Star-Spangled Banner (baner)
Y Star-Spangled Banner, neu'r Faner Garsiwn Fawr, oedd baner y garsiwn a hedfanodd dros Fort McHenry yn Harbwr Baltimore yn ystod y rhan llyngesol Frwydr Baltimore yn ystod Rhyfel 1812. Fe wnaeth olwg y faner yn ystod y frwydr ysbrydoli Francis Scott Key i ysgrifennu'r gerdd "Defence of Fort M'Henry". Ar ôl ei ail-enwi gan enw'r faner o linellau olaf y pennill cyntaf, a'i osod i'r alaw "To Anacreon in Heaven" gan John Stafford Smith, daeth yn anthem genedlaethol yr Unol Daleithiau.
Yn fwy eang, mae baner garsiwn yn derm Byddin yr UD ar gyfer baner genedlaethol enfawr a gaiff ei chwifio ar ddydd Sul, ar wyliau, ac achlysuron arbennig.[2] Term Llynges yr UD yw'r "baner wyliau".[3]
Gyda phymtheg streip, y faner hon yw'r unig faner swyddogol Americanaidd i gael mwy na thair ar ddeg streip.[4]
Hanes
[golygu | golygu cod]Wrth Baltimore disgwyl ymosodiad ar y ddinas, paratowyd Fort McHenry er mwyn amddiffyn harbwr y ddinas. Pan fynegodd yr Uwchgapten George Armistead yr awydd am faner enfawr i hedfan dros y gaer, gosododd y Cadfridog John S. Stricker a’r Comodor Joshua Barney orchymyn gyda gwneuthurwr baneri o Baltimore ar gyfer dwy faner Americanaidd enfawr. Y mwyaf o'r ddwy faner fyddai'r Faner Garsiwn Fawr, y faner frwydr fwyaf a chwifiwyd erioed ar y pryd.[5] Y lleiaf o'r ddwy faner fyddai'r Faner Storm, i fod yn fwy cryf ac yn llai tueddol o drochi mewn tywydd garw.
Mae tystiolaeth yn dangos bod y faner hon wedi'i gwnïo gan y gwneuthurwr baneri lleol Mary Young Pickersgill, gyda chomisiwn gan y llywodraeth ym 1813 ar gost o $405.90 (cywerth â $5,269 yn 2018).[6] Gofynnodd George Armistead, pennaeth Fort McHenry, am "faner mor fawr fel na fyddai'r Prydeinwyr yn cael unrhyw anhawster i'w gweld o bell".[7][8]
Dyluniad
[golygu | golygu cod]Pwythodd Mary Pickersgill y faner o gyfuniad o gotwm a gwlân Seisnig lliwiedig, gyda chymorth ei merch, dwy nith, a'i gwas Americanaidd Affricanaidd, Grace Wisher.[9] Mae gan y faner bymtheg streip goch a gwyn llorweddol, yn ogystal â phymtheg seren wen yn y maes glas. Mae'r ddwy seren a streipen ychwanegol (yn hytrach na'r tair ar ddeg streip a thair ar ddeg seren flaenorol), yn cynrychioli mynediad Vermont a Kentucky i'r Undeb. Cymeradwywyd hyn gan y Ddeddf Baner 1794 gan Gyngres yr Unol Daleithiau. Trefnir y sêr mewn rhesi fertigol, gyda phum rhes lorweddol o sêr, wedi'u gwrthbwyso, pob un yn cynnwys tair seren. Ar y pryd yr arfer oedd ychwanegu streip yn ogystal â seren wrth i daleithiau newydd ymuno a'r undeb, ond dyma'r unig dro i hwn digwydd, gyda'r faner yn dychwelyd i 13 streip (i gynrychioli'r tair ar ddeg gwladfa a ddatganodd annibyniaeth) ar ôl hwn.
Yn wreiddiol, roedd y faner yn mesur 30ft gan 42ft. Mae gan bob un o'r pymtheg streip lled 2ft, ac mae gan bob un o'r sêr diamedr tua 2ft. Ar ôl y frwydr, o bryd i'w gilydd byddai'r teulu Armistead yn rhoi darnau o'r faner i ffwrdd fel cofroddion ac anrhegion.[10] Mae hwn, ynghyd â dirywiad o ddefnydd parhaus, wedi tynnu sawl troedfedd o ffabrig i ffwrdd, ac mae bellach yn mesur 30ft gan 34ft. Dim ond pedair seren ar ddeg sydd gan y faner ar hyn o bryd - rhoddwyd y bymthegfed seren yn yr un modd fel anrheg, ond mae ei derbynnydd a'i lleoliad presennol yn anhysbys.[11]
Brwydr
[golygu | golygu cod]Hedfanodd y faner dros Fort McHenry pan ymosododd 5,000 o filwyr Prydeinig, a fflyd o 19 llong, ar Baltimore ar 12 Medi 1814. Trodd y bombardiad i Fort McHenry gyda'r nos ar 13 Medi, a digwyddodd pelediad parhaus am 25 awr o dan law trwm. Daeth yr ymosodiad i ben ar 14 Medi, pan ni allodd y Prydeinwyr padio'r gaer. Roedd y faner dal i hedfan uwchben y gaer, yn dynodi'n amlwg fod Fort McHenry wedi aros yn nwylo America. Cafodd Key ei ddal gan y Prydeinwyr ar long ar yr Afon Patapsco, pan arsylwodd Key y frwydr o bell. Pan welodd y Faner Garsiwn Fawr yn dal i hedfan ar doriad bore'r 14eg, cyfansoddodd gerdd a enwodd yn wreiddiol "Defence of Fort M'Henry", a bydd yn y pen draw yn dod yn anthem genedlaethol yr UDA.
Gwerthwyd darn mewn ocsiwn, Tachwedd 2011
[golygu | golygu cod]Gwerthwyd darn 2-fodfedd gan 5-modfedd o'r faner - gwyn a choch, gyda sêm i lawr y canol - mewn ocsiwn yn Dallas, TX ar 30 Tachwedd 2011, am $38,837. Mae'n debyg bod y pwt wedi'i dorri o'r faner enwog fel cofrodd yng nghanol y 19eg ganrif.[12] Daeth y darn mewn ffrâm, gyda nodyn pŵl wedi'i ysgrifennu â llaw yn tystio mai "Darn o'r Faner a oedd yn arnofio dros Fort McHenry adeg y bomio pan gyfansoddodd Key (sic) Song of the Star Spangled Banner, a gyflwynwyd gan Sam Beth Cohen."[13]
Amgueddfa Hanes Americanaidd Smithsonian
[golygu | golygu cod]Etifeddodd Eben Appleton, ŵyr Armistead, y faner ym 1878. Yn 1907, rhoddodd fenthyg i'r Sefydliad Smithsonian, ac ym 1912 fe'i gwnaed yn anrheg ffurfiol. Heddiw mae wedi'i gartrefu'n barhaol yn Amgueddfa Genedlaethol Hanes America, un o amgueddfeydd Sefydliad Smithsonian yn Washington, DC. Rhoddwyd y faner i'r amgueddfa ym 1912, ac mae sawl ymdrech i'w adfer wedi digwydd,[14] ar ôl cael ei adfer yn wreiddiol. gan Amelia Fowler ym 1914.
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ Keim, Kevin P.; Keim, Peter (2007). A Grand Old Flag. New York: DK Publishing. ISBN 978-0-7566-2847-5.
- ↑ Dictionary definition of "garrison flag" at www.merriam-webster.com
- ↑ Naval Telecommunications Procedures: Flags, Pennants, and Customs, August 1986, section 304, p. 3-1 at www.ushistory.org
- ↑ https://www.usflag.org/the.15.star.flag.html
- ↑ "The Great Garrison Flag". National Park Service, U.S. Department of the Interior.
- ↑ Poole, Robert M. (November 2008). "Star-Spangled Banner Back on Display". Smithsonian Magazine. https://www.smithsonianmag.com/history/star-spangled-banner-back-on-display-83229098/. Adalwyd 2014-07-03.
- ↑ Davenport, Misha A Nation's History Chicago-Sun Times 2002-06-02
- ↑ Fort McHenry lesson guide Archifwyd 2010-04-01 yn y Peiriant Wayback retrieved 2008-02-09
- ↑ "The African American Girl Who Helped Make the Star-Spangled Banner". National Museum of American History. May 30, 2014.
- ↑ "The Star-Spangled Banner: Family Keepsake". National Museum of American History. Smithsonian Institution. Cyrchwyd 2010-01-12.
- ↑ "The Star-Spangled Banner: Congratulations". National Museum of American History. Smithsonian Institution. Cyrchwyd 2010-01-12.
- ↑ Old Glory 2" X 5" snippet sold at an auction 30 November 2011; shown in Maine Antiques Digest, March 2012, page 21-C, "Heritage Auctions, Dallas, Texas: Brady Camera and Kennedy Rocker Take Top Bids in Americana Auction"; accessed 26 Feb 2012.
- ↑ Heritage Auctions, Dallas, Texas; catalog "Political & Americana Auction, November 30, 2011; [www.ha.com/common/auction/frontmatter/6066_catalogpdf.pdf |"A Piece of Old Glory"]; catalogue page 118, item #38311; accessed 26 Feb 2012.
- ↑ "The Star-Spangled Banner and the War of 1812". Smithsonian Institution.
[[Categori:Symbolau cenedlaethol yr Unol Daleithiau]] [[Categori:Baneri'r Unol Daleithiau]]