Луцк
Горад
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Луцк (укр.: Луцьк) — горад ва Украіне, адміністрацыйны цэнтр Валынскай вобласці. Насельніцтва — 215 тыс. чал. (2022).
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]Першая пісьмовая згадка датуецца 1085 годам. Да сярэдзіны XII ст. ў складзе Кіеўскай Русі, пазней ва Уладзіміра-Валынскім (Галіцка-Валынскім) княстве. У 1240 разбураны мангола-татарамі. 3 сярэдзіны XIV ст. у складзе ВКЛ. У XIV — сярэдзіне XX ст. цэнтр Луцкай рымска-каталідкай епархіі, у якую ўваходзілі тэрыторыя Валыні і паўднёвай Беларусі (да канца XVIII ст.).
Важнай дыпламатычнай і гістарычнай падзеяй для тагачаснага Луцка, як аднаго з галоўных гарадоў ВКЛ, быў з’езд еўрапейскіх манархаў у 1429 годзе. У 1432 годзе горад атрымаў магдэбургскае права.
Паводле Люблінскай уніі (1569) у складзе Польшчы, цэнтр Валынскага ваяводства. Гараджане падтрымалі паўстанне Налівайкі (1594—1596).У 1706 разбураны шведамі.
3 1795 у складзе Расійскай Імперыі, з 1797 года — павятовы горад Валынскай губерні. У І сусветную вайну каля Луцка рускія войскі прарвалі аўстра-германскі фронт (1916).
У 1918 годзе акупіраваны войскамі Германіі, у 1919 — Польшчы. Паводле Рыжскага мірнага дагавора 1921 года — у Польшчы. У 1924—1937 гадах у горадзе дзейнічала Брыгада КАП «Валынь».
3 1939 года ў складзе УССР, цэнтр Валынскай вобласці.
Насельніцтва
[правіць | правіць зыходнік]Колькасць насельніцтва[2]
[правіць | правіць зыходнік]- 1979 год — 141 тыс. чал.
- 1989 год — 198 тыс. чал.
- 2001 год — 207 тыс. чал.
- 2010 год — 214 тыс. чал.
- 2015 год — 217 тыс. чал.
- 2022 год — 215 тыс. чал
Станам на 2024 год, агулам на тэрыторыі Луцка стала жыве 97 042 мужчыны (44.7 %) і 120 055 жанчын (55.3 %)[3].
Моўны склад
[правіць | правіць зыходнік]украінская мова | руская мова | iншыя мовы |
---|---|---|
98 % | 1 % | 1 % |
Фізіка-геаграфічная характарыстыка
[правіць | правіць зыходнік]Клімат Луцка ўмерана кантынентальны, з мяккай зімой і цёплым летам. Сярэднегадавая тэмпература паветра складае + 7,4 ° C, самая нізкая яна ў студзені (-4,9 °C), найбольшая — у ліпені (+18,0 °C).
У сярэднім за год у Луцку выпадае 560 мм атмасферных ападкаў, найменш — у сакавіку, найбольшая — у ліпені. У сярэднім за год у горадзе назіраецца 148 дзён з ападкамі; менш за ўсё іх (10) у жніўні, больш за ўсё (16) — у снежні. Штогод у Луцку ўтвараецца снежнае покрыва, аднак яго вышыня нязначная. Адносная вільготнасць паветра ў сярэднім за год складае 78 %, найменшая яна ў траўні (64 %), найбольшая — у снежні (89 %). Найменшая воблачнасць назіраецца ў жніўні, найбольшая — у снежні[5].
Эканоміка
[правіць | правіць зыходнік]Луцк ёсць важным цэнтрам прамысловасці. У раёне размешчаны заводы па вытворчасці аўтамабіляў, абутку, падшыпнікаў, мэблі, станкоў і электронікі, а таксама ткацкія заводы, сталеліцейныя заводы і хімічны завод.
Сярод іх самымі вялікімі з’яўляюцца:
- АТ «ВГП» — вытворчасць санітарна-гігіенічных вырабаў.
- ЛуАЗ — аўтамабільны завод, які ўваходзіць у групу «Багдан»[6].
- SKF — вытворчасць падшыпнікаў, ушчыльненняў, сістэм змазкі і змазачных сістэм, прадуктаў для тэхнічнага абслугоўвання, мехатроніка, сілавых трансмісій і спадарожных паслуг па ўсім свеце.
- Modern-Expo Group — адзін з найбуйнейшых вытворцаў і пастаўшчыкоў абсталявання (металічныя стэлажы, высокія стэлажныя сістэмы, касы, абсталяванне для грамадскага харчавання, халадзільнае абсталяванне, POS-абсталяванне і сістэмы навядзення) для рознічнага гандлю і складскога выкарыстання ў Цэнтральнай і Усходняй Еўропе[7].
Таксама Луцк з’яўляецца сталіцай вэб-распрацоўкі на Drupal.
Транспарт
[правіць | правіць зыходнік]Па горадзе курсуюць маршрутныя таксі і тралейбусы.
Праз Луцк праходзяць некаторыя нацыянальныя і міжнародныя аўтадарогі, ёсць міжгародняя сувязь з Масквой, Кіевам, Львовам і іншымі вялікімі гарадамі.
У горадзе размяшчаецца найбуйнейшая ў Валынскай вобласці пасля Ковеля чыгуначная станцыя[8].
Навука і адукацыя
[правіць | правіць зыходнік]Вышэйшыя навучальныя ўстановы Луцка:
- Валынскі нацыянальны ўніверсітэт імя Лесі Украінкі
- Луцкі нацыянальны тэхнічны ўніверсітэт
- Валынскі інстытут эканомікі і менеджменту
- Адкрыты міжнародны ўніверсітэт развіцця чалавека «Украіна» (луцкі інстытут)
- Міжрэгіянальная акадэмія кіравання персаналам (луцкі філіял)
Навучальныя ўстановы Луцка прафесійна-тэхнічнай адукацыі:
- Валынскі каледж Нацыянальнага ўніверсітэта харчовых тэхналогій
- Валынскі каледж культуры і мастацтваў імя Ігара Стравінскага
- Каледж тэхналогій, бізнесу і права Усходнееўрапейскага нацыянальнага ўніверсітэта імя Лесі Украінкі
- Луцкі педагагічны каледж
- Луцкі медыцынскі каледж
Культура
[правіць | правіць зыходнік]У Луцку дзейнічаюць наступныя тэатры:
- Валынскі акадэмічны абласны ўкраінскі музычна-драматычны тэатр імя Т. Г. Шаўчэнкі[9]
- Валынскі акадэмічны абласны тэатр лялек
- Валынская абласная філармонія
Таксама ў горадзе працуюць:
- Валынскі краязнаўчы музей[10]
- Музей Валынскай іконы[11]
- Валынскі рэгіянальны музей украінскага войска і ваеннай тэхнікі
- Аптэка-музей[12]
- Луцкі мастацкі музей
- Музей археалогіі Валынскага нацыянальнага ўніверсітэта імя Лесі Украінкі
- Музей сучаснага ўкраінскага мастацтва Корсакаў
З 1994 годзе ў Луцку праводзіцца Міжнародны фестываль «Палескае лета з фальклорам» (укр.: «Поліське літо з фольклором»)[13]. Фестываль закліканы спрыяць выхаванню эстэтычнага густу і павагі да народных традыцый у дзяцей і моладзі. За пятнаццаць гадоў існавання фестывалю ў ім прынялі ўдзел 7836 удзельнікаў, у тым ліку 99 замежных калектываў з 47 краін свету і 102 калектывы з Украіны.
Спорт
[правіць | правіць зыходнік]Самым папулярным камандным відам спорту сярод гараджан з’яўляюцца футбол. Мясцовая каманда называецца ФК «Валынь» (укр.: ФК «Волинь»), які быў заснаваны ў 1960 годзе[14]. У горадзе размешчана некалькі стадыёнаў («Авангард», «Верэсневе», «Падшыпнік» і інш.), функцыянуе вялікая колькасць клубаў і секцый, штогод праводзяцца розныя спаборніцтвы.
У чэрвені 2012 года ў Луцку прайшоў чэмпіянат Еўропы па сумо[15].
Гарады-пабрацімы
[правіць | правіць зыходнік]- Svit[d], Славакія[16]
- Алба-Юлія, Румынія[17]
- Бандырма, Турцыя (23 студзеня 2014)[18]
- Беласток, Польшча (22 чэрвеня 2013)[19]
- Брэст, Беларусь (23 жніўня 2003)[20][21][…]
- Горы, Грузія (23 жніўня 2008)[22]
- Жэшаў, Польшча
- Замасць, Польшча (4 чэрвеня 2005)[23][24][…]
- Каўнас, Літва (27 лістапада 2013)[23][25]
- Кыёў[d], Чэхія (18 лістапада 2011)[23][26][…]
- Люблін, Польшча (4 сакавіка 1996)[23][27][…]
- Ліпэ[d], Германія (28 лістапада 2014)[28]
- Ольштын, Польшча (19 снежня 1997)[23][29][…]
- Патры, Грэцыя (10 верасня 2013)[23][30]
- Сянтань[d], Кітай (1 кастрычніка 2003)[23][31]
- Торунь, Польшча (2008)[23][32][…]
- Тракай, Літва (2010)[23][33][…]
- Хэлм, Польшча (31 мая 2014)[34][35]
Славутасці
[правіць | правіць зыходнік]Луцкі замак, XIII—XIV стст. абарончае збудаванне, сімвал горада. У адной з веж размешчаны музей званоў. На тэрыторыі замка музей старажытнай кнігі, карцінная галерэя, раскопкі Кафедральнай царквы Іаана Багаслова (вул. Кафедральная, 1).
Пакроўская царква, адзін з найбольш старажытных храмаў, пабудаваны ў XIII—XV ст. князем Вітаўтам. Царква рэканструявана ў 1873-76 гг. у царкве да 1962 г. знаходзілася старажытная ікона Валынскай Маці Божай (вул. Даніла Галіцкага, 12).
Свята-Траецкі кафедральны сабор, 1752—1755 гг. першапачаткова быў каталіцкім кляштарам бернардзінцаў. Перабудаваны ў сабор у 1877—1879 гг., праект архітэктара Паўла Гіжыцкага.(пл. Тэатральная).
Кляштар дамініканцаў, 1390 г., спачатку драўляны, у XVIII ст. перабудаваны ў камені. У 1847 г. зачынены расійскімі ўладамі. Цяпер тут працуе Валынская духоўная семінарыя УПЦ МП (вул. Драгаманава).
Крыжаўзвіжанская царква, 1619 г. — ранні ўзор перабудовы драўлянага збудавання ў каменнае. У 1702 г. у царкоўным падзямеллі пахаваны паэт Браткоўскі (вул. Данііла Галіцкага, 2).
Кафедральны сабор Святых апосталаў Пятра і Паўла, 1639 г., першапачаткова храм будаваўся як езуіцкі касцёл пры манастыры. Пасля пажару кафедральнага касцёла ў 1781 г.сюды пераносіцца кафедра каталіцкага біскупа. Цяпер гэта дзеючы рымска-каталіцкі кафедральны сабор Луцкай дыяцэзіі (вул. Кафедральная, 6).
Дом архітэктара Галаваня — архітэктурны помнік, які размешчаны на тэрыторыі гісторыка-культурнага запаведніка «Стары Луцк» на беразе Стыры (вул. Кафедральная).
Дом-музей памяці Лесі Украінкі — менавіта ў гэтым доме з 1890 па 1891 год жыла вядомая валынская і ўкраінская паэтка (вул. Драгаманава, 23).
Дом-вулей — самы доўгі ў свеце жылы дом, яго даўжыня складае каля 2775 метраў (33 мікрараён, праспект Саборнасці і вул. Моладзі).
Дом Пятра I — жылы дом у якім спыняўся маскоўскі цар Пётр I падчас візіту ў Луцк у 1709 годзе. Рэдкі ўзор каменнага жылога дома, які паўтарае планіроўку народнага жытла — «хаты на дзве паловы» (вул. Лесі Украінкі, 2).
Вядомыя асобы
[правіць | правіць зыходнік]- Любарт — валынскі князь
- Ларыса Аляксеева — беларуская оперная спявачка
- Анатоль Цімашчук — украінскі футбаліст
- Лявонцій Леанідавіч Бражэўскі (нар. 1963) — беларускі архітэктар.
Зноскі
- ↑ Дзяржаўная служба статыстыкі Украіны Чисельність наявного населення України на 1 січня 2022 року — Кіеў: Дзяржаўная служба статыстыкі Украіны.
- ↑ Итоги переписи населения Украины 2001 года . www.demoscope.ru. Праверана 22 сакавіка 2024.
- ↑ Население Луцка (Украина), численность населения Луцка (Украина) 2024, 2023 | awdb.ru . awdb.ru. Праверана 22 сакавіка 2024.
- ↑ Wayback Machine . web.archive.org. Архівавана з першакрыніцы 19 ліпеня 2023. Праверана 22 сакавіка 2024.
- ↑ Climate Graph for Luck, Ukraine . www.climate.top. Праверана 22 сакавіка 2024.
- ↑ ДП «Автоскладальний завод №1» . busplant.bogdan.ua. Праверана 22 сакавіка 2024.
- ↑ Retail equipment, retail and business solutions | Modern Expo (англ.). modern-expo.eu. Праверана 22 сакавіка 2024.
- ↑ Львівська залізниця :: Розклад руху приміських поїздів . web.archive.org (18 студзеня 2022). Архівавана з першакрыніцы 18 студзеня 2022. Праверана 22 сакавіка 2024.
- ↑ Головна - Волинський академічний обласний український музично-драматичний театр імені Т. Г. Шевченка . teatr.volyn.ua. Праверана 22 сакавіка 2024.
- ↑ «Волинський краєзнавчий музей» (укр.). euroholding.net.ua. Праверана 22 сакавіка 2024.
- ↑ МУЗЕЙ ВОЛЫНСКОЙ ИКОНЫ. ЛУЦК. УКРАИНА (Museum of Volyn Icon. Lutsk. Ukraine)(нявызн.). Праверана 22 сакавіка 2024.
- ↑ Музейний простір Волині - Аптека-музей, м. Луцьк . volyn-museum.com.ua. Праверана 22 сакавіка 2024.
- ↑ Поліське літо з фольклором(укр.) // Вікіпедія. — 2023-11-17.
- ↑ Офіційний сайт ФК «Волинь» Луцьк . www.fcvolyn.net. Праверана 22 сакавіка 2024.
- ↑ kolur85. Чемпионат Европы по сумо, г. Луцк (Украина) (руск.) . BUFFEN-DO (7 чэрвеня 2013). Праверана 22 сакавіка 2024.
- ↑ http://old.lutskrada.gov.ua/node/85369
- ↑ http://old.lutskrada.gov.ua/en/alba-iulia
- ↑ http://old.lutskrada.gov.ua/en/bandirma
- ↑ http://www.bialystok.pl/pl/dla_mieszkancow/wschodzacy_bialystok/wspolpraca-zagraniczna.html
- ↑ http://www.lutskrada.gov.ua/en/citizen/brest
- ↑ http://city-brest.gov.by/struct/vizitka-goroda/goroda-pobratimy/goroda-pabratimy-bresta/?sphrase_id=35784
- ↑ http://old.lutskrada.gov.ua/en/citizen/gori
- ↑ а б в г д е ё ж з https://www.lutskrada.gov.ua/en/pages/pobratymy-lutska
- ↑ http://old.lutskrada.gov.ua/en/citizen/zamosc
- ↑ http://www.kaunas.lt/apie-kauna/miesto-partneriai/
- ↑ http://old.lutskrada.gov.ua/en/kyjov
- ↑ http://old.lutskrada.gov.ua/en/citizen/lublin
- ↑ http://old.lutskrada.gov.ua/en/lippe-district-0
- ↑ http://old.lutskrada.gov.ua/en/citizen/olsztyn
- ↑ http://old.lutskrada.gov.ua/node/41970
- ↑ http://old.lutskrada.gov.ua/en/citizen/xiangtan
- ↑ http://old.lutskrada.gov.ua/en/citizen/torun
- ↑ http://old.lutskrada.gov.ua/en/citizen/trakai
- ↑ http://www.chelm.pl/www/um/index.php/miasta-partnerskie/luck-ukraina
- ↑ http://www.lutskrada.gov.ua/en/citizen/chelm
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Луцк // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9).
- Терський С. В. Лучеськ X—XV ст. — Львів, 2006.— 252 с.