Gas
Gas (n, Mehrtall: Gasen) beschrifft een sünnerlichen Tostand, de en cheemschen Stoff hebben kann.
Begreep
En Stoff warrt cheemsch un physikaalsch as Gas betekend, wenn he bi Normalbedingen – also bi en Temperatur vun 20°C un en Druck vun 1013,25 hPa – in gasförmig Phaas) vörliggt. Dat heet, dat sik de Atomen oder Molekülen vullkamen free bewegen künnt un den Vörhannen Ruum gliekmatig un vullstännig utfüllt.
Ganz allgemeen betekend man aver ok de gasförmig Phaas sülvst unafhangig vun de Temperatur as Gas. Tohopen mit de Fletigkeiten warrt de Gasen in’n sinn vun’n gasförmig Tostand as Fluiden betekend.
Dat weer lang nich klor, woneem de Begreep Gas herkummt. Man wüss woll mehr oder weniger, dat dat Woort as Fackbegreep in’t 17. Johrhunnert vun de belgschen Dokter un Naturforscher Johan Baptista van Helmont († 1644) inföhrt worrn is, blots woneem he dat her harr, doröver wüsst man nich recht Bescheed. Vermood worrn is ü.a. en Afkunft ut’t Hebrääsch, ut’t Nedderlännsch geest „Geist“, ut’t nedderl. gisten „gären“ oder ut’t düütsche gäsen „gären“ (bi Paracelsus), gäscht „Schuum“ (op gärend Fletigkeiten).
De Sprakenforscher Matthias De Vries hett 1859 en Utsaag ut Ortus Medicinae vun van Helmont (Amsterdam, 1652) anföhrt, nadem dat Woort sünners un mit Sinn för den Waterdunst schapt warrn weer, de bi Küll entstahn deit. Dat weer en Anlehnen an dat Greeksche χάος, Chaos, dat in’t nedderlännsch liekers utsnackt weer: „ideo paradoxi licentia, in nominis egestate, halitum illum gas vocavi, non longe a chao veterum secretum“. De bedüüd so veel as: „Wiel mi keen betern Naam infallen is, heff ik mi de paradoxe Freeheit nahmen, dissen Hauch Gas to nöömen, as dat den Chaos ut de ollen Geheemleehren beten liek is.“
Egenschoppen
De idealiseerte gasförmige Phaas (dorto seggt man ok ideal Gas) is kenntekend dör vullkamen free’e Bewegen vun de enkelten Molekülen as in de kinetschen Gastheorie beschreven is. Dordör liggt fast, da en Gas kompressibel is, also tosamendrückt warrn kann. Dat heet, dat sik sien Volumen an den Druck in de Ümgegend anpassen deit. Bit op lütte Utnahmen gellt dat ok för reale Gasen.
Gasen wiest dorbi ok Egenschoppen vun Fletigkeiten op: Se künnt fleten un hebbt en Verformen nichts gegentosetten. Man se hebbt en Viskosität. Aver anners as Fletigkeiten hebbt Gasen keen fastleggt Volumen, un dorüm füllt se mit de Tiet jümmers den ganzen Ruum, de dor is, gliekmatig ut. Dat kummt dorvun, dat dat hele System den Tostand vun de gröttsten Entropie innehmen will. Dat is de tweete Hööftsatz ut de Thermodynamik. So’n Tostand is aver liekers en statitisch Gliekverdelen vun de Gasdeelken in’n Ruum.
Phasenövergäng
Den Övergang vun de fletige in de gasförmige Phaas warrt as Kaaken, Verdampen oder Verdunsten betekend. Anners rüm seggt man dorto Kondensatschoon. De Övergang vun’n fasten to’n gasförmigen Tostand nöömt man Sublimatschoon. Ümgekehrt snackt man vun Resublimatschoon.
Lagern
Üm en möglichst grote Mengde vun Gas in en Fatt intofüllen, also en möglichst grote Dicht to kriegen, warrt dat Gas düchtig tohopendrückt (komprimeert). Üm den groten Gasdruck standtohollen warrt de Fatten dorför tomeist as en Zylinder oder as Kugels formt, so as bi Gasbuddels, Gasketels oder fröher ok bi Gasometers. De Gasdruck sülvst is en hydrostaatsch Druck