Gaan na inhoud

Helene de Kock

Voeg skakels by
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie

Helene de Kock is ’n Afrikaanse skrywer.

Lewe en werk

[wysig | wysig bron]

Helene van Schalkwyk is op 12 November 1943 op Sabie in Oos-Transvaal gebore as die oudste dogter van Herman en Sylvia van Schalkwyk en is een van twee kinders. Sy het ’n suster, Sunet, wat agt jaar jonger is as sy. Haar vader is ’n predikant in die N.G. Kerk en haar ma is ’n Engels onderwyseres wat skoolleesboeke met ’n Suid-Afrikaanse agtergrond skryf. Sy word groot in Boksburg waar haar vader die Boksburg-Wes gemeente bedien. Haar laerskoolopleiding kry sy aan die Laerskool Hennie Basson en sy gaan dan na die Hoërskool Dr. E.G. Jansen in Boksburg, waar haar ma personeellid is en waar sy ook matrikuleer. Sy word hier verkies tot hoofmeisie. Na skool studeer sy verder aan die Universiteit van Pretoria, waar sy ’n B.A.-graad met Engels en Duits as hoofvakke behaal, asook ’n Hoër Onderwysdiploma. Sy was onder-primaria van die koshuis Klaradyn. In hierdie tyd neem sy sanglesse aan die Konservatorium, onder andere by Xander Haagen, Nellie du Toit en Rina Hugo, en tree daarna gereeld as soliste by opvoerings op. Op universiteit is sy vir twee jaar in die redaksie van die studentekoerant Die Perdeby.

Helene gee twee jaar onderwys in Engels aan die Hoërskool Dr. E.G. Jansen, terwyl haar ma daar departementshoof is. Hierna trou sy met dr. Jos de Kock, visepresident van die Landbounavorsingsraad en latere ereprofessor aan die Universiteit van Pretoria, wat ook op die Proteïnnavorsingsraad dien. Hulle het drie kinders, naamlik Jaco, Herman en Sylvia. Haar oudste seun, Jaco, is in Junie 2004 in ’n motorongeluk oorlede. In 1968 gee sy Engels aan die Hoër Landbouskool Noord-Kaapland. Wanneer die gesin na Bloemfontein trek gaan sy voort met sanglesse en gee hier self ook sanglesse. Sy slaag in hierdie tyd die Universiteit van Suid-Afrika se finale sangeksamen. In die laat tagtigerjare verhuis die gesin na Bethlehem in die Oos-Vrystaat waar hulle vir agt jaar woon. Hier gee sy vir drie jaar lank Geskiedenis aan die Hoërskool Voortrekker en tree ook op as soliste van die Cantus Choraliskoor. Sy is ook vir ’n tyd waarnemende redakteur van Vrystaat, ’n streekskoerant in hierdie kontrei. In 1990 word sy deur die Bethlehem Kultuurraad aangewys as Kultuurvrou van die Jaar.

Later verhuis die gesin na Pretoria, waar sy voltyds skryf en ook periodiek lesings gee oor die skryfkuns by die ATKV-skryfskool aan die Noordwes-Universiteit. Van hierdie lesings is deur die Universiteitspublikasies gepubliseer en haar lesing “Die skrywer in die praktyk” is saam met ander skrywers s'n gebundel in “Skryfateljee”. Op uitnodiging van dr. Annette Jordaan gee sy ook lesings aan die Universiteit van Pretoria. Aan die Noordwes-Universiteit skryf sy haar in vir ’n Meestersgraad in Skeppende Skryfkuns, waarvoor sy die roman “Dieper water” skryf. Hierdie graad behaal sy in 2008 cum laude en vir haar tesis kry sy die toekenning as beste meestersgraadstudent in Afrikaans. In 2014 behaal sy haar Ph.D.-graad in Skryfkuns aan die Noordwes-Universiteit onder leiding van Franci Greyling en Hans du Plessis, met ’n proefskrif oor “Die skep van ruimtelike dinamika in ’n roman”, waarvoor die roman “Somersneeu” as vertrekpunt gedien het.

Sy spreek gereeld leeskringe toe en op vryskutbasis doen sy steeds joernalistieke werk met veral artikels vir die tydskrifte Finesse en Taalgenoot. Daar is ook reekse opstelle van haar deur die SAUK uitgesaai. Gereeld skryf sy resensies van veral liefdesverhale vir koerante en tydskrifte soos Literator. Sy is lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. Helene en haar man woon in Midstream Estate naby Pretoria.

Skryfwerk

[wysig | wysig bron]

Haar ma skryf onder die naam Sylvia Bosman die Engelse roman “Drums at night”, wat haar aanspoor om ook te probeer skryf. Sy skryf haar eerste kortverhaal in haar tweede jaar op universiteit en dit word in 1962 deur Huisgenoot gepubliseer. Nadat die volgende elf verhale teruggestuur word, hou sy egter vir ’n ruk op met skryf en begin eers weer skryf tydens haar kinders se babajare. Dit neem tien jaar voordat haar volgende verhaal gepubliseer word. Kortverhale, novelles en vervolgverhale verskyn hierna in Huisgenoot, Sarie, Rooi Rose en Voorligter, waarna sy haar debuut in 1978 maak met die publikasie van die roman “Die soete dwaling”. Sy skryf regdeur haar loopbaan kortverhale en in 1980 word die bundel “Ruitjiesvenster” gepubliseer met ’n keur uit haar kortverhale. In 1988 is sy die naaswenner in Rooi Rose se kortverhaalwedstryd met “’n Laaste maal” en sy wen die derde prys in Sarie en Ou Mutual se kortverhaalwedstryd in 1999 met “Net nog ’n maal”. Kortverhale van haar word onder andere opgeneem in die bundels “Dit kom van ver af” en “Kruis en dwars” wat onderskeidelik deur T.T. Cloete en Jeanette Ferreira saamgestel is en ook in die bundels “Bittersoet sewe”, “Huisgenoot trefferverhale”, “Liefde in die lae lande” en “Van liefde en oorlog”.

Die oorheersende tema in haar boeke is die liefde en haar werk is ontspanningsromans wat op die kommersiële mark gerig is. “Die soete dwaling” (1978) is haar debuutroman. Dr. Daïrus Deetlefs vlug weg na Londen. Sy ma en sy vriendin, Martine, kan dit nie begryp nie. In Londen ontmoet hy die misterieuse Sylvia Saunders. In “Sonder Winter” (1979) is dr. Karen Marais ’n vrou wat liefde geken en weer verloor het. Een middag terwyl sy op pad terug is Oos-Vrystaat toe, kry sy die kans om daardie liefde te herwin. Die vraag is egter of sy Bernard Cilliers weer kan vertrou en of sy kan regmaak wat sy vier jaar tevore verbrou het. “Gruispad na Tóg Wat” (1980) speel af op die kampus van die Universiteit van Pretoria. Die rustelose Pierre Nienaber is nog nie gereed om met sy jeugliefde te trou en te begin boer nie, en besluit om ’n nagraadse kursus te gaan doen. Daar is egter ’n lewenslustige jong mediese student wat al sy waardes onderstebo keer. “Die bruidseisoen” (1981) bestaan uit twee lang novelles. In “’n Bruid vir vier seisoene” gaan hou Sanet Bornman in Venesië vakansie waar sy die nuus kry dat haar verloofde, Kallie, skielik getroud is. Gelukkig is daar ’n ou vriend wat haar onderskraag, iemand wat weet dat die liefde die toets van vier seisoene moet kan deurstaan. In “Huwelik in die herfs” besluit Amara om Londen toe te gaan om helderheid te kry oor haar gevoelens vir Pieter Cronjé en oor sy huweliksaansoek. Die besoek bring haar egter weer in kontak met haar rampspoedige jeugliefde. “Man van gister” (1981) is ’n plaasroman oor die lief en leed van vier jongmense wat ná die afloop van hul studies uitsien na ’n idilliese vakansie op Damplaas in die Oos-Vrystaat. Onder die skynbaar vreedsame oppervlak is daar egter tog diep emosionele onderstrominge in hul onderskeie verhoudinge. Die jong dominee Renier van Petrusdal is in “Met vandag se brood” (1981) vasgevang tussen sy verstand en sy hart. Hy moet tussen twee uiteenlopende vroue kies. Petra is die stemmige dogter van Peet Baumann, terwyl Vasti, die aangenome dogter van Eugene Basson, beeldskoon is en sing soos ’n nagtegaal. Hy wonder of hy tevrede moet wees met vandag se brood, of na meer durf verlang. In “Ver vlug na môre” (1981) moet Eugene Basson na Holland gaan om vas te stel wat geword het van sy gevoelens vir die mooi blonde Elsje. Elsje is met sy aangenome broer, Peet Baumann, getroud. In Leiden ontmoet hy vir Sylvie Bosman, maar Sylvie is ’n getroude vrou. In “Kamer van die stormwind” (1982) moet Jessica leer afskeid neem van haar man wat al maande in ’n koma is na ’n rugbybesering. Dan kom daar iemand soos Ezra op die toneel, en die jong predikant, Andrew, sodat haar lewe in ’n nuwe rigting gedwing word. In “Skemerspel” (1982) raak Christine Delange en die jong student Eben Malan op Stellenbosch op mekaar verlief. Eben vra haar om met hom te trou, ten spyte van haar onuitstaanbare boetie, Fransie, en haar bejaarde wewenaar-vader. Eben kry dan ’n beurs om drie jaar lank in Holland te gaan studeer. Christine kan nie saamgaan nie, want Fransie word ernstig beseer in ’n motorfietsongeluk. Die skeiding wat volg, is meer as ’n toets vir hul liefde. In Leiden leer Eben die beeldskone en amorele Katerine ken en op Stellenbosch loop Christine se lewe ook vreemde paaie. “Digby Grootgewaag” (1983) is die verhaal van drie susters se liefdes en leed. Bettina leef geïsoleerd op hul plaas, die weduwee Zia is ’n stralerjakker en Carola is nog jonk. In “Plek van die bittermaan” (1983) trek die ongehude moeder Tessa Verwey stad toe om met haar seuntjie Jamie ’n nuwe lewe te begin, waar niemand van haar verlede weet nie. Hier ontmoet sy die dinamiese Simon wat in ’n rolstoel sit, Otto, die aantreklike aspirant-advokaat en die begrypende wewenaar, Frans.

Die hoof van ’n groot modehuis, Charlotte Hugo, skryf in “Die herfsbelofte” (1985) haar stormagtige memoires wat afspeel tydens die Tweede Wêreldoorlog en die weerstand teen Hitler se bewind in Frankryk en Duitsland. Haar lewe in Kaapstad is egter nou ook vol onderstrominge. Haar kleinseun, Wiam, moet grens toe en dit veroorsaak konflik en verdriet, want sy hartsake is deurmekaar. “Ballade vir ’n bruid” (1986) speel af tydens die Tweede Wêreldoorlog. Monica gaan weg Londen toe saam met haar nuwe man, Roy Ashton, maar die illusie van geluk word aan flarde geskiet deur die bomme wat op die stad val. In Suid-Afrika het sy haar jeugvriende Esra Cameron en Karel Dagenaar agter gelaat. Monica leer om die lewe se aansprake die hoof te bied, want die ware betekenis van vryheid lê nie daarin om weg te kom nie, maar juis om in vrede en aanvaarding te bly. “Kronkelpad na Vergenoeg” (1986) speel af in die Oos-Vrystaat waarheen die internasionale konsertpianis, Tessa, kom om haar mense te besoek. Hier vind sy dr. Marcel Malan uit haar kinderjare en ook Aldwin en Stephan, die twee alleenloper-dominees van die Noord- en Suidgemeentes. Sy vind uit dat die lewe nie net uit ekstatiese hoogtepunte bestaan nie, maar hom veral tussen die mure van ’n huis afspeel. Sy moet ’n keuse maak tussen haar loopbaan en haar hart. In 1988 is “Kronkelpad na Vergenoeg” benoem vir die ATKV-prys vir goeie, gewilde prosa. “Joernaal van ’n winterjaar” (1988) speel af in Nederland. Duncan Dreyer se vertrek na Leiden en die Rijksmuseum is vir hom ’n bevryding na sy mislukte huwelik met Janien. Hy wil nooit weer in ’n verhouding betrokke raak nie. In Amsterdam moet hy volgens sy belofte aan professor Van Steen sy mooi dogter Marissa opsoek. Sy het ’n reputasie dat sy met mans se gevoelens speel en uit die lewe haal net wat sy kan kry. In “’n Kind vir Vier Oude Vrinde” (1988) is Isabel Verwey die erfgenaam van die spogwynplaas Vier Oude Vrinde waar die legende leef dat ’n babaseuntjie eeue gelede een nag op die drumpel van die ou opstal gevind is. Dié geskiedenis herhaal homself, want Isabel vind een stormagtige nag ’n babawiegie op haar drumpel. Die herkoms van die kind is ’n groot raaisel. In 1989 word “’n Kind vir Vier Oude Vrinde” vir die ATKV-prys vir goeie, gewilde prosa benoem. “Seisoen van die skimmelson” (1989) is ’n verhaal wat afspeel in die Vrystaatse Hoogland en in Beiere waarheen Madel Vermeer gaan om sang te studeer. Sy laat haar jeugliefde agter. Tydelik, so glo sy. Madel ontdek egter dat ’n mens se keuses in die lewe jou oor ’n afgrond kan stoot. “Uur van die sewester” (1989) is ’n spanningsverhaal wat in die Oos-Vrystaatse berge afspeel. Clara Coetzer is terug op die plaas na haar verblyf in Italië om haar pottebakkery te hervat en ou vriendskappe te hernu. ’n Ou jeugvriend, Alfons Minnaar, daag egter een aand gewond by die voordeur op en vra dat sy niemand van sy teenwoordigheid sal vertel nie. Sy kom nou eers agter dat daar vreemde dinge aan die gang is in die berge. Mense praat van dwelm- en wapensmokkelary en ’n polisiekantoor word opgeblaas. “Windspoor” (1989) is ’n verhaal van liefde en verraad. Laura Helmer se bruidegom, Ruben, verdwyn kort voor hulle troue, maar Gustav Bothma is daar om te troos. Niemand glo meer in Ruben nie, tog kan Laura hom nie net laat gaan nie. “Windspoor” is die naaswenner in ATKV/Sarie se vervolgverhaalwedstryd. In “Sewende somer” (1990) keer Ester Kolbe terug na die plek waar sy en Zach Dijzel liefgehad het en sy gaan woon in die Dijzel-huis, waar sewe jaar tevore ’n moord gepleeg is. Niemand kon dit nog vergeet nie en Zach het verdwyn. Dis egter tyd dat Zach terugkom en opeis wat syne is, want die sewende somer is ’n tyd van rus. “Sewende somer” is die naaswenner in ATKV/Sarie se vervolgverhaalwedstryd. In “Vuurvliegie” (1990) weet Danien Fouché sy wil vir Alfons hê. Sy het egter die eienaardige gevoel dat sy ’n mens binne die mens liefhet en hy is terselfdertyd ’n ou bekende en tog ’n wildvreemde.

“Tiendes van silwer” (1996) speel af op die kampus van Potchefstroom en het die liefdeslewe van vier jongmense as tema. Dit is die deurmekaar jare van liefkry en keuses doen, seerkry en ontdek dat silwer net ’n skynsel is en dat werklike geluk net met die hart gekoop kan word. “Mense van faam” (1998) is die verhaal van die identiese tweeling Debora en Diana. Debora is die passielose nugter advokaat, terwyl die impulsiewe Diana smag om deel van die vooraanstaande Mynhard-familie van Meulenhof te wees. Debora dink egter hulle is snobs. Diana trou met een van die Mynhard-wynboere en Debora raak teen haar sin betrokke by die familie en leer hulle beter ken, veral die aantreklike Theron. Abel Buitendag slyt in “Abel se dogters” (2003) na sy vrou se dood sy lewe stil op sy plaas in die Oos-Vrystaat. Sy drie dogters, Adelien, Bernadette en Christelle, smag egter na meer warmte en kontak. Hulle verlaat die huis, waar die wêreld hulle oorweldig en hulle die storm, pyn en bitterheid wat liefde bring, ervaar. “Anderkant die vloedwaters” word opgeneem in Omnibus 5 (2003). Dr. Bernard Linde laai een stormnag ’n vreemde vrou op en sy verdwyn net so skielik weer uit sy lewe. Hy weet egter hy gaan nooit weer dieselfde wees nie. “’n Vrou vir Ver-en-Naby” word opgeneem in Omnibus 5 (2003). Dit is die liefdesverhaal van Laura Krause wat al baie smart moes deurmaak en op soek is na innerlike vrede. “Dieper water” (2007) is ’n familiesage waarin drie liefdesverhale oor drie tydperke weergegee word. Die egpaar Rachel en Hektor is sielsgenote, net so onlosmaaklik aan mekaar verbonde as aan die plaas Diepwater. Die politiek van veranderende tye, van voor die Tweede Wêreldoorlog tot anderkant apartheid, dryf egter ’n wig tussen Rachel en Hektor in. Hul vervreemding duur dekades lank, waarin hy op die plaas help om die boerdery te bestuur maar nooit sy voet in die huis sit nie. Hul vervreemde kleindogter, die jong predikant Nadia, daag uit die bloute op die plaas op en haar koms keer stelselmatig alles wat ’n gegewe op Diepwater geword het, op sy kop. “Somersneeu” (2009) skets die lewens van ’n klompie matrikulante in die tydperk 1999 tot 2011. Hierdie roman is in 2011 op die kortlys vir die toekenning van die ATKV-prys vir liefdesromans. “Debora en seuns”[1] (2015) is die verhaal van die Duits-Afrikaanse Deborah Schlagerfeldt en haar drie seuns, wat hulle gebak en snuisterye in hul winkel “Debora en seuns” op ’n dorpie in die Oos-Vrystaat verkoop.[2] Hulle word egter nie maklik aanvaar deur die dorpsmense nie. Dis slegs hul buurvrou Susan Scott en haar dogter Margot wat mettertyd die Schlagerfeldts leer ken. Debora versorg haar man, ’n invalide, met groot sorg, maar nie sy of die seuns rep ’n woord oor die oorsaak van sy toestand of die gebeure voor hul koms nie. Margot maak vriende met die jongste seun, Erik, en sy raak gou deel van die huishouding. Dan raak Margot verlief op die oudste seun, ’n dokter, wat Londen toe vertrek om by Guy’s Hospital te gaan werk. Die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog verander alles. Margot moet besluit of sy haar hart oor die oseaan moet volg, na Londen, reguit die oorlog in. Die verhaal begin wanneer Margot Scott en haar ma na baie jare die dorpie van hul kindertyd binnery. Daarna word die storie met terugflitse vertel. Helene de Kock skryf ook ’n aantal novelles wat in verskeie bundels gepubliseer word, insluitende “Morester, Morester”, “Die Vrystaat is verniet”, “Sewe liefdesnovelles” en “Die Skadubelofte en ander liefdesverhale”.

Benewens haar liefdesromans skryf sy ook jeugverhale soos “Hoor jy die skoenlappers?”, wat vertel van ’n graad tien dogter se stryd met haar doofheid, tot sy uitvind dat stilte sy eie klank het en dat ore nie die enigste sintuig is waarmee mens kan hoor nie.

Sy publiseer ook ’n aantal boeke met ’n Christelike tema. Vir kinders skryf sy die boeke “Job, die ashoopman”, “Openbaring, die Boek wat ons bly maak” en “Die eerste nagmaal”. “As dood lewe word” is die resultaat van haar stryd om haar gevoelens na die dood van haar seun te verwerk. In 2000 word “Engel op die drumpel” aangewys as naaswenner van Christelike Boekhandel van Suid-Afrika (CBSA) se toekennings vir Christelike Publikasies in die kategorie Fiksie. Sy is die samesteller van ’n paar bundels, soos “Vroue van geloof”, “Omdat ek Ma liefhet”, “God se mense” (in samewerking met Maretha Maartens, dr. Hennie Maartens, Elsje Büchner, Herman de Kock en dr. Christo de Klerk) en “’n Pa soos myne”. In 2003 word “Omdat ek Ma liefhet” aangewys as wenner van CBSA se toekenning vir Christelike publikasies in die kategorie Beste Geskenkboek.

Publikasies

[wysig | wysig bron]
Jaar Publkasies
1979 Die soete dwaling
1980 Sonder winter
1981 Sonder winter
Die bruidseisoen: twee novelles
Man van gister
Met vandag se brood
Ver vlug na môre
1982 Kamer van die stormwind
Skemerspel
1983 Digby Grootgewaag
Plek van die bittermaan
1985 Die herfsbelofte
Soet wyn vir ’n Sondagkind
1986 Ballade vir ’n bruid
Kronkelpad na Vergenoeg
1988 Joernaal van ’n winterjaar
’n Kind vir Vier Oude Vrinde
1989 Seisoen van die skimmelson
Uur van die Sewester
Windspoor
1990 Die sewende somer
Vuurvliegie
1991 Saterdagskind
1993 Môrester, môrester: agt novelles
1994 Man van kaliber
1995 Volmaakte versnit
Die Vrystaat is verniet: Vyf liefdesnovelles
1997 Tiendes van silwer
Vrou van formaat
Job, die ashoopman
Sewe liefdesnovelles
1998 Mense van faam
1999 Engel op die drumpel
Openbaring, die Boek wat ons bly maak
Die Riemland tweeluik
Die skadubelofte en ander liefdesverhale
2000 Die eerste nagmaal
Vonkeljaar se kind
Die Wynland omnibus
Omnibus 1: Plek van die bittermaan; Kamer van die stormwind
Omnibus 2: Ballade vir ’n bruid; Die herfsbelofte
2001 Hoor jy die skoenlappers?
2002 Vonkeljaar se kind
Die Wynland omnibus
Omnibus 1: Plek van die bittermaan; Kamer van die stormwind
Omnibus 2: Ballade vir ’n bruid; Die herfsbelofte
Omnibus 3: Liefde in die Lae Lande
2003 Abel se dogters
Omnibus 4: Tiendes van silwer; Gruispad na Tóg Wat; Skemerspel
Omnibus 5: Die soete dwaling; Seisoen van die skimmelson; Anderkant die

vloedwaters; ’n Vrou vir Ver-en-Naby

2004 Liefde is ’n klipgooi ver: Ses novelles
’n Tyd om lief te hê
Omnibus 6: Man van kaliber; Vrou van formaat; Mense van faam
2005 Omnibus 7: Vuurvliegie; Sewende somer; Windspoor
2006 Omnibus 8: Digby Grootgewaag; Kronkelpad na Vergenoeg; Sonder Winter
2007 As dood lewe word
Dieper water
Lelie van die laagte
Omnibus 9: Man van gister; Die bruidseisoen; ’n Bruid vir vier seisoene;
Uur van die Seweste
2009 Somersneeu
Omnibus 10: Ver vlug na more; Met vandag se brood (Die Riemland

tweeluik)

2015 Debora en seuns
Samesteller
2001 Vroue van geloof (saam met 11 ander medewerkers)
2002 Omdat ek ma liefhet
God se mense (saam met Maretha Maartens, Hennie Maartens, Elsje

Büchner, Herman de Kock en Christo de Klerk)

2003 Because I love you, Mom
’n Pa soos myne

Bronnelys

[wysig | wysig bron]

Boeke

[wysig | wysig bron]
  • Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe  1999
  • Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) “Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom” Lapa-Uitgewers  Eerste uitgawe Tweede druk 2005

Tydskrifte en koerante

[wysig | wysig bron]
  • De Kock, Helene “Verbeelding ’n praktiese ding – ook in romanse” “Beeld” 10 Februarie 2010
  • Fourie, Corlia “Leeslustige pastoriekind” “Rooi Rose” 19 Julie 2000
  • Nieuwoudt, Stephanie “De Kock glo in deeglike navorsing vir romans” “Plus” 4 November 1997
  • Roux, Jaybee “Dood verskil, God bly dieselfde” “Beeld” 27 Junie 2008
  • Victor, Madri “Chick-lit: méér as net ’n ‘girly’-omslag” “Rapport” 3 April 2011
  • Vorster, Alita “Helene se verhaal” “Vrouekeur” 27 Mei 2005

Internet

[wysig | wysig bron]

Ongepubliseerde dokumente

[wysig | wysig bron]

Resensies

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Rautenbach, Elmari “Beeld” 6 April 2015
  2. ↑ Rust, Riette LitNet: http://www.litnet.co.za/boekresensie-debora-en-seuns-deur-helene-de-kock/
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Helene_de_Kock&oldid=2479795"