Чулоацамага гӀó

Ангушт

Википеди материал
Эрш (02:19, 5 ардара 2023); InternetArchiveBot (къамаьл | къахьегам) (Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5)
(башхало) ← XьалхадоагӀа эрш | ХӀанзара эрш (башхало) | ТӀехьадоагӀа → (башхало)
Юрт
Ангушт
хӀир. Тарскæй, эрс: Тарское, Ангушт
42°57′52″ с. ш. 44°46′16″ в. д.HGЯO
Паччахьалкхе  Россе Федераци
Федерацен субъект ХӀирийче
Муниципальни шахьар ГӀалме
Юртда Сотиев Эльбрус Давидович
Тархьари географии
Йиллай XVII бӀаьшера
ХьалхагӀа хинна цӀераш 1860 кхачч. — Ангушт
1920 кхачч. — станица Тарская
1944 кхачч. — Ангушт
Майда 84,46 км²
Лакхал 785[1] м
Ӏалама лоаттам юккъера
Сахьата оаса UTC+3:00
Бахархой
Бахархой ↘2531[2] саг (2020)
Айххал 29,97 саг/км²
Къамаш гӀалгӀай, хӀирий
Динаш сунний бусалбаш, православхой
Катойконим онгуштхо, онгуштхой
Паччахьалкхен мотт хӀирий, эрсий
Дагарга идентификатораш
Пошта индекс 363106
Код ОКАТО 90240875001
Код ОКТМО 90640475101
Номер в ГКГН 0053030
Гойта/хьуладе карташ
Ангушт (Россия)
Ангушт
Москоа
Ангушт (ГӀинбухера ХӀирийче)
Ангушт
Ангушт (ГӀалме шахьар)
0
Ангушт

Ангушт, е Онгушт (я)— ГӀалме шахьара къаьнара гӀалгӀай юрт, карарча хана Ӏаьдало ХӀирийчен доазона тӀа лоархӀаш я.

Этимологи

[тоаде | тоаде чура]

Ӏоахаранаькъан ГӀойберда Нурдина цу деша дашхар «А́не гуш йола моттиг» (Ане гуш тӀе) аьнна увттадаьл[3]. Бакъда, Нурдина оттадаь дашхар профессор хиннача Дахкилганаькъан ИбрахӀима нийса хийттадац: «Тешаме хетац «Ангушт» яхаш дола дош кхаь деша маӀанцара дашхар (этимологи оттаяр): «ан» — шаьре, горизонт; «гуш» — бӀарго тӀаэцаш, зувш; «т» («те») — моттиг белгалъяккхар. Цу тайпара декъарца, хьаяхачох, хьахул «Шаьре (горизонт) йола моттиг». Из дика наьх санна ишта доацача саннеи, увзадаьи тешаме доацача саннеи хеталу. Цу тайпарча дашхара (этимологен) бехке, хетаргахьа, юххьанцара хьал да, из да термина гӀалгӀай маӀан эрсий йоазонца оттаде гӀертар. ХӀаьта гӀалгӀаша цу юртах из цӀи цӀаккха я́ха́ яц. Цар «Онгашт» оал. Из кеп я юхь аьнна хьаэца езаш яр, хӀаьта тӀаккха хьадоаладаь хинна да́шхар бух боацаш хул»[4].

Бакъда, Коазой Нурдина́ из нийса хийттадац: «Дахкилганаькъан ИбрахӀима ишта яхе а, тхона хетачох Ангушта цӀи гӀалгӀай «ан» яхача гӀалгӀай дешаца дувзаденна да («а́н» — «сигале»; «а́наюх, а́найист» — «горизонт» (ма дарра аьлча «сигален йист, чакххе»); «а́не» — «шаьре, а́ре, раьгӀе» (плоскость, равнина).

«А́н» яха дош геттара шира да — эггара ширагӀча дунен метташка хиннад из — шумерой, хуррой (гӀалгӀай меттаца бувзамаш дола).

АнгуштӀе яхача термина маӀан ишта да: «ан» — сигале, «-гуш» — бӀарго хьалоацаш, гуш, зувш, «тӀе» — тӀа, из да сигале шийна тӀера гуш йола моттиг. Йиста «ДухьаргуштӀеца»: «Духьар» — духьала (цаӀ шоллагӀчо духьал), «-гуш» — бӀарго хьалоацаш, гуш йола, «тӀе» — тӀа. Оаламо хьаяхачох ЖӀайрахарча къонахо ший эйлан духьал йилла хиннай из[5].

Бахархой

[тоаде | тоаде чура]
Бахача наьх дукхал
1926[6]1970[7]2002[8]2010[9]2011[10]2012[11]2013[12]
3201↗3393↗4371↘3845↘3834↘3488↘3294
2014[13]2015[14]2016[15]2017[16]2018[17]2019[18]2020[2]
↘3169↘3067↘2865↘2790↘2727↘2608↘2531
Къамай лоаттам

Ерригроссе бахархой 2010 шера дӀаязбаро оттадаьчох[19]:

Къам Дукхал,
саг 		берригача
бахархоех
да́къа, %)
хӀирий 2722 70,8 %
гӀалгӀай 977 25,4 %
гуржий 86 2,2 %
кхыбараш 60 1,6 %
берригаш 3845 100 %

Белгалдаккхар

[тоаде | тоаде чура]
  1. ↑ Geonames: Тарское.
  2. ↑ 2,0 2,1 Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла 2020 шера наджгоанцхой бетта 1 денга (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 17.10.2020. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 17.10.2020.
  3. ↑ Топоним. слов. Сулейманова, 1978, оа. 62.
  4. ↑ Дахкильгов, 2007. 20-21-гӀа оагӀонаш
  5. ↑ Коазой Нурдин, Ингушские населенные пункты: Ангушт (ГӀалгӀай нах баха моттигаш: Ангушт), 2020 шу, 3-4-гӀа оагӀонаш
  6. ↑ Список населенных мест Ингушской автономной области составленный по материалам всесоюзной переписи 1926 г.
  7. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. (эрс.). Демоскоп Weekly. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 25.09.2013. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 28.04.2013.
  8. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более (эрс.). Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 3.02.2012.
  9. ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года по РСО-Алания. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений и населённых пунктов
  10. ↑ Оценка численности населения муниципальных образований Республики Северная Осетия-Алания на 1 января 2011-2015 годов. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 4.05.2015. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 4.05.2015.
  11. ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла. Таблица 35. Массехана бахача наьх дукхала оценка 2012 шера наджгоанцхой бетта 1 денга. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 31.05.2014. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 31.05.2014.
  12. ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла 2012 шера наджгоанцхой 1 денга. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 16.11.2013. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 16.11.2013.
  13. ↑ Таблица 33. Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2014 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 2.08.2014. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 2.08.2014.
  14. ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2015 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 6.08.2015. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 6.08.2015.
  15. ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2016 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа
  16. ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. Муниципальни образованешка гӀола 2017 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (эрс.) (31 кӀимарса 2017). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 31.07.2017. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 31.07.2017.
  17. ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2018 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 25.07.2018. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 26.07.2018.
  18. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 31.07.2019. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 2.05.2021.
  19. ↑ Том 4. Таблица 4. Национальный состав РСОА по муниципальным образованиям по переписи 2010 года. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 19.08.2013. Архиве диллад 2016 шера тушола 5 дийнахьа.

Литература

[тоаде | тоаде чура]
  • II часть : Горная Ингушетия (юго-западная часть), Горная Чечня (центральная и юго-восточная части) : топоним. слов. // Топонимия Чечено-Ингушетии : в IV частях (1976—1985 гг.) / Сост. А. С. Сулейманов, ред. А. Х. Шайхиев. — Гр. : ЧИ кн. изд-во, 1978. — 289 с. — 5000 экз.
Хьаст — «https://inh.wikipedia.org/w/index.php?title=Ангушт&oldid=63802»