Lugdunum

Teatre antic de Lion

Lugdunum (Λούγδουνον) es lo nom latin de la vila de Lion en França, pus precisament en Arpitània, a la confluéncia entre Arar (Sòna) e Rhodanus (Ròse). La ciutat romana èra situada al territòri dels segusians, vesins dels edus (aedui), sus un puèg nomenat uèi Fourvière (possible Forum Vetus). La vila modèrna de Lion es entre Sòna e Ròse, e sorgiguèt pas abans l'epòca de Loís X de França.

Etimologia

Lo toponim Lugdunum, o Lugudunum, es eissit del celtic Lugu-dunon. Lo tèrme -duno significa « fortalesa », « puèg »

Per lo tèrme Lugus, una ipotèsi seriá que ven del dieu Lug (Lleu en gallés), divinitat màger de la mithologia celtica. Es a partir d'aquela ipotèsi que d'unes istorians an supausat l'existéncia d'un sanctuari consacrat a-z aqueste dieu a Forvièra, sanctuari que se retrobèt pas cap de traça.

Istòria

L. Munatius Plancus, governador de la Gàllia Transalpina, i establiguèt en -43 una colonia romana amb de gent venguts de Viana qu'eran estat forabandits d'aquesta pels allòbroges. Al temps d'Estrabon èra la mai granda vila de Gàllia après Narbona, centre comercial e de comunicacions e residéncia dels governadors romans. Al temps de Plini lo Jove i aviá subretot de libraris. Al temps de Senèca foguèt destruïda pel fuòc, mas Neron la va far reconstruir.

Foguèt saquejada en 197 pels soldats de Septimi Sever après la derrota de Clodi Albin a la Batalha de Lugdunum. A la fin de l'Empèri èra encara un centre important. Durant lo règne de Julià governador de Gàllia, foguèt atacada per un grop d'alamans. A la ciutat i haviá l'autar d'August (Ara Augusti a l'angle entre l'Arar e Ròse) construït en 12 aC e dedicat a August en 10 aC; lo primièr capelan ne foguèt C. Julius Vercundaridubius, un edu.

A la ciutat i nasquèt l'emperaire Claudi (emperaire roman). Sus d'unas inscripcions apareis coma Colonia Copia Claudia Augusta Lugdunum, nom que probablament li foguèt donat del temps de l'emperaire.

Lugdunum donèt son nom a la província de la Gallia Lugdunensis.

Cristianizacion

Lo cristianisme i dintrèt plan lèu. Del temps de Marc Aurèli i aguèt un soslèvament anticrestian, que foguèt causa de la mòrt d'una quarantena de crestians; lo seu avesque, Pothinus, moriguèt sus l'arena del circ (172 o 177). Pr'aquò, la comunitat es restabliguèt jol govèrn de l'avesque Sant Irenèu, un dels Paires de la Glèisa, e cresquèt en nombre e en influéncia.

Monuments antics

La ciutat aviá d'ostals, de temples, de teatres, de palais e d'aquaductes, mas ne demòran pas que pauques rèstes, perqué los materials se tornèron utilizar. Se pòdon veire unes minimes rèstes del teatre, d'un camp militar. I aviá tres aquaductes (Sant Didier, Mont d'Or i Mont Pilat) que ne demòran sonque de vestigis.

Lenga francoprovençala e influéncia lingüistica

Las régions ont se parla l'arpitan, fruch de l'influéncia lingüistica dirècta del latin parlat a Lugdunum (Lion) e Vienna (Viana).

L'influéncia lingüistica de Lugdunum sus la Gàllia romana foguèt plan importanta. Lo latin lugdunenc aguèt una grand aire d'influéncia e donèt naissança als dialèctes diches francoprovençals o arpitans. Se la lenga d'oïl es l'evolucion del latin parlat dins lo nord de la Gàllia, e se l'occitan es lo fruch de la romanizacion precòcia del sud de la Gallià, l'arpitan es lo fruch dirècte de l'evolucion d'un latin particuliarament elegant e distingat que se parlava dins lo cap-lòc de las Gàllias e a Viana. Aqueste caractèri plan conservatiu del latin de Lugdunum se trasmetiguèt als dialèctes arpitans actuals que, per exemple, coneisson encara la vocala -o a la fin de paraulas masculinas e coma terminaison de la primèra persona dins la conjugaison (j'amo per dire aimi, coma dins lo latin amo, un homo per dire un òme, coma en latin homo, la paraula molar que vòl dire ròca e que ven del latin molaris, una paraula plan rara e caracteristica d'un livèl de lengatge distingat etc.). Entre las autres consequéncias de l'influéncia lingüistica del latin de Lugdunum, podèm tamben parlar de la palatalizacion de ca e ga, d'origina celtica, que s'espandiguèt dempuèi Lugdunum a tot lo nord de la Gàllia e al nord del domèni occitan (jo chanto e una jamba per dire canti e una gamba, evolucions del latin canto e gamba).