Θεμέλιο της Ποιμαντικής αποτελεί το μυστήριο της θείας οικονομίας Το ενδιαφέρον της Ποιμαντικής δεν εξαντλείται στην κατάρτιση ενός πίνακα καθηκόντων για τους κληρικούς. Αφού η Εκκλησία υπάρχει για να συνεχίσει το έργο που ξεκίνησε ο Χριστός στον κόσμο, δηλαδή το έργο της σωτηρίας και της λύτρωσης του ανθρώπου, η ποιμαντική πράξη της Εκκλησίας φανερώνει τη θυσιαστική αγάπη του Θεού για τον κόσμο. Από τη μεγάλη του αγάπη, ο Θεός Λόγος παίρνει τη μορφή ανθρώπου και μάλιστα φτάνει μέχρι τα «έσχατα του Άδη». Δεν μένει όμως εκεί: Παίρνει από το χέρι τον πεσμένο άνθρωπο, τον ανασηκώνει και τον ανεβάζει μέχρι τους κόλπους της Θεότητας. Ακόμη, μέσω του Αγίου Πνεύματος στέλνει τις δωρεές Του σε όλη τη Δημιουργία. Αυτή τη θεία αγάπη μιμήθηκαν αιώνες τώρα οι άγιοι της Εκκλησίας και αυτή πρέπει να είναι το πρότυπο της δράσης και των ποιμένων σήμερα. Συνεπώς, βάση της Ποιμαντικής είναι το σχέδιο της θείας οικονομίας για τη σωτηρία του ανθρώπου. Αυτό το σχέδιο προέρχεται από την προαιώνια αγάπη του Θεού για το πλάσμα του, τον άνθρωπο, ενώ κεντρική στιγμή του είναι η ενανθρώπηση του Υιού και Λόγου του Θεού. Καθήκον του κληρικού είναι να αφουγκράζεται το λαό του Θεού για την προσαρμογή του κηρύγματος της σωτηρίας μέσα στις συνθήκες της ανθρώπινης ζωής, η οποία στις μέρες μας διαρκώς αλλάζει. Αυτή η προσαρμογή αφορά οπωσδήποτε τα μέσα και την εξωτερική μορφή της χριστιανικής διδασκαλίας, σε καμιά περίπτωση όμως δεν μπορεί να παραποιήσει το περιεχόμενό της.
Ο λόγος της Εκκλησίας θεμελιώνεται στην παράδοσή της. H χριστιανική παράδοση όμως δεν εί ναι κάτι που αναφέρεται μόνο στο παρελθόν, αλλά έχει μεγάλη δυναμική. Είναι ζωντανή και μπορεί να δώσει απαντήσεις και στα προβλήματα της σημερινής εποχής. Γι’ αυτό και μπορούμε να πούμε ακόμη ότι κεντρικοί στόχοι της Ποιμαντικής είναι η υπενθύμιση του νοήματος της ανθρώπινης ζωής και των προϋποθέσεων της σωτηρίας. Καλό θα ήταν όμως να μην ξεχνάμε ότι δεν μπορούν να δοθούν για όλα τα θέματα της καθημερινής ζωής άμεσες απαντήσεις. Κάποτε χρειάζεται προσευχή, περίσκεψη και εξέταση όλων των δεδομένων που υπάρχουν. Η Εκκλησία ακόμη οφείλει να ακολουθεί το πρότυπο της θείας φιλανθρωπίας και να αντιμετωπίζει με συγκατάβαση τις ανάγκες των ανθρώπων, διδάσκοντάς τους και δείχνοντάς τους το δρόμο που οδηγεί στη σωτηρία.
Σε γενικές γραμμές λοιπόν, οι κληρικοί στην Εκκλησία έχουν χρέος
• να συντονίζουν το έργο της εκκλησιαστικής κοινότητας με πνεύμα θυσίας και διακονίας,
• να τελούν τα ιερά μυστήρια και
• να διδάσκουν το λαό, υπενθυμίζοντάς του το θέλημα του Κυρίου.
Οι δυσκολίες κατανόησης του σχεδίου της θείας οικονομίας
Όπως γνωρίζουμε από την Καινή Διαθήκη, ο Χριστός μιλούσε συχνά στους ανθρώπους που τον ακολουθούσαν με παραβολές. Με τις διηγήσεις αυτές αποκάλυπτε τις μεγάλες αλήθειες που σχετίζονται με την ανθρώπινη ύπαρξη, αλλά με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην είναι το ίδιο κατανοητές σε όλους. Για αυτό και συχνά επαναλάμβανε στο τέλος: «Όποιος έχει αυτιά για να ακούει, ας ακούει»1. Η μέθοδος αυτή σχετίζεται με το γεγονός ότι δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι τις ίδιες ικανότητες αντίληψης είτε ότι δεν βρίσκονται πάντοτε στην ίδια κατάσταση για να κατανοήσουν αυτό που ακούνε. Κυρίως όμως έχει να κάνει με το γεγονός ότι χρειάζονται πάντοτε κάποιες προϋποθέσεις, όπως καθαρή καρδιά και άσκηση, θείος φωτισμός και γυμνασμένες πνευματικές αισθήσεις αλλά και μαθητεία σε έμπειρο πνευματικό πατέρα. Οι σημαντικές αλήθειες, όμως, δεν προσλαμβάνονται μόνο διανοητικά, σαν ένα είδος «τροφής της σκέψης», αλλά έχουν κυρίως έναν εμπειρικό χαρακτήρα. Ο πιστός δηλαδή δεν τις καταλαβαίνει τόσο εγκεφαλικά, όσο τις ζει, τις βιώνει. Η συνειδητοποίηση λοιπόν του βάθους της χριστιανικής διδασκαλίας είναι καρπός μιας μακροχρόνιας προσπάθειας: όσο πιο πολύ αγωνίζεται ο χριστιανός για την προσωπική του τελείωση, τόσο περισσότερο κατανοεί τη σημασία των δογμάτων της πίστης.
Επίσης, η βίωση αυτή δεν γίνεται ατομικά, αλλά μέσα στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής κοινότητας. O πιστός δεν αγωνίζεται μόνος του για την προσωπική του πνευματική βελτίωση, αλλά παλεύει μέσα στο εκκλησιαστικό σώμα. Βοηθά τους αδελφούς του αλλά και βοηθιέται από αυτούς, ώστε όλοι μαζί προχωρούν στη γεύση των καρπών του Αγίου Πνεύματος. Η ζωή των μυστηρίων της Εκκλησίας και η συμμετοχή στις δράσεις της κοινότητας των πιστών συντελούν στην εν Χριστώ ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Ακόμη, η εμπειρία μάς δείχνει ότι η απόσταση από την εκκλησιαστική ζωή δυσκολεύει ιδιαίτερα την ορθή κατανόηση των αληθειών της πίστης. Από τα παραπάνω μπορούμε να καταλάβουμε γιατί, ενώ από την πρώτη του στιγμή το χριστιανικό κήρυγμα απευθύνεται σε όλους τους ανθρώπους, λίγοι είναι αυτοί που ανταποκρίνονται στο κάλεσμά του. Είναι λογικό επίσης να παρεξηγούν τις διδασκαλίες της Εκκλησίας όσοι στέκονται με αρνητική διάθεση απέναντί της. Εκεί όμως που χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή είναι η περίπτωση όσων ζουν μέσα στην ατμόσφαιρα της Εκκλησίας, αλλά κατανοούν επιφανειακά το μήνυμά της, παρανοούν τη σημασία του και παρερμηνεύουν το χαρακτήρα του. Είναι πιθανό τότε να μη βιώνεται αυθεντικά η ζωή του Αγίου Πνεύματος και να υπεισέρχονται στην πράξη των χριστιανών στοιχεία ξένα με το πνεύμα της αγάπης, της διακονίας και της θυσίας που διδάσκει το Ευαγγέλιο.
Μορφές ποιμαντικής θεολογίας
Οι εντολές της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης έχουν προληπτικό ποιμαντικό χαρακτήρα. Αυτές εκφράζουν το θέλημα του Θεού και προσπαθούν να προστατεύσουν εκ των προτέρων τον άνθρωπο από τον «πνευματικό θάνατο» που συνεπάγεται η απομάκρυνση από τη θεία Χάρη. Όπως λέει και ο ίδιος ο Χριστός, η τήρηση των εντολών φανερώνει τη γνήσια αγάπη προς τον Κύριο. Υπάρχει βέβαια και ο κίνδυνος της εξωτερικής τήρησης των τύπων της πίστης, χωρίς την ουσιαστική συμμετοχή στο πνεύμα των εντολών. Αυτό ισοδυναμεί με φαρισαϊσμό και θεραπεύεται μόνο με την καλλιέργεια της ταπείνωσης. Η παράβαση των θείων εντολών δεν ισοδυναμεί με την αποκοπή από το σώμα της Εκκλησίας, αφού πάντοτε δίνεται στον πιστό η δυνατότητα της μετάνοιας και της εξομολόγησης (εκτός αν υπάρχει σκληροκαρδία και αμετανοησία). Ο πνευματικός πατέρας εξετάζει το βαθμό της μετάνοιας του πιστού και τον εντάσσει και πάλι τη ζωή του Πνεύματος. Η Εκκλησία είναι θεραπευτήριο, που μεριμνά για την επάνοδο των αδελφών που αστοχούν στην οδό της κατά Χριστόν ζωής. Επομένως, η χριστιανική ποιμαντική έχει έναν προσωποκεντρικό χαρακτήρα. Λαμβάνει δηλαδή υπόψη της τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά κάθε προσώπου. Δεν λειτουργεί ισοπεδωτικά και απρόσωπα. Εξάλλου, η οδός της σωτηρίας δεν είναι μία και μοναδική, αλλά ο κάθε πιστός μπορεί να γνωρίσει το Θεό με τις δικές του δυνατότητες και μέσα από την ανάπτυξη των ξεχωριστών και ιδιαίτερων «ταλάντων» του, τα οποία θέτει στη διακονία του εκκλησιαστικού σώματος. Κατά την άσκηση του ποιμαντικού έργου χρησιμοποιούνται οι Ιεροί Κανόνες που έχουν θεσπιστεί από Τοπικές και Οικουμενικές Συνόδους. Η χρήση τους έχει παιδαγωγικό και θεραπευτικό χαρακτήρα. Επίσης, κατά την εφαρμογή τους λαμβάνονται υπόψη οι ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες και δεν θα πρέπει να καταλύεται η εν Χριστώ ελευθερία που χαρακτηρίζει το πνεύμα της Εκκλησίας και να μην ισοπεδώνεται η αξία του ανθρώπινου προσώπου. Εξάλλου, όπως ο Κύριος τόνιζε, το Σάββατο θεσπίστηκε για να υπηρετεί τον άνθρωπο και όχι το αντίθετο.
1η δραστηριότητα : O Χριστός σωτήρας των ανθρώπων «Κάρτες με συναισθήματα»: Ο Χριστός στον Άδη, κρατά τους πεσμένους Πρωτοπλάστους και τους ανασηκώνει. Εικόνα της Ανάστασης από τη Μονή της Χώρας (Κωνσταντινούπολη). Οι μαθητές/μαθήτριες γράφουν σε κάρτες τα συναισθήματα που γεννιούνται μέσα τους από τη συγκεκριμένη εικόνα.
Οι μαθητές/μαθήτριες μελετούν το κείμενο του αγ. Ιωάννου Χρυσοστόμου και στη συνέχεια εκθέτουν τη σημασία της προσωποκεντρικής ποιμαντικής.
Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία Β΄. Όταν ο Ευτρόπιος βρέθηκε έξω από την Εκκλησία (PG 52, 408-9) Επειδή λοιπόν γνώριζε ο Κύριός μας, ότι αν χαράξει ένα δρόμο, πολλοί μπορεί να διστάσουν, χάραξε διαφορετικούς δρόμους. Δεν μπορείς να μπεις με την παρθενία; Μπες με ένα μόνο γάμο. Δεν μπορείς με ένα μόνο γάμο; Τουλάχιστο με δεύτερο γάμο. Δεν μπορείς με την εγκράτεια; Μπες με την ελεημοσύνη. Δεν μπορείς με την ελεημοσύνη; Μπες με τη νηστεία. Δεν μπορείς μ΄ αυτό το δρόμο; Έλα μ΄ εκείνον. Δεν μπορείς να είσαι ο πολύτιμος λίθος; Γίνε χρυσάφι. Δεν μπορείς να είσαι χρυσάφι; Γίνε ασήμι, μόνο να είσαι επάνω στο θεμέλιο. Και πάλι αλλού λέγει· «άλλη είναι η λαμπρότητα του ήλιου και άλλη η λαμπρότητα της σελήνης και άλλη η λαμπρότητα των αστεριών» . Δεν μπορείς να είσαι ήλιος; Γίνε σελήνη. Δεν μπορείς να είσαι σελήνη; Γίνε αστέρι. Δεν μπορείς να είσαι αστέρι; Γίνε τουλάχιστο μικρό, μόνο να είσαι στον ουρανό. Δεν μπορείς να είσαι παρθένος; Παντρέψου με σωφροσύνη, μόνο μέσα στην Εκκλησία. Δεν μπορείς να είσαι ακτήμονας; Κάμε ελεημοσύνη, μόνο μέσα στην Εκκλησία, μόνο μέσα στο ένδυμά της, μόνο κάτω από τη βασίλισσα. Γιατί παράδεισος; γιατί ποικίλος; Επειδή έχει άνθη διάφορα και δένδρα και πολλά μαργαριτάρια. Πολλά είναι τα αστέρια, αλλά ένας ο ήλιος. Πολλοί οι τρόποι ζωής, αλλά ένας ο παράδεισος. Πολλοί είναι οι ναοί, αλλά ένας ο παράδεισος· πολλοί οι ναοί, αλλά μία η μητέρα. Το ένα είναι το σώμα, το άλλο τα μάτια, το άλλο τα δάκτυλα, αλλά όλοι είμαστε ένας. Γιατί είναι το ίδιο το μικρό και το μεγάλο και το ελάχιστο. Η άγαμη γυναίκα χρειάζεται την παντρεμένη, γιατί και η άγαμη από γάμο προέρχεται, για να μην περιφρονεί το γάμο. Η παρθένος είναι ρίζα του γάμου. Όλα συνδέονται μεταξύ τους, τα μικρά με τα μεγάλα και τα μεγάλα με τα μικρά.
3η Δραστηριότητα: Οι δέκα εντολές ως προληπτική ποιμαντική «Μελέτη περίπτωσης»: Οι μαθητές/μαθήτριες εξετάζουν τις δέκα εντολές ως περίπτωση προληπτικής ποιμαντικής, αν δηλαδή φροντίζουν να «προλάβουν» τον πιστό από δυσάρεστες καταστάσεις
Πηγή:π. Βασίλειος Καλλιακμάνης, Πέτρος Παναγιωτόπουλος, Θέματα
Χριστιανικής Ηθικής και Ποιμαντικής
Θεολογίας, ΤΕΥΧΟΣ Β΄, ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ, Γ´ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ, σελ: 7-12
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας