Lier (België)

**Lier**
Stad in België
	(Details) (Details)
	;
Geografie
Gewest	Vlaanderen
Provincie	Antwerpen
Arrondissement	Mechelen
Oppervlakte; – Onbebouwd; – Woongebied; – Andere	49,85 km² (2022); 66,15%; 13,67%; 20,19%
Coördinaten	51° 8' NB, 4° 34' OL
Bevolking (bron: Statbel)
Inwoners; – Mannen; – Vrouwen; – Bevolkingsdichtheid	38.210 (01/01/2024) ; 48,65% ; 51,35% ; 766,46 inw./km²
Leeftijdsopbouw; – 0-17 jaar; – 18-64 jaar; – 65 jaar en ouder	(01/01/2024); 17,93%; 59,86%; 22,21%
Buitenlanders	9,67% (01/01/2024)
Politiek en bestuur
Burgemeester	Rik Verwaest (N-VA)
Bestuur	N-VA, Open Vld
Zetels; N-VA; Open Vld; Vlaams Belang; CD&V; Groen-Lier&Ko; Vooruit; HvdB	33; 12; 6; 4; 4; 5; 1; 1
Economie
Gemiddeld inkomen	22.167 euro/inw. (2021)
Werkloosheidsgraad	6,57% (jan. 2019)
Overige informatie
Postcode; 2500; 2500	Deelgemeente; Lier; Koningshooikt
Zonenummer	03 - 015
NIS-code	12021
Politiezone	Lier
Hulpverleningszone	Rivierenland
Website	www.lier.be
Detailkaart
	ligging binnen het arrondissement Mechelen; in de provincie Antwerpen
Portaal	België

Lier (Frans: Lierre) is een stad in de Belgische provincie Antwerpen. Lier ligt ten zuidoosten van de stad Antwerpen^[1] en bestaat uit de deelgemeenten Koningshooikt en Lier zelf.

De stad telt ruim 38.000 inwoners en ligt aan de samenloop van de Grote Nete en de Kleine Nete. Lier wordt "de poort der Kempen" genoemd en kreeg de bijnaam Lierke Plezierke. Ook staat Lier bekend als de Netestad. Zijn patroonheilige is Gummarus en de spotnaam voor een Lierenaar is "schape(n)kop".

Geschiedenis

De etymologie van de naam Lier is niet helemaal duidelijk. Meerdere verklaringen zijn terug te vinden in het Germaans, Keltisch of oud-Nederlands.^[2]

De geschiedenis van de Stad Lier begint wellicht bij een Frankische villa uit de Merovingische tijd, mogelijk te Emblem, in de 7e of 8e eeuw, wanneer de (later heilig verklaarde) Gummarus van Lier wordt geboren. De stadsrechten werden in het jaar 1212 verleend door hertog Hendrik I van Brabant.^[3]

Het wapen van Lier bestaat uit twee leeuwen die een banier vasthouden.

Lier kende een grote bloei in de 14e en 15e eeuw dankzij de lakennijverheid, en het privilegie van de veemarkt.^[3] In 1496 vond het huwelijk tussen Filips de Schone en Johanna van Castilië plaats in Lier. Een Spaanse koningin die vanuit Spanje naar de Lage Nederlanden kwam om te trouwen was een ongezien evenement voor die tijd. De huwelijksplechtigheid gebeurde in de Sint-Gummaruskerk.

Een opmerkelijk gegeven is dat in 1860 een quasivolledig skelet van een mammoet gevonden werd in Lier nabij de Dungelhoeffkazerne. Een replica in kunststof is sinds 2018 te bewonderen in Lier in het stadsmuseum.^[4]

In 2023 werd aan de Berlarij een houten middeleeuwse weg teruggevonden. ^[5]

Geografie

Hydrografie

De rivier de Nete, ontstond vroeger ten zuiden, maar nu ten noorden van de stad door de samenvloeiing van de Grote en Kleine Nete.
De rivier de Kleine Nete die gedeeltelijk ook "Binnennete" wordt genoemd.
De rivier de Grote Nete.
Het Netekanaal, begint aan het Albertkanaal en komt ten zuidwesten van Lier samen met de Nete.
De Afleidingsvaart van de Nete, ook wel "Omleidingsvaart" genoemd.
De Albertvaart, een korte verbinding tussen de oorspronkelijke loop van de Kleine Nete en de Grote Nete aan de oostkant van de stad.

Kernen

Het grondgebied van de stad Lier is onderverdeeld in vijf hoofdwijken. De wijken Leuvensepoort en Mechelpoort werden genoemd naar de vroegere stadspoorten. In het noorden ligt de wijk Lisp. De vierde wijk is het stadscentrum (binnenstad) en de vijfde is de vroegere deelgemeente Koningshooikt. In 1965 en 1990 werden in het kader van de organisatie van de Sint-Gummarusfeesten tal van kleinere wijkcomités opgericht. Een aantal van hen is nog actief als wijkvereniging.

Deelgemeenten

#	Naam	Opp. (km²)	Inwoners (2021)	Inwoners per km²	NIS-code
1	Lier	33,23	32.721	973	12021A
2	Koningshooikt	16,62	4.238	258	12021B

Aangrenzende gemeenten

Aangrenzende gemeenten
Boechout Vremde	Emblem	Nijlen Kessel

Lint		Berlaar

Duffel Sint-Katelijne-Waver	Onze-Lieve-Vrouw-Waver	Putte Heist-op-den-Berg

Bouwwerken

Het begijnhof (UNESCO-werelderfgoed)
De Zimmertoren
Het stadhuis met belfort (UNESCO-werelderfgoed)
Het Vleeshuis
Het Kasteel Heidebloem
Het Kasteel Ringenhof aan de Mechelsesteenweg
De Godshuizen aan de Begijnhofstraat
Het Hof van Lier aan de Kerkstraat
De Binnenste Eeckelpoort of Gevangenenpoort aan de Eikelstraat
De Schole van dheer Muys, aan de Bril
Het Klooster van Sion aan de Koepoortstraat
De Refugie Sint-Merten tot Loven aan de Mosdijk
Het Refugiehuis Sint-Bernardus aan de Mosdijk
De Abdij Onze-Lieve-Vrouw van Nazareth
Het Refugiehuis van de abdij van Nazareth
Het Theresianenklooster
Het Fort van Lier
De Lierse Stadsvesten

Het belfort en het begijnhof zijn opgenomen op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO.

Kerkgebouwen

De Heilige Familiekerk
De Heilig Hartkerk
De Heilig Kruiskerk
De Jezuïetenkerk
De Kluizekerk
De Onze-Lieve-Vrouw-Onbevlekt-Ontvangenkerk
De Sint-Gummaruskerk
De Sint-Margaritakerk
De Sint-Jozef en Sint-Bernarduskerk aan de Lispersteenweg
De Sint-Jacobskapel
De Sint-Pieterskapel
De Kapel van het Vredebergklooster aan de Vredebergstraat

Begraafplaatsen

De militaire begraafplaats gesneuvelden WO1 en WO2
Begraafpark Mechelsepoort, Mechelsesteenweg (1787-1918)^[6]
Stedelijke begraafplaats Kloosterheide (1918-heden)^[6]
Kerkhof Beekstraat, Koningshooikt.

Natuur en landschap

Lier ligt aan de westkant van de Kempen, bij de samenvloeiing van de Grote Nete en de Kleine Nete, op een hoogte van 4-12 meter. Tot de parken en natuurgebieden behoren:

Het stadspark, kleine groene long in het centrum met vijver en speeltuin.
De vesten, een groene ring rond de stad op de plek van de oude stadsomwalling. Deze werd eind 18e eeuw verlaagd en beplant en vormt nu een 4,2 km lange fiets- en wandelgordel omheen de stad.
De Polder van Lier
Het Lachenenbos en het Mushaagbos (5,5 ha)

Demografie

Demografische ontwikkeling voor de fusie

Bronnen:NIS, Opm:1806 tot en met 1970=volkstellingen; 1976 = inwoneraantal op 31 december

Demografische ontwikkeling van de fusiegemeente

Alle historische gegevens hebben betrekking op de huidige gemeente, inclusief deelgemeenten, zoals ontstaan na de fusie van 1 januari 1977.

Bronnen:NIS, Opm:1806 tot en met 1981=volkstellingen; 1990 en later= inwonertal op 1 januari
Cijfers voor 1806 en 1816 zijn exclusief Koningshooikt dat pas in 1822 als gemeente werd opgericht

Inwoners van jaar tot jaar op 1 januari 1992 tot heden
jaar	Aantal^[7]	Evolutie: 1992=index 100
1992	31.393	100,0
1993	31.596	100,6
1994	31.574	100,6
1995	31.704	101,0
1996	31.623	100,7
1997	31.705	101,0
1998	31.815	101,3
1999	32.064	102,1
2000	32.191	102,5
2001	32.389	103,2
2002	32.456	103,4
2003	32.643	104,0
2004	32.821	104,5
2005	32.947	105,0
2006	33.272	106,0
2007	33.259	105,9
2008	33.482	106,7
2009	33.706	107,4
2010	33.930	108,1
2011	34.123	108,7
2012	34.276	109,2
2013	34.497	109,9
2014	34.368	109,5
2015	34.652	110,4
2016	34.905	111,2
2017	35.244	112,3
2018	35.712	113,8
2019	36.242	115,4
2020	36.646	116,7
2021	36.923	117,6
2022	37.309	118,8
2023	37.909	120,8
2024	38.210	121,7

Bestuur

Structuur

De stad Lier maakt deel uit van het kieskanton Lier, gelegen in het provinciedistrict Lier, het kiesarrondissement Mechelen-Turnhout en ten slotte de kieskring Antwerpen.

Lier		Supranationaal	Nationaal		Gemeenschap	Provincie	Arrondissement	Provinciedistrict	Kanton	Gemeente
Administratief	Niveau	Europese Unie	België		Vlaanderen	Antwerpen	Mechelen			Lier
	Bestuur	Europese Commissie	Belgische regering		Vlaamse regering	Deputatie				Gemeentebestuur
	Raad	Europees Parlement	Kamer van volksvertegenwoordigers	Vlaams Parlement		Provincieraad				Gemeenteraad
Kiesomschrijving		Nederlands Kiescollege	Kieskring Antwerpen				Mechelen-Turnhout	Lier	Lier	Lier
Verkiezing		Europese	Federale		Vlaamse	Provincieraads-				Gemeenteraads-

Schepencollege

Functie en bevoegdheden	Naam
Burgemeester Veiligheid, handhaving, communicatie, jeugd, evenementen, regionale samenwerking, politie en brandweer	Rik Verwaest^[8]	N-VA
Schepen Sport, cultuur, onderwijs, bibliotheek, afvalbeleid, Proper Lier	Ivo Andries	Open Vld
Schepen Personeel, loketwerking, ICT, burgerlijke stand, dierenwelzijn, begraafplaatsen	Rik Pets	N-VA
Schepen Openbare ruimte, mobiliteit, duurzaam beleid	Bert Wollants	N-VA
Schepen Stadsontwikkeling, omgeving, milieu, natuur, landbouw, SOLag	Thierry Suetens^[9]	Open Vld
Schepen Wijkwerking, participatie, wonen, patrimonium, tewerkstelling, onroerend erfgoed	Sabine Leyzen^[10]	Open Vld
Schepen Financiën, lokale economie, roerend erfgoed, musea, toerisme	Ilse Lambrechts^[11]	N-VA
Schepen Sociale zaken, welzijn, kinderopvang, gezin, senioren, personen met een beperking, integratie	Annemie Goris	N-VA

Geschiedenis

Lijst van burgemeesters

Tijdspanne		Burgemeester
	1799	Goyvaerts
	1800 - 1805	J.G. Vertommen^[12]^[13]
	1805 - 1812	Kresta^[13]
	1812 - 1813	Berckmans^[13]
	1813 - 1817	Montens^[13]
	1817 - 1820	J.C. Van Steenacker^[12]^[13]
	1820 - 1829	Fr. Charles J. Timmermans^[12]^[13]
	1829 - 1830	Frans Karel Van den Brande^[14]^[13]
	1830 - 1848	Charles Mast-De Vries
	1848 - 1853	Jean Baptiste Peeters (LP)
	1853 - 1872	George Bergmann (LP)
	1872 - 1911	Florent Van Cauwenbergh (Kath.Partij)
	1911 - 1927	Jozef Schellekens (Kath.Partij / UCB)

Periode		Burgemeester
	1927	Jules Van Hoof (UCB)
	1928 - 1941	Joseph Van Cauwenbergh (UCB)
	1941	Frans Raats (waarnemend, UCB)
	1941 - 1944	Alfred Van der Hallen (oorlogsburgemeester, VNV)
	1944 - 1954	Joseph Van Cauwenbergh (CVP)
	1954 - 1959	Jules Van Hoof (CVP)
	1959 - 1976	Frans Breugelmans (CVP)
	1977 - 1982	Raymond Callaerts (CVP)
	1983 - 1984	Herman Vanderpoorten (PVV)
	1984 - 1994	Maurice Vanhoutte (PVV / VLD)
	1995 - 2012	Marleen Vanderpoorten (VLD / Open Vld)
	2013 - 2021	Frank Boogaerts (N-VA)
	2022 - heden	Rik Verwaest (N-VA)

Resultaten gemeenteraadsverkiezingen sinds 1976

Partij of kartel		10-10-1976^[15]		10-10-1982^[15]		9-10-1988^[15]		9-10-1994^[15]		8-10-2000^[15]		8-10-2006^[16]		14-10-2012^[17]		14-10-2018		13-10-2024
Stemmen / Zetels		%	31	%	31	%	31	%	31	%	31	%	31	%	31	%	33	%	33
	SP¹/ Lier Leeft²/ sp.a-Groen^C/ sp.a³/ Vooruit⁴	21,17¹	6	18,7¹	6	15,99¹	5	12,1¹	3	10,35¹	3	15,55²	5	17,14^C	6	5,60³	1	4,9⁴	1
	Agalev¹/ Groen!²/ sp.a-Groen^C/ Groen-Lier&Ko^D/ Missie2500^E	-		5,21¹	1	4,9¹	1	6,98¹	1	8,94¹	2	4,78²	0	17,14^C	6	14,07^D	5	24,0^E	9
	Lier&Ko¹/ Groen-Lier&Ko^D/ Missie2500^E	-		-		-		-		-		11,77¹	3	7,20¹	1	14,07^D	5
	CVP¹/ CD&V+N-VA^A/ CD&V²/ Missie2500^E	33,06¹	11	27,49¹	9	27,6¹	10	29,09¹	11	23,84¹	8	19,37^A	7	11,21³	3	12,01³	4
	VU¹/ VU&ID²/ CD&V+N-VA^A/ N-VA³	18,38¹	5	17,64¹	5	9,83¹	3	4,46¹	0	5,29²	1	19,37^A	7	31,98³	12	32,02³	12	41,3²	17
	PVV¹/ VLD²/ VLD-LMM^B/ Open Vld³/ Lokaal Liberaal⁴	27,39¹	9	28,57¹	10	25,77¹	9	19,67²	7	31,98^B	11	19,78²	7	15,00³	5	16,03³	6	8,3⁴	2
	Lier Meer Mogelijkheden¹ / VLD-LMM^B	-		-		-		14,73¹	5	31,98^B	11	4,59¹	0	-		-		-
	Vlaams Blok¹/ Vlaams Belang²	-		1,21¹	0	6,56¹	1	12,55¹	4	19,61¹	6	24,16²	9	11,31²	3	11,07²	4	13,6²	4
	Hart Voor de Burger	-		-		-		-		-		-		-		4,80	1	3,7	0
	Anderen^(*)	-		1,19	0	9,35	2	0,42	0	-		-		6,18	1	-		4,0	0
Totaal stemmen		22497		22842		22872		22817		23032		24588		24687		25454		17888
Opkomst %						94,2		92,32		91,6		93,80		92,10		92,2		62,2
Blanco en ongeldig %		3,89		3,84		3,7		3,51		3,31		3,01		3,46		3,6		1,1

De rode cijfers naast de gegevens duiden aan onder welke naam de partijen telkens bij een verkiezing opkwamen, rode letters duiden de kartels aan.
De zetels van de gevormde meerderheid staan vetjes afgedrukt. De grootste partij is in kleur.
(*) 1982: HEELAL (0,82%), PVDA (0,37%) / 1988: EVA (9,35%) / 1994: PAKLEM (0,42%) / 2012: vo-LK (6,18%) / 2018: PVDA (2,8%) / 2024: PVDA (4,0%)

Gemeentelijke adviesraden

Naast de – in elke gemeente verplichte – Gemeentelijke Commissie Ruimtelijke Ordening en de Jeugdraad richtte de gemeenteraad ook enkele gemeentelijke adviesraden op, onder meer inzake cultuur (musea, bibliotheek, erfgoed en toerisme), diversiteit, milieu, economie, welzijn, en senioren.

Politie

De lokale politiezone Lier (5360) is een eengemeentezone. Het hoofdcommissariaat van de politiezone is gelegen aan het Paradeplein 1, op het terrein van de voormalige Dungelhoeffkazerne, vlakbij het stadskantoor. Het vernieuwde gebouw werd op 21 april 2006 ingehuldigd.

Cultuur

Bijnamen

Schapenkoppenmonument van de Lierse kunstenaar Bertro aan het Zimmerplein^[18]

De veel gebruikte (en veel misbruikte) term Lierke Plezierke is afkomstig van de brochure met dezelfde naam die is uitgegeven naar aanleiding van de stoet, georganiseerd ter gelegenheid van een gouden huwelijksjubileum in 1928. De brochure is geschreven en geïllustreerd door Felix Timmermans (die een overbuur was van het echtpaar).^[19] Het stafrijm in de benaming heeft natuurlijk flink bijgedragen tot het succes ervan. Voor die gelegenheid zijn indertijd trouwens ook de reuzen gerestaureerd.

Een andere bijnaam voor de Lierenaars is schapenkoppen. De Chronycke van de hertoghen van Brabant (1685) verklaart dit locofaulisme door de beloning die de Lierenaars kozen nadat ze Karel de Stoute in 1475 hadden bijgestaan in de Beleg van Neuss: Die van Lier vraeghden de stapel van het vee oft Ossen, hetgene den Hertogh hun vergunde voor hun kloecke fyten, ende syde: O arme schaeps Hoofden, omdat sy niet meer en vraeghden.^[20] Het Lierse veestapelprivilege werd in 1469 door Karel de Stoute vernieuwd. Recentere versies van de sage laten haar teruggaan tot de originele toekenning van het veestapelprivilege in 1309 onder hertog Jan II. Hij zou de Lierenaars hebben willen bedanken voor hun diensten tijdens zijn strijd tegen de Mechelaren door hen te laten kiezen tussen een veemarkt of een universiteit. Ze opteerden voor het stapelrecht op vee, waarop de hertog zuchtte: “Oh, die schapenkoppen”.^[21]^[22] In deze versie bevat de sage al zeker geen historische kern, want de Brabantse universiteit was pas een eeuw later aan de orde. Verschillende standbeelden die refereren aan de bijnaam, schapenkoppen, zijn terug te vinden in Lier. Het bekendste is het standbeeld aan het Zimmerplein.^[18]

De keuze werd mogelijk meegedragen door het feit dat Lier grotendeels op moeras gebouwd is. De bouw van een grote universiteit zou dus veel tijd en geld kosten. Dit blijkt vandaag de dag nog steeds bij grote bouwwerken waarbij de funderingswerkzaamheden zeer intensief zijn.

In 1425 kreeg Leuven dan de eerste universiteit in de Lage Landen.

Dialect

Het Liers is een dialect dat een beetje afwijkt van het Antwerps.

Enkele regels:

In het Liers wordt de letter 'h' niet uitgesproken.
Als er na een 's' een 'p' komt (bijvoorbeeld: Lisp), dan worden deze twee letters bij de uitspraak verwisseld. Lisp wordt dus uitgesproken als 'Lips' en 'hesp' als 'eps'.

Lier op een postzegel

Lier is al verscheidene keren het thema van een postzegel geweest. Hieronder volgt een overzicht met telkens het jaar van uitgifte, de reden en de Bestand:

1939, Belforten, Belfort + Stadhuis
1966, Toerisme, Belfort + Stadhuis
1974, Schilderijen, Anton Bergmann
2005, Toerisme + 75 jaar Zimmertoren, Timmertoren

Evenementen

De Novemberfoor, de jaarlijkse grote kermis die 2 weken duurt (3 weekends), beginnende de zondag na Allerheiligen.
Lier kermis, verscheidene kleine kermissen van enkele dagen. Eerst enkel in juni, nu verspreid over het hele jaar.
De Sint-Gummarusprocessie, jaarlijkse processie die de eerste zondag na 10 oktober rond gaat ter ere van de Lierse patroonheilige Sint-Gummarus waarbij diens schrijn doorheen de binnenstad gedragen wordt. Als het slecht weer is gaat de processie rond in de Sint-Gummaruskerk.^[23]
De Pallieterjogging, een jaarlijkse loopwedstrijd door de straten van Lier die telkens plaatsvindt de eerste zaterdag van juni.
Lier Centraal, gratis muziekevenement tijdens de zomer op de Grote Markt. Het vervangt sinds 2012 de vroegere Vestconcerten, die plaatsvonden op een open grasvlakte op de Anton Berghmanvest aan de voormalige Gasfabriek.
Sinds de 19e eeuw vindt er elke 25 jaar met de Sint-Gummarusfeesten een rondgang (ommegang) van de Lierse reuzen doorheen de stad plaats. Ook een Ros Beiaard, bereden door de vier Heemskinderen trekt dan door de stad. De laatste keer was in 2015 en stond in het teken van het huwelijk tussen Filips de Schone en Johanna van Castilië in 1496.^[24] Sinds 2020 wordt er ook een kleinere ommegang, de Ommegang Anders, georganiseerd om de 5 jaar.^[25]^[26] Vanwege de coronapandemie werd de eerste editie pas op 2 en 9 oktober 2022 gehouden. Deze stoet omvat tal van reuzen.
Fiesta Europa, Een internationale meerdaagse sfeermarkt. Het jaarlijks bezoek van tal van internationale handelaars uit alle hoeken van Europa, valt steeds tijdens een weekend in de paasvakantie. Sinds enkele jaren is het internationaal evenement de Grote Markt ontgroeid, en neemt het plaats op de Gasthuisvest.

Ommegang (2022)
Ommegang (2022)
Ommegang (2022): vlag
Ommegang (2022): De Olifant

Culturele instellingen

Musea
- Het Stadsmuseum Lier, geopend eind 2018 na het samenvoegen van de collecties van het Stedelijk Museum Wuyts-Van Campen en Baron Caroly (1887-2018) en het Timmermans-Opsomermuseum (1968-2018).^[27]^[28]
- Het Zimmermuseum, gewijd aan de Zimmertoren
- Het Huis van Oscar, een museum rond de Lierse schilder Oscar Van Rompay (1899-1997).^[29]
- Het Abarth Works Museum, een collectie van 85 Abarth sport- en racewagens van ex-racepiloot Guy Moerenhout
- Het Stadsarchief
De Stedelijke Openbare Bibliotheek
Het Liers Cultuurcentrum (LCC):
- Liers Cultuurcentrum De Mol (CC De Mol)
- De Vredeberg
- Het Vleeshuis
- Het Spui
- De Colibrant

Uitgaan

Lier staat ook bekend om zijn uitgaansleven. Zo is er een respectabel aantal cafés in de binnenstad, waarvan de meeste gesitueerd zijn rond het Zimmerplein (vroeger Wilsonplein^[30]) de Grote Markt en de Eikelstraat. Dit zijn voornamelijk kroegen of danscafés. Lier beschikte vroeger over de bekende discotheken La Rocca en Illusion, met nationale en internationale bekendheid. Voor de iets oudere Lierse bevolking was er ook De Volmolen (De Vosmeulen in de Lierse volksmond). Voor de jongeren bestaat er jeugdcentrum Moevement en Jeugdhuis de moeve dat in 2000 werd gebouwd.^[31]

Theater

De stad telt verschillende theatergroepen, zoals Lyra Toneel, Toneellabo Arlecchino, Teater Lier, Jeugd Teater Lier, De Schoolbond, Het Grote Gelijk, Thtr zkt nm vzw, Theater clan.

Popmuziek

Streekproducten

Caves, een amberkleurig bier^[32]
De Liter van Pallieter, een tripel bier^[33]
Lierse kant^[34]
Liers Kerstbier^[35]
Liers vlaaike, gebakje met een kruidig smaakje^[36]
Sint-Gummarus Dubbel en Sint-Gummarus Tripel, moutbieren^[37]
Mammoetbier, licht en donker.^[38]^[39]

Afval

De afvalverwerking in de stad is sedert 2003 uitbesteed aan de intercommunale IVAREM, die ook het recyclagepark aan de Mechelsesteenweg beheert. Inwoners krijgen met de elektronische identiteitskaart een beperkt aantal gratis toegangsbeurten. Het contract met IVAREM werd eind 2020 met 18 jaar verlengd tot 2039.^[40]

Mobiliteit

Openbaar vervoer

Het station Lier heeft een goede treinverbinding met Antwerpen: de spoorlijnen uit Hasselt/Luik, Turnhout/Herentals, Neerpelt/Mol komen samen te Lier en vervolgen hun weg naar Antwerpen (Station Antwerpen-Berchem, 12 km → IJzeren Rijn). Met Brussel is er een verbinding via Mechelen. Daarnaast waren er vroeger ook nog Station Lisp (Gesloten in 1940) en Station Kloosterheide (Gesloten in 1957)

Er zijn ook frequente busverbindingen van De Lijn met de ruime omgeving. Knooppunten met busperrons zijn er op het Leopoldplein (station) en op de Veemarkt. Langs de Grote Markt passeren ruim 20 lijnen.^[41]

In Lier opereren ook enkele taxibedrijven.

Autoverkeer

De Ring rond Lier (R16): Lier heeft een onvoltooide ringweg. Deze ligt op het grondgebied van Lier zelf en van Emblem, een deelgemeente van Ranst. De R16 heeft qua veiligheid een kwalijke reputatie: op de ring bevinden zich twee van de "zwarte kruispunten" in Vlaanderen voor wat betreft het aantal verkeersdoden. De zanger Louis Neefs is op het kruispunt van de R16 met de Mechelsesteenweg om het leven gekomen. De Vlaamse Overheid besloot tot heraanleg. Dit gebeurde in de periode 2014-2016. De nieuwe tunnel, toepasselijk de ‘’Pallietertunnel’’ genoemd, werd op 27 april 2016 opengesteld.^[42]
De N10, deze verbindt Mortsel met Heist-op-den-Berg en Aarschot en wordt onderbroken door de Lierse Ring.
De N13, deze verbindt de Lierse Ring met Nijlen en Herentals.
De N14, deze verbindt Duffel en Mechelen met Zandhoven en Zoersel en wordt onderbroken door de Lierse Ring.
De N108, deze verbindt Lier met Duffel, maar dit ten zuiden van de Nete en het Netekanaal.

Het stadscentrum is ingedeeld in verschillende zones voor betalend parkeren. Twee ondergrondse parkeergarages, onder de Grote Markt en op de Dungelhoeffsite. Deelauto’s van Cambio zijn sedert maart 2010 beschikbaar aan het station, en intussen op 6 andere standplaatsen in de stad.^[43] Verder staan er ook een viertal laadpalen voor elektrische auto’s.^[43]

Fietsen

Lier is een knooppunt van de fietssnelwegen F11 naar Antwerpen, F16 naar Lint, F17 naar Boom, F103 naar Herentals en F104 naar Aarschot. Ook voor recreatief fietsen is de stad uitgebreid bedeeld met de vele fietsroutes langs de Nete en het Netekanaal. In het station, op de Veemarkt en aan het CC De Mol staan deelfietsen van Blue-bike. Het hele centrum (binnen de Vesten) is sedert november 2021 omgevormd tot een fietszone.

Wandelwegen

Grote Routepad 12, Parijs-Brussel-Amsterdam, loopt door Lier. De GR12 komt vanuit station Kessel langs de Nete en het gehucht Nazareth uit het noorden aan de Lisperpoort Lier binnen; dan langs de Spuivest en het Hof van Aragon naar de Grote Markt; van daar door het Stadspark en langs de Nete richting Fort van Koningshooikt en verder zuidelijk richting Onze-Lieve-Vrouw-Waver.
Lier en Koningshooikt hebben ook tientallen Trage Wegen.

Scheepvaart

Scheepvaartverkeer komt in een boog oostelijk omheen Lier op het Netekanaal.

Treinen naar Antwerpen
Buslijnen aan de Grote Markt
Deelfietsen aan het station
Vertrekpunt fietssnelweg F11 (station)
Spoorwegbrug over het Netekanaal (Beatrijslaan)

Onderwijs

Historisch

De vroegere Dungelhoeffkazerne waar tot 1991 de Koninklijke Cadettenschool gevestigd was.

Standbeeld aan de voormalige Cadettenschool te Lier.

In Lier werd in 1817 de eerste normaalschool (kweekschool) van de Nederlanden opgericht door koning Willem I van Nederland. Tot 2012 was hier de lerarenopleiding van de Artesis Hogeschool Antwerpen gevestigd.^[44] Vanaf 1955 tot en met 1991 was de Nederlandstalige cadettenschool gevestigd te Lier in de Dungelhoeffkazerne.^[45] Ter herinnering staat er nog een standbeeld van een cadet aan de vesten over de voormalige cadettenschool.^[46] Astronaut Frank De Winne studeerde hier af in 1979. Op de site van de vroegere cadettenschool is nu het huidige stadhuis gelegen en de lokale politie. De banden met het Belgisch leger zijn echter niet helemaal doorgesneden. Zo is Lier sinds 1962 peter van het Bataljon Artillerie waarvan twee kanonnen aan het stadhuis (vroegere cadettenschool) staan.^[47]^[48]

Het huidige aanbod aan studierichtingen in het lager en secundair onderwijs is zeer groot, en rekruteert uit de wijde omgeving. Zo zijn er enkele zeldzame studiemogelijkheden, zoals een kunsthumaniora (KSO), een middelbare Steinerschool, een opleiding in gezondheids- en welzijnswetenschappen en sportonderwijs. Ook het deeltijds kunstonderwijs is goed uitgebouwd en heeft een goede reputatie.

In het hoger onderwijs is er een bachelor in de verpleegkunde, naast een hogere opleiding Dans, uniek in Vlaanderen. In Lier zijn volgende scholen aanwezig:

Lager onderwijs

Basisschool Heilige Familie
Basisschool Pullaar
Basisschool Stadspark
De Balderschool (BuLO)
Het Molentje
Het Spoor (vroeger het heilig hart)
Leefschool Dagpauwoog
Sint-Gummaruscollege (Lisperstraat), in de volksmond het "Klein College" genoemd.
Sint-Ursula klim op
Sint-Ursula Lisp
De Sterrendaalders (Steinerschool)
Heilig Hart-School (Koningshooikt)

Secundair onderwijs

Atheneum Lier
- Campus Anton Bergmann(Middenschool)
- Campus Louis Zimmer (richtingen TSO en BSO)
- Campus Arthur Vanderpoorten (richtingen ASO en TSO)
Campus Sint-Ursula (Middenschool - Lyceum - Instituut)
De Regenboog (BuSO)
Kunsthumaniora (tot 2010^[49]^[50])
Sint-Aloysiusinstituut Lier voor verpleegkunde (SAL)
Sint-Gummaruscollege (Kanunnik Davidlaan), in de volksmond het "Groot College" genoemd.
Steinerschool Lier De Populier (richtingen ASO, BSO en KSO)
Vrij Technisch Instituut Lier (VTI-Lier)

Deeltijds kunstonderwijs

De Stedelijke Academie voor Muziek, Woord en Dans (SAMWD),^[51] en de Stedelijke Academie voor Schone Kunsten (SASK) zijn instellingen van het deeltijds kunstonderwijs, toegankelijk voor kinderen vanaf 6 jaar, jongeren en volwassenen. Naast Lier (Gasthuisvest, voor muziek, woord en dans) zijn er ook vestigingsplaatsen in Berlaar (muziek), Boechout (beeld, muziek & woord), Broechem (muziek, woord, dans & beeld), Emblem (beeld), Lint (muziek & woord), Nijlen (muziek & woord), Oostmalle (muziek, woord, dans & beeld), Pulle (beeld), Vremde (beeld), Westmalle (muziek & beeld), Zandhoven (muziek, woord en dans), en een afdeling in Koningshooikt (Schone Kunsten).

Hoger Onderwijs

Thomas More (Sint-Aloysiusinstituut)
Artesis Hogeschool Antwerpen (Hoger Instituut voor Dans) - opgeheven

Sport

Sportorganisaties

Actief
- Atletiekvereniging Lyra-Lierse: een fusieclub van AC Lierse (1954-2022) en AC Lyra (1947-2022) gevestigd in het Netestadion aan de Aarschotsesteenweg.
- Voetbalclub K. Lyra-Lierse
- Voetbalclub Lierse Kempenzonen
- Voetbalclub KV Hooikt in de deelgemeente Koningshooikt
- Fustalclub Proost Lierse
- Basketbalclub BBC Guco Lier
- Hockey- en veldhockeyclub Royal Herakles HC
- Lierse Kayak Club Anderstad actief naast het Netekanaal
- Koninklijke Kano Club Lier actief op de vesten van Lier naast het Spui
- Koninklijke Moed en Eendracht - Lier 1888 - Sint-Sebastiaansgilde vzw: boogschieten
- Koninklijke Struifvogel Maatschappij De Kroon: een van de drie Struifvogelclubs in België. De andere twee bevinden zich in Mechelen en Leuven.
Niet meer actief
- Basketbalclub BBC Lyra: in 2010 gefusioneerd met BBC Nila uit Nijlen tot BBC Lyra Nila Nijlen
- Basketbalclub Bus Lier (opgeheven)
- Voetbalclub Koninklijke Lierse Sportkring (1906-2018): in 2018 failliet gegaan
- Voetbalclub Koninklijke Lyra (1909-1972): in 1972 opgeheven en opgegaan in voormalige stadsgenoot K Lierse SK

Sportaccommodaties

Stedelijk Zwembad De Waterperels
Sporthal De Komeet
Sporthal KTA
De Sportvelden
Skatepark De Moeve
Stadions
- Herman Vanderpoortenstadion (Lierse Kempenzonen, stadion van het voormalige K. Lierse SK)
- Lyrastadion (K. Lyra TSV) verdwenen na verkaveling.
- Complex KV Hooikt (KV Hooikt)
- Netestadion (AV Lyra-Lierse)

Bekende inwoners

Wellicht de bekendste Lierenaars zijn schrijver Felix Timmermans, schilder Isidore Opsomer, astronoom Louis Zimmer en kunstsmid Lodewijk Van Boeckel, samen aangeduid als het Klavertje Vier van Lier.^[52]

Lier heeft vier inwoners tot ereburgers benoemd: Louis Zimmer^[53], Jan Ceulemans, Felix Timmermans en Bernard Van Hool.^[54]

Afbeeldingen

Burgerlijke gebouwen
Begijnhof
Stadhuis en Belfort
Zimmertoren
Vleeshuis aan de Grote Markt
De Fortuin en Buyldragershuisje langs de Binnennete
Eenheidsbebouwing van elf woningen in Art Nouveaustijl

Kerkelijke gebouwen
Sint-Gummaruskerk
Sint-Pieterskapel

Een zicht op Lier van Hendrik Frans de Cort (1774) - tentoongesteld in het Koninklijk Paleis te Warschau
De Sint-Jansbrug
Stadszicht op de Grote Markt van Philippe de Momper (1622-'34) - tentoongesteld in het Stedelijk Museum Wuyts-Van Campen en Baron Caroly te Lier
De Sint-Gummarus-processie met op de achtergrond de Sint-Gummaruskerk
Lierse reuzenfamilie
Lierse reuzen

Externe links

Bronnen, noten en/of referenties

↑ www.luftlinie.org. Gearchiveerd op 30 maart 2019.
↑ Van waar komt de plaatsnaam Lier? lier.be (gearchiveerd)
↑ ^a ^b Hoe is Lier ontstaan? lier.be (gearchiveerd)
↑ De Mammoet van Lier keert na 150 jaar terug naar huis materialise.com. Gearchiveerd op 21 januari 2022.
↑ VRT
↑ ^a ^b HET ONTSTAAN VAN DE NIEUWE BEGRAAFPLAATS VAN KLOOSTERHEIDE. lierbelicht.be (9 mei 2021). Gearchiveerd op 10 april 2022.
↑ https://view.officeapps.live.com/op/view.aspx?src=https%3A%2F%2Fstatbel.fgov.be%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2Ffiles%2Fdocuments%2Fbevolking%2F5.1%2520Structuur%2520van%2520de%2520bevolking%2FBevolking_per_gemeente.xlsx&wdOrigin=BROWSELINK
↑ Sedert begin 2022, ter vervanging van Frank Boogaerts
↑ Sedert december 2020, ter vervanging van Walter Grootaers
↑ Sedert begin juli 2021, ter vervanging van Marleen Vanderpoorten
↑ Sedert begin 2022, ter vervanging van Rik Verwaest
↑ ^a ^b ^c Inventaris van het archief van de provincie Antwerpen: burgemeesters (1798-1970), Rijksarchief in België
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g BERGMANN Anton, Geschiedenis der Stad Lier, E.J. Van Mol (1873)
↑ Benoemingen burgemeesters, Nederlandsche Staatscourant, 23 juli 1829
↑ ^a ^b ^c ^d ^e 1961-2000:Verkiezingsdatabase Binnenlandse Zaken. Gearchiveerd op 10 januari 2022.
↑ Vlaanderenkiest.be: Gegevens 2006. Gearchiveerd op 11 september 2023. Geraadpleegd op 16 juni 2019.
↑ www.vlaanderenkiest.be: Gegevens 2012
↑ ^a ^b De voorgeschiedenis van het schapenkoppenmonument (Retro - 73) lierbelicht.be, 20 april 2020. Gearchiveerd op 5 augustus 2023.
↑ Felix Timmermans, Vlaamse schrijver, dichter en schilder * 1886 - 1947 * Mon, 12-09-2006. Gearchiveerd op 11 september 2023.
↑ Het bestaan van deze kroniek is niet geverifieerd: zie Bart Minnen, "De overheveling van de Brabantse veestapel van Wespelaar naar Lier", in: Eigen schoon & De Brabander, 2021, nr. 4, p. 402
↑ Schapenkoppen visitlier.be
↑ Van waar komt de naam "De schapenkoppen"?. Gearchiveerd op 1 januari 2019. Geraadpleegd op 1 januari 2019.
↑ Sint-Gummarusprocessie, Lier viert zijn patroon
↑ Ommegang, eens om de 25 jaar
↑ Lierse Ommegang elke 5 jaar rtv.be,1 maart 2020. Gearchiveerd op 23 juli 2021.
↑ Lier stelt Ommegang met een jaar uit gva.be, Chris Van Rompaey, 1 april 2020]. Gearchiveerd op 3 april 2020.
↑ Timmermans Opsomerhuis. Gearchiveerd op 8 november 2018. Geraadpleegd op 8 november 2018.
↑ Nog amper bezoekers voor musea Timmermans-Opsomerhuis: 77% minder bezoekers in 7 jaar hln.be, Bertje Warson, 20 maart 2018. Gearchiveerd op 19 april 2019.
↑ Officiële website Huis van Oscar huisvanoscar.be
↑ A. Lens en J. Mortelmans, Gids voor oud Lier, Standaard Uitgeverij p.223
↑ Eerste steenlegging [sic] van jeugdcentrum moevement (retro - 92) lierbelicht.be, 29 april 2020. Gearchiveerd op 5 augustus 2023.
↑ Caves, het bier van Lier. Gearchiveerd op 13 november 2018. Geraadpleegd op 13 november 2018.
↑ De liter van pallieter
↑ Lierse kant, een eeuwenoude traditie. Gearchiveerd op 13 november 2018. Geraadpleegd op 13 november 2018.
↑ Lierse streekspecialiteiten
↑ Liers vlaaike. Gearchiveerd op 30 maart 2023.
↑ Sint-Gummarusbier
↑ Mammoetbier. Gearchiveerd op 30 november 2021.
↑ Nu ook blond en donker Mammoetbier op de markt
↑ Enkel Vlaams Belang haalt neus op voor afvalinzameling door Ivarem. Gazet van Antwerpen (26 november 2020). Gearchiveerd op 1 december 2020. Geraadpleegd op 15 december 2020.
↑ In 2022 waren dat de lijnen 1, 2, 3, 90, 130, 131, 132, 135, 150, 151, 152, 153, 154, 297, 422, 428, 556, 560, 561, 569, 570 en 571.
↑ Pallietertunnel gaat vandaag al open voor het verkeer. Het Nieuwsblad (17 april 2016). Gearchiveerd op 1 december 2017. Geraadpleegd op 20 november 2017.
↑ ^a ^b In 2020
↑ 175 jaar normaalschool gevierd in 1992 (Retro - 92) lierbelicht.be, 24 april 2020. Gearchiveerd op 5 augustus 2023.
↑ Historiek Koninklijke Cadettenschool
↑ https://web.archive.org/web/20170730025858/http://www.lier.be/Bestuur/Over_de_stad_Lier/Veel_gestelde_vragen_over_Lier/Geschiedenis_van_de_Dungelhoeffsite
↑ Wist je dat Lier een petekind heeft?
↑ De mascottes van het 2de artillerie (retro – 99) lierbelicht.be, 3 mei 2020. Gearchiveerd op 5 augustus 2023.
↑ Drie scholen verlaten Lier. Gazet van Antwerpen (7 januari 2010). Gearchiveerd op 10 december 2020. Geraadpleegd op 10 december 2020.
↑ Lier probeert kunsthumaniora opnieuw te verkopen. Gazet van Antwerpen (19 juni 2012). Gearchiveerd op 10 december 2020. Geraadpleegd op 10 december 2020.
↑ samwdlier.be
↑ Zimmermuseum^{[dode link]}
↑ Lier gaat op zoek naar nieuwe ereburgers GVA.be, Van Rompaey Chris, 20 december 2010. Gearchiveerd op 29 maart 2019.
↑ 'Er is maar één doel in het leven: goed zijn' (Felix Timmermans) knack.be, Gaston Durnez, 17 november 2014. Gearchiveerd op 21 januari 2022.

Zie de categorie Lier van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] www.luftlinie.org. Gearchiveerd op 30 maart 2019.

[2] Van waar komt de plaatsnaam Lier? lier.be (gearchiveerd)

[lier.be-3] Hoe is Lier ontstaan? lier.be (gearchiveerd)

[4] De Mammoet van Lier keert na 150 jaar terug naar huis materialise.com. Gearchiveerd op 21 januari 2022.

[5] VRT

[belicht_beg-6] HET ONTSTAAN VAN DE NIEUWE BEGRAAFPLAATS VAN KLOOSTERHEIDE. lierbelicht.be (9 mei 2021). Gearchiveerd op 10 april 2022.

[7] ttps://view.officeapps.live.com/op/view.aspx?src=https%3A%2F%2Fstatbel.fgov.be%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2Ffiles%2Fdocuments%2Fbevolking%2F5.1%2520Structuur%2520van%2520de%2520bevolking%2FBevolking_per_gemeente.xlsx&wdOrigin=BROWSELINK

[8] Sedert begin 2022, ter vervanging van Frank Boogaerts

[9] Sedert december 2020, ter vervanging van Walter Grootaers

[10] Sedert begin juli 2021, ter vervanging van Marleen Vanderpoorten

[11] Sedert begin 2022, ter vervanging van Rik Verwaest

[Rijksarchief-12] Inventaris van het archief van de provincie Antwerpen: burgemeesters (1798-1970), Rijksarchief in België

[Bergmann-13] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g BERGMANN Anton, Geschiedenis der Stad Lier, E.J. Van Mol (1873)

[14] Benoemingen burgemeesters, Nederlandsche Staatscourant, 23 juli 1829

[fgov-15] 1961-2000:Verkiezingsdatabase Binnenlandse Zaken. Gearchiveerd op 10 januari 2022.

[16] Vlaanderenkiest.be: Gegevens 2006. Gearchiveerd op 11 september 2023. Geraadpleegd op 16 juni 2019.

[17] www.vlaanderenkiest.be: Gegevens 2012

[retro-18] De voorgeschiedenis van het schapenkoppenmonument (Retro - 73) lierbelicht.be, 20 april 2020. Gearchiveerd op 5 augustus 2023.

[19] Felix Timmermans, Vlaamse schrijver, dichter en schilder * 1886 - 1947 * Mon, 12-09-2006. Gearchiveerd op 11 september 2023.

[20] Het bestaan van deze kroniek is niet geverifieerd: zie Bart Minnen, "De overheveling van de Brabantse veestapel van Wespelaar naar Lier", in: Eigen schoon & De Brabander, 2021, nr. 4, p. 402

[21] Schapenkoppen visitlier.be

[22] Van waar komt de naam "De schapenkoppen"?. Gearchiveerd op 1 januari 2019. Geraadpleegd op 1 januari 2019.

[23] Sint-Gummarusprocessie, Lier viert zijn patroon

[24] Ommegang, eens om de 25 jaar

[Lierse_Ommegang_elke_5_jaar-25] Lierse Ommegang elke 5 jaar rtv.be,1 maart 2020. Gearchiveerd op 23 juli 2021.

[gva.be-26] Lier stelt Ommegang met een jaar uit gva.be, Chris Van Rompaey, 1 april 2020]. Gearchiveerd op 3 april 2020.

[27] Timmermans Opsomerhuis. Gearchiveerd op 8 november 2018. Geraadpleegd op 8 november 2018.

[hln.be-28] Nog amper bezoekers voor musea Timmermans-Opsomerhuis: 77% minder bezoekers in 7 jaar hln.be, Bertje Warson, 20 maart 2018. Gearchiveerd op 19 april 2019.

[29] Officiële website Huis van Oscar huisvanoscar.be

[Lens&Mortelmans-30] A. Lens en J. Mortelmans, Gids voor oud Lier, Standaard Uitgeverij p.223

[31] Eerste steenlegging [sic] van jeugdcentrum moevement (retro - 92) lierbelicht.be, 29 april 2020. Gearchiveerd op 5 augustus 2023.

[32] Caves, het bier van Lier. Gearchiveerd op 13 november 2018. Geraadpleegd op 13 november 2018.

[33] De liter van pallieter

[34] Lierse kant, een eeuwenoude traditie. Gearchiveerd op 13 november 2018. Geraadpleegd op 13 november 2018.

[35] Lierse streekspecialiteiten

[36] Liers vlaaike. Gearchiveerd op 30 maart 2023.

[37] Sint-Gummarusbier

[38] Mammoetbier. Gearchiveerd op 30 november 2021.

[39] Nu ook blond en donker Mammoetbier op de markt

[40] Enkel Vlaams Belang haalt neus op voor afvalinzameling door Ivarem. Gazet van Antwerpen (26 november 2020). Gearchiveerd op 1 december 2020. Geraadpleegd op 15 december 2020.

[41] In 2022 waren dat de lijnen 1, 2, 3, 90, 130, 131, 132, 135, 150, 151, 152, 153, 154, 297, 422, 428, 556, 560, 561, 569, 570 en 571.

[42] Pallietertunnel gaat vandaag al open voor het verkeer. Het Nieuwsblad (17 april 2016). Gearchiveerd op 1 december 2017. Geraadpleegd op 20 november 2017.

[J2020-43] In 2020

[44] 175 jaar normaalschool gevierd in 1992 (Retro - 92) lierbelicht.be, 24 april 2020. Gearchiveerd op 5 augustus 2023.

[45] Historiek Koninklijke Cadettenschool

[46] ttps://web.archive.org/web/20170730025858/http://www.lier.be/Bestuur/Over_de_stad_Lier/Veel_gestelde_vragen_over_Lier/Geschiedenis_van_de_Dungelhoeffsite

[47] Wist je dat Lier een petekind heeft?

[48] De mascottes van het 2de artillerie (retro – 99) lierbelicht.be, 3 mei 2020. Gearchiveerd op 5 augustus 2023.

[49] Drie scholen verlaten Lier. Gazet van Antwerpen (7 januari 2010). Gearchiveerd op 10 december 2020. Geraadpleegd op 10 december 2020.

[50] Lier probeert kunsthumaniora opnieuw te verkopen. Gazet van Antwerpen (19 juni 2012). Gearchiveerd op 10 december 2020. Geraadpleegd op 10 december 2020.

[51] samwdlier.be

[52] Zimmermuseum^{[dode link]}

[53] Lier gaat op zoek naar nieuwe ereburgers GVA.be, Van Rompaey Chris, 20 december 2010. Gearchiveerd op 29 maart 2019.

[54] 'Er is maar één doel in het leven: goed zijn' (Felix Timmermans) knack.be, Gaston Durnez, 17 november 2014. Gearchiveerd op 21 januari 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]