Ili
| Ili | |
|---|---|
| Caracteristicas | |
| Longor | 1 439 km |
| Bacin | ? |
| Bacin collector | endoreïc |
| Debit mejan | 475 m3⋅s-1 (l'embocadura) |
| Riu | |
| S'escampa dins | lo lac Balqash |
| Geografia | |
| Païses traversats | China Cazacstan |
Ili (Іле en cazac, Или en rus; 伊犁河, Yili He en chinés) es un riu endoreïc dau nord-oèst de China (Prefectura Autonòma Cazaca d'Ili, dins la region de Xinjiang) e dau sud-èst de Cazacstan (Província d'Almaty).
Sa longor es de 1439 km, que 815 km son en Cazacstan. Nais dins l'èst dei Monts Tian Shan de la confluéncia dei rius de Tekes e Kunges (o Künes) qu'alimentan lei glaciers. Drena lo bacin comprés entre lei Monts Tian Shan au sud e Borohoro au nòrd. Sa vau fertila contrasta ambé l'environa arida.
Se trai dins lo lac Balqash que n'es l'afluent principau (i adutz 15 km3 d'aiga per an) e onte forma un grand dèlta d'aperaquí 1800 km2 presentant de vastei zonas aigassosas (laquets, paluns) e una vegetacion luxurianta.
Partida chinesa
Au nòrd, la vau superiora d'Ili es separada de Jongaria per lei Monts Borohoro, e au sud es separada dau Bacin de Tarim per la cadena principala dei Monts Tian Shan. Aquela region foguèt tre la fin dau sègle XVIII lo bastion de la Dinastia Qing en Xinjiang (aperavans nomenat «Turquestan Orientau»); foguèt ocupada per Russia de 1871 a 1881, valent a dire de la rebellion de Yaqub Beg fins au Tractat de Sant Petersborg.
Actualament, la region fa partida de la Prefectura Autonòma Cazaca d'Ili en Xinjiang. La vila principala de la region, Yining (Kulja), se situa sus la riba nòrd dau riu a 100 km en amont de la frontiera internacionala. Fins au començament dau sègle XX, la vila se conoissiá mai que mai sota lo meteis nom que lo riu. Sus la riba sud, devèrs la frontiera internacionala, se situa lo Xian Autonòm Xibe de Qapqal[1], qu'es lo país natau de fòrça membres dau pòble Xibe (una minoritat nacionala), descendents de sordats mes en garnison en 1764 per l'emperaire dins aquela Marcha novament conquistada.
Partida cazaca
De la partida de Cazacstan drenada per Ili e seis afluents se'n ditz Zhetysu en cazac e Semirechye en rus (çò es: «Sèt rius»).
La centrala idroelectrica de Kapshagai foguèt bastida entre 1965 e 1970[2] près de la vila omonima subre lo cors mejan d'Ili, formant la retenguda de Kapshagai.
Tamgaly-Tas, aperaquí 20 km en avau subre Ili, es un site d'inscripcions rupèstras, marcat dempuei 2004 sus la lista dau Patrimòni Mondiau de l'UNESCO. En cazac, lo mot de Tamgaly significa «luòc pintat», e Tas «pèira».
Galariá
-
Ili
-
Ili
-
En riba de la retenguda de Kapshagai
-
Inscripcions rupèstras bodistas dins la vau d'Ili
-
Dunas «cantadissas» dins lo Pargue Nacionau d'Altyn-Emel (Cazacstan)
-
Imatge satellitari dau lac Balqash; se vei entre autrei la retenguda de Kapshagai e lo dèlta d'Ili.
-
Carta de l'implantacion dei Qing dins la region d'Ili, ca. 1809 (lo nòrd es en bas, l'èst a senèstra)