Mac tíre: Difríocht idir leaganacha

Mac tíre
Canis lupus
	;
Taifead
	;
Sonraí
Tréimhse iompair	62 laethanta
Príomhfhoinse bia	coinín, giorria gallda, mús, buabhall Eorpach, carrion (en) , réinfhia, fia, muscdhamh, torc allta, caora mouflon, Rupicapra, ibeach, leimín, Arvicolinae, Castoridae, caora, eallach, madra, cat, caor, úll, piorra, fíonchaor, féar, bradán, Odocoileus hemionus, fia odhar, fia rua, sionnach, cadhpú, Nyctereutes procyonoides, éan, iasc, Ovis orientalis musimon, fia mór agus cur amú bia
Tréimhse saoil is faide	20.6 bliain
Meánlíon in ál	6
Stádas caomhnaithe
	Speiceas is lú imní
UICN	3746
Tacsanomaíocht
Aicme	Mammalia
Ord	Carnivora
Fine	Canidae
Treibh	Canini
Géineas	Canis
Speiceas	Canis lupus ; L., 1758
Léarscáil de raon an tacsóin
	;

Browse history interactively

← Gabh chuig an difear roimhe seo

Content deleted Content added

VisualWikitext

Inline

Leagan reatha ó 23:29, 18 Márta 2024

Is é an mac tíre^[1] nó an faolchú liath an t-ainmhí fiáin is mó san fhine úd Canidae, is é sin, fine na gcúnna.

De réir an taighde a rinneadh ar an aigéad dí-ocsairibeanúicléasach i gcillíní na bhfaolchúnna, is ionann bunús an mhic thíre agus an mhadra cheansaí ó thús. Aithnítear roinnt fospeiceas, ach níl na bitheolaithe ar aon fhocal faoi líon ná faoi roinnt cheart na bhfospeiceas.

Tréithe

Mac tíre liath ... glasː inniu; deargː am atá thart

Bíonn na mic thíre, de ghnáth, 0.6 - 0.9 méadar ar airde, 1.3 - 2 méadar ar fad, agus 30 - 40 cileagram ar mheáchan.

Na cinn ba mhó a maraíodh sa tSibéir agus i Meiriceá, bhí siad timpeall ar 80 cileagram.

Tá an baineannach 20 % níos lú ná an fireannach.

Bíonn na baineannaigh níos cúinge sa soc agus san éadan freisin, agus a gcuid cos níos giorra ná ag na fireannaigh.

Tá an mac tíre in ann taisteal fada a dhéanamh. Bíonn sé ag cur thart ar dheich gciliméadar de in aghaidh uair an chloig nuair a bhíonn sé ag déanamh fánaíochta, ach má theastaíonn uaidh creach a mharú, is féidir leis luas 65 chiliméadar in aghaidh uair an chloig a shroicheadh.

Tá lapaí an mhic thíre an-oiriúnach dá lán cineálacha tír-raoin, agus is ainmhí méarshiúlach é, is é sin, ainmhí atá ag dul ar a bharraicíní - ní chuireann sé iomlán a shála ar an talamh. Cabhraíonn sin leis an mac tíre an meáchan a leathadh go cothrom ar an sneachta, ach go háirithe.

Bíonn dath an chlúimh éagsúil go maith - liath, rua, donn nó dubh, bain do rogha astu - agus níl sé as an ngnáth teacht ar phobal mac tíre a bhfuil na dathanna seo go léir le fáil ina measc, cé go mbíonn pobail aondathacha ann chomh maith - pobail bhána nó dhubha, de ghnáth. Bíonn na faolchúnna dubha coitianta go maith i Meiriceá agus san Iodáil, agus iad sách tearc sna tíortha eile.

Fospeiceas

Mac tíre Eorpach
Mac tíre na hIodáile
Mac tíre Indiach
Mac tíre Seapánach
Mac tíre cósta
Mac tíre dearg

Saol

Go bunúsach, glactar leis go mbíonn na mic thíre ina gcreachadóirí ardleibhéil ina gcuid éiceachóras, is é sin, ní bhíonn aon chreachadóir ag marú mic thíre le hiad a ithe. Níl siad chomh hoiriúnaitheach leis na cúnna eile, ach mar sin féin, bíonn siad in ann déanamh as dóibh féin ina lán timpeallachtaí éagsúla, idir choill, fhásach, shléibhte, thundra, taiga, fhéarthailte, agus fiú imeall na cathrach.

Déanann na mic thíre a gcúpláil sa chéad tríú cuid den bhliain, ó Eanáir go hAibreán. Sna domhanleithid arda is deireanaí a chúplálann siad. Maireann an baineannach ag iompar clainne ar feadh trí scór lá, agus bíonn cúig nó sé choileán san ál tipiciúil.

Caomhnú

Bhí na faolchúnna flúirseach go maith ar fud na hEoráise agus Mheiriceá Thuaidh, tráth. Ah d'imigh sin agus tháinig seo: níl ach iarsmaí beaga dá sheanghnáthóg fágtha ag an mac tíre inniu. Is é is cúis leis seo ná an cúngú a rinne an duine isteach ar a ghnáthóg agus na feachtais léirscriosta a cuireadh ar an mac tíre go forleathan, agus na daoine barúlach go raibh an mac tíre dainséarach dóibh féin, go háirithe do na páistí.

Mar sin féin, tá áiteanna ar fud na hEorpa ina bhfuil an mac tíre beo beathach i gcónaí^[2].

Cúpla bliain ó shin chonaic daoine an chéad mhac tíre san Eilvéis le breis is ochtó bliain.

I mí Eanáir 2018, chonaic daoine an chéad cheann le breis is céad bliain sa Bheilg. Tháinig an mac tíre seo chuig an mBeilg ón nGearmáin.

Is é breithiúnas an Aontais Idirnáisiúnta um Chaomhnú an Dúlra (IUCN) i gcónaí nach bhfuil an faolchú liath, mar speiceas, faoi bhagairt ar bith. Bítear ag marú na mac tíre ina lán áiteanna inniu féin, ar mhaithe leis an spórt nó leis na páistí a chosaint orthu, ach ón taobh eile de, tá siad faoi chosaint an dlí in áiteanna eile.

In Éirinn

Bhí an mac tíre ina chónaí in Éirinn le linn na Pléisticéineach agus Holaicéineach. In Éirinn mharaigh daoine an mac tíre deireanach sa bhliain 1786 i gContae Cheatharlach.

Tagairtí

↑ ““Canis lupus” | téarma.ie”. Téarma.ie: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge. An Coiste Téarmaíochta. Dáta rochtana: 2023-06-26.
↑ Eleathanach 281, 15 Eanáir 2018

[Tearma-1] ““Canis lupus” | téarma.ie”. Téarma.ie: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge. An Coiste Téarmaíochta. Dáta rochtana: 2023-06-26.

[2] Eleathanach 281, 15 Eanáir 2018

[1]

[2]

@@ Líne 1: / Líne 1: @@
+{{WD Bosca Sonraí Ainmhí Bheo}}
-{{Taxobox
+Is é an '''mac tíre'''<ref name="Tearma">{{Cite web-en|url=https://www.tearma.ie/q/Canis%20lupus/|title=“Canis lupus” {{!}} téarma.ie|publisher=[[An Coiste Téarmaíochta]]|work=[[Téarma.ie]]: An Bunachar Náisiúnta Téarmaíochta don Ghaeilge|access-date=2023-06-26}}</ref> nó an '''faolchú liath''' an t-[[ainmhí]] fiáin is mó san fhine úd ''Canidae'', is é sin, fine na gcúnna.
-| ainm = The pull of the moon
-| dath = #D3D3A4
-| fossil_range =
-| status =
-| status_system = iucn3.1
-| trend = stable
-| status_ref =<ref name="iucn">{{IUCN2006|assessors=Mech & Boitani|year=2004|id=3746|title=Canis lupus|downloaded=[[2006-05-05]]}} Database entry includes justification for why this species is of least concern.</ref>
-| image =Canis lupus 265b.jpg
-| regnum = [[Animalia]]
-| phylum = [[Chordata]]
-| classis = Wolves
-| ordo = [[Carnivora]]
-| familia = [[Canidae]]
-| genus = ''[[Canis]]''
-| species = '''''C. lupus'''''
-| binomial = ''Canis lupus''
-| range_map=
-| range_map_caption=
-| binomial_authority = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]], 1758
-}}
-Is é an '''mac tíre''' nó an '''faolchú liath''' an t-[[ainmhí]] fiáin is mó san fhine úd ''Canidae'', is é sin, fine na gcúnna. De réir an taighde a rinneadh ar an aigéad dí-ocsairibeanúicléasach i gcillíní na bhfaolchúnna, is ionann bunús an mhic thíre agus an mhadra cheansaí ó thús. Aithnítear roinnt fospeiceas, ach níl na [[bitheolaíocht|bitheolaithe]] ar aon fhocal faoi líon ná faoi I'm roinnt cheart na bhfospeiceas. Go bunúsach, glactar leis go mbíonn na mic thíre ina gcreachadóirí ardleibhéil ina gcuid éiceachóras, is é sin, ní bhíonn aon chreachadóir ag marú mic thíre le hiad a ithe. Níl siad chomh hoiriúnaitheach leis na cúnna eile, ach mar sin féin, bíonn siad in ann déanamh as dóibh féin ina lán timpeallachtaí éagsúla, idir choill, fhásach, shléibhte, thundra, ''taiga'', fhéarthailte, agus fiú imeall na cathrach.
+De réir an [[taighde]] a rinneadh ar an aigéad dí-ocsairibeanúicléasach i gcillíní na bhfaolchúnna, is ionann bunús an mhic thíre agus an mhadra cheansaí ó thús. Aithnítear roinnt fospeiceas, ach níl na [[bitheolaíocht|bitheolaithe]] ar aon fhocal faoi líon ná faoi roinnt cheart na bhfospeiceas.
-Bhí na faolchúnna flúirseach go maith ar fud na hEoráise agus [[Meiriceá Thuaidh|Mheiriceá Thuaidh]], tráth, ach d'imigh sin agus tháinig seo: níl ach iarsmaí beaga dá sheanghnáthóg fágtha ag an mac tíre inniu. Is é is cúis leis seo ná an cúngú a rinne an duine isteach ar a ghnáthóg agus na feachtais léirscriosta a cuireadh ar an mac tíre go forleathan, agus na daoine barúlach go raibh an mac tíre dainséarach dóibh féin, go háirithe do na páistí. Mar sin féin, is é breithiúnas an Aontais Idirnáisiúnta um Chaomhnú an Dúlra (IUCN) i gcónaí nach bhfuil an faolchú liath, mar speiceas, faoi bhagairt ar bith. Bítear ag marú na mac tíre ina lán áiteanna inniu féin, ar mhaithe leis an spórt nó leis na páistí a chosaint orthu, ach ón taobh eile de, tá siad faoi chosaint an dlí in áiteanna eile.
+== Tréithe ==
-Bíonn na mic thíre, de ghnáth, 0.6 - 0.9 méadar ar airde, 1.3 - 2 méadar ar fad, agus 30 - 40 cileagram ar mheáchan. Na cinn ba mhó a maraíodh sa [[An Sibéir|tSibéir]] agus i [[Meiriceá]], bhí siad timpeall ar 80 cileagram. Tá an baineannach 20 % níos lú ná an fireannach. Bíonn na baineannaigh níos cúinge sa soc agus san éadan freisin, agus a gcuid cos níos giorra ná ag na fireannaigh.
+[[Íomhá:Gray Wolf Distribution.gif|clé|mion|Mac tíre liath ... glasː inniu;    deargː am atá thart]]
+Bíonn na mic thíre, de ghnáth, 0.6 - 0.9 [[méadar]] ar airde, 1.3 - 2 méadar ar fad, agus 30 - 40 cileagram ar mheáchan.
+Na cinn ba mhó a maraíodh sa [[An tSibéir|tSibéir]] agus i [[Meiriceá]], bhí siad timpeall ar 80 [[cileagram]].
-Tá an mac tíre in ann taisteal fada a dhéanamh. Bíonn sé ag cur thart ar dheich gciliméadar de in aghaidh uair an chloig nuair a bhíonn sé ag déanamh fánaíochta, ach má theastaíonn uaidh creach a mharú, is féidir leis luas 65 chiliméadar in aghaidh uair an chloig a shroicheadh. Tá lapaí an mhic thíre an-oiriúnach dá lán cineálacha tír-raoin, agus is ainmhí méarshiúlach é, is é sin, ainmhí atá ag dul ar a bharraicíní - ní chuireann sé iomlán a shála ar an talamh. Cabhraíonn sin leis an mac tíre an meáchan a leathadh go cothrom ar an sneachta, ach go háirithe.
+Tá an baineannach 20 % níos lú ná an fireannach.
-Bíonn dath an chlúimh éagsúil go maith - liath, rua, donn nó dubh, bain do rogha astu - agus níl sé as an ngnáth teacht ar phobal mac tíre a bhfuil na dathanna seo go léir le fáil ina measc, cé go mbíonn pobail aondathacha ann chomh maith - pobail bhána nó dhubha, de ghnáth. Bíonn na faolchúnna dubha coitianta go maith i Meiriceá agus san Iodáil, agus iad sách tearc sna tíortha eile.
+Bíonn na baineannaigh níos cúinge sa soc agus san éadan freisin, agus a gcuid cos níos giorra ná ag na fireannaigh.
-Déanann na mic thíre a gcúpláil sa chéad tríú cuid den bhliain, ó Eanáir go hAibreán. Sna domhanleithid arda is deireanaí a chúplálann siad. Maireann an baineannach ag iompar clainne ar feadh trí scór lá, agus bíonn cúig nó sé choileán san ál tipiciúil.
+[[Íomhá:Front view of a resting Canis lupus ssp.jpg|clé|mion|Canis lupus]]
+Tá an mac tíre in ann taisteal fada a dhéanamh. Bíonn sé ag cur thart ar dheich g[[ciliméadar]] de in aghaidh uair an chloig nuair a bhíonn sé ag déanamh fánaíochta, ach má theastaíonn uaidh creach a mharú, is féidir leis luas 65 chiliméadar in aghaidh uair an chloig a shroicheadh.
+Tá lapaí an mhic thíre an-oiriúnach dá lán cineálacha tír-raoin, agus is ainmhí méarshiúlach é, is é sin, ainmhí atá ag dul ar a bharraicíní - ní chuireann sé iomlán a shála ar an talamh. Cabhraíonn sin leis an mac tíre an meáchan a leathadh go cothrom ar an sneachta, ach go háirithe.
+Bíonn [[dath]] an chlúimh éagsúil go maith - liath, [[Dearg|rua]], donn nó [[dubh]], bain do rogha astu - agus níl sé as an ngnáth teacht ar phobal mac tíre a bhfuil na dathanna seo go léir le fáil ina measc, cé go mbíonn pobail aondathacha ann chomh maith - pobail bhána nó dhubha, de ghnáth. Bíonn na faolchúnna dubha coitianta go maith i Meiriceá agus san Iodáil, agus iad sách tearc sna tíortha eile.
+[[Íomhá:Korean wolves mating (cropped).jpg|mion|séasúr na cúplála sa [[An Chóiré Theas|Chóiré]]]]
+[[Íomhá:Canis lupus 27zz.jpg|clé|mion|Canis lupus]]
+==Fospeiceas==
+* [[Mac tíre Eorpach]]
+* Mac tíre na hIodáile
+* Mac tíre Indiach
+* Mac tíre Seapánach
+* Mac tíre cósta
+* Mac tíre dearg
+== Saol ==
+[[Íomhá:USFWS - How to recognise a gray wolf 1.png|mion]]
+Go bunúsach, glactar leis go mbíonn na mic thíre ina gcreachadóirí ardleibhéil ina gcuid éiceachóras, is é sin, ní bhíonn aon chreachadóir ag marú mic thíre le hiad a ithe. Níl siad chomh hoiriúnaitheach leis na cúnna eile, ach mar sin féin, bíonn siad in ann déanamh as dóibh féin ina lán [[timpeallacht]]<nowiki/>aí éagsúla, idir [[Foraois|choill]], [[Fásach|fhásach]], [[Sliabh|shléibhte]], [[Tundra|thundra]], ''taiga'', [[Féar|fhéarthailte]], agus fiú imeall na [[Cathair (lonnaíocht)|cathrach]].
+Déanann na mic thíre a gcúpláil sa chéad tríú cuid den bhliain, ó [[An tEanáir|Eanáir]] go h[[An tAibreán|Aibreán]]. Sna domhanleithid arda is deireanaí a chúplálann siad. Maireann an baineannach ag iompar clainne ar feadh trí scór lá, agus bíonn cúig nó sé choileán san ál tipiciúil.
+[[Íomhá:Reintroduced wolves being carried to acclimation pens, Yellowstone National Park, January, 1995.jpg|mion|
+athbhunú ''nó'' tabhairt ar ais
+]]
+== Caomhnú ==
+Bhí na faolchúnna flúirseach go maith ar fud na h[[An Eoráise|Eoráise]] agus [[Meiriceá Thuaidh|Mheiriceá Thuaidh]], tráth. Ah d'imigh sin agus tháinig seo: níl ach iarsmaí beaga dá shean[[Gnáthóg|ghnáthóg]] fágtha ag an mac tíre inniu. Is é is cúis leis seo ná an cúngú a rinne an [[duine]] isteach ar a ghnáthóg agus na feachtais léirscriosta a cuireadh ar an mac tíre go forleathan, agus na daoine barúlach go raibh an mac tíre dainséarach dóibh féin, go háirithe do na páistí.
+Mar sin féin, tá áiteanna ar fud na hEorpa ina bhfuil an mac tíre beo beathach i gcónaí<ref>Eleathanach 281,  15 Eanáir 2018</ref>.
+Cúpla bliain ó shin chonaic daoine an chéad mhac tíre san [[An Eilvéis|Eilvéis]] le breis is ochtó bliain.
+I mí Eanáir 2018, chonaic daoine an chéad cheann le breis is céad bliain sa [[An Bheilg|Bheilg]]. Tháinig an mac tíre seo chuig an mBeilg ón n[[An Ghearmáin|Gearmáin.]]
+[[Íomhá:Yellowstone Wolves.jpg|mion|conairt mic tíre i [[Yellowstone]] ]]
+Is é breithiúnas an Aontais Idirnáisiúnta um Chaomhnú an Dúlra (IUCN) i gcónaí nach bhfuil an faolchú liath, mar speiceas, faoi bhagairt ar bith. Bítear ag marú na mac tíre ina lán áiteanna inniu féin, ar mhaithe leis an spórt nó leis na páistí a chosaint orthu, ach ón taobh eile de, tá siad faoi chosaint an [[dlí]] in áiteanna eile.
+== In Éirinn ==
+Bhí an mac tíre ina chónaí in Éirinn le linn na Pléisticéineach agus Holaicéineach.
+In [[Éire|Éirinn]] mharaigh daoine an mac tíre deireanach sa bhliain 1786 i g[[Contae Cheatharlach]].
+== Tagairtí ==
+{{reflist}}
 {{síol}}