Amorphophallus titanum

Amorphophallus titanum
	Irudi gehiago
Iraute egoera
	Invalid status (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Plantae
Ordena	Alismatales
Familia	Araceae
Generoa	Amorphophallus
Espeziea	Amorphophallus titanum; Arcangeli
Basionimoa	Conophallus titanum

Amorphophallus titanum Indonesiako oihan hezeetan bizi den landare espezie bat da, Araceae familiakoa. Munduko adar bakarreko infloreszentzia handiena ateratzen du. Lorategi botaniko ugaritan landatu da eta haietan loratzea ere lortu da.

Izena

Amorphophallus titanum izenak "zakil amorfo erraldoia" esan nahi du. Ustel usain oso desatsegina jariatzen duenez indonesieraz bunga bangkai esaten zaio, "hilotz lorea".

Habitata eta aurkikuntza

Sumatra uhartearen mendebaldean soilik bizi da modu basatian^[1]. Oihanetako argiunetan agertzen da kareharrizko muinoetan^[2]. 1878. urtean Odoardo Beccari naturalista italiarrak deskribatu zuen. Dagoeneko Munduko Lorategi Botaniko askotan aurkitzen da eta Londresko Kew Errege Lorategi Botanikoan loratu zen Sumatratik kanpora lehen aldiz, 1889an^[3].

Deskribapena

Landarea

Bost metrotako altuera hartu dezakeen landarea da. Lorerik gabeko fasean zuhaitz itxura izaten du gainaldean adarkatu egiten dena eta hostoak ateratzen dituena. Lurrazalean erraboila garatzen du^[4].

Loraldi fasean landarea galdu egiten da eta lurrazaleko erraboil horretatik metro beteko zurtoina ateratzen du. Zurtoinaren gainean hosto bakarra hazten da eta lorezko pedunkulo handi bat, espadize esaten zaiona. Hosto hori hasiera batean berdea da kanpoaldean eta gorri bizia barnealdean, goialdean more bihurtzen dena. Lorea hazi ahala hostoa ere handitu egiten da kanpai itxura hartuz.

Erraboilak 50 kg-ko pisua hartzen du batazbeste baina 2006an Bonn-eko lorategi bateko erraboila 117 kg pisatzera iritsi zen. Errekorra New Hampshireko Gilforden dagoen A. titamnum landareak du, 2010. urtean 138 kg pistau baitzituen^[5].

Lorea

Bonngo Unibertsitateko Lorategi Botanikoetako *Amorphophallus titanum*.

Berrogei urte bizi da landarea eta hiru edo lau aldiz baino ez du lorea ateratzen. Hala eree Lorategi Botanikoetan baldintza egokienetan zainduta bi urtetik behi ematen du lorea, hori ikusi da Bonnen eta Konpenhagen ere bai^[4]. Bonen kasu berezi bat gertatu zen, erraboil berak hiru lore eman zituen aldi berean^[4].

Infloreszentzia garatzen hasten denean egunero 10 cm inguru egiten du gora, guztira 2'5 metro inguru luzatu arte. Une horretan metro bateko diametroa eta 75 kg inguruko pisua hartzen du. Loreak hiru egun inguru irauten ditu^[3].

Infloreszentziak berak kono luze baten itxura hartzen du eta hosto bakar batek inguratzen du. Espadize esaten zaion infloreszentzia hori heltzerakoan horixka bihurtzen da. Lore arrak goialdeak kokatzen dira eta emeak (pistiloa baino ez direnak) behekaldean. Lore arrak emeak baino egun bat beranduago irekitzen dira, autopolinizazioa ekiditeko. Arratsaldean irekitzen da espadizea eta gau guztia irekita mantentzen da. Tarte horretan lore emeak polinizatzeko gertu daude.

Loreak irekitzen direnean espadizeak tenperatura 37ºC-tara igotzen du eta erritmikoki ustel usain indartsa jariatzen du, animalien sarraskietaz elikatzen diren intsektuak erakartzeko^[6]. Goizaldean usaina gogorragoa da, kakarraldoak erakartzeko^[4].

Fruitua

Polinizatu den loreak baia itxurako fruitu gorria ematen du.

Loraldi ezagunak

Inoizko landare handiena 2013ko maiatzean erregistratu zen, Bonngo Unibertsitatean, 3'20 metrotako altuera hartu zuen, hauetatik 2'74 metro zegozkion loreari^[7].

Loraldi ezagunak
Tokia	Urtea	Altuera
Kew Lorategiak (Londres)	1889
Wageningen	1932
New York	1937
Bonn	2000
Bogor	2004	3'17 m
Gilford (New Hampshire)	2010	3'10 m
Bonn	2013	3'20 m

Iruditegia

Bogorreko landarea (Indonesia)
Lore arrak (horiak, goian) eta emeak (moreak, azpian)
Fruitu gorriak.
erraboila, 117 kg (Bonn)
Hiru lore erraboil berean (Bonn)
Loregabeko fasea

Erreferentziak

↑ Barthlott, W. & W. Lobin. (1998). Amorphophallus titanum. – A Monograph. F. Steiner Verlag, Stuttgart (= Trop. subtrop. Pflanzenwelt Vol, 99, Acad. Science. Mainz), 226 or..
↑ «Amorphophallus titanum {Araceae} Titan Arum, Corpse Flower, Bunga Bangkai» web.archive.org 2012-05-02 (Noiz kontsultatua: 2021-12-25).
↑ ^a ^b «Titan Arum—FAQ | Chicago Botanic Garden» www.chicagobotanic.org (Noiz kontsultatua: 2021-12-25).
↑ ^a ^b ^c ^d «Eastern Illinois University :: H.F. Thut Greenhouse - Titan Arum» www.eiu.edu (Noiz kontsultatua: 2021-12-25).
↑ (Ingelesez) «Tallest bloom» Guinness World Records (Noiz kontsultatua: 2021-12-25).
↑ «Botanic Garden Bonn» web.archive.org 2008-01-28 (Noiz kontsultatua: 2021-12-25).
↑ (Ingelesez) Barthlott, W.; Szarzynski, J.; Vlek, P.; Lobin, W.; Korotkova, N.. (2009). «A torch in the rain forest: thermogenesis of the Titan arum (Amorphophallus titanum)» Plant Biology 11 (4): 499–505. doi:10.1111/j.1438-8677.2008.00147.x. ISSN 1438-8677. (Noiz kontsultatua: 2021-12-25).

Kanpo estekak

Datuak: Q431224
Multimedia: Amorphophallus titanum / Q431224
Espezieak: Amorphophallus titanum

[1] Barthlott, W. & W. Lobin. (1998). Amorphophallus titanum. – A Monograph. F. Steiner Verlag, Stuttgart (= Trop. subtrop. Pflanzenwelt Vol, 99, Acad. Science. Mainz), 226 or..

[2] «Amorphophallus titanum {Araceae} Titan Arum, Corpse Flower, Bunga Bangkai» web.archive.org 2012-05-02 (Noiz kontsultatua: 2021-12-25).

[:0-3] «Titan Arum—FAQ | Chicago Botanic Garden» www.chicagobotanic.org (Noiz kontsultatua: 2021-12-25).

[:1-4] «Eastern Illinois University :: H.F. Thut Greenhouse - Titan Arum» www.eiu.edu (Noiz kontsultatua: 2021-12-25).

[5] (Ingelesez) «Tallest bloom» Guinness World Records (Noiz kontsultatua: 2021-12-25).

[6] «Botanic Garden Bonn» web.archive.org 2008-01-28 (Noiz kontsultatua: 2021-12-25).

[7] (Ingelesez) Barthlott, W.; Szarzynski, J.; Vlek, P.; Lobin, W.; Korotkova, N.. (2009). «A torch in the rain forest: thermogenesis of the Titan arum (Amorphophallus titanum)» Plant Biology 11 (4): 499–505. doi:10.1111/j.1438-8677.2008.00147.x. ISSN 1438-8677. (Noiz kontsultatua: 2021-12-25).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]