Anna Breizh
Anna Breizh | |
| Dugez Breizh | |
| Ren | 9 a viz Gwengolo 1488 9 a viz Genver 1514 |
|---|---|
| A-raok | Frañsez II |
| Goude | Klaoda |
| Rouanez Bro-C'hall | |
| Ren | 6 a viz Kerzu 1491 7 a viz Ebrel 1498 — 8 a viz Genver 1499 14 a viz Genver 1514 |
| A-raok | Carlotta Savoia (Loeiz XI) Janez Bro-C'hall (Loeiz XII) |
| Goude | Janez Bro-C'hall (Loeiz XII) Mari Tudor (Loeiz XII) |
| Rouanez Naplez | |
| Ren | 3 a viz Eost 1501 31 a viz Genver 1504 |
| A-raok | Isabella del Balzo |
| Goude | Izabel Iañ Kastilha |
| Arc'hdugez Aostria ha Rouanez ar Romaned | |
| Ren | 19 a viz Kerzu 1490 15 a viz C'hwevrer 1492 |
| Buhez | |
| Ganet | 25/26 a viz Genver 1477 Naoned, |
| Marvet | 9 a viz Genver 1514 (36 vloaz) Bleaz, |
| Bez | 15 a viz C'hwevrer Penniliz Saint-Denis |
| Tiegezh | Moñforzh |
| Tad | Frañsez II, dug Breizh |
| Mamm | Marc'harid Foix |
| Priedoù | Masimilian Iañ an Impalaeriezh Santel (1490, nullet e 1492) Charlez VIII Bro-C'hall (1491, marvet e 1498) Loeiz XII Bro-C'hall (1499) |
| Diskennidi | Charles-Orland Klaoda, dugez Breizh, rouanez Bro-C'hall Renée, dugez Ferrare |
| Relijion | Katolik |
Anna Breizh[1] pe Anna Vreizh[2] a zo ganet d'ar 25 a viz Genver 1477 (1476 hervez an doare kozh) e Naoned ha marvet d'an 9 a viz Genver 1514 e Blois, e Bro-C'hall, a oa dugez Breizh, war-lerc'h marv he zad e 1488, ha betek 1514.
Dre he dimezioù e voe ivez :
- arc'hdugez Aostria ha rouanez ar Romaned (1490-1491);
- rouanez Bro-C'hall (1491-1498) ha rouanez Sikilia ha Jeruzalem war un dro;
- rouanez Bro-C'hall adarre (1499-1514) ha dugez Milano war un dro.
Merc'h e oa da Frañsez II (1435-1488), dug Breizh, ha d'e eil wreg Marc'harid Foix (war-dro 1449-1486), priñsez a Navarra. Keniterv a oa da Anna Foix, rouanez Hungaria.
Hec'h anv
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]War a seblant ne oa ket gwall anavezet hec'h anv-badez er vro a-raok hec'h amzer ha ne voe ket a barrez anvet Santez Anna a-raok ar XVIvet kantved. Un anv boutin e oa deuet da vezañ avat war-dro fin ar XVvet kantved e Bro-C'hall. Un anv stank e vo e Breizh war-lerc'h emziskouezioù Santez Anna dirak daoulagad Iwan Nikolazig en Alre er XVIIvet kantved.
He bugaleaj
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Nebeut a dra a ouzer eus he buhez a-raok marv he zad. Savet e voe dindan evezh Françoise de Dinan, itron Laval ha Kastellbriant. Evel bugale an noblañsed uhel e voe desket dezhi lenn ha skrivañ e galleg ha komz un tamm latin. Hervez ar vojenn he dije desket un tamm brezhoneg gant ur vatezh. Tud zo a lavar n'he devoa ket bet deskamant a-raok erruout e lez ar roue gall, dre ma ne oa ket troet he zad gant ar sevenadur. Koulskoude e oa ur barzh en e lez, a gane e glodoù, hag a oa anvet Jean Meschinot.
Sellet e veze outi gant priñsed ar broioù amezek rak Breizh a oa ur preizh mat evit meur a hini.
Ur bennhêrez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Mab ebet n'en doa bet an dug Frañsez II digant e wreg. Evit dizarbenn an diaezamantoù a c'halled gortoz gwelout e c'houlennas an dug digant Stadoù Breizh anavezout Anna evel danvez dugez e 1486.
Peadra a oa d'arguzenniñ diwar-benn lakaat Anna da bennhêrez rak hervez feur-emglev Gwenrann e 1365 ne oa ket kaoz ne vije ket a vab en unan eus an div familh e oa ar gwir ganti da gaout ar gurunenn, da lavarout eo e ti ar re Voñforzh pe ar re Bentevr.
Ar baotred a oa war ar renk a oa eus daou du neuze:
Hêred a-berzh Moñforzh
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Yann II, beskont Roc'han, pried Mari Breizh (merc'h d'an dug Frañsez Iañ). Hep feur-emglev Gwenrann eo e bried a vije bet dugez adal 1469, pa oa marvet he c'hoar henañ Marc'harid Breizh. Neuze eo pried Marc'harid (Frañsez II eta) a rankje bezañ laosket ar galloud gant Yann II. Evit unaniñ e-lec'h rannañ e kinnigas Yann II e timezje e vibien Frañsez ha Yann gant Anna hag he c'hoar. Hogen nac'h a reas Frañsez II.
- Jean de Chalon, priñs Orange, mab da Gatell Breizh (c'hoar d'an dug Frañsez II). Hervez divizoù feur-emglev Gwenrann e oa dezhañ e tleed reiñ an dugelezh ma ne oa ket da Anna pe d'he c'hoar.
- Frañsez Avaogour, mab bastard d'an dug Frañsez II ha d'e serc'h Antoinette de Maignelais. Dirak ar Stadoù en devoa dilezet e wirioù.
Hêred a-berzh Pentevr
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Charlez VIII, a oa bet e dad Loeiz XI o prenañ gwirioù Nicole de Blois-Bretagne, kontez Pentevr war an dugelezh e 1480. E feur-emglev Montargis e oa anavezet evel hêr gant lod eus noblañsed Breizh.
- Jean II de Brosse, kont Penteür (mab da Nicole de Blois ha da Jean Ier de Brosse), met dre ziv wech (e 1480 pa oant bet gwerzhet, e 1485 e oant bet kadarnaet) e oa dilezet he gwirioù gant e vamm.
- Alain d'Albret, pried intañv Françoise de Blois-Penthièvre (marvet en 1481), keniterv da Nicole de Blois-Bretagne", en doa lavaret (en aner) en doa gwir drezi war gontelezh Penteür.
Da gentañ e felle dezhañ dimeziñ gant Anna, goude-se dimeziñ e vab dezhi. Prometet e oa bet dorn Isabeau (c'hoar Anna) d'e vab, nemet mervel a reas a-raok an eured.
Eus an dimeziñ d'an eured
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]He dimeziñ mat eo a glask he zad ober, evit derc'hel penn ouzh roue Bro-C'hall a zo o klask lakaat e grabanoù war Vreizh. Dre ginnig da veur a briñs europat unaniñ an dugelezh ouzh o domani er stumm-se eo e voe gallet kaout skoazell diganto a-enep an enebour.
Da gentañ e voe dimezet en-ofisiel da Edouarzh, priñs Kembre, mab da Edouarzh IV. Nemet pa varvas e dad e 1483 ne voe roue nemet e-pad tri miz, dindan an anv a Edouarzh V, rak lazhet e voe e Tour Londrez gant Richarzh, dug Gloucester, a zeuas da vezañ roue dindan an anv a Richard III.
War-lerc'h e voe soñjet e meur a zimeziñ all:
- gant ar C'hembread Herri Tudor (pe Tudur e kembraeg), a zeuy da vezañ Herri VII, a oa deuet da glask repu da Vreizh e 1471 hag a chomas er vro e-pad ur 14 vloaz, met ne oa ket troet gant an dimeziñ-se;
- gant Masimilian Iañ an Impalaeriezh Santel, roue ar Romaned, (pried intañv Marie a Vourgogn, hêrez an dug Charlez an Her)
- gant Alain d'Albret
- gant Loeiz, dug Orleañs, kenderv da Charlez VIII (hag a zeuy da vezañ ar roue Loeiz XII , met dimezet e oa da Janed Bro-C'hall
- gant Jean de Châlons, priñs Orange (e Provañs).
Brezelioù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]E 1488 e oa faezhet armeoù Frañsez II e Sant Albin an Hiliber, war-lerc'h ar « Brezel Foll », e voe ret d'an dug plegañ da zivizoù feur-emglev Le Verger a oa displeget ennañ ne c'halle ket e verc'hed dimeziñ hep asant ar roue gall.
D'an 19 a viz Kerzu 1490 e timezas an dugez Anna, dre hanterouriezh, da Vasimilian, roue ar Romaned, a zeuy da vout Masimilian Iañ an Impalaeriezh Santel, impalaer santel roman german. Dre se e teuas da vout rouanez ha mamm-gaer Charlez VIII, a oa bet dimezet da Varc'harid Aostria, merc'h da Vasimilian.
Daoust da soudarded eus Kastilha hag eus Bro-Saoz da vezañ deuet da skoazellañ arme an dug e 1491, e talc'has La Trémoille (hag a oa bet trec'h a Sant-Albin) gant ar brezel, hag e teuas ar roue gall da lakaat seziz war Roazhon ma oa Anna o repuiñ, evit lakaat e grabanoù warni. Skrivañ a reas Philippe de Commines, istorour ar roue gall: « Dinac'h merc'h roue ar Romaned, ha hi yaouank-flamm, a reas ar roue Charlez VIII (13 vloaz e oa an Aostrianez, 14 vloaz e oa Anna), ha kemer a reas da bried merc'h an dug Frañsez Breizh evit diwall ar peoc'h e dugelezh Breizh, a oa dezhañ tost penn-da-benn da vare ar feur-emglev, war-bouez kêr Roazhon [a oa o stourm outañ] ha merc'h an dug a oa enni. »
Goude un hir a seziz, hep skoazell a nep perzh, hep esper da zerc'hel ken, e voe digoret perzhier kêr d'ar roue hag e voe graet dimeziñ Anna ha Charlez e chapel ar Jakobined e Roazhon. Goude-se e voe kaset an dugez da gastell Langeais, war lez ar stêr Liger, nepell diouzh Tours.
Euredoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Lidet e voe an eured e kastell Langeais, e Touren, d'ar 6 a viz Kerzu, goude ma oa dispennet d'he dimeziñ kentañ gant ar pab. Roet e voe gwirioù an daou bried war Vreizh d'an eil ha d'egile. Ma ne vije ket a vab dezho e voe divizet e rankje Anna dimeziñ gant an hini a vije roue war-lerc'h Charlez. C'hwec'h bugel o doe, nemet o-c'hwec'h e varvjont en-bihan. An hini a vevas an hirañ a oa bet anvet Charlez-Orland.
Pa varvas Charlez VIII, e timezas gant he zrede gwaz, Loeiz XII a Vro-C'hall, d'an 8 a viz Genver 1499, e Naoned.
Rouanez Bro-C'hall
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Dre he dimeziñ e 1491 e teue Anna Breizh da vezañ rouanez Bro-C'hall. En he c'hontrad ez eus skrivet eo graet an eured evit asuriñ ar peoc'h etre dugelezh Breizh, kontelezh Naoned, ha rouantelezh Bro-C'hall.
Pa voe intañvezet e 1498 e tistroas da Vreizh, hag e tizoloas lec'hioù n'he devoa ket gwelet pa oa bugel.
He bugale
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Pevarzek bugel he doe Anna, c'hwec'h gant he fried kentañ, a varvas a-raok o zad, hag eizh gant an eil. Eus an eizh bugel he doa bet gant hec'h eil pried avat ne chomas nemet:
- Klaoda Bro-C'hall (1499-1524), dugez Breizh (1514-1524) ha rouanez Bro-C'hall (1515-1524) dre he dimeziñ gant Frañsez Iañ. Seizh bugel o doe, en o zouez:
- Frañsez (28 a viz C'hwevrer 1518 – 10 a viz Eost 1536) - dug Breizh, marvet da 18 vloaz.
- Herri II, (31 a viz Meurzh 1519 – 10 a viz Gouere 1559) roue Bro-C'hall - dimeziñ a reas gant Caterina de' Medici, ha bugale dezho.
- Renée Bro-C'hall (1510-1575), itron Montargis, dugez Chartrez (1528-?) - Dimezet e 1528 gant Ercole II d'Este (1508-1559), dug Ferrara, Modena ha Reggio. Troet e oa gant mennozhioù relijiel Jean Calvin. — Mamm-gozh e oa da Herri Iañ (1550-1588), trede dug Guise, muntret war c'hourc'hemenn e genderv ar roue gall Herri III.
1991 : Pemp-kantvet deiz-ha-bloaz hec'h eured
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]E 1991 e voe lidet pemp-kantvet deiz-ha-bloaz eured Anna Breizh ha Charlez VIII. E Roazhon, a oa bet lakaet seziz dirazi, a oa bet o stourm ouzh an alouber hag ouzh an naonegezh, ne voe graet meneg ebet eus an darvoud.
2014 : Pemp-kantvet deiz-ha-bloaz he marv
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Un timbr zo bet graet gant ar post gall en hec'h anv.
Levrioù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Philippe de Commynes, Mémoires. Daou veneg pe dri eus Anna.
- Ant. Dupuy, Histoire de l' Union de la Bretagne à la France, 2 vol. de 447 p et 501 p., Librairie Hachette, Paris, 1880.
- Arthur Le Moyne de la Borderie, Membre de l' Institut, Histoire de la Bretagne, 6 levrenn in-quarto, Plihon Editeur, Imprimerie Vatar, Rennes 1905-1914.
- Hervé Le Boterf. "Anne de Bretagne. Éditions France-Empire, 1976-1996.
- Jean-Pierre Legay hag Hervé Martin, Fastes et malheurs de la Bretagne ducale 1213-1532, Editions Ouest-France Université, 435 pages, Rennes, 1982
- Jean Kerhervé, L'État breton aux XIVe et XVe siècles, 2 levrenn, Maloine, 1987. ISBN 2-224-01703-0. 2-224-01704-9
- P. Tourault. "Anne de Bretagne. Paris 1990
- Geneviève-Morgane Tanguy. "Les jardins secrets d'Anne de Bretagne. F. Sorlot --F. Lanore, 1991.
- Collectif d’universitaires des universités de Brest, Nantes, Rennes, Toute l’histoire de Bretagne, dans l'Ile de Bretagne et sur le continent.Levrenn in-8°, 800 pajenn, Skol Vreizh, Montroulez 1996
- Georges Minois. Anne de Bretagne. Édition Fayard, 1999.
- Geneviève-Morgane Tanguy. "Sur les pas d'Anne de Bretagne. Éditions Ouest-France, 2003.
- Collectif "Pour en finir avec Anne de Bretagne". Archives départementales, Nantes 2004.
- Didier Le Fur. Anne de Bretagne. Librairie Édition Guénégaud : Paris, 2000.
- Jaketa Favreau, Anna Vreizh, Delioù, Landerne, 2005.
Liammoù diavaez
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- (br) Nikolaz Graignic, Anna Vreizh, Dukez Breizh - An Istor Livet, Brezhoweb, 5 a viz Gwengolo 2024 (pe war YouTube)
Notennoù ha daveoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- ↑ (fr) "Anna Breizh, le pourquoi de l’absence de mutation dans la version en breton du nom d’Anne de Bretagne", Poellgor Anna Breizh
- ↑ Skouerioù kemmadur, er yezh komzet, en un anv-lec'h goude an anv Anna a vo kavet e-barzh levr Mikael Madeg, P. Pondaven, Yann Riou Anoiou badiziant Bro-Leon, Emgleo Breiz, 2006, p.47: «Ana(ñ) Dal Ar Chapel (Eusa)», «Anaig Gêrgestan (Plouarzel)» (Kergestan a zo ul lec'h e Plouarzhel).
| En he raok: Frañsez II |
Dugez Breizh 1488 – 1514 |
War he lerc'h: Klaoda |