Σύσταση και εξέλιξη του Μυστηρίου
i. Εισαγωγικά
Η Εκκλησία δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον για τον ανθρώπινο πόνο και συμπαραστέκεται στον
άρρωστο και πονεμένο άνθρωπο με το Μυστήριο του Ευχελαίου, αποσκοπώντας στη θεραπεία όχι μόνο του σώματος, αλλά και της ψυχής του. Η ακολουθία του Μυστηρίου του Ευχελαίου ξεκίνησε από μία απλή μορφή και εξελίχθηκε στη μορφή με την οποία τελείται σήμερα.
ii. Το Ευχέλαιο στην αποστολική εποχή
Η αρχαιότερη μαρτυρία για την τέλεση του Ευχελαίου κατά την αποστολική εποχή καταγράφεται στην Καινή Διαθήκη, και συγκεκριμένα στην Καθολική επιστολή του αγίου Ιακώβου του αδελφοθέου (5, 14-15). Εκεί αναφέρεται ότι, «όταν κάποιος Χριστιανός είναι άρρωστος, προσκαλεί στο σπίτι του τους ιερείς και αυτοί, αφού πρώτα προσευχηθούν για τη θεραπεία του (θέτοντας το χέρι τους στο κεφάλι του), τον αλείφουν με λάδι στο όνομα του Κυρίου». Ο αδελφόθεος Ιάκωβος προσθέτει ότι, μέσα από αυτή τη διαδικασία «η ευχή των ιερέων θα προσφέρει τόσο την πνευματική, όσο και τη σωματική θεραπεία» του αρρώστου και ότι θα συγχωρεθούν οι αμαρτίες του.
Από την παραπάνω μαρτυρία φαίνεται ότι η Εκκλησία συνέδεε την ασθένεια του σώματος με την ασθένεια της ψυχής (την αμαρτία), με αποτέλεσμα να υπάρχει σύνδεσμος των Μυστηρίων της Μετανοίας και του Ευχελαίου. Η χειροθεσία του αρρώστου από τους ιερείς είχε αναγγελθεί από τον ίδιο τον Χριστό, όταν είπε ότι οι μελλοντικοί μαθητές του «θα θέτουν το χέρι πάνω στους αρρώστους και θα τους θεραπεύουν» (Μκ. 16, 18).
Βασικό στοιχείο της θεραπευτικής αυτής πράξης της Εκκλησίας αποτελεί το λάδι, που υπήρξε ανέκαθεν και σε όλους τους λαούς βασικό θεραπευτικό μέσο. Όπως αναφέρεται σχετικά με τους Μαθητές του Χριστού, όταν ο Κύριος τους έστειλε να κηρύξουν, αυτοί διενεργούσαν θεραπείες των αρρώστων «αλείφοντάς τους με λάδι» (Μκ. 6, 13), ενώ και ο Χριστός αναφέρεται (στην παραβολή του Καλού Σαμαρείτη), στην περιποίηση των τραυμάτων του πληγωμένου με λάδι (Λκ. 10, 34). Η δε μαρτυρία της Καθολικής επιστολής του Ιακώβου ότι, η άλειψη των ασθενών με έλαιο γινόταν «στο όνομα του Κυρίου», αποκλείει από τη συγκεκριμένη πράξη, κάθε περίπτωση μαγικής ιατρικής δραστηριότητας.
iii. Η εξέλιξη του Μυστηρίου του Ευχελαίου μέχρι τον 8ο αιώνα
Κατά τους δύο πρώτους αιώνες ζωής της Εκκλησίας, οι πληροφορίες για την άλειψη των ασθενών με έλαιο και για την προσευχή υπέρ της θεραπείας τους είναι ελάχιστες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το Ευχέλαιο ήταν άγνωστο ή ανύπαρκτο. Διάφορες ιστορικές μαρτυρίες μας επιτρέπουν να υποθέσουμε ότι το Ευχέλαιο τελούνταν με τον απλό τρόπο που μαρτυρείται στην Καθολική Επιστολή του Ιακώβου. Στις αρχές του 3ου μ.Χ. αιώνα δε, μαρτυρείται για πρώτη φορά μία ευχή, με την οποία αγιάζεται το λάδι πριν από την άλειψη του αρρώστου (στην «Αποστολική Παράδοση» του Ιππολύτου Ρώμης). Παρόμοιες ευχές μαρτυρούνται αργότερα, τον 4ο αιώνα, στο «Ευχολόγιο του Σεραπίωνα» και στις «Αποστολικές Διαταγές».
Εκτός από τις παραπάνω πηγές της Λατρείας, υπάρχουν πολλές άλλες μαρτυρίες για την άλειψη των αρρώστων με λάδι και για προσευχή υπέρ της θεραπείας τους, που προέρχονται από πολλούς εκκλησιαστικούς συγγραφείς και κείμενα σχετικά με τους Αγίους. Όλα αυτά οδήγησαν στην εμφάνιση μικρών ευχών ευλογίας του ελαίου και ευχών για την άλειψη των αρρώστων, οι οποίες, εν τέλει, διαμόρφωσαν και την Ακολουθία του Μυστηρίου, όπως αυτή έφτασε μέχρι την εποχή μας.
i. Τα μέρη του Μυστηρίου
Η Ακολουθία του Μυστηρίου του Ευχελαίου ξεκινά με ένα εισαγωγικό τμήμα, στο οποίο
διαβάζονται οι Ψαλμοί 142 και 50. Ακολουθεί ο Κανόνας (σε εννέα ωδές), το Εξαποστειλάριο
και τα Τροπάρια των Αίνων· όλα αυτά μαρτυρούν ότι η Ακολουθία μοιάζει με την Ακολουθία του Όρθρου. Μετά την εκφώνηση «Ευλογημένη η βασιλεία του Πατρός...» (όπως στη Θεία Λειτουργία) και μετά τα ειρηνικά, διαβάζεται από τον ιερέα μία ευχή αγιασμού του ελαίου, ψάλλονται ορισμένα τροπάρια και ακολουθούν επτά αποστολικά και ευαγγελικά αναγνώσματα, μεταξύ των οποίων παρεμβάλλονται ευχές για την άλειψη των παρισταμένων με το αγιασμένο έλαιο. Η Ακολουθία του Μυστηρίου του Ευχελαίου ολοκληρώνεται με μία ευχή που έχει συγχωρητικό χαρακτήρα, εφόσον η άλειψη με αγιασμένο έλαιο αφορά στη θεραπεία όχι μόνο του σώματος, αλλά και της ψυχής.
ii. Τα υλικά στοιχεία του Μυστηρίου
Το βασικό υλικό στοιχείο του Μυστηρίου του Ευχελαίου είναι το έλαιο. Όπως αναφέρθηκε και στη διδακτική Ενότητα του Βαπτίσματος, το έλαιο έχει συμβολικό χαρακτήρα και σημαίνει την ενίσχυση του σώματος κατά τη διάρκεια των διαφόρων πνευματικών αγώνων.
Στο Μυστήριο του Ευχελαίου, το έλαιο χρησιμοποιείται και με την έννοια του θεραπευτικού μέσου. Θεωρείται ως επουλωτικό των πληγών του σώματος και, κατ᾽ επέκταση, ως θεραπευτικό όλων των ασθενειών. Επομένως, η άλειψη των ανθρώπων με έλαιο, κατά την τέλεση του Μυστηρίου παραπέμπει στη σωματική θεραπεία. Όμως, ο άνθρωπος δεν έχει μόνο σώμα, αλλά έχει και ψυχή. Ο βαθύτερος συμβολισμός του ελαίου ως θεραπεία της ψυχής, βασίζεται σε διάφορα κείμενα των πρώτων χριστιανικών αιώνων, όπως το απόκρυφο κείμενο με τίτλο «Βίος Αδάμ και Εύας», στα οποία τονίζεται ότι η ελιά ήταν ένα από τα «δένδρα του Παραδείσου» και ότι ο καρπός της συμβόλιζε την πνευματική θεραπεία του ανθρώπου, δηλαδή την επάνοδό του στον Παράδεισο και την αποκατάσταση της σχέσης του με τον Θεό. Υπό την έννοια αυτή, το υλικό στοιχείο του Μυστηρίου του Ευχελαίου αποκτά σημαντική διάσταση, αφού συμβολίζει την επάνοδο του ανθρώπου στην κατάσταση πριν την πτώση, μέσα από τη συγχώρηση των αμαρτιών του και, επόμενως, μέσα από την συμφιλίωσή του με τον Θεό.
iii. Σκοπός και τόπος τέλεσης του Μυστηρίου
Το Μυστήριο στοχεύει στη θεραπεία των πιστών από μία σωματική αρρώστια. Όμως, επειδή το σώμα είναι συνδεδεμένο με την ψυχή, το Μυστήριο του Ευχελαίου στοχεύει και στη θεραπεία της ψυχής από την αμαρτία και στην αποκατάσταση της σχέσης του ανθρώπου με τον Θεό (μιας σχέσης που υπόκειται στην «ασθένεια» της αμαρτίας).
Αμαρτία και ασθένεια
Σε πολλά σημεία από τα παραπάνω, τονίστηκε ο βαθύτερος σύνδεσμος του σώματος με την ψυχή του ανθρώπου. Το Μυστήριο του Ευχελαίου, ήδη από τις πρώτες μαρτυρίες του (Καθολική επιστολή Ιακώβου), αναγνωρίζει αυτόν τον σύνδεσμο και, γι᾽αυτό, θεωρεί ότι μαζί με τη σωματική θεραπεία επιτελείται και η θεραπεία της ψυχής. Είναι πολύ ευαίσθητο το θέμα της ευθύνης που έχει η ψυχή στη δημιουργία της ασθένειας του σώματος. Στον Παρακλητικό Κανόνα προς τη Θεοτόκο αναφέρεται με σαφήνεια ότι «όταν ασθενεί το σώμα, ασθενεί και η ψυχή». Αλλά και ο Απόστολος Παύλος τονίζει ότι η «φθορά της ανθρώπινης ψυχής» από την
αμαρτία συνεπάγεται και «τη σωματική φθορά» του ανθρώπου. Ακόμα και η σύγχρονη ιατρική
επιστήμη παραδέχεται ότι υπάρχουν ψυχικές διαταραχές (που προκαλούνται από διάφορες πράξεις του ανθρώπου), οι οποίες αποτελούν αιτίες δημιουργίας ασθενειών
Ενδεικτικές Δραστηριότητες
1η Δραστηριότητα
Διαβάζουμε το κείμενο που ακολουθεί. Καταθέτουμε τις σκέψεις μας για τη λέξη «Ευχέλαιο» συλλογιζόμενοι και τα εξής: Τι εννούμε με τη λέξη Ευχέλαιο; Ποιους αφορά; Σε τι ωφελει; Συνδέεται με τη Μετάνοια και την προσευχή και με ποιον τρόπο;
«Η Εκκλησία από την πρώτη στιγμή της ζωής και παρουσίας της στον κόσμο είδε τον άνθρωπο ως ψυχοσωματική οντότητα και την ασθένεια του σώματος ως έχουσα άμεση σχέση με την ασθένεια της ψυχής, που είναι η αμαρτία, και άρα ως αντικείμενο του απολυτρωτικού έργου του Χριστού που δρά ακριβώς μέσα στην Εκκλησία. Έτσι, λοιπόν, η ασθένεια γίνεται υπόθεση όλης της Εκκλησίας και η θεραπεία τόσο της ψυχής όσο και του σώματος γίνεται στα πλαίσια της ζωντανής σχέσης και της
πλήρους ενότητας που πρέπει να έχουν οι πιστοί με την Εκκλησία. Στην εκκλησιολογική αυτή βάση κατανοείται και η σύσταση του αποστόλου Ιακώβου να αξιοποιηθεί η θεραπευτική ιδιότητα του ελαίου, γνωστή και από άλλα σχετικά γεγονότα στην Καινή Διαθήκη, και να προσκαλούνται οι πρεσβύτεροι της Εκκλησίας στο σπίτι του ασθενούς προκειμένου με την προσευχή και την άλειψη με έλαιο στο όνομα του Κυρίου να επιτευχθεί η θεραπεία της αρρώστιας του σώματος, αλλά και της ψυχής του πάσχοντος».
Π. Σκαλτσή, «Ιστορική εξέλιξη της ακολουθίας του Ευχελαίου»,στο βιβλίο του ιδίου «Λειτουργικές μελέτες ΙΙ, Θεσσαλονίκη,Πουρναράς, 2006, σ. 506.
2η Δραστηριότητα
Διαβάζουμε το κείμενο που ακολουθεί και αναπαριστούμε το στιγμιότυπο από το Μυστήριο
του Ευχελαίου.
«Κύριε, εσύ που με το έλεος και την αγάπη σου για τον άνθρωπο θεραπεύεις τα συντρίμμια των ψυχών και των σωμάτων μας· εσύ, Δέσποτα, αγίασε και αυτό το λάδι, ώστε να γίνει θεραπευτικό γι᾽ αυτούς που αλείφονται με αυτό, για να απαλλαγούν από κάθε αμαρτία, από κάθε σωματική ασθένεια, από κάθε μολυσμό της σάρκας και του πνεύματος και από κάθε κακό. Έτσι, μέσα από αυτή την άλειψη θα δοξαστεί το πανάγιο όνομά Σου». Μυστήριο του Ευχελαίου, ευχή αγιασμού του ελαίου (Ι. Φουντούλης, «Ακολουθία του Ευχελαίου», Θεσσαλονίκη 1978, σσ. 41-41).
3η Δραστηριότητα
Συλλογικός ρόλος: «Προετοιμάζοντας την τέλεση του Μυστηρίου του Ευχελαίου».
4η Δραστηριότητα
Παγωμένη εικόνα με θέμα: «Μέρη του Μυστηρίου του Ευχελαίου». Επιλέγουμε μια σκηνή που
μας ενδιαφέρει και την παρουσιάζουμε στην τάξη.
5η Δραστηριότητα
TPS με θέμα: «Γιατί είναι σημαντικό το Μυστήριο του Ευχέλαιου». Σκεφτόμαστε όσα συζητήσαμε για το Μυστήριο του Ευχελαίου, επιλέγουμε μια σημαντική πτυχή του, που θέλουμε να θυμόμαστε και τη σημειώνουμε. Συζητούμε με τον διπλανό μας για αυτήν, καταγράφουμε τις απόψεις μας και προτείνουμε έναν νέο τίτλο της Ενότητας, ως ομάδα. Ο Καθηγητής μας τους γράφει στον πίνακα. Συζητούμε στην τάξη και επιλέγουμε τον πιο αντιπροσωπευτικό.
6η Δραστηριότητα
Σχεδιάζουμε έναν εννοιολογικό χάρτη με τα μέρη του Μυστηρίου του Ευχελαίου.
7η Δραστηριότητα
Κατασκευάζουμε ένα πόστερ με θέμα τα απαραίτητα υλικά του Μυστηρίου του Ευχελαίου.
8η Δραστηριότητα
Χωριζόμαστε σε ομάδες και σχεδιάζουμε έγχρωμα ή ασπρόμαυρα σκίτσα με περιεχόμενο την
παραβολή του καλού Σαμαρείτη. Τα συγκεντρώνουμε και τα βάζουμε σε σειρά, δημιουργώντας
ένα κόμικ, με ή χωρίς λόγια.
9η Δραστηριότητα
Έρευνα: Το λάδι ως μέσο θεραπείας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
10η Δραστηριότητα
Προγραμματίζουμε τη συμμετοχή μας στην τέλεση του ιερού Ευχελαίου. Βοηθούμε τον ιερέα,
συμμετέχοντας ενεργά στο Μυστήριο.
11η Δραστηριότητα
Artful Thinking («αντιλαμβάνομαι, γνωρίζω, φροντίζω»). Παρατηρούμε τον πίνακα του Βαν
Γκογκ «Ο καλός Σαμαρείτης».
• Τι μπορεί να σκέφτεται ο Σαμαρείτης;
• Τι θα μπορούσε να γνωρίζει ή να πιστεύει για όσα συνέβησαν στον Ιουδαίο;
• Τι είναι αυτό για το οποίο νοιάζεται και φροντίζει περισσότερο εκείνη τη στιγμή, αλλά και
μετέπειτα;
• Φανταζόμαστε τον εαυτό μας ως τον Ιουδαίο. Πώς αισθανόμαστε και γιατί;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Αφήστε το σχόλιό σας