Wys bron van Triton (maan)

{{Inligtingskas Planeet
| bgcolour = #ffa812
| name = Triton
| alt_names = Neptunus I
| image = [[Lêer:Triton moon mosaic Voyager 2 (large).jpg|240px]]
| caption = ’n [[Voyager 2]]-fotomosaïek van Triton se sub-Neptunus-halfrond.
| discovery = yes
| discoverer = [[William Lassell]]
| discovered = [[10 Oktober]] [[1846]]
| semimajor = 354&nbsp;759&nbsp;km
| eccentricity = 0,000&nbsp;016<ref name="neptuniansatfact" />
| period = −5,876854 dae<br />(retrograad)<ref name="neptuniansatfact" />
| inclination = 129,812° (tot [[ekliptika]])<br />156,885° (tot Neptunus se [[ewenaar]])<ref name="JPL-SSD-Neptune" /><br />129,608° (tot Neptunus se [[wentelbaan]])
| satellite_of = [[Neptunus]]
| physical_characteristics = yes
| mean_radius = 1353,4 ± 0,9&nbsp;km<ref name="JPL-SSD-sat_phys" /><br />(0,2122 [[aardradius]]se)
| surface_area = 23&nbsp;018&nbsp;000&nbsp;km<sup>2</sup>
| volume = 10&nbsp;384&nbsp;000&nbsp;000&nbsp;km<sup>3</sup>
| mass = 2,14{{e|22}} kg<br />(0,003&nbsp;59 [[aardmassa]]s)
| density = 2,061&nbsp;g/cm<sup>3</sup><ref name="JPL-SSD-sat_phys" />
| surface_grav = 0,779&nbsp;m/s<sup>2</sup>
| escape_velocity = 1,455&nbsp;km/s
| sidereal_day = 5 d, 21 h, 2&nbsp;min, 53s<ref name="EncycSolSys-Triton" />
| rotation = [[sinchroniese rotasie|Sinchronies]]
| axial_tilt = 0
| magnitude = 13,47<ref name="magnitude" />
| abs_magnitude = −1,2<ref name="Fischer2006" />
| single_temperature = 38&nbsp;[[kelvin|K]]<ref name="EncycSolSys-Triton" />
| atmosphere = yes
| surface_pressure = 1,4–1,9&nbsp;Pa<ref name="EncycSolSys-Triton" /> <br /> (1/70&nbsp;000 van die oppervlakdruk op Aarde)<ref name="solarsystemexploration" />
| atmosphere_composition = [[Stikstof]]; [[metaan]]spore.<ref name="nature2" />
}}

[[Lêer:Triton (artist's impression).jpg|duimnael|links|’n Kunstenaarsvoorstelling van ’n uitsig oor die oppervlak van Triton met Neptunus (regs) en die Son (links bo) op die agtergrond.]]
'''Triton''' ([[Grieks]]: Τρίτων; ook '''Neptunus I''') is die grootste [[Natuurlike satelliet|maan]] van die [[planeet]] [[Neptunus]] en die eerste maan van dié planeet wat ontdek is. Dit is die sewende grootste maan in die [[Sonnestelsel]].

[[William Lassell]] het die maan op [[10 Oktober]] [[1846]] ontdek, 17 dae ná die ontdekking van dié planeet Neptunus deur [[Johann Gottfried Galle]]. Dit is die enigste groot maan in die Sonnestelsel met ’n [[Retrograde en prograde beweging|retrograde wentelbaan]] (in die teenoorgestelde rigting as waarin sy planeet draai).<ref name="NYT-20141105-DO" /><ref name="NYT-20141018-KC">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=Dark Spots in Our Knowledge of Neptune |url=https://www.nytimes.com/2014/08/19/science/dark-spots-in-our-knowledge-of-neptune.html |date=18 Oktober 2014 |work=New York Times |access-date=21 Oktober 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200531215553/https://www.nytimes.com/2014/08/19/science/dark-spots-in-our-knowledge-of-neptune.html |archive-date=31 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref> Vanweë sy retrograde beweging en sy samestelling soortgelyk aan dié van [[Pluto]], word geglo Triton is ’n [[dwergplaneet]] wat uit die [[Kuipergordel]] aangetrek is.<ref name="Agnor06" /> Dit het ’n oppervlak van hoofsaaklik bevrore [[stikstof]], ’n [[Kors (geologie)|kors]] van waterys,<ref name="Prockter" /> ’n ysagtige [[Mantel (geologie)|mantel]] en ’n groot [[Planeetkern|kern]] van rots en [[metaal]]. Die kern maak twee derdes van sy totale [[massa]] uit. Die gemiddelde [[digtheid]] is 2,061&nbsp;g/cm<sup>3,</sup><ref name="JPL-SSD-sat_phys" /> wat ’n samestelling van sowat 15-35% waterys weerspieël.<ref name="EncycSolSys-Triton" />

Triton is een van die min mane in die Sonnestelsel wat sover bekend [[geologie]]s aktief is (die ander is Jupiter se mane [[Io (maan)|Io]] en [[Europa (maan)|Europa]], en [[Saturnus]] se [[Enkelados]] en [[Titaan (maan)|Titaan]]). As gevolg hiervan is sy oppervlak relatief jonk, met min duidelik sigbare [[krater]]s. Ingewikkelde [[Vulkaan|kriovulkaniese]] en [[Plaattektoniek|tektoniese]] terreine dui op ’n ingewikkelde geologiese geskiedenis. ’n Deel van die oppervlak het [[Geiser (bron)|geisers]] wat veredelde stikstofgas vrystel, en dit dra by tot ’n klein stikstofatmosfeer minder as 1/70&nbsp;000 van die druk van die [[Aarde]] se [[atmosfeer]] op die seevlak.<ref name="EncycSolSys-Triton" /> Dit is die tweede grootste maan in verhouding tot sy moederplaneet, naas die Aarde se [[Maan]].

== Ontdekking en naam ==
[[Lêer:William Lassell.jpg|duimnael|links|150px|William Lassell.]]

Triton is op 10 Oktober 1846 deur die Britse [[sterrekundige]] William Lassell ontdek,<ref name="LassellDiscovery" /> net 17&nbsp;dae ná die ontdekking van Neptunus. Hy het die ontdekking gedoen met ’n 61&nbsp;cm-[[teleskoop]] wat hy self gebou het.

Lassell was ’n brouer van beroep en het in 1820 spieëls vir sy amateurteleskope begin maak. Toe [[John Herschel]] hoor Neptunus is ontdek, het hy aan Lassell geskryf en voorgestel hy soek na moontlike mane. Lassell het dit gedoen en Triton agt dae later ontdek.<ref name="Lassell refs" /><!-- Vol. 7, No. 16 is June 11, Vol. 8, No. 1 is November 12; Vol. 7, No. 17 was a special issue published "during the vacation" --><ref name="LassellDiscovery" /> Lassell het beweer hy het [[Planetêre ring|ringe]] ook waargeneem. Hoewel later bevestig is dat Neptunus ringe het, is hulle so dof en donker dat dit te betwyfel is of Lassell hulle sou kon sien.<ref name="Smithetal1984" />

Die maan is genoem na [[Triton (mitologie)|Triton]], ’n god van die see wat in die [[Griekse mitologie]] die seun was van [[Poseidon]] (die Griekse weergawe van die [[Romeinse mitologie|Romeinse god]] [[Neptunus (mitologie)|Neptunus]]) en Amphitrite. Die naam is eerste voorgestel deur Camille Flammarion in sy boek van 1880, ''Astronomie Populaire'',<ref name="Flammarion1880" /> en is baie dekades later eers amptelik aanvaar.<ref name="PMoore" />

Tot met die ontdekking van Neptunus se tweede maan, [[Nereid (maan)|Nereid]], in 1949 is algemeen na Triton verwys as "Neptunus se maan". Lassell het nie aan sy ontdekking ’n naam gegee nie, maar later die naam "Huperion" voorgestel. Dit is egter voorheen deur John Herschel gekies vir die [[Huperion (maan)|agtste maan]] van [[Saturnus]] toe hy dit ontdek het.<ref name="IAU-solarsysNames" />

== Wentelbaan en rotasie ==
Triton is uniek in die Sonnestelsel vanweë sy [[Retrograde en prograde beweging|retrograde wentelbaan]]. Die meeste van die buitenste onreëlmatige mane van Jupiter en Saturnus het ook retrograde wentelbane, nes sommige van [[Uranus]] se buitenste mane, maar hulle is baie verder van hul moerderplanete af en is klein in vergelyking; die grootste een, [[Foibe (maan)|Foibe]], het ’n deursnee van net 8% van dié van Triton (en ’n massa van 0,03%).

[[Lêer:Triton orbit & Neptune.png|260px|duimnael|links|Triton se wentelbaan (rooi) is retrograad en sy [[baanhelling]] is -23° in vergelyking met ’n tipiese maan wat op die vlak van Neptunus se [[ewenaar]] wentel.]]
Triton se rotasie is [[sinchroniese rotasie|sinchronies]] met sy wenteling om Neptunus: Sy een kant bly te alle tye na die planeet gedraai. Sy ewenaar is amper presies met sy wentelvlak opgelyn.<ref name="Davies1991-ControlNetwork" /> Tans verskil sy [[rotasie-as]] sowat 40° van Neptunus se wentelvlak, en daarom wys elke pool op die een of ander tyd tydens ’n Neptunus-jaar feitlik reguit na die [[Son]], amper soos die pole van Uranus. Terwyl Neptunus om die Son wentel, maak Triton se poolstreke beurte om na die Son te wys. Dit veroorsaak [[seisoen]]ale veranderings namate eers die een pool en dan die ander sonlig kry. Sulke veranderings is in 2010 waargeneem.<ref name="SpaceCom-TritonSeasons" />

Triton se wentelbaan om Neptunus is feitlik al ’n perfekte [[sirkel]], en dus is sy [[Eksentrisiteit (sterrekunde)|eksentrisiteit]] omtrent nul. [[Sleurkrag]] vanweë die gas in ’n prograde rommelskyf speel waarskynlik ’n aansienlike rol.<ref name="JPL-SSD-Neptune" /><ref name="Jacobson2009-AJ" /> [[Gety]]wisselwerkings veroorsaak ook dat Triton se wentelbaan, wat reeds nader aan Neptunus is as wat die Maan s’n aan die Aarde is, verder afneem; daar word voorspel dat Triton oor 3,6&nbsp;miljard jaar binne Neptunus se [[Rochelimiet]] sal kom.<ref name="Chyba" /> Dit sal lei tot óf ’n botsing met Neptunus se atmosfeer óf die opbreking van Triton – hy sal dan ’n nuwe [[planetêre ring]]stelsel vorm soortgelyk aan die een om Saturnus.<ref name="Chyba" />

== Aantrekking deur Neptunus ==
[[Lêer:Outersolarsystem objectpositions labels comp.png|duimnael|240px|Triton het moontlik in die Kuipergordel (groen) aan die buitewyke van die Sonnestelsel ontstaan.]]

Mane in retrograde wentelbane kon nie in dieselfde streek van die [[Sonnewel-hipotese|sonnewel]] ontstaan het as die planete waarom hulle wentel nie, en daarom moes Triton van elders aangetrek gewees het. Dit kon vanuit die [[Kuipergordel]] gewees het;<ref name="Agnor06" /> dié gordel is ’n ring van klein, ysagtige voorwerpe wat van net binne Neptunus se wentelbaan strek tot sowat 50&nbsp;[[AE]] van die Son af. Dit bevat ook groter, planeetagtige voorwerpe soos [[Pluto]], wat nou beskou word as die grootste Kuipergordelvoorwerp (KGV). Triton is net groter as Pluto en het ’n feitlik eenderse samestelling. Dit het gelei tot die hipotese dat die twee voorwerpe dieselfde oorsprong het.<ref name="Cruikshank2004" />

Die voorgestelde aantrekking en vasvanging van Triton kan verskeie eienskappe van die Neptunus-stelsel verduidelik, soos die groot eksentrisiteit van die maan Nereid en die gebrek aan baie planete, soos om ander [[gasreus]]e. Triton se aanvanklik eksentrieke wentelbaan kon die wentelbane van onreëlmatige mane gekruis en dié van kleiner, reëlmatige mane vanweë [[swaartekrag]]wisselwerkings versteur het; so sou hulle verstrooi geraak het.<ref name="JPL-SSD-Neptune" /><ref name="Jacobson2009-AJ" />

Triton se aanvanklike wentelbaan kon ook gelei het tot die getyverhitting van sy binnekant, wat sou meegebring het dat Triton vir ’n miljard jaar vloeibaar was; dit word ondersteun deur bewyse van [[Planetêre differensiasie|differensiasie]] in sy binnekant. Hierdie bron van interne verhitting het verdwyn toe Triton in ’n ronde wentelbaan gegaan en sy rotasie gesinchroniseerd geraak het.<ref name="Ross1990" />

Twee soorte meganismes kon daartoe gelei het dat Triton in sy huidige wentelbaan vasgevang is. Om deur ’n planeet se swaartekrag aangetrek te word, moet ’n verbybewegende voorwerp genoeg [[energie]] verloor sodat dit stadiger beweeg as die [[snelheid]] wat nodig is om te ontsnap. ’n Vroeë teorie oor hoekom Triton stadig genoeg beweeg het, is ’n botsing met ’n ander liggaam – óf een wat verby Neptunus beweeg het (onwaarskynlik) óf ’n maan of protomaan in ’n wentelbaan om die planeet (waarskynliker).<ref name="EncycSolSys-Triton" /> ’n Meer onlangse hipotese is dat Triton deel van ’n dubbelstelsel was. In ’n wisselwerking met Neptunus het die twee voorwerpe in die stelsel geskei geraak; een van die twee is na buite gewerp en die ander een, Triton, het aan Neptunus gebonde geraak. Dié gebeurlikheid is waarskynliker as die twee voorwerpe in die dubbelstelsel groter is.<ref name="Agnor06" /> Soortgelyke meganismes is al voorgestel vir die aantrekking van [[Mars se natuurlike satelliete|Mars se mane]].<ref>[https://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/20020038729.pdf "Origin of Martian Moons from Binary Asteroid Dissociation"], AAAS – 57725, American Association for Advancement of Science Annual Meeting 2002</ref>

Hierdie hipotese word ondersteun deur verskeie bewyse, insluitende die feit dat dubbelstelsels algemeen onder groot KGV's voorkom.<ref name="IOPorg-KuiperObjectBinaries" /><ref name="Jewitt2005" /> Die wisselwerking moes kort maar sag gewees het sodat Triton nie daardeur vernietig is nie. Sulke gebeure kon algemeen gewees het tydens die vorming van Neptunus, of later toe dit na ’n groter wentelbaan migreer het.<ref name="Agnor06" />

Simulasies in 2017 het gewys Triton het, nadat hy vasgevang is en voordat sy baaneksentrisiteit afgeneem het, moontlik wel met minstens een ander maan gebots en botsings tussen ander mane veroorsaak.<ref>{{cite journal|title=Triton crashed into Neptune’s moons|journal=New Scientist|date=Nov 18, 2017|url=https://www.newscientist.com/article/mg23631521-900-neptunes-other-moons-were-normal-until-triton-crashed-the-party}}</ref>

== Fisieke eienskappe ==
{{Kombi-beeld|Masa de triton.svg|Triton, Earth & Moon size comparison.jpg|
|width=240px
|align=right
|caption1=Triton oorheers Neptunus se maanstelsel met meer as 99,5% van die totale massa. Dit kan die gevolg wees van die uitwerping en/of vernietiging van ander mane om die planeet.<ref name="JPL-SSD-Neptune" /><ref name="Jacobson2009-AJ" />
|caption2=Triton (links onder) se grootte in vergelyking met dié van die Maan (links bo) en die Aarde.
}}

Triton is die sewende grootste maan en 16de grootste voorwerp in die Sonnestelsel. Dit is groter as die [[dwergplanete]] [[Pluto]] en [[Eris (dwergplaneet)|Eris]]. Dit bevat meer as 99,5% van die massa van al Neptunus se ringe en 13 ander bekende mane. Dit het ook ’n groter massa as die gesamentlike massa van al die bekende mane in die Sonnestelsel wat kleiner as hy is. Met ’n deursnee van 5,5% dié van Neptunus, is dit die grootste maan van ’n gasplaneet in vergelyking met sy planeet wat deursnee betref, hoewel [[Titaan (maan)|Titaan]] groter is met betrekking tot Saturnus wat massa betref. Sy [[radius]], [[digtheid]] (2,061&nbsp;g/cm<sup>3</sup>), [[temperatuur]] en [[Chemie|chemiese samestelling]] is soortgelyk aan Pluto s'n.<ref name="voyager" />

Triton se oppervlak is oortrek met ’n deurskynende laag [[Uitgloeiing|uitgegloeide]] bevrore [[stikstof]]. Net 40% van sy oppervlak is bestudeer, maar dit is moontlik dat hy geheel en al met so ’n dun laag stikstofys bedek is. Nes Pluto se kors, bestaan Triton s’n uit 55% stikstofys, gemeng met ander yse. [[Water]]ys maak 15-35% daarvan uit en bevrore [[koolstofdioksied]] (droë ys) die res. Spore van ander yse sluit in 0,1% [[metaan]] en 0,05% [[koolstofmonoksied]].<ref name="EncycSolSys-Triton" /> Daar kan ook [[ammoniak]]ys op die oppervlak wees, want daar is tekens van ammoniakdihidraat in die [[litosfeer]].<ref name="ammonia" />

Triton se gemiddelde digtheid dui daarop dat dit moontlik uit sowat 30-45% waterys bestaan (insluitende klein hoeveelhede [[Vlugtigheid (planetologie)|vlugtige]] yse), met rotsmateriaal wat die res uitmaak.<ref name="EncycSolSys-Triton" /> Triton se oppervlakte is 23&nbsp;miljoen&nbsp;km<sup>2</sup>, wat 4,5% van die Aarde s’n is, of 15,5% van die Aarde se landoppervlakte. Triton het ’n ongewoon hoë [[albedo]]; dit weerkaats 60-95% van die sonlig wat dit bereik. (Dit het effens verander sedert die eerste waarnemings.) In vergelyking hiermee weerkaats die Maan net 11%.<ref name="Medkeff2002-LunarAlbedo" /> Triton se rooierige kleur kom vermoedelik van metaanys, wat in [[tolien]]e verander word as dit aan [[ultraviolet]]strale blootgestel word.<ref name="EncycSolSys-Triton" /><ref name="Grundy" />

Omdat Triton se oppervlak tekens toon van ’n lang geskiedenis van smelting, voorspel modelle van sy binnekant dat Triton, nes die Aarde, bestaan uit ’n soliede kern, ’n mantel en ’n kors. Sy mantel bestaan uit [[water]], die volopste vlugtige stof in die Sonnestelsel, en dit omring ’n kern van rots en metaal. Daar is genoeg rots in Triton se binnekant sodat [[radioaktiwiteit]] tot vandag [[konveksie]] in sy mantel kan aandryf. Die hitte kan selfs genoeg wees dat ’n [[oseaan]] onder die maan se oppervlak kan voorkom, soos vermoedelik onder [[Europa (maan)|Europa]] se oppervlak.<ref name="EncycSolSys-Triton" /><ref name="Hussman2006" /><ref name='Sci Am 2017'>[https://www.scientificamerican.com/article/overlooked-ocean-worlds-fill-the-outer-solar-system/ Overlooked Ocean Worlds Fill the Outer Solar System].  John Wenz, ''Scientific American''. 4 Oktober 2017.</ref> Die swart materiaal wat uitgewerp word, bevat vermoedelik [[organiese verbinding]]s<ref name="Sci Am 2017" /> en as vloeibare water in Triton aanwesig is, kan die maan bewoonbaar wees vir die een of ander [[lewe]]nsvorm.<ref name="Irwin2001-Plausibility" /><ref name="space.com">{{cite web |url=http://www.space.com/17470-neptune-moon-triton-subsurface-ocean.html |title=Does Neptune's moon Triton have a subsurface ocean? |publisher=Space.com |date=6 September 2012 |access-date=18 September 2015 |author=Doyle, Amanda |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20200531215404/https://www.space.com/17470-neptune-moon-triton-subsurface-ocean.html |archive-date=31 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref><ref name='Sci Am 2017' />

== Atmosfeer ==
[[Lêer:Tritoncloud.jpg|duimnael|240px|Wolke wat Voyager 2 bo Triton waargeneem het.]]

Triton het ’n klein stikstofatmosfeer met spoorhoeveelhede koolstofmonoksied en klein hoeveeelhede metaan naby sy oppervlak.<ref name="nature2" /><ref name="grand" /><ref name="Lellouch2010" /> Nes Pluto se atmosfeer bestaan Triton s’n vermoedelik uit stikstof wat van sy oppervlak af verdamp.<ref name="Cruikshank2004" /> Sy oppervlaktemperatuur is minstens {{val|35.6|ul=K}} ({{nowrap|-237,6 °C}}) want Triton se stikstofys is in die warmer, heksagonale kristaltoestand, en die oorgang van heksagonale na kubieke stikstofys kom by daardie temperatuur voor.<ref name="Duxburyetal1993" /> ’n Boonste limiet in die lae 40's&nbsp;K kan voorspel word uit dampdrukewewig met stikstofgas in Triton se atmosfeer.<ref name="Tryka1993-Determination" /> Dit is kouer as Pluto se gemiddelde ewewigtemperatuur van {{val|44|u=K}} ({{nowrap|-229 °C}}). Triton se oppervlakatmosfeerdruk is net sowat {{nowrap|1,4-{{val|1.9|ul=Pa}}}} ({{nowrap|0,014-{{val|0.019|ul=mbar}}}}).<ref name="EncycSolSys-Triton" />

Versteurings by Triton se oppervlak skep ’n [[troposfeer]] (’n "weerstreek") tot by ’n hoogte van 8&nbsp;km. Strepe op Triton se oppervlak wat deur geiserpluime gelaat word, dui daarop dat die troposfeer aangedryf word deur seisoenwinde wat materiaal van meer as ’n mikrometer groot kan beweeg.<ref name="SmithSoderblom1989" /> Anders as ander atmosfere het Triton s’n nie ’n [[stratosfeer]] nie; dit het wel ’n [[termosfeer]] op ’n hoogte van tussen 8 en 950&nbsp;km, en bo dit is ’n [[eksosfeer]].<ref name="EncycSolSys-Triton" /> Die temperatuur van die maan se boonste atmosfeer, {{val|95|5|u=K}}, is hoër as op sy oppervlak vanweë hitte uit sonstrale en Neptunus se [[magnetosfeer]].<ref name="nature2" /><ref name="Stevens1992-thermosphere" /> ’n Dynserigheid trek deur Triton se troposfeer; dit bestaan vermoedelik hoofsaaklik uit [[Koolwaterstof|koolwaterstowwe]] en [[nitriel]]e wat geskep word deur die uitwerking van sonlig op metaan. Triton se atmosfeer het ook wolke gekondenseerde stikstof tussen 1 en 3&nbsp;km van sy oppervlak af.<ref name="EncycSolSys-Triton" />

In 1997 is Triton waargeneem toe dit [[Oorgang (sterrekunde)|voor sterre verbybeweeg het]]. Dit het gedui op die teenwoordigheid van ’n digter atmosfeer as wat uit [[Voyager 2]]-data afgelei is.<ref name="Hubblesite" /> Ander waarnemings het ’n toename van 5% getoon in die temperatuur tussen 1989 en 1998.<ref name="MIT Triton" /> Dit alles dui aan Triton nader ’n ongewoon warm somer, wat net elke paar honderd jaar voorkom. Teorieë hiervoor sluit in ’n verandering in ryppatrone op die maan se oppervlak, asook ’n verandering in ys-albedo, wat sal meebring dat meer hitte geabsorbeer word.<ref name="Scienceagogo.com" /> Nog ’n teorie is dat die verandering in temperatuur veroorsaak word deur donker, rooi materiaal wat die resultaat is van geologiese prosesse. Omdat Triton se [[Bond-albedo]] van die hoogstes in die Sonnestelsel is, is dit sensitief vir klein wisselings in spektrale albedo.<ref name="Nature" />

== Oppervlakeienskappe ==
[[Lêer:Geology of Triton.jpg|duimnael|300px|’n Voorspelde geomorfologiese [[kaart]] van Triton.]]

Alle besonderhede wat van Triton se oppervlak bekend is, is op ’n afstand van 40&nbsp;000&nbsp;km deur [[Voyager 2]] verkry tydens ’n enkele verbyvlug in 1989.<ref name="Gray1989" /> Die 40% van die maan se oppervlak wat deur Voyager 2 afgeneem is, toon blokvormige rotsriwwe, slote, plato's, ysvlaktes en ’n paar kraters. Triton is relatief plat; sy waargenome topografie wissel nooit met meer as ’n kilometer nie.<ref name="EncycSolSys-Triton" /> Daar is relatief min kraters. Onlangse studies oor die voorkoms van kraters wys Triton se oppervlak is in geologiese terme baie jonk, met streke wat wissel tuusen ’n geraamde 50&nbsp;miljoen en 6&nbsp;miljoen jaar.<ref name="surface age" /> Sowat 55% van sy oppervlak is met bevrore [[stikstof]] bedek, met [[Ys|waterys]] wat 15-35% uitmaak en bevrore [[koolstofdioksied]] (droë ys) die res.<ref>{{cite news |last=Williams |first=Matt |url=https://www.universetoday.com/56042/triton/ |title=Neptune’s Moon Triton |work=Universe Today |date=28 Julie 2015 |accessdate=2017-09-26 }}</ref> Die oppervlak toon deposito's van toliene, [[organiese verbinding]]s wat voorloperchemikalieë van [[lewe]] kan wees.<ref name="LPI Oleson">{{cite conference |last=Oleson |first=Steven R. |last2=Landis |first2=Geoffrey |title=Triton Hopper: Exploring Neptune’s Captured Kuiper Belt Object |url=https://www.hou.usra.edu/meetings/V2050/pdf/8145.pdf |format=PDF |conference=Planetary Science Vision 2050 Workshop 2017 }}</ref>

=== Kriovulkanisme ===
Triton is [[geologie]]s aktief; sy oppervlak is jonk en het redelik min [[Krater|impakkraters]]. Hoewel sy kors uit verskeie yse bestaan, is sy suboppervlak se prosesse soortgelyk aan dié wat [[Vulkaan|vulkane]] en [[skeurvallei]]e op Aarde laat ontstaan – maar met water en [[ammoniak]] in plaas van vloeibare rots.<ref name="EncycSolSys-Triton" /> Komplekse valleie en riwwe loop oor Triton se oppervlak. Dit is moontlik die gevolg van [[Plaattektoniek|tektoniek]] en [[Vulkaan|vulkanisme]]. Die meeste oppervlakeienskappe is endogemies – die gevolg van interne geologiese prosesse – eerder as eksterne prosesse soos botsings. Die meeste is vulkanies, eerder as tektonies.<ref name="EncycSolSys-Triton" />

[[Lêer:Voyager 2 Triton 14bg r90ccw colorized.jpg|duimnael|220px|links|Donker strepe oor Triton se suidpool is moontlik stofdeposito's wat gelaat is deur die uitbarsting van stikstofgeisers.]]
Voyager 2 het in 1989 ’n paar geiser-agtige uitbarstings van stikstofgas en meegesleurde stof van onder Triton se oppervlak in pluime van tot 8&nbsp;km hoog waargeneem.<ref name="voyager" /><ref name="Soderblom2" /> Triton is dus, nes die Aarde, [[Io (maan)|Io]] en [[Enkelados]], een van die min liggame in die Sonnestelsel waarop die een of ander vorm van aktiewe uitbarstings waargeneem is.<ref name="Kargel1994-Cryovolcanism" /> Die bes bestudeerde voorbeelde word "Hili" en "Mahilani" genoem (onderskeidelik ’n [[tokkelos]] en ’n [[Tonga]]anse seegees).<ref name="USGS-planetarynames-Hili-Mahilani" />

Al die geisers is tussen 50° en 57°S waargemeen, die deel van Triton se oppervlak naby die punt waar die son direk op die maan skyn. Dit dui daarop dat sonverhitting ’n belangrike rol speel, al is dit relatief flou vanweë die maan se groot afstand van die Son af. Daar word vermoed sy oppervlak bestaan uit ’n deurskynende laag bevrore stikstof wat ’n donkerder onderlaag bedek, en dit skep ’n soort "soliede [[kweekhuiseffek]]". Sonstrale skyn deur die dun yslaag en verhit stikstof onder die oppervlak totdat genoeg druk opgebou het dat dit deur die kors kan bars.<ref name="EncycSolSys-Triton" /><ref name="SmithSoderblom1989" /> ’n Styging van net 4&nbsp;[[kelvin|K]] bo die omringende oppervlaktemperatuur van 37&nbsp;K kan uitbarstings van dié omvang veroorsaak.<ref name="Soderblom2" /> Hoewel gewoonlik daarna verwys word as "kriovulkanisme", verskil hierdie stikstofaktiwiteit van Triton se kriovulkaniese aktiwiteit op groter skaal, sowel as van vulkaniese prosesse op ander liggaame, wat aangedryf word deur die interne hitte van die onderskeie liggame.

Elke uitbarsting van ’n Triton-geiser kan tot ’n jaar duur; dit word aangedryf deur die sublimasie van sowat 100&nbsp;miljoen kubieke meter stikstofys oor dié tydperk; meegesleurde stof kan tot 150&nbsp;km of selfs verder windaf in sigbare stepe gedeponeer word.<ref name="Soderblom2" /> Voyager 2-foto's van die maan se suidelike halfrond toon baie sulke strepe donker materiaal.<ref name="harv" /> Tussen 1977 en die Voyager 2-verbyvlug van 1989 het Triton se kleur verander van rooierig, soos Pluto, tot ’n veel dowwer kleur – dit dui daarop dat ligter stikstofryp die ouer, rooier materiaal bedek het.<ref name="EncycSolSys-Triton" /> Die uitbarsting van vlugtige stowwe van Triton se ewenaar af en die deponering daarvan by die pole kan oor 10&nbsp;000 jaar genoeg massa herversprei dat die pole skuif.<ref name="Rubincam2002-wander" />

=== Poolkappe, vlaktes en riwwe ===
[[Lêer:Triton (moon).jpg|duimnael|220px|Triton se helder suidpoolkap bo ’n streek met ’n gekartelde terrein.]]

Triton se suidpoolstreek word bedek met ’n hoogs weerkaatsende kap van bevrore stikstof en metaan, bespikkel met inpakkraters en die openinge van geisers. Min is oor die noordpool bekend omdat dit aan die nagkant was tydens Voyager 2 se verbyvlug, maar daar word vermoed Triton het ook ’n noordpool-yskap.<ref name="Duxburyetal1993" />

Die hoë vlaktes in Triton se oostelike halfrond, soos Cipango Planum, bedek die ouer eienskappe en is dus feitlik vir seker die gevolg van ysige lawa wat oor die ouer terrein gespoel het. Die vlaktes is vol gate, soos Leviathan Patera, wat waarskynlik die openinge is waaruit die lawa gekom het. Die samestelling van die lawa is onbekend, hoewel dit vermoedelik ’n mengsel van ammoniak en water is.<ref name="EncycSolSys-Triton" />

Vier rofweg "ommuurde vlaktes" is op Triton waargeneem. Hulle is die platste streke wat tot dusver ontdek is en verskil nie meer as 200&nbsp;m in hoogte nie. Hulle het vermoedelik gevorm uit uitbarstings van ysige lawa.<ref name="EncycSolSys-Triton" /> Die vlaktes naby Triton se oostelike rand is bespikkel met swart vlekke, die "maculae". Sommige maculae is eenvoudige donker kolle met sagte rande, terwyl ander bestaan uit ’n donker middelste deel wat omring is deur ’n wit halo met skerp rande. Die maculae se deursnee is sowat 100&nbsp;km en die breedte van die halo's tussen 20 en 30&nbsp;km.<ref name="EncycSolSys-Triton" />

Daar is uitgebreide riwwe en valleie in ingewikkelde patrone dwarsoor Triton se oppervlak wat moontlik die gevolg is van vriesing-ontvriesing-siklusse.<ref name="Elliot1998-warming" /> Baie lyk ook ook of hulle tektonies van aard is.<ref name="linea" /> Daar is lang, dubbele riwwe van ys met slote in die middel wat baie lyk soos lyne op [[Europa (maan)|Europa]] (hoewel hulle groter is),<ref name="Prockter" /> en hulle kan dieselfde oorsprong hê:<ref name="EncycSolSys-Triton" /> moontlik skeurverhitting vanweë bewegings met die lang breuke langs.<ref name="Prockter" /> Hierdie breuke met parallelle riwwe het uitgestoot van die binnelandse terrein, met valleie in die ewenaarstreek. Die riwwe en slote<ref name="Aksnes1990-Nomenclature" /> het vermoedelik ’n gemiddelde ouderdom en het waarskynlik terselfdertyd gevorm. Hulle kom gewoonlik in groepe voor.<ref name="linea" />

=== Gekartelde terrein ===
[[Lêer:PIA01537 Triton Faults.jpg|duimnael|220px|Die gekartelde terrein wat vanaf 130&nbsp;000&nbsp;km deur Voyager 2 afgeneem is, met snydende dubbele riwwe soos op Europa. Slidr Sulci (vertikaal) en Tano Sulci vorm die prominente "X".]]

Triton se westelike halfrond bestaan uit ’n vreemde reeks skeure en duike wat ’n gekartelde terrein vorm bekend as "spanspekterrein" omdat dit soos die skil van ’n [[spanspek]] lyk. Hoewel dit min kraters bevat, is dit vermoedelik die oudste terrein op Triton.<ref name="cantaloupe" /> Dit bedek waarskynlik ’n groot deel van Triton se westelike helfte.<ref name="EncycSolSys-Triton" />

Spanspekterrein, wat hoofsaaklik vuil waterys is, bestaan sover bekend net op Triton. Die duike is {{nowrap|30-40&nbsp;km}} in deursnee.<ref name="cantaloupe" /> Hulle is waarskynlik nie impakkraters nie, want hulle is omtrent ewe groot en het gladde rande. Die algemeenste hipotese is dat hulle vanweë [[diapir]]isme ontstaan het; dit is wanneer "klonte" minder digte materiaal deur ’n laag digter materiaal opstoot.<ref name="EncycSolSys-Triton" /><ref name="Diapirism" /> Alternatiewe hipoteses is dat hulle gevorm is deur insakkings of deur vloede wat deur kriovulkanisme veroorsaak word.<ref name="cantaloupe" />

=== Impakkraters ===
[[Lêer:PIA01538 Complex Geologic History of Triton.jpg|duimnael|220px|Tuonela Planitia (links) en Ruach Planitia (middel) is twee van Triton se kriovulkaniese "ommuurde vlaktes". Die skaarste aan kraters is getuienis van uitgebreide, redelik onlangse geologiese aktiwiteit.]]

Vanweë voortdurende veranderings wat deur geologiese aktiwiteit veroorsaak word, is impakkraters op Triton relatief skaars. ’n Opname van Triton se kraters deur Voyager 2 toon net 179 wat beslis deur ’n impak veroorsaak is, in vergelyking met 835 op [[Uranus]] se maan [[Miranda (maan)|Miranda]], wat net 3% van Triton se oppervlakte het.<ref name="impact" /> Die grootste bekende krater op Triton wat vermoedelik deur ’n inpak veroorsaak is, het ’n deursnee van 27&nbsp;km en word Mazomba genoem.<ref name="impact" /><ref name="Ingersoll1990-plumes" /> Hoewel groter kraters gesien is, is hulle vermoedelik van vulkaniese oorsprong.<ref name="impact" />

Die paar impakkraters op Triton is feitlik almal in die halfrond wat wys in die rigting waarin die maan beweeg, en die meeste is gekonsentreer om die ewenaar tussen die [[Lengtegraad|lengtegrade]] 30° en 70°.<ref name="impact" /> Dit is die gevolg van materiaal wat uit sy wentelbaan om Neptunus aangetrek word.<ref name="surface age" /> Wetenskaplikes vermoed minder kraters kom in die ander halfrond voor,<ref name="impact" /> maar omdat Voyager 2 net 40% van die oppervlak afgeneem het, is dit onseker.

== Verkenning ==
Triton se wenteleienskappe is al in die 19de eeu met hoë akkuraatheid vasgestel. Daar is bepaal dit het ’n [[Retrograde en prograde beweging|retrograde wentelbaan]], met ’n groot [[Baanhelling|hellingshoek]] tot die vlak van Neptunus se wentelbaan. Die eerste gedetailleerde waarnemings is eers in 1930 gemaak. Min was oor die maan bekend voor [[Voyager 2]] se verbyvlug in 1989.<ref name="EncycSolSys-Triton" />

[[Lêer:Voyager 2 Neptune and Triton.jpg|duimnael|240px|links|Triton (onder) en Neptunus drie dae ná Voyager 2 se verbyvlug.]]
Daar is voor 1989 geglo die maan het oseane van vloeibare [[stikstof]] en ’n atmosfeer van stikstof en [[metaan]] met ’n digtheid van tot 30% die [[Aarde]] s'n. Dit is deur Voyager 2 verkeerd bewys.

Die eerste poging om Triton se deursnee te meet was in 1954 deur [[Gerard Kuiper]]. Hy het ’n waarde van 3&nbsp;800&nbsp;km gekry. Daaropvolgende metings het gedui op tussen 2&nbsp;500 en 6&nbsp;000&nbsp;km, of van effens kleiner as die [[Maan]] s'n (3&nbsp;474,2&nbsp;km) tot byna die helfte van die Aarde s'n.<ref name="Cruikshank1979-diameterreflectance" /> Data van Voyager 2 toe dit op 25 Augustus 1989 nader aan Neptunus gekom het, het gelei tot ’n akkurater raming van 2&nbsp;706&nbsp;km.<ref name="Stone1989-Voyager 2-Neptune" />

In die 1990's is verskeie waarnemings van Triton se rand van die Aarde af gemaak tydens ’n [[oorgang (sterrekunde)|oorgang]] van nabygeleë [[ster]]re, en dit het gedui op die teenwoordigheid van ’n [[atmosfeer]] en die eksotiese terrein. Waarnemings laat in 1997 het daarop gedui dat Triton sedert Voyager 2 se verbyvlug warmer en die atmosfeer aansienlik digter geword het.<ref name="Hubblesite" />

Nuwe voorstelle vir sendings na Neptunus in die 2010's is die afgelope paar dekades verskeie kere deur [[Nasa]]-wetenskaplikes gemaak. Almal het Triton as ’n belangrike teiken geïdentifiseer en ’n voorstel vir ’n aparte landingstuig soos [[Cassini-Huygens#Samestelling en instrumente|Huygens]] op Triton was dikwels deel van die voorstelle. Geen planne het egter verby die voorstellingsfase gevorder nie en Nasa se sendings na die buitenste deel van die [[Sonnestelsel]] is nou op die [[Jupiter]]- en die [[Saturnus]]-stelsel gefokus.<ref name="NASAgov-428154" />

’n Voorgestelde landingstuig op Triton genaamd die "Triton-hopper" sou stikstofys van die oppervlak gebruik as brandstof om oor die oppervlak te vlieg of "hop".<ref>Becky Ferreira, [http://motherboard.vice.com/read/neptune-or-bust Why We Should Use This Jumping Robot to Explore Neptune], Motherboard, 28 Augustus 2015 // 08:00 AM EST  (Besoek op 14 September 2014)</ref><ref name='Oleson 2015'>{{cite web |url=https://www.nasa.gov/feature/triton-hopper-exploring-neptunes-captured-kuiper-belt-object/ |title=Triton Hopper: Exploring Neptune's Captured Kuiper Belt Object |date=7 Mei 2015 |author=Steven Oleson |publisher=NASA Glenn Research Center |access-date=11 Februarie 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803132149/https://www.nasa.gov/feature/triton-hopper-exploring-neptunes-captured-kuiper-belt-object/ |archive-date=3 Augustus 2016 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>

== Verwysings ==
{{Verwysings|30em|verwysings=

<ref name="neptuniansatfact">{{cite web |title=Neptunian Satellite Fact Sheet |publisher=NASA |author=Williams, David R. |date=23 November 2006 |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptuniansatfact.html |access-date=18 Januarie 2008 |language=pt |archive-url=https://web.archive.org/web/20200527062623/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/neptuniansatfact.html |archive-date=27 Mei 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>

<ref name="JPL-SSD-Neptune">{{cite web
 |author      = Jacobson, R. A. — AJ
 |date        = April 3, 2009
 |title       = Planetary Satellite Mean Orbital Parameters
 |work        = JPL satellite ephemeris
 |publisher   = JPL (Solar System Dynamics)
 |url         = http://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_elem
 |accessdate  = October 26, 2011
 |url-status  = dead
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/62D2m2qE8?url=http://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_elem
 |archivedate =  5 Oktober 2011
 |df          = 
}}</ref>

<ref name="Jacobson2009-AJ">{{cite journal| doi = 10.1088/0004-6256/137/5/4322| last = Jacobson| first = R. A.| date = 3 April 2009| title = The Orbits of the Neptunian Satellites and the Orientation of the Pole of Neptune| journal = The Astronomical Journal| volume = 137| issue = 5| pages = 4322–4329| pmid = | pmc = | bibcode=2009AJ....137.4322J| ref = harv}}</ref>

<ref name="JPL-SSD-sat_phys">{{cite web
 |title=Planetary Satellite Physical Parameters
 |publisher=JPL (Solar System Dynamics)
 |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_phys_par
 |accessdate=October 26, 2011
 |archiveurl=https://www.webcitation.org/5msK7adC4?url=http://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_phys_par
 |archivedate=January 18, 2010
 |url-status=live
 |df= 
}}</ref>

<ref name="EncycSolSys-Triton">{{cite encyclopedia
| title = Encyclopedia of the Solar System
| chapter = Triton
| last1 = McKinnon
| first1 = William B.
| last2 = Kirk
| first2 = Randolph L.
| publisher = Elsevier
| date = 2014
| editor = Tilman Spohn
| editor2 = Doris Breuer
| editor3 = Torrence Johnson
| edition = 3rd
| location = Amsterdam; Boston
| isbn = 978-0-12-416034-7
| pages = 861–882
| chapterurl = https://books.google.com/books?id=0bEMAwAAQBAJ&pg=PA861
}}</ref>

<ref name="magnitude">{{cite web
 |title=Classic Satellites of the Solar System
 |url=http://www.oarval.org/ClasSaten.htm
 |publisher=Observatorio ARVAL
 |accessdate=September 28, 2007
 |archiveurl=https://www.webcitation.org/61Cvx6xRx?url=http://www.oarval.org/ClasSaten.htm
 |archivedate=August 25, 2011
 |url-status=live
 |df= 
}}</ref>

<ref name="Fischer2006">{{cite web
 |date        = February 12, 2006
 |title       = Kuiperoids & Scattered Objects
 |publisher   = Argelander-Institut für Astronomie
 |last        = Fischer
 |first       = Daniel
 |url         = http://www.astro.uni-bonn.de/~dfischer/planeten/jwd.html
 |accessdate  = July 1, 2008
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/62D2mJBbA?url=http://www.astro.uni-bonn.de/~dfischer/planeten/jwd.html
 |archivedate = October 5, 2011
 |url-status=dead
 |df          = 
}}</ref>

<ref name="solarsystemexploration">{{cite web
 |url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Triton
 |publisher=NASA
 |accessdate=September 21, 2007
 |title=Neptune: Moons: Triton
 |archiveurl=https://www.webcitation.org/62D2mVxWX?url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Triton
 |archivedate=October 5, 2011
 |url-status=live
 |df= 
}}</ref>

<ref name="nature2">{{Cite journal | doi = 10.1126/science.246.4936.1459| pmid = 17756000| title = Ultraviolet Spectrometer Observations of Neptune and Triton| journal = Science| volume = 246| issue = 4936| pages = 1459–66| year = 1989| last1 = Broadfoot | first1 = A. L.| last2 = Atreya | first2 = S. K.| last3 = Bertaux | first3 = J. L.| last4 = Blamont | first4 = J. E.| last5 = Dessler | first5 = A. J.| last6 = Donahue | first6 = T. M.| last7 = Forrester | first7 = W. T.| last8 = Hall | first8 = D. T.| last9 = Herbert | first9 = F.| last10 = Holberg | first10 = J. B.| last11 = Hunter | first11 = D. M.| last12 = Krasnopolsky | first12 = V. A.| last13 = Linick | first13 = S.| last14 = Lunine | first14 = J. I.| last15 = McConnell | first15 = J. C.| last16 = Moos | first16 = H. W.| last17 = Sandel | first17 = B. R.| last18 = Schneider | first18 = N. M.| last19 = Shemansky | first19 = D. E.| last20 = Smith | first20 = G. R.| last21 = Strobel | first21 = D. F.| last22 = Yelle | first22 = R. V.| bibcode = 1989Sci...246.1459B}}</ref>

<ref name="Agnor06">{{Cite journal| doi = 10.1038/nature04792| url = http://extranet.on.br/rodney/curso2010/aula9/tritoncapt_hamilton.pdf| title = Neptune's capture of its moon Triton in a binary–planet gravitational encounter| journal = Nature| volume = 441| issue = 7090| pages = 192–4| year = 2006| last1 = Agnor| first1 = C. B.| last2 = Hamilton| first2 = D. P.| pmid = 16688170| bibcode = 2006Natur.441..192A| access-date = 14 Oktober 2018| archive-date = 14 Oktober 2016| archive-url = https://web.archive.org/web/20161014134243/http://extranet.on.br/rodney/curso2010/aula9/tritoncapt_hamilton.pdf| url-status = dead}}</ref>

<ref name="Prockter">{{cite journal
| last = Prockter | first = L. M.
| last2 = Nimmo | first2 = F.
| last3 = Pappalardo | first3 = R. T.
| title = A shear heating origin for ridges on Triton
| journal = Geophysical Research Letters
| volume = 32
| issue = 14| pages = L14202
| date = July 30, 2005
| url = http://www.es.ucsc.edu/~fnimmo/website/Prockter_et_al.pdf
| doi = 10.1029/2005GL022832
| accessdate = October 9, 2011
| bibcode = 2005GeoRL..3214202P
}}</ref>

<ref name="LassellDiscovery">{{cite journal
| title = Lassell's Satellite of Neptune
| author= Lassell, William
| date = November 12, 1847
| journal = Monthly Notices of the Royal Astronomical Society
| volume = 10
| issue = 1
| bibcode = 1847MNRAS...8....9B
| page = 8
| doi=10.1093/mnras/10.1.8
}}</ref>

<ref name="Lassell refs">{{cite journal
| title = Discovery of Supposed Ring and Satellite of Neptune
| author = Lassell, William
| authorlink = William Lassell
| date = November 13, 1846
| journal = Monthly Notices of the Royal Astronomical Society
| volume = 7
| issue = 9
| page = 157
| bibcode = 1846MNRAS...7..157L
| doi=10.1093/mnras/7.9.154}} <br />
{{cite journal
| title = Physical observations on Neptune
| author = Lassell, William
| date = December 11, 1846
| journal = Monthly Notices of the Royal Astronomical Society
| volume = 7
| issue = 10
| pages = 167–168
| doi = 10.1093/mnras/7.10.165a
| bibcode = 1847MNRAS...7..297L }} <br />
{{cite journal
| title = Observations of Neptune and his satellite
| author = Lassell, W.
| journal = Monthly Notices of the Royal Astronomical Society
| date = 1847
| volume = 7
| issue = 17
| pages = 307–308
| bibcode = 1847MNRAS...7..307L
| doi = 10.1002/asna.18530360703
}}</ref>

<ref name="Smithetal1984">{{cite journal
| last = Smith
| first = R. W.
| last2 = Baum
| first2 = R.
| title = William Lassell and the Ring of Neptune: A Case Study in Instrumental Failure
| journal = Journal for the History of Astronomy
| volume = 15
| issue = 42
| pages = 1–17
| date = 1984
| bibcode = 1984JHA....15....1S
}}</ref>

<ref name="Flammarion1880">{{cite web
 |author      = Flammarion, Camille
 |authorlink  = Camille Flammarion
 |title       = Astronomie populaire
 |page        = 591
 |date        = 1880
 |url         = http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k94887w/f610.table
 |accessdate  = April 10, 2007
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/62D2n5iBH?url=http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k94887w/f610.table
 |archivedate = October 5, 2011
 |url-status=live
 |df          = 
}}</ref>

<ref name="PMoore">{{cite book
| last = Moore
| first = Patrick
| authorlink = Patrick Moore
| title = The planet Neptune: an historical survey before Voyager
| publisher = John Wiley & Sons
| series = Wiley-Praxis Series in Astronomy and Astrophysics
| edition = 2nd
| date = April 1996
| pages = 150 (see p. 68)
| url = https://www.google.com/books?id=RZruAAAAMAAJ&q=H.+N.+Russell#search_anchor
| isbn = 978-0-471-96015-7
| oclc = 33103787
}}</ref>

<ref name="IAU-solarsysNames">{{cite web
| title = Planet and Satellite Names and their Discoverers
| work = International Astronomical Union
| url = http://www.indwes.edu/Faculty/bcupp/solarsys/Names.htm
| archiveurl = https://web.archive.org/web/20080212065751/http://www.indwes.edu/Faculty/bcupp/solarsys/Names.htm
| archivedate = February 12, 2008
| accessdate = January 13, 2008
}}</ref>

<ref name="Davies1991-ControlNetwork">{{cite journal
| last1 = Davies
| first1 = M.
| first2 = P.
| last2 = Rogers
| first3 = T.
| last3 = Colvin
| date = 1991
| title = A Control Network of Triton
| journal = J. Geophys. Res.
| volume = 96(E1)
| pages = 15675–15681
| url = https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/notes/2009/N3425.pdf
| bibcode = 1991JGR....9615675D
| doi = 10.1029/91JE00976
}}</ref>

<ref name="SpaceCom-TritonSeasons">[http://www.space.com/8162-seasons-discovered-neptunes-moon-triton.html Seasons Discovered on Neptune's Moon Triton&nbsp;— Space.com] (2010)
{{webarchive |url=https://www.webcitation.org/62D2oVFwl?url=http://www.space.com/8162-seasons-discovered-neptunes-moon-triton.html |date=October 5, 2011 }}</ref>

<ref name="Chyba">{{cite journal
| last = Chyba
| first = C. F.
| authorlink = Christopher Chyba
| last2 = Jankowski
| first2 = D. G.
| last3 = Nicholson
| first3 = P. D.
| title = Tidal evolution in the Neptune-Triton system
| journal = Astronomy and Astrophysics
| date = July 1989
| volume = 219
| issue = 1–2
| pages = L23–L26
| bibcode = 1989A&A...219L..23C
}}</ref>

<ref name="Cruikshank2004">{{cite journal
| first = Dale P.
| last = Cruikshank
| title = Triton, Pluto, Centaurs, and Trans-Neptunian Bodies
| url = https://books.google.com/?id=MbmiTd3x1UcC&pg=PA421&dq=Triton,+Pluto,+Centaurs,+and+Trans-Neptunian+Bodies
| date = 2004
| pages = 421–439
| volume = 116
| journal = Space Science Reviews
| isbn = 978-1-4020-3362-9
| doi = 10.1007/s11214-005-1964-0
| bibcode = 2005SSRv..116..421C
}}</ref>

<ref name="IOPorg-KuiperObjectBinaries">{{Cite web |url=http://iopscience.iop.org/1538-3881/127/5/3023/fulltext |title=EXTREME KUIPER BELT OBJECT 2001QG298 AND THE FRACTION OF CONTACT BINARIES |access-date=14 Oktober 2018 |archive-date=10 Januarie 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160110101439/http://iopscience.iop.org/1538-3881/127/5/3023/fulltext |url-status=dead }}</ref>

<ref name="Jewitt2005">{{cite web
 |last=Jewitt
 |first=Dave
 |date=2005
 |title=Binary Kuiper Belt Objects
 |work=University of Hawaii
 |url=http://www2.ess.ucla.edu/~jewitt/kb/binaries.html
 |accessdate=June 24, 2007
 |archiveurl=https://www.webcitation.org/62D2plYh4?url=http://www2.ess.ucla.edu/~jewitt/kb/binaries.html
 |archivedate=October 5, 2011
 |url-status=live
 |df= 
}}</ref>

<ref name="voyager">{{cite web
 |date=June 1, 2005
 |title=Triton (Voyager)
 |publisher=[[NASA]]
 |url=http://voyager.jpl.nasa.gov/science/neptune_triton.html
 |accessdate=December 9, 2007
 |archiveurl=https://www.webcitation.org/62D2qBMev?url=http://voyager.jpl.nasa.gov/science/neptune_triton.html
 |archivedate=October 5, 2011
 |url-status=live
 |df= 
}}</ref>

<ref name="ammonia">{{cite journal
| author= Ruiz, Javier
| title = Heat flow and depth to a possible internal ocean on Triton
| journal = Icarus
| volume = 166
| issue = 2
| pages = 436–439
|date=December 2003
| doi = 10.1016/j.icarus.2003.09.009
| bibcode = 2003Icar..166..436R
}}</ref>

<ref name="Medkeff2002-LunarAlbedo">{{cite web
| title = Lunar Albedo
| author = Medkeff, Jeff
| work = Sky and Telescope Magazine
| date = 2002
| url = http://jeff.medkeff.com/astro/lunar/obs_tech/albedo.htm
| archiveurl = https://web.archive.org/web/20080523151225/http://jeff.medkeff.com/astro/lunar/obs_tech/albedo.htm
| archivedate = May 23, 2008
| accessdate = February 4, 2008
}}</ref>

<ref name="Grundy">{{cite journal
| last = Grundy | first = W. M.
| last2 = Buie | first2 = M. W.
| last3 = Spencer | first3 = J. R.
| title = Spectroscopy of Pluto and Triton at 3–4 Microns: Possible Evidence for Wide Distribution of Nonvolatile Solids
| journal = The Astronomical Journal
| volume = 124
| issue = 4
| pages = 2273–2278
| date = October 2002
| doi = 10.1086/342933
| bibcode = 2002AJ....124.2273G
}}</ref>

<ref name="Hussman2006">{{cite journal| doi = 10.1016/j.icarus.2006.06.005| last1 = Hussmann| first1 = Hauke| last2 = Sohl| first2 = Frank| last3 = Spohn| first3 = Tilman| date = November 2006| title = Subsurface oceans and deep interiors of medium-sized outer planet satellites and large trans-neptunian objects| journal = Icarus| volume = 185| issue = 1| pages = 258–273| url = https://www.researchgate.net/profile/Tilman_Spohn/publication/225019299_Subsurface_Oceans_and_Deep_Interiors_of_Medium-Sized_Outer_Planet_Satellites_and_Large_Trans-Neptunian_Objects/links/55018a3a0cf24cee39f7b952.pdf| bibcode = 2006Icar..185..258H| ref = {{sfnRef|Hussmann Sohl et al.|2006}}}}</ref>

<ref name="Irwin2001-Plausibility">{{Cite journal | doi = 10.1089/153110701753198918| pmid = 12467118| title = Assessing the Plausibility of Life on Other Worlds| journal = Astrobiology| volume = 1| issue = 2| pages = 143–60| year = 2001| last1 = Irwin | first1 = L. N. | last2 = Schulze-Makuch | first2 = D. | bibcode = 2001AsBio...1..143I}}</ref>

<ref name="grand">{{cite book
| title = The Grand Tour: A Traveler's Guide to the Solar System
| author = Miller, Ron
|author2=Hartmann, William K.
 |date=May 2005
| pages = 172–73
| publisher = Workman Publishing
| location = Thailand
| edition = 3rd
| isbn = 978-0-7611-3547-0
}}</ref>

<ref name="Lellouch2010">{{cite journal
| last = Lellouch | first = E.
| last2 = de Bergh | first2 = C.
| last3 = Sicardy | first3 = B.
| last4 = Ferron | first4 = S.
| last5 = Käufl | first5 = H.-U.
| date = 2010
| title = Detection of CO in Triton's atmosphere and the nature of surface-atmosphere interactions
| journal = Astronomy & Astrophysics
| arxiv = 1003.2866
| doi = 10.1051/0004-6361/201014339
| volume = 512
| pages = L8
| bibcode = 2010A&A...512L...8L }}</ref>

<ref name="Duxburyetal1993">{{cite journal
| title = The Phase Composition of Triton's Polar Caps
| bibcode = 1993Sci...261..748D
| author = Duxbury, N S |author2 = Brown, R H
| journal = Science
| volume = 261
| issue = 5122
| pages = 748–751
|date=August 1993
| doi = 10.1126/science.261.5122.748
| pmid = 17757213
}}</ref>

<ref name="Tryka1993-Determination">{{Cite journal | doi = 10.1126/science.261.5122.751| pmid = 17757214| title = Spectroscopic Determination of the Phase Composition and Temperature of Nitrogen Ice on Triton| journal = Science| volume = 261| issue = 5122| pages = 751–4| year = 1993| last1 = Tryka | first1 = K. A.| last2 = Brown | first2 = R. H.| last3 = Anicich | first3 = V.| last4 = Cruikshank | first4 = D. P.| last5 = Owen | first5 = T. C.| bibcode = 1993Sci...261..751T}}</ref>

<ref name="SmithSoderblom1989">{{cite journal| doi = 10.1126/science.246.4936.1422| last1 = Smith| first1 = B. A.| last2 = Soderblom| first2 = L. A.| last3 = Banfield| first3 = D.| last4 = Barnet| first4 = C.| last5 = Basilevsky| first5 = A. T.| last6 = Beebe| first6 = R. F.| last7 = Bollinger| first7 = K.| last8 = Boyce| first8 = J. M.| last9 = Brahic| first9 = A.| year = 1989| title = Voyager 2 at Neptune: Imaging Science Results| journal = Science| volume = 246| issue = 4936| pages = 1422–1449| bibcode = 1989Sci...246.1422S| pmid = 17755997| ref = {{sfnRef|Smith Soderblom et al.|1989}}}}</ref>

<ref name="Stevens1992-thermosphere">{{cite journal
| last = Stevens | first = M. H.
| last2 = Strobel | first2 = D. F.
| last3 = Summers | first3 = M. E.
| last4 = Yelle | first4 = R. V.
| title = On the thermal structure of Triton's thermosphere
| journal = Geophysical Research Letters
| volume = 19
| issue = 7
| pages = 669–672
| date = April 3, 1992
| url = http://www.agu.org/pubs/crossref/1992/92GL00651.shtml
| doi = 10.1029/92GL00651
| accessdate = October 8, 2011
| bibcode = 1992GeoRL..19..669S
}}</ref>

<ref name="Hubblesite">{{cite journal
 |url=http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/1998/23/text/
 |title=Hubble Space Telescope Helps Find Evidence that Neptune's Largest Moon Is Warming Up
 |work=Hubblesite
 |first=D.
 |last=Savage
 |first2=D.
 |last2=Weaver
 |first3=D.
 |last3=Halber
 |accessdate=December 31, 2007
 |date=June 24, 1998
 |id=STScI-1998-23
 |archiveurl=https://www.webcitation.org/62D2r1C3B?url=http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/1998/23/text/
 |archivedate=October 5, 2011
 |url-status=live
 |df= 
}}</ref>

<ref name="MIT Triton">{{cite web
 |title=MIT researcher finds evidence of global warming on Neptune's largest moon
 |url=http://web.mit.edu/newsoffice/1998/triton.html
 |date=June 24, 1998
 |publisher=Massachusetts Institute of Technology
 |accessdate=December 31, 2007
 |archiveurl=https://www.webcitation.org/62D2r8yOL?url=http://web.mit.edu/newsoffice/1998/triton.html
 |archivedate=October 5, 2011
 |url-status=live
 |df= 
}}</ref>

<ref name="Scienceagogo.com">{{cite journal
| title = Solar System Satellites and Summary
| bibcode = 2003ASPC..291...93M
| journal = Hubble's Science Legacy: Future Optical/Ultraviolet Astronomy from Space
| date = June 28, 1998
| volume = 291
| page = 93
| publisher = Space Telescope Science Institute
| author = MacGrath, Melissa
}}</ref>

<ref name="Nature">{{cite journal
 |title=Does global warming make Triton blush?
 |url=http://www.bio.indiana.edu/~palmerlab/Journals/170.pdf
 |author1=Buratti, Bonnie J.
 |author2=Hicks, Michael D.
 |author3=Newburn, Ray L. Jr.
 |journal=Nature
 |volume=397
 |issue=6716
 |date=January 21, 1999
 |doi=10.1038/16615
 |format=PDF
 |accessdate=December 31, 2007
 |pmid=9930696
 |bibcode=1999Natur.397..219B
 |pages=219–20
 |url-status=dead
 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070611233151/http://www.bio.indiana.edu/~palmerlab/Journals/170.pdf
 |archivedate=June 11, 2007
 |df= 
}}</ref>

<ref name="surface age">{{cite journal
| journal = Icarus
| volume = 192
| issue = 1
|date=December 2007
| pages = 135–49
| doi = 10.1016/j.icarus.2007.07.004
| title = On the negligible surface age of Triton
| author = Schenk, Paul M.
| author2 = Zahnle, Kevin
| bibcode = 2007Icar..192..135S
}}</ref>

<ref name="Soderblom2">{{cite journal
| last = Soderblom | first = L. A.
| author2 = Kieffer, S. W.
| author3 = Becker, T. L.
| author4 = Brown, R. H.
| author5 = Cook, A. F. II
| author6 = Hansen, C. J.
| author7 = Johnson, T. V.
| author8 = Kirk, R. L.
| author9 = Shoemaker, E. M. | authorlink9 = Eugene Merle Shoemaker
| title = Triton's Geyser-Like Plumes: Discovery and Basic Characterization
| journal = [[Science (journal)|Science]]
| volume = 250
| issue = 4979
| pages = 410–415
| date = October 19, 1990
| doi = 10.1126/science.250.4979.410
| bibcode = 1990Sci...250..410S
| pmid=17793016
| url = https://www.geology.illinois.edu/~skieffer/papers/Truiton_Science_1990.pdf
}}</ref>

<ref name="Kargel1994-Cryovolcanism">{{cite journal
| first = JS
| last = Kargel
| title = Cryovolcanism on the icy satellites
| journal = Earth, Moon, and Planets
| volume = 67
| date = 1994
| issue = 1–3
| publication-date = 1995
| doi = 10.1007/BF00613296
| pages = 101–113
| bibcode = 1995EM&P...67..101K
}}</ref>

<ref name="USGS-planetarynames-Hili-Mahilani">[http://planetarynames.wr.usgs.gov/index.html ''USGS Astrogeology Research Program: Gazetteer of Planetary Nomenclature''], search for "Hili" and "Mahilani"
{{webarchive |url=https://www.webcitation.org/62D2rrzdf?url=http://planetarynames.wr.usgs.gov/index.html |date=October 5, 2011 }}</ref>

<ref name="harv">{{cite book
| first = R. L.
| last = Kirk
| date = 1990
| chapter = Thermal Models of Insolation-Driven Nitrogen Geysers on Triton
| title = Lunar and Planetary Science Conference XXI
| pages = 633–634
| publisher = Lunar and Planetary Institute
| bibcode = 1990LPI....21..633K
}}</ref>

<ref name="Rubincam2002-wander">{{cite journal
| first = David Parry
| last = Rubincam
| date = 2002
| title = Polar wander on Triton and Pluto due to volatile migration
| journal = Icarus
| volume = 163
| issue = 2
| pages = 63–71
| doi = 10.1016/S0019-1035(03)00080-0
| bibcode = 2003Icar..163..469R
}}</ref>
<ref name="Elliot1998-warming">{{Cite journal | doi = 10.1038/31651| year = 1998| last1 = Elliot | first1 = J. L.| title = Global warming on Triton| journal = Nature| volume = 393| issue = 6687| pages = 765–767| last2 = Hammel | first2 = H. B.| last3 = Wasserman | first3 = L. H.| last4 = Franz | first4 = O. G.| last5 = McDonald | first5 = S. W.| last6 = Person | first6 = M. J.| last7 = Olkin | first7 = C. B.| last8 = Dunham | first8 = E. W.| last9 = Spencer | first9 = J. R.| last10 = Stansberry | first10 = J. A.| last11 = Buie | first11 = M. W.| last12 = Pasachoff | first12 = J. M.| last13 = Babcock | first13 = B. A.| last14 = McConnochie | first14 = T. H.| bibcode = 1998Natur.393..765E}}</ref>

<ref name="linea">{{cite journal
| title = Triton's Lineaments: Complex Morphology and Stress Patterns
| first1 = Geoffrey | last1 = Collins | first2 = Paul | last2 = Schenk
| location = Houston, TX
| journal = Abstracts of the 25th Lunar and Planetary Science Conference
| conference = Abstracts of the 25th Lunar and Planetary Science Conference
| date = March 14–18, 1994
| volume = 25
| bibcode = 1994LPI....25..277C
| page = 277
}}</ref>

<ref name="Aksnes1990-Nomenclature">{{cite journal
| title = Working Group for Planetary System Nomenclature
| author = Aksnes, K|author2= Brahic, A |author3=Fulchignoni, M |author4=Marov, M Ya
| journal = Reports on Astronomy
| volume = 21A
| pages = 613–19
| place = State University of New York
| id = 1991IAUTA..21..613A
| url = https://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/19940014368_1994014368.pdf
| format = PDF
| date = 1990
| publication-date = 1991
| accessdate = January 25, 2008
}}</ref>

<ref name="cantaloupe">{{cite journal
| author = Boyce, Joseph M.
| title = A structural origin for the cantaloupe terrain of Triton
| journal = In Lunar and Planetary Inst., Twenty-fourth Lunar and Planetary Science Conference. Part 1: A-F (SEE N94-12015 01-91)
| volume = 24
| pages = 165–66
|date=March 1993
| bibcode = 1993LPI....24..165B
}}</ref>

<ref name="Diapirism">{{cite journal
| last = Schenk
| first = P.
|author2=Jackson, M. P. A.
| title = Diapirism on Triton: A record of crustal layering and instability
| journal = Geology
| volume = 21
| issue = 4
| pages = 299–302
| date = April 1993
| doi = 10.1130/0091-7613(1993)021<0299:DOTARO>2.3.CO;2
| bibcode = 1993Geo....21..299S
}}</ref>

<ref name="impact">{{cite journal
| title = The Impact Cratering Record on Triton
| author = Strom, Robert G.
| author2 = Croft, Steven K.
| author3 = Boyce, Joseph M.
| doi = 10.1126/science.250.4979.437
| date = 1990
| journal = Science
| volume = 250
| pages = 437–39
| pmid = 17793023
| issue = 4979
| bibcode = 1990Sci...250..437S
}}</ref>

<ref name="Ingersoll1990-plumes">{{cite journal
| title = Triton's Plumes: The Dust Devil Hypothesis
| author = Ingersoll, Andrew P.
| author2 = Tryka, Kimberly A.
| journal = Science
| volume = 250
| pages = 435–437
| doi = 10.1126/science.250.4979.435
| date = 1990
| pmid = 17793022
| issue = 4979
| bibcode = 1990Sci...250..435I
}}</ref>

<ref name="Cruikshank1979-diameterreflectance">{{Cite journal | doi = 10.1016/0019-1035(79)90057-5| title = The diameter and reflectance of Triton| journal = Icarus| volume = 40| pages = 104–114| year = 1979| last1 = Cruikshank | first1 = D. P. | last2 = Stockton | first2 = A. | last3 = Dyck | first3 = H. M. | last4 = Becklin | first4 = E. E. | last5 = Macy | first5 = W.| bibcode = 1979Icar...40..104C}}</ref>

<ref name="Stone1989-Voyager 2-Neptune">{{cite journal
| title = The Voyager 2 Encounter with the Neptunian System
| author = Stone, EC |author2=Miner, ED
| journal = Science
| volume = 246
| date = December 15, 1989
| pages = 1417–21
| bibcode = 1989Sci...246.1417S
| doi = 10.1126/science.246.4936.1417
| pmid = 17755996
| issue = 4936
}} And the following 12 articles pp. 1422–1501.</ref>

<ref name="NASAgov-428154">{{cite web |url=http://www.nasa.gov/pdf/428154main_Planetary_Science.pdf |title=USA.gov: The U.S. Government's Official Web Portal |publisher=Nasa.gov |date=September 27, 2013 |accessdate=2013-10-10 |archive-date=2012-10-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121025152957/http://www.nasa.gov/pdf/428154main_Planetary_Science.pdf |url-status=dead }}</ref>

<ref name="NYT-20141105-DO">{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |title=Bound for Pluto, Carrying Memories of Triton |url=https://www.nytimes.com/2014/11/05/science/bound-for-pluto-carrying-memories-of-triton.html |date=5 November 2014 |work=[[New York Times]] |access-date=5 November 2014 |language=en |archive-url=https://web.archive.org/web/20191009114100/https://www.nytimes.com/2014/11/05/science/bound-for-pluto-carrying-memories-of-triton.html |archive-date=9 Oktober 2019 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>

<ref name="Gray1989">{{cite journal
| title = Voyager 2 Neptune navigation results
| author = Gray, D
| journal = Astrodynamics Conference
| date = 1989
| pages = 108
| doi = 10.2514/6.1990-2876
}}</ref>

<ref name="Ross1990">{{cite journal
| title = The coupled orbital and thermal evolution of Triton
|author1=Ross, MN |author2=Schubert, G | journal = Geophysical Research Letters
| date = September 1990
| volume = 17
| issue = 10
| pages = 1749–1752
| doi = 10.1029/GL017i010p01749
 | bibcode=1990GeoRL..17.1749R
}}</ref>

}}

== Eksterne skakels ==
* [https://web.archive.org/web/20161012075648/http://solarsystem.nasa.gov/planets/triton Triton] by [[Nasa]] se Solar System Exploration
* {{YouTube|h82GNysAH_w|''Voyager 2 Encounters Neptune and Triton'' (1989)}}
* [http://nineplanets.org/triton.html Triton] by ''The Nine Planets''
* [http://solarviews.com/eng/triton.htm Triton] (insluitende [http://www.solarviews.com/eng/trimap.htm kaart]) by ''Views of the Solar System''
* [http://photojournal.jpl.nasa.gov/target/Triton Foto's van Triton] van die NASA/JPL Photojournal
{{Commons-kategorie inlyn|Triton (moon)}}
* [[Lêer:Crystal txt.png|15px]] Hierdie artikel is vertaal uit die [[:en:Triton (moon)|Engelse Wikipedia]]

{{Normdata}}
{{Voorbladster}}

[[Kategorie:Mane van Neptunus]]