izdj.
k
ikpos
Lak’kks/kukp
s fu”d”kZ ]
lwpuk vkf.k
mik;;kstuk
Lak’kks/kukps fu”d”kZ ] lwpuk vkf.k
mik;;kstuk
1- fu”d”kZ
iouh rkywD;krhy dksjMokgw ‘ksrd&;kaP;k
oS;fDrd] dkSVwafcd] O;kolkf;d vkfFkZd
jkg.khekukfo”k;h v/;;u dsY;kl ts fofo/k iSyw
vk<Gwu vkys rs fu”d”kkZP;k Lo#ikr iq<hy izek.ks
Li”V djhr vkgs-
1- tkLrhr tkLr mRrjnkrs 41 rs 50 ;k o;ksxVkrhy
vkgsr-
2- mRrjnkR;kaiSdh 86 VDds yksd fookfgr vkgsr-
3- v/;;uke/;s tkLrhr tkLr dksjMokgw ‘ksrh dj.kkjs
rsyh lektkrhy vkf.k fganw /kekZrhy vkgsr-
4- loZ mRrjnkR;kaps tUeLFkG vkf.k okLrO; gs
iouh rkywD;krhy tquksuk ;sFkhy vkgsr-
R;kiSdh laiw.kZ mRrjnkrs ejkBh
ekr`Hkk”ksps vkgsr-
5- f‘k{k.kkP;k lks;h miyC/k vlY;k rjh vf’kf{kr
20 VDds miHkksDrs vkgsr o izkFkfed f’k{k.k
?ks.kkjs tkLr vkgsr rs 50 VDds vkgsr-
6- ljkljh 4 rs 5 lnL; vl.kkjs dqVwac gs lokZr tkLr
vkgsr-
7- v/;;u {ks=ke/;s vf/kdkf/kd miHkksDrs gs
foHkDr dqaVwc i}rhus jkgrkr-
8- dksjMokgw ‘ksrd&;kaps v/;;u dsys vlrk
vf/kdkvf/kd dqVawc gh 4 rs 6 lnL; la[;k
vl.kkjs vkgs R;kaps ‘ksdMk izek.k 60 VDds
vkgs-
9- v/;;uke/;s vls fun’kZukl vkys dh] ‘ksrd&;kaps
vf/kdkvf/kd mRiUu gs ‘ksretwjhiklwu feGkys
vkgs- R;kaps ‘ksdMk izek.k 76 VDds vkgs-
10-Hkw/kkjd dj.kk&;k ‘ksrd&;kaps v/;;u dsys
vlrk- vf/kdkvf/kd ‘ksrdjh gs 3 rs 5 ,dj ‘ksrh/kkj.k
dj.kkjs vkgsr- R;kapk ‘ksdMk izek.k 58 VDds
vkgs-
10- Xkzkeh.k Hkkxkps v/;;u dsys rj
dksjMokgw ‘ksrd&;kaP;k ‘ksrhps izdkj gk
[kMdkG ‘ksrhpk vkgs- R;kapk ‘ksdMk izek.k
24 VDds vkgs-
11- Xkzkeh.k Hkkxkrhy ‘ksrd&;kapk vH;kl
dsyk rj vf/kdkvf/kd ‘ksrdjh gs nksu fids
?ks.kkjh vkgsr- R;kaP;k ‘ksdMk izek.k 50
VDds vkgs-
12- dksjMokgw ‘ksrd&;kaP;k fidkaps v/;;u
dsys rj R;kr [kwi deh ‘ksrd&;kauh fid foek
dk<ysyk vkgs- R;kpk ‘ksdMk izek.k 10 vkgs-
13- dksjMokgw ‘ksrdjh gs jklk;fud [krkapk
vf/kdk vf/kd mi;ksx djrkr R;kapk ,dk [krkpk
okij dj.kk&;kapk ‘ksrd&;kaps izek.k 70 VDds
vkgs-
14- fdVduk’kdkalkBh vf/kdkvf/kd ‘ksrdjh gs
fidkaoj Qokj.kh djrkr R;kaP;k ‘ksdMk izek.k
90 VDds vkgs-
15- dksjMokgw ‘ksrd&;kauk ,djh ekfld
okf”kZd [kpZ tkLrhr tkLr gksrks-
16- vf/kdkvf/kd ‘ksrdjh gs cpr o xqaro.kwd
dfjr ukgh- R;kaps okf”kZd mRiUu deh
vlY;kewGs R;kauk cprhlkBh izksRlkgu feGr
ukgh-
17- dksjMokgw ‘ksrd&;kae/;s vf/kdkvf/kd
‘ksrdjh gs ‘ksrh dj.;klkBh eksB;k izek.kkoj
lkodkjkdMwu dtZ ?ksrkr-
2- mik;;kstuk
1- mRrjnkR;kaP;k vkfFkZd vMp.kheqGs
f’k{k.k ?ksow ‘kdr ulY;keqGs mPp
f’k{k.kklkBh ‘ksrd&;kaP;k eqykauk izos’k
Qh e/;s lwV feGkoh- xzkeiapk;rhekQZr
eqyklkBh okpuky;kph lks; d#u n;koh-
izos’kklkBh R;kauk lqV n;koh- ljdkus ljdkj
dsanzs m?kMkoh ts.ksd#u ‘kS{kf.kd okrkoj.k
lq/kkjsy o fodkl gksbZy-
2- tquksuk ;sFkhy ‘ksrd&;kapk ijaijkxr O;olk;
‘ksrh vlY;kewGs lgdkjh laLFkkauh o
caWdkauh deh O;kt njkus dtZ n;kok- o
R;kdjhrk xgk.kkpk fopkj d# u;s- dtZ
feGfo.;kph izfdz;k ykacypd ulkoh-
3- ‘ksrhoj lgk¸;d O;olk;kaps ‘ksrd&;kauk
izf’k{k.k n;kos o R;k dfjrk dtZ miyC/k d#u
n;kosr-
4- mRikfnr oLrwP;k fdaerh mRiknu [kpkZoj
vk/kkfjr vlkO;k R;kr O;kik&;kapk nykykapk
fdaok ljdkjpk gLr{ksi ulkok-
5- dksjMokgw ‘ksrd&;kauk oSn;dh; lks; deh
fdaerhr o xkokr miYkC/k vklkO;k
6- ihd foE;kP;k loyrh ‘ksrd&;kauk miyC/k d#u
n;kO;kr-
7- R;kauk LokLFk fo”k;d ekXkZn’kZu
dj.;klkBh dqVwacfu;kstukfo”k;h R;kaps eu
vuwdwy gks.;klkBh ljdkjus izHkkoh izpkj
ek/;ekapk okij djkok-
8- nk#canh eksfgespk izlkj djkok] euksjatukP;k
lks;h miyC/k d#u nÓkkO;kr LokLFk fujksxh
dls Bsork ;sbZy g;k fo”k;h izpkj ek/;ekrwu
ekxZn’kZu djkos-
9- xfjc dksjMokgw ‘ksrd&;kaP;k cprhyk
izksRlkgu ns.;klkBh o cprhpk nj
ok<fo.;klkBh vYicprhps egRRo letkowu
lkaxkos-
10- etwjhpk nj BjfoY;kizek.ks ns.;kph lDrh
dj.;kr ;koh-
11- jklk;fud [krkP;k fdaerh deh dj.;kr ;kO;k-
12- ‘ksrhlkBh uohu ;kstuk vk[kwu o uohu
ra=kpk okij dj.;kl ‘ksrd&;kauk izksRlkghr
djkos o R;kapk [kpZ ljdkjus djkok-
13- ljdkjus ekxZn’kZd usewu izR;sd
‘ksrd&;kadMwu R;kaP;k vkfFkZd fLFkrh
letkowu ?;koh o R;kaph ekfgrh y{kkr ?ks.;kr
;koh-
14- ‘ksrh ekUlqupk tqxkj vkgs- R;keqGs
ljdkjus ‘ksrd&;kauk vksyhrkP;k lks;h miyC/k
d#u n;kO;kr-
15- LokLFkkP;k n`”Vhus iks’kd vkgkj
feGo.;kBh ljdkjus ‘ksrd&;kauk enr djkoh o
ftouekukpk Lrj ok<fo.;kpk iz;Ru djkok-
16- ‘ksrh gk eq[; O;olk; Eg.kwu dsyk ikfgts o
R;klkBh uouohu ra=Kkpk mi;ksx dj.;kr ;kok-
17- ‘ksrd&;kauk jkg.;klkBh iD;k ?kjkph
fufeZrh d#u n;koh-
18- Ckgwrka’k ‘ksrdjh vf’kf{kr vlY;keqGs
‘ksrd&;kalkBh ikS< f’k{k.kkpk foLrkj
djko;kl ikfgts-
19- ‘ksrd&;kauk vksyhrklkBh vkfFkZd enr
djkoh] LoLr njkus dtZ] fotiwjoBk bR;knh
lks;h miyC/k d#u n;kO;kr-
20- dksjMokgw ‘ksrd&;kaP;k dqVwackrhy
dehr deh ,dk rjh O;fDryk ljdkjh fdaok
fueljdkjh uksdjhr lkekowu ?;kos-
21- xzkeh.k {ks=ke/;s ljdkjus m|ksx/kans lq#
djkosr- fo’ks”kr% ;k Hkkxkr miyC/k dPP;k
ekykoj vk/kkfjr O;olk;kpk foLrkj dj.;kr ;kok
R;kewGs ‘ksrd&;kauk jkstxkjlqn~/kk izkIr
gksbZy-
22- ‘ksrd&;kaP;k dksjMokgw ‘ksrkr mRiknu
?ksrk ;sbZy v’kk ihdkaph ekfgrh ‘ksrd&;kauk
n;koh-
23- ‘ksrd&;kauk vkiY;k ekykph lkBo.kwd
dj.;klkBh o R;k ekykyk lqjf{krrk izkIr Ogkoh
rlsp Hkfo”;kr ‘ksrd&;kauk R;k ekykyk
pkaxyh fdaer izkIr gks.;klkBh xksnkekph
lqfo/kk d#u n;koh-
24- xzkeh.k ‘ksrd&;kauk uoufou
ra=Kkukcn~ny ekfgrh izkIr gks.;klkBh
nwjn’kZu oj osxGk pWuy lq# djkok- R;ke/;s
‘ksrh dj.;kP;k vk/kwfud i}rhpk d’kk izdkjs
mi;ksx dsyk tkrks- ;kaps izf’k{k.k
‘ksrd&;kapk n;kos-
25- ‘ksrd&;kaP;k dk;Z{kersr ok< dj.;kdjhrk o
R;kauk “ksrhoj lgt gkrkGrk ;sbZy v’kk
votkjkapk ‘kks/k ?ks.;klkBh fo’ks”k
la’kks/ku foHkkx LFkkiu dj.;kr ;kos-
26- vYiHkw/kkj ‘ksrdjh o ‘ksretwj
dksjMokgw ‘ksrd&;kauk tksM/kank Eg.kwu
dqDdqVikyu] nqX/k] O;olk;] ‘ksGh esa<h b-
dj.;kdjhrk [kkl izf’k{k.k nsowu vkfFkZd enr
n;koh o R;kauk tksM/kank dj.;kl izo`Rr
djkos-
27- d`”kh foHkkxkvarXkZr fdaok d`”kh
egkfon;ky;k varXkZr gks.kk&;k ‘ksrh
vuqla/kku izdYikoj fdaok izk;ksftr izdYi
fBdk.kkoj ‘ksrd&;kauk HksVh nsrk ;kO;kr
;kdjhrk [kkl lks;h o loyrh miyC/k d#u nsowu
vkBoM;krwu ,dnk rjh R;kauk ;k izdYikoj
ekfgrh o izf’k{k.k ns.;kr ;kos-
28- vYiHkw/kkjd dksjMokgw ‘ksrd&;kauk
o”kZHkj dke feG.;kdjhrk o”kkZrwu 100 fnol
jkstxkj geh ;kstusekQZr iz;Ru dj.;kr ;kos-
29- egkxkbZpk fopkj d#u ‘ksrd&;kaP;k fdeku
osru dk;n;kr okjaokj nq#Lrh d#u ‘ksrd&;kauh
tkLrhr tkLr ekscnyk feGfork ;kok ;klkBh
fo’ks”k dk;nk dj.;kr ;kok-
30- Ckkyetwj o cky ‘ksretwjkauk ‘kDrhus
dk;ns dj.;kr ;kos- R;kauk R;klkBh naMkph
f’k{kk ns.;kr ;koh-
31- Xkkoke/;s eksB;k izek.kkoj vKku]
va/kJn~/kk vkf.k /keZ vk<Gwu ;sr
vlY;kewGs R;kaP;kr tk.ktkx`rh gks.;klkBh
izlkj ek/;ekus tutkx`rh djkoh-
32- Xkkokrhy tkrhP;k leL;k nwj dj.;klkBh
tkrh fuewyukFkZ fofo/k dk;ns] lektlsodkaps
iz;Ru f’k{k.kkpk izpkj vkf.k izlkj ek/;ekpk
mi;ksx djkok-
lanHkZ xzaFk lqph
v- dz- ys[kdkps uko- lnHkZ xzaFk-
1 MkW- ts- ih- feJk d`f”k
vFkZ’kkL=
¼lkfgR; Hkou
iCyhds”ku
2007½
2 MkW- Hkk- dh- [kMls- Hkkjrh; lkekftd
leL;k
3 MkW- oanuk eksgksM ‘ksrhokMh vkf.k
ifjp;
¼oanu izdk”ku
vejkorh 1991½
4 MkW- vkj’kh ok?kekjs ‘ksrh O;olk;kpk
fg”kksc
5 MkW- lqjs’k rGf’kokj ‘kk’or ‘ksrhP;k
fn’ksus ¼
dkWUVhusVy
izdk’ku iq.ks
2004½
6 orZeku i= Ykksder]
uoHkkjr]
yksdLkRrk
]ukxiwj if=dk]
r#.k Hkkjr-
Ikz’ukoyh
iouh rkywD;krhy twuksuk ;sFkhy dksjMokgw
‘ksrd&;kaP;k vkfFkZd leL;kaps v/;;u
oS;fDrd o dkSVqafcd ekfgrh-
1- uko %
2- iRrk %
3- o; %
4- /keZ %
5- fyax %
6- f’k{k.k %
7- oSokfgd fLFkrh
8- mRiUu
9- dqVwwackrhy lnL;kaph la[;k
v-dz- eqys eqyh vU; ,dw.k
10- mRiUukph lk/kus % ‘ksrh
@uksdjh@’ksretwjh@ tksM/kank @brj-
11- vkiY;kdMs fdrh ,dj ‘ksrh vkgs %&
12- ‘ksrhpk izdkj %&
yky@dkGh@[kMdkG@MksaxjkG@brj-
13- ‘ksrhP;k dk;kZlkBh Lor%ps iSls vkgs dk; \
gks; @ ukgh-
14- fid foek ;kstusr Hkkx ?ksrk dk; \ gks; @ ukgh-
15- ‘ksrhyk ykx.kkjs fc&fc;k.ks dksBwu [kjsnh
djrk \ ljdkjh @O;kikjh
16- ’ksrhph ekydh %&
Lor%@HkkM;kus@cVbZ@brj-
17- vkiY;k ‘ksrkr dks.krs fids ;srkr %& Tokjh
dkiwl@lks;kfcu@rkanwG @xgw@brj-
18- ‘ksrkr dks.kR;k [krkapk okij djrk %& jklk;fud
@’ks.k[kr-
19- Okijkr ;s.kk&;k [krkP;k fdaerh ;ksX; vkgsr
dk; \ gks; @ ukgh-
20- fidkaoj Qokj.kh djrk dk; \ gks; @ ukgh-
21- ‘ksrhP;k mRiknukckcr ekxZn’kZu feGrs dk; \
gks; @ ukgh-
22- ofjy ekxZn’kZukeqGs mRiknu ok<ys vls
okVys dk; \ gks; @ ukgh-
23- nj ,djh mRiknu fdrh gksrs \
24- vksyhrkP;k ckcrhr vkiys er % vuqdwy @
izfrdwy
25- vuqdwy vkgs rj foghj dk djr ukgh \ % iSls
ukgh @ik.kh [kksy vkgs@ ik.kh ykxr ukgh @
nxGkG tehu @brj-
26- toGikl dkyO;kph lks; vkgs- %& gks; @ukgh
27- ‘ksrhcjkscjp ‘ksretwj Eg.kwu dke djrk dk; \
gks; @ukgh
28- etwjhps nj dk; vkgs %&
29- ‘ksrhcjkscj tksM/kank djrk dk; \ gks; @ukgh
30- tksM/kan;klkBh dtZ ?ksrys vkgs dk; \ gks;
@ukgh
31- ,dw.k okf”kZd mRiUu fdrh vkgs \
32- cpr djrk dk; \ gks; @ukgh
33- dks.kR;k izdkjph cpr djrk- % fLFkj cpr @
vfLFkj cpr
34- cpr dksBs djrk %& iksLV @cWad @[kktxh
laLFkk @foek laLFkk-
35- ‘ksrhlkBh dtZ ?ksrk dk; \ gks; @ukgh
36- dks.kR;k izdkjps dtZ %& vYieqnrh @
e/;eeqnrh @ fn?kZeqnrh -
37- fuoklkcn~ny ekfgrh%
v½ Lor%?kj % gks; @ukgh-
Ck½ fdjk;kps ?kj % gks; @ukgh
38- LokLFk fo”k;d ekfgrh
v½ vkiY;k dwVwackrhy O;fDrps LokLFk lqn`<
vkgs % gks; @ukgh
Ck½ ljdkjh nok[kkuk vkgs % gks; @ukgh
d½ Ljdkjh nok[kkU;kpk mi;ksx ?ksrk dk; \ gks;
@ukgh
M½ [kktxh nok[kkuk vkgs dk; \ gks; @ukgh
39- dqVwac fu;kstukckcr vkiys er % vuqdwy
@izfrdwy
40- vuqdwy vlY;kl dqVwac fu;kstu dks.kh dsys \
irh @iRrh
41- Ekuksjatukps lk/kus vkgsr dk; \ gks; @ukgh-
42- dks.krh lk/kus vkgsr dk; \ jsfMvks @fV-Ogh-
@brj
43- xkscjxWl vkgs dk; \ gks; @ukgh
44- ‘ksrhckcr lokZar tkLr Toyar HksMlko.;kÚ;k
leL;k dks.kR;k \
45- ‘ksrh ukfidkewGs dks.kh vkRegR;k dsyh vkgs
dk; \
46- ’kklukrQZs jkcfoY;k tk.;k&;k dtZ eqDrh
;kstuk rqEgkyk YkkHk >kyk dk \ gks; @ukgh-
47- jksstxkjklkBh xkokr jkcfo.;kr ;s.kk&;k ;kstuk
dks.kR;k \
v½ fueZy xzke ;kstuk c½ jkstxkj geh ;kstuk
d½ rqdMksth egkjkt LoPNrk vfHk;ku M½ okYehdh
;kstuk-