Μαξ Βέμπερ, Λέο Στράους και το μέλλον των κοινωνιών (Μέρος 3). Στωική στάση που αντέχει το βάρος και τη «μοίρα» της εποχής

της Regina Titunik

© Regina F. Titunik: Spiritual Renewal and the Last Man: Leo Strauss’s view of Max Weber’s Moral and Political Thought → pdf

Το δοκίμιο έχει ως βάση εισήγηση της συγγραφέως στο 20ό Παγκόσμιο Συνέδριο της International Political Science Association (IPSA), στην Φουκουόκα της Ιαπωνίας, στις 9-13 Ιουλίου 2006, τρία χρόνια πριν τον πρόωρο θάνατό της. Η ελληνική μετάφραση χωρίστηκε σε 3 κομμάτια.

 
Το Μέρος 1 της ελληνικής μετάφρασης : → [Φιλελεύθερη δημοκρατία, «πολυθεϊσμός των αξιών», ασυμφιλίωτη «πάλη των θεών» μεταξύ τους] ←

Το Μέρος 2 της ελληνικής μετάφρασης : → [Ησίοδος ή Δάντης; «Χρυσούς αιών» ή «Ξεχάστε Κάθε Ελπίδα»;] ←

3. Η Στωική στάση του Μαξ Βέμπερ: «Να αντέχουμε ανδροπρεπώς» το βάρος που βάζει στους ώμους μας «η μοίρα της εποχής μας»

Οι βασικές εναλλακτικές επιλογές και η μοίρα
[Εργαλειακή ορθολογικότητα, «πολυθεϊσμός» των ηθικών αξιών και «απομάγευση του κόσμου»]

Είναι σαφές το εξής: Ο Στράους ορθά παρατήρησε ότι ο Βέμπερ ανησυχούσε για τις επιπτώσεις της εξέλιξης των κοινωνιών ειδικά στη νεωτερική εποχή ή για τις επιπτώσεις του νεωτερικού εγκόσμιου, α-θρησκευτικού πειράματος. Ο Βέμπερ όχι μόνον διέγνωσε την προοπτική της επιστροφής σε παλιές μορφές «αριστοκρατίας», αλλά, όπως φάνηκε προηγουμένως, διέκρινε την έλευση ενός νέου, πιο ανθεκτικού συστήματος βασισμένου σε κάστες, το οποίο θα στηρίζεται στην κυριαρχία της εργαλειακής ορθολογικότητας μέσω μιας γραφειοκρατικής εξουσίας. Στην πορεία του Δυτικού πολιτισμού, ο Βέμπερ παρατήρησε την όλο και πιο έντονη και πιο συστηματική ρύθμιση της δράσης και της σκέψης του ανθρώπου μέσω ομοιόμορφων κανόνων και διαδικασιών· αυτό το διατύπωσε θεωρητικά με την έννοια «εξορθολογισμός». Μάλιστα, ο εξορθολογισμός και η συνακόλουθη διαφοροποίηση των ποικίλων σφαιρών του βίου, είναι αυτό που γέννησε τον «πολυθεϊσμό» των τελικών ηθικών αξιών, για τον οποίο μιλά ο Βέμπερ.1

Leo & Diane Dillon: Coming to Our Senses: σχέδιο για εξώφυλλο 

του βιβλίου Body and Spirit in the Hidden History of the West, 1990

© Leo & Diane Dillon / MutualArt

Το μέλλον των σύγχρονων κοινωνιών. Ο «διάλογος» του Μαξ Βέμπερ με τον Λέο Στράους και τον Φρίντριχ Νίτσε (Μέρος 2)

της Regina Titunik

© Regina F. Titunik: Spiritual Renewal and the Last Man: Leo Strauss’s view of Max Weber’s Moral and Political Thought → pdf

 

Το δοκίμιο έχει ως βάση εισήγηση της συγγραφέως στο 20ό Παγκόσμιο Συνέδριο της International Political Science Association (IPSA), στην Φουκουόκα της Ιαπωνίας, στις 9-13 Ιουλίου 2006, τρία χρόνια πριν τον πρόωρο θάνατό της. Η ελληνική μετάφραση χωρίστηκε σε 3 κομμάτια.
Το Μέρος 1 της ελληνικής μετάφρασης : → [Φιλελεύθερη δημοκρατία, «πολυθεϊσμός των αξιών», ασυμφιλίωτη «πάλη των θεών» μεταξύ τους] ←

 

2. [Ησίοδος ή Δάντης; «Χρυσούς αιών» ή «Ξεχάστε Κάθε Ελπίδα»;]

[«Άλυτη αντίφαση»; Η οικουμενική ηθική απέναντι στις πολιτισμικές και «βιταλιστικές» αξίες]

Σύμφωνα με τον Λέο Στράους, ο Μαξ Βέμπερ προσπάθησε να διατηρήσει τη ισχύ των «δεσμευτικών ορθολογικών κανόνων» ή «ηθικών επιταγών» πάνω από τις (και ενάντια στις) «πολιτισμικές αξίες» και τις «βιταλιστικές αξίες». Όμως τελικά ο Βέμπερ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει αυτή την προσπάθεια, επειδή δεν μπορούσε να αποδείξει πως οι «ηθικές επιταγές» είναι ανώτερες και άξιες να επιλέγονται έναντι των πολιτισμικών ή βιταλιστικών αξιών· ή απλά, επειδή έβλεπε πως στην πράξη οι ηθικές επιταγές «απορροφώνται και εξουδετερώνονται από την επιθυμία των ανθρώπων για άνεση και prestige».

Παρακάτω, στο ίδιο κεφάλαιο, ο Στράους διατυπώνει τα εξής, που λένε ακόμη περισσότερα για το πώς βλέπει τις θέσεις του Βέμπερ: 

Η κοινωνιολογική του ερμηνεία για τις θέσεις των Ινδουιστών βασίζεται στην παραδοχή ότι στο φυσικό δίκαιο όλων των ειδών προϋποτίθεται η εκ φύσεως ισότητα όλων των ανθρώπων, αν όχι και μια ευδαίμων, μια παραδείσια κατάσταση στο αρχικό ή στο τελικό στάδιο [της ανθρωπότητας ή της κοινωνίας].

Αυτό το απόσπασμα, κινεί πρώτα-πρώτα την υποψία ότι, κατά τον Στράους, εκτός από το φυσικό δίκαιο που πρεσβεύει την ισότητα, όπως αυτό εκφράστηκε στην Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ, υπάρχει και άλλο είδος «δικαίου». Όμως, στο σημείο τούτο, το σημαντικό είναι να επισημάνουμε τον εξής ισχυρισμό του Στράους: Λέει ότι ο Βέμπερ θεωρεί ως αυτονόητο και πέραν πάσης αμφιβολίας, πως το «φυσικό δίκαιο» - ή το ευ ζην - έχει ως αναγκαία προϋπόθεση την ισότητα των ανθρώπινων όντων. Ένα σύστημα με κάστες ή με δούλους δεν μπορεί να είναι συμβατό με τον τρόπο του ζην που υπαγορεύει το φυσικό δίκαιο με την ισότητά του.

 

Ο Χρυσούς Αιών - Lucas Cranach o Πρεσβύτερος (1530, αριστ.) και Pietro da Cortona (1596-1669)

Το μέλλον των σύγχρονων κοινωνιών: Πνευματική ανανέωση και ο Τελευταίος Άνθρωπος. Ο «διάλογος» του Λέο Στράους με τον Μαξ Βέμπερ και τον Φρίντριχ Νίτσε

της Regina Titunik 
 
© Regina F. Titunik: Spiritual Renewal and the Last Man: Leo Strauss’s view of Max Weber’s Moral and Political Thought   → pdf

 

Το δοκίμιο αυτό έχει ως βάση εισήγηση της συγγραφέως που παρουσιάστηκε στο 20ό Παγκόσμιο Συνέδριο της International Political Science Association (IPSA), στην Φουκουόκα της Ιαπωνίας, στις 9-13 Ιουλίου 2006, τρία χρόνια πριν τον πρόωρο θάνατό της.

 

Εισαγωγή - σύνοψη: Στο βιβλίο Φυσικό Δίκαιο και Ιστορία, ο Λέο Στράους ισχυρίζεται ότι η ηθικά ουδέτερη κοινωνική επιστήμη του Μαξ Βέμπερ, η οποία βασίζεται στη διάκριση μεταξύ γεγονότων και ηθικών αξιών, οδηγεί σε «μηδενισμό». Όμως αυτό που ενδιέφερε πραγματικά τον Στράους, δεν ήταν να επικρίνει τον Βέμπερ για τον υποτιθέμενο «μηδενισμό» του, αλλά να αποκαλύψει σε ποιά ηθική προϋπόθεση βασίζεται η αξίωση του Μαξ Βέμπερ πως η κοινωνική επιστήμη πρέπει να είναι ελεύθερη από ηθικές αξίες (wertfreie). Η Regina Titunik εύστοχα συμπέρανε ότι ο φιλόσοφος Στράους αντιμετώπισε τον κοινωνικό επιστήμονα Βέμπερ ως ηθικό και πολιτικό στοχαστή, μολονότι ο δεύτερος ήθελε την επιστήμη του απαλλαγμένη από «τελικές» ηθικές αξιολογήσεις - δηλαδή χωρίς κρίσεις περί αγαθού και κακού. Πράγματι, στο έργο του ο Βέμπερ πολλές φορές καταλήγει αναπόφευκτα, σε πείσμα της επιστημολογικής του άποψης - και σε τελευταία ανάλυση παρά την θέλησή του - σε ηθικές αξιολογήσεις.

Η Titunik διερεύνησε αναλυτικά την άποψη του Στράους για τον Βέμπερ, με τα εύστοχά της και με τα σφάλματά της. Την χρησιμοποίησε όμως ως καμβά για να σχεδιάσει η ίδια ένα τεκμηριωμένο, περιεκτικό και ευκρινές πορτρέτο του ίδιου του Μαξ Βέμπερ, ο οποίος ήταν κύριο αντικείμενο της ερευνητικής της δραστηριότητας στην πολιτική επιστήμη.  
Ο Στράους, μέσα στο πλαίσιο της δικής του κριτικής προς τον νεωτερικό φιλελευθερισμό, εκτός από τον «σκληρό μηδενισμό» του φασισμού έβλεπε και έναν «ήπιο μηδενισμό» της φιλελεύθερης δημοκρατίας, γέννημα εσωτερικών αξιολογικών της αντιφάσεων. Σ' αυτόν καταλήγει ο Βέμπερ, σύμφωνα με τον Στράους. Όμως, λέει, οι ηθικές-αξιολογικές βάσεις του Βέμπερ είχαν ως βάση το κλασικό φυσικό δίκαιο (με απαρχές τους Λοκ, Σπινόζα, Ρουσώ κτλ)· ο Βέμπερ θεωρούσε αυτονόητο πως το ιδεώδες του φυσικού δικαίου - δηλαδή το ευ ζην - έχει ως προϋπόθεση την ισότητα. Αντίθετα, ο ίδιος ο Στράους έθετε υπό αμφισβήτηση άν η προϋπόθεση της ισότητας ισχύει πράγματι.
Η Titunik γράφει ότι ο Στράους ορθά κατάλαβε πως ο Μαξ Βέμπερ υποστηρίζει τόσο την ισότητα με πανανθρώπινη ειρήνη και αδελφοσύνη, όσο και το ανώτερο πνευματικό επίπεδο. Το δεύτερο όμως, κατά τον Στράους, πιθανότατα δεν είναι γενικεύσιμο και προϋποθέτει ανισότητα, σύγκρουση και αριστοκρατικά καθεστώτα. Στο θέμα αυτό, ο Στράους και μεταγενέστεροι «οπαδοί» του (π.χ. ο Φράνσις Φουκουγιάμα) κάνουν το εξής σφάλμα:  Ισχυρίζονται πως και ο Βέμπερ, τις δικές του απαισιόδοξες ανησυχίες για τον «Τελευταίο Άνθρωπο» που θα ζήσει μέσα στο «σιδερένιο κλουβί» του όψιμου καπιταλισμού (βλ. τα συμπεράσματα στην Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού), παρά την πίστη του στην αξία της ισότητας και τις γενικά φιλελεύθερες δημοκρατικές πεποιθήσεις του, τις διατύπωσε από οπτική γωνία όμοια με τις «αριστοκρατικές» ή «ολιγαρχικές» ιδέες του Φρίντριχ Νίτσε.
Όμως, στην πραγματικότητα, οι φόβοι του Βέμπερ δεν ήταν οι φόβοι του Νίτσε. Ο πρώτος δεν ανησυχούσε μήπως επικρατήσουν οριστικά οι πολλοί, οι «μάζες», και επιβάλουν το «ήθος της μνησικακίας» (όπως, κατά τον Νίτσε, έκανε ο Χριστιανισμός)· αντίθετα, αυτό που τρόμαξε τον Βέμπερ ήταν η τεχνοκρατική-γραφειοκρατική κυριαρχία των «ειδημόνων χωρίς πνεύμα» σε αγαστή σύμπνοια με τις ανάγκες των «ηδονιστών χωρίς καρδιά». Δηλαδή μια νέα αριστοκρατία ή ολιγαρχία, η υποδούλωση των πολλών σε λίγους και το τέλος της δημοκρατίας με τις ελευθερίες της.

Η υποβλητική βεμπεριανή παραβολή του «σιδερένιου κλουβιού», την οποία παρανάγνωσε ο Λέο Στράους, μιλά για τα μεγάλα διακυβεύματα της εποχής μας.

 

  1. [Φιλελεύθερη δημοκρατία, «πολυθεϊσμός των αξιών», ασυμφιλίωτη «πάλη των θεών» μεταξύ τους]

Ο Leo Strauss δημοσίευσε το 1953 το πιό γνωστό έργο του Φυσικό Δίκαιο και Ιστορία. Ένας από τους κύριους λόγους για την φήμη του συγκεκριμένου βιβλίου είναι η εκτενής και σε βάθος διερεύνηση της σκέψης του Max Weber στο κεφάλαιο με τίτλο «Το Φυσικό Δίκαιο και η διάκριση μεταξύ γεγονότων και αξιών».1 Στο κεφάλαιο αυτό, ο Στράους ασκεί καυστική κριτική στην απαλλαγμένη από ηθικές αξίες [wertfreie] προσέγγιση της μελέτης των κοινωνικών φαινομένων (την οποία, όμως, στη συνέχεια, φαίνεται να αποδέχεται ως προς την ουσία της) και δείχνει να εκφράζεται μειωτικά για τον πιό σεβαστό υποστηρικτή της.

Max Weber, Leo Strauss, Friedrich Nietzsche

Δεξιοί Τραμπιστές-«αποδομιστές» εναντίον παραδοσιακών νεοσυντηρητικών - «Στραουσιανοί» της Ανατολικής και της Δυτικής Ακτής των ΗΠΑ

του Τζον Μπέισκιν

 

© The Chronicle of Higher Education - Jon Baskin: The Academic Home of Trumpism, 17.3.2017
 

Ο συγγραφέας ενός σημαντικού γραπτού ντοκουμέντου του Τραμπισμού ήταν «αναθρεμμένος» στον συντηρητικό ακαδημαϊκό μικρόκοσμο του Claremont Graduate School. Και αυτό που βρίσκουν πιό ελπιδοφόρο στον Τραμπ οι «Claremonsters», είναι το πόσο περιφρονεί ο νέος Πρόεδρος τους ειδικούς και τις συμβατικότητες (ιδίως την πολιτική ορθότητα)· δηλαδή, αυτό που ενοχλεί πάρα πολύ τόσο τις φιλελεύθερες όσο και τις συντηρητικές αμερικανικές ελίτ, από τους «Κλιντονιστές» μέχρι τους νεοσυντηρητικούς. Τίθεται το ερώτημα άν η υποστήριξη του Τραμπ από τους Claremonsters είναι ένα ακόμη σημάδι της ανάδυσης μιας μεταμοντέρνας Δεξιάς.
Στο μάτι του κυκλώνα-Τραμπ που αναστατώνει τον συντηρητικό διανοούμενο κόσμο των ΗΠΑ, μερικοί παρατηρητές βλέπουν και έναν πόλεμο των «Στραουσιανών της Δυτικής Ακτής» (του Ειρηνικού) με τους παλιούς, καθιερωμένους νεοσυντηρητικούς «Στραουσιανούς της Ανατολικής Ακτής» (του Ατλαντικού). Άγνωστο το τί θα έλεγε, άν ζούσε  σήμερα, ο ίδιος ο Λέο Στράους (Leo Strauss) για τους υπερπολιτικοποιημένους μαθητές του - πραγματικούς ή αυτόκλητους. 

Μιλώντας για την Αμερική στην εποχή της παρακμάζουσας πλανηταρχίας με τις σκιές που πέφτουν στο «αμερικανικό όνειρο», η δημοσιογραφική ανάλυση γεγονότων και προσώπων από τον Μπέισκιν δίνει μια εικόνα για το πώς δραστήριοι και αδίστακτοι ιδεολόγοι, μέσω της δικής τους ερμηνείας μιας πολιτικής φιλοσοφίας, μπορούν να ενισχύουν ακραίες και (αυτο)καταστροφικές πολιτικές τάσεις μέσα σε κοινωνίες που έχουν ήδη εισέλθει σε κατάσταση ανασφάλειας. Δεν είναι κάτι νέο, συνέβη π.χ. στον Μεσοπόλεμο: Είδαμε πώς, από ποιούς και σύμφωνα με ποιές ηθικές αξίες τους ή συμφέροντά τους, έγινε τότε εργαλειακή χρήση (και κατάχρηση) ιδεών, λόγου χάρη της φιλοσοφίας του Νίτσε ή των εικασιών για την ιστορία του Σπένγκλερ, μέχρι και λαθραία αναγωγή της θεωρίας του Δαρβίνου (περί ανταγωνισμού των ειδών στη φύση), στα πράγματα της κοινωνίας και της παγκόσμιας πολιτικής.
Ωστόσο, οι ίδιοι ιδεολόγοι, οι οποίοι «υπεξαιρούν» ιδέες για σκοπούς και χρήσεις που υπαγορεύονται από τα δικά τους συμφέροντα και αξίες, μπορεί να θέτουν ταυτόχρονα και ερωτήματα αξιοπρόσεκτα: Δεν είναι μια ιδέα ή ένα ερώτημα εσφαλμένο, απλά και μόνον επειδή προέρχονται από λαϊκιστές ή συντηρητικούς δεξιούς ή και από τον Τραμπ αυτοπροσώπως.

Γ. Ρ. 

Ήρθα στην πανεπιστημιούπολη μεταπτυχιακού επιπέδου του Claremont ψάχνοντας τους Στραουσιανούς, αλλά στην αρχή, τα μόνα άτομα που μπόρεσα να βρώ ήταν φεμινίστριες. 

Λίγο πριν το μεσημέρι, βρισκόμουν στο Motley, ένα καφενείο που διαχειρίζονται κάποιοι φοιτητές, το οποίο είναι και χώρος μελέτης αφιερωμένος σε «ποικίλους φεμινιστικούς προβληματισμούς», όπως έγραφε μια επιγραφή πάνω από την είσοδο. Ένας τοίχος είχε μετατραπεί σε γιγαντιαίο μαυροπίνακα, πάνω στο οποίο οι φοιτητές είχαν σκιτσογραφήσει μαθηματικές εξισώσεις. Οι άλλοι τοίχοι ήταν στολισμένοι με αφίσες φεμινιστικού περιεχομένου, συνθήματα που προωθούσαν τη διατομεακή επιστημονική έρευνα και διαφημίσεις του υπό ίδρυση κόμματος κόμμα «Funk the Patriarchy». Μια άλλη προκήρυξη ανακοίνωνε: «Κηρύσσουμε οικονομικό πόλεμο!», δίπλα σε ένα σκίτσο του προσώπου του προέδρου που κοιτάζει μέσα από ένα κυκλικό απαγορευτικό σήμα «No Trump».

Ήξεραν άραγε οι τακτικοί θαμώνες του Motley, ότι η ακαδημαϊκή εμπροσθοφυλακή της κυβέρνησης Τραμπ διέθετε μόνιμους χώρους γραφείων σε πολύ μικρή απόσταση;