Κλάους Όφφε: Αντιφάσεις του σύγχρονου κράτους πρό-νοιας, μέρος ΙV - Κράτος πρόνοιας και πολιτικές αλλαγές

© PRAXIS International (τεύχος 3/1981, για το 2019 © CEEOL) - Claus Offe: Some Contradictions of the Modern Welfare State

  
→ Βλ. εισαγωγικό σημείωμα στο παλιό αλλά καθόλου ανεπίκαιρο δοκίμιο του Claus Offe ←
 
→ Το μέρος Ι: [Πολυλειτουργικός χαρακτήρας του κράτους πρόνοιας, ικανότητα να εξυπηρετεί ταυτόχρονα πολλούς αλληλοσυγκρουόμενους στόχους και στρατηγικές + Εισαγωγικό σημείωμα για το δοκίμιο του Offe και για το περιοδικό PRAXIS International] ←

→ Το μέρος IΙ: [Η επίθεση εκ δεξιών - Ο καπιταλισμός αδυνατεί να συνυπάρχει αρμονικά με το κράτος πρόνοιας, αλλά ούτε μπορεί να κάνει χωρίς αυτό όσο είναι βιομηχανικός καπιταλισμός ] ←

    

→ To μέρος III: [Κριτική εξ αριστερών - Το υπάρχον κράτος πρόνοιας δρά κατόπιν εορτής - απλά «επισκευάζει ζημίες». Είναι αναποτελεσματικό, αντιπαραγωγικό και καταπιεστικό, παράγει και αυτό «ιδεολογία», δηλαδή ψευδή συνείδηση] ←
 
Συνέχεια Μέρος ΙV  
[Το κράτος πρόνοιας είναι τώρα <1981> «ντεμοντέ». Πόσο δύσκολο είναι να παραμεριστεί;]
Στην προηγηθείσα πραγμάτευση συγκρίναμε με τρόπο σχηματικό την «δεξιά» και την «αριστερή» κριτική ανάλυση του κράτους πρόνοιας· αυτό που τραβά την προσοχή είναι τρία σημεία, στα οποία οι φιλελεύθεροι-συντηρητικοί και οι σοσιαλιστές επικριτές του κράτους πρόνοιας επιδεικνύουν κάπως παράδοξες αναλογίες ή και ομοιότητες.

Πρώτον, αντίθετα με την ιδεολογική συναίνεση που επικρατούσε στη διάρκεια των δύο δεκαετιών 1950 - 1960 σε μερικές από τις χώρες με προχωρημένο κράτος πρόνοιας, τώρα πιά πουθενά δεν πιστεύουν οι πολίτες ότι το κράτος πρόνοιας είναι η πολλά υποσχόμενη και μόνιμα έγκυρη απάντηση στα προβλήματα της κοινωνικοπολιτικής τάξης πραγμάτων των προηγμένων καπιταλιστικών οικονομιών. Οι επικρίσεις εναντίον του, τόσο από δεξιά όσο και από αριστερά, έχουν γίνει πιο μεγαλόφωνες και η αρνητική τους αξιολόγηση των ρυθμίσεων του κράτους πρόνοιας έχει γίνει πιο ριζική. 

Δεύτερον, τόσο η «δεξιά» όσο και η «αριστερή» κριτική προσέγγισση του κράτους πρόνοιας (καθεμιά από τις οποίες λαμβάνει σοβαρά υπόψη τα συμφέροντα της δικής της «πολιτικής πελατείας), ούτε μπορούν ούτε θέλουν να εγκαταλείψουν εντελώς το κράτος πρόνοιας· ο λόγος για τον δισταγμό αυτό είναι το γεγονός ότι το κράτος πρόνοιας επιτελεί λειτουργίες ουσιώδεις και απαραίτητες τόσο για τη διαδικασία συσσώρευσης του κεφαλαίου όσο και για την κοινωνική και οικονομική ευημερία της εργατικής τάξης.

Claus Offe (κέντρο), Rainer Forst (αριστερά), Jürgen Habermas: Τρεις από τους πιο σημαντικούς

σημερινούς εκπροσώπους της «Σχολής της Φρανκφούρτης» (οι δύο υπήρξαν μαθητές του Χάμπερμας)

ήταν, μαζί με άλλους (Jean-Francois Jamet, Γιάννης Μηλιός, Francesco Mongelli, Καλυψώ Νικολαΐδη κ.ά.) συνεισηγητές στην ημερίδα του Πανεπιστημίου της Φρανκφούρτης (4.2.2016) με τίτλο “Europe as a Context of Justice„. Στο επίκεντρο αυτής της συζήτησης ήταν και το ερώτημα άν η ΕΕ αντιμετώπισε δίκαια την ελληνική κρίση χρέους.

Κλάους Όφφε: Αντιφάσεις του σύγχρονου κράτους πρόνοιας, μέρος ΙII: Η κριτική εξ αριστερών

© PRAXIS International (τεύχος 3/1981, για το 2019 © CEEOL) - Claus Offe: Some Contradictions of the Modern Welfare State

 
Βλ. το εισαγωγικό σημείωμα ←
 
→ Το μέρος Ι: [Πολυλειτουργικός χαρακτήρας του κράτους πρόνοιας, ικανότητα να εξυπηρετεί ταυτόχρονα πολλούς αλληλοσυγκρουόμενους στόχους και στρατηγικές + Εισαγωγικό σημείωμα για το δοκίμιο του Offe και για το περιοδικό PRAXIS International] ←

→ Το μέρος IΙ: [Η επίθεση εκ δεξιών] ←
  

Συνέχεια, μέρος ΙΙI: 

[Βασικά επιχειρήματα της σοσιαλιστικής-αριστερής κριτικής: Το υπάρχον κράτος πρόνοιας δρα κατόπιν εορτής, «επισκευάζοντας ζημίες». Επίσης, είναι αναποτελεσματικό, αντιπαραγωγικό και καταπιεστικό. Τέλος παράγει και αυτό «ιδεολογία», δηλαδή ψευδή συνείδηση]

Με τους αγώνες που διεξήγαγε το κίνημα της εργατικής τάξης επί ένα αιώνα και κάτι, αγώνες για να νομοθετηθούν κανόνες δικαίου που προστατεύουν την εργασία, για να αναπτυχθούν σε ευρεία κλίμακα οι υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας, για κοινωνική ασφάλιση και για αναγνώριση των συνδικαλιστικών οργανώσεων, έδρεψε ως καρπούς ουσιαστικές βελτιώσεις στις συνθήκες διαβίωσης των περισσότερων μισθωτών. Θα ήταν ανόητο να το αρνηθεί κανείς αυτό. Ωστόσο, η σοσιαλιστική κριτική του κράτους πρόνοιας είναι θεμελιώδης. Μπορεί να συνοψιστεί σε τρία σημεία, τα οποία θα εξετάσουμε στη σειρά: Η κριτική αυτή υποστηρίζει ότι το κράτος πρόνοιας είναι (1) αναποτελεσματικό και αντιπαραγωγικό - δηλαδή κάνει κακή χρήση των πόρων που τίθενται στη διάθεσή του, (2) είναι καταπιεστικό, δηλαδή περιορίζει τις ελευθερίες του ατόμου, και (3) συνεισφέρει και αυτό στο να δημιουργούνται προϋποθέσεις για να κατανοείται η κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα εκ μέρους της εργατικής τάξης με τρόπο ψευδή (ή αλλιώς «ιδεολογικό»). Εν ολίγοις, είναι ένα εργαλείο που σταθεροποιεί την καπιταλιστική κοινωνία και όχι ένα βήμα προς την μεταμόρφωσή της. Η κριτική αυτή υποστηρίζει ότι παρά τα αναμφισβήτητα οφέλη στις συνθήκες διαβίωσης των μισθωτών, το κράτος πρόνοιας, με τη συγκεκριμένη θεσμική του  διάρθρωση, έχει κάνει ελάχιστα πράγματα ή τίποτε για να αλλάξει η κατανομή του παραγόμενου κοινωνικού προϊόντος μεταξύ των δύο βασικών τάξεων της κοινωνίας, δηλαδή μεταξύ εργασίας και κεφαλαίου. 

Ο τεράστιος μηχανισμός της αναδιανομής δεν λειτουργεί σε κατακόρυφη αλλά σε οριζόντια κατεύθυνση, δηλαδή αναδιανέμει εισοδήματα εντός της κατηγορίας των μισθωτών και μόνον. Μια άλλη πτυχή αναποτελεσματικότητας είναι ότι το κράτος πρόνοιας δεν αντιμετωπίζει τις αιτίες των δυσάρεστων ενδεχόμενων και καταστάσεων ανάγκης στην εργασιακή και κοινωνική ζωή των ανθρώπων (όπως είναι ασθένειες οι σχετικές με την εργασία τους, η αποδιοργάνωση των πόλεων που προκαλεί η καπιταλιστική αγορά ακινήτων, η απαξίωση των δεξιοτήτων τους [που επιφέρουν οι τεχνολογικές αλλαγές], η ανεργία κλπ), αλλά αντισταθμίζει (μερικές από τις) συνέπειες τέτοιων συμβάντων, π.χ. με την παροχή υπηρεσιών υγείας και ασφάλισης έναντι ασθενειών, με επιδοτήσεις της στέγασης, με θεσμούς κατάρτισης και επανεκπαίδευσης, με επιδόματα ανεργίας κ.λπ. Σε γενικές γραμμές, το είδος της κοινωνικής παρέμβασης που είναι το πιο τυπικό για το κράτος πρόνοιας, έρχεται πάντα «πολύ αργά»· και γι΄ αυτό τον λόγο, τούτα τα μέτρα που λαμβάνονται εκ των υστέρων είναι πιό δαπανηρά και λιγότερο αποτελεσματικά από όσο θα μπορούσαν να είναι, εάν οι παρεμβάσεις του κράτους πρόνοιας ήταν διαφορετικού, «προληπτικού» τύπου, δηλαδή εάν στόχευαν πιο πολύ στά «αίτια». Πρόκειται για ένα ευρέως αναγνωρισμένο και παραδεκτό δίλημμα της χάραξης κοινωνικής πολιτικής· η τυπική απάντηση είναι σύσταση για υιοθέτηση περισσότερο «προληπτικών» στρατηγικών. Ωστόσο, είναι επίσης παραδεκτό εξίσου ευρέως, ότι μια αποτελεσματική δράση προληπτικού τύπου θα ισοδυναμούσε σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις με δραστική παρέμβαση στις προνομίες των επενδυτών και των διαχειριστών κεφαλαίων, δηλαδή στη σφαίρα της αγοράς και της ιδιωτικής ιδιοκτησίας· αλλά το κράτος πρόνοιας έχει μόνον πολύ περιορισμένες νομικές και de facto εξουσίες για να παρεμβαίνει ρυθμιστικά στη σφαίρα αυτή.

Κλάους Όφφε: Αντιφάσεις του σύγχρονου κράτους πρόνοιας, μέρος ΙI: Η επίθεση εκ δεξιών

  
© PRAXIS International (τεύχος 3/1981, για το 2019 © CEEOL) - Claus Offe: Some Contradictions of the Modern Welfare State

  
Βλ. το εισαγωγικό σημείωμα  ← 
 

→ Το μέρος Ι: [Πολυλειτουργικός χαρακτήρας του κράτους πρόνοιας, ικανότητα να εξυπηρετεί ταυτόχρονα πολλούς αλληλοσυγκρουόμενους στόχους και στρατηγικές + Εισαγωγικό σημείωμα για το δοκίμιο του Offe και για το περιοδικό PRAXIS International]  ← 

    
   
  

Συνέχεια, μέρος ΙΙ:

[Βασικά επιχειρήματα της φιλελεύθερης-συντηρητικής κριτικής:  Το κράτος πρόνοιας προκαλεί «υπερφόρτωση της ζήτησης» στη σφαίρα της οικονομίας (πληθωρισμός κτλ) και στη σφαίρα της πολιτικής («ακυβερνησία»)

Η έντονη υποχώρηση της οικονομίας στα μέσα της δεκαετίας του 1970 προκάλεσε μιαν αναγέννηση των νεο-laissez faire και μονεταριστικών οικονομικών δογμάτων, εξίσου ισχυρή τόσο στο πεδίο της θεωρητικής σκέψης όσο και στο πεδίο της πολιτικής. Αυτά τα δόγματα ισοδυναμούν με μια θεμελιακή κριτική του κράτους πρόνοιας: Θεωρούν ότι το κράτος πρόνοιας είναι στην πραγματικότητα η ασθένεια, μολονότι αυτό ισχυρίζεται ότι είναι η θεραπεία της. Ισχυρίζονται ότι αντί να συμφιλιώνει με αρμονικό τρόπο και αποτελεσματικά τις συγκρούσεις που αναπτύσσονται εντός της κοινωνίας της αγοράς, το κράτος πρόνοιας τις επιδεινώνει και παρεμποδίζει τις δυνάμεις της κοινωνικής ειρήνης και της προόδου (και εννοούν, συγκεκριμένα, τις δυνάμεις της αγοράς) να λειτουργούν σωστά και ευεργετικά.

Αυτό συμβαίνει, λένε, για δύο βασικούς λόγους. Πρώτον, οι θεσμικοί μηχανισμοί του κράτους πρόνοιας επιβάλλουν επί του κεφαλαίου επιβαρύνσεις φορολογικές και κανονιστικών ρυθμίσεων, πράγμα που ισοδυναμεί με αντικίνητρο για επενδύσεις. Δεύτερον, ταυτόχρονα με τις επιβαρύνσεις αυτές, το κράτος πρόνοιας χορηγεί στους εργαζόμενους και στα συνδικάτα εργαλεία για να μπορούν να εγείρουν αξιώσεις, να διεκδικούν δικαιώματα και θέσεις συλλογικής ισχύος, πράγματα που ισοδυναμούν με αντικίνητρα για εργασία - ή τουλάχιστον με αντικίνητρα για να εργάζονται τόσο σκληρά και παραγωγικά, όσο θα αναγκαζόταν να κάνουν υπό συνθήκες ανεμπόδιστων δυνάμεων της αγοράς. Ο συνδυασμός αυτών των δύο παραγόντων οδηγεί σε μια δυναμική μειούμενης οικονομικής ανάπτυξης και αυξανόμενων προσδοκιών, σε «υπερφόρτωση της ζήτησης» («demand overload») στη σφαίρα της οικονομίας - που είναι γνωστή ως πληθωρισμός, καθώς και σε υπερφόρτωση της ζήτησης στη σφαίρα της πολιτικής («μη κυβερνησιμότητα» ή «ακυβερνησία»), οι οποίες ολοένα και λιγότερο μπορούν να ικανοποιηθούν με τους διαθέσιμους οικονομικούς και πολιτικούς πόρους.
<Σημείωση Claus Offe: Ένα συναφές επιχείρημα που χρησιμοποιείται συχνά στις αναλύσεις της συντηρητικής πλευράς είναι το εξής: Το κράτος πρόνοιας αφενός υπονομεύει την ποιότητα της εργασιακής συμπεριφοράς [το λεγόμενο εργασιακό ήθος], με το να παρακινεί τους εργαζόμενους να είναι πιο «απαιτητικοί» και ταυτόχρονα λιγότερο πρόθυμοι να καταβάλουν ικανή προσπάθεια κατά την διεκπεραίωση της εργασίας τους κ.ο.κ. Όμως επιπρόσθετα, ισχυρίζονται, το κράτος πρόνοιας μειώνει και την ποσότητα της διαθέσιμης παραγωγικής εργασίας. Αυτό το στηρίζουν προβάλλοντας το επιχείρημα ότι η ιδεολογία του κράτους πρόνοιας δίνει μεγάλη έμφαση στις υπηρεσίες του δημόσιου τομέα και προωθεί τις σταδιοδρομίες σε τομείς γραφειοκρατικών απασχολήσεων, ιδίως δε στους τομείς της εκπαίδευσης και της εργασιακής κατάρτισης, με αποτέλεσμα να προκαλείται με ποικίλους τρόπους στενότητα προσφοράς στην αγορά «παραγωγικής» εργασίας>  

Είναι εντελώς προφανείς οι αντιδραστικές πολιτικές χρήσεις αυτής της ανάλυσης, τις οποίες αποσκοπεί να υποστηρίξει ή να προτείνει υπό την συνήθη, κανονική ερμηνεία της. Ωστόσο, είναι ενδεχόμενο ότι η αλήθεια της ανάλυσης αυτής καθεαυτής είναι ένα διαφορετικό και ευρύτερο ζήτημα από το πόσο επιθυμητά είναι τα πρακτικά της συμπεράσματα. Αν και η δημοκρατική Αριστερά συχνά μετρά και αξιολογεί το πρώτο ζήτημα με βάση το δεύτερο, εντούτοις αυτά τα δύο ζητήματα θα πρέπει να εξετάζονται και να αξιολογούνται ξεχωριστά. Εξάλλου, κατά την άποψή μου, το σφάλμα της ανωτέρω ανάλυσης δεν συνίσταται τόσο σ' αυτά που λέει, αλλά σε αυτά που αποσιωπά. 

Κλάους Όφφε: Αντιφάσεις του σύγχρονου κράτους πρόνοιας

© PRAXIS International (τεύχος 3/1981, για το 2019 © CEEOL) - Claus Offe: Some Contradictions of the Modern Welfare State

Αυτό το παλιό μικρό δοκίμιο του Κλάους Όφφε είχε δημοσιευτεί το 1981 στο περίφημο περιοδικό PRAXIS International. Δυστυχώς το PRAXIS, μαζί με την ομώνυμη υψηλού διεθνούς κύρους «Θερινή Σχολή» στο νησί Κόρτσουλα της Δαλματίας, άν και πνευματικά προϊόντα υψηλού επιπέδου της δικής μας γειτονιάς, ήταν για τη ντόπια διανόηση (και της εγχώριας Αριστεράς) γη εξίσου άγνωστη με τη Νόβαγια Ζέμλια. Στις ελάχιστες τιμητικές εξαιρέσεις ανήκε προπαντός ο κύκλος γύρω από το εξαίρετο περιοδικό Λεβιάθαν (1988-1991), στο οποίο μεταφράστηκαν αξιόλογα δημοσιεύματα του PRAXIS. Το περιοδικό εκείνο και η «Θερινή Σχολή» ήταν δημιουργήματα ενός κύκλου Γιουγκοσλάβων στοχαστών, κριτικών της Τιτοϊκής διακυβέρνησης από τα χρόνια του '60 & ΄70, σε συνεργασία με άλλους Ευρωπαίους αλλά και Αμερικανούς στοχαστές, πολλούς συνδεδεμένους με την Κριτική Θεωρία της «Σχολής της Φρανκφούρτης» αλλά όχι μόνον. Ήταν εποχή ανθοφορίας ενός μαρξισμού αποκαλούμενου τότε αντιδογματικού, ανθρωπιστικού ή Δυτικού, στα χνάρια του Αντόνιο Γκράμσι και του πρώιμου Γκέοργκ Λούκατς.
Στη δεύτερη περίοδο (1981 και μετά) το PRAXIS, εξαιτίας και εσωτερικών κυβερνητικών πιέσεων στη Γιουγκοσλαβία μετά την εξασθένηση του γερασμένου πια Τίτο, μετέφερε την έδρα του από το Βελιγράδι και το Ζάγκρεμπ στο Λονδίνο (εκδοτικός οίκος Basil Blackwell). 
Ως αρχισυντάκτες θήτευσαν μεταξύ άλλων οι Σέρβοι Svetozar Stojanović και Mihailo Marković, ο Αμερικανός Richard J. Bernstein, ο Ούγγρος Ferenc Fehér και η εβραϊκής καταγωγής Κωνσταντινουπολίτισσα καθηγήτρια πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Γέηλ Seyla Benhabib. Στη συντακτική του επιτροπή συμμετείχαν ονόματα όπως οι Πολωνoί Zygmunt Bauman και Leszek Kolakovski, οι Αμερικανοί David Riesman και Norman Birnbaum, ο Καναδός Charles Taylor, οι Γερμανοί Jürgen Habermas, Oskar Negt, Αlbrecht Wellmer, επίσης, ενόσω ζούσαν, οι Ernst Bloch, Erich Fromm (στο Μεξικό τότε) και Herbert Marcuse, οι Ούγγροι Agnes Heller, Andras Hegedüs, György Markus και ο ίδιος ο Georg Lukács όσο ήταν εν ζωή, ο Ουγγρο-Αμερικανός Andrew Arato, ο Ιταλός Franco Ferrarotti, ο Τσέχος Karel Kosik, οι Γάλλοι Henri Lefebvre, André Gorz, Serge Mallet, o Γαλλο-Βραζιλιάνος Michael Löwy, ο Ρουμανο-Γάλλος φιλόσοφος Lucien Goldmann, οι Βρετανοί Tom Bottomore, Ralph Miliband, Edward P. Thompson, Antony Giddens, ο Γαλλο-Αιγύπτιος Samir Amin, o δικός μας Κώστας Αξελός, μαζί με Γιουγκοσλάβους του αρχικού πυρήνα όπως η Zagorka Golubović και ο Ljubomir Tadic. Στον στενό κύκλο του PRAXIS και στους τακτικούς αρθρογράφους διακρίνονται μεταξύ άλλων οι Ιταλoί Lucio Lompardo Radice και Umberto Cerroni, οι Γάλλοι Claude Lefort και Pascal Bruckner, η Βελγίδα Chantal Mouffe, οι Γερμανοί Karl-Otto Apel, Helmut Dubiel, Iring Fetscher, Johano Strasser, Hauke Brunkhorst, η Αμερικανίδα Nancy Fraser και οι συμπατριώτες της Τhomas McCarthy, Martin Jay, Joel Whitebook και ο Richard Rorty, ο Πολωνός Wlodzimierz Brus, πολλοί Σέρβοι στοχαστές όπως ο Ivan Vejvoda, η Κροάτισσα Dunja Melčić και ομοεθνείς της όπως οι Gajo Petrović, Milan Kangrga, Žarko Puhovski, Rudi Supek, Predrag Vranicki, Βόσνιοι όπως ο Ivan Lovrenović, o Ivan Focht και ο Muhamed Filipović, στοχαστές από τη Σλοβενία όπως οi Veljko Rus και Božidar Debenjak, τη Βόρεια Μακεδονία όπως ο Μίτκο Ιλίεφσκι κ.ά. 
Όλα τα τεύχη του PRAXIS International της Β' περιόδου ← (1981-1993) με το περιεχόμενο τους ψηφιοποιημένο είναι σήμερα διαθέσιμα μέσω της Central and Eastern European Online Library (CEEOL). Τα τεύχη της Α' περιόδου (1965-1973, έκδοση στο Πανεπιστήμιο του Ζάγκρεμπ) υπάρχουν εδώ ←.

Αυτό το δοκίμιο είναι γραμμένο στην αρχή της δεκαετίας του 1980, δηλαδή σε εποχή που η επίθεση εκ δεξιών εναντίον του κράτους πρόνοιας είχε ξεκινήσει πρόσφατα· τότε, το μοντέλο πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής διαχείρισης του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής που σήμερα αποκαλείται «νεοφιλελευθερισμός» ήταν στη νηπιακή του ηλικία. Ακόμη δεν είχε όνομα. Και μολονότι οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές επιστήμες, ακριβώς επειδή φιλοδοξούν να είναι επιστήμες, δεν έχουν την ικανότητα της Πυθίας, έχει ενδιαφέρον να ξαναδούμε τώρα πώς έβλεπε τότε ο Κλάους Όφφε τη φύση, τις γενεσιουργές δυνάμεις και την πορεία του κράτους πρόνοιας, την αντιφατική λειτουργία του εντός της ισχύουσας τάξης πραγμάτων, την αρχόμενη αμφισβήτησή του, τις εναλλακτικές προοπτικές ή τα διαφορετικά «σενάρια» για το μέλλον του - δηλαδή για το σήμερα. 
Νέες πραγματικότητες με τεράστια επίδραση, όπως είναι οι αλλαγές στις εργασιακές συνθήκες με πολιτικά προωθούμενη εισβολή και εξάπλωση της εργασιακής επισφάλειας, η διχοτόμηση της αγοράς εργασίας σε προνομιούχο και επισφαλή τομέα, η αποβιομηχάνιση σε πολλές ισχυρές χώρες της Δύσης, η διόγκωση του (απορρυθμισμένου) χρηματοπιστωτικού τομέα σε βαθμό που οι πιο πολλές από τις ισχυρές πρώην βιομηχανικές κοινωνίες μεταλλάχθηκαν σε κεφαλαιοκρατικούς κοινωνικούς σχηματισμούς που βασίζονται κυρίως στη δράση των υπερτροφικών και πλανητικής εμβέλειας χρηματοοικονομικών επιχειρήσεων, όλα αυτά συνειδητοποιήθηκαν και μελετήθηκαν ως βασικοί παράγοντες του παγκόσμιου γίγνεσθαι αρκετά μετά την εποχή εκείνη. Το ίδιο ισχύει βέβαια για την ψηφιακή επανάσταση, για τη γενικευμένη χρήση της ρομποτικής και της αυτοματοποίησης στην παραγωγική διαδικασία που εκτοπίζουν το είδος του βιομηχανικού εργάτη που ξέραμε παλιά, για την ανάδυση του Κινεζικού οικονομικού, επενδυτικού και τεχνολογικού γίγαντα, για το φάσμα της κλιματικής αλλαγής και για πολλά άλλα. 
Ωστόσο, το ευρύ αναλυτικό πλαίσιο του Όφφε με την έμφαση στους δομικούς και λειτουργικούς παράγοντες, φωτίζει με άλλο φώς καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Π.χ. η παρατήρησή του για τις αντοχές του κράτους πρόνοιας στην επίθεση που ήδη δεχόταν, εν μέρει επιβεβαιώθηκε μόνον για εκείνες τις χώρες της ανεπτυγμένης Δύσης στις οποίες δεν συνέβη πλήρης αποβιομηχάνιση: Το κράτος πρόνοιας εξακολουθεί σήμερα να αντέχει σε κάποιο βαθμό στη Βόρεια και Δυτική ηπειρωτική Ευρώπη, δηλαδή μόνον εκεί όπου αφενός είχε ήδη αναπτυχθεί επαρκώς και αφετέρου επιβίωσε μέχρι σήμερα σε συνύπαρξη με την ρομποτική και αυτοματοποίηση ένα μέρος της παλιάς βιομηχανικής εργατικής τάξης (Γαλλία, Γερμανία, Σκανδιναβικές χώρες, Βέλγιο). Αντίθετα, δεν άντεξε και είναι σε πλήρη υποχώρηση στην πλήρως αποβιομηχανισμένη Βρετανία (μολονότι και εκεί ήταν τότε «πλήρως ανεπτυγμένο», παρατηρούσε ο Όφφε), καθώς και σε χώρες όπου ήταν και έμεινε ημιτελές, όπως στις ΗΠΑ που αναφέρει ο Όφφε. Επίσης, το κράτος πρόνοιας συρρικνώθηκε  - ή δεν βελτιώθηκε - όπου ανέκαθεν ήταν υποτυπώδους μορφής ή πελατειακά στρεβλωμένο, όπως σε όλο το μεσογειακό Νότο της ΕΕ, από Ιβηρική μέχρι Ιταλία, Ελλάδα, Βουλγαρία και Ρουμανία.

Γ. Ρ.

O Ernst Bloch (1885-1977) και ο Herbert Marcuse (1898-1979)
το 1968 στο νησί Korčula (Κροατία) - «Θερινή Σχολή» της ομάδας Praxis

Μέρος Ι: [Πολυλειτουργικός χαρακτήρας του κράτους πρόνοιας - Η ικανότητα να εξυπηρετεί ταυτόχρονα πολλούς αλληλοσυγκρουόμενους στόχους και στρατηγικές]
  
Στην εποχή μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, το κράτος πρόνοιας χρησίμευσε ως η βασική, πρότυπη διευθέτηση για την εσωτερική ειρήνευση στις δημοκρατίες του προηγμένου καπιταλισμού. Αυτό το μοντέλο εσωτερικής ειρήνευσης ουσιαστικά συνίσταται στα εξής: Πρώτον, στην ρητή δεσμευτική υποχρέωση του κρατικού μηχανισμού να παρέχει βοήθεια και υποστήριξη (είτε σε χρήμα είτε σε είδος) σε εκείνους τους πολίτες που μαστίζονται από συγκεκριμένες ανάγκες και κινδύνους, χαρακτηριστικούς κοινωνιών με κυριαρχία της αγοράς· η βοήθεια αυτή παρέχεται στους πολίτες ως απόρροια νομικών δικαιωμάτων που έχουν χορηγηθεί στους πολίτες. Δεύτερον, το κράτος πρόνοιας στηρίζεται στην αναγνώριση του επίσημου ρόλου των εργατικών συνδικαλιστικών φορέων, τόσο στις συλλογικές διαπραγματεύσεις όσο και στη σύννομη διαμόρφωση της πολιτικής του κράτους. Και οι δύο αυτές δομικές συνιστώσες του κράτους πρόνοιας θεωρούνται ότι θέτουν όρια στις ταξικές συγκρούσεις, τις μετριάζουν, εξισσορροπούν την ασύμμετρη σχέση ισχύος μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας· συνεπώς, θέτουν ένα τέλος στην εκτός ελέγχου κατάσταση οξείας σύγκρουσης που ήταν το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο του καπιταλισμού στην εποχή του κράτους-πριν-το-κράτος-πρόνοιας (με άλλα λόγια, στην εποχή του φιλελεύθερου καπιταλισμού) και στις συνακόλουθες αντιφάσεις. Εν ολίγοις, σε όλη τη μεταπολεμική περίοδο αναγνωρίστηκε η αξία του κράτους πρόνοιας ως η πολιτική λύση στο πρόβλημα των κοινωνικών αντιφάσεων.

Μέχρι πρόσφατα, αυτή φαινόταν να είναι η άποψη στην οποία συνέκλιναν οι πολιτικές ελίτ, τόσο στις χώρες εκείνες όπου το κράτος πρόνοιας είναι πλήρως ανεπτυγμένο (π.χ. Μεγάλη Βρετανία, Σουηδία), όσο και εκεί όπου, ακόμη και τώρα, εξακολουθεί να βρίσκεται στο στάδιο της ατελούς εφαρμογής!