Φιλελευθερισμός από φόβο, για εποχές φόβου; Η περίπτωση της Τζούντιθ Σκλαρ

Στο βιβλίο του για τον Καρλ Σμιτ Ένας Επικίνδυνος Νους (A Dangerous Mind - Carl Schmitt in Post-War European Thought), ο Γιαν-Βέρνερ Μύλλερ (Jan-Werner Müller) υπενθυμίζει ότι «ο φιλελευθερισμός ήταν αρχικά θεωρία για μια μεταβατική περίοδο στην πολιτική, στην κοινωνία και στην οικονομία. Ο Μπενζαμέν Κονστάν, η Μαντάμ ντε Σταέλ και ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ [στην εποχή αμέσως μετά τη Γαλλική Επανάσταση] είδαν ως πρόκληση τη διαχείριση της μετάβασης από τη φεουδαρχική κοινωνία σε ένα φιλελεύθερο συνταγματικό κράτος. [Αργότερα] με τον Μπένθαμ, τον Μιλ και άλλους, ο [φιλοσοφικός και πολιτικός] φιλελευθερισμός έγινε μια αφήγηση επικεντρωμένη σε ιδέες περί προόδου και ορθολογικότητας. Τελικά, στον 20ό Αιώνα, εκφράστηκε προπαντός ως ηθική φιλοσοφία για μια δίκαιη και εύτακτη κοινωνία [...] Ο φιλελευθερισμός είναι και τώρα μια πολύ αφηρημένη θεωρία· κατασκευάζει πρότυπα που επικεντρώνεται σε ηθικά ζητήματα ιδωμένα sub specie aeternitatis [υπό την οπτική γωνία της αιωνιότητας]».

Η Τζούντιθ Σκλαρ (Judith Shklar), Λετονή με καταγωγή από εβραϊκή οικογένεια, κοριτσάκι όταν ο Ναζισμός έσπερνε φόβο σε όλη την Ευρώπη, βρέθηκε πρόσφυγας στη Σουηδία και μετά, μέσω Υπερσιβηρικού Σιδηροδρόμου, στην Ιαπωνία, στον Καναδά και στις ΗΠΑ, όπου βρήκε μια νέα πατρίδα. Καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, έγραψε το 1989 για έναν φιλελευθερισμό διαφορετικό, ανοίκειο τότε αλλά και τώρα στους ιδεολόγους φιλελεύθερους, ο οποίος δεν εκπηγάζει από φιλοσοφικές και πολιτικές ιδέες και μεγάλες αφηγήσεις περί προόδου ή από αντιλήψεις περί δικαίου, ούτε και από κοινωνικές στοχοθετήσεις για οικονομική μεγέθυνση και υλική ευημερία μέσω χειρισμού των φυσικών και ανθρώπινων πόρων. Το «έτος των θαυμάτων» 1989, την ώρα που οι ιδεολόγοι εόρταζαν αυτό που εξέλαβαν ως παγκόσμιο θρίαμβο μιας φιλελεύθερης τάξης πραγμάτων και είχαν ήδη αρχίσει να οραματίζονται πάλι το «τέλος της ιστορίας», εκείνη έγραφε για έναν αμυντικό, στοιχειώδη αλλά απτό πολιτικό φιλελευθερισμό, που έχει ως αφετηρία και κίνητρο τον Φόβο. Πόσο διαψεύσθηκαν και εκτέθηκαν εκείνοι οι θριαμβολογούντες ιδεολόγοι! Αλλά και πόσο δυσκολεύει η Σκλαρ φιλελεύθερους και αντιφιλελεύθερους, ιδίως τώρα που ο καταστροφικός πόλεμος μεγάλης κλίμακας επέστρεψε στην Ευρώπη!

Judith «Dita» Nisse Shklar, 1928-1992

Πολιτική Δύση, πολιτισμική Δύση - Προς παλινόρθωση του Παλαιού Καθεστώτος στην εποχή των διακινδυνεύσεων;

Ι. 

Με την ίδια λέξη - «Δύση» - εκφράζονται δύο ανόμοιες έννοιες. Έτσι γίνεται σύγχυση ανάμεσα αφενός (1) στην πολιτική Δύση (the West), η οποία είναι μια όψιμη, πολύ πρόσφατη πολιτική έννοια που γεννήθηκε στον διπολικό - ψυχροπολεμικό κόσμο μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, και αφετέρου (2) στην πολιτισμική και ιστορική Δύση (the Occident), η οποία έχει τις απαρχές της στην κλασική Αθήνα και Ρώμη κι έχει πίσω της μια πολύ μακρά και πολύπλοκη πορεία αναζήτησης του αγαθού και λοξοδρομήσεων προς τη βαρβαρότητα, επιτευγμάτων και οπισθοδρομήσεων, βραδυποριών και επιταχύνσεων, επιστήμης και σκοταδισμού, πολέμου και ειρήνης, αποικιοκρατίας και καταδίκης της αποικιοκρατίας.
Ενδεικτική  για τη διαφορά των δύο εννοιών είναι, π.χ. η θέση της Ρωσίας ή και της ΕΣΣΔ συνολικά στη συνέχεια, η οποία στον μεταπολεμικό κόσμο ήταν το αντίθετο, ο αντίθετος πόλος της πολιτικής Δύσης: Η ΕΣΣΔ ήταν η πολιτική «Ανατολή». Αντίθετα, η Ρωσία  ως αυτοκρατορική δύναμη του 19ου αιώνα, αλλά και η ΕΣΣΔ ως απόπειρα «έμπρακτης εφαρμογής του μαρξισμού», ήταν πάντα βασική συνιστώσα της πολιτισμικής Δύσης σε όλα τα πεδία. Και βέβαια η  Ρωσική Αυτοκρατορία των Τσάρων ήταν ο ένας από τους 3-4 ακρογωνιαίους λίθους της πολιτικής Ευρώπης των Αυτοκρατοριών πριν το 1917 - βλ. το έργο του ιστορικού Έρικ Χομπσμπάουμ.
Εξ άλλου, αυτό που θεωρείται σήμερα ως ολοκληρωμένη φιλελεύθερη δημοκρατία, δηλαδή η αντιπροσωπευτική δημοκρατία με συνταγματικά εγγυημένες ελευθερίες και δικαιώματα καθολικής ισχύος, είναι στην πραγματικότητα πολύ πρόσφατο, και ακόμη ημιτελές, επίτευγμα. Κατακτήθηκε με αγώνες, με δάκρυα, ιδρώτα και αίμα. Ενδεικτικό είναι, ότι μέχρι και σε μεταπολεμικά χρόνια υπήρχαν χώρες, και μάλιστα ευρωπαϊκές, χωρίς δικαίωμα ψήφου για τις γυναίκες. Η μορφή που πήρε, εντελώς πρόσφατα, μια μακρά πορεία απομάκρυνσης από την απολυταρχία που άρχισε στα μέσα στου 19ου Αιώνα, δεν έχει τόσο να κάνει με την πολιτική Δύση, αλλά κυρίως με έναν πολύ πρόσφατο μετασχηματισμό των ηθικο-πολιτικών αξιών εντός της πολιτισμικής Δύσης και με την αποσπασματική και αβέβαιη εξαγωγή του ακόμη και σε χώρες της πολιτισμικής «μη-Δύσης». Αξίζει επίσης να προσεχθεί, ότι ο νομικο-πολιτικός πολιτισμός (δηλαδή ο ιδιαίτερος τρόπος έμπρακτης εφαρμογής αυτής της «φιλελεύθερης δημοκρατίας») όπως επικρατεί σήμερα στην Ευρώπη, έχει σημαντικές διαφορές ακόμη και από τον νομικο-πολιτικό πολιτισμό της «άλλης πολιτικής Δύσης», της πέρα από τον Ατλαντικό. Η ελεύθερη οπλοφορία και η  ποινή του θανάτου στις ΗΠΑ είναι μόνον ακραία συμπτώματα μιας διαφορετικής διαδρομής που ακολούθησε από το 1775 (Αμερικανική Επανάσταση) μέχρι σήμερα, η νεότερη πολιτισμική Δύση, η Αμερικανική, σε σχέση με την παλιά, την ευρωπαϊκή. Σύμφωνα με την σπουδαία πολιτική επιστήμονα στο Χάρβαρντ Τζούντιθ Σκλαρ, ο πολιτικός πολιτισμός των ΗΠΑ στηρίχτηκε εξαρχής σε δύο βάσεις, στη δημοκρατία και στην τυραννία· «η δουλεία είναι το προπατορικό του αμάρτημα», γράφει η Σκλαρ.

O Λεβιάθαν, στο ομώνυμο βιβλίο του Thomas Hobbs

Πανδημία, «κοινωνίες της διακινδύνευσης» (Ούλριχ Μπεκ) και πολιτικές αυταπάτες

Αναζητώντας εργαλεία προκειμένου να εμβαθύνει η δημόσια συζήτηση για την πανδημία - για το παρόν της, για την προϊστορία της και για τα «μετά από αυτήν» - οδηγούμαστε στο πιο ευρύ ερώτημα για την αντιμετώπιση (ή τη διαχείριση) των μεγάλων διακινδυνεύσεων, όπως αυτές συνειδητοποιούνται σήμερα ή πρωτοεμφανίζονται μπροστά μας ή φαίνονται στον ορίζοντα, καθώς προχωρά ο 21ος Αιώνας. Ωστόσο, μια πολύ περιεκτική εξέταση της δέσμης ζητημάτων που αρχίζουν από τις ολοένα πιο πυκνές οικονομικές κρίσεις και την αστάθεια της πολιτικά ακαθοδήγητης παγκοσμιοποίησης και φθάνουν ως την αδιάκοπα εξελισσόμενη κλιματική κρίση, τις (καθόλου απρόβλεπτες, διότι εντελώς προβλέψιμες στατιστικά) πανδημίες και πολλά άλλα, είχε ήδη αρχίσει αρκετά πριν την αλλαγή του αιώνα. Κυρίως υπό το φώς των εννοιολογικών εργαλείων που έφεραν για πρώτη φορά στο προσκήνιο οι εργασίες του κοινωνιολόγου Ούλριχ Μπεκ (Ulrich Beck).

Για τα νέα παιδιά της Ελλάδας που δεν πήγαν να ψηφίσουν και για τα νέα παιδιά της Ευρώπης που ψήφισαν

Κυριακή των ευρωεκλογών και τοπικών εκλογών, 26 Μαΐου, λίγο μετά το μεσημέρι. Ο αυτόπτης μάρτυράς μας πάει να ψηφίσει σε ένα συνηθισμένο εκλογικό κέντρο μεγάλης πόλης. Σε ένα δημοτικό σχολείο της Θεσσαλονίκης, στην Κάτω Τούμπα. Στην πρώτη αίθουσα ψηφοφορίας ψηφίζει γρήγορα και άνετα για δημοτικούς άρχοντες. Στη δεύτερη αίθουσα ψηφοφορίας - για το Ευρωκοινοβούλιο και για την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας - η ουρά είναι τεράστια. Φεύγει και επιστρέφει σε μια ώρα. Τα ίδια. Στην τέταρτη απόπειρα, γύρω στις 5 το απόγεμα, η ουρά είναι μικρότερη, μένει και ψηφίζει. Σε όλες αυτές τις απόπειρες, η απουσία νέων κάτω των 30 από την εκλογική διαδικασία είναι εκκωφαντική. Ούτε δείγμα νεαρού αγοριού ή κοριτσιού ψηφοφόρου. Και ξέρουμε ότι οι νεότεροι σπάνια ψηφίζουν πρωί.
Καλές πολιτικές αναλύσεις είναι αυτές που τις επιβεβαιώνουν στοιχεία από την εμπειρία. «Αριθμοί», διαγράμματα, αυτόπτες μάρτυρες. Ας αναζητήσει λοιπόν ο αναγνώστης και τους «αριθμούς» σε εκείνες τις δημοσκοπικές αναλύσεις του εκλογικού αποτελέσματος, οι οποίες μετρούν ξεχωριστά τα ποσοστά συμμετοχής στις εκλογές των διαφορετικών κοινωνικών και ηλικιακών ομάδων, μαζί με το πώς ψήφισαν αυτές οι ομάδες. Υπάρχουν τέτοιες αναλύσεις; Σίγουρα ναι,* μολονότι πολλές ελληνικές δημοσκοπικές εταιρείες αποφεύγουν να δημοσιεύουν με εμφανή τρόπο τέτοιες «λεπτομέρειες». Για ευνόητους λόγους - για να μή «καρφώσουν» τους πελάτες τους, πολιτικά κόμματα ή παραταξιακά Μέσα Ενημέρωσης.
Πάντως, φαίνεται ότι η λεγόμενη αδιευκρίνιστη ψήφος («αναποφάσιστοι», «δεν ψηφίζω»), που τόσο επίμονα εμφανιζόταν σε όλες τις δημοσκοπήσεις μέχρι την τελευταία στιγμή και πλησίαζε το 20 %, τελικά, σε πολύ μεγάλο ποσοστό, δεν «αποφάσισε» και δεν ψήφισε καθόλου.
Σε αρθρογραφία τούτου του ιστοχώρου είχε αναφερθεί πολλές φορές - με πρόθεση κριτική, όσο και προειδοποιητική, αλλά χωρίς ψευδαισθήσεις - η πρόβλεψη ότι στις επερχόμενες ευρωεκλογές, οι νεαρές ηλικίες θα «ψηφίσουν με τα πόδια». Θα εκδράμουν ή θα πάνε για ποτό. Να βιαστούμε να τους κατηγορήσουμε; Είναι και εύκολος στόχος...

2018-2019, από τυπικά πρωτοσέλιδα ελληνικών εφημερίδων και ιστοχώρων των πιο ποικίλων πολιτικών αποχρώσεων

Οι μεγάλες αυταπάτες καίγονται καίγοντας ανθρώπους

Αυτή τη φορά δεν χρειάζονται οι ειδικοί των περιβαλλοντικών καταστροφών ή των οικοσυστημάτων και τα επιχειρήματά τους, αλλά μόνον ένα ελάχιστο κοινής λογικής για να καταλάβει κανείς το πώς και το γιατί. Τα ίδια τα γεγονότα μιλούν, αρκεί να τα διασταυρώσεις. Η φοβερότερη και φονικότερη πυρκαγιά στην ζεστή και ξερή Αττική ξέσπασε ενώ ήδη κατακαίγονταν τεράστια δάση κωνοφόρων στην Σουηδία και Φινλανδία, ακόμη και βορειότερα του Αρκτικού Κύκλου. Όποιος αρμόδιος, για να ελαφρύνει τη θέση του, επικαλείται μή αντιμετωπίσιμους «ασύμμετρους κινδύνους», «ασύμμετρες απειλές», πράκτορες ξένων δυνάμεων ή οικοπεδοφάγους, όπως έκαναν το 2007 και πολλοί άλλοι δεκάδες φορές πριν και μετά, ξέρει ή θα έπρεπε να ξέρει ότι λέει λόγια του αέρα. Στα αρκτικά σκανδιναβικά δάση δεν ανάβουν φωτιές Τούρκοι (ή άλλων χωρών) πράκτορες, ούτε οικοπεδοφάγοι, γιατί οι νόμοι είναι ισχυροί και η χώρα αχανής και αραιοκατοικημένη. Βέβαια, αυτό δεν αποκλείει λογικά την περίπτωση, κάποιοι από αυτούς τους «ασύμμετρους» δαιμόνιους να ανάβουν φωτιές στην Αττική ή στη Χαλκιδική, όμως τα γεγονότα μας λένε κάτι πολύ σαφές: Οι ασύμμετροι εχθροί που καταφέρνουν να μένουν επί δεκαετίες αόρατοι, περιττεύουν ως αίτια· ακόμη και σε τόπους πολύ λιγότερο εύφλεκτους από τις λίγες οάσεις που απέμειναν στην έρημο Αττική, τα δάση αρπάζουν φωτιά και καίγονται χωρίς αυτούς. Στη συνέχεια αρχίζει η σοβαρή και δύσκολη συζήτηση. 

Ι

1. Δασικές πυρκαγιές τα καλοκαίρια συνέβαιναν πάντοτε. Παντού, ακόμη και στη Σκανδιναβία ή στη Σιβηρία βορείως του Αρκτικού Κύκλου, πόσο μάλλον στην Ελλάδα, Τουρκία ή Πορτογαλία. Αυξήθηκε όμως η συχνότητά τους και οι λόγοι είναι δύο: Πρώτον η κλιματική αλλαγή, η οποία αλλού προκαλεί συχνότερες και πιο απότομες εναλλαγές του καιρού και αλλού ξηρασίες και ανομβρίες μεγαλύτερης διάρκειας από τη συνηθισμένη. Δεύτερον, αλλαγή των συνηθειών και τρόπου ζωής του ανθρώπου (π.χ. μεγαλύτερη κινητικότητα στον περιβάλλοντα χώρο μέσω της όλο και πιο εντατικής χρήσης του ιδιωτικού αυτοκινήτου - πόσο μάλλον με τον τρόπο που χρησιμοποιείται το ΙΧ στην Ελλάδα το καλοκαίρι, χαλαρές συμπεριφορές σε συνθήκες που γίνονται παράγοντας κινδύνου, άγνοια του τρόπου που λειτουργούν τα στοιχεία της φύσης κλπ), συνεπώς αύξηση της πιθανότητας άμεσα ανθρωπογενών αιτιών δασικής πυρκαγιάς.

Αττική (μέσο και επάνω), Σουηδία (κάτω)

Χρίστος Αλεξόπουλος: Αδύναμες πολιτικά κοινωνίες παντού. Ελληνική κοινωνία αδύναμη σε ακραίο βαθμό και «αργόστροφη»

© Μεταρρύθμιση - Χρίστος Αλεξόπουλος: Αδύναμες πολιτικά κοινωνίες, 30.7.2017 

Φαίνεται, ότι η δυναμική, που αναπτύσσουν οι σύγχρονες κοινωνίες, διαμορφώνει μια πολυδιάστατη και πολύπλοκη πραγματικότητα, η οποία είναι δύσκολα διαχειρίσιμη ως προς τον σχεδιασμό της πορείας τους τουλάχιστον προς το παρόν, με αποτέλεσμα να είναι πολιτικά αδύναμες.

Δεν διαθέτουν λειτουργικά κόμματα σύμφωνα με τις σύγχρονες απαιτήσεις και ανάγκες της πραγματικότητας στη δυναμική προβολή της στο μέλλον, ενώ οι ίδιες δεν μπορούν να λειτουργήσουν ως συλλογικά υποκείμενα και οι πολίτες ως ατομικά με γνώση του γίγνεσθαι από το τοπικό μέχρι το εθνικό, το ευρωπαϊκό (για τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης) και το παγκόσμιο επίπεδο.

Εκεί καταλήγουν αυτά (από την εφημ. Ελευθεροτυπία - 21.4.2013)

Αυτονόητο, αλλά χρειάζεται υπενθύμιση: Το επόμενο τσίρκο θα έλθει· και δεν θα είναι το «Θέατρο Τέχνης»

Μια εύστοχη παρατήρηση - διαπίστωση που  Ν. Μουζέλη με κρίσιμη πρακτική σημασία για όσους χαράζουν σήμερα πολιτική στρατηγική - ιδιαίτερα στις δυνάμεις της Αριστεράς ή και της λεγόμενης Κεντροαριστεράς -  ήταν η εξής: «Ένας αποτελεσματικός πολιτικός έλεγχος των αγορών μπορεί σήμερα να επιτευχθεί μόνο σε μεταεθνικό επίπεδο». Πολιτικός έλεγχος όχι μόνον των αγορών στο πρωτογενές οικονομικό επίπεδο, αλλά και στο τι επιπτώσεις έχει η λειτουργία των αγορών και της όλης οικονομικής-συστημικής σφαίρας στον βιόκοσμο, τοπικά ή παγκόσμια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, που εν μέσω της οικονομικής κρίσης ξεχνάμε: τι θα γίνει, τι κάνουμε, τι θα κάνουμε, ενόψει της μεγίστης των επιπτώσεων, η οποία μάλιστα δεν είναι κυκλικό φαινόμενο, αλλά ήρθε για να μείνει, της κλιματικής αλλαγής.
Μολονότι σε επίπεδο ανάλυσης και θεωρητικής πληρότητας η διαπίστωση του Μουζέλη είναι στερεά θεμελιωμένη, οι δρώντες πολιτικοί παράγοντες, σε επίπεδο κομμάτων και του προσωπικού που τα στελεχώνει - και στο βαθμό που πράγματι θεωρούν αναγκαίο ή χρήσιμο κάποιας μορφής πολιτικό έλεγχο των αγορών, δυστυχώς στη μεγάλη τους πλειοψηφία δεν την έχουν αφομοιώσει και δεν έχουν αντλήσει τα αναγκαία συμπεράσματα. Και αντίθετα από αυτό που ίσως πιστεύει ο Ν. Μουζέλης, το πρόβλημα και η χρονίζουσα αδράνεια αφορούν εξίσου τόσο τους λεγόμενους ριζοσπάστες αριστερούς όσο και τους σημερινούς σοσιαλδημοκράτες της Ευρώπης όλης.
Για τη θεωρητική θεμελίωση της μετατόπισης του κρίσιμου πολιτικού στίβου από το μεμονωμένο κράτος στο δι/υπερ-εθνικό επίπεδο και για την πολιτική μάχη περί το ευρώ και την ΕΕ, μπορεί κανείς να παραπέμψει σε πηγές που αρχίζουν από τις σταθερής αξίας αναλύσεις του Έλμαρ Άλτφάτερ και τον καινοτόμο Ούλριχ Μπεκ που έφυγε πρόωρα, τη νέα Κριτική Θεωρία (τον ίδιο τον Χάμπερμας αλλά και νεότερους κληρονόμους των «Φρανκφουρτιανών», όπως λόγου χάρη τον Ράινερ Φορστ ή τον Χάουκε Μπρούνκφορστ), συνεχίζουν με πολλούς σημαντικούς Γάλλους αναλυτές, όπως, λόγου χάρη, τον Πιέρ Ροζανβαλόν και τον μείζονα κληρονόμο των «αλτουσσεριανών» Ετιέν Μπαλιμπάρ και περνούν απέναντι, στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Πρέπει να προστεθούν σημαντικοί όμιλοι επιστημονικής σκέψης όχι παραταξιακά ενταγμένοι στην Δεξιά, στην Αριστερά, στο Κέντρο ή αλλού, όπως είναι οι Eiffel και Glieneke και δεξαμενές ιδεών με κύρος, όπως η Bruegel των Βρυξελλών.

To «Μεγάλο μας Τσίρκο». Παιγμένο από το 2ο Γυμνάσιο Πάτρας

Δύο ζήτω για τη μεταπολιτική !

του Αλέξανδρου Κιουπκιολή

από το διαδικτυακό περιοδικό © "Χρόνος" (τ. 21, 1/2015)

Από τεχνικός και απόκρυφος όρος στο λεξιλόγιο μιας δράκας μεταμαρξιστών και νοσταλγών της σοσιαλδημοκρατίας,¹ η «μεταπολιτική» τείνει να γίνει τα τελευταία χρόνια μια λέξη του αναλυτικού συρμού, μαζί με τη σχεδόν συνώνυμη «μεταδημοκρατία».² Σημείο συμπύκνωσης όλης της παθολογίας των «υπαρκτών δημοκρατιών» της Δύσης, κατονομάζει και καταγγέλλει καθεστώτα που διατηρούν το τυπικό κέλυφος των φιλελεύθερων και δημοκρατικών θεσμών, ενώ σε αυτά η κοινωνική επιρροή στην εξουσία φθίνει διαρκώς, όπως και η συμμετοχή στην πολιτική των κομμάτων, στις μαζικές κινητοποιήσεις και τα συνδικάτα. Στις συνθήκες της μεταπολιτικής, τα κατεστημένα κόμματα της Κεντροαριστεράς και της Κεντροδεξιάς έχουν αποψιλωθεί από τις ουσιαστικές διαφορές τους, συγκλίνοντας στα ίδια νεοφιλελεύθερα δόγματα προς όφελος εταιρικών και διαπλεκόμενων συμφερόντων. Ο καταναλωτικός, απολίτικος ατομικισμός, η πολιτική αδιαφορία και ο κυνισμός μιας κρίσιμης μάζας των πολιτών είναι η άλλη όψη της κοινής πίστης των κομμάτων εξουσίας στο νεοφιλελεύθερο credo.
Η οιονεί διαγραφή της διαχωριστικής γραμμής ανάμεσα στην Αριστερά και τη Δεξιά στην κεντρική πολιτική σκηνή· η συνακόλουθη έκλειψη των προγραμματικών διαφορών και των ριζικών ανταγωνισμών· η μετάφραση πολιτικών ζητημάτων σε τεχνικά ζητήματα που αφορούν την αποτελεσματικότερη επίτευξη δεδομένων στόχων· ο αυξανόμενος ρόλος των «ειδικών» στην πολιτική και οικονομική διακυβέρνηση: όλα αυτά είναι σήματα κατατεθέντα της ίδιας μεταπολιτικής δημοκρατίας.

Ούλριχ Μπεκ: Ευρωπαίοι ορθώστε το ανάστημά σας και ξεσηκωθείτε - Ή μαζί και ωφελημένοι ή χωρισμένοι και χαμένοι

Την Πρωτοχρονιά του 2015 πέθανε ξαφνικά ο Ούλριχ Μπεκ, o πολιτικός επιστήμονας και κοινωνιολόγος που πρώτος διέκρινε και μελέτησε την κοινωνία της παγκοσμιοποιημένης διακινδύνευσης, όπως αυτή παίρνει μορφή και αναπτύσσεται στον κόσμο όπου ζούμε. Οι κοινωνικές τάξεις, όπως τις ξέραμε στην παραδοσιακή βιομηχανική κοινωνία, αποσυντίθενται και αναδιαρθρώνονται, ενώ η παγκοσμιοποίηση οδηγεί σ' έναν «ταχύρρυθμο εκσυγχρονισμό» και σ' ένα είδος «δεύτερης νεοτερικότητας». Ενώ συμβαίνουν αυτά, αναπτύσσονται πολύμορφοι κίνδυνοι που εισβάλλουν στη ζωή του ατόμου: αρχίζουν από την ανεργία, την εξάπλωση της επισφάλειας και τα άλλα επακόλουθα των οικονομικών κρίσεων, και φθάνουν μέχρι την κλιματική αλλαγή και τις μεγάλες οικολογικές απειλές, την πολιτική τρομοκρατία καθώς και την ρευστότητα της οικογένειας ή άλλων δικτύων κοινωνικής συνοχής και σταθερότητας, που σε καιρούς θυέλλης όπως ο σημερινός, λειτουργούσαν ανέκαθεν ως «λιμάνια σ' έναν άκαρδο κόσμο» (Κρίστοφερ Λας).
 

Στη μνήμη του Ούλριχ Μπεκ δημοσιεύουμε το δοκίμιό του για την ευρωπαϊκή κρίση, που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο τεύχος 34/2011 του περιοδικού © «Der Spiegel» και αναδημοσιεύτηκε με τον θάνατό του (pdf).

Η ευρωπαϊκή πολιτική της Γερμανίας βρίσκεται μπροστά σε ένα σταυροδρόμι, σε μια στροφή που είναι τόσο σημαντική όσο ήταν εκείνη της γερμανικής Ostpolitik, στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Η λύση που βρέθηκε τότε ήταν «η αλλαγή μέσω της προσέγγισης» και το αντίστοιχό της σήμερα μπορεί να είναι «πιο πολλή δικαιοσύνη με πιο πολλή Ευρώπη». Και στις δύο περιπτώσεις, το ζήτημα είναι πως μπορεί να γεφυρωθεί ένα χάσμα: τότε το χάσμα ήταν μεταξύ Ανατολής και Δύσης, τώρα είναι μεταξύ Βορρά και Νότου.

Η Ευρώπη είναι μια κοινότητα πεπρωμένου, έτσι μας διαβεβαιώνουν διαρκώς οι πολιτικοί. Ήταν ήδη από την ίδρυση της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η ιδέα που προέκυψε μέσα στη φυσική και ηθική ερήμωση που άφησε πίσω του ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Η Ostpolitik ήταν η ιδέα που έμελλε να απαλύνει τον Ψυχρό Πόλεμο και να διαπεράσει το Σιδηρούν Παραπέτασμα.

Αντίθετα από παλιότερα κράτη και αυτοκρατορίες, που με περηφάνια γιόρταζαν ως απαρχές τους, τους δικούς τους μύθους και ηρωικές νίκες, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένας διεθνικός και υπερεθνικός κυβερνητικός θεσμός που γεννήθηκε από την αγωνία της ήττας και από τον τρόμο μετά το Ολοκαύτωμα. Όμως σήμερα, τώρα που δεν τίθεται πια ζήτημα πολέμου και ειρήνης, τι σημαίνει ευρωπαϊκή κοινή μοίρα μέσα στις εμπειρίες των νέων γενεών; Η υπαρξιακή απειλή από την χρηματοπιστωτική κρίση και την κρίση της ευρωζώνης είναι αυτό που κάνει και πάλι τους Ευρωπαίους να συνειδητοποιήσουν ότι δεν ζουν στη Γερμανία ή στη Γαλλία, αλλά στην Ευρώπη. Οι νέοι της Ευρώπης βιώνουν για πρώτη φορά την «ευρωπαϊκή μοίρα» τους. Η μοίρα αυτή, με τη μορφή αγορών εργασίας κατεστραμμένων από την οικονομική κρίση και από τις απειλούμενες χρεοκοπίες κρατών, πλήττει τους νέους και τις προσδοκίες τους, παρ' όλο που αυτοί είναι καλύτερα εκπαιδευμένοι από κάθε άλλη εποχή. Το ένα πέμπτο των Ευρωπαίων κάτω των 25 ετών είναι άνεργοι.