtas ang maraming
taong nangangailangan ng tulong mot habag. O mahal na hari na
aking kapatid, ngayon diy lilipad at maghihiganti sa mga halimaw ang
talim ng tabak.
Binigyan ng singsing at ispada ang kanyang kapatid uapng sandatahin
sa pakikibaka. Kanyang isinabit sa

munting bintana ang isang

halaman at saka nagsulit: Ang halamang itoy siyang magsasabi ng

iyong nasapit.
Nang siyay dumating sa tuktok ng bundok na tinatahan nitong sa
Kurita, siya ay nagmasid at kanyang natunghan ang maraming nayong
walang kahit isang taong tumatahan. Ikay magbabayad, mabangis na
hayop! Yaong kanyang sigaw.
Di pa nagtagal ang kanyang sinabi, nagimbal ang bundok at biglang
lumabas itong si Kuritang sa pusoy may poot. Sila ay nagbaka at hindi
tumigil hanggang sa malagot ang tanging hininga niyong si Kuritang sa
lupa ay salot.
14

Tumatag ang puso ntiong si Sulayman sa kanyang tagumpay kayat sa

Matutum, ang hinanap naman ay si Tarabusaw; sa tuktok ng bundok
ay kanyang namalas ang nakakahambal na tanawin: Ngayon diy
tumabas ng ikawy mamatay.
Noon diy nahawi ang maraming puno sa gilid ng bundok at ilang saglit
pay nagkaharap silang pusoy nagpupuhos. Yaong si Sulaymay may
hawak na tabak na pinag-uulos, ang kay Tarabusaw namay sangang
panghambalos.
At sa paghahamok ng dalawang iyong balita sa tapang, ang ganid na
hayop sa malaking pagod ay napahandusay. Ang takdang oras mo
ngayoy dumating na. Sigaw ni Sulayman at saka sinaksak ng
kanyang sadata ang pusong halimaw.
Noon diy nilipad niyong si Sulayman ang bundok ng Bita, siya ay
nanlumo pagkat ang tahanan sa taoy ulila; ilang sandal pa ay biglang
nagdilim gayong maaga pa at kanyang natantong ang kalabang ibon
ay dumarating na.
Siya ay lumundag at kanyang tinaga ang pakpak ng ibon datapwat
siya rin ang sinamang palad na nabaksakan niyon; sa bigat ng pakpak,
ang pakpak niyay sa lupa bumaon kayat si Sulayman noon ay
nalibing ng walang kabaong.
Kasawiang ito ay agad nabatid ng mahal na hari pagkat ang halaman
noon diy nalantat sangay nangabali, Siya ay patay na!. Ang sigaw
15

ng kanyang namumutlang labi, Ang kamatayamn moy ipaghihiganti

buhay may masawi!
Nang siyay dumating sa Bundok ng Bita ay kanyang binuhat pakpak
ng ibon. Katawang napipis ay kanyang namamalas. Na habag sa
kanya ang kanyang Bathala bilang nagliwanag at ilang saglit pa ay
nakita niya ang tubig na lunas.
Kanyang ibinuyos ang tubig na yaon na lugaming bangkay at laking
himala! ang kanyang kapatid ay dagling nabuhay, sila nagyakap sa
gitna ng galak at ng katuwaan, saka pina-uwi itong si Sulayman sa
sariling bayan.
Sa bundok Kurayan sinapit ay agad hinanap ang ibong sa taoy
nagbibigay- lagim at nagpapahirap dumating ang ibong kay laki ng ulo
at kukong matalas subalit ang kalis ni Indarapatray nagwagi sa
wakas.
Sa kanyang tagumpay may isang diwatang dumating magalang
salamat sa iyo, butihing bayaniy na uob ng tapang, kaming mga labi
ng ibong gayaman ngayoy nabubuhay. At kanyang namalas ang
maraming taong nooy nagdiriwang.
Nabihag ang puso ng mahal na hari sa ganda ng mutya kayat sa mga
naruruon ay kanyang hiniling na lakip ang sumpa na silay ikasal. Noon
diy binuklod ng isang adhika ang kanilang puso. Mabuhay ang hari!
ang sigaw ng madla.
16

Ang tubig ng dagat ay tila hinigop sa kailaliman at muling lumitawang

lawak ng lupang pawing kapatagan, Si Indarapatray hindi na bumalik
sa sariling bayan at dito ng hari sa mayamang lupa ng pulong
Mindanaw.
b. Awit at Kurido- ito ay tungkol sa mga paksang may
kinalaman sa pakikipagsapalaran ng mga kilalang tao sa mga kaharian
tulad ng hari, reyna, prinsipe, prinsesa, duke, konde at iba pang
dugong mahal na ang layunin ay palaganapin ang Kristiyanismo. Ang
mga awit at kurido ay dala rito ng mga Kastila.
Hal:
Halimbawa ng AWIT DOCE PARES SA KAHARIAN NG
FRANCIA .
Palaging lagad ay biglang nalagot,
sa tukoy ng nasa siyang ilalagos,
upang hanggang wakas nang ating masayod,
sasapitin ngayon bayaning guerreros.
Bayang Herusalem ng unang panahon,
ang gumugubyernoy patriyarka Aaron,
nang salakayin at bigyang linggatong,
taga-Zaragosang mga morong buhong.
Nang mabalitaan nitong patriyarka,
na ang Herusalem daratnang pangamba,
nagpapadala agad sulat sa Francia,
sa kay Carlo Magno bayani sa giyera.
Matatag ang liham nitong emperador,
biglang iginayak ang kaniyang kampon,
at ang tanang Pares tinugo ang layon,
naligaw sa lagad ng daang patuloy.
Naging tatlong buwan ang tropa sa landas,
sa kay Carlo Magno nang itoy matatap,
na sa tutunguhiy silay siyay nalilinsad,
pagdakay nagwikang manalangin lahat.
Sa puspos at taos na panalangin,
17

sa Diyos at inang kanilangdaing,

sari-saring ibon ang nagbigay aliw.
Huning kinakanta nilang pakinggan,
tropay magtuloy nat silay siyang sundan,
sa marinig ito niyong kalahatan,
lumakad na silat pawing nagdiwang.
`Halimbawa ng KURIDO: BUHAY NA PINAGDAAN NI DONYA
MARIA
May sinasabi noong una
doon sa Reyno ng Murcia,
yaong hari at monarka,
na may tatlong anak siya.
Sabihin ang kariktan
huwag sa talat buwan
silay pinagkakaguluhan
prinsipe sa madlang bayan.
Ditoy bayaan ko muna
mga kariktat ganda
ang aking ipagbabaya
nasapit ng haring ama.
Itong haring nagkasakit
buong bayay naligalig
tanang medikoy nananhik
ay wala ring nasasapit.
Malaking pagkagulo
medico at siruhano
sampung sa iba pang reyno
naparoon at dumalo.
Anoy sa hinibik-hibik
ng hiningang mapapatid,
may narinig siyang boses
na nanggaling sa langit.

18

May isang aha sang badya

na naroon sa aplaya,
kung ang gagamot ay siya,
walang liwag gagaling ka.
Boses ay muling nangusap
ito ay ipinahayag,
kung sa hingi koy papayag,
gagaling kang walang liwag.
Alin man sa tatlo baga
mga anak mong dalaga,
sa ahas ay mag-asawa
walang liwag gagaling ka.
c. Karaniwang Tulang Pasalaysay- Ang mga paksa nito ay
tungkol sa mga pangyayari sa araw-araw na buhay.

3. Tulang Patnigan (joustic poetry)

Kabilang sa uring ito ang karagatan, duplo at balagtasan
Mga Uri ng Tulang Patnigan
a. Balagtasan- tagisan ito ng talino sa pagbigkas ng tula, bilang
pangangatwiran sa isang paksang pagtatalunan. Itoy sa karangalan ni
Francisco Balagtas Baltazar.
b. Karagatan ito ay isang laro sa tula o isang paligsahan sa pagtula na
kabilang sa tinatawag na libangang tinatanghal na ang taglay na
pamagat ay naggaling sa isang alamat ng singsing ng isang dalaga na
nahulog sa dagat.
c. Duplo ito ay isang laro sa tula o isang paligasahan sa husay sa
pagbigkas at pangangatwiran nang patula. Hango ang pangangatwiran
sa bibliya, mga salawikain at mga kasabihan.
4. Tulang Pantanghalan o Padula19

Katulad din ito ng karaniwang dula, ang kaibahan lang, ito ang
binibigkas ng mga tauhan ang kanilang mga diyalogo sa paraang
patula. Maaaring isama sa uring ito ang mga tulang binibigkas sa
sarswela at komedya.

UNANG TULANG TAGALOG

A. AWITING BAYAN
a. Oyayi o Hele- awit sa pagpapatulog ng sanggol.
b. Talindaw-awit ng mangingisda
c. Soliranin- awit sa pagsasaka
d. Kumintang o Tagumpay- awit sa pakikidigma
e. Kundiman- awit ng pag-ibig
f. Diona- awit sa kasal
B. KARUNUNGANG BAYAN
a. Salawikain- nagpapahayag ng kagandahang-asal.
Hal: Ang kasipagan ay kapatid ng kariwasaan.
b. Kasabihan- ginagamit kapag nilalaro ang mga bata.
Hal:, Putak, putak
Batang duwag
Matapang kat
Nasa pugad.
c. Bugtong- patula at patalinghaga.
Hal: Dalawang katawan, Tagusan ang tadyang.
Sagot: hagdan
d. Palaisipan- pagpapaisip
Hal: May isang bola sa mesa,
Tinakpan ito ng sombrero.
Paano nakuha ang bola ng di
Man lang nagalaw ang Sombrero?
e. Bulong- ginagamit sa pangkukulam at sa mga enkanto, panggagamot,
paghingi ng tulong paumanhin
Hal: Ikaw ang nagnanakaw ng bigas ko
Lumuwa sana ang mga mata mo.
Mamaga sana ang katawan mo.
Patayin k ang mga anito.
20

Tula
sa
Panahon Bago
21

Dumating ang
mga Kastila
Tagapag-ulat:
Melecio, Shinny Ros
Tula Bago Dumating ang Kastila
Ang Awiting-Bayan o Kantahing Bayan.
Marahil sa lahat ng mga tula ang awiting bayan ay may pinakamalawak na
paksa at uri. Ang mga paksa nitoy nagbibigay hayag sa damdamin, kaugalian,
karanasan, relihiyon, at kabuhayan. Ang mga sumusunod ay mga halimbawa ng
ibat ibang uri nito, isa ang talindaw. Ang talindaw ay awit sa pamamangka.
Ikalawa, ang Kundiman ito ay awit sa pag-ibig. Ikatlo, ang Kumintang ito ay awit
sa pakikidigma. Ikaapat, ang Uyayi o Hele ito ay awit na pampatulog ng sanggol.
Nabibilang rin dito ang Tigpasin, awit sa paggaod; ang Ihiman, awit sa
pangkasal; ang Indulain, awit ng paglalakad sa lansangan at marami pang iba.
Mga Uri ng Awiting-Bayan
22

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Kundiman - awit ng pag-ibig

Kumintang o Tagumpay - awit ng pandigma
Dalit o Imno - awit sa Diyos-diyosan ng mga Bisaya
Oyayi o Hele - awit ng pagpapatulog ng bata
Diona - awit sa kasal
Suliranin - awit ng mga manggagawa
Talindaw - awit sa pamamangka

Halimbawa:
TALINDAW
Sagwan, tayoy sumagwan
Ang buong kayay ibigay.
Malakas ang hangin
Baka tayoy tanghaliin,
Pagsagway pagbutihin.

Oyayi o Hele
Matulog ka na, bunso,
Ang ina mo ay malayo

23

At hindi ka masundo,
May putik, may balaho.

Kumintang
Ang nuno nating lahat
Sa kulog di nasindak
Punuhunan ng buhay, hirap.
Upang tayong mga anak
Mabuhay nang mapanatag.

Itong ating kabukiran

Sampung buhay at tahanan
Ibig nilang kuning tunay,
Maagaw sa ating kamay,

24

Tayo bagay mag-aasal

Gayong buhay, tila patay?

Halina nga at usigin

Ang aliktiya, mga haling,
Ipagtanggol ang bukirin
Ang mga anak natin;
Tayo namay may patalim
Dugot buhay puhunanin

Carinosa ( Bisaya)
O mga Pulong Bisaya ng aking puso,
Ang langit moy may pang akit sa aking kaluluwa
Ang mga awit moy may tanging kariktan
Nakapapawi sa pighating alinman.
Matamis na lupain ng aking mga pangarap
Ikaw ay isang makinang na bituin
Sa watawat nating nagppaningning
Dadansoy
Dadansoy, iiwan ko ikaw
Tutungo sa malayong bayan,
Sakaling hanapin ang mahal
Dalawin lamang sa Payaw.
Sarong Banggi ( Bicolano)
25

Sarong banggi
Sa higdaan
Nakadangog ako
Hinunihin sarung gamgam
Sa luba ko katurungan
Bako kundi simong boses iyop palan.
Dagos ako bangon
Si sakuyang mata iminuklat
Kiadtong kadikluman
Nin banggi ako
Nangalog-kalag
Kasu ihiling ko si sakuyang manok
Sa itaas, simong lawog
Nahihiling ko maliwanag
Kadtung kadikluman
Kan mahiling taka
Mamundo kung puso
Tolos na nag-ogma
Minsan di nahaloy
Itong napagmasdan
Sagkud nuarin pa man
Dai ko malilingwan
Mga karunongang Bayan
Bugtong
Halimbawa:
1. Nandudurog, naninira,
mahal ko paring pawa.
Sagot: ngipin
2. May puno walang bunga ,
May dahon walang sanga.
Sagot: sandok
3. Naririto na si kaka
26

Sunong-sunong ang dampa.

Sagot: pagong
4. Bumubukay walang bibig
Ngumingiti ng tahimik.
Sagot: bulaklak

Salawikain
Halimbawa:
a. Tulak ng bibig
Kabig ng dibdib
Pahirin mo muna ang sariling uling
Bago mo pahirin ang sa
Ibang uling.
b. Ang sumisira sa bakal
Ay kanya ring kalawang
c. Biru-biro kung sanlan
Totoo kung tamaan.
d. Kung anong kababaan
Ay siya ring katandaan
e. Pag ang pagkakitang bigla
Bigla rin ang pagkawala.
Sawikain
Halimbawa:
a. Ngayon tutukain,
Ngayon kakahigin
b. Ang taong masipag
Daig ang maagap
c. Utos na sa pusa
Utos pa sa gawa
27

d. Magbubunga ba ng mabulo
Ang puno ng santol?

Palaisipan
Halimbawa:
a. Sa isang kulungan, ay may limang baboy
Na inaalagaan si Mang Juan, ngunit ang isay
Lumundag
Sagot: Lima pa din
b. May isang hari na ayaw paligawan ang kanyang
Anak na prinsesa kayat itoy ipinagawa niya ng isang
Mataas na kastilyong walang makapapasok
Kung hindi siya. Ipinabantayan niya ang lahat ng mga
pintuansa mga tnod na bunot na lahat ang mga espada.
Paano ngayon ang ginawa ng isang prisipe upang kanyang
maitanan ang prinsesa?

Ang mga unang Dulang Pilipino

28

Ang mga unang Dul;ang Pilipino ay patula rin ang usapan. Nang
dumating ang mga kastila ay may nadatnan na silang mga dulang ginaganap sa
ibat-ibang pagkakataon. Ang mga itoy ginaganap na kaugnaay ng mga
seremonya at mga pananampalataya at pagpaparangal sa kani-kanilang mga
p[inuno at bayani.
Halimbawa:
1. Wayang-OIrang at Wayang Purwa ng mga Bisaya. Itoy isang dula
ng pananampalataya. Ang usapan ay patula at may kasamang awit at
sayaw. Inilalarawan ditto sa dulang ito ang kapangyarihan ng
kanilang bathala sa pagpaparusa.
2. Embayoka at Sayatan ng mga Muslim sa Hulo at sa Lanao. Itoy
isang dula ng pagtatalona kahawig ng balagtasan ng mga tagalog.
Karaniwan na isang lalaki at babae ang nagsiganap.
3. Bulong ay maari ding isama sa uri ng dula sapagkat ito may
dialogo. Ang buhay ay hindi lamang itinatanghalkundi itoy talagang
ginaganap sa tunay na kaugnay sa pananampalataya, pamahiin o
paniniwala at paggagamot.
Halimbawa:
a. Makikiraan po baka kayo mabunggo.
b. dagang malaki, dagang maliit, heto ang ngipin kong sira at
pangit bigyan mo ng magandang kapalit.

29

Tula
sa
Panahon ng
Kastila
Tagapag-ulat:
Frean Jake Abatayo

Tula sa Panahon ng Kastila

(Mga Kantahing Bayan)
30

Leron-leron Sinta (Tagalog)

Leron, Leron, sinta
Buko ng papaya
Dala dala'y buslo
Sisidlan ng sinta
Pagdating sa dulo'y
Nabali ang sanga,
Kapos kapalaran
Humanap ng iba.
Halika na Neneng, tayo'y manampalok
Dalhin mo ang buslo, sisidlan ng hinog
Pagdating sa dulo'y uunda-undayog
Kumapit ka Neneng, baka ka mahulog.
Halika na Neneng at tayo'y magsimba
At iyong isuot ang baro mo't saya
Ang baro mo't sayang pagkaganda-ganda
Kay ganda ng kulay -- berde, puti, pula.

31

Ako'y ibigin mo, lalaking matapang

Ang baril ko'y pito, ang sundang ko'y siyam
Ang lalakarin ko'y parte ng dinulang
Isang pinggang pansit ang aking kalaban.
Pamulinawen ( Iloko )
Pamulinawen pusok indengamman
Toy umas-asug Agrayo ita sadiam.
Panunotermman, Inka Pagintutulngan
Toy agayat, agrayo ita sadiam.

Dandansoy ( Bisaya )
Dandansoy, bayaan ta icao
Pauli aco sa Payao
Ugaling con icao hidlauon
Ang Payaw imo lang lantauon.
Dandansoy, con imo apason
Bisan tubig di magbalon

32

Ugaling con icao uhauon

Sa dalan magbobonbobon.

Sarong Banggi ( Bikol )

ni Potenciano B. Gregorio Sr.
Sarung banggi sa higdaan
Nakadangog ako hinuni nin sarung gamgam
Sa luba ko katorogan
Bako kundi simong boses iyo palan
Dagos ako bangon si sakuyang mata binuklat,
Kadtong kadikloman ako nangalagkalag
Si sakong pagheling pasiring sa itaas
Naheling ko simong lawog maliwanag
Sarung banggi sa higdaan
Nakadangog ako hinuni nin sarung gamgam
Sa luba ko katorogan
Bako kundi simong boses iyo palan

33

Dagos ako bangon si sakuyang mata binuklat,

Kadtong kadikloman ako nangalagkalag
Si sakong pagheling pasiring sa itaas
Naheling ko simong lawog maliwanag

Atin cu pung singsing ( Kapampangan )

Atin cu pung singsing
Metung yang timpucan
Amana que iti
Quing indung ibatan
Sancan queng sininup
Queng metung a caban
Mewala ya iti
E cu camalayan.
Ing sucal ning lub cu
Susucdul king banua
Picurus cung gamat

34

Babo ning lamesa

Ninu mang manaquit
Quing singsing cung mana
Calulung pusu cu
Manginu ya caya.

Paru-Parong Bukid (Tagalog)

Paruparong bukid na lilipad-lipad
Sa gitna ng daan papagapagaspas
Isang bara ang tapis
Isang dangkal ang mangas
Ang saying de kola
Isang piyesa ang sayad
May payneta pa siya-uy!
May suklay pa mandin-uy!
Nagwas de-ohetes ang palalabasin
Haharap sa altar at mananalamin

35

At saka lalakad ng pakendeng-kendeng.

36

Tula
sa
Panahon ng
Pagbababong-isip
(PROPAGANDA)
Tagapag-ulat:
Sheena P. Manejero

Tula sa Panahon ng Pagbabagong-Isip

37

Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang tumutuligsa sa pangaabuso ng gobyernong kolonyal,Nagkikintal ng pagkamakabayan, humihingi ng
reporma, humuhubog ng sariling pagkakakilanlan ng mga Pilipino (pinauso ang
pagtukoy sa mamamayan ng Pilipinas na Filipino; ikinarangal ang pagiging
indio), nakasulat sa Espanyol (sapagkat nais nilang magbago ang mga Kastila;
hindi PA nila nais na maging malaya ang Pilipinas).
a. Panahon ng Propaganda
Mga Repormang Hinihingi ng Kilusang Propaganda:
1. Magkaroon ng pantay-pantay na pagtingin sa mga Pilipino at Kastila sa
ilalim ng batas.
2. Gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas.
3. Panumbalikin ang pagkakaroon ng kinatawang Pilipino sa Kortes
Espanya.
4. Gawing mga Pilipino ang mga kura paroko.
5. Ibigay ang kalayaan ng mga Pilipino sa pamamahayag, pananalita,
pagtitipon o pagpupulong, at pagpapahayag ng kanilang mga karaingan.

Halimbawa ng mga tula sa Panahong ito:

MI ULTIMO ADIOS

38

Ni Dr. Jose Rizal 1896 ( Kastila, Ingles, Filipino )

( Orihinal na Bersyon)
Adis, Patria adorada, regin del sol querida,
Perla del mar de oriente, nuestro perdido Edn!
A darte voy alegre la triste mustia vida,
Y fuera ms brillante, ms fresca, ms florida,
Tambin por ti la diera, la diera por tu bien.

En campos de batalla, luchando con delirio,

Otros te dan sus vidas sin dudas, sin pesar;
El sitio nada importa, ciprs, laurel o lirio,
Cadalso o campo abierto, combate o cruel martirio,
Lo mismo es si lo piden la patria y el hogar.

Yo muero cuando veo que el cielo se colora

Y al fin anuncia el da tras lbrego capuz;
si grana necesitas para teir tu aurora,
Vierte la sangre ma, derrmala en buen hora
Y drela un reflejo de su naciente luz.

39

Mis sueos cuando apenas muchacho adolescente,

Mis sueos cuando joven ya lleno de vigor,
Fueron el verte un da, joya del mar de oriente,
Secos los negros ojos, alta la tersa frente,
Sin ceo, sin arrugas, sin manchas de rubor

Ensueo de mi vida, mi ardiente vivo anhelo,

Salud te grita el alma que pronto va a partir!
Salud! Ah, que es hermoso caer por darte vuelo,
Morir por darte vida, morir bajo tu cielo,
Y en tu encantada tierra la eternidad dormir.

Si sobre mi sepulcro vieres brotar un da

Entre la espesa yerba sencilla, humilde flor,
Acrcala a tus labios y besa al alma ma,
Y sienta yo en mi frente bajo la tumba fra,
De tu ternura el soplo, de tu hlito el calor.

40

Deja a la luna verme con luz tranquila y suave,

Deja que el alba enve su resplandor fugaz,
Deja gemir al viento con su murmullo grave,
Y si desciende y posa sobre mi cruz un ave,
Deja que el ave entone su cntico de paz.

Deja que el sol, ardiendo, las lluvias evapore

Y al cielo tornen puras, con mi clamor en pos;
Deja que un ser amigo mi fin temprano llore
Y en las serenas tardes cuando por m alguien ore,
Ora tambin, oh Patria, por mi descanso a Dios!

Ora por todos cuantos murieron sin ventura,

Por cuantos padecieron tormentos sin igual,
Por nuestras pobres madres que gimen su amargura;
Por hurfanos y viudas, por presos en tortura
Y ora por ti que veas tu redencin final.

Y cuando en noche oscura se envuelva el cementerio

41

Y solos slo muertos queden velando all,

No turbes su reposo, no turbes el misterio,
Tal vez acordes oigas de ctara o salterio,
Soy yo, querida Patria, yo que te canto a ti.

Y cuando ya mi tumba de todos olvidada

No tenga cruz ni piedra que marquen su lugar,
Deja que la are el hombre, la esparza con la azada,
Y mis cenizas, antes que vuelvan a la nada,
El polvo de tu alfombra que vayan a formar.

Entonces nada importa me pongas en olvido.

Tu atmsfera, tu espacio, tus valles cruzar.
Vibrante y limpia nota ser para tu odo,
Aroma, luz, colores, rumor, canto, gemido,
Constante repitiendo la esencia de mi fe.

Mi patria idolatrada, dolor de mis dolores,

Querida Filipinas, oye el postrer adis.

42

Ah te dejo todo, mis padres, mis amores.

Voy donde no hay esclavos, verdugos ni opresores,
Donde la fe no mata, donde el que reina es Dios.

Adis, padres y hermanos, trozos del alma ma,

Amigos de la infancia en el perdido hogar,
Dad gracias que descanso del fatigoso da;
Adis, dulce extranjera, mi amiga, mi alegra,
Adis, queridos seres, morir es descansar.

MY LAST FAREWELL ( Ingles )

Farewell, beloved Country, treasured region of the sun,
Pearl of the sea of the Orient, our lost Eden!
To you eagerly I surrender this sad and gloomy life;
And were it brighter, fresher, more florid,
Even then Id give it to you, for your sake alone.

In fields of battle, deliriously fighting,

43

Others give you their lives, without doubt, without regret;

The place matters not: where theres cypress, laurel or lily,
On a plank or open field, in combat or cruel martyrdom,
Its all the same if the home or country asks.

I die when I see the sky has unfurled its colors

And at last after a cloak of darkness announces the day;
If you need scarlet to tint your dawn,
Shed my blood, pour it as the moment comes,
And may it be gilded by a reflection of the heavens newly-born light.

My dreams, when scarcely an adolescent,

My dreams, when a young man already full of life,
Were to see you one day, jewel of the sea of the Orient,
Dry those eyes of black, that forehead high,
Without frown, without wrinkles, without stains of shame.

44

My lifelong dream, my deep burning desire,

This soul that will soon depart cries out: Salud!
To your health! Oh how beautiful to fall to give you flight,
To die to give you life, to die under your sky,
And in your enchanted land eternally sleep.

If upon my grave one day you see appear,

Amidst the dense grass, a simple humble flower,
Place it near your lips and my soul youll kiss,
And on my brow may I feel, under the cold tomb,
The gentle blow of your tenderness, the warmth of your breath.

Let the moon see me in a soft and tranquil light,

Let the dawn send its fleeting radiance,
Let the wind moan with its low murmur,
And should a bird descend and rest on my cross,
Let it sing its canticle of peace.
45

Let the burning sun evaporate the rains,

And with my clamor behind, towards the sky may they turn pure;
Let a friend mourn my early demise,
And in the serene afternoons, when someone prays for me,
O Country, pray to God also for my rest!

Pray for all the unfortunate ones who died,

For all who suffered torments unequaled,
For our poor mothers who in their grief and bitterness cry,
For orphans and widows, for prisoners in torture,
And for yourself pray that your final redemption youll see.

And when the cemetery is enveloped in dark night,

And there, alone, only those who have gone remain in vigil,
Disturb not their rest, nor the mystery,
And should you hear chords from a zither or psaltery,
46

It is I, beloved Country, singing to you.

And when my grave, then by all forgotten,

has not a cross nor stone to mark its place,
Let men plow and with a spade scatter it,
And before my ashes return to nothing,
May they be the dust that carpets your fields.

Then nothing matters, cast me in oblivion.

Your atmosphere, your space and valleys Ill cross.
I will be a vibrant and clear note to your ears,
Aroma, light, colors, murmur, moan, and song,
Constantly repeating the essence of my faith.

My idolized country, sorrow of my sorrows,

Beloved Filipinas, hear my last good-bye.
There I leave you all, my parents, my loves.
47

Ill go where there are no slaves, hangmen nor oppressors,

Where faith doesnt kill, where the one who reigns is God.
Goodbye, dear parents, brother and sisters, fragments of my soul,
Childhood friends in the home now lost,
Give thanks that I rest from this wearisome day;
Goodbye, sweet foreigner, my friend, my joy;
Farewell, loved ones, to die is to rest.
Sa Aking mga Kababata
Ni: Jose Rizal
Kapagka ang bayay sadyang umiibig
Sa kanyang salitang kaloob ng langit,
Sanglang kalayaan nasa ring masapit
Katulad ng ibong nasa himpapawid.

Pagkat ang salitay isang kahatulan

Sa bayan, sa nayot mga kaharian,
At ang isang taoy katulad, kabagay
Ng alin mang likha noong kalayaan.

48

Ang hindi magmahal sa kanyang salita

Mahigit sa hayop at malansang isda,
Kaya ang marapat pagyamaning kusa
Na tulad sa inang tunay na nagpala.

Ang wikang Tagalog tulad din ng Latin

Sa Ingles, Kastila at salitang anghel,
Sapagkat ang poong maalam tumingin
Ang siyang naggawad, nagbigay sa atin.

Ang salita natiy huwad din sa iba

Na may alfabeto at sariling letra,
Na kaya nawalay dinatnan ng sigwa
Ang lunday sa lawa noong dakong una.

49

Tula
sa
Panahon ng
Pagbababong-isip
(HIMAGSIKAN)
Tagapag-ulat:
Althea Maye Anne Gurit

Panahon ng Himagsikan
Halimbawa ng tula sa panahong ito:
50

Pag-ibig sa Tinubuang Lupa

Ni: Andres bonifacio
Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya
Sa pagka-dalisay at pagka-dakila
Gaya ng pag-ibig sa tinubuang lupa?
Alin ang pag-ibig pa? wala na nga, wala.
Ulit-ulitin mang basahin ng isip
At isa-isahing talastahing pilit
Ang salitat buhay na limbag at titik
Ng isang katauhan itoy namamasid. ,
Banal na pag-ibig pag ikaw ang nukal
Sa tapat na puso ng sinot alinman,
Imbit taong gubat, maralitat mangmang
Nagiging dakila at iginigalang.
Pagpuring lubos nag nagiging hangad
Sa bayan ng taong may dangal na ingat,
Umawit, tumula, kumantat sumulat,
Kalakhan din nilay isinisiwalat.
Walang mahalagang hindi inihandog
Ng pusong mahal sa Bayang nagkupkop,
Dugo, yaman, dunong, tiisat pagod,
Buhay may abuting magkalagot-lagot.
Bakit? Ano itong sakdal nang laki
Na hinahandugan ng boung pag kasi
Na sa lalong mahal kapangyayari
At ginuguguluhan ng buhay na iwi.
Ay! Itoy ang Inang Bayang tinubuan,
Siyay iunat tangi na kinimulatan
Ng kawili-wiling liwanag ng araw
Na nagbibigay init sa lunong katawan
Sa kanyay utang ang unang pagtanggol
Ng simoy ng hanging nagbigay lunas,
Sa inis na puso na sisinghap-singhap,
Sa balong malalim ng siphayot hirap.
Kalakip din nitoy pag-ibig sa bayan
51

Ang lahat ng lalong sa gunitay mahal

Mula sa masayat gasong kasanggulan.
Hanggang sa katawan ay mapasa-libingan.
Ang na nga panahon ng aliw,
Ang inaasahang araw na darating
Ng pagka-timawa ng mga alipin,
Liban pa bas a bayan tatanghalin?
At ang balang kahoy at ang balang sanga
Na parang niyat gubat na kaaya-aya
Sukat ang makitat sasa-ala-ala
Ang inat ang giliw lampas sa saya.
Tubig niyang malinaw sa anaky bulog
Bukal sa batisang nagkalat sa bundok
Malambot na huni ng matuling agos
Na nakaa-aliw sa pusong may lungkot.
Sa kaba ng abang mawalay sa Bayan!
Gunita may laging sakbibi ng lumbay
Walang ala-alat inaasam-asam
Kundi ang makitang lupang tinubuan.
Pati nang magdusat sampung kamatayan
Waring masarap kung dahil sa Bayan
At lalong maghirap, o! himalang bagay,
Lalong pag-irog pa ang kanyay alay.
Kung ang baying itoy nasa panganib
At siya ay dapat na ipagtangkilik
Ang anak, asawa, magulang, kapatid
isang tawag niyay tatalikdang pilit.
Datapwa kung bayan ng ka-tagalogan
Ay nilalapastangan at niyuyurakan
Katwiran, puri niyay kamahalan
Ng sama ng lilong ibang bayan.
Di gaano kaya ang paghinagis
Ng pusong Tagalog sa puring nilait
At aling kalouban na lalong tahimik
Ang di pupukawin sa paghigimagsik?
Saan magbubuhat ang paghihinay
Sa paghihigantit gumugol ng buhay
52

Kung wala ring ibang kasasadlakan

Kundi ang lumagi s aka-alipinan?
Kung ang pagka-baon niyat pagka-busabos
Sa lusak ng dayat tunay na pag-ayop
Supil ng pang-hampas tanikalang gapos
At luha na lamang pinaa-agos.
Sa kanyang anyoy sino ang tutunghay
Na di-aakayinsa gawang magdamdam
Pusong naglilipak sa pagka-sukaban
Na hindi gumagalang dugo at buhay.
Mangyari kayang itoy masulyap
Na mag tagalog at hindi lumingap
Sa naghihinalong Inang nasa yapak
Ng kasuklam-suklam na Castilang hamak.
Nasaan ang dangal na mga tagalog,
Nasaan ang dugong dapat ibuhos?
Bayan ay inaapi, bakit di kumikilos?
At natitilihang itoy mapanood.
Hayo na nga kayo, kayo nagang buhay
Sa pag-asang lubos na kaginhawaan
At walang tinamo kundi kapaitan,
Kaya ngat ibigin ang naaabang bayan.
Kayong antayan na sa kapapasakit
Ng dakilang hangad sa batis nga dibdib
Muling pabalungit tunay na pag-ibig
Kusang ibulalas sa baying piniit.
Kayong nalagasan ng bungat bulaklak
Kahoy niyaring buhay na nilant sukat
Ng bala-balakit makapal na hirap
Muling manariwat sa bayay lumiyag.
Kayong mga pusong kusang (pugal)
Ng dagat at bagsik ng ganid na asal,
Ngayon magbangont bayay itinanghal
Agawin sa kuko ng mga sukaban.

53

Kayong mga dukhang walang tanging (lasap) kundi ang mabuhay sa

dalitat hirap, ampunin ang bayan kung nasa ay lunas sapagkat ang
ginhawa niya ay sa lahat.
Ipaghandog-handog ang buong pag-ibig
Hanggang sa mga dugoy ubusang itigis
Kung sa pagtatanggol, buhay ay (mailit)
Itoy kapalaran at tunay na langit.

Katapusang Hibik ng Pilipinas

Ni: Andres Bonifacio
Sumikat na Ina sa sinisilangan
ang araw ng poot ng Katagalugan,
tatlong daang taong aming iningatan
sa dagat ng dusa ng karalitaan.
Walang isinuhay kaming iyong anak
sa bagyong masasal ng dalitat hirap;
iiisa ang puso nitong Pilipinas
at ikaw ay di na Ina naming lahat.
Sa kapuwa Inay wala kang kaparis
ang layaw ng anak: dalitat pasakit;
pag nagpatirapang sa iyoy humibik,
lunas na gamot mo at kasakit-sakit.
Gapusing mahigpit ang mga Tagalog,
hinain sa sikad, kulata at suntok,
makinahit biting parang isang hayop;
ito baga, Ina, ang iyong pag-irog?
Ipabilanggo mot sa dagat iyapon:
barilin, lasunin, mang kamiy malipol.
Sa aming Tagalog, ito bagay hatol
Inang mahabagin, sa lahat ng kampon?
Aming tinitiis hanggang mamatay;
bangkay ng mistulay ayaw pang tigilan,
kaya kung ihulog sa mga libingan,
54

linsad na ang butot lamuray ang laman.

Wala nang namana itong Pilipinas
na layaw sa ina kundi pawang hirap;
tiis ay pasalong, patentey nagkalat,
rekargot impuwestoy nagsala-salabat.
Sarisaring silo sa amiy inisp,
kasabay ang utos ng tuparing pilit,
may sa alumbrado-kaya kaming tikis,
kahit isang ilaw ay walang masilip.
Ang lupa at bahay ng tinatahanan,
bukid at tubigang kalawak-lawakan,
at gayon din pati mga halaman,
sa paring Kastila ay binubuwisan.
Bukod pa ritoy ang mga iba pa,
huwag ng saysayin, O Inang Espanya,
sunod kaming lahat hanggang may hininga,
Tagalog diy diyang minamasama pa.
Ikaw nga, O Inang pabayat sukuban,
kamiy di na iyo saan man humanggan,
ihanda mo, Ina, ang paglilibingan,
sa mawawakawak na maraming bangkay.
Sa sangmaliwanag ngayon ay sasabog,
ang barilat kanyong katulad ay kulog,
ang sigwang masasal sa dugong aagos,
ng kanilang bala na magpapamook.
Di na kailangan sa iyo ang awa
ng mga Tagalog, O Inang kuhila,
paraiso namin ang kamiy mapuksa,
langit mo naman ang kamiy madusta.
Paalam na Ina, itong Pilipinas,
paalam na Ina, itong nasa harap,
paalam, paalam, Inang walang habag,
paalam na ngayon, katapusang tawag.

55

Tula
sa
Panahon ng
Amerikano
Tagapag-ulat:
Alpha Grace Joy Cortez
56

Tula sa Panahon ng Amerikano

Halimbawa ng Tula sa panahon ito:

Ilan sa mga Tula Ni Amado V. Hernandez

Ang Uod

Sa lagas na dahong nasabit sa tinik

sumilang ang isang uod na maliit,
ang pinakaduyay supot na manipis,
na uugoy-ugoy sa hanging malamig
sa bahay na yaong ulilat mapait,
ang uod na muntiy natutuong magtiis.

Sa buntung-hininga ng katag-arawan,
ang dahong may sapot ay biglang nabuksan;
ang kawawang uod, ng aking matanaw,
ay wala ni mata, ni bibig, ni kamay
ang mahinat malambot na kanyang katawan
at pausad-usad lamang kung gumalaw.

Mula sa ibaba ng punong mataas,

57

siyay gumagapang, marahan, paakyat;

kung minsay halos ay malaglag;
nunit ang umaga, noong namumukadkad;
siyay nasa ubod ng isang bulaklak.

Ang taoy tila uod ding maliit,

sumilang sa isang ulilang daigdig;
kahit walang pakpak, kahit walang bagwis,
kanyang mararating kahit himpapawid
kung siyay marunong gumawat magtiis
walang karagatang hindi matatawid!

Inang Wika

Akoy ikakasal..
ang aming tahanay
masayang katulad ng parol king pisata, magarat makulay;
kangina pay walang patlang ang tugtugan,
agos ang regalot buhos ang inuman;
ang aking magiging kabiyak ng buhay
isang kanluraning mutyang paraluman:
marilag, marangya, balita, mayaman,

58

sadyang pulotgata sa bibig ng isang mundong kaibigan.

Sa tanging sasakyan
nang kamiy lumulan,
may natanaw ako sa tapat ng bahay
na isang matandang babaing luhaan;
subalit sa gitna ng kaligayahan,
sa harap ng aking gintong kapalaran,
siya ay hindi ko binati man lamang
at hindi ko siya pinansin man lamang,
tuluy-tuloy kami sa nagagayakang simbahan sa bayan.
Kapwa maligayang nagsiluhod kapwa
sa paa ng altar, sa pilak at gintong masamyong dambana:
pagkasaya-sayat ang mga kampana
ay nagtitimpalak sa pagbabalita
ng aming kasalang lubhang maharlika:
datapwa,
ang larawang buhay ng kaawa-awa
--ang matandang yaonwariy nakalimbag sa mata kot diwa;
at ang tumutulong luha ng kandila
tila ang kanya ring masaklap na luha;
gayon man, sa piling ng kahanga-hanga
at sakdal ng gandang kaisangpuso koy niwalangbahala
ang pagkabalisa, at ang aking budhiy dagling pinayapa.

59

Natapos ang kasal

maligayang bati, birong maaanghang
at saboy ng bigas ang tinanggap namin pagbaba sa altar;
nang mga sandaling pasakay na kami sa aming sasakyan
ay may alingasngas akong napakinggan
at aking natanaw;
yaon ding matanda ang ligid ng taong hindi magkamayaw;
akoy itinulak ng hiwagang lakas na di mapigilan
at siyay patakbong aking nilapitan;
nang kandungin ko na sa aking kandungan,
sa matay napahid ang lahat ng luha, dusat kalungkutan,
masuyong nangitit maamong tinuran:
Bunso ko, paalam,
ako ang ina mong sawing kapalaran
at ang kulampalad ay napalungayngay,
at nang aking hagkan
ay wala nang buhay.
sa nanginginig kong bisig din namatay!
Siyay niyakap ko nang napakatagal:
Inang! inang! inang!
Ayaw nang balikan
ng tibok ang pusong sa hirap nawindang,
kahit dinilig ko ng saganang luha ang kawawang bangkay.

60

Noon ko natantong ang ina kong mahal,

ang Inangwika kong sa akiy nagbigay
ng lahat kong muni, pangarap at dangal,
subalit tinikis sa gitna ng aking ginhawat tagumpay
at mandiy pulubing lumaboy sa labis na karalitaan,
namatay sa kanyang dalamhating taglay
nang akoy sa ibang mapalad magmahal,
nang akoy tuluyang pakasal
sa Wikang Dayuhan!

Kung Tuyo Na Ang Luha Mo, Aking Bayan

Lumuha ka, aking Bayan: buong lungkot mong iluha

ang kawawang kapalaran ng lupain mong kawawa:
ang bandilang sagisag moy lukob ng dayong bandila,
pati wikang minana moy busabos ng ibang wika;
ganito ring araw noon nang agawan ka ng laya,
labintatlo ng Agosto nang saklutin ang Maynila.

Lumuha ka, habang sila ay palalong nagdiriwang,

61

sa libingan ng maliit, ang malakiy may libangan;

katulad mo ay si Huli, naaliping bayad-utang,
katulad mo ay si Sisa, binaliw ng kahirapan;
walang lakas na magtanggol, walang tapang na lumaban,
tumataghoy, kung paslangin; tumatangis, kung nakawan!

Iluha mo ang sambuntong kasawiang nagtalakop

na sa iyoy pampahirap, sa banyagay pampalusog:
ang lahat mong kayamanay kamal-kamal na naubos,
ang lahat mong kalayaay sabay-sabay na natapos;
masdan mo ang iyong lupa, dayong hukboy nakatanod,
masdan mo ang iyong dagat, dayong bapor, nasa laot!

Lumuha ka kung sa puso ay nagmaliw na ang layon,

kung ang araw sa langit mo ay lagi nang dapithapon,
kung ang alon sa dagat mo ay ayaw nang magdaluyong,
kung ang bulkan sa dibdib mo ay hindi man umuungol,
kung wala nang maglalamay sa gabi ng pagbabangon,
lumuha nang lumuhat ang laya moy nakaburol.

May araw ding ang luha moy masasaid, matutuyo,

may araw ding di na luha sa mata mong namumugto
ang dadaloy, kundi apoy, at apoy na kulay dugo,

62

samantalang and dugo mo ay aserong kumukulo;

sisigaw kang buong giting sa liyab ng libong sulo
at ang lumang tanikalay lalagutin mo ng punlo!

Ilan sa mga Tula ni Jose Corazon de Jesus.

MANGGAGAWA

Bawat palo ng martilyo sa bakal mong pinapanday

alipatong nagtilamsik, alitaptap sa kadimlan;
mga apoy ng pawis mong sa Bakal ay kumikinang
tandang ikaw ang may gawa nitong buong Santinakpan.

Nang tipakin mo ang bato ay natayo ang katedral

nang pukpukin mo ang tanso ay umugong ang batingaw,
nang lutuin mo ang pilak ang salapi a lumitaw,
si Puhunan ay gawa mo, kaya ngayon'y nagyayabang.

Kung may ilaw na kumisap ay ilaw ng iyong tadyang,

kung may gusaling naangat, tandang ikaw ang pumasan
mula sa duyan ng bata ay kamau mo ang gumalaw

63

hanggang hukay ay gawa mo ang krus na nakalagay.

Kaya ikaw ay marapat dakilain at itanghal

pagkat ikaw ang yumari nitong buong Kabihasnan.....
Bawat patak ng pawis mo'y yumayari ka ng dangal,
dinadala mo ang lahi sa luklukan ng tagumpay.

Mabuhay ka nng buhay na walang wakas, walang hanggan,

at hihinto ang pag-ikot nitong mundo pag namatay.

PUSO, ANO KA?

Ang puso ng tao ay isang batingaw,

sa palo ng hirap, umaalingawngaw
hihip lang ng hapis pinakadaramdam,
ngumt pag lagi nang nasanay, kung minsan,
nakapagsasaya kahit isang bangkay.

Ang puso ng taoy parang isang relos,

atrasadong oras itong tinutumbok,
oratoryoy hirap, minuteroy lungkot,
at luha ang tiktak na sasagot-sagot,
ngunit kung ang pusoy sanay sa himutok
64

kahit libingay may oras ng lugod.

Ang puso ay ostya ng tao sa dibdib

sa labi ng salay may alak ng tamis,
kapag sanay ka nang lagi sa hinagpis
nalalagok mo rin kahit anung pait,
at parang martilyo iyang bawat pintig
sa tapat ng ating dibdib na may sakit.

Kung ano ang puso? Ba, sanlibrang laman

na dahil sa ugat ay gagalaw-galaw,
dahil sa pag-ibig ay parang batingaw,
dahil sa panata ay parang orasan,
at mukhang ostya rin ng kalulwang banal
sa loob ng dibdib ay doon nalagay.

ISANG PUNUNGKAHOY

Kung tatanawin mo sa malayong pook,

akoy tila isang nakadipang kurus;
sa napakatagal na pagkakaluhod,
parang ang paa ng Diyos.
65

Organo sa loob ng isang simbahan

ay nananalangin sa kapighatian,
habang ang kandila ng sariling buhay
magdamag na tanod sa aking libingan.

Sa aking paanan ay may isang batis,

maghapot magdamag na nagtutumangis;
sa mga sanga ko ay nangakasabit
ang pugad ng mga ibon ng pag-ibig.

Sa kinislap-kislap ng batis na iyan,

asa mo riy agos ng luhang nunukal;
at saka ang buwang tila nagdarasal,
akoy binabati ng ngiting malamlam.

Ang mga kampana sa tuwing orasyon,

nagpapahiwatig sa akin ng taghoy,
ibon sa sanga koy may tabing nang dahon,
batis sa paa koy may luha nang daloy.

Ngunit tingnan ninyo ang aking narating,

66

natuyo, namatay sa sariling aliw.

Naging kurus ako ng pagsuyong laing
at bantay sa hukay sa gitna ng dilim.

Wala na, ang gabi ay lambong na luksa,

panakip sa aking namumutlang mukha!
Kahoy na nabuwal sa pagkakahiga
ni ibon, ni taoy hindi na matuwa.

At iyong isiping nang nagdaang araw,

isang kahoy akong malagot malabay.
Ngayon, ang sanga koy kurus sa libingan,
dahon koy ginawang korona sa hukay!

67

Ilan sa mga Tula ni Iigo Ed. Regalado

Kundiman ng Buhay

Ano ba ang buhay sa silong ng langit,

Talinghaga baga o panaginip?
Kasuki ba kaya ng ligayat tamis
O isang laruan ng dusat hinagpis?

Kung pag-iisipin, itong ating buhay

Ay isang parusang walang katapusan;
Kahit nasa tuwa, may luha kung minsan;
Luha ang pang-aliw ng pusong sugatan!

Ambil palibhasa sa tayong ng lirip

Kayat ang lahat nay ating natitiis.
Tayoy may panimdim sa lahat ng tamis

68

At may gunamgunam sa madlang pasakit.

Talagang ang buhay, gabihit arawin

Kapara ng dahon sa laro ng hangin;
Masamat mabuti ang panahon natin
Kahit nasa lumbay, nakangiti parin!

Tayo ay may-lugod kung inaamihan,

Kung hinahabagat, nagtitiis naman.
Sa buhay na itoy walang kamatayan
Ang isang pag-asang nahinog sa lumbay.

Sa matabang lupay walang nababansot

Binhi man ay galing sa bungang di-hinog.
Sa init ng araw bayabas mang bubot
Nagiging pagkain ng tao sa bundok.

69

Sa parang ng buhay basa man ang damoy

Napag-aapoy rin ang kamay ng tao,
Sa ilang na gubat, ang windang ng bato
Pag nasa bayan nay gamit sa palasyo.

Ang ganda ng isang mabangong bulaklak

Sa ating pag-idlip ay napapangarap,
Ngunit ang talutot oras na malagas
May tinik sa ubod na nakasusugat.

Ligaw na halamang mabait mat hindi

Ay nagagamit din sa maraming sanhi;
Lanta man ang dahon ng sangang nabakli
May lilim ding handog sa tinatanghali.

Batis mang malinis pag tinatagtuyot

Mabuti pay sapa sa nagsisisalok;

70

Anuman ang dumi ng tubig sa ilog

Nakalilinis din sa batong may-lumot.

Sa buhay na itoy walang nasasayang

Ang kahit dahong lantay binhi ng halaman,
Subalit sa lakad nitong ating buhay
Ay may talinghagang naglilikaw-likaw.

Paris ng pagsintang sa pusoy natanim

Madaling lumago hindi man diligin;
Ngunit ang pag-ibig na hinog sa tingin
Masarap-sarap man, mahirap lunukin.

Ano ang pag-ibig kung walang mahalan?

Ano ang pagsinta kung walang suyuan?
Ang tao ay anak sa paglalambingan,
Lambing sa mabigoy dusat kamatayan.

71

Ang ligayay hindi bung ang ginhawa.

Ang tunay na lugod galing sa pagsinta.
Kung walang pag-ibig libo mang pag-asa
Ay dusa sa puso at luha sa mata.

Aanhin ang buhay kung walang pag-ibig

Sa wala ang mundo kung wala ang langit?
Kung ang buhay natiy isang panaginip,
Managinip tayo sa suyong matamis.

Tanang kapaitan ay dapat tiisin,

Di sa bawat oras tayoy maninimdim;
Habang may liwanag sa silangan natin
Ang pag-asay buhay sa tuwang darating.

Ang tao ay anak sa dugo at luha

72

Di dapat matakot sa madlang dalita!

Sanlibong hirap man at nabatang pawa
Ang mundo ay atin sa piling ng tuwa.

Anupat ang buhay, sunod sa panahon,

Sa silong ng langit, mabilog na gulong.
Ang buhay ng taoy parang isang bugtong,
Ang hirap mo bukas, hulaan mo ngayon.

Itong buhay natin ay isang kundiman,

Luhang natutuyo, tuwang napaparam;
Ang hirap, ang dusat tanang kapalaran,
Sa inikit-ikit, halinlinan lamang.

Kung ikawy may-hirap, matutong magtiis

di lahat ng oras, itim ang silahis

73

Kung ikawy mapalad, gamitin ang isip,

Madaling magdilim ang masayang langit.

Ang Ganda ng Lahi

Gandang kung titigay baha-bahaghari

ang kulat at uri.
Mayroon ng lahat: tingkad, hinhin,yumi, tuwa, dalamhati
buhay, kamatayan, pag-asat luwalhati;
kayaa, magwari!
sa harapan niya, ikaw ay mangimi:
ang kanyang ugaling
kailan may masuyot palangiting lagiy
isa lamang tahi:
ang ugaling iyay dagling binabawi
kapag sa aglahi
at masamang imbot ng nananakali

74

Siyay hindi ari

ng lahat ng mata, ni lalo ng labi;
siya, kung mabatiy
parang makahiya sa minsang masagi
Gandang nanghahawi
sa ulap ng buhay, Gandang yumayari
ng Diyos, ng lahi.
KUNG MAMILI ANG DALAGA
ni Julian Cruz Balmaceda
Nang may labinlimang Disyembre pa lamang
ang dalagang aking naging kaibigay
ganito ang laging kanyang bulay-bulay
Pagkat ang ganda koy di pangkaraniwan
ay pipili ako ng isang liligaw na
bata, makisig, mabait, mayaman.

Nang dumalawampung taon ang dalaga

at ang pinipiliy di pa rin makitay
ganito ang kanyang nagunita tila:
Hindi kailangan kundi man pustura

75

o kaya ay hindi sagana sa kwalta

kung batat mabait ay maaari na.

Nang magdalawamput lima at hindi rin

yata sumisigid ang isda sa paiy
ganito ang kanyang parating dasalin:
Ang gulang? Hindi ko aalumanahin,
may kabaitan lang na maituturing
kahit matanda nay puede na sa akin.

At nang tumatlumput ni sinoman wariy

wala nang mabuyong sa kanyay gumiri
tahas na sinabing wa(ang pagkabali:
Ngayon kahit sinoy walang tangi-tangi
huwag lang di mayrong sa akiy bumati.

76

Tula
sa
Panahon ng
Hapones

Tagapag-ulat:
Clarisse Fanggulo

Tula sa Panahon ng Hapones

77

Katangian ng mga Tula

1. Maikli, lalung-lao na ang mga nalathala sa Liwayway noong 1943.
2. Namayani ang tulang may malayang taludturan; walang sukat na
sinusundan at kadalasay walang tugma.
3. Marami ang gumagad sa Haikku.
4. Nagtataglay ng talinghaga.
Tanaga
Ang Tanaga ay katutubong maiikling tula ng ating mga ninuno ngunit
namalasak noong panahon ng mga Hapones. Dahil sa katipiran ng
pamamaraan, itoy maiaagapay sa haiku ng mga Hapones. Itoy may sukat,
binubuo ng pitong pantig sa bawat taludturan, may tugma at pitong talinghaga.

Mga Tanaga
Rogelio Mangahas
Karanasan
ang klase pag marunong,
matututo ang guro
kung walang balong
mag-iisip ang puso.

Luha sa mga Labi

78

bakit ako may luha

sa aking mga labi?
may lihim ang makata
at musa yaong susi.
Ang Dalawang Manok
putak ng dumalaga
sa kabila ng bakod
ay dinig ng lasak ko
sa dagling tumilaok.

Huling Biyahe
delikadong sumakay
sa bus na huling biyahe;
kundi ka sa bubungan
ngingiti ang babae.
Ilang Tanaga
Teodoro A. Agoncillo

79

1. Nang akoy bata pa

ang buway may tao;
Ngayong lumaki na,
saan napatungo?
2. Sa kantoy may pulis
na huli nang huli;
May batang lumapit,
ay ngumisi-ngisi!
3. Nang ikawy buhay pa
ay aking nilimot;
Ngayong patay ka na,
akoy nalulungkot.
4. Akoy naksindi
at sabay kalabit;
Naku, e, bababe,
lalaki ang gupit!
5. Ang isinubo ko
sa kanya ay kanin,
Nang subuan ako,
may lasong pagkain.
6. Kay galing humula
80

ng sa ibang plad;
Ngunit di mahaka
ang sariling bukas.
7. Sa dagok ng dusa
at yamba ng hirap,
Nupling ang pag-asa
at libong pangarap.
8. Ang katotohanan
ay hindi sa rami;
Marami ang hangal,
ang ulol at imbi.

81

Haiku
Ang Haiku ay tula ng mga Hapones na binubuo ng labimpitong pantig na
nahahati sa tatlong taludtod. Ang unang taludtod ay binubuo ng limang pantig;
ang ikalaway may pitong pantig at ang ikatloy may limang pantig.
Mga Haiku
Matsuo Basho
1.
Gabing tahimik
Sumasapi sa bato,
Huning-kuliglig.
2.
Talim ng kidlat
Sa dilim umiiyak
Ang puting tagak.
Mga Haiku
Issa
1.
Puno ay sanga
Bisagra ay talahib,
Kandadoy suso
2.
Gising na pusa.
Bumangon at maghikab,
Saka manligaw.
3. Nakaturo pa
Sa akin ang singkamas
Na bagong bunot.
4. Banal na ilong
Ng Budang nkaupo
May barang yelo.
-salin ni Federico Licsi Espino, Jr.

82

Tula
sa
Kasalukuyang
Panahon
Tagapag-ulat:

83

Hakima Arsad
Raihana Mangindalat
Tula Sa Kasalukuyang Panahon
Ang mga makabagong tulang Pilipino ay patuloy na sa dakilang
kaganapan. Ngayoy may malawak nag pananaw at/o kamalayang panlipunana
ang ating mga makata. Nagiging kalahok na sila sa mga nagaganap sa ating
paligid. Maimpluwensya at makabuluhan ang kanilang tulang may paghihimagsik
laban sa porma at alituntunin; sa mga nakatatag nang kapaniwalaan at
pamamaraan.
Halimbawa ng mga Tula sa panahong ito:
PAGBALIK SA PANTABANGAN
Lamberto E. Antonio
Ang hangi`y may samyo pa rin ng lupain
Bagong bungkal nang ako`y magbalik,
Subalit wala ang dating tanawin------Mga punungkahoy at dugahibg atip na sumibol
Sa halos ng dinantaong panalangin, panagimpan
At pag-asa: ang banas na mga nagsitustos
Sa hamog at apoy ng aking awitin
Naghuhumindig ang tunel humahalakhak ang makina
Maringal na nakaburol sa tubig ang buong bayan
Sa ngalan ng pag-unlad, isinadlak sila
Sa kung saan-saan ng along nanaaambang
Doon sa ang sugat ay paghihilum
Sa karimlan ng mga ugat na pinigtal
Upang muling pasusuhin sa basal na Juad
May sipol ng musmus na umiilanlang nang ako`y umalis
Pilit inaarok ng gunitaa ang huling bakas
Ng gutom at kahubadan; ngunit alam kong mula
Sa kung saa`y maraming nagbalik--Sapagka`t sa linsad na panga ng isang talampas
Ay nakasalak ang mga bubungan
Sa piling ng talahib na humahagkis sa kawalan.
Laboratoryo at Dambana
Ni: Teo Baylen
84

Kung ako`y bigo at hindi natuto

Sa naiwang aral ng maraming siglo
Kung di ko nakamtan sa mga likha ko
Ang saganang buhay at payapang dako
Kung ang kabihasnang ito ay patungo
Sa daang madugo na apo`y ang dulo
Kung ito ang bung ang laboratory
Ang aking Kristal na subukang-tubo,
Bayaang magbalik ako sa araro
Na pinanggalingan ng payak na ta.
Ang paniniwala ay muling dadako
Sa tinalikurang sinag sa kalbaryo . . .
Ako ay babalik na yuko ang ulo
Sa aking minsang dambana sa kubo!
Supling
ni: Elyena Sa Mabanglo
Bawat supling ay isang buhay,
Isang buhay sa lipon ng buhay,
Lipon ng buhay sa iisang buhay,
Hindi kita naglalamay upang ilawan.
Ng titig ang magdamag,
Ang magdamag ay kapanangang
Lumalatag sa paglikha
Habang pinagbilingkis ng daliri
Ang angat ng mga bathala.
Tayo`y manlilikhang uhaw
Sa sining ng mga pintura
Kaya ang karinla`y pinagdudugo ka
Sa pagkakabuluhang hininga;
May nanunulay sa tangos ng glorya,
May dumudukal sa pakwang mamera
May mamamangka sa esterong alaala
Hindi bat ito ang wakas at simula
Sa kasaysayan ng bawat paglikha?
Kabataan
Ni C.C Marquez JR.
Ako, ikawkayosila tayong mga kabataan
Saan natin ihahatid itong ating inang bayan?
Sa altar ban ang pag-asa o sa bibig ng kabiguan
Sa paanan ba ng langit o sa bunganga ng libingan?
Dapat tayong manghilakbot. . . .dapat tayong kilabutan
Sa lahat ng pangyayaring nagaganap ng hayagan . .
Unti unting naglalaho ng di natin nalalaman
Ang sariling tatak natin bilang perlas ng silangan
85

Kilos natin at damdamin. . ang kultura`t kabuhayn,

Dahan-dahan naglalagom sa masakim na dayuhan!
Nanaisin pa ba natin na magbalik ang panahon
Ng nabaon na sa limot na duguang mga taon . . . ?
Noong tayong mga kabataan ay may pusong nag-aapoy
At wala ng hinangad kundi gulot rebulosyon?
Sa kumpas ng paarala`y nais pa ba natin ngayong
Maglagay ng barikadat magdaos ng demonstrasyon?
Diba`t dahas ay sa dahas sumugpong na lubos noon
Upang ganap na sikangan ang sa baya`y nagsusulsol?
Kabataan. . kabataan ako ngayo`y nagtatanong :
Saan natin ihahatid itong ating henerasyon?
Papayagan kaya natin sa sarili nating bansa,
Ang sariling tatak nati`t kakanyahan ay mawala?
Sa kultura ng dayuhang dito ngayo`y bumabaha,
Ang sariling kalinangay lulunurin na rin kaya?
Ang malagim na kahpong dugot luha ang napunla
Bakit ngayong susupling na saka tayo nagpabaya?
Ang aral ni Dr. Rizal na tayo`y pag-asa nga,
Bakit ngayo`y aral pa ring matupad ni bahagya?
Sa paningin ng daigdig dapat tayong mangahiyaPilipinong naturingan ay dayuhan ang kamukha!
Ikaw kaya`y isang bulag at hindi mo nakikita?
Anag talamk na pagyurak sa sarili mong kultura?
Sa harap ng telebisyon panatag kang nakatawa
At ni hindi mapaknit kung dayuhan ang programa
Ang likas mong panoorin makulay na zarzuela,
Ngayo`y naging video tapes at betamax sa twina
Ang tamis ng tulain mo at kundimang pangharana,
Pinalitan mo ng disco,ng swing, ng rock, boogie;
Dumilat ka kabataan. . ang lahi mo`y nakukuha
ng dayuahn sa bansa mo`y nagpapanggap na turista!
Ang agwat ng talastsan ng magulang at anak,
Hindi mo ba napapansing kaylawak ng isang agwat?
Dumaraan ang maghapo`t lumipas ang magdamag,
Ni putol mang dayalogo`y hindi kayo nakabigkas ;
Kahit isang problema mo . . . .sa kanila`y di naungkat,
Kaya ito`y nanatiling suliraning hindi malutas. .
Papaano, tayong bunso`y sa lansangan nagpupuyat
Sila namang ama at ian`y sa Gawain nagbababad;
Ah! sa aba ng maykapal. . . kapag ito`y di nagwakas,
86

Wawakasin ang pamilya`t bansa mo`y malalansag

Ikaw. . .ako. . . kayo, sila. . . dapat tayong mangag isip,
Itong ati`y inang baya`y saan natin ihahatid?
Sa altar ba ng pag-asa o libingang sakdal lamig?
Sa kuko ng kabiguan o tagumpay na marukit?
Tayong mga kabataan ang pag-asa ng daigdig ,
Sa magulang at ninuno`y tayong lahat ang magpapalit;
Ang kultura`t kabuahyan ay linanging buong higpit
Upang tayo`y makalaya sa dayuhang mapanggipit;
Isang bansa. . . isang diwa ang sati`y bumibigkas
Tayo`y mga kabataang. . . Pilipino bawat saglit!

Huwag Mong Sabihing Ayaw Mo Na

Genaro R. Gojo Cruz

Huwag mong titigan si Jolina dahil papangit

ka lang kung ikukumpara mo siya sa iyo.

Huwag kang matakot humarap sa salamin

dahil siya ang matalik mong kaibigan.

Huwag mong pagmasdan ang mga de-kotse,

ang tignan mo ay ang mga pulubi sa may
Avenidat Recto at masasabi mo sa sarili mong swerte ka.

Huwag kang sasakay ng dyip kung wala

kang barya.

87

Huwag kang pupunta sa party kung ang

pakay mo ay hindi ang may bertday o ang
nagpa-party.
Huwag kang pupunta sa mall kung wala
kang pera, dahil mararamdaman mo lang
na malas ka.

Huwag kang magbilang ng magbilang dahil

hindi mauubos ang numero, dadami lang
ang kulang mo.

Huwag kang mag-add nang mag-add,

matuto kang mag-subtract upang
malaman mo ang mga pagkukulang mo.

Huwag kang laging nagmamadali dahil ang

mga nagmamadali ay yung mga walang oras.

Huwag kang matakot magsalita kung anong

gusto mo; mahirap umayaw kapag gusto ng puso mo.

Huwag kang mag-sorry sa taong laging

nakasisilip ng mga mali sa iyo.

88

Huwag mong mamahalin ang taong

nakakikilala sa dati mong minahal.

Huwag kang magsisisi dahil ang pagsisisi

ay para lamang sa mga patay.

Huwag kang maghanap ng wala;

ang hanapin mo ay yung mayroon.

Huwag kang magdamot dahil kapag lalo mong

hinigpitan ang pagkakahawak mo, lalo itong
humuhulagpos at mababawasan lang ang meron ka na.

Huwag mong intidihin ang problema,

marami pa sila.

Huwag mong sabihing hindi mo na kaya

dahil ang nakapagsasabi lamang nito
ay yung may kakayahan pa.

89

Huwag Mong Sabihing Ayaw Mo Na

ni:Genaro R. Gojo Cruz

Huwag mong titigan si Jolina dahil papangit

ka lang kung ikukumpara mo siya sa iyo.

Huwag kang matakot humarap sa salamin

dahil siya ang matalik mong kaibigan.

Huwag mong pagmasdan ang mga de-kotse,

ang tignan mo ay ang mga pulubi sa may
Avenidat Recto at masasabi mo sa sarili mong swerte ka.

Huwag kang sasakay ng dyip kung wala

kang barya.

Huwag kang pupunta sa party kung ang

pakay mo ay hindi ang may bertday o ang
nagpa-party.

Huwag kang pupunta sa mall kung wala

kang pera, dahil mararamdaman mo lang
na malas ka.

90

Huwag kang magbilang ng magbilang dahil

hindi mauubos ang numero, dadami lang
ang kulang mo.

Huwag kang mag-add nang mag-add,

matuto kang mag-subtract upang
malaman mo ang mga pagkukulang mo.

Huwag kang laging nagmamadali dahil ang

mga nagmamadali ay yung mga walang oras.

Huwag kang matakot magsalita kung anong

gusto mo; mahirap umayaw kapag gusto ng puso mo.

Huwag kang mag-sorry sa taong laging

nakasisilip ng mga mali sa iyo.

Huwag mong mamahalin ang taong

nakakikilala sa dati mong minahal.

Huwag kang magsisisi dahil ang pagsisisi

ay para lamang sa mga patay.

91

Huwag kang maghanap ng wala;

ang hanapin mo ay yung mayroon.

Huwag kang magdamot dahil kapag lalo mong

hinigpitan ang pagkakahawak mo, lalo itong
humuhulagpos at mababawasan lang ang meron ka na.

Huwag mong intidihin ang problema,

marami pa sila.

Huwag mong sabihing hindi mo na kaya

dahil ang nakapagsasabi lamang nito
ay yung may kakayahan pa.

Kaibigan
Ni Euf Sangels

Kung kailangan kita sa anumang oras,

Ikaw ay laging may panahong matimyas!
Ang kamay na binibigay ay isang kandili,
Bagay na 'di magbigkas ng aking mga labi!

92

Ikaw ay isang magaling na tagapayo,

May tulong na palad sa pagkadapa ko!
Masama o' mabuti man ang aking masambit,
Ika'y nakikinig, magpapayo kung aking ibig!

Salamat, salamat at ako'y inunawa,

Daig pa sa kapatid ang 'yong pag-aruga!
Ikaw ay sandalan na hindi ko inalintana,
Ngayo'y itataas ko ang pag-ibig mong gawa!

Ikaw ay tunay na bigay ng langit,

Sa aking puso ay hindi pagpapalit,
Sana madama mo ang aking sasabihin,
KAIBIGAN, salamat at buhay ko'y dumating!

Natatanging kaibigan
ni:Artley Barney
Wala nang hihigit pa sa tunay na kaibigan
Na sariling buhay ang pinambayad sa 'ting utang
Para sa akin at sa iyong kasalanan
Dugo Niya'y ibinub para sa 'ting kaligtasan...
93

Maaaring may mag-alay ng kanyang buhay

Sa isang mabait at mabuting kaibigan
Nguni't hindi para sa isang makasalanan
'Di ipagpapalit ninuman ang malinis niyang pangalan...

Bagkus ay hindi Niya ito inalintan

Nagdanas ng hirap sa kamay ng Masam
Dahil sa pag-ibig Kanya itong ginaw
Isang tunay na kaibigan, may habag at aw...

Sa ating Kaibiga'y walang makahihigit

Ang dugo Niya lamang ang makapaglilinis
Sa kasalanan nati't kaluluwang marungis
Katawa'y nabayubay, dugo'y itinigis...

Maraming salamat po Panginoong Hesus

Aming Kaibigan, bugtong na Anak ng Diyos
Pinutol mo ang kasalanang sa ami'y nakagapos
At mga pagpapala sa ami'y ibinuhos...

Ikaw ang Diyos at walang hanggang Ama

94

Mabuting Kaibigan, aming Pastol sa tuwina

Nawa sa pagpikit nitong aking mga mata
Sa langit naiyong bayan ako`y isama!

Ang Kaibigang Tunay

Ni Euf Sangels

Kaibigang tunay ay laging matapat,

ang tulong ay laan sa lahat ng oras.
Siya ay mabait at saka marangal
sa lahat ng saglit ay maaasahan.

Sa pangangailangan, siya'y laging handa

nang ang kaibiga'y hindi mapahiya.
Siya'y nakalaan kahit na magtiis
upang mapagbigyan, katotong matalik.

Kaibigang lubos, kaibigang tapat

ay kayamanan din ang nakakatulad.

Kung bakit ikaw

95

NI:Christopher Santillan
February 21, 2013

Kung bakit ikaw ay hindi ko rin alam.

Marami nang nagtanong at nagulumihanan.
Puso ko namay hindi maaaring turuan,
ikay nilimot na, kung kaya ko lamang.
Kung bakit ikaw ay hindi ko rin mawari.
Pag-ibig man natiy hindi maaari.
Kahit ilang beses nang umiyak puso kong sawi,
ikaw at ikaw pa riy sa akin nagpapangiti.
Kung bakit ikaw ay mananatiling palaisipan,
sampu ng mga pader na sa atiy nakaharang.
Kumupas man ang araw, ang bituin, at ang buwan,
mananatiling ikaw lamang magpakailanman.
Kung bakit ikaw ay hindi ko rin masasabi.
Walang rasong mababanggit itong aking labi.
Bigyan man nila ako ng tiyansang pumili,
ikaw pa rin ang nanaisin sa araw at gabi.
Kung bakit ikaw ay walang dahilan,
dahil bigay ka sa akin ng Poong Maykapal.

96

Maraming salamat sa alay mong pagmamahal,

ikaw lang pangakong iibigin, ngayon at kailanman.

O, giliw.
NI:Christopher Santillan
December 15, 2012

giliw iyong sabihin,

kung ikaw bay may nadarama para sa akin.
nang hindi na ako umaasa,
at hindi na masaktan pa.
alam kong hindi maaari,
ngunit puso ko bay pwedeng mamili?
sayo lamang natagpuan,
pag-ibig na hindi pa nasisilayan.
o giliw kung mayroon ka nang iba,
sanay iyong sabihin na.
hindi naman ako magagalit,
bagkus tatanggaping hindi na maipipilit.

97

kung dumating ang araw na malaman ko,

na may iba na palang nagmamay-ari ng iyong puso,
lalayo, magtatago, di na magpapakita pa,
sapagkat ang makita kang may ibang kasamay tiyak na pagdurusa.
ngunit buong puso kong tatanggapin,
na sa iba nakalaan ang iyong pagtingin.
dahil alam ko namang sa simula pa lang,
ang pag-ibig kong itoy hindi ko dapat naramdaman.
kayat sa panaginip ko na lang siguro,
maririnig na mahal mo rin ako.
sa panaginip na lang ako aasa,
na akoy iyong mamahalin pa.
End of the world.
NI:Christopher Santillan
December 20, 2012
kung mundo may matapos na,
sasabihin ko na sayong mahal kita.
pero kahit ang paggunaw namay hindi pa,
sasabihin pa ring mahal na mahal ka.

98

mundo may matapos bukas,

mamahalin kita ng wagas.
umulan, umaraw, tagsibol, taglagas,
mamahalin ka sa nang higit sa bawat araw na lumipas.
dahil daig pa paggunaw ang dating mo sa puso ko.
daig pa ng lindol, kidlat o nag-uumpugang bato!
ang pag-ibig natiy walang makakatalo,
matapos at matapos man ang buhay sa mundo.
kung kayat mundo man ay magunaw,
hinding-hindi ako magpapasilaw.
dahil sa pag-ibig moy may bukas pa akong matatanaw,
dahil sa pag-ibig moy mundo koy muling gagalaw.

Pilipinas, Ikaw ang aking Bansa!

Ni: Avon Adarna

Sa hitik na yaman nitong kalikasan,

Hindi magugutom, hindi magkukulang,
Pilipinas na Ina ng mamamayan,

99

Kumakandili nga sa buting kandungan.

Ang mga dagat at kailaliman,

Saganang pagkait mga pangisdaan,
Ang mga lalim na tubig na asul sa kulay,
Ay siyang panlinis sa lupang katawan.

Ang mga gubat na hitik sa bunga,

Ipntawid-gutom sa kalam ng bituka,
At pati hayop sa dulong kabila,
Nabubusog din at nagpapakasawa!

Ang mga lupa sa luntuang bukid,

Ay pakikinabangan kapag pinilit,
Magtanim lamang ng palay o mais,
At tiyak na kakain sa oras ng gipit!

100

Mahalin ang bayan saan man pumunta,

Ipagtaggol nga sa dayuhang bansa,
Ibiging mabuti at maging Malaya,
Upang manatili ang Inang dakila!

Ang tula ay alay sa mahal na bansa,

Pagkat akoy kanyang inaaruga,
Itong Pilipinas na bayan kot ina,
mamahalin ko saan man pumunta!

Tinig ng Darating
Ni: Teo S. Baylen

Ang guni-guni moy paglakbayin noon

Sa madugong landas n gating dantaon
Ang masasalubong ay isang panahon
Na pumaparitong dalay ilang tanong

101

Ito ba ang lupang aking aangkinin

Na tira-tirahan ng apoy at talim?
Ito ba ang manang aking bubungkalin
Na sambuntong abo at nagngangang libing?
Ito ba ang mundong hinila kung saan
Ng gulong ng inyong Hidwang Kanluran?
Ito ba ang bunga ng Sining mot Agham?
Ito ba ang manang ating kalinangan?

Iyan ba ang parang at iyon nag bundok

Na aking daratnan uling na tuod?
Ito ba ang wakas ng layon ng Diyos
Na ang unang taoy abutan ng dulos?

Iyan ba ang bukid na walang naimbak?

Kundi mag bungo na mga kaanak?

102

Binaog ng inyong punlong makamandag

At wala ni Damon a diyay mag-ugat?

Kahubdan at gutom, isipang salanta,

Bigong pananalig at pag-asang giba,
Ito ba ang aking manang mapapala
Na labi ng inyong taniman at sumpa?

O sangkatauhan ng Dantaong ito

Na dapat sisihin ng mga inapo;
Ano sa darating ang isasagot mo
Sa sumbat ng lahing susunod sa iyo?

103

Talasanggunian
Mga Aklat:
Bautista,Lualhati. Ateneo Library womens writings.
Philippine Graphic Arts, Inc. 1979.
Pineda, Ponciano et.al, Panitikang Pilipino sa Kaunlarang Bansa,
Salazar, L. et. al., Panitikang Pilipino, 3rd Edition.

Mga website:
http://hernandez.prepare/poem
joelcilmaetapigngan.wordpress.com//ang-panitikan-sapanahonng- bagong-kalayaan
tl.scribd.com/doc/59348544/Panahon-ng-bagong-kalayaanwww. C.c marquez talumpati/poem/
www.emailapoetry.com/writersgroup/index.ph/si-ama-si-ina/
www.essaydepot.com/halimbawa..panahon-ng-bagonglipunan/1
www.mamsha.tripod.com.
104

www.manunulat.wordpress.com/author/manunulat/page2
www.pinas.blogspot.com/2011/02talumpati
www.studymode.com/.../panahon-ng-bagong-lipunan
www.studymode.com/.../panitikan-sa-panahon-ng-bagong-lipunan
www.Wx.poemhunter.com/pacific-hernandez/

105

106