Ifan ab Owen Edwards

Ifan ab Owen Edwards
Ganwyd	25 Gorffennaf 1895  y Tymbl
Bu farw	23 Ionawr 1970
Dinasyddiaeth	y Deyrnas Unedig
Alma mater	Coleg Lincoln, Rhydychen Ysgol y Berwyn
Galwedigaeth	hanesydd, cyfarwyddwr ffilm
Tad	Owen Morgan Edwards
Plant	Owen Edwards, Prys Edwards
Gwobr/au	Marchog Faglor

Academydd ac awdur oedd Syr Ifan ab Owen Edwards (25 Gorffennaf 1895 – 23 Ionawr 1970). Mae'n fwyaf adnabyddus am sefydlu Urdd Gobaith Cymru yn y flwyddyn 1922.

Am gyfnod golygai'r cylchgrawn Cymru'r Plant ac ef oedd yn bennaf gyfrifol am sefydlu Ysgol Gymraeg yr Urdd, Aberystwyth yn 1939. Gyda chymorth John Ellis Williams, cynhyrchodd y ffilm lafar Gymraeg gyntaf, Y Chwarelwr, ar gyfer sinema deithiol.

Bywyd cynnar ac addysg

Ganwyd yn Nhremaran, Llanuwchllyn, Meirionnydd, yn fab i Syr Owen Morgan Edwards ac Ellen Elizabeth Edwards (née Davies). Magwyd yn Rhydychen nes dychwelodd y teulu i Lanuwchllyn yn 1907. Aeth i ysgol ramadeg y Bala ac yna i Goleg Prifysgol Cymru, Aberystwyth (1912–1915).

Gwasanaethodd fel milwr yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf rhwng 1915 ac 1918. Wedi'r rhyfel aeth i Goleg Lincoln, Rhydychen rhwng 1918 ac 1920 a graddio mewn hanes.

Bywyd personol

Priododd Eirys Mary Lloyd Phillips, Lerpwl ar 18 Gorffennaf 1923. Cartref cyntaf y pâr oedd Neuadd Wen, Llanuwchllyn, cyn symud i Aberystwyth yn 1930. Ganed dau fab iddynt, Owen a Prys. Daeth Owen Edwards yn newyddiadurwr, darlledwr ac yn Brif Weithredwr cyntaf S4C. Roedd ei frawd Prys Edwards yn bensaer a weithiodd drwy ei oes gyda'r Urdd.

Gweler hefyd

• Rhestr o Gymry a wrthododd "Anrhydedd Brydeinig"

Llyfrau ab Owen

• 1. Gwreichion y Diwygiadau wedi eu casgku gan Garneddog. 1905.
• 2. Clych adgof. Penodau yn hanes fy addysg gan Owen M. Edwards. 1906.
• 3. Tro trwy'r wig gan Richard Morgan. Cyfrol 1. 1906.
• 4. Cerrig y Rhyd gan Winnie Parry. 1907.
• 5. Capel Ulo gan Elwyn. 1907.
• 6. Tro trwy'r gogledd gan Owen M. Edwards. 1907.
• 7. Robert Owen, Apostol Llafur, Cyfrol 1. 1907.
• 8. Dafydd Jones o Drefriw gan y Parch. O. Gaiannydd Williams. 1907.
• 9. Tro i'r De gan Owen M. Edwards. 1907.
• 10. Gwaith Hugh Jones, Maesglasau : i. Cydymaith yr Hwsmon, 1774. ii. Hymnau newyddion, 1797 1907.
• 11. Trwy India'r Gorllewin gan y Parch. D. Cunllo Davies. dim dyddiad.
• 12. Ceris y Pwll gan Owen Williamson, Dwyran, Môn. 1908.
• 13. Robert Owen, Apostol Llafur, Cyfrol II. 1910.
• 14. Caniadau Buddug wedi eu casglu a'u dethol gan ei phriod. 1911.
• 15. Brut y Tywysogion. Cyfrol I. 1913.
• 16. Cyfrinach y Dwyrain gan y Parch. D. Cunllo Davies. 1914.
• 17. Dr. W. Owen Pughe gan y Parch. T. Mordaf Pierce. 1914.

Argraffwyd y cwbl gan Gwmni y Cyhoeddwyr Cymreig, Swyddfa "Cymru," Caernarfon. 'Ab Owen' sydd ar waelod y meingefn, ac eithrio bod enw 'Wrexham, Hughes a'i Fab' ar rai copïau. Mae'n debyg mai llenni gwreiddiol wedi eu rhwymo'n ddiweddarach yn Wrecsam yw'r copïau hynny, gan y ceir copïau gwreiddiol o'r un llyfrau gydag 'Ab Owen' ar y meingefn. Sylwer ar y nifer a ymddangosodd yn 1907, blwyddyn na chyhoeddodd ynddi ond un gyfrol o Gyfres y Fil.

Llyfryddiaeth

• Norah Isaac, Ifan ab Owen Edwards (Caerdydd, 1972). Golwg ar ei fywyd a'i waith.