Saltu al enhavo

Monaĥejo Noravank: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Browse history interactively
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝo
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
Etikedo: redakto de fonto je 2017
Neniu resumo de redakto
 
(24 mezaj versioj de 5 uzantoj ne montriĝas)
Linio 1: Linio 1:
{{Informkesto geografiaĵo|monaĥejo
⚫
[[Dosiero:Noravank with cliffs-DCP 0186.JPG|350px|right|thumb|Monaĥejo Noravank]]
|latitudo = {{#invoke:Wikidata|claim|P625|parameter=latitude}}
⚫
'''Noravank''' ([[armene]] ''Նորավանք'', «nova monaĥejo») aŭ '''Noravank de Amaghu''' estas [[monaĥejo]] kiu troviĝas en [[kanjono]] de la kampara [[vilaĝo]] Areni, proksime de la [[urbo]] [[Yeghegnadzor]] en la ''[[provinco|marzo]]'' [[Vajoco-Dzoro]], sude de [[Armenio]]. Konstruita sur setlejo kie iam estis preĝejo de la [[9-a jarcento|9-a]]-[[10-a jarcento|10-a]] jarcentoj, la komplekso estis refondita en la [[12-a jarcento]]; ĝi fariĝis la [[maŭzoleo]] de la [[Orbeliana dinastio|orbelianoj]]. Ĝi estis funkcianta ĝis la [[19-a jarcento]] kaj fama ĉefe pro ĝia ''[[scriptorium]]''; ĉi tiu grava religia kaj kultura centro estis unu el la rezidejoj de la [[episkopo]]j de [[Sjuniko]].
|longitudo = {{#invoke:Wikidata|claim|P625|parameter=longitude}}
|regiono-ISO=AM
|mapo lokumilo = iso
|zomo=11
}}
⚫
'''Noravank''' ({{lang-hy|Նորավանք}}, «nova monaĥejo») aŭ '''Noravank de Amaghu''' estas mezepoka monaĥejo apartenanta al la [[Armena Apostola Eklezio]], kiu troviĝas en kanjono de la kampara vilaĝo [[Areni]], proksime de la urbo [[Yeghegnadzor]] en la provinco [[Vajoco-Dzoro]], sude de [[Armenio]]. Konstruita sur setlejo kie iam estis preĝejo de la [[9-a jarcento|9-a]]-[[10-a jarcento|10-a]] jarcentoj, la komplekso estis refondita en la [[12-a jarcento]]. Ĝi fariĝis la [[maŭzoleo]] de la [[Orbeljan|orbeljana]] nobela familio. Ĝi estis aktiva monaĥejo ĝis la [[19-a jarcento]] kaj fama ĉefe pro ĝia ''[[scriptorium]]''; ĉi tiu grava religia kaj kultura centro estis unu el la loĝejoj de la [[episkopo]]j de [[Sjunika reĝlando|Sjuniko]].


⚫
[[Dosiero:Noravank with cliffs-DCP 0186.JPG|250px|maldekstre|eta|Monaĥejo Noravank]]
La ĉefpreĝejo de la monaĥejo, Sankta Johano la Anoncanto ( ''Surb Karapet'' ), estas antaŭita per ''[[gavito]]'' kaj estas kompletigita fare de la kirko de Sankta Gregorio (''Surb Grigor''). Aldonita al ĉi tiu grupo la Preĝejo de Sankta Dipatrino ( ''Surb Astvacacin'' ), la ruinoj de pluraj konstruaĵoj, multaj ĥaĉkaroj kaj la remparoj de la 17-a kaj 18-a jarcentoj.
La ĉefpreĝejo de la monaĥejo, Sankta Johano la Anoncanto (''Surb Karapet''), estas antaŭita per ''[[gavito]]'' kaj estas kompletigita fare de la kirko de Sankta Gregorio (''Surb Grigor''). Aldonita al ĉi tiu grupo la Preĝejo de Sankta Dipatrino (''Surb Astvacacin''), la ruinoj de pluraj konstruaĵoj, multaj [[Ĥaĉkaro|ĥaĉkaroj]] kaj la remparoj de la 17-a kaj 18-a jarcentoj.


Renovigita du fojojn dum la [[20-a jarcento]], Noravank hodiaŭ estas unu el la kvin plejaj turismaj allogaĵoj de [[Armenio]]. La monaĥejo kaj [[valo]] Amaghu troviĝas ekde [[1996]] en la listo por inkludi ilin kiel [[Monda heredaĵo de Unesko]].
Renovigita du fojojn dum la [[20-a jarcento]], Noravank hodiaŭ estas unu el la kvin plej vizitataj turismaj allogaĵoj de [[Armenio]]. La monaĥejo kaj la valo Amaghu troviĝas ekde 1996 en la listo por inkludi ilin kiel [[Monda heredaĵo de Unesko]].


== Geografia situo ==
== Geografia situo ==
[[dosiero:Map of Noravank.gif|thumb|left|Regiona mapo.]]
[[Dosiero:Map of Noravank.gif|eta|maldekstra|Regiona mapo.]]
Noravank estis starigita en la mallarĝa gorĝo de la malgranda rivero Amaghu , alfluanto de la rivero [[Arpa (rivero)|Arpa]], oriente de la [[Armena Altebenaĵo|Armena altebenaĵo]] en la [[Malgranda Kaŭkazo|Malgranda Kaŭkazio]]. Situanta sur roka kornico en kio aspektas kiel malgranda valo je 8 km de la enirejo de la fendo, la ejo staranta ĝis 1550 m , frontas al klifoj el kalkŝtona okro kaj griza.
Noravank estis starigita en la mallarĝa gorĝo de la malgranda rivero Amaghu, alfluanto de la rivero [[Arpa (rivero)|Arpa]]<ref name="information">{{en}} {{citaĵo el la reto|url=http://www.armenica.org/cgi-bin/armenica.cgi?490876818615110=2=ba=7====baz0006===|ĉapitro=Noravank Monastery: Information|titolo=Armenica|alirdato=6an de julio 2009}}.</ref>, oriente de la [[Armena Altebenaĵo|Armena altebenaĵo]] en la [[Malgranda Kaŭkazo|Malgranda Kaŭkazio]]. Situanta sur roka kornico en kio aspektas kiel malgranda valo je 8 km de la enirejo de la fendo, la ejo staranta ĝis 1550 m, frontas al klifoj el kalkŝtona okro kaj griza.<ref name="arts 478">Patrick Donabédian kaj Jean-Michel Thierry, ''Les arts arméniens'', Éditions Mazenod, Parizo, 1987 {{ISBN|2-85088-017-5}}, p.478.</ref>
La monaĥejo situas 3 km nordoriente de la loko Amaghu, en la teritorio de la kampara komunumo [[Areni (vilaĝo)|Areni]] (loko situanta norde de la loko), ne malproksime de la urbo [[Yeghegnadzor|Jeghegnadzoro]]. La ejo estas konstruita sur la teritorio de la nuna provinco [[Vajoco-Dzoro|Vayoco-Dzoro]], en la sudo de Armenio. Erevano, la armena ĉefurbo, estas ĉirkaŭ 120 km for.
La monaĥejo situas 3 km nordoriente de la loko Amaghu, en la teritorio de la kampara komunumo [[Areni]] (loĝko situanta norde de ĝi), ne malproksime de la urbo [[Yeghegnadzor|Jeghegnadzoro]]. La ejo estas konstruita sur la teritorio de la nuna provinco [[Vajoco-Dzoro|Vayoco-Dzoro]], en la sudo de Armenio. Erevano, la armena ĉefurbo, estas ĉirkaŭ 120 km for.
Historie, Noravank situas en la kantono Vajoco-Dzoro de la provinco [[Sjuniko (historia provinco)|Sjuniko]] , 15 provincoj de historia [[Granda Armenio|Armenio]] de la geografiisto de la 7-a jarcento [[Anania Ŝirakaci]].
Historie, Noravank situas en la kantono Vajoco-Dzoro de la provinco [[Sjuniko (historia provinco)|Sjuniko]], unu el la 15 provincoj de historia [[Granda Armenio|Armenio]] laŭ la verkoj de geografiisto de la 7-a jarcento [[Anania Ŝirakaci]].<ref>{{en}} {{citaĵo el la reto|url=http://www.psalmtours.com/destinations/?p=view&destination=3|titolo=Noravank Monastery|retejo=Psalm Tours|alirdato=6an de julio 2009|arkivurl=https://web.archive.org/web/20090526153306/http://www.psalmtours.com/destinations/?p=view&destination=3|arkivdato=2009-05-26}}.</ref>


== Historio ==
== Historio ==
[[Dosiero:Noravank early 20th century.jpg|eta|dekstre|250px|La monaĥejo komence de la 20a jarcento]]
La gorĝo ĉe kies fundo situas Noravank estis okupita ekde [[Neolitiko]], ĉe la loko de la kaverno Magil, la plej granda en Armenio, kaj ankaŭ en aliaj pli malgrandaj kavernoj.
La gorĝo ĉe kies fundo situas Noravank estis okupita ekde [[Neolitiko]], ĉe la loko de la kaverno Magil, la plej granda en Armenio, kaj ankaŭ en aliaj pli malgrandaj kavernoj.
Laŭ historiisto kaj armena episkopo de la dua duono de la 13-a jarcento, [[Stepanos Orbeljan]], la monaĥejo estis fondita en 1105 fare de Hovhannes episkopo de [[Monaĥejo Vahanavank|Vahanavank]], kiu starigis la unuan preĝejon Surb Karapet. Hovhannes antaŭe ricevis la unuan titolon de la selĝuka sultano Mahmud la 1-a en la loko de la estonta instalaĵo, ĝi postulintus lokan emiron kun la helpo de la sultano post resanigo de la filo de la lastaj. Fakte ŝajnas, ke la unua preĝejo Surb Karapet, nun en ruinoj, devenas el la 9-a kaj 10-a jarcentoj . Hovhannes aliflanke refondis la monaĥejon kun la instalado surloke de pluraj monaĥoj.
Laŭ historiisto kaj armena episkopo de la dua duono de la 13-a jarcento, [[Stepanos Orbeljan]], la monaĥejo estis fondita en 1105 fare de Hovhannes episkopo de [[Monaĥejo Vahanavank|Vahanavank]], kiu starigis la unuan preĝejon Surb Karapet. Hovhannes antaŭe ricevis la unuan titolon de la selĝuka sultano Mahmud la 1-a en la loko de la estonta instalaĵo, ĝi postulintus lokan emiron kun la helpo de la sultano post resanigo de la filo de la lastaj. Fakte ŝajnas, ke la unua preĝejo Surb Karapet, nun en ruinoj, devenas el la 9-a kaj 10-a jarcentoj.<ref>{{en}} {{citaĵo el la reto|url=http://www.armenianprelacy.org/crossroads209.htm|titolo=Passing of Dikran Hadjetian|serio=Crossroads e-Newsletter|retejo=The Armenia Prelacy|dato=20an de marto 2008|alirdato=10an de julio 2009|arkivurl=https://web.archive.org/web/20090810172954/http://www.armenianprelacy.org/crossroads209.htm|arkivdato=2009-08-10}}.</ref> Hovhannes aliflanke refondis la monaĥejon kun la instalado surloke de pluraj monaĥoj.<ref>{{en}} {{citaĵo el la reto|url=http://www.reporter.am/go/article/2009-01-30-a-well-preserved-ancient-site-discovered-in-armenia|titolo=A well-preserved ancient site discovered in Armenia|aŭtoro=Armen Hakobyan|retejo=Armenian Reporter|dato=30an de januaro 2009|alirdato=21an de julio 2009|arkivurl=https://web.archive.org/web/20090611141839/http://reporter.am/go/article/2009-01-30-a-well-preserved-ancient-site-discovered-in-armenia|arkivdato=2009-06-11}}.</ref>.


La monaĥejo kreskis kaj floris dum la periodo de la [[zakaridoj]], t.e. dum la 13-a kaj 14-a jarcentoj, sub la aŭspicio de Orbeljan, feŭda kartvelo de el armena deveno, de la familio [[Mamikonjan]] kaj [[Sjunika reĝlando|Sjuniko]] havis siajn princojn ekde 1175. La princoj de ĉi tiu linio estas la sponsoroj de la nunaj konstruaĵoj de la monaĥejo, kiu ankaŭ enhavas sian maŭzoleon. Malgraŭ la damaĝoj kaŭzitaj de tertremo en 1340, la monaĥejo tiam fariĝis grava religia kaj kultura centro, proksime al la monaĥejo de [[Gladzor]], kaj loĝejo de la episkopoj de Sjuniko. Ĝia ''[[scriptorium]]'' elstaras kiel la unua skolo kiuj produktis miniaturojn en la 14-a jarcento en Sjuniko, inkluzive de [[Momik]].
La monaĥejo kreskis kaj floris dum la periodo de la [[zakaridoj]], t.e. dum la 13-a kaj 14-a jarcentoj,<ref>{{fr}} Jannic Durand, Ioanna Rapti kaj Dorota Giovannoni (dir.), ''Armenia sacra — Mémoire chrétienne des Arméniens'', Somogy / Musée du Louvre, Parizo, 2007 {{ISBN|978-2-7572-0066-7}}, p.300.</ref> sub la aŭspicio de Orbeljan, feŭda kartvelo de el armena deveno, de la familio [[Mamikonjan]] kaj [[Sjunika reĝlando|Sjuniko]] havis siajn princojn ekde 1175. La princoj de ĉi tiu linio estas la sponsoroj de la nunaj konstruaĵoj de la monaĥejo, kiu ankaŭ enhavas sian maŭzoleon. Malgraŭ la damaĝoj kaŭzitaj de tertremo en 1340, la monaĥejo tiam fariĝis grava religia kaj kultura centro, proksime al la monaĥejo de [[Gladzor]], kaj loĝejo de la episkopoj de Sjuniko. Ĝia ''[[scriptorium]]'' elstaras kiel la unua skolo kiuj produktis miniaturojn en la 14-a jarcento en Sjuniko, inkluzive de [[Momik]].<ref name="holding 184">{{en}} Nicholas Holding, ''op. cit.'', p.184.</ref>
[[dosiero:Zakarid Armenia 1200 map-fr.svg|thumb|upright=2|dekstre|Sjuniko en la sudoriento de Armenio regata de la [[zakaridoj]] ĉ. 1203.]]
[[Dosiero:Zakarid Armenia 1200 map-fr.svg|eta|upright=2|maldekstre|Sjuniko en la sudoriento de Armenio regata de la [[zakaridoj]] ĉ. 1203.]]
Monaĥa ĉeesto restadis ĉi tie ĝis la 19-a jarcento (inkluzive de la konstruo de muroj en la 17-a kaj 18-a jarcentoj), kiam, en 1840, alia tertremo kaŭzis grandajn damaĝojn al la konstruaĵoj, sekvita de tria tertremo en 1931.
Monaĥa ĉeesto restadis ĉi tie ĝis la 19-a jarcento (inkluzive de la konstruo de muroj en la 17-a kaj 18-a jarcentoj), kiam, en 1840, alia tertremo kaŭzis grandajn damaĝojn al la konstruaĵoj, sekvita de tria tertremo en 1931.<ref>{{en}} Thomas F. Mathews, Avedis Krikor Sanjian, Mary Virginia Orna, James R. Russel, ''Armenian gospel iconography — The tradition of the Glajor Gospel'', [[Harvard University Press]], coll. « Dumbarton Oaks Series », 1991 {{ISBN|978-0-88402-183-4}}, p.61.</ref>.


La unuaj riparoj estis faritaj sub la soveta epoko en 1948-1949. Dua fazo de restarigo komenciĝis en 1982 kaj, kun la financa helpo de Dikran Haĝetjan, membro de la [[armena diasporo]] en [[Kanado]], la restaŭrigado finiĝis en 1999, kiam Noravank remalfermiĝis al la publiko. Ĉi tiu fazo por rekonstruado sekvis la sistemon [[anastilozo]] por la kupolo de la preĝejo Sankta Dipatrino, precipe danke al la laboro de la Armena Komisiono por protektado de monumentoj kaj uzado de [[matrico]] montrante la rilatojn inter la malsamaj ŝtonoj konsistigantaj ĝin .
La unuaj riparoj estis faritaj sub la soveta epoko en 1948-1949. Dua fazo de restarigo komenciĝis en 1982 kaj, kun la financa helpo de Dikran Haĝetjan, membro de la [[armena diasporo]] en [[Kanado]], la restaŭrigado finiĝis en 1999, kiam Noravank remalfermiĝis al la publiko. Ĉi tiu fazo por rekonstruado sekvis la sistemon [[anastilozo]] por la kupolo de la preĝejo Sankta Dipatrino, precipe danke al la laboro de la Armena Komisiono por protektado de monumentoj kaj uzado de [[matrico]] montrante la rilatojn inter la malsamaj ŝtonoj konsistigantaj ĝin.<ref name="Mavian 183">Sèda Mavian, ''Arménie'', coll. « Guides Évasion », Hachette, Paris, 2006 {{ISBN|978-2-01-240509-7}}, p.183.</ref>.


Enskribita de Armenio sur la indikan liston de Unesko por iĝi Monda heredaĵo de Unesko la 25-an de aŭgusto 1996 laŭ kriterioj i, iii, vi, vii kaj ix kaj sub la titolo "Monaĥejo Noravank kaj Supra Valo Amagou", Noravank hodiaŭ estas unu el la kvin ĉefaj turismaj lokoj en la lando, kune kun la [[templo de Garni]], [[Zvartnoco]], historia kvartalo de [[Gjumri]] kaj Ĥor-Virapo. Informaj paneloj pri la monaĥejo kaj la gorĝo, en kiu ĝi troviĝas (kaverno Magil, faŭno, flaŭro, ktp.) Estis precipe instalitaj en la loko por la atento de turistoj ekde 2008.
Enskribita de Armenio sur la indikan liston de Unesko por iĝi Monda heredaĵo de Unesko la 25-an de aŭgusto 1996 laŭ kriterioj i, iii, vi, vii kaj ix kaj sub la titolo "Monaĥejo Noravank kaj Supra Valo Amagou", Noravank hodiaŭ estas unu el la kvin ĉefaj turismaj lokoj en la lando, kune kun la [[templo de Garni]], [[Zvartnoco]], historia kvartalo de [[Gjumri]] kaj Ĥor-Virapo. Informaj paneloj pri la monaĥejo kaj la gorĝo, en kiu ĝi troviĝas (kaverno Magil, faŭno, flaŭro, ktp.) Estis precipe instalitaj en la loko por la atento de turistoj ekde 2008.
Linio 28: Linio 36:


=== Preĝejo Surb Astvacacin ===
=== Preĝejo Surb Astvacacin ===
[[Image:Noravank-astvatsatin-facade-details-IMG 2037.JPG|thumb|left|Surb Astvacacin, la fasado]]
[[Dosiero:Noravank-astvatsatin-facade-details-IMG 2037.JPG|eta|maldekstra|Surb Astvacacin, la fasado]]
La plej grandioza strukturo estas Surb Astvacacin (Sankta Dipatrino), ankaŭ nomita Burtelaŝen (la konstruaĵo de Burtel) honore al princo Burtel Orbeljan, ĝia financisto. Ĝi situas en la sudoriento de la preĝejo Surb Karapet (Sankta Johano). Surb Astvacacin estis finkonstruita en 1339, majstraĵo de la talenta skulptisto kaj miniaturisto [[Momik]], kiu projektis ĝin, kaj ankaŭ estis lia lasta verko. Proksime de la preĝejo estas lia tombo kun [[ĥaĉkaro]], malgranda kaj modeste ornamita, datita de la sama jaro. En la lastaj tempoj la falinta tegmento estis kovrita per simpla tegmento. En 1997 la [[tamburo]] kaj ĝia konusa tegmento estis rekonstruitaj, kun la formo bazita sur ekzistantaj fragmentoj. Tamen oni kritikis ĝin kiel "fantazian rekonstruon". La teretaĝo enhavis kompleksajn tombojn de Burtel kaj lia familio. Mallarĝaj ŝtupoj elstarantaj de la okcidenta fasado kondukas al la enirejo en la preĝejon. Estas bona reliefo-skulptaĵo super la enirejo, prezentanta Kriston kaj ambaŭflanke akompanata de la apostoloj Petro kaj Paŭlo.
La plej grandioza strukturo estas Surb Astvacacin (Sankta Dipatrino), ankaŭ nomita Burtelaŝen (la konstruaĵo de Burtel) honore al princo Burtel Orbeljan, ĝia financisto. Ĝi situas en la sudoriento de la preĝejo Surb Karapet (Sankta Johano). Surb Astvacacin estis finkonstruita en 1339, majstraĵo de la talenta skulptisto kaj miniaturisto [[Momik]], kiu projektis ĝin, kaj ankaŭ estis lia lasta verko. Proksime de la preĝejo estas lia tombo kun [[ĥaĉkaro]], malgranda kaj modeste ornamita, datita de la sama jaro. En la lastaj tempoj la falinta tegmento estis kovrita per simpla tegmento. En 1997 la [[tamburo]] kaj ĝia konusa tegmento estis rekonstruitaj, kun la formo bazita sur ekzistantaj fragmentoj. Tamen oni kritikis ĝin kiel "fantazian rekonstruon". La teretaĝo enhavis kompleksajn tombojn de Burtel kaj lia familio. Mallarĝaj ŝtupoj elstarantaj de la okcidenta fasado kondukas al la enirejo en la preĝejon. Estas bona reliefo-skulptaĵo super la enirejo, prezentanta Kriston kaj ambaŭflanke akompanata de la apostoloj Petro kaj Paŭlo.<ref>{{en}} Michael E. Stone, « Further Armenian inscriptions from Noravank' », ĉe ''Apocrypha, Pseudopigraphia and Armenian Studies: Collected Papers'', vol. II, Peeters Publishers, coll. « Orientalia Lovaniensia Analecta » (numero 145), 2006 {{ISBN|978-90-429-1644-9}}, p. 813.</ref>.


Burtelaŝen estas tre arta monumento rememoriga pri la turecaj tombaj strukturoj de la unuaj jaroj de [[kristanismo]] en Armenio. Ĝi estas memora preĝejo. Ĝia teretaĝo, rektangula en plano, estis familia tomboĉambro. La planko supre, krucforma laŭ plano, estis memortemplo kronita per plurkolona rotondo.
Burtelaŝen estas tre arta monumento rememoriga pri la turecaj tombaj strukturoj de la unuaj jaroj de [[kristanismo]] en Armenio. Ĝi estas memora preĝejo. Ĝia teretaĝo, rektangula en plano, estis familia tomboĉambro. La planko supre, krucforma laŭ plano, estis memortemplo kronita per plurkolona rotondo.
Burtelaŝen estas la domina strukturo en Noravank. La origina tritavola konsisto de la konstruaĵo baziĝas sur la kreskanta alteco de la tavoloj kaj la kombinaĵo de la peza fundo kun la dividita mezo kaj la duonmalferma supro. Sekve, ornamado estas pli modesta malsupre kaj pli riĉa supre. Utiligitaj kiel ornamaj elementoj estas kolonoj, malgrandaj arkoj, profilitaj krampoj formantaj krucojn diversformajn, medaljonojn, interplektitajn bendojn ĉirkaŭ fenestroj kaj pordoj.
Burtelaŝen estas la domina strukturo en Noravank. La origina tritavola konsisto de la konstruaĵo baziĝas sur la kreskanta alteco de la tavoloj kaj la kombinaĵo de la peza fundo kun la dividita mezo kaj la duonmalferma supro. Sekve, ornamado estas pli modesta malsupre kaj pli riĉa supre. Utiligitaj kiel ornamaj elementoj estas kolonoj, malgrandaj arkoj, profilitaj krampoj formantaj krucojn diversformajn, medaljonojn, interplektitajn bendojn ĉirkaŭ fenestroj kaj pordoj.<ref name="sacra 327">Jannic Durand, Ioanna Rapti kaj Dorota Giovannoni (dir.), ''op. cit.'', p.327.</ref>.
[[Image:Monasterio Noravank, Armenia, 2016-10-01, DD 29.jpg|thumb|Preĝejo Sankta Dipatrino de Noravank]]
[[Dosiero:Monasterio Noravank, Armenia, 2016-10-01, DD 29.jpg|eta|Preĝejo Sankta Dipatrino de Noravank]]
La okcidenta portalo estas ornamita per speciala majstreco. Gravan rolon en ĝia ornamado ludas la kantilevraj ŝtupoj, kiuj kondukas al la supra nivelo, kun kornicaj ŝtupoj. La pordejoj enkadriĝas kun larĝaj rektangulaj plektbendoj, kun kornicoj en la supra parto, kun kolonoj kaj strioj el diversaj, plejparte geometriaj, fajnaj kaj malsimplaj padronoj. Inter la ekstera plataĵo kaj la arka kadro de la aperturoj estas reprezentoj de kolomboj kaj marvirinoj kun virinaj kronitaj kapoj. Tiaj reliefoj estis vaste uzataj en armena arto de la 14-a jarcento kaj en pli fruaj tempoj en arkitekturo, miniaturoj kaj artaĵoj, sur diversaj vazoj kaj bovloj. La eniraj [[Timpano (arkitekturo)|timpanoj]] estas ornamitaj per reliefoj montrantaj, sur la malsupra timpano, la Sanktan Virgulinon kun la Infano kaj la ĉefanĝelojn Gabrielo kaj Mikaelo ĉe ŝiaj flankoj, kaj, sur la supra [[Timpano (arkitekturo)|timpano]], duonlonga reprezentado de Kristo kaj figuroj de la apostoloj Petro kaj Paŭlo. Aparte de la reliefoj de la sakristio de Noravank, ĉi tiuj estas ĉizitaj sur simpla surfaco, kio donas al ili pli grandan sendependecon. La figuroj distingiĝas per sia plastikeco de formo, moleco de modelado kaj akcentado de iuj detaloj de vestaĵoj.
La okcidenta portalo estas ornamita per speciala majstreco. Gravan rolon en ĝia ornamado ludas la kantilevraj ŝtupoj, kiuj kondukas al la supra nivelo, kun kornicaj ŝtupoj. La pordejoj enkadriĝas kun larĝaj rektangulaj plektbendoj, kun kornicoj en la supra parto, kun kolonoj kaj strioj el diversaj, plejparte geometriaj, fajnaj kaj malsimplaj padronoj. Inter la ekstera plataĵo kaj la arka kadro de la aperturoj estas reprezentoj de kolomboj kaj marvirinoj kun virinaj kronitaj kapoj. Tiaj reliefoj estis vaste uzataj en armena arto de la 14-a jarcento kaj en pli fruaj tempoj en arkitekturo, miniaturoj kaj artaĵoj, sur diversaj vazoj kaj bovloj. La eniraj [[Timpano (arkitekturo)|timpanoj]] estas ornamitaj per reliefoj montrantaj, sur la malsupra timpano, la Sanktan Virgulinon kun la Infano kaj la ĉefanĝelojn Gabrielo kaj Mikaelo ĉe ŝiaj flankoj, kaj, sur la supra [[Timpano (arkitekturo)|timpano]], duonlonga reprezentado de Kristo kaj figuroj de la apostoloj Petro kaj Paŭlo. Aparte de la reliefoj de la sakristio de Noravank, ĉi tiuj estas ĉizitaj sur simpla surfaco, kio donas al ili pli grandan sendependecon. La figuroj distingiĝas per sia plastikeco de formo, moleco de modelado kaj akcentado de iuj detaloj de vestaĵoj.
Grupo de la fondintoj de Burtelaŝen estas prezentita sur tri kolumnoj de la okcidenta parto de ĝia rotondo. La bildo konsistis el reliefaj figuroj de la Sankta Virgulino kun la Infano, sidantaj sur trono, kaj du starantaj viroj en riĉa vesto, unu el ili tenanta modelon de la templo.
Grupo de la fondintoj de Burtelaŝen estas prezentita sur tri kolumnoj de la okcidenta parto de ĝia rotondo. La bildo konsistis el reliefaj figuroj de la Sankta Virgulino kun la Infano, sidantaj sur trono, kaj du starantaj viroj en riĉa vesto, unu el ili tenanta modelon de la templo.<ref name="Mavian 184">Sèda Mavian, ''op. cit.'', p.184.</ref>


=== Preĝejo Surb Karapet===
=== Preĝejo Surb Karapet ===
[[File:Noravanq4.jpg|thumb|left|Preĝejo de Sankta Johano la Baptisto]]
[[Dosiero:Noravanq4.jpg|eta|maldekstra|Preĝejo de Sankta Johano la Baptisto]]
La dua preĝejo estas Surb Karapet (Sankta Johano la Baptisto), kruco ene de kvadrata dizajno kun reestigita tamburo kaj kupolo konstruitaj en 1216-1227, ĝuste norde de la ruinoj de la origina Surb Karapet, detruita pro tertremo. La preĝejo estis konstruita per la dekreto de princo Liparit Orbeljan .
La dua preĝejo estas Surb Karapet (Sankta Johano la Baptisto), kruco ene de kvadrata dizajno kun reestigita tamburo kaj kupolo konstruitaj en 1216-1227, ĝuste norde de la ruinoj de la origina Surb Karapet, detruita pro tertremo. La preĝejo estis konstruita per la dekreto de princo Liparit Orbeljan .


En 1340 tertremo detruis la kupolon de la preĝejo, kiu en 1361 estis rekonstruita de la arkitekto Siranes. En 1931 la kupolo estis damaĝita dum alia tertremo. En 1949, la tegmento kaj la muroj de la preĝejo estis riparitaj. En 1998 la tegmento kaj tamburo estis rekonstruitaj kun la helpo de armen-kanada familio.
En 1340 tertremo detruis la kupolon de la preĝejo, kiu en 1361 estis rekonstruita de la arkitekto Siranes. En 1931 la kupolo estis damaĝita dum alia tertremo. En 1949, la tegmento kaj la muroj de la preĝejo estis riparitaj. En 1998 la tegmento kaj tamburo estis rekonstruitaj kun la helpo de armen-kanada familio.<ref>Patrick Donabédian et Jean-Michel Thierry, ''op. cit.'', p. 198.</ref>


Formante la okcidentan antaŭĉambron estas impona [[gavito]] de 1261, ornamita per belegaj ĥaĉkaroj kaj kun serio de surskribaj tomboŝtonoj en la planko. Notu la famajn ĉizadojn super la ekstera [[lintelo]]. La preĝejo enhavas la maŭzoleon de princo Smbat Orbeljan. La gavito verŝajne estis kvar-kolona.
Formante la okcidentan antaŭĉambron estas impona [[gavito]] de 1261, ornamita per belegaj ĥaĉkaroj kaj kun serio de surskribaj tomboŝtonoj en la planko. Notu la famajn ĉizadojn super la ekstera [[lintelo]]. La preĝejo enhavas la maŭzoleon de princo Smbat Orbeljan. La gavito verŝajne estis kvar-kolona.
[[Image:Noravank-Karapet-facade-IMG 2016.JPG|thumb|La fasado de la preĝejo kun bildoj pri Dio Patro]]
[[Dosiero:Noravank-Karapet-facade-IMG 2016.JPG|eta|La fasado de la preĝejo kun bildoj pri Dio Patro]]
En 1321 la konstruaĵo, verŝajne detruita de tertremo, estis kovrita per nova tegmento en la formo de grandega ŝtona tendo kun horizontalaj dividoj, imitante la lignan tegmenton de la ''hazaraŝen'', speco kamparana hejmo. Ĉi tio faris la strukturon tute malsama al aliaj armenaj monumentoj de la sama speco. La plafono havas kvar vicojn de krampoj formantaj stalaktitan volbon kun kvadrata lumaperturo supre. Larĝa elstara ĉirkaŭaĵo super la duonkolonoj, la profundaj niĉoj kun ĥaĉkaroj kaj la malalta tendo-simila plafono preskaŭ sen ornamo donas al la malklare lumigita interno ombran aspekton.
En 1321 la konstruaĵo, verŝajne detruita de tertremo, estis kovrita per nova tegmento en la formo de grandega ŝtona tendo kun horizontalaj dividoj, imitante la lignan tegmenton de la ''hazaraŝen'', speco kamparana hejmo. Ĉi tio faris la strukturon tute malsama al aliaj armenaj monumentoj de la sama speco. La plafono havas kvar vicojn de krampoj formantaj stalaktitan volbon kun kvadrata lumaperturo supre. Larĝa elstara ĉirkaŭaĵo super la duonkolonoj, la profundaj niĉoj kun ĥaĉkaroj kaj la malalta tendo-simila plafono preskaŭ sen ornamo donas al la malklare lumigita interno ombran aspekton.<ref name="dum 347">{{de}} Jasmine Dum-Tragut, ''op. cit.'', p. 347.</ref>


La ekstera dekoracio fokusiĝas ĉefe sur la okcidenta fasado, kie estas la enirejo al la konstruaĵo. Enkadrigite en du vicoj de [[Trifolio|trifolioj]] kaj surskribo, la duonronda timpano de la pordo estas plenigita per ornamaĵo kaj kun reprezentado de la [[Maria (patrino de Jesuo)|Sankta Virgulino]] sidanta sur tapiŝo kun la [[Infano Jesuo|Infano]] kaj laŭflankita de du sanktuloj. La ornamaĵo ankaŭ havas grandajn literojn interplektitajn per [[Ŝoso|ŝosoj]] kun folioj kaj floroj. La Sankta Virgulino sidas laŭ orienta maniero kun Infano. La ŝablono de la tapiŝo estas videbla kun pendantaj [[Kvasto|kvastoj]]. En la temploj de la provinco [[Sjuniko (historia provinco)|Sjuniko]] dum la 13-a kaj 14-a jarcentoj la kultado al la Sankta Virgulino estis vaste disvastigita. Ŝi estis prezentita en krizhelpo, kaj multaj preĝejoj estis dediĉitaj al ŝi.
La ekstera dekoracio fokusiĝas ĉefe sur la okcidenta fasado, kie estas la enirejo al la konstruaĵo. Enkadrigite en du vicoj de [[Trifolio|trifolioj]] kaj surskribo, la duonronda timpano de la pordo estas plenigita per ornamaĵo kaj kun reprezentado de la [[Maria (patrino de Jesuo)|Sankta Virgulino]] sidanta sur tapiŝo kun la [[Infano Jesuo|Infano]] kaj laŭflankita de du sanktuloj. La ornamaĵo ankaŭ havas grandajn literojn interplektitajn per [[Ŝoso|ŝosoj]] kun folioj kaj floroj. La Sankta Virgulino sidas laŭ orienta maniero kun Infano. La ŝablono de la tapiŝo estas videbla kun pendantaj [[Kvasto|kvastoj]]. En la temploj de la provinco [[Sjuniko (historia provinco)|Sjuniko]] dum la 13-a kaj 14-a jarcentoj la kultado al la Sankta Virgulino estis vaste disvastigita. Ŝi estis prezentita en krizhelpo, kaj multaj preĝejoj estis dediĉitaj al ŝi.
Linio 51: Linio 59:
La pinta [[Timpano (arkitekturo)|timpano]] de la ĝemela fenestro super la pordo estas ornamita per unika reliefo-reprezentado de la grandkapa kaj barba [[Dio Patro]] kun grandaj migdalformaj okuloj benante la [[Krucifikso|Krucifikson]] per sia dekstra mano kaj tenante en sia maldekstra mano la kapon de [[Johano la Baptisto]], kun kolombo, la [[Sankta Spirito]], super ĝi. En la dekstra angulo de la timpano estas kolombo; la spaco inter ĝi kaj la figuro de la Patro estas plenigita per surskribo.
La pinta [[Timpano (arkitekturo)|timpano]] de la ĝemela fenestro super la pordo estas ornamita per unika reliefo-reprezentado de la grandkapa kaj barba [[Dio Patro]] kun grandaj migdalformaj okuloj benante la [[Krucifikso|Krucifikson]] per sia dekstra mano kaj tenante en sia maldekstra mano la kapon de [[Johano la Baptisto]], kun kolombo, la [[Sankta Spirito]], super ĝi. En la dekstra angulo de la timpano estas kolombo; la spaco inter ĝi kaj la figuro de la Patro estas plenigita per surskribo.


===Kapelo Surb Grigor ===
=== Kapelo Surb Grigor ===
[[Dosiero:Noravank, Surp Grigor, tympanum.jpg|eta|thumb maldekstre | Timpano de la kkapelo Sankta Gregorio.]]
[[Dosiero:Noravank, Surp Grigor, tympanum.jpg|eta|thumb maldekstre | Timpano de la kapelo Sankta Gregorio.]]
La flanka kapelo de Surb Grigor (Sankta Gregorio) estis aldonita de la arkitekto ''Siranes'' al la norda muro de la preĝejo Surb Karapet en 1275. La kapelo enhavas pli da [[orbeljan]]-aj familiotomboj, inkluzive de belega ĉizita leono aŭ homa tomboŝtono datita je 1300, kovrante la tombon de Elikum, filo de princo Tarsajiĉ Orbeljan. La modesta strukturo havas rektangulan planon, kun duonronda altaro kaj volboplafono sur murarko. La enirejo kun arka timpano estas ornamita per kolonoj, kaj la altara absido estas laŭflankita per [[Ĥaĉkaro|ĥaĉkaroj]] kaj reprezentoj de kolomboj en reliefo.
La flanka kapelo de Surb Grigor (Sankta Gregorio) estis aldonita de la arkitekto ''Siranes'' al la norda muro de la preĝejo Surb Karapet en 1275. La kapelo enhavas pli da [[orbeljan]]-aj familiotomboj, inkluzive de belega ĉizita leono aŭ homa tomboŝtono datita je 1300, kovrante la tombon de Elikum, filo de princo Tarsajiĉ Orbeljan. La modesta strukturo havas rektangulan planon, kun duonronda altaro kaj volboplafono sur murarko. La enirejo kun arka timpano estas ornamita per kolonoj, kaj la altara absido estas laŭflankita per [[Ĥaĉkaro|ĥaĉkaroj]] kaj reprezentoj de kolomboj en reliefo.<ref>{{de}} Jasmine Dum-Tragut, ''op. cit.'', p.349.</ref>.


===Ĥaĉkaroj===
=== Ĥaĉkaroj ===
La komplekso havas plurajn pluvivajn ĥaĉkarojn. La plej komplika el ĉiuj estas ĥaĉkaro de [[Momik]] de 1308. Ĝi staras kontraŭ la ĉizita fono de granda kruco super ŝildforma [[Rozedo|rozeto]] kaj elstaraj ok-pintaj steloj vertikale aranĝitaj sur ĝiaj flankoj. La pinto de la ĥaĉkaro montras scenon pri [[deezo]] kiu estas enkadrigita en kvinfoliaj arkoj simbolantaj pergolon kiel sugestite per la fonornamaĵo de floroj, fruktoj kaj vinberfolioj.
La komplekso havas plurajn pluvivajn ĥaĉkarojn. La plej komplika el ĉiuj estas ĥaĉkaro de [[Momik]] de 1308. Ĝi staras kontraŭ la ĉizita fono de granda kruco super ŝildforma [[Rozedo|rozeto]] kaj elstaraj ok-pintaj steloj vertikale aranĝitaj sur ĝiaj flankoj. La pinto de la ĥaĉkaro montras scenon pri [[deezo]] kiu estas enkadrigita en kvinfoliaj arkoj simbolantaj pergolon kiel sugestite per la fonornamaĵo de floroj, fruktoj kaj vinberfolioj.


=== Naturo===
=== Naturo ===
Noravank troviĝas en la ''Papilia Areo Gnisheek''<ref name="Gnishik PBA">{{citaĵo el la reto|familinomo1=Butterfly Conservation Armenia |titolo=Gnishik Prime Butterfly Area |url=https://www.butterfly-conservation-armenia.org/gnisheek.html |eldoninto=TSE NGO |alirdato=23an de januaro 2019}}</ref> kaj '' Noravank Grava Bird-areo''<ref name="Noravank IBA">{{citaĵo el la reto|familinomo1=Armenian Bird Census |titolo=Noravank Important Bird Area |url=https://www.abcc-am.org/noravank.html |retejo=Armenian Bird Census |eldoninto=TSE NGO |alirdato=23an de januaro 2019}}</ref>. Vasta gamo de bestoj kaj plantoj troveblas ĉi tie, kiel ekzemple la kaproj, ŝafgrifoj, Aleksanora papilio, kaj aliaj.
Noravank troviĝas en la ''Papilia Areo Gnisheek''<ref name="Gnishik PBA">{{citaĵo el la reto|familinomo1=Butterfly Conservation Armenia |titolo=Gnishik Prime Butterfly Area |url=https://www.butterfly-conservation-armenia.org/gnisheek.html |eldoninto=TSE NGO |alirdato=23an de januaro 2019}}</ref> kaj '' Noravank Grava Bird-areo''<ref name="Noravank IBA">{{citaĵo el la reto |familinomo1=Armenian Bird Census |titolo=Noravank Important Bird Area |url=https://www.abcc-am.org/noravank.html |retejo=Armenian Bird Census |eldoninto=TSE NGO |alirdato=23an de januaro 2019 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20190123223653/https://www.abcc-am.org/noravank.html |arkivdato=2019-01-23 }}</ref>. Vasta gamo de bestoj kaj plantoj troveblas ĉi tie, kiel ekzemple la kaproj, ŝafgrifoj, Aleksanora papilio, kaj aliaj.


==Bildaro==
== Bildaro ==
[[File:Noravank panorama.jpg|900px|thumb|center|<center>Panoramo de monaĥejo Noravank kaj Amaghu-valo</center>]]<br/>
[[Dosiero:Noravank panorama.jpg|900px|eta|center|<center>Panoramo de monaĥejo Noravank kaj Amaghu-valo</center>]]<br />


<center><gallery widths="140" heights="140px" perrow="5" caption="Noravank monaĥa komplekso">
<center><gallery widths="140" heights="140px" perrow="5" caption="Noravank monaĥa komplekso">
Linio 68: Linio 76:
Image:Noravank Khachkar.JPG|Rompita ĥaĉkaro maldekstre de la preĝejo de la Sankta Patrino
Image:Noravank Khachkar.JPG|Rompita ĥaĉkaro maldekstre de la preĝejo de la Sankta Patrino
Image:Monasterio Noravank, Armenia, 2016-10-01, DD 37-39 HDR.jpg|Vidaĵo de la interno
Image:Monasterio Noravank, Armenia, 2016-10-01, DD 37-39 HDR.jpg|Vidaĵo de la interno
Image:smbatetelikum.JPG|Tomboŝtonoj de Smbat kaj Elikum la 3-a Orbeljan, en la katelo Sankta Gregorio.
Image:smbatetelikum.JPG|Tomboŝtonoj de Smbat kaj Elikum la 3-a Orbeljan, en la kastelo Sankta Gregorio.
Image:Cross decoration on the north wall of ground floor of S. Astvatsatsin church, Noravank monastery.jpg|Ornamado ĉe la muro de la preĝejo Sankta Dipatrino
Image:Cross decoration on the north wall of ground floor of S. Astvatsatsin church, Noravank monastery.jpg|Ornamado ĉe la muro de la preĝejo Sankta Dipatrino
Image:The south entrance to S. Karapet church. Noravank monastery.jpg|La suda enirejo de Surb Karapet
Image:The south entrance to S. Karapet church. Noravank monastery.jpg|La suda enirejo de Surb Karapet
Linio 74: Linio 82:
Image:Monasterio Noravank, Armenia, 2016-10-01, DD 33.jpg|Noravankaj ĥaĉkaroj
Image:Monasterio Noravank, Armenia, 2016-10-01, DD 33.jpg|Noravankaj ĥaĉkaroj
Image:The hole, Noravank monastery.jpg|La puto
Image:The hole, Noravank monastery.jpg|La puto
Image:Vordan Karmir (Cochineal Red) ornament on the ceiling of S. Grigor Chapel, Noravank monastery.jpg|Ornamaĵo en la katelo Surb Grigor el ruĝa koloro.
Image:Vordan Karmir (Cochineal Red) ornament on the ceiling of S. Grigor Chapel, Noravank monastery.jpg|Ornamaĵo en la kastelo Surb Grigor el ruĝa koloro.
Image:Noravank with cliffs-DCP 0186.JPG|Aera vidaĵo
Image:Noravank with cliffs-DCP 0186.JPG|Aera vidaĵo
2014 Prowincja Wajoc Dzor, Klasztor Norawank, Budynek muzeum.jpg|La muzeo
2014 Prowincja Wajoc Dzor, Klasztor Norawank, Budynek muzeum.jpg|La muzeo
Linio 86: Linio 94:


; Modernaj aŭtoroj
; Modernaj aŭtoroj
⚫
* {{fr}} Patrick Donabédian kaj [[Jean-Michel Thierry]], ''Les arts arméniens'', Éditions Mazenod, Parizo, 1987 {{ISBN|2-85088-017-5}}.
* {{Ref-Dedeyan-PeupleArménien|passage=}}.
⚫
* {{fr}} [[Jannic Durand]], Ioanna Rapti kaj Dorota Giovannoni (dir.), ''Armenia sacra — Mémoire chrétienne des Arméniens ({{sp-|IV|-|XVIII|}})'', Somogy / [[Luvro]], Parizo, 2007 {{ISBN|978-2-7572-0066-7}}.
⚫
* Patrick Donabédian et [[Jean-Michel Thierry]], ''Les arts arméniens'', Éditions Mazenod, Paris, 1987 {{ISBN|2-85088-017-5}}.
⚫
* {{en}} Michael E. Stone, « Two unnoticed Armenian inscriptions from Noravank' », ĉe ''Apocrypha, Pseudopigraphia and Armenian Studies: Collected Papers'', vol. II, Peeters Publishers, coll. « Orientalia Lovaniensia Analecta » (numero 145), 2006 {{ISBN|978-90-429-1644-9}}, {{p.}}801-804.
⚫
* [[Jannic Durand]], Ioanna Rapti et Dorota Giovannoni (dir.), ''Armenia sacra — Mémoire chrétienne des Arméniens ({{sp-|IV|-|XVIII|}})'', Somogy / Musée du Louvre, Paris, 2007 {{ISBN|978-2-7572-0066-7}}.
* {{en}} Michael E. Stone, « Two unnoticed Armenian inscriptions from Noravank' », dans ''Apocrypha, Pseudopigraphia and Armenian Studies: Collected Papers'', vol. II, Peeters Publishers, coll. « Orientalia Lovaniensia Analecta » ({{numéro}} 145), 2006 {{ISBN|978-90-429-1644-9}}, {{p.}}801-804.
* {{en}} Michael E. Stone, « Further Armenian inscriptions from Noravank' », ĉe ''Apocrypha, Pseudopigraphia and Armenian Studies: Collected Papers'', vol. II, Peeters Publishers, coll. « Orientalia Lovaniensia Analecta » (numero 145), 2006 {{ISBN|978-90-429-1644-9}}, {{p.}}813-865.
⚫
* {{en}} Michael E. Stone, « Further Armenian inscriptions from Noravank' », dans ''Apocrypha, Pseudopigraphia and Armenian Studies: Collected Papers'', vol. II, Peeters Publishers, coll. « Orientalia Lovaniensia Analecta » ({{numéro}} 145), 2006 {{ISBN|978-90-429-1644-9}}, {{p.}}813-865.


==Eksteraj ligiloj==
== Eksteraj ligiloj ==
*[http://www.armenica.org/cgi-bin/armenica.cgi?=2=ba=1====baz0006 Noravank monaĥejo ĉe Armenica.org]
* [http://www.armenica.org/cgi-bin/armenica.cgi?=2=ba=1====baz0006 Noravank monaĥejo ĉe Armenica.org]
*[http://www.armeniapedia.org/index.php?title=Noravank ĉe Armeniapedia.org]
* [http://www.armeniapedia.org/index.php?title=Noravank ĉe Armeniapedia.org]
*[http://www.vem.am/en/programs/shows/225 Programo pri Noravank ĉe Vem Radio]
* [http://www.vem.am/en/programs/shows/225 Programo pri Noravank ĉe Vem Radio]
*[https://web.archive.org/web/20121101014251/http://360arm.am/vtours.html Noravank monaĥejo: Virtuala vizito]
* [https://web.archive.org/web/20121101014251/http://360arm.am/vtours.html Noravank monaĥejo: Virtuala vizito]


== Piednotoj ==
== Referencoj ==
{{Referencoj| 3}}


{{Projektoj}}

{{Bibliotekoj}}

{{Commons|Category:Noravank}}


[[Kategorio:Monaĥejoj de Armenio]]
[[Kategorio:Monaĥejoj de Armenio]]

Nuna versio ekde 17:01, 21 sep. 2024

Monaĥejo Noravank
Koordinatoj39° 41′ 6″ N, 45° 13′ 58″ O (mapo)39.68486333088245.23286829439Koordinatoj: 39° 41′ 6″ N, 45° 13′ 58″ O (mapo)
Monaĥejo Noravank (Armenio)
Monaĥejo Noravank (Armenio)
DEC
Map
Monaĥejo Noravank
Vikimedia Komunejo:  Noravank [+]
v • d • r

Noravank (armene Նորավանք, «nova monaĥejo») aŭ Noravank de Amaghu estas mezepoka monaĥejo apartenanta al la Armena Apostola Eklezio, kiu troviĝas en kanjono de la kampara vilaĝo Areni, proksime de la urbo Yeghegnadzor en la provinco Vajoco-Dzoro, sude de Armenio. Konstruita sur setlejo kie iam estis preĝejo de la 9-a-10-a jarcentoj, la komplekso estis refondita en la 12-a jarcento. Ĝi fariĝis la maŭzoleo de la orbeljana nobela familio. Ĝi estis aktiva monaĥejo ĝis la 19-a jarcento kaj fama ĉefe pro ĝia scriptorium; ĉi tiu grava religia kaj kultura centro estis unu el la loĝejoj de la episkopoj de Sjuniko.

Monaĥejo Noravank

La ĉefpreĝejo de la monaĥejo, Sankta Johano la Anoncanto (Surb Karapet), estas antaŭita per gavito kaj estas kompletigita fare de la kirko de Sankta Gregorio (Surb Grigor). Aldonita al ĉi tiu grupo la Preĝejo de Sankta Dipatrino (Surb Astvacacin), la ruinoj de pluraj konstruaĵoj, multaj ĥaĉkaroj kaj la remparoj de la 17-a kaj 18-a jarcentoj.

Renovigita du fojojn dum la 20-a jarcento, Noravank hodiaŭ estas unu el la kvin plej vizitataj turismaj allogaĵoj de Armenio. La monaĥejo kaj la valo Amaghu troviĝas ekde 1996 en la listo por inkludi ilin kiel Monda heredaĵo de Unesko.

Geografia situo

[redakti | redakti fonton]
Regiona mapo.

Noravank estis starigita en la mallarĝa gorĝo de la malgranda rivero Amaghu, alfluanto de la rivero Arpa[1], oriente de la Armena altebenaĵo en la Malgranda Kaŭkazio. Situanta sur roka kornico en kio aspektas kiel malgranda valo je 8 km de la enirejo de la fendo, la ejo staranta ĝis 1550 m, frontas al klifoj el kalkŝtona okro kaj griza.[2] La monaĥejo situas 3 km nordoriente de la loko Amaghu, en la teritorio de la kampara komunumo Areni (loĝko situanta norde de ĝi), ne malproksime de la urbo Jeghegnadzoro. La ejo estas konstruita sur la teritorio de la nuna provinco Vayoco-Dzoro, en la sudo de Armenio. Erevano, la armena ĉefurbo, estas ĉirkaŭ 120 km for. Historie, Noravank situas en la kantono Vajoco-Dzoro de la provinco Sjuniko, unu el la 15 provincoj de historia Armenio laŭ la verkoj de geografiisto de la 7-a jarcento Anania Ŝirakaci.[3]

Historio

[redakti | redakti fonton]
La monaĥejo komence de la 20a jarcento

La gorĝo ĉe kies fundo situas Noravank estis okupita ekde Neolitiko, ĉe la loko de la kaverno Magil, la plej granda en Armenio, kaj ankaŭ en aliaj pli malgrandaj kavernoj. Laŭ historiisto kaj armena episkopo de la dua duono de la 13-a jarcento, Stepanos Orbeljan, la monaĥejo estis fondita en 1105 fare de Hovhannes episkopo de Vahanavank, kiu starigis la unuan preĝejon Surb Karapet. Hovhannes antaŭe ricevis la unuan titolon de la selĝuka sultano Mahmud la 1-a en la loko de la estonta instalaĵo, ĝi postulintus lokan emiron kun la helpo de la sultano post resanigo de la filo de la lastaj. Fakte ŝajnas, ke la unua preĝejo Surb Karapet, nun en ruinoj, devenas el la 9-a kaj 10-a jarcentoj.[4] Hovhannes aliflanke refondis la monaĥejon kun la instalado surloke de pluraj monaĥoj.[5].

La monaĥejo kreskis kaj floris dum la periodo de la zakaridoj, t.e. dum la 13-a kaj 14-a jarcentoj,[6] sub la aŭspicio de Orbeljan, feŭda kartvelo de el armena deveno, de la familio Mamikonjan kaj Sjuniko havis siajn princojn ekde 1175. La princoj de ĉi tiu linio estas la sponsoroj de la nunaj konstruaĵoj de la monaĥejo, kiu ankaŭ enhavas sian maŭzoleon. Malgraŭ la damaĝoj kaŭzitaj de tertremo en 1340, la monaĥejo tiam fariĝis grava religia kaj kultura centro, proksime al la monaĥejo de Gladzor, kaj loĝejo de la episkopoj de Sjuniko. Ĝia scriptorium elstaras kiel la unua skolo kiuj produktis miniaturojn en la 14-a jarcento en Sjuniko, inkluzive de Momik.[7]

Sjuniko en la sudoriento de Armenio regata de la zakaridoj ĉ. 1203.

Monaĥa ĉeesto restadis ĉi tie ĝis la 19-a jarcento (inkluzive de la konstruo de muroj en la 17-a kaj 18-a jarcentoj), kiam, en 1840, alia tertremo kaŭzis grandajn damaĝojn al la konstruaĵoj, sekvita de tria tertremo en 1931.[8].

La unuaj riparoj estis faritaj sub la soveta epoko en 1948-1949. Dua fazo de restarigo komenciĝis en 1982 kaj, kun la financa helpo de Dikran Haĝetjan, membro de la armena diasporo en Kanado, la restaŭrigado finiĝis en 1999, kiam Noravank remalfermiĝis al la publiko. Ĉi tiu fazo por rekonstruado sekvis la sistemon anastilozo por la kupolo de la preĝejo Sankta Dipatrino, precipe danke al la laboro de la Armena Komisiono por protektado de monumentoj kaj uzado de matrico montrante la rilatojn inter la malsamaj ŝtonoj konsistigantaj ĝin.[9].

Enskribita de Armenio sur la indikan liston de Unesko por iĝi Monda heredaĵo de Unesko la 25-an de aŭgusto 1996 laŭ kriterioj i, iii, vi, vii kaj ix kaj sub la titolo "Monaĥejo Noravank kaj Supra Valo Amagou", Noravank hodiaŭ estas unu el la kvin ĉefaj turismaj lokoj en la lando, kune kun la templo de Garni, Zvartnoco, historia kvartalo de Gjumri kaj Ĥor-Virapo. Informaj paneloj pri la monaĥejo kaj la gorĝo, en kiu ĝi troviĝas (kaverno Magil, faŭno, flaŭro, ktp.) Estis precipe instalitaj en la loko por la atento de turistoj ekde 2008.

Komplekso Noravank

[redakti | redakti fonton]

La fortikaĵaj muroj ĉirkaŭantaj la komplekson estis konstruitaj en la 17a-18a jarcentoj.

Preĝejo Surb Astvacacin

[redakti | redakti fonton]
Surb Astvacacin, la fasado

La plej grandioza strukturo estas Surb Astvacacin (Sankta Dipatrino), ankaŭ nomita Burtelaŝen (la konstruaĵo de Burtel) honore al princo Burtel Orbeljan, ĝia financisto. Ĝi situas en la sudoriento de la preĝejo Surb Karapet (Sankta Johano). Surb Astvacacin estis finkonstruita en 1339, majstraĵo de la talenta skulptisto kaj miniaturisto Momik, kiu projektis ĝin, kaj ankaŭ estis lia lasta verko. Proksime de la preĝejo estas lia tombo kun ĥaĉkaro, malgranda kaj modeste ornamita, datita de la sama jaro. En la lastaj tempoj la falinta tegmento estis kovrita per simpla tegmento. En 1997 la tamburo kaj ĝia konusa tegmento estis rekonstruitaj, kun la formo bazita sur ekzistantaj fragmentoj. Tamen oni kritikis ĝin kiel "fantazian rekonstruon". La teretaĝo enhavis kompleksajn tombojn de Burtel kaj lia familio. Mallarĝaj ŝtupoj elstarantaj de la okcidenta fasado kondukas al la enirejo en la preĝejon. Estas bona reliefo-skulptaĵo super la enirejo, prezentanta Kriston kaj ambaŭflanke akompanata de la apostoloj Petro kaj Paŭlo.[10].

Burtelaŝen estas tre arta monumento rememoriga pri la turecaj tombaj strukturoj de la unuaj jaroj de kristanismo en Armenio. Ĝi estas memora preĝejo. Ĝia teretaĝo, rektangula en plano, estis familia tomboĉambro. La planko supre, krucforma laŭ plano, estis memortemplo kronita per plurkolona rotondo. Burtelaŝen estas la domina strukturo en Noravank. La origina tritavola konsisto de la konstruaĵo baziĝas sur la kreskanta alteco de la tavoloj kaj la kombinaĵo de la peza fundo kun la dividita mezo kaj la duonmalferma supro. Sekve, ornamado estas pli modesta malsupre kaj pli riĉa supre. Utiligitaj kiel ornamaj elementoj estas kolonoj, malgrandaj arkoj, profilitaj krampoj formantaj krucojn diversformajn, medaljonojn, interplektitajn bendojn ĉirkaŭ fenestroj kaj pordoj.[11].

Preĝejo Sankta Dipatrino de Noravank

La okcidenta portalo estas ornamita per speciala majstreco. Gravan rolon en ĝia ornamado ludas la kantilevraj ŝtupoj, kiuj kondukas al la supra nivelo, kun kornicaj ŝtupoj. La pordejoj enkadriĝas kun larĝaj rektangulaj plektbendoj, kun kornicoj en la supra parto, kun kolonoj kaj strioj el diversaj, plejparte geometriaj, fajnaj kaj malsimplaj padronoj. Inter la ekstera plataĵo kaj la arka kadro de la aperturoj estas reprezentoj de kolomboj kaj marvirinoj kun virinaj kronitaj kapoj. Tiaj reliefoj estis vaste uzataj en armena arto de la 14-a jarcento kaj en pli fruaj tempoj en arkitekturo, miniaturoj kaj artaĵoj, sur diversaj vazoj kaj bovloj. La eniraj timpanoj estas ornamitaj per reliefoj montrantaj, sur la malsupra timpano, la Sanktan Virgulinon kun la Infano kaj la ĉefanĝelojn Gabrielo kaj Mikaelo ĉe ŝiaj flankoj, kaj, sur la supra timpano, duonlonga reprezentado de Kristo kaj figuroj de la apostoloj Petro kaj Paŭlo. Aparte de la reliefoj de la sakristio de Noravank, ĉi tiuj estas ĉizitaj sur simpla surfaco, kio donas al ili pli grandan sendependecon. La figuroj distingiĝas per sia plastikeco de formo, moleco de modelado kaj akcentado de iuj detaloj de vestaĵoj. Grupo de la fondintoj de Burtelaŝen estas prezentita sur tri kolumnoj de la okcidenta parto de ĝia rotondo. La bildo konsistis el reliefaj figuroj de la Sankta Virgulino kun la Infano, sidantaj sur trono, kaj du starantaj viroj en riĉa vesto, unu el ili tenanta modelon de la templo.[12]

Preĝejo Surb Karapet

[redakti | redakti fonton]
Preĝejo de Sankta Johano la Baptisto

La dua preĝejo estas Surb Karapet (Sankta Johano la Baptisto), kruco ene de kvadrata dizajno kun reestigita tamburo kaj kupolo konstruitaj en 1216-1227, ĝuste norde de la ruinoj de la origina Surb Karapet, detruita pro tertremo. La preĝejo estis konstruita per la dekreto de princo Liparit Orbeljan .

En 1340 tertremo detruis la kupolon de la preĝejo, kiu en 1361 estis rekonstruita de la arkitekto Siranes. En 1931 la kupolo estis damaĝita dum alia tertremo. En 1949, la tegmento kaj la muroj de la preĝejo estis riparitaj. En 1998 la tegmento kaj tamburo estis rekonstruitaj kun la helpo de armen-kanada familio.[13]

Formante la okcidentan antaŭĉambron estas impona gavito de 1261, ornamita per belegaj ĥaĉkaroj kaj kun serio de surskribaj tomboŝtonoj en la planko. Notu la famajn ĉizadojn super la ekstera lintelo. La preĝejo enhavas la maŭzoleon de princo Smbat Orbeljan. La gavito verŝajne estis kvar-kolona.

La fasado de la preĝejo kun bildoj pri Dio Patro

En 1321 la konstruaĵo, verŝajne detruita de tertremo, estis kovrita per nova tegmento en la formo de grandega ŝtona tendo kun horizontalaj dividoj, imitante la lignan tegmenton de la hazaraŝen, speco kamparana hejmo. Ĉi tio faris la strukturon tute malsama al aliaj armenaj monumentoj de la sama speco. La plafono havas kvar vicojn de krampoj formantaj stalaktitan volbon kun kvadrata lumaperturo supre. Larĝa elstara ĉirkaŭaĵo super la duonkolonoj, la profundaj niĉoj kun ĥaĉkaroj kaj la malalta tendo-simila plafono preskaŭ sen ornamo donas al la malklare lumigita interno ombran aspekton.[14]

La ekstera dekoracio fokusiĝas ĉefe sur la okcidenta fasado, kie estas la enirejo al la konstruaĵo. Enkadrigite en du vicoj de trifolioj kaj surskribo, la duonronda timpano de la pordo estas plenigita per ornamaĵo kaj kun reprezentado de la Sankta Virgulino sidanta sur tapiŝo kun la Infano kaj laŭflankita de du sanktuloj. La ornamaĵo ankaŭ havas grandajn literojn interplektitajn per ŝosoj kun folioj kaj floroj. La Sankta Virgulino sidas laŭ orienta maniero kun Infano. La ŝablono de la tapiŝo estas videbla kun pendantaj kvastoj. En la temploj de la provinco Sjuniko dum la 13-a kaj 14-a jarcentoj la kultado al la Sankta Virgulino estis vaste disvastigita. Ŝi estis prezentita en krizhelpo, kaj multaj preĝejoj estis dediĉitaj al ŝi.

La pinta timpano de la ĝemela fenestro super la pordo estas ornamita per unika reliefo-reprezentado de la grandkapa kaj barba Dio Patro kun grandaj migdalformaj okuloj benante la Krucifikson per sia dekstra mano kaj tenante en sia maldekstra mano la kapon de Johano la Baptisto, kun kolombo, la Sankta Spirito, super ĝi. En la dekstra angulo de la timpano estas kolombo; la spaco inter ĝi kaj la figuro de la Patro estas plenigita per surskribo.

Kapelo Surb Grigor

[redakti | redakti fonton]
Timpano de la kapelo Sankta Gregorio.

La flanka kapelo de Surb Grigor (Sankta Gregorio) estis aldonita de la arkitekto Siranes al la norda muro de la preĝejo Surb Karapet en 1275. La kapelo enhavas pli da orbeljan-aj familiotomboj, inkluzive de belega ĉizita leono aŭ homa tomboŝtono datita je 1300, kovrante la tombon de Elikum, filo de princo Tarsajiĉ Orbeljan. La modesta strukturo havas rektangulan planon, kun duonronda altaro kaj volboplafono sur murarko. La enirejo kun arka timpano estas ornamita per kolonoj, kaj la altara absido estas laŭflankita per ĥaĉkaroj kaj reprezentoj de kolomboj en reliefo.[15].

Ĥaĉkaroj

[redakti | redakti fonton]

La komplekso havas plurajn pluvivajn ĥaĉkarojn. La plej komplika el ĉiuj estas ĥaĉkaro de Momik de 1308. Ĝi staras kontraŭ la ĉizita fono de granda kruco super ŝildforma rozeto kaj elstaraj ok-pintaj steloj vertikale aranĝitaj sur ĝiaj flankoj. La pinto de la ĥaĉkaro montras scenon pri deezo kiu estas enkadrigita en kvinfoliaj arkoj simbolantaj pergolon kiel sugestite per la fonornamaĵo de floroj, fruktoj kaj vinberfolioj.

Naturo

[redakti | redakti fonton]

Noravank troviĝas en la Papilia Areo Gnisheek[16] kaj Noravank Grava Bird-areo[17]. Vasta gamo de bestoj kaj plantoj troveblas ĉi tie, kiel ekzemple la kaproj, ŝafgrifoj, Aleksanora papilio, kaj aliaj.

Bildaro

[redakti | redakti fonton]
Panoramo de monaĥejo Noravank kaj Amaghu-valo


  • Noravank monaĥa komplekso
  • Noravank
    Noravank
  • Rompita ĥaĉkaro maldekstre de la preĝejo de la Sankta Patrino
    Rompita ĥaĉkaro maldekstre de la preĝejo de la Sankta Patrino
  • Vidaĵo de la interno
    Vidaĵo de la interno
  • Tomboŝtonoj de Smbat kaj Elikum la 3-a Orbeljan, en la kastelo Sankta Gregorio.
    Tomboŝtonoj de Smbat kaj Elikum la 3-a Orbeljan, en la kastelo Sankta Gregorio.
  • Ornamado ĉe la muro de la preĝejo Sankta Dipatrino
    Ornamado ĉe la muro de la preĝejo Sankta Dipatrino
  • La suda enirejo de Surb Karapet
    La suda enirejo de Surb Karapet
  • Enirejo de Surb Astvacacin
    Enirejo de Surb Astvacacin
  • Noravankaj ĥaĉkaroj
    Noravankaj ĥaĉkaroj
  • La puto
    La puto
  • Ornamaĵo en la kastelo Surb Grigor el ruĝa koloro.
    Ornamaĵo en la kastelo Surb Grigor el ruĝa koloro.
  • Aera vidaĵo
    Aera vidaĵo
  • La muzeo
    La muzeo
  • Reliefo
    Reliefo

Bibliografio

[redakti | redakti fonton]
Malnova aŭtoro
Modernaj aŭtoroj
  • france Patrick Donabédian kaj Jean-Michel Thierry, Les arts arméniens, Éditions Mazenod, Parizo, 1987 (ISBN 2-85088-017-5).
  • france Jannic Durand, Ioanna Rapti kaj Dorota Giovannoni (dir.), Armenia sacra — Mémoire chrétienne des Arméniens (Ŝablono:Sp-), Somogy / Luvro, Parizo, 2007 (ISBN 978-2-7572-0066-7).
  • angle Michael E. Stone, « Two unnoticed Armenian inscriptions from Noravank' », ĉe Apocrypha, Pseudopigraphia and Armenian Studies: Collected Papers, vol. II, Peeters Publishers, coll. « Orientalia Lovaniensia Analecta » (numero 145), 2006 (ISBN 978-90-429-1644-9), paĝo801-804.
  • angle Michael E. Stone, « Further Armenian inscriptions from Noravank' », ĉe Apocrypha, Pseudopigraphia and Armenian Studies: Collected Papers, vol. II, Peeters Publishers, coll. « Orientalia Lovaniensia Analecta » (numero 145), 2006 (ISBN 978-90-429-1644-9), paĝo813-865.

Eksteraj ligiloj

[redakti | redakti fonton]

Referencoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ angle Armenica. Alirita 6an de julio 2009..
  2. ↑ Patrick Donabédian kaj Jean-Michel Thierry, Les arts arméniens, Éditions Mazenod, Parizo, 1987 (ISBN 2-85088-017-5), p.478.
  3. ↑ angle Noravank Monastery. Arkivita el la originalo je 2009-05-26. Alirita 6an de julio 2009..
  4. ↑ angle Passing of Dikran Hadjetian (20an de marto 2008). Arkivita el la originalo je 2009-08-10. Alirita 10an de julio 2009..
  5. ↑ angle Armen Hakobyan (30an de januaro 2009). A well-preserved ancient site discovered in Armenia. Arkivita el la originalo je 2009-06-11. Alirita 21an de julio 2009..
  6. ↑ france Jannic Durand, Ioanna Rapti kaj Dorota Giovannoni (dir.), Armenia sacra — Mémoire chrétienne des Arméniens, Somogy / Musée du Louvre, Parizo, 2007 (ISBN 978-2-7572-0066-7), p.300.
  7. ↑ angle Nicholas Holding, op. cit., p.184.
  8. ↑ angle Thomas F. Mathews, Avedis Krikor Sanjian, Mary Virginia Orna, James R. Russel, Armenian gospel iconography — The tradition of the Glajor Gospel, Harvard University Press, coll. « Dumbarton Oaks Series », 1991 (ISBN 978-0-88402-183-4), p.61.
  9. ↑ Sèda Mavian, Arménie, coll. « Guides Évasion », Hachette, Paris, 2006 (ISBN 978-2-01-240509-7), p.183.
  10. ↑ angle Michael E. Stone, « Further Armenian inscriptions from Noravank' », ĉe Apocrypha, Pseudopigraphia and Armenian Studies: Collected Papers, vol. II, Peeters Publishers, coll. « Orientalia Lovaniensia Analecta » (numero 145), 2006 (ISBN 978-90-429-1644-9), p. 813.
  11. ↑ Jannic Durand, Ioanna Rapti kaj Dorota Giovannoni (dir.), op. cit., p.327.
  12. ↑ Sèda Mavian, op. cit., p.184.
  13. ↑ Patrick Donabédian et Jean-Michel Thierry, op. cit., p. 198.
  14. ↑ germane Jasmine Dum-Tragut, op. cit., p. 347.
  15. ↑ germane Jasmine Dum-Tragut, op. cit., p.349.
  16. ↑ Gnishik Prime Butterfly Area. TSE NGO. Alirita 23an de januaro 2019.
  17. ↑ Noravank Important Bird Area. TSE NGO. Arkivita el la originalo je 2019-01-23. Alirita 23an de januaro 2019.
Bibliotekoj
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Monaĥejo_Noravank&oldid=8860640"