Gors
| Gors | |
|---|---|
| Emberiza citrinella | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Orde: | |
| Familie: | Emberizidae Vigors, 1831
|
| Genus | |
Gorse (familie Emberizidae) is klein sangvoëls wat nogal baie na mossies en vinke lyk. Hulle kom oor byna die hele wêreld voor, en in Europa word hulle verteenwoordig deur die bekende geelgors en rietgors. Hierdie voëls het dik snawels met 'n ondersnawel wat breër is as die bosnawel. In Amerika staan gorse as vinke en mossies bekend. In Suid-Amerika word die gorse deur onder andere die bekende darwinvinke verteenwoordig.
Hierdie vinke word gebruik as voorbeeld van hoe voëls op die Galápagos-eilande geëvolueer het. Die gorse se Suid-Afrikaanse verwante is die streepkoppies. Gorse (familie Emberizidae) is klein sangvoëls (orde Passeriformes). Die meeste soorte het korterige, stewige snawels met 'n skerp punt waarmee hulle sade kan eet. Die ondersnawel is gewoonlik breër as die bosnawel. Hulle kom byna dwarsoor die wêreld voor en selfs digby die Noordpool word daar gorse aangetref.
Die meeste soorte lewe in die Nuwe Wêreld. In Suid-Afrika word die direkte verwante van die gorse onder die familie Fringillidae, genus Emberiza, gegroepeer en hulle word in die volksmond streepkoppies genoem. Die bekendste gors van Europa is die geelgors (Emberiza cifrinella), 'n sangvoël wat bekend is vir sy monotone liedjie (tsi-tsi-tsi-tsi) met 'n lang uitgerekte tsieeeeha aan die einde. Die mannetjie se vere is helder geel en bruin. Vir gorse is dit redelik uitsonderlik, aangesien die meeste soorte taamlik onopvallend van kleur is. Die grysgors (Emberiza calandra) van België en die vaalstreepkoppie (Emberiza impetuani) van Suider-Afrika het onder andere hulle naam aan hulle kleur te danke.
Die grysgors se sang is net so onaantreklik as sy grysbruin vere: sy geluid is al deur voëlkundiges as die gerammel van 'n bos sleutels omskryf. Die Europese rietgors (Emberiza schoeniclus) woon in moerasagtige gebiede met riete. Die rietgors is een van die voëls wat moontlike vyande van hulle nes af weglok deur te maak of hulle 'n gebreekte vlerk het en dan in die teenoorgestelde rigting van die nes weg te fladder. Die ortolaan (Emberiza hortulana) broei net in sekere dele van Europa. Sy merkwaardige naam is 'n verbastering van hortulana, wat "uit die tuin" beteken. Vroeër is hierdie voëltjies op groot skaal gevang en vir 'n paar dae vetgevoer met gars waarna hulle tongetjies as lekkerny verkoop is.
Hierdie wrede gewoonte is gestaak nadat die ortolaan begin skaars word het. Die sneeugors (Plectrophenax nivalis) bring sy winters langs die kuste van Europa deur en trek vir die somer diep in die Noordpoolgebied terug (tot enkele honderde kilometers van die Pool). Dit is die sangvoël wat die verste noord voorkom. Nog 'n sangvoël wat ook ver noord aangetref word, is die ysgors (Calcarius lapponicus). Die sneeugors broei net op rotse; die ysgors kan ook in die rotsvrye dele van die toendra gevind word. Daar bestaan ongeveer 40 gorsspesies in Eurasië en saam vorm hulle maar 'n baie klein groepie in vergelyking met die ongeveer 235 spesies in Amerika, waar hulle gewoonlik as vinke of mossies bekend staan.
'n Gors wat baie algemeen voorkom, is die savannegors (Passerculus sandwichensis). Nou verwant is die ipswichgors (Passerculus princeps), wat net op Sable-eiland broei. Sable-eiland is 'n sandplaat langs die Amerikaanse kus wat besig is om stadig weg te kalwe, as gevolg waarvan die ipswichgors se oorlewing bedreig word. Saffraanvinke (genus Sicalis) is die kanaries van Amerika. Hulle het die bou van kanaries en is geheel en al geel. Nes die nou verwante dikbekkies (genus Sporophila) kan hulle lank in koutjies gehou word. Die Darwin-vinke (subfamilie Geospizini) is in 1835 deur Charles Darwin op die Galapagos-eilande ontdek. Die 14 spesies het as gevolg van 'n groot variasie van snawelvorme 'n wyd uiteenlopende lewenswyse.
Daar is insekvreters (genus Camartynchus), met langer gepunte snawels, en saadvreters soos die grondvinke (genus Geospiza), met breë keëlvormige snawels vir groot en harde sade, of gepunte reguit snawels vir 'n meer gemengde dieet. Die houtkappervink (Cactospiza pallida) pik net soos 'n regte houtkappervoël gaatjies in die bas van bome en gebruik boonop 'n stokkie of 'n kaktusdoring om insekte uit gaatjies of agter die bas uit te woel.
Die houtkappervink is een van die min voëls ter wêreld wat 'n werktuig gebruik. Daar word aangeneem dat alle Darwin-vinke uit 'n paar emigrante van die vasteland van Suid-Amerika afstam en hulle oor 'n relatief kort periode by die verskillende toestande en lewensmoontlikhede wat die verskillende eilande van die Galapagos-groep gebied het, aangepas het.
Vir Darwin het hulle 'n belangrike argument gevorm vir sy teorie dat spesies nie onveranderlik is nie, maar evolueer. Onder die Suid-Afrikaanse gorse is die goueborsstreepkoppie (Emberiza flaviventris) (ook soms die rooiruggeelstreepkoppie genoem) die opvallendste. Behalwe sy heldergeel keel, kaneelbruin of oranjegeel bors en heldergeel pens, is die witterige strepe oor sy swart kop en sy nek besonder opvallend. Anders as in die geval van die Europese geelgors, is die wyfies van die goueborsstreepkoppie ook gekleurd, maar oor die algemeen dowwer as die mannetjies. Hulle kom wydverspreid voor, maar veral in die noordooste van Suider-Afrika.
Hulle word gewoonlik in pare gesien in bome, maar vreet meesal op kaal kolle op die grond. Hulle is glad nie sku nie en word dikwels in die tuine naby plaaswonings gevind. Ook ’n mooi voëltjie, maar 'n baie skaarser spesie, is die geelborsstreepkoppie (Emberiza cabanisi). Die klipstreepkoppie (Emberiza tahapisi), wat in die oostelike helfte van Suider-Afrika en ook in die noordwestelike dele gevind word, is valer en bruinerig van kleur. Sy kop en keel is swart, met onvolledige, duidelike wit strepe oor die middelste deel van die kroon en aan die onderkant en bokant van sy oog.
Hierdie voëls, wat of in pare of in familiegroepe aangetref word, hou van rotsagtige gebiede. Hulle vreet op die grond en as gevaar dreig, vlieg hulle dikwels nie op nie maar verdwyn net stilletjies tussen die klippe of bossies. Hierdie voëls is so mak dat hulle dikwels in kleiner dorpe gevind word. Die rooivlerkstreepkoppie (Emberiza capensis) is effens dikker en ronder as sy soortgenote. Hulle word wydverspreid in Suid-Afrika aangetref en hou in heuwelagtige en bergagtige streke, maar word soms ook in rotsagtige kusstreke aangetref.
Hulle sit dikwels op ’n rots en sing terwyl hulle hul vlerke ritmies oop en toe vou. Die vaalstreepkoppie (Emberiza impetuani) kom veral in die droë westelike gebiede van Suid-Afrika voor. Hulle word gewoonlik in pare, maar soms ook in swerms, op die grond aangetref waar hulle kos soek. In tye van droogte versamel hulle in groot getalle by watergate. Die strepe op hulle koppe is nie so duidelik as die van ander streepkoppies nie.
Lys van spesies
[wysig | wysig bron]Die genus het 44 spesies.[1]
| Beeld | Gewone naam | Wetenskaplike naam | Verspreiding |
|---|---|---|---|
| Emberiza lathami | Suid-Oos Asië. | ||
| Emberiza siemsseni | China. | ||
| Emberiza calandra | Wes-Europa en Noord-Afrika oor na noordwestelike China. | ||
| Emberiza citrinella | Suidoos Engeland en die grootste deel van Europa oos tot by die noordwestelike hoek van Rusland en die weste van Oekraïne. | ||
| Emberiza leucocephalos | Asië | ||
| Emberiza cia | Noordwes-Afrika, suidelike Europa oos tot sentraal-Asië, en die Himalajas | ||
| Emberiza godlewskii | China, Pakistan, Indië, Kazakstan, Mongolië, Myanmar en Rusland. | ||
| Emberiza cioides | Suid-Siberië, noordelike en oostelike China, oostelike Kasakstan, Kirgisië, Mongolië, Korea en Japan. | ||
| Emberiza stewarti | Afghanistan, Indië, Iran, Kazakstan, Kirgisië, Nepal, Pakistan, Tadjikistan, Turkmenistan en Oesbekistan. | ||
| Emberiza jankowskii | Russiese Verre Ooste, Mantsjoerye en verre noordoostelike Korea | ||
| Emberiza buchanani | Kaspiese See tot by die Altai-berge in Sentraal-Asië | ||
| Emberiza cineracea | Suidelike Turkye en suidelike Iran | ||
| Emberiza hortulana | Europese lande en Wes-Asië | ||
| Emberiza caesia | Griekeland, Turkye, Ciprus en die Levant. | ||
| Emberiza cirlus | Suid-Europa, op die Mediterreense eilande en in Noord-Afrika | ||
| Emberiza striolata | Tsjad, oos deur suidwes Asië tot noordwes Indië, Afrika | ||
| Emberiza sahari | Noordwes-Afrika van Marokko suid na Mali en oos tot Tsjad. | ||
| Vaalstreepkoppie | Emberiza impetuani | Angola, Botswana, Lesotho, Namibië, Suid-Afrika en Zimbabwe. | |
| Klipstreepkoppie | Emberiza tahapisi | Vasteland van Afrika suid van die Sahara | |
| Emberiza goslingi | Mauritanië en Senegal tot suidwestelike Soedan en noordoostelike Demokratiese Republiek van die Kongo. | ||
| Emberiza socotrana | Jemen | ||
| Rooivlerkstreepkoppie | Emberiza capensis | Suidelike Afrika vanaf suidwestelike Angola, oostelike Zambië, Zimbabwe en suidelike Tanzanië tot by die Kaap. | |
| Emberiza tristrami | Oostelike Mantsjoerye en die Russiese Verre Ooste en oorwinter in sentraal- en suidelike China. | ||
| Emberiza fucata | Die Himalajas plaaslik regoor China tot in suidoostelike Siberië, Korea en noordelike Japan | ||
| Emberiza pusilla | Noordoos van Europa en noordelike Eurosiberië tot die Russiese Verre Ooste en noordelike Indië, suidelike China en die noordelike dele van suidoos-Asië. | ||
| Emberiza chrysophrys | Oostelike Siberië, China | ||
| Emberiza rustica | Suidoos-Asië, Japan, Korea en Oos-China. | ||
| Emberiza elegans | China, Japan, Korea, Myanmar, Rusland en Taiwan. | ||
| Emberiza aureola | Finland na Beringsee migreer na Indochina | ||
| Emberiza poliopleura | Ethiopië, Kenia, Somalië, Suid-Soedan, Tanzanië en Uganda | ||
| Rooirugstreepkoppie | Emberiza flaviventris | Afrika suid van die Sahara | |
| Emberiza affinis | Senegal na Soedan en Uganda | ||
| Geelstreepkoppie | Emberiza cabanisi | Afrika suid van die Sahara | |
| Emberiza rutila | Siberië, noordelike Mongolië en noordoostelike China. | ||
| Emberiza koslowi | Tibet | ||
| Emberiza melanocephala | Japan, China, Hong Kong, Thailand, Laos, Suid-Korea en Maleisië | ||
| Emberiza bruniceps | Asië-Afghanistan, Iran, Kasakstan, Kirgisië, Mongolië; Russiese Federasie (Europese Rusland, Sentraal-Asiatiese Rusland), Tadjikistan, Turkmenistan, Oesbekistan. | ||
| Emberiza sulphurata | Japan | ||
| Emberiza spodocephala | Suidelike Siberië oor na noordelike China. | ||
| Emberiza personata | Sakhalin, die Kuril-eilande en Japan. | ||
| Emberiza variabilis | Kamchatka, Sakhalin, Kuril-eilande en noordelike Japan | ||
| Emberiza pallasi | Noordoos-Europese Rusland, Noord Kamchatka | ||
| Emberiza yessoensis | Oostelike Mongolië, noordoos China en Ussuriland | ||
| Emberiza schoeniclus | Europa |
Uitgestorwe spesies is ook beskryf:[2]
- † Long-legged bunting (Emberiza alcoveri) (Late Quaternary)
- † Emberiza shaamarica (Late Pliocene of Central Asia)[3]
- † Emberiza polgardiensis (Upper Miocene van Hongarye)
- † Emberiza media (Pliocene van Hongarye)
- † Emberiza parva (Pliocene van Hongarye)
- †Emberiza gaspariskii (Pliocene van Hongarye)
- †Emberiza bartoki (Middle Miocene van Hongarye) (Nomen dubium) [3]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Gill, Frank; Donsker, David; Rasmussen, Pamela, reds. (Januarie 2021). "Sylviid babblers, parrotbills, white-eyes". IOC World Bird List Version 12.1. International Ornithologists' Union. Besoek op 22 Mei 2022.
- ↑ Rando, J. C.; Lopez, M.; Segui, B. (1999). "A new species of extinct flightless passerine" (PDF). The Condor. 101 (1): 1–13. doi:10.2307/1370440. JSTOR 1370440.
- ↑ 3,0 3,1 Palastrova, E.S; Zelenkov, N. (2020). "A Fossil Bunting Emberiza shaamarica (Aves, Emberizidae) from the Upper Pliocene of Central Asia". Paleontological Journal. 54 (6): 96–104. Bibcode:2020PalJ...54..652P. doi:10.1134/S0031030120060076. S2CID 227133794.
Bronnelys
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-49-4 band
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]| Wikimedia Commons bevat media in verband met Gors. |
Wikispecies het meer inligting verwant aan Gors
- (en) "Emberizidae". Encyclopædia Britannica. Besoek op 27 Augustus 2019.