Haelderees
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De dade van de haelde in mythen, epen, romanne en filme kadere in hön haelderees, ooch queeste geneumd, die dör 'ne typerende situatieverloop en karakters gekenmerkd wert. Dis archetypische groondsjtructuur wert, nao e begrip van James Joyce, ooch es monomythos beneumd.
't Motief van de haelderees of hero's journey es basis van mythologieje waeltwiet, is vöral dör d'r Amerikaanse mythe-oonderzeuker Joseph Campbell besjtudeerd. Zieng resultate haant zoewaal in de psychotherapie es wie in de literatuur groeëte invloed. Töt 'n bezoonder popularitèèt leidde d'r invloed in de, mètstens Amerikaanse, filmindustrie. Zoe zeunt de Star Wars filme van George Lucas óp de motieve van de haelderees gebaseerd. In Hollywood haat in 't bezoonder Christopher Vogler mèt zie book The Writer's Journey 't model bekèndgemakd.
D'r dör Campbell besjraeve cyclus van de haelderees waoërt dör talrieke therapeute en coaches, wie beväörbeeld Paul Rebillot of Martin Weiss töt 'n psychologische en initiatorische training wieëroontwikkeld.
D'r cyclus van de haelderees vólges Campbell
[bewirk | brón bewèrke]- 1. Óproop: Ervaring aan 'n tekórtkaoming of plotseling versjienge van 'n ópgave
- 2. Weigering: D'r haeld aarzelt öm d'r óproop te volge, beväörbeeld ömdat-e da zieékerhede mót ópgave.
- 3. Vertrèk: E överwint z'n zorgelekhèèd en makt zich óp waeg.
- 4. Optraeje van probleme, die es teste geïnterpreteerd kènne waeëre.
- 5. Baovenatuurleke hulp: D'r haeld treft oonverwach ènge of mieërder mentore.
- 6. D'r örsjte dörpel: Zjoeër teste, gevech mèt drake enz. die zich es gevech mèt ège innerleke waersjtande en illusies versjtande waeëre kan.
- 7. Nog mieë probleme en teste en baovenatuurleke hulp.
- 8. Initiatie en transformatie van d'r haeld: Oontvange of roof van 'n elixier of sjat, die de alledaagse waelt, oeë-oet d'r haeld vertrókke is, redde kan. Dis sjat kan oet 'n innerleke ervaring besjtoeë die dör 'n oeterleke zaak gesymboliseerd wert.
- 9. D'r truukkieër weigere: D'r haeld aarzelt öm in de alledaagse waelt truuk te kieëre.
- 10. Verlaote van de oonderwaelt: D'r held ziet zich dör innere bewaegraejes of uuterleke dwang, gevólge van 'ne magische vlook of vluch van duuster krachte, genoodzaakd truuk te goeë.
- 11. Truukkieër: D'r haeld gèèt d'r dörpel nao de alledaagse waelt, oeë e oorsjpronkelek oet vertrókke waor, över. Dao treft-e óp oongeleuf en oonbegrip, en mót dat wat-e óp de rees voonde of verwórve haat in 't laeve van alledaag integrere. (In sjprookjes: 't good, dat plotseling aesje wert)
- 12. Hieër va twieë waelte: D'r haeld verenigt 't laeve van alledaag mèt zie nuujgevoonde wete, en löt daodör de samelaeving dele in zieng oontdèkkinge.
Helde in de literatuur
[bewirk | brón bewèrke]- Beowulf in Beowulf
- Siegfried in 't Nebelungenlied
- Gilgamesj in Gilgamesj
- Aiol in Aiol
- Parcival in d'r zeuktócht nao d'r Hèllige Graal.
- Abu Zayd in Bani Hilal
Antihelde in de literatuur
[bewirk | brón bewèrke]- Hamlet in Hamlet
- Don Kiesjot in Don Kiesjot
D'r cyclus van de haelderees vólges Vogler
[bewirk | brón bewèrke]- 1. Oetgangspeunt is de gewende waelt van d'r haeld.
- 2. D'r haeld wert nao 't avontuur gerope.
- 3. Mètstens weigert d'r haeld dizze óproop örsj.
- 4. 'ne Mentor hèlt 'm över an de rees te beginne en 't avontuur begint.
- 5. D'r haeld gèèt över d'r örsjte dörpel, oeënao gene truukkieër mie mäögelek is.
- 6. Vervólges oondergèèt de örsjte teste en treft daobie óp vrun en vijande.
- 7. Noe dringt-e dör bies de dèèpste grotte en sjtuuët daobie óp ziene taegesjtander.
- 8. Hie vindt d'r besjlissende test plaatsj: konfrontatie en överwinning van d'r taegesjtander.
- 9. D'r haeld wert beloeënd, dördat-e de sjat of 't elixier kriet of rooft.
- 10. Noe begint de truukkieër, oeë-in de opsjtanding van d'r haeld plaatsjvindt.
- 11. Dis opsjtanding is nuëdig ömdat-e dör 't avontuur töt 'n nuuj perzuuënlekhèèd geriepd is.
- 12. Vervólgens gèèt d'r haeld mèt 't elixier óp waeg nao hèèm.
Christopher Vogler oontworp de Waeg van d'r Haeld es haandleiding vör scenariosjrievers van Hollywood. E baseerde zich óp 't model van Joseph Campbell.
De idee van de haelderees nao Rebillot
[bewirk | brón bewèrke]De haelderees is ooch 'n concept oet de gestalttherapie. Ze baseert zich óp methodes van de humanistische psychologie (Gestalttherapie, Bioenergetik ...) en combineert imaginative, creative und cognitive technieke. De haelderees probeert de perzuuënsoontwikkeling te oondersjteune. Dit idee sjteunt óp 't waerk van Paul Rebillot[1]. Rebillot oontwikkelde 't haelderees-ritueel óp basis van de in väöl kulture óp de gaanse waelt verbreijde haeldemythen.
De idee van de haelderees vólges Rebillot liegkt in de veroondersjtèlling, dat in edere miensj twieë taegesjtèlde pole zitte. D'r ene sjtraeft d'r nao get van zie laeve te make, zeukt verändering en oontwikkeling; d'r andere pool zeukt 't gemaak van 't vertroewde.
Dis pole van verlange en zieëkerhèèd mót me mètèè verzoene, ömdat aandersj verlamming, energielooshèèd en oontevraejendhèèd 't gevólg zeunt. Doel is authenticitèèt en succes. Zoewal 't avontuurslustige es wie 't óp zieërhèèd sjpaelende deel mótte daovör in de zieël geïntegreerd werre. Dit konflikt óplósse betekent riep en zelfverantwoordelek waeëre. De integratie van haeld en demon veurt nao 'ne geïntegreerde persoon, dae weunsje en doele, capacitète en hindernisse kènt en doelgericht handelt.
Kritiek
[bewirk | brón bewèrke]D'r novelist David Brin gèft kritiek óp de verheerleking van de haelderees es 'n meneer öm töt inzich te kaome. Brin zaet dat de haeldeverhaole gebroekd zeunt dör köninge en preesters öm hön tiranie te rechtvaardige. E beklemtoont dat de haelderees ieëder aantuuënt dat 't cross-kultureel överèènkomste haat, es dat ze zów leide töt 'n deper miensjelek inzicht. E haolt nao väöre dat verhaolevertèllers nog neet zoe lang gelaeje aafhankelek waore van de oligarchie vör hön laevesoonderhaod en dat de aristocratie pas recaent de mach verlaore haat öm ooneerbiedighèèd te sjtraove. Wie die historische factore verdwene, versjaen d'r science fiction, 'n meneer van vertèlle die Brin aa-ziet es 'n antithese óp Cambells haelderees.[2] E good väörbeeld daovan is d'r film Avatar
Literatuur
[bewirk | brón bewèrke]- Joseph Campbell, Die Kraft der Mythen, Artemis & Winkler 1994, ISBN 3-7608-1101-9
- Joseph Campbell, Der Heros in tausend Gestalten, Insel 1999, ISBN 3-458-34256-7
- Christopher Vogler, Die Odyssee des Drehbuchschreibers, 2. Auflage, Frankfurt a.M. 1998. ISBN 3-8615-0228-3
- Paul Rebillot, Die Heldenreise, Kösel 1997, ISBN 3-466-34371-2, Neuerscheinung 2006 als E-Book bei www.heldenreise.de
- Michaela Krützen, Dramaturgie des Films: Wie Hollywood erzählt, Frankfurt a.M.: Fischer 2004, ISBN 3-596-16021-9
- Martin Weiss, Quest, Junfermann 2004, ISBN 3-87387-570-5
- Joachim Hammann, Die Heldenreise im Film. Drehbücher, aus denen die Filme gemacht werden, die wirklich berühren, Zweitausendeins 2007, ISBN 978-3-86150-762-8