Οι 3-4 σοβαρές γερμανικές εφημερίδες πανεθνικής κυκλοφορίας, όπως και οι αντίστοιχες γαλλικές, βρετανικές ή και αμερικανικές, στις έντυπες και στις ηλεκτρονικές τους εκδόσεις έχουν κρατήσει κάτι από την «συντηρητική» και παραδοσιακή νοοτροπία του παλιού Τύπου, το οποίο στην Ελλάδα έχει χαθεί εδώ και καιρό. Εκεί δεν έχει εγκαταλειφθεί η συνήθεια να φιλοξενούν πότε-πότε και γραπτά που παραβιάζουν στερεότυπα. Φυσικά οι εκάστοτε ατζέντες με τα φίλτρα τους ασκούν παντού τις εξουσίες τους. Ωστόσο, το να περιχαρακωθούν εντελώς επικοινωνιακά άβατα, να απαγορευθούν για θέματα «εκτός ατζέντας» και για αμφιλεγόμενους δημοσιολογούντες, εκεί είναι, ευτυχώς, ακόμη ανέφικτο.
| Όταν ο Peter Thiel συνάντησε τον Jordan Peterson: «Να γιατί σταματήσαμε να προοδεύουμε στις ΗΠΑ» |
Ιδού λοιπόν ο Σλάβοϊ Ζίζεκ, ο αντιφατικός, ο «ρευστός» στις πεποιθήσεις όσο και οι καιροί μας (Ζ. Μπάουμαν). Ο πληθωρικός Σλοβένος, ο πριν λίγα χρόνια επιδραστικός στην οικεία μας «ριζοσπαστική Αριστερά», μας προέκυψε εκ βάθρων επαναξιολογητής των τωρινών ιδεών και αξιών της. Όχι σε ρόλο μεταμελημένου που αλλαξοπίστησε, αλλά σε ρόλο επίδοξου προτεστάντη. Διαμαρτυρόμενος. Όχι Ντονμές, αλλά επίδοξος Λούθηρος. Αυτός ο προτεστάντης πάει παντού, βάζει πειρασμούς και στο Βατικανό και στην Μέκκα. Ο Ζίζεκ γράφει τακτικά ακόμη και στην γερμανική Welt, στην ναυαρχίδα των «αντιαριστερών» (και, κυρίως, αντίθετων στην ενεργειακή μετάβαση) πολιτισμικών πολεμιστών του γερμανόγλωσσου Τύπου. Ιδού όμως τι συζήτηση ανοίγει, ανοίκεια για παλιούς φίλους του, ωστόσο εξαιρετικά επίκαιρη, σε εντελώς πρόσφατη συνέντευξη του στην Zeit του Αμβούργου, εβδομαδιαία ναυαρχίδα ενός πολύ διαφορετικού μιντιακού υποδείγματος στη Γερμανία, Σοσιαλδημοκρατικών κλίσεων, αλλά ποτέ φερέφωνο μονοδιάστατης πολιτικής. Στο παρελθόν εκδότης της Zeit υπήρξε ο Σοσιαλδημοκράτης καγκελάριος Χέλμουτ Σμιτ.
Επικεντρώνοντας στο κίνημα MAGA, ο Ζίζεκ τεκμηριώνει, λίγο ή πολύ πειστικά, ότι χαρακτηριστικά της σημερινής Ακροδεξιάς είναι η ξεδιαντροπιά, η διαστροφή, η ανηθικότητα, η επίθεση στις παραδοσιακές αξίες. Ο φασισμός της είναι ξεδιάντροπος, άσεμνος, αποδομητικός, εν ολίγοις μεταμοντέρνος, ελευθεριακός (libertarian). Το άκρο αντίθετο του συντηρητισμού, άν η λέξη σημαίνει ακόμη αυτό που ξέραμε. «Χωρίς το 1968, ο Τραμπ είναι αδιανόητος». Ο Ζίζεκ ρέπει εκ φύσεως στην υπερβολή, όπως έκανε αλλιώς και το 2013 για την ευρωκρίση.
Τούτων δοθέντων, πώς να αντιδράσει η δημοκρατική μερίδα; Ο προτεστάντης Ζίζεκ αμφισβητεί την εκκλησιαστική παράδοση της Αριστεράς, αλλά πιστεύει ακόμη σε μια μεταρρύθμιση με συνέχεια, από την αστική επανάσταση και τον Ροβεσπιέρο, τότε που καθιερώθηκε το γραμμικό, μονοδιάστατο σύστημα πολιτικών συντεταγμένων «Δεξιά-Κέντρο-Αριστερά». Δίνει συμβουλές «στην Αριστερά», στο ιδεατό όλον της. Της συνιστά «να είναι πραγματιστική», να λάβει υπόψη την καταστροφή του περιβάλλοντος, «να υπερασπίζεται τις οικογενειακές αξίες», να υποστηρίζει «μιαν απλή, ηθική ζωή», να υπερασπίζεται αξίες θεωρούμενες ως συντηρητικές επειδή αυτοί που αποκαλούνται συντηρητικοί τώρα «βιάζουν αυτές τις αξίες, έχουν γίνει άσεμνοι, αναξιοπρεπείς, ανήθικοι και βίαιοι». Συνιστά «στην Αριστερά» να αντιδρά στην ανηθικότητα με ηθικότητα. Να διεκδικεί ηθική ηγεμονία. Της προτείνει ολική επαναφορά του Γκράμσι, αντί της «δικαιωματικής» αριστερής πολιτικής των κατακερματισμένων ταυτοτήτων.
Ο Ζίζεκ ανοίγει μια πληγή κακοφορμισμένη. Ουσιαστικά συμφωνεί ότι ο σύγχρονος κόσμος μας βιώνει μιαν αποτυχία ιστορικών διαστάσεων. Ο ίδιος, πάντα της υπερβολής, τώρα ελπίζει μόνον στο «θαύμα». Ρευστός και αντιφατικός ως συνήθως, αλλά φαίνεται πώς κάνει μια πρώτη διάγνωση. Ποιός; Ο Ζίζεκ! Ο Ζίζεκ προσπαθεί να καταλάβει, παρά το δικό του «νεκρό βάρος του παρελθόντος» φορτωμένο στην πλάτη του, την ώρα που άλλοι, υποτίθεται με ισχυρότερη φρόνηση, κάνουν πως δεν βλέπουν τον τρελό ελέφαντα που κάνει λίμπα όλο το μαγαζί με τα γυαλικά.
Η μέσα ασθένεια, βαθιά στο κοινωνικό σώμα, η οποία προκαλεί την αποτυχία και κάνει ελκυστική την κατά Ζίζεκ ξεδιαντροπιά, διαστροφή και ανηθικότητα - κυρίως όμως τον ανορθολογισμό - συνδέεται με τρόπους ζωής αναπόσπαστα αλληλένδετους με τον όψιμο καπιταλισμό· ή με την «διαλεκτική του διαφωτισμού», άν κάνουμε χρήση άλλων εννοιών. Το μάτι αυτού του πολιτισμικού τυφώνα, μέσα στον οποίο «καθετί το στερεό ρευστοποιείται και εξατμίζεται, καθετί το ιερό βεβηλώνεται», είναι η όλο και πιο σκληρή αποσύνδεση ελευθερίας και αναγκαιότητας, κοινωνίας και φύσης.
Η αστική-φιλελεύθερη και αριστερή απαγόρευση της αξιολόγησης των τρόπων ζωής με κριτήρια ορθολογικά και ηθικά, η απαγόρευση κάθε δημόσιας συζήτησης περί το ευ ζην, ανέκαθεν εμπόδιζε να δούμε πώς και από πού αντλεί ενέργεια και θεριεύει ο τυφώνας. Αντλεί από την φύση, την εξωτερική που περιβάλλει τις κοινωνίες και από την εσωτερική, την «μέσα φύση» του ανθρώπου. Τώρα, αυτό το ταμπού, το ιερό anything goes, το οποίο σέβονται υπερήφανα οι φιλελεύθεροι και οι πιο πολλοί «μετά το ΄68 αριστεροί», έγινε όπλο κοφτερό στα χέρια των νέου τύπου εθνικολαϊκιστών και λαϊκοφασιστών, των libertarian απολυταρχικών: Δικαίωμα τους είναι, μας λένε κατάμουτρα, όπως στον ιδιωτικό έτσι και στον δημόσιο βίο τους, να πορεύονται όσο αυταρχικά, άσεμνα, ιδιοτελώς και ανεξέλεγκτα θέλουν. Διότι αυτοί μπορούν. Απαγορεύεται το απαγορεύειν. Αnything goes παντού, δηλαδή κάτω οι κανόνες και οι ρυθμίσεις, όλα είναι θεμιτά, όλα επιτρέπονται. Οι κοινωνικοί, οι ενδοεθνικοί και οι διεθνείς κανόνες συμπεριφοράς είναι ανελευθερία, δεσμά, εδώ συνέπιπταν ο Χάγιεκ με τον Καρλ Σμιτ, ο αντικρατικός φιλελεύθερος με τον σκληρό απολυταρχικό. Πράγματι είναι δεσμά, εμπόδια για τους ισχυρούς της στιγμής. Ευεργετικά δεσμά για τους λοιπούς. Ο Ζίζεκ κατανοεί ότι το εργαλείο έχει αλλάξει χέρια. Το ίδιο το ζήτημα των τρόπων ζωής είναι θέμα συζήτησης προς το παρόν απρόσιτης για τρόπους κοινωνικής και φιλοσοφικής σκέψης, τους οποίους, κατά καιρούς ακολούθησε και ο Ζίζεκ. Προς το παρόν, ο Σλοβένος κάνει ένα βήμα μπροστά επειδή κατεβαίνει από την νεφελοκοκκυγία για να πατήσει στο σκληρό αλλά γερό έδαφος του μέντορα του, του Χέγκελ: «Was vernünftig ist, das ist wirklich; und was wirklich ist, das ist vernünftig» («Αυτό που είναι λογικό, είναι πραγματικό. Και αυτό που είναι πραγματικό, είναι λογικό»).
Η δημοσίευση στην © Zeit: «Trump ist ein Faschist, aber ein libertärer Faschist» - Der Philosoph Slavoj Žižek sieht MAGA auf dem Weg in eine totalitäre Bewegung. Hier spricht er über die Zukunft des Westens - und Fehler der Linken, συνέντευξη στον Louis Pienkowski, Die Zeit, 6.10.2025 (→ αρχειοθετημένη και εδώ ←)
Γ. Ρ.
DIE ZEIT: Κύριε Ζίζεκ, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ και οι MAGA σύμμαχοί του δηλώνουν πιο ανοιχτά από κάθε άλλη φορά ότι θα καταδιώξουν τους πολιτικούς τους εχθρούς. Πώς εξηγείτε την όλο και μεγαλύτερη σκληρότητα του Τραμπ;
Σλάβοϊ Ζίζεκ: Τουλάχιστον ο Τραμπ είναι συνεπής στις προθέσεις του. Στην πρώτη του θητεία, έλεγε πολλά, αλλά η εξουσία του υπόκειτο σε περιορισμούς. Τώρα μπορεί να ενεργεί με αναίδεια και χωρις επιφυλάξεις: Φέρεται σαν διεστραμμένος, απλώς κάνει ό,τι θέλει. Συγκροτεί ειδικές μονάδες της Εθνοφρουράς υπό την άμεση διοίκησή του. Και λέει ανοιχτά ότι σκοπεύει να συλλάβει τον Μπαράκ Ομπάμα, την Χίλαρι Κλίντον και την κυβέρνηση της Καλιφόρνια. Ο Τραμπ είναι φασίστας, αλλά «ελευθεριακός» (libertarian) φασίστας. Γι αυτόν, ελευθερία του λόγου είναι η ελευθερία των ισχυρών να προσβάλλουν τους καταπιεσμένους.
Το 2016 είχατε πει ότι προτιμούσατε τον Τραμπ από την Χίλαρι Κλίντον. Σήμερα το βλέπετε αυτό ως λάθος σας;
Όχι, όπως και πριν εξακολουθώ να ρίχνω το περισσότερο σφάλμα για την σημερινή αξιολύπητη κατάσταση στο κατεστημένο του Δημοκρατικού Κόμματος. Δύο φορές, απέρριψαν μια πραγματική εναλλακτική λύση, τον Μπέρνι Σάντερς. Πολλοί αριστεροί φιλελεύθεροι πιστεύουν ότι όλα ήταν καλά μέχρι ότου ο Τραμπ εμφανίστηκε ξαφνικά από το πουθενά. Αλλά η αλήθεια είναι άλλη: Όχι, ο Τραμπ δεν έπεσε από τον ουρανό. Ο Τραμπ είναι ένα σύμπτωμα της αρρώστιας, όλων αυτών που πήγαν λάθος στο παραδοσιακό δημοκρατικό κράτος πρόνοιας. Αν δούμε υπό αυτό το πρίσμα, τώρα πια ο Τραμπ είναι και ένα φετίχ για τους φιλελεύθερους κεντρώους, μια αφορμή και ένας τρόπος για να απωθήσουν τα μεγάλα προβλήματα του δικού τους πολιτικού σχεδίου. Και όσον αφορά το ύφος της πολιτικής των MAGA, ειδικά η Αριστερά θα πρέπει να καταλάβει το εξής: Χωρίς το 1968, ο Τραμπ είναι αδιανόητος.
Σλάβοϊ Ζίζεκ: Τουλάχιστον ο Τραμπ είναι συνεπής στις προθέσεις του. Στην πρώτη του θητεία, έλεγε πολλά, αλλά η εξουσία του υπόκειτο σε περιορισμούς. Τώρα μπορεί να ενεργεί με αναίδεια και χωρις επιφυλάξεις: Φέρεται σαν διεστραμμένος, απλώς κάνει ό,τι θέλει. Συγκροτεί ειδικές μονάδες της Εθνοφρουράς υπό την άμεση διοίκησή του. Και λέει ανοιχτά ότι σκοπεύει να συλλάβει τον Μπαράκ Ομπάμα, την Χίλαρι Κλίντον και την κυβέρνηση της Καλιφόρνια. Ο Τραμπ είναι φασίστας, αλλά «ελευθεριακός» (libertarian) φασίστας. Γι αυτόν, ελευθερία του λόγου είναι η ελευθερία των ισχυρών να προσβάλλουν τους καταπιεσμένους.
Το 2016 είχατε πει ότι προτιμούσατε τον Τραμπ από την Χίλαρι Κλίντον. Σήμερα το βλέπετε αυτό ως λάθος σας;
Όχι, όπως και πριν εξακολουθώ να ρίχνω το περισσότερο σφάλμα για την σημερινή αξιολύπητη κατάσταση στο κατεστημένο του Δημοκρατικού Κόμματος. Δύο φορές, απέρριψαν μια πραγματική εναλλακτική λύση, τον Μπέρνι Σάντερς. Πολλοί αριστεροί φιλελεύθεροι πιστεύουν ότι όλα ήταν καλά μέχρι ότου ο Τραμπ εμφανίστηκε ξαφνικά από το πουθενά. Αλλά η αλήθεια είναι άλλη: Όχι, ο Τραμπ δεν έπεσε από τον ουρανό. Ο Τραμπ είναι ένα σύμπτωμα της αρρώστιας, όλων αυτών που πήγαν λάθος στο παραδοσιακό δημοκρατικό κράτος πρόνοιας. Αν δούμε υπό αυτό το πρίσμα, τώρα πια ο Τραμπ είναι και ένα φετίχ για τους φιλελεύθερους κεντρώους, μια αφορμή και ένας τρόπος για να απωθήσουν τα μεγάλα προβλήματα του δικού τους πολιτικού σχεδίου. Και όσον αφορά το ύφος της πολιτικής των MAGA, ειδικά η Αριστερά θα πρέπει να καταλάβει το εξής: Χωρίς το 1968, ο Τραμπ είναι αδιανόητος.
| Μάιος 2013: Όταν ο Σλάβοϊ Ζίζεκ συνάντησε τον Αλέξη Τσίπρα στο 6ο Ριζοσπαστικό Φόρουμ του Ζάγκρεμπ |