Cinkciarz
Cinkciarz (przez zniekształcenie ang. change money[1], wymawianego przez cinkciarzy „cincz many” lub „cieńć many”) – potoczne określenie osoby, która za czasów PRL prowadziła nielegalny obrót walutami, tzn. skupowała i sprzedawała dolary amerykańskie, a także inne waluty wymienialne i bony dolarowe PeKaO. Samo słowo pojawiło się pod koniec lat 50. XX wieku, początkowo także w formie cinksiarz lub cynkciarz, wcześniej osoby takie bywały określane jako czarnogiełdziarz, waluciarz lub konik[2].
Zjawisko nielegalnego handlu walutami pojawiło się w Polsce podczas okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej. Po wojnie nielegalny handel walutami istniał nadal, z uwagi na dewizowy monopol państwa i dużą rozbieżność między oficjalnym, arbitralnie ustalanym kursem walut w gospodarce centralnie planowanej, a wyższym kursem czarnorynkowym[2]. W początkowym okresie chaosu gospodarczego po wojnie nawet państwo skupowało waluty na czarnym rynku, lecz od 1947 handel nimi zaczął być surowo ścigany, jako element tzw. bitwy o handel. Jesienią 1950 posiadanie walut i kruszców zostało zakazane, a za handel mogła grozić kara śmierci[2]. Liberalizacja ścigania nastąpiła po upadku stalinizmu w 1956.
Najwięcej cinkciarzy można było spotkać pod sklepami sieci „Pewex” i „Baltona”, gdzie towar kupić można było wyłącznie za walutę obcą lub bony, a także hotelami, bankami, lotniskami i na giełdach samochodowych.
Cudzoziemcy często wymieniali swoją walutę na złotówki u cinkciarzy, którzy oferowali wyższy kurs wymiany niż państwowe banki. Po 1956 cinkciarze stali się nielegalnym, ale w gruncie rzeczy tolerowanym przez władze ogniwem łańcucha legalnych poza tym procesów gospodarczych na małą i średnią skalę. Dostarczali społeczeństwu dewiz, które wydawane były następnie w znacznej części w państwowych sklepach walutowych („Pewex” i „Baltona”)[2]. Tym samym, byli źródłem walut zachodnich potrzebnych np. na zakup zagranicznych komponentów do składanych i sprzedawanych w Polsce za złotówki urządzeń. Wymiana pieniędzy u cinkciarzy była jednak – jak zawsze w obrocie czarnorynkowym – dokonywana z dużym ryzykiem, dochodziło bowiem przy tym czasami do oszustw[2]: zamiany pieniędzy na końcu transakcji, prób użycia banknotów fałszywych lub nawet wycofanych z obiegu banknotów polskich z lat 40., a nawet banknotów przedwojennych.
Społeczeństwo posądzało też cinkciarzy o współpracę z MO, SB i wywiadem, co w wielu przypadkach okazywało się prawdą[3].
Cinkciarze zniknęli w 1989 wkrótce po wprowadzeniu w życie nowego prawa dewizowego 15 marca 1989, legalizującego prywatny obrót walutami obcymi w kantorach walutowych. Niektórzy z cinkciarzy, którzy o planowanych zmianach przepisów wiedzieli zawczasu i dysponowali większą gotówką, byli w stanie nazajutrz po wejściu w życie nowych przepisów otworzyć kantory albo nawet całe sieci kantorów wymiany walut. W ten sposób nagle stali się legalnymi przedsiębiorcami, a dla niektórych z nich operacja ta była okazją do błyskawicznego uzyskania wielkiej fortuny, która obecnie procentuje w całkowicie już legalnych inwestycjach[4][5].
Zobacz też
- Badylarz
- Spekulant
- Sztos – polski film fabularny przedstawiający życie cinkciarzy.
- Gospodarka Polski Ludowej
- Wekslarz
- ↑ Hasło change money w: Andrzej Markowski, Radosław Pawelec, Wielki słownik wyrazów obcych i trudnych, s. 114, Warszawa, Wilga, 2001. ISBN 83-7156-659-X.
- ↑ a b c d e Jerzy Kochanowski: Uliczne kasy walutowe, „Polityka” nr 28 (2966)/2014, s. 46–48.
- ↑ Jerzy Kochanowski, „Gra w zielone”, „Polityka”, nr 11 (2696) z dnia 2009–03–14; s. 74–76.
- ↑ Jacek Uryniuk: Schyłek potęgi kantorów. Czeka je los cinkciarzy. Gazeta Prawna, 2013–05–17. [dostęp 2015–10–06]. (pol.).
- ↑ Wojciech Morawski: Historia bankowości na ziemiach polskich: Specyfika bankowości PRL. Mówią Wieki. [dostęp 2015–10–06]. (pol.).