Andarnefja

Nefjur
	; Samanburður á stærð andarnefju og manns
Ástand stofns
	; Háð verndarsvæðum (IUCN) [1][2]
Vísindaleg flokkun
Ríki:	Dýraríki Animalia;
Fylking:	Seildýr Chordata;
Flokkur:	Spendýr Mammalia;
Ættbálkur:	Hvalir Cetacea;
Undirættbálkur:	Tannhvalir Odontoceti;
Ætt:	Svínhveli Ziphidae;
Ættkvísl:	Nefjur (Hyperoodon), 2 tegundir; Lacépède, 1804
Tegund:	H. planifrons; H. ampullatus;
Tvínefni
	Hyperoodon ampullatus; (Forster, 1770)
	; Útbreiðslusvæði andarnefju í norðurhöfum
	Hyperoodon planifrons; Flower, 1882
	; Útbreiðslusvæði andarnefju í suðurhöfum

Andarnefja (fræðiheiti Hyperoodon ampullatus) er allstór tannhvalur, álíkastór og hrefna en mjög ólík henni. Hún er með mjótt trýni og hátt og kúpt enni. Trýnið minnir á andarnef og af því fær hún nafn sitt. Höfuðið er nokkuð aðgreint frá bolnum. Augun eru rétt aftan við munnvikin.

Tarfarnir eru um átta til níu metrar á lengd og um 3600 kg að þyngd. Kýrnar eru um sjö metrar á lengd og vega um þrjú tonn. Karldýrið er með tvær tennur í neðri skolti en kvendýrið er tannlaust. Tennurnar tvær eru inni í tannholdinu þangað til hvalirnir eru orðnir rúmlega 15 ára gamlir, en þá fyrst koma þær upp úr tannholdinu. Andarnefjan er grásvört á litinn en ljósari að neðan en á bakinu. Þegar dýrin eldast verða sum þeirra ljós á litinn og höfuðið nærri hvítt. Bægslin eru rétt fyrir aftan höfuðið og eru smá. Bakugginn er aftarlega og er um 30 sm hár. Það er ekkert skarð á miðjum sporðinum og lyfta andarnefjur sporðinum sjaldan upp úr sjónum, en stundum stökkva þær. Blásturinn er lítill og sést heldur illa. Andarnefjan verður kynþroska um 9 - 12 ára. Fyrri hluta sumars eða á vorin er fengitími og er meðgöngutími kúnna um 12 mánuðir.

Andarnefjur lifa aðallega á smokkfiski en éta einnig fisk, sæbjúgu og krossfiska. Þær halda sig oftast fjarri landi. Andarnefjur eru félagslyndar og er algengt að sjá þær í litlum hópum, 4 – 10 dýr saman. Þær eru mjög forvitnar og koma oft nærri skipum. Ef skip gefa frá sér hvell hljóð kafa þær undir skipin til að kanna hvaðan hávaðinn kemur. Þær eru oft margar mínútur á yfirborði til að anda en kafa þess á milli niður á mikið dýpi. Aðeins búrhvalir geta kafað dýpra en þær. Andarnefjur halda sig oftast langt úti á reginhafi þar sem dýpið er að minnsta kosti 1.000 metrar. Þær sjást við Ísland á sumrin og eru þær þá aðallega fyrir vestan og norðan landið milli Íslands og Jan Mayen. Á veturna eru þær aðallega vestur og suðvestur af Spáni.

Andarnefja var mikið veidd í Norður-Atlantshafi allt fram á sjötta áratug þessarar aldar, sérlega af norskum og breskum hvalveiðimönum, en lítið veidd á suðurhveli. Um 60000 andarnefjur voru veiddar frá 1882 fram að 1930 á Norður-Atlantshafi og 5800 frá 1930 til 1973 ^[1] en tegundin var friðuð árið 1972. Andarnefjan var aðallega veidd vegna olíunnar í höfð hennar. Olían var notuð sem hægðalyf, áburður og í smyrsl en kjötið í dýrafóður.

Heimildir

Ásbjörn Björgvinsson og Helmut Lugmayr (2002). Hvalaskoðun við Ísland. Reykjavík: JPV Útgáfan.
Stefán Aðalsteinsson (1987). Villtu spendýrin okkar. Reykjavík: Bjallan.
Upplýsingaskilti um andarnefjur á Pollinum á Akureyri
Sigurður Ægisson, Jón Ásgeir í Aðaldal, Jón Baldur Hlíðberg (1997). Íslenskir hvalir fyrr og nú. Forlagið.

Tilvísanir

↑ NAMMCO Annual Report 1997, The North Atlantic Marine Mammal Commission

Tenglar

Íslenskir tenglar

„Hvað getið þið sagt okkur um andarnefjur?“. Vísindavefurinn.
Andarnefja er algeng hér við land; grein í Morgunblaðinu 1998
Húsvíkingar í bardaga við hvali; frétt í Morgunblaðinu 1939
Fólk sýni aðgát nálægt andarnefjum, 15.09.2008, frétt frá Akureyri

Erlendir tenglar

[1] NAMMCO Annual Report 1997, The North Atlantic Marine Mammal Commission

[1]