Сугпіят

	Сугпіят ; (Sugpiat)
Агульная колькасць	30 тыс. чал. (2016 г.)
Рэгіёны пражывання	Аляска
Мова	сугстун
Рэлігія	хрысціянства, анімізм, шаманізм
Блізкія этнічныя групы	Азіяцкія эскімосы, юпік Цэнтральнай Аляскі

Дагледжаная версія гэтай старонкі, зацверджаная 12 чэрвеня 2023, была заснавана на гэтай версіі.

Сугпія́т (саманазва: Sugpiat), таксама алутыі́к (англ.: Alutiiq), ціхаакіянскія эскімосы (англ.: Pacific Eskimo) — народ, карэнныя жыхары ціхаакіянскага ўзбярэжжа Аляскі. Прыкладная колькасць (2016 г.) — 30.000 чалавек^[1].

Этымалогія

Сугпіят (множны лік) або сугпіяк (адзінкавы лік) — саманазва ціхаакіянскіх эскімосаў^[2]. Аднак на Алясцы іх часцей называюць алутыік. Лічыцца, што апошняя назва паходзіць ад руск.: алеут. Яна памылкова прыжылася ў XIX — XX ст. у выніку блытаніны паміж сугпіят і алеутамі^[3].

Паходжанне

Далёкія продкі сугпіят і іншых эскімосаў перасяліліся з Азіі ў Паўночную Амерыку каля 6 тысяч гадоў таму. У 1 тысячагоддзі да н. э. — пачатку 1 тысячагоддзя н. э. на ўзбярэжжы Берынгава мора склалася культура паляўнічых на марскіх звяроў^[4]. Яе стваральнікі былі непасрэднымі продкамі сучасных сугпіят.

Гісторыя

У другой палове XVIII ст. вылучаліся 2 асноўныя групы сугпіят — Kaniagmiut (або Quqtarmiut) і Chugachmiut (падзяляліся на 8 меншых груп з рознымі саманазвамі). Першыя насялялі востраў Кадзьяк і суседнія з ім мацерыковыя землі. Гэтая група стала знаходзілася ў кантакце з алеутамі, увайшла ў кантакт з еўрапейцамі ў 1741 г., калі з ёй сутыкнулася экспедыцыя Вітуса Берынга. З канца XVIII ст. Кадзьяк з’яўляўся адным з галоўных цэнтраў каланізацыі Новага Свету рускімі, што прывяло да скарачэння, метысацыі і крэалізацыі культуры кадзьякскіх сугпіят. У 1796 г. на Кадзяку жыло 6 510 эскімосаў, але іх колькасць у пачатку XIX ст. значна знізілася.

Другая група насяляла ўзбярэжжа і астравы ў заліве Прынца Вільяма і кантактавала пераважна з індзейцамі (тлінкітамі і атапаскамі). Яна не была вялікай, у 1818 г. налічвала толькі 360 чалавек. Першыя стасункі з еўрапейцамі былі ўсталяваны ў 1778 г. у выніку экспедыцыі Джэймса Кука. У 1778 г. тут з’явілася расійскае паселішча, аднак культурны ўплыў на мясцовых эскімосаў з боку рускіх не быў істотным.

Пасля далучэння Аляскі да ЗША прадстаўнікі абедзвюх груп былі ўцягнуты ў камерцыйны лоў кітоў і ластаногіх. Рэзкае скарачэнне прыродных рэсурсаў выклікала заняпад камерцыйнай гаспадаркі і ўзроўню жыцця. Гэта садзейнічала з аднаго боку кансервацыі старых культурных традыцый, з другога — перасяленню маладых сугпіят у гарады і працягу асіміляцыі.

Культура

Асноўнымі гаспадарчымі заняткамі сугпіят здаўна з’яўляліся паляванне на марскіх звяроў і рыбалоўства. У адрозненні ад астатніх народаў юпік, ціхаакіянскія эскімосы мелі магчымасць плаваць па адкрытаму мору на працягу ўсяго года. Для гэтага выкарыстоўваліся аднамесныя і двухмесныя каякі, часам з ветразямі. Аднак галоўную ролю адыгрываў летні сезон, калі палявалі з дапамогай гарпуноў на ластаногіх, лавілі крукамі, сеткамі і білі гарпунамі ласося, палтуса, селядцоў. Паляванне кітоў лічылася асабліва складаным. Кітабоі-сугпіят карысталіся гарпунамі з атручанымі навершамі. На сушы палявалі з дапамогай лука на мядзведзяў, горных казлоў, дошак для кідання камянёў — на птушак і дробных жывёл. Была развіта збіральніцтва марскіх малюскаў.

Сугпіят жылі ў невялікіх вёсках, што будавалі ўздоўж узбярэжжа. Асноўным жытлом былі так званыя «барабары». Насельнікі Кадзьяка ладзілі драўляныя хаты паўзямлянкавага тыпу, абкладвалі іх дзёрнам. У заліве Прынца Вільяма жытлы ўзвышаліся над зямлёй, дзёран не выкарыстоўваўся. Падлогу пакрывалі сухой травой або плеценымі цыноўкамі. Акно зацягвалі пузыром. У некаторых вёсках меліся вялікія абшчынныя хаты.

Паўсядзённую вопратку рабілі са скуры бабра, выдры, сусліка. У дрэннае надвор'е апраналі доўгае скураное паліто, на галаву — канічны капялюш з футра або травы, на сцёгны — фартух. Былі вядомы боты са скуры ластаногіх, але часцей хадзілі басанож. Упрыгожваліся татуіроўкамі, бурштынавымі пацеркамі, каляровымі ніткамі. Валасы мазалі тлушчам, часам пасыпалі охрай. Падчас вайны абаранялі цела пласціністымі даспехамі.

Для традыцыйнага грамадства было характэрна сацыяльнае расслаенне. Вылучаліся правадыры, простыя абшчыннікі і рабы. Часцяком сустракаліся палігінія і гомасексуальныя сувязі.

Сугпіят верылі ў шматлікіх духаў. Падчас святаў арганізоўваліся рытуальныя танцы пад музыку барабанаў і трашчотак. Асабліва важным абрадам з’яўлялася пахаванне. Была вядома муміфікацыя. Сугпіят вядомы сваімі маскамі, якія апраналі ў зімовыя святы. У нашы дні большасць вернікаў спавядае хрысціянства.

Зноскі

↑ Yupik, Pacific in United States
↑ Sugpiat
↑ About the Alutiiq People Архівавана 28 ліпеня 2016.
↑ A BRIEF OVER VIEW OF THE ARCTIC’S CULTURAL SEQUENCES Архівавана 3 лістапада 2011.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Сугпіят
The Pacific Eskimo
ROBERT F. HEIZER, A PACIFIC ESKIMO INVENTION IN WHALE HUNTING IN HISTORIC TIMES
Sven D. Haakanson, Jr., The Sugpiat and the Legacy of Western Conquest Архівавана 25 снежня 2015.
Gordon L. Pullar, Assimilation and Identity among the Kodiak Island Sugpiat
It’s a Bird, It’s a Mask, It’s Puffin Man!
Alutiiq (Sugpiaq, Koniag, Chugach Eskimo)

[1] Yupik, Pacific in United States

[2] Sugpiat

[3] About the Alutiiq People Архівавана 28 ліпеня 2016.

[4] A BRIEF OVER VIEW OF THE ARCTIC’S CULTURAL SEQUENCES Архівавана 3 лістапада 2011.

[1]

[2]

[3]

[4]