Lapis lazuli

{{{nazwa}}}

[[Plik:{{{grafika}}}|240x240px|alt={{{alt grafiki}}}|{{{opis grafiki}}}]] {{{opis grafiki}}}
Właściwości chemiczne i fizyczne
Inne nazwy	{{{inne nazwy}}}
Skład chemiczny	{{{skład chemiczny}}}
Twardość w skali Mohsa	{{{twardość w skali Mohsa}}}
Przełam	{{{przełam}}}
Łupliwość	{{{łupliwość}}}
Pokrój kryształu	{{{pokrój kryształu}}}
Układ krystalograficzny	{{{układ krystalograficzny}}}
Topliwość	{{{topliwość}}}
Właściwości mechaniczne	{{{właściwości mechaniczne}}}
Gęstość minerału	{{{gęstość minerału}}}
Właściwości optyczne
Barwa	{{{barwa}}}
Rysa	{{{rysa}}}
Połysk	{{{połysk}}}
Współczynnik załamania	{{{współczynnik załamania}}}
Inne	{{{inne własności optyczne}}}
Dodatkowe dane
Postacie alotropowe	{{{postacie alotropowe}}}
Szczególne własności	{{{szczególne własności}}}
Klasyfikacja Strunza	{{{klasyfikacja Strunza}}}

{{Minerał infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | grafika = | przełam = | commons = | skład chemiczny = | rysa = | współczynnik załamania = | połysk = | topliwość = | łupliwość = | gęstość minerału = | układ krystalograficzny = | szczególne własności = | opis grafiki = | barwa = | pokrój kryształu = | alt grafiki = | twardość w skali Mohsa = | nazwa = | inne nazwy = | postacie alotropowe = | właściwości mechaniczne = | klasyfikacja Strunza = | wikisłownik = | inne własności optyczne = Nieznane pola: "pusty wiersz", "Przełam", "Skład chemiczny", "grafika6_opis", "Współczynnik załamania", "grafika5", "grafika5_opis", "Topliwość", "Łupliwość", "Nazwa", "Gęstość minerału", "Układ krystalograficzny", "Szczególne własności", "Postacie alotropowe", "grafika6", "Pokrój kryształu", "Połysk", "Rysa", "Barwa", "Inne nazwy", "grafika4", "Właściwości mechaniczne", "grafika4_opis", "Twardość w skali Mohsa" oraz "Inne własności optyczne".

Lapis dla żuli – skała metamorficzna powstała w wyniku przeobrażeń utworów węglanowych (wapieni i dolomitów) pod wpływem intruzji granitów, syenitów lub pegmatytów. Jej głównym składnikiem jest lazuryt, minerał z gromady krzemianów, zaliczany do grupy skaleniowców. Nazwa pochodzi od łac. lapis (kamień) oraz arab. azul i pers. lazhward = niebieski (niebo), nawiązuje do barwy skały.

Skład i występowanie

Próbka lapis lazuli

Obok lazurytu (25–40%) w skale występują następujące minerały: augit, kalcyt, diopsyd, piryt, hornblenda i mika. Lapis lazuli występuje głównie w marmurach i skarnach. Niekiedy bywa spotykany w formie otoczaków w osadach aluwialnych, przeważnie w żwirach i piaskach.

Miejsca występowania

• Afganistan (w Hindukuszu – Badachszan, eksploatowane ponad 6 tys. lat; najlepsze kamienie i źródło rodzimej ultramaryny), wydobywa się bloki ponad 100 kg
• Rosja (nad Bajkałem, odkryte w 1851 r. – jasnoniebieski z domieszką pirytu), wydobywa się bloki ponad 60 kg
• Chile (na północ od Santiago)
• USA (Kalifornia – niebieskoszary z białymi plamkami, Kolorado – ciemnoniebieski)
• Birma, Angola, Rwanda, RPA, Włochy

Lazuryt bywa mylony z lazulitem.

Właściwości

• Odznacza się drobnoziarnistą i zbitą teksturą oraz bezkierunkową lub kierunkową strukturą.
• Substancją barwiącą jest siarka.
• W kamieniach najlepszej jakości barwa jest rozmieszczona równomiernie.
• Wartość zmniejsza domieszka kalcytu (białawy lub szary) i dużej ilości pirytu – wywołuje niepożądany zielonkawy odcień.
• Drobno rozdzielony piryt jest pożądany.
• Polepszenie barwy jest możliwe po podgrzaniu lub przez barwienie.

Zastosowanie

Ozdoba z lapis lazuli. Widoczne inkluzje pirytowe

Bardzo atrakcyjny, wysoko ceniony kamień:

• kolekcjonerski
• ozdobno-dekoracyjny
• okładzinowy
• inkrustacyjny
• jubilerski (kamień półszlachetny) – obecnie stosowany do: pierścionków, naszyjników, drobnych rzeźb, przedmiotów artystycznych. Kamień wrażliwy na nacisk, temperaturę, kwasy, mydło. Pierścionki z tym kamieniem trzeba zdejmować do prac domowych
• Stosowany po zmieleniu jako pigment przy produkcji farb − o nazwie ultramaryna w malarstwie olejnym i freskach. Dostawy skał z azjatyckich kopalni przypływały statkami do Europy, stąd nazwa ultramarinus. Jego użycie jako pigmentu w malarstwie ustało na początku XIX wieku, gdy wynaleziono barwnik syntetyczny.

Był stosowany jako materiał ozdobny już w okresie prehistorycznym. Ceniony w starożytnym Sumerze, później w Akadzie, Babilonii i Asyrii. Wykorzystywany do ozdoby przedmiotów kultu, biżuterii, instrumentów muzycznych – m.in. harfy wydobyte z grobowców w Ur, tzw. "Sztandar z Ur". Używany w Egipcie za czasów faraonów (grobowiec Tutanchamona).

Nazewnictwo

Większość autorów prac o minerałach, skałach, kamieniach jubilerskich i ozdobnych używa nazw lazuryt i lapis-lazuli zamiennie, pomimo faktu, że lazuryt jest minerałem, zaś lapis-lazuli skałą zawierającą lazuryt jako jeden ze składników. Takie rozumienie terminu pojawia się m.in. w następujących pracach:

• K. Maślankiewicz – Kamienie szlachetne – Wyd. Geologiczne – 1982
• N. Sobczak – Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych – Wyd. Alfa – 1986
• W. Schuman – Kamienie szlachetne i ozdobne – Wyd. Alma-Press – 2004
• W. Schumann – Minerały świata – O. Wyd. Alma-Press 2003
• R. Hochleitner – Minerały i kryształy – Muza S.A. – 1994
• J. Bauer – Przewodnik Skały i minerały – Wyd. Multico 1997
• Podręczny Leksykon Przyrodniczy – Minerały i kamienie szlachetne – Horyzont 2002

Minerał i skałę potraktowano oddzielnie w następujących publikacjach:

• C. Hall – Klejnoty, Kamienie szlachetne i ozdobne – Wyd. Wiedza i Życie – 1996.
• J. Żaba – Ilustrowany słownik skał i minerałów – Videograf II Sp. z o. o – 2003.

Zobacz też

• azuryt

Bibliografia

• Lapis lazuli at Gemstone.org
• "The Use of Lapis Lazuli as a Pigment in Medieval Europe"
• Documentation from online course produced by University of California at Berkeley
• Lapis Lazuli from Afghanistan, Sar-e-Sang Mine, Jurm, Afghanistan