Saltu al enhavo

Sulfurpitango

El Vikipedio, la libera enciklopedio
(Alidirektita el Pitango (birdo))
Por vidi la samnoman frukton pitango serĉu Pitango (arbo)
Kiel legi la taksonomionVikipedio:Kiel legi la taksonomion
Kiel legi la taksonomion
Sulfurpitango

Kanto kaj voko registrita en Rio-de-Ĵanejrio, Brazilo
Kanto kaj voko registrita en Rio-de-Ĵanejrio, Brazilo
Biologia klasado
Regno: Animaloj (Animalia)
Filumo: Ĥorduloj (Chordata)
Klaso: Birdoj (Aves)
Ordo: Paseroformaj (Passeriformes)
Subordo: Tiranoj (Tyranni)
Familio: Tiranedoj (Tyrannidae)
Genro: Pitango
Specio: P. sulphuratus
Pitangus sulphuratus
(Linnaeus, 1766)
Konserva statuso
{{{220px}}}
Konserva statuso: Malplej zorgiga[1]
Proksimuma arealo
Proksimuma arealo
Proksimuma arealo
Aliaj Vikimediaj projektoj
Sistematiko en Vikispecioj
Komunejo pri Sulfurpitango
v • d • r

La sulfurpitango aŭ simple pitango,[2] botanike en la latina Pitangus sulphuratus, alternative ankaŭ neformale nomebla bienteveo laŭ la vorto en la latinamerika hispana, estas birdo de la paseroforma ordo kaj apartenas al la familio de la tiranedoj. La pitango estas trovebla en Suda kaj Norda Ameriko en kampoj kaj ankaŭ en urboj. Simile al Megarinko, la kanto de la Sulfurpitango estas aŭdebla ekde frumatene. Ĝi estas bela birdo kun tre bunta bildo en kapo nome nigrecaj krono kaj traokula strizono inter blankaj strizonoj kaj superokula el frunto kaj subvanga. La subaj partoj estas tre flavaj kaj la supraj partoj estas brunaj. Ĝia dieto konsistas el insektoj, fruktoj, ranidoj kaj etaj fiŝoj. Ĝ estas birdo de la tiranaj muŝkaptuloj familio Tiranedoj. Ĝi estas la sola membro de la genro Pitangus.

Ĝi reproduktiĝas en malferma maldensarbaro kun kelkaj altaj arboj, inkluzive tiuj kultivitaj kaj ĉirkaŭ homloĝado. Ĝi troviĝas ĉefe en Belizo, kaj de la Malsupra RioGranda valo en suda Teksaso kaj norda Meksiko sude ĝis Argentino kaj Urugvajo, sed ankaŭ ĝi troviĝas tra la tuta Venezuelo kaj Brazilo (precipe la centraj kaj sud-sudorientaj regionoj), Paragvajo kaj centra Argentino , la Gujana marbordo, kaj Trinidado. Ĝi estis enkondukita en Bermuda en 1957, kaj en Tobago ĉirkaŭ 1970.

Taksonomio

[redakti | redakti fonton]

Etimologio

[redakti | redakti fonton]

La sulfurpitango estis priskribita kaj ilustrita en 1648 de la germana naturisto Georg Marcgraf en la Historia Naturalis Brasiliae.[3] Li uzis la nomon Pitangua-guacu, la vorton por granda muŝkaptulo en la tupia lingvo.[4] En 1760 la franca zoologo Mathurin Jacques Brisson inkludis priskribon de la specio en sia Ornitologie surbaze de specimeno kolektita en Kajeno, Franca Gujano. Li uzis la francan nomon La Pie-Griesche jaune de Cayenne kaj la latinan nomon Lanius Cayanensis Luteus.[5] Kvankam Brisson kreis latinajn nomojn, ĉi tiuj ne konformas al la binoma sistemo kaj ne estas agnoskitaj de la Internacia Komisiono pri Zoologia Nomenklaturo.[6] Iam, la birdo estis ankaŭ konata kiel la Derbia Muŝkaptulo.[7]

Kiam la sveda naturisto Carl Linnaeus ĝisdatigis sian Systema Naturae por la dekdua eldono en 1766 li aldonis 240 speciojn, kiuj antaŭe estis priskribitaj de Brisson en lia Ornitologie. [6] Unu el ĉi tiuj estis la sulfurpitango. Linné inkluzivis koncizan priskribon, kreis la binoman nomon Lanius sulphuratus kaj citis la verkon de Brisson.[8] La specifa nomo sulphuratus estas latine por "sulfuro".[9] La vorto estis uzita de Brisson por priskribi la flavan koloron de la subaj partoj de la birdo. [5]

La genro Pitangus estis enkondukita de la angla naturisto William Swainson en 1827.[10] La sulfurpitango estas nun la sola membro de la genro.[11] La pli malgranda birdod:Q27075179 iam estis ankaŭ metita en Pitangus sed en 1984 la usona ornitologo Wesley Edwin Lanyon movis la pli malgrandan sulfurpitango al sia propra monotipa genro Philohydor.[12] Ĉi tio estis akceptita de iuj ornitologoj,[11][13] sed ne ĉiuj.[14]

Ekzistas 10 subspecioj:[11]

  • P. s. texanus van Rossem, 1940 – suda Teksaso ĝis orienta Meksiko
  • P. s. derbianus (Kaup, 1852) – okcidenta Meksiko
  • P. s. guatimalensis (Lafresnaye, 1852) – sudorienta Meksiko ĝis centra Panamo
  • P. s. rufipennis (Lafresnaye, 1851) – norda Kolombio kaj norda Venezuelo
  • P. s. caucensis Chapman, 1914 – okcidenta kaj suda Kolombio
  • P. s. trinitatis Hellmayr, 1906 – orienta Kolombio, suda kaj orienta Venezuelo kaj nordokcidenta Brazilo, Trinidado
  • P. s. sulphuratus (Linnaeus, 1766) – la Gvianoj kaj norda, okcidenta, centra Amazonia Brazilo, sudorienta Kolombio kaj orienta Ekvadoro ĝis sudorienta Peruo
  • P. s. maximiliani (Cabanis & Heine, 1859) – norda, orienta Bolivio kaj okcidenta, centra Paragvajo ĝis orienta kaj suda Brazilo
  • P. s. bolivianus (Lafresnaye, 1852) – centra Bolivio
  • P. s. argentinus Todd, 1952 – orienta Paragvajo, sudorienta Brazilo kaj Urugvajo ĝis centra Argentino

Priskribo

[redakti | redakti fonton]

La plenkreska sulfurpitango estas unu el la plej grandaj el la tiranaj muŝkaptuloj. Ĝi longas 25 ĝis 28 cm (9,8 ĝis 11,0 in) kaj pezas 53 ĝis 71,5 g (1,87 ĝis 2,52 Oz).[15] La kapo estas nigra kun forta blanka supercilio kaj kaŝita flava krona strio. La supraj partoj estas brunaj, kaj la flugiloj kaj vosto estas brunaj kun kutime fortaj ruĝecaj franĝoj. La beko estas mallonga, dika kaj nigra. La simila boatbeka muŝkaptulo (Megarynchus pitangua) havas pli masivan nigran bekon, olivbrunan dorson kaj tre malmulte ruĝecan en la vosto kaj flugiloj. Kelkaj aliaj tiranaj muŝkaptuloj - ekzemple la socia muŝkaptulo (Myiozetetes similis) - havas similan koloran ŝablonon, sed ĉi tiuj specioj estas ege pli malgrandaj.

La alvoka krio estas ekstravaganca Bi-ti-Vi, kaj la birdo havas onomatopean nomon en diversaj lingvoj kaj landoj: En Brazilo ĝia populara nomo estas bem-te-vi ("Mi bone vidis vin") kaj en hispanlingvaj landoj ĝi estas ofte bien-te-veo ("mi vidas vin bone") kaj foje mallongigita al benteveo.[16][17]

Distribuado kaj habitato

[redakti | redakti fonton]

La sulfurpitango okupas larĝan gamon de vivejoj, de malferma prerio kun disaj arboj ĝis urbaj areoj. Ĝia teritorio etendiĝas de la Malsupra Riogranda valo en suda Teksaso sude tra Mezameriko ĝis suda Argentino. Ĝi ne okazas en Ĉilio.[15] Ĝi estis enkondukita en Bermuda en 1957. Du cent birdoj estis importitaj de Trinidado por provi kontroli la nombron de lacertoj, precipe la arbaran lacerton (Anolis grahami) kiu mem estis iam enkondukita.[18] La birdoj reproduktiĝis sukcese kaj antaŭ 1976 la populacio sur la insulo kreskis al ĉirkaŭ 60 000.[19] Ĝi estas ĉiovora tamen ne sukcesis redukti la nombron de lacertoj.[20]

Konduto kaj Ekologio

[redakti | redakti fonton]
La oportunisma konduto de la granda kiskadeo permesas ĝin flori en plej multaj latin-amerikaj urbaj areoj. Ĉi tie kiskadeo manĝas el sengarda bovlo da hundmanĝaĵo. (Granado, Nikaragvo)

La sulfurpitango estas ofta, brua kaj videbla birdo. Ĝi estas preskaŭ ĉiovora kaj ĉasas kiel lanio aŭ muŝkaptulo, atendante sur nekaŝita branĉostango alte en arbo por ekataki kaj kapti insektojn dumfluge aŭ por ĵeti sin al ronĝuloj kaj similaj malgrandaj vertebruloj. Ĝi ankaŭ prenos predojn kaj iom da frukto[21] de vegetaĵaro per kolektado kaj saltado al ĝi aŭ ĝia elŝirado meze de ŝvebado, kaj foje plonĝas por fiŝoj aŭ ranidoj en malprofunda akvo, tio igas ĝin unu el la malmultaj fiŝkaptaj paserformaj birdoj. Ĝi ŝatas ĉasi memstare aŭ duope, kaj kvankam oni povus atendi, ke ili bone uzos predojn ekflugantajn sed tro grandajn por la pli malgrandaj birdoj de la subvegetaĵaro, Normale,ili ŝajne ne aliĝas al miksitaj specioj kunmanĝantaj . Kiam ili faras, ili ĉasas laŭ la konata maniero. Tia oportunisma manĝokonduto faras ĝin unu el la plej oftaj birdoj en urbaj areoj en Latinameriko; ĝia pompeca ventro kaj ĝia akra voko igas ĝin unu el la plej okulfrapaj.[22]

Reproduktado

[redakti | redakti fonton]

Sulfurpitango estas monogamaj kaj defendas teritorion. Ambaŭ seksoj konstruas la grandan kupolan neston, kiu havas flankan enirejon.[23] Ĝi ĉefe konsistas el herboj kaj malgrandaj branĉetoj sed povas ankaŭ enmeti likenon, ŝnuron kaj plaston.[24][25] La birdoj ŝtelos materialon de aliaj nestoj. [23] La nesto lokiĝas en ampleksa gamo de lokoj, ofte en senŝirma pozicio alte en arbo aŭ sur homfaritaj strukturoj.[15][24] Foje la nesto estas metita en kavon.[26][27] La ovaro estas de 3 al 4 ovoj.[15] Ĉi tiuj estas modere brilaj, helflavecaj kremkoloraj kun purpuraj nigraj kaj purpurecbrunaj makuloj. La averaĝa grandeco estas 27,9 mm × 20,0 mm (1,10 in × 0,79 in).[28] Nur la ino kovas la ovojn; la masklo gardas la neston dum ŝi forlasas la neston por manĝi.[23] La ovoj elkoviĝas post 16-17 tagoj. La idoj estas manĝigitaj de ambaŭ gepatroj kaj elnestiĝas post 17–18 tagoj.[15]

Granda pitango (dekstre) ĉikanas akcipitron.

Manĝaĵo kaj manĝado

[redakti | redakti fonton]

Ĉi tiu vigla kaj agresema birdo havas fortan kaj manovreblan flugon, kiun ĝi uzas efike kiam ĝi sentas ĝenadon de rabobirdoj. Eĉ multe pli grandaj birdoj estas atakitaj de la sulfurpitango, kutime per plonĝado aŭ zomo rekte al ili dum ili estas enaere. Malfacilaj alvokoj ankaŭ ofte ricevas dum ĉi tiuj atakoj, atentigante ĉiujn eblajn predojn en la areo de la ĉeesto de la predanto. Se ne tre malsata, iu rabobirdo submetita al la ĉikanada konduto de ĝi, probable foriros, ĉar preskaŭ ne eblas fari bonan kaptaĵon, se ĝi estas submetita al la malagrabla atento de la tirana muŝkaptulo. Ĝenerale, birdaj rabobestoj evitas atenteman sulfurpitangon por ke ilia ĉasa sukceso ne estu ruinigita, kaj ĉasos la sulfurpitango mem - kvankam ĝi estas tiel karna kiel dika turdo - nur oportunisme, zomante rekte enaere

Zomante rekte enaere
Unu el la diversaj tiranaj muŝkaptuloj similaj al la sulfurpitango estas la trafe nomita Myiozetetes similis

Al mamuloj kaj skvamaj predantoj, kiuj povas ŝteliri al nestantaj aŭ dormantaj birdoj, ĝi tamen estas pli vundebla. Eĉ ĉiomanĝantaj mamuloj tiel malgrandaj kiel la blanktufa saguimo (Callithrix jacchus) provos rabi grandajn nestojn de sulfurpitango - almenaŭ dum la seka sezono kiam fruktoj malabundas - malgraŭ la provoj de la birdoj defendi siajn idojn.[29] Unu el du birdoj studitaj en la Parque Nacional de La Macarena de Kolombio estis parazitita de microfilario.[30]

Vivstato

[redakti | redakti fonton]

Ne estimata kiel kantobirdo, tiu birdo kutime ne estas enkaĝigita tio evitas la rabadon de ŝtelĉasado por la komerco de dorlotbestoj. Ankaŭ ĝia manĝado plejparte per vivaj predoj malfaciligas la tenadon en kaptiteco. Ĝi ne estas konsiderata minacata de IUCN.[1][31]

Bildaro

[redakti | redakti fonton]

Piednotoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ 1,0 1,1 BirdLife International (2012). “Pitangus sulphuratus”, IUCN Red List of Threatened Species 2012. Alirita 26 November 2013.. 
  2. ↑ La konciza nomo pitango en Esperanto estas tre neformala, ĉar laŭ NPIV "pitango" estas nomo de plantoj kaj fruktoj, ne de birdo.
  3. ↑ Marcgrave, Georg. (1648) Historia Naturalis Brasiliae Liber Quintus: Qui agit de Avibus (latine). Franciscum Hackium and Elzevirium.
  4. ↑ Jobling, James A.. (2010) The Helm Dictionary of Scientific Bird Names. London: Christopher Helm. ISBN 978-1-4081-2501-4.
  5. ↑ 5,0 5,1 Brisson, Mathurin Jacques. (1760) Ornithologie, ou, Méthode contenant la division des oiseaux en ordres, sections, genres, especes & leurs variétés Volume 2 (fr, la). Jean-Baptiste Bauche, p. 176–178, Plate 16 fig 4. The two stars (**) at the start of the paragraph indicates that Brisson based his description on the examination of a specimen.
  6. ↑ 6,0 6,1 (1910) “Collation of Brisson's genera of birds with those of Linnaeus”, Bulletin of the American Museum of Natural History 28, p. 317–335.  Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2012-09-19. Alirita 2021-02-16 .
  7. ↑ Great Kiskadee. Cornell Lab of Ornithology. Alirita May 17, 2019 .
  8. ↑ Linnaeus, Carl. (1766) Systema naturae : per regna tria natura, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, 12‑a eldono Volume 1, Part 1 (latine), Laurentii Salvii.
  9. ↑ Jobling, James A.. (2010) The Helm Dictionary of Scientific Bird Names. London: Christopher Helm. ISBN 978-1-4081-2501-4.
  10. ↑ (1827) “On several groups and forms in ornithology, not hitherto defined”, Zoological Journal 3, p. 158–175 [165]. 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Tyrant flycatchers. World Bird List Version 7.3. International Ornithologists' Union (2017). Alirita 17 January 2018 .
  12. ↑ Lanyon, Wesley Edwin. (1984) A phylogeny of the kingbirds and their allies, American Museum Novitates, Number 2797. American Museum of Natural History.
  13. ↑ Fitzpatrick, J.W.. (2004) “Family Tyrannidae (Tyrant-Flycatchers)”, Handbook of the Birds of the World Volume 9 : Cotingas to Pipits and Wagtails. Lynx Edicions, p. 170–462. ISBN 978-84-87334-69-6.
  14. ↑ (2014) The Howard & Moore Complete Checklist of the Birds of the World, 4‑a eldono Volume 2: Passerines, Aves Press. ISBN 978-0-9568611-2-2.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 . Great Kiskadee (Pitangus sulphuratus). Handbook of the Birds of the World Alive. Lynx Edicions (2018). Alirita 17 January 2018 .
  16. ↑ Darwin, Charles R.. (1839) Narrative of the surveying voyages of His Majesty's Ships Adventure and Beagle between the years 1826 and 1836, describing their examination of the southern shores of South America, and the Beagle's circumnavigation of the globe Volume 3. Henry Colburn. “The Saurophagus sulphureus is typical of the great American tribe of Tyrant-flycatchers. [...] In the evening the Saurophagus takes its stand on a bush, often by the road-side, and continually repeats, without change, a shrill and rather agreeable cry, which somewhat resembles articulate words. The Spaniards say it is like the words, "Bien te veo "(I see you well), and accordingly have given it this name.”.
  17. ↑ . Great Kiskadee. Avibase. Alirita 18 January 2018 .
  18. ↑ (1959) “Biological control of insect pests in Bermuda”, Bulletin of Entomological Research 50 (3), p. 423–436. doi:10.1017/S0007485300053025. 
  19. ↑ (1976) “Bermuda’s abundant, beleaguered birds”, Natural History 85 (8, October), p. 48–56.  The link is to a 99 MB pdf containing 1102 pages. The article begins on page 775.
  20. ↑ (2009) “Rapid evolution of great kiskadees on Bermuda: an assessment of the ability of the island rule to predict the direction of contemporary evolution in exotic vertebrates”, Journal of Biogeography 36 (12), p. 2204–2211. doi:10.1111/j.1365-2699.2009.02169.x. 
  21. ↑ like tamanqueiro (Alchornea glandulosa) or gumbo-limbo (Bursera simaruba): Pascotto (2006), Foster (2007).
  22. ↑ Machado (1999), de A. Gabriel & Pizo (2005), Pascotto (2006)
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 (2003) “Parental care in the Great Kiskadee”, Wilson Bulletin 115 (2), p. 214–216. doi:10.1676/02-113. 
  24. ↑ 24,0 24,1 (1914) “Notes on the Derby Flycatcher”, Condor 16 (1), p. 11–13. doi:10.2307/1362189. 
  25. ↑ (1957) “The nests of Pitangus lictor and Coryphotriccus parvus”, Auk 74 (2), p. 240–242. doi:10.2307/4081715. 
  26. ↑ (1974) “Great Kiskadee nesting in an old woodpecker hole”, Auk 91 (3), p. 639. doi:10.2307/4084492. 
  27. ↑ (1996) “Cavity nesting by Great Kiskadees (Pitangus sulphuratus): adaptation or expression of ancestral behavior”, Auk 113 (4), p. 953–955. 
  28. ↑ (1942) “Revision of the Penard oölogical collection from Surinam”, Zoologische Mededelingen 24 (10), p. 240–275 [260]. 
  29. ↑ de Lyra-Neves et al. (2007)
  30. ↑ Basto et al. (2006)
  31. ↑ BLI (2008)

Referencoj

[redakti | redakti fonton]
Arkivigite je 2016-03-03 per la retarkivo Wayback Machine

Arkivigite je 2010-11-02 per la retarkivo Wayback Machine
  • Stiles, F. Gary & Skutch, Alexander Frank (1989): A guide to the birds of Costa Rica. Comistock, Ithaca. (ISBN 0-8014-9600-4)

Notoj kaj referencoj

[redakti | redakti fonton]

Eksteraj ligoj

[redakti | redakti fonton]
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Sulfurpitango&oldid=8721832"